48 nguyên tắc chủ chốt của quyền lực

401 trang huongle 140

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "48 nguyên tắc chủ chốt của quyền lực", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

48_nguyen_tac_chu_chot_cua_quyen_luc.pdf

Nội dung text: 48 nguyên tắc chủ chốt của quyền lực

Robert Greene & Joost Elffers 48 nguyên tắc chủ chốt của quyền lực
Robert Greene & Joost Elffers 48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC The 48 Laws of Power Dịch giả: Nguyễn Minh Ho{ng Nh{ xuất bản Trẻ
Dịch từ bản tiếng Anh: The 48 Laws of Power Nhà xuất bản: Profile Books, 2000 Tác giả: Robert Greene & Joost Elffers Dịch giả: Nguyễn Minh Hoàng Nhà xuất bản: Trẻ Năm xuất bản: 4/2006 Đánh máy (TVE): duongtuan2702, kaufmannh2, likereading, mia2009, protoss26, trantulinh7306 (luagia) Sửa chính tả và tạo ebook (TVE): kaufmannh2 www.e-thuvien.com
MỤC LỤC Lời nói đầu 8 1 Đừng bao giờ chơi trội quan thầy 21 2 Đừng quá tin cậy bạn bè, hãy học cách sử dụng kẻ thù 33 3 Che đậy chủ tâm 46 4 Luôn nói ít hơn mức cần thiết 73 5 Bảo vệ thanh danh và uy tín 83 6 Thu hút chú ý bằng mọi cách 95 7 Chiếm đoạt công sức người khác 116 8 Nhử mồi dụ địch 126 9 Chiến thắng bằng h{nh động, chứ không bằng lý luận 137 10 Tránh kẻ xấu số, để khỏi xui lây 148 11 L{m cho người khác phụ thuộc mình 158 12 Sử dụng nh}n nghĩa có lựa chọn 170 13 Nhử bằng tư lợi, đừng kêu gọi lòng thương, không đề cập ân tình 181 14 Bên ngoài làm bạn, bên trong rình mò 191 15 Nhổ cỏ phải nhổ tận gốc 200 16 Biết đầu cơ sự hiện diện 212 17 Thật giả khó lường 225 5
18 Đừng x}y ph|o đ{i để tự vệ, đừng tự cô lập 236 19 Đừng xúc phạm nhầm người 247 20 Đừng dấn thân với phe nào cả 260 21 Giả điên hạ địch 278 22 Chiến thuật quy hàng: biến nhược th{nh cường 288 23 Tập trung lực lượng 300 24 Đóng vai triều thần thật hoàn hảo 310 25 Luôn tái tạo mình 332 26 Sử dụng tay sai làm việc bẩn 346 27 Thao túng nhu cầu về niềm tin 370 28 Phải xuất chiêu thật táo bạo 389 29 Trù liệu tương lai: vạch kế hoạch nhất qu|n đến tận cùng . 402 30 Trình diễn phong thái ung dung tự tại 416 31 Đối thủ chỉ có thể chọn những lá bài do ta ấn định 428 32 Thao túng những mơ tưởng viển vông 437 33 Khám phá tử huyệt của đối phương 449 34 H~y cư xử như vua, nếu muốn được đối xử như vua 467 35 Chọn đúng thời cơ 480 36 Phớt lờ những gì ngoài tầm tay 493 37 Tạo ra sự hoành tráng 506 6
38 Nghĩ theo ý mình, l{m như số đông 518 39 Đục nước béo cò 530 40 Làm chủ đồng tiền: sự hào phóng chiến lược 541 41 Thoát khỏi bóng tiền nhân 564 42 Đ|nh v{o người chăn, đ{n cừu tan tác 579 43 Thao túng tâm và trí 590 44 Hiệu ứng gương soi 602 45 Ngụy trang sự đổi mới dưới vỏ bọc truyền thống 627 46 Đừng tỏ ra quá hoàn hảo 641 47 Biết chiến thắng và biết dừng lại 656 48 Thiên hình vạn trạng 668 Chỉ mục 688 7
LỜI NÓI ĐẦU Nói chung, chúng ta không thể nào chịu nổi cái cảm giác rằng mình không có tí ti quyền lực n{o đối với những con người và sự kiện quanh ta. Ai cũng muốn có nhiều quyền lực hơn, không ai muốn nhường bớt. Tuy nhiên trong thế giới ngày nay, thật nguy hiểm khi để mọi người nhìn thấy mình quá khát khao quyền lực, hoặc quá lộ liễu trong việc mưu cầu quyền lực. Chúng ta phải tỏ ra vừa phải và biết điều. Vì vậy ta cần phải tinh vi – tỏ ra tương đắc nhưng bên trong thì l|u lỉnh, bề ngoài dân chủ nhưng lòng dạ lại thủ đoạn. Trò chơi hai mang n{y giống với việc mưu cầu quyền lực từng tồn tại ở các triều đình xưa kia. Điểm lại lịch sử, ta thấy một triều đình tự hình th{nh quanh người quyền lực – nhà vua, hoàng hậu, ho{ng đế, lãnh tụ. Các quần thần trong những triều đình ấy chiếm một vị thế hết sức tế nhị: Họ phải phục vụ chủ nh}n, nhưng nếu tỏ ra quá xum xoe, nếu cầu xin ân huệ một các quá lộ liễu, những triều thần khác sẽ chú ý và hãm hại. Vì vậy mọi cố gắng để lấy lòng quan thầy đều phải hết sức tinh vi. Ngay cả những triều thần tài ba nhất, tinh tế nhất cũng phải có phương c|ch tự vệ đối với bạn đồng triều, những người bạn ấy luôn tìm cách hất chân anh ra khỏi vị trí vốn đang được chiếu cố. Thế mà lẽ ra triều đình phải đại diện cho đỉnh cao của văn minh và tao nhã. Mọi động th|i mưu cầu quyền lực quá tàn bạo hoặc công khai sẽ bị chỉ trỏ. Các quần thần sẽ h{nh động âm thầm và bí mật để chống lại những đồng liêu nào dùng bạo lực. Đó chính là tình huống khó xử của một triều thần: Một mặt phải chứng minh ta l{ điển hình của lịch lãm, mặt khác phải khôn ngoan để đ|nh bại 8
LỜI NÓI ĐẦU đối thủ bằng những phương c|ch tinh vi nhất. Qua thời gian, một triều thần thành công hiểu rằng mọi nước cờ đều phải gián tiếp, nếu muốn đ}m sau lưng bạn đồng liêu thì phải mang găng nhung, mặt phải nở nụ cười ngọt lịm nhất. Thay vì phải áp bức hay phản bội, một triều thần hoàn hảo đạt đến mục đích bằng sự cám dỗ, mê hoặc, lừa bịp, và chiến lược tinh vi, luôn phải dự kiến sẵn sàng nhiều nước cờ. Cuộc sống ở triều đình l{ thứ trò chơi không bao giờ kết thúc, nó đòi hỏi người ta phải cảnh gi|c thường xuyên v{ tư duy chiến thuật. Đó l{ một cuộc chiến văn minh. Ngày nay chúng ta chứng kiến một nghịch lý tương tự đối với cách hành xử của một triều thần: Mọi h{nh động đều phải có vẻ văn minh, tử tế, dân chủ, và công bằng. Nhưng nếu ng}y thơ chơi đúng theo những quy tắc ấy, ta sẽ bị nghiền nát bởi những thành phần không dại dột gì tu}n theo. Như nh{ ngoại giao nổi tiếng thời Phục hưng l{ Niccolò Machiavelli nhận xét, “ Bất kỳ người nào cố gắng để luôn tử tế, thì chắc chắn sẽ tàn lụi giữa số đông không tử tế.“ Triều đình tự tạo cho mình hình ảnh của đỉnh cao tao nhã, nhưng bên dưới cái vẻ lung linh đó l{ một hỏa lò sục sôi những tình cảm đen tối – tham lam, ganh tỵ, dục vọng, ghen ghét. Thế giới chúng ta ng{y nay tưởng tượng rằng mình l{ đỉnh cao công bằng, song những tình cảm xấu xa ấy vẫn khuấy động trong ta, như vẫn luôn khuấy động tự bao giờ. Cuộc chơi vẫn là một. Bề ngoài ta tỏ vẻ tuân theo lối chơi đẹp, nhưng bên trong, trừ khi qu| ng}y thơ khờ dại, ta nhanh chóng học bài cẩn trọng, v{ h{nh động như Napoléon từng khuyên nhủ: “B{n tay sắt bên trong c|i găng nhung“. Nếu tựa như một triều thần của thời xa xưa trước, ta có thể thành thạo nghệ thuật đ|nh lạc hướng, biết cách quyến rũ, mê hoặc, lừa bịp, v{ tinh vi đ|nh lừa c|c đối thủ, thì ta sẽ đạt đỉnh cao quyền lực. Ta 9
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers sẽ có khả năng l{m người khác thuận theo ý chí ta, mà họ không hề ngờ ta đang điều khiển họ. Và nếu không hề ngờ, thì họ sẽ không bao giờ cay cú hoặc kháng cự ta. Đối với nhiều người, việc chơi trò quyền lực[1] một cách có ý thức – cho dù chỉ là gián tiếp – có vẻ như xấu xa, phi xã hội, như một di tích của quá khứ. Họ bảo là mình có thể rút chân ra khỏi cuộc chơi, bằng cách xử sự như thể họ không dính d|ng gì đến quyền lực. Ta cần phải đề phòng dạng người này, bởi vì ngoài miệng nói như vậy, song thật ra thường khi họ lại là những tay chơi thứ thiệt. Đó l{ những chiến lược khôn ngoan để nghi trang bản chất của sự thao túng đang được sử dụng. Chăng hạn như họ muốn cho người khác thấy rằng sự yếu đuối và không có quyền lực mới là quân tử. Nhưng người thật sự không có quyền lực, nếu không vì động cơ hoặc tư lợi nào, thì sẽ không phô trương sự yếu đuối của mình, thật ra đó l{ một chiến lược rất hiệu quả, tinh vi và mang tính lừa đảo, trong trò chơi quyền lực (xem Nguyên tắc 22, Chiến thuật Quy hàng). Một chiến lược khác của người mưu cầu quyền lực l{ đòi hỏi sự công bằng trong mọi lĩnh vực của cuộc sống. Ai ai cũng phải được đối xử bình đẳng, cho dù thân thế hay quyền lực họ như thế n{o. Nhưng nếu vì không muốn mang tiếng là trò chơi quyền lực mà ta phải đối xử bình đẳng với mọi người, thì ta xử trí như thế n{o đ}y khi có người này giỏi hơn người kh|c? Đối xử bình đẳng có nghĩa l{ phớt lờ những dị biệt giữa mọi người, n}ng người dở lên và hạ người giỏi xuống. Một lần nữa, ta cần nhớ rằng những người cổ xúy bình đẳng như thế, thật ra họ đang triển khai một [1] Ở đ}y cụm từ „trò chơi quyền lực“ được diễn tả như một ý niệm „chạy đua quyền lực“ hoặc „tranh gi{nh ảnh hưởng“. 10
LỜI NÓI ĐẦU chiến lược quyền lực khác, nhằm tái phân phối phúc lợi cho mọi người theo cách họ muốn. Vậy hóa ra để tránh tham dự v{o trò chơi quyền lực, ta phải tuyệt đối lương thiện và trung thực, bởi vì bọn tranh giành quyền lực thường lừa đảo và bí hiểm. Nhưng th|i độ tuyệt đối lương thiện chắc chắn sẽ xúc phạm rất nhiều người, v{ v{i người trong số đó sẽ quật lại ta. Sẽ không ai xem th|i độ lương thiện của ta là hoàn toàn khách quan, hoàn to{n không có động cơ c| nh}n n{o. V{ họ đúng: Thật ra việc sử dụng sự lương thiện chỉ là một chiến lược quyền lực, nhằm thuyết phục người khác tin rằng ta cao thượng, hảo tâm, và vô vụ lợi. Đó chỉ là một hình thức thuyết phục, thậm chí đó l{ một dạng thúc ép tinh vi. Cuối cùng những ai rêu rao rằng mình không tham dự cuộc chơi có thể giả vờ ng}y thơ, để mọi người không lên án họ đang tranh giành quyền lực. Tuy nhiên ta nên cảnh giác, bởi vì cái vẻ ng}y thơ cụ đó lại là một phương tiện lừa đảo rất hiệu quả (xem Nguyên tắc 21, Giả điên hạ địch). Và thậm chí ngay cả người thật sự ng}y thơ cũng chưa chắc là không muốn mưu cầu quyền lực. Ng}y thơ nhất là trẻ em, nhưng thường khi nhiều h{nh động của chúng vẫn xuất phát từ nhu cầu cơ bản l{ điều khiển những người quanh chúng. Chúng rất đau khổ khi cảm thấy mình bất lực trong thế giới của người lớn, vì vậy chúng dùng mọi c|ch để có được thứ chúng muốn. Những người thật sự ng}y thơ vẫn có thể mưu cầu quyền lực, v{ thường khi họ h{nh động hiệu quả một cách khủng khiếp, vì họ không bị cản trở bởi bất kỳ suy nghĩ n{o cả. Vậy ta hãy nhớ rằng ai phô trương hay trình diễn vẻ thơ ng}y sẽ là kẻ ít ngây thơ nhất. Với những người rêu rao không tham quyền, ta có thể nhận ra họ qua cách họ hô h{o n{o l{ đạo đức, lương t}m, công bằng. 11
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers Nhưng vì ai cũng khao kh|t quyền lực và hầu như mọi h{nh động của chúng ta đều hướng về đó, nên ta biết rằng những người vừa kể thật ra chỉ định tung hỏa mù, dùng c|i bình phong đạo đức để che đậy ý đồ của họ. Nếu quan sát kỹ, ta sẽ nhận thấy rằng họ thường là một trong những bậc thầy về kỹ năng thao túng gi|n tiếp, thậm chí một số bậc thầy ấy lại h{nh động theo vô thức. Nếu thế giới này giống như một s}n chơi cho những triều thần[2] trăm mưu ng{n chước v{ chúng ta đang bị kẹt trong đó, thì có cố gắng rút ch}n ra cũng không ích gì. L{m như thế ta chỉ thêm bất lực, và càng bất lực càng khốn khổ. Thay vì vùng vẫy chống lại điều không thể tránh, thay vì tranh cãi, than vãn, và tự chuốc cảm giác tội lỗi, tốt hơn ta nên th{nh thạo trò chơi quyền lực đó. Trên thực tế, hễ càng giỏi tung hứng quyền lực thì ta càng trở nên một người bạn, người tình, người chồng, người vợ giỏi giang hơn. Đi theo lộ trình của một triều thần hoàn hảo (xem Nguyên tắc 24), ta giúp người xung quanh cảm thấy h{i lòng hơn với bản thân họ, ta trở thành nguồn vui cho họ. Họ sẽ lệ thuộc vào khả năng của ta, luôn muốn có ta bên cạnh. Thuần thục được 48 nguyên tắc trong quyển sách này, ta giúp mọi người tr|nh được nỗi đau khi bất cẩn với quyền lực – chơi với lửa mà không biết tính chất của lửa. Nếu trò chơi quyền lực l{ điều không thể tránh, tốt hơn ta nên trở th{nh chuyên gia còn hơn l{ kẻ phủ nhận hoặc gã vụng về. Muốn học trò chơi quyền lực, ta phải thay đổi viễn cảnh, phải có c|ch nhìn kh|c đối với thế giới. Phải mất nhiều năm nỗ lực và [2] Ở đ}y ý niệm „triều thần“ được dùng chung cho tất cả những ai đang mưu cầu quyền lực, cho dù đó l{ quần thần thật sự của triều đình xưa kia, hoặc là những kẻ hiện nay đang dùng mưu đồ và kế chước để tranh giành ảnh hưởng, để chạy đua quyền lực. 12
LỜI NÓI ĐẦU thực hành, bởi vì phần lớn trò này không tự nhiên hình thành. Cần phải có một số kỹ năng cơ bản, và một khi đ~ th{nh thạo những kỹ năng n{y rồi, ta sẽ áp dụng được các nguyên tắc quyền lực dễ dàng hơn. Kỹ năng quan trọng nhất, đồng thời là nền tảng sinh tử của quyền lực là khả năng l{m chủ cảm xúc. Phản ứng lại một tình huống bằng cảm xúc, đó l{ r{o cản lớn nhất trên đường mưu cầu quyền lực, là lỗi lầm buộc ta phải trả c|i gi| đắt hơn nếu so với khoảnh khắc khoái chí khi ta biểu lộ xúc cảm. Xúc cảm làm mờ lý trí, và nếu lý trí bị che mờ, ta không thể chuẩn bị v{ đ|p lại tình huống một cách có kiểm soát. Sân giận là phản ứng xúc cảm tiêu cực nhất, vì nó làm cho lý trí bị che mờ nhiều nhất. Ngoài ra, sân giận còn có hiệu ứng phụ là làm cho tình thế càng thêm khó kiểm soát, và khiến kẻ thù quyết t}m hơn. Muốn tiêu diệt kẻ thù đ~ hại ta, tốt hơn ta nên dụ hắn hạ thấp cảnh giác, bằng cách làm bộ thân thiện, còn hơn l{ ra mặt giận dữ. Tình yêu và thương mến cũng hại ta, bởi vì nó bịt mắt không cho ta phát hiện mục đích tư lợi của những kẻ mà ta không ngờ là đang chơi trò quyền lực. Nếu không thể đè nén cơn giận hoặc tình yêu, hoặc không thể cảm nhận hai thứ đó, thì bạn đừng nên thử. Nhưng bạn phải cẩn thận về cách biểu lộ những tình cảm ấy, sao cho chúng đừng ảnh hưởng đến cơ đồ và chiến lược. Liên quan đến việc làm chủ cảm xúc là khả năng tạo ra khoảng cách với giây phút hiện tại để suy nghĩ kh|ch quan về quá khứ v{ tương lai. Giống như Janus, vị thần La Mã hai mặt trông giữ mọi cánh cửa và cổng thành, ta phải có khả năng một lúc nhìn về nhiều hướng để xử lý nguồn nguy hiểm. Đó l{ gương mặt mà ta tạo cho mình – một mặt luôn nhìn về tương lai, mặt kia nhìn quá khứ. 13
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers Với tương lai thì khẩu hiệu l{ „Không có ngày nào không cảnh gi|c“. Đừng để bị bất ngờ vì bởi bất kỳ việc gì, vì ta luôn dự trù mọi tình huống trước khi chúng phát sinh. Thay vì phung phí thời gian mơ tưởng đến đoạn cuối có hậu của kế hoạch, ta nên suy tính mọi hỏng hóc, mọi biến thể khả dĩ. Càng nhìn xa trông rộng, c{ng tính trước nhiều nước cờ, ta càng thêm hùng mạnh. Gương mặt thứ hai của Janus luôn nhìn về quá khứ - nhưng không phải để nhớ những vết thương đ~ qua hoặc nuôi dưỡng hận thù, vì như thế chỉ hạn chế sức mạnh. Điều quan trọng là tập cho quên những sự kiện không vui trong quá khứ, có khả năng m{i mòn tinh thần và che mờ lý trí. Mục tiêu thật sự của việc nhìn lại sau lưng l{ luôn rút tỉa kinh nghiệm – nhìn về quá khứ l{ để học tập đấng tiền nhân. (Quyển sách này có nhiều ví dụ lịch sử đề bạn tham khảo.) Sau khi nhìn về quá khứ, ta xem xét những việc gần hơn, chẳng hạn như h{nh động của ta, của bạn bè ta. Đ}y l{ trường lớp quan trọng, vì xuất phát từ kinh nghiệm cá nhân. Ta bắt đầu với những lỗi lầm trong quá khứ, loại lỗi lầm nghiêm trọng ngăn cản bước tiến của ta. Ta phân tích chúng qua lăng kính của 48 nguyên tắc quyền lực, rồi rút ra kinh nghiệm cùng với một lời thề: „Tôi không bao giờ lặp lại những lỗi lầm ấy, tôi sẽ không bao giờ rơi v{o một cái bẫy như vậy nữa.“ Nếu có thể nhận xét v{ đ|nh gi| tự thân theo cách ấy, ta sẽ biết cách phá vỡ cách rập khuôn từ quá khứ. Quyền lực đòi hỏi khả năng hí lộng với vẻ bề ngoài. Vì vậy ta phải học c|ch đeo nhiều loại mặt nạ v{ để dành một bồ mưu mô thủ đoạn. Bạn đừng xem việc giả trang và lừa dối là những trò xấu xa vô đạo đức. Mọi tương t|c của con người đều đòi hỏi phải lừa dối ở nhiều cấp độ kh|c nhau, v{ nhìn dưới góc độ n{o đó, thì khả năng nói dối l{ điều khác biệt giữa con người và con thú. Trong 14
LỜI NÓI ĐẦU thần thoại Hy Lạp, trong sử thi Mahabharata Ấn Độ, trong anh hùng ca Gilgamesh Trung Đông, chính những vị thần mới có phép thuật thiên biến vạn hóa để đ|nh lừa. Một người được xem l{ vĩ đại, chẳng hạn như Odysseus, được đ|nh gi| qua việc thi đua với những thần thánh về khả năng l|u c|, vì vậy anh ta cũng được tôn vinh lên gần như l{ thần thánh. Lừa đảo là một nghệ thuật đ~ ph|t triển của văn minh, v{ l{ vũ khí hùng mạnh nhất trong trò chơi quyền lực. Ta không thể lừa bịp thành công nếu không biết lùi một bước để nhìn lại chính mình – nếu không biết nhập vai kẻ khác, đeo đúng chiếc mặt nạ mà tình hình cần kíp. Nắm được cách tiếp cận linh hoạt như vậy với một vỏ bọc, kể cả vỏ bọc của chính mình, ta sẽ trút bớt gánh vụng về luộm thuộm cản trở tiến bộ. Làm sao gương mặt ta cũng linh hoạt như mặt diễn viên, tập giấu kín chủ tâm, luyện cách dụ người vào bẫy. Hí lộng với cái vỏ ngoài, và thuần thục nghệ thuật đ|nh lừa là một v{i điều thú vị của cuộc sống. Chúng cũng l{ th{nh phần chủ chốt để đạt đến quyền lực. Nếu lừa bịp l{ vũ khí hùng mạnh nhất trong kho khí tài, thì đức kiên nhẫn là tấm lá chắn cực kỳ quan trọng. Kiên nhẫn giúp ta tránh những lỗi lầm ngớ ngẩn. Tựa như việc làm chủ xúc cảm, kiên nhẫn là một kỹ năng – đức tính đó không phải tự nhiên mà có. Nhưng ở lĩnh vực quyền lực thì không có gì là tự nhiên cả. Trong thế giới thiên nhiên, quyền lực là thứ có vẻ thần thánh nhất. Và kiên nhẫn l{ đức tính cao tột cùng của các vị thần, vì ngoài thì giờ ra, họ không có gì kh|c. Ngược lại, sự nóng vội chỉ làm ta có vẻ yếu ớt hơn m{ thôi. Đó l{ sức cản quan trọng đối với quyền lực. Tính cốt yếu của quyền lực là phi luân lý, và một trong những kỹ năng quan trọng cần đạt tới là khả năng nhận thức tình huống, chứ không phải phân biệt tốt xấu. Quyền lực là một cuộc 15
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers chơi – điều này nhắc đi nhắc lại bao nhiêu lần cũng không thừa – v{ khi chơi, ta không đ|nh gi| đối thủ qua chủ tâm mà qua hiệu quả h{nh động. Ta đo lường chiến lược và sức mạnh của họ bằng giác quan trực tiếp. Thực tế đ~ bao lần chứng minh rằng thiện ý chỉ làm cho vấn đề rắc rối và mờ ảo thêm mà thôi. Ích lợi gì khi phe đối tác có thiện ý và muốn làm lợi cho ta, nhưng h{nh động của họ chỉ gây cho ta sầu đau v{ đổ vỡ? Cũng tự nhiên thôi, khi thiên hạ đều viện đủ lý luận để biện minh cho h{nh động của họ, luôn miệng bảo rằng họ chỉ muốn l{m điều tốt. Bạn phải tập cười thầm mỗi khi nghe những lý lẽ như vậy, đừng để bị lôi cuốn vào việc đ|nh gi| thiện ý v{ h{nh động của người khác qua một loạt những phán xét đạo đức vốn thật ra chỉ là lời biện hộ cho h{nh động thâu tóm quyền lực. Đó l{ một cuộc chơi. Đối thủ ngồi đối diện với ta. Cả hai cư xử với nhau rất lịch sự, tuân thủ luật chơi v{ không cố chấp. Ta chơi theo chiến lược và quan sát những nước cờ của đối thủ với tất cả điềm tĩnh có thể. Cuối cùng ta sẽ cảm kích sự lễ độ của đối thủ hơn l{ những hảo ý hay thiện ý của họ. Ta hãy luyện cặp mắt để theo dõi những động thái của họ, cùng lúc với tình huống bên ngo{i, không để xao lãng bởi bất kỳ điều gì khác. Trong tiến trình mưu cầu quyền lực, một nửa thành công đến từ những gì ta không làm, từ những gì ta tránh không để bị lôi kéo vào. Muốn được kỹ năng n{y, ta phải học c|ch xét đo|n mọi thứ theo cái giá mà ta phải trả. Như Nietzsche từng viết, „Gi| trị của một vật đôi khi không nằm trong thứ m{ ta dùng để đạt vật ấy, nhưng trong thứ mà ta phải trả để có nó – cái giá mà ta phải trả.“ Có thể ta sẽ đạt đến mục đích, một mục đích đ|ng gi|, nhưng m{ với cái giá nào? Ta hãy áp dụng chuẩn mực này vào mọi thứ mọi điều, kể cả việc cộng tác với người kh|c hay l{ đến giúp đỡ họ. Rốt 16
LỜI NÓI ĐẦU cuộc, đời này quá ngắn, cơ hội hiếm hoi, mà ta cần phải có biết bao sức lực. Dưới góc độ này, thì giờ là một yếu tố quan trọng không kém những yếu tố kh|c. Đừng bao giờ phí phạm thì giờ quý báu hoặc sự an tĩnh tinh thần cho những vụ việc của người kh|c, vì đó là cái giá quá cao. Quyền lực là cuộc chơi tập thể. Muốn biết chơi v{ chơi th{nh thạo, ta phải phát triển khả năng nghiên cứu và hiểu rõ con người. Nh{ tư tưởng vĩ đại Baltasar Gracián của thế kỷ XVII đ~ viết: „Nhiều người bỏ thời gian ra nghiên cứu thuộc tính loài thú hoặc thảo mộc; nhưng sẽ quan trọng hơn biết bao, nếu ta nghiên cứu thuộc tính con người, những người mà ta sẽ phải sống chung hoặc chết cùng!“ Muốn trở thành một tay chơi l~o l{ng, ta cũng phải là nhà tâm lý lão luyện. Ta phải nhận ra động cơ của đối thủ và nhìn xuyên thấu màn hỏa mù mà họ phủ chụp để nghi trang h{nh động. Đ}y l{ bí quyết giúp ta có thêm vô số khả năng đ|nh lừa, quyến rũ và thao túng. Bản chất con người vô cùng phức tạp, ta có thể bỏ ra cả đời quan sát mà không bao giờ hiểu rõ. Vì vậy điều quan trọng là ta lập tức khởi sự rèn luyện, với một nguyên tắc không quên: Không phân biệt đối tượng nghiên cứu, không phân biệt đối tượng cần tin cậy. Đừng bao giờ tin ai hoàn toàn, quan sát hết mọi người, kể cả bạn bè v{ người thân. Cuối cùng, ta phải tiến tới quyền lực bằng con đường gián tiếp. Phải ngụy trang trò trí trá. Tựa như quả bi-da nảy đi nảy lại mấy băng trước khi chạm bi, mọi nước cờ của ta phải được dự trù và triển khai càng ít hiển nhiên càng tốt. Khả năng h{nh động gián tiếp giúp ta hưng thịnh trong dạng triều đình đương đại: Bên ngoài 17
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers là mẫu mực của sự tử tế đ{ng ho{ng, nhưng bên trong ta lại là tay tổ thao túng. Bạn hãy xem 48 Nguyên tắc chủ chốt của Quyền lực như l{ quyển sổ tay của nghệ thuật đ|nh lạc hướng. Những nguyên tắc được trình b{y đều là ghi chép của những người từng nghiên cứu và thuần thục trò chơi quyền lực. Những ghi chép này trải dài suốt hơn ba ng{n năm, xuất xứ từ những nên văn minh rất khác nhau như Trung Quốc và Italia. Tuy vậy chúng cùng chia sẻ những chủ đề về mạch tư tưởng, cùng gợi ý về một cốt tủy của quyền lực chưa được diễn giải minh bạch. Bốn mươi t|m nguyên tắc của quyền lực được chiết suất từ sự uyên th}m tích lũy đó, được góp nhặt từ tác phẩm của những bậc thầy về chiến lược (Tôn Tử, Clausewitz), chính trị (Bismarck, Talleyrand), triều ca (Castiglione, Gracián), quyến rũ (Ninon de Lenclos, Casanova) v{ lừa đảo („Yellow Kid“ Weil) lỗi lạc nhất trong lịch sử. Những nguyên tắc này được lần lượt trình bày theo một bố cục đơn giản và tổng qu|t như nhau: Sẽ có những h{nh động làm tăng cường quyền lực (tuân thủ nguyên tắc), trong khi h{nh động khác lại làm suy yếu thậm chí làm ta sụp đổ (vi phạm nguyên tắc). Nhiều ví dụ lịch sử sẽ minh họa những vi phạm và tuân thủ vừa kể. Sau mỗi ví dụ là phần diễn giải để làm sáng tỏ thêm. Sau đó, ta sẽ cùng đúc kết các yếu tố cốt lõi của nguyên tắc quyền lực đang đề cập v{ để cho người đọc tiện ghi nhớ, tất cả những điều vừa kể sẽ được cô đọng lại thành một hình ảnh, trình bày ngắn gọn trong vài ba dòng. Để khẳng định hình ảnh ấy là ý kiến của chuyên gia, của bậc thầy ở lĩnh vực đó. Đoạn cuối rất ngắn là phần nghịch đảo để nhắc nhở ta áp dụng nguyên tắc một cách linh hoạt chứ không nên lúc n{o cũng nhắm mắt làm y theo. 18
LỜI NÓI ĐẦU Bạn có thể sử dụng 48 Nguyên tắc chủ chốt của Quyền lực theo nhiều c|ch. Đọc một mạch từ đầu tới cuối, bạn biết về quyền lực nói chung. Mặc dù nhiều nguyên tắc có vẻ như không liên quan trực tiếp đến cuộc sống của bạn, nhưng qua thời gian bạn nhận thấy rằng tất cả các nguyên tắc đều có đất ứng dụng và chúng thực sự tương quan nhau. Có được tầm nhìn tổng quát về toàn bộ chủ đề này, bạn sẽ tăng cường khả năng đ|nh gi| những h{nh động đ~ qua, nâng cao mức độ điều khiển những vụ việc đang diễn biến. Một thời gian lâu dài sau khi kết thúc quyển sách, nếu nghiền ngẫm kỹ lưỡng, bạn sẽ ph|t sinh tư duy mới, cách nhìn và cách đ|nh gi| mới. Quyển s|ch cũng được thiết kế để bạn tùy nghi lướt qua và chọn đọc nguyên tắc nào có vẻ thích hợp với tình huống gần gũi nhất. Chẳng hạn bạn đang có vấn đề cần giải quyết với cấp trên và không hiểu tại sao mình lại bỏ ra bao nhiêu công sức mà vẫn không được ghi nhận, không được đề bạt. Nhiều nguyên tắc đặc biệt nhấn mạnh đến tương quan giữa bề trên và cấp dưới, và chắc là bạn đang vi phạm một trong những nguyên tắc ấy. Bạn chỉ việc liếc qua phần liệt kê 48 nguyên tắc ở phần đầu quyển s|ch để nhận ra thứ mình cần. Cuối cùng, bạn cũng có thể đọc lướt cho vui, chọn đại một chương đọc hú họa, xem như tìm hiểu c|c nhược điểm v{ thưởng ngoạn những kỳ công của bậc tiền nh}n trên con đường mưu cầu quyền lực. Song chúng tôi cũng có lời cảnh báo cho thành phần độc giả này: Có lẽ bạn không nên tiến thêm nữa mà hãy quay lại đi. Quyền lực rất cám dỗ và trí trá theo cách riêng của nó. Đó l{ một mê cung – đầu óc bạn sẽ hao mòn vì phải giải quyết những vấn đề vô tận, và bạn sẽ sớm nhận ra rằng mình bị lạc lối một cách thú vị. Nói cách khác, sẽ thú vị hơn khi bạn nhìn quyền lực một cách 19
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers nghiêm chỉnh. Đừng bông lông với một chủ đề quan trọng như vậy. Những vị thần quyền lực sẽ phật lòng với kẻ phù phiếm, các ngài chỉ thỏa mãn với những ai biết học hỏi và suy xét, trừng phạt người cưỡi ngựa xem hoa. Những ai cố gắng để luôn l{m người tốt chắc chắn sẽ thất bại giữa số đông những kẻ không tốt. Do đó đấng qu}n vương n{o muốn giữ vững quyền lực phải biết c|ch để không l{m người tốt, và sử dụng sự hiểu biết đó, hoặc là nén lòng không sử dụng nó,tùy theo hoàn cảnh yêu cầu. THE PRINCE, Niccolò Machiavelli, 1469-1527 20
NGUYÊN TẮC 1 ĐỪNG BAO GIỜ CHƠI TRỘI QUAN THẦY Luôn khéo léo làm cho cấp trên cảm thấy họ hơn bạn. Trong khi gây ấn tượng và thỏa mãn họ, bạn đừng quá đ{, nghĩa l{ đừng bộc lộ t{i năng, nếu không bạn sẽ bị phản tác dụng: bạn sẽ khiến họ e ngại và bất an. Hãy làm sao cho những ông thầy, ông chủ của bạn cảm thấy giỏi giang hơn l{ thực chất của họ, bạn sẽ đạt được tầm cao của uy quyền.
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers VI PHẠM NGUYÊN TẮC Nicolas Fouquet là bộ trưởng tài chính vào những năm đầu tiên khi vua Louis XIV của Pháp mới lên ngôi. Fouquet l{ người hào hoa rộng r~i, thích rượu ngon, g|i đẹp, thi ca và những yến tiệc linh đình. Ông cũng thích có nhiều tiền, vì lối sống của ông rất xa hoa. Fouquet rất giỏi giang và tin rằng t{i năng của mình thiết yếu đối với nhà vua. Vì vậy v{o năm 1661 khi thủ tướng Jules Mazarin qua đời, Fouquet trông chờ vua bổ nhiệm mình kế vị. Nhưng nh{ vua lại bất ngờ hủy bỏ cái ghế thủ tướng. Chính điều này, cộng với vài dấu hiệu kh|c đ~ khiến Fouquet nghĩ rằng mình bị thất sủng. Để lấy lòng nhà vua, Fouquet liền nảy sinh ý định tổ chức một buổi tiệc vĩ đại nhất, ngoạn mục nhất mà thế giới chưa bao giờ chứng kiến. Lấy cớ l{ để ăn t}n gia tòa l}u đ{i Vaux-le-Vicomte vừa mới hoàn tất, nhưng thực ra l{ để tỏ lòng tôn kính đức vua, vốn là vị khách danh dự. Đến dự là những quý tộc lừng danh nhất châu Âu, cùng với những bộ óc vĩ đại nhất thời bấy giờ, như La Fontaine, La Rochefoucauld, Madame de Sévigné. Molière soạn hẳn một vở mới cho buổi t}n gia, v{ đích th}n thủ vai ở đêm trình diễn cuối cùng. Yến tiệc bắt đầu bằng bữa tối bảy món, bao gồm nhiều sơn h{o hải vị Đông phương m{ nước Ph|p chưa bao giờ biết đến, chưa kể nhiều món chỉ mới được sáng tạo đặc biệt cho buổi yến tiệc này. Ngay cả âm nhạc cũng được Fouquet đặt h{ng riêng để tôn vinh nhà vua. Sau bữa tối, Fouquet tổ chức cuộc đi dạo vòng quanh những khu vườn lộng lẫy của tòa l}u đ{i. Thiết kế vườn tược và hệ thống phun nước ở Vaux-le-Vicomte trở thành cảm hứng cho hoàng cung Versailles sau này. 22
ĐỪNG BAO GIỜ CHƠI TRỘI QUAN THẦY Đích th}n Fouquet hướng dẫn nhà vua trẻ thưởng lãm những chòm kiểng và luống hoa xếp đặt hết sức khéo léo theo hình học. Vua vừa bước đến hệ thống thủy lợi thì hàng loạt pháo bông được bắn lên rực rỡ, v{ ngay sau đó vở kịch của Molière bắt đầu. Yến tiệc còn tiếp diễn thật khuya v{ ai ai cũng gật gù t|n thưởng rằng trong đời chưa bao giờ mục kích màn trình diễn nào ấn tượng đến thế. Hôm sau, Fouquet bị thủ lĩnh ngự l}m qu}n l{ D’Artagnan đến bắt giữ. Vài tháng sau Fouquet bị xử vì tội biển thủ quốc khố. (Thật ra, hầu hết tài sản đều được Fouquet biển thủ với sự chấp thuận của nh{ vua v{ nh}n danh nh{ vua.) Sau đó Fouquet bị nhốt v{o lao tù đìu hiu nhất nước Pháp, gần đỉnh d~y núi Pyrénées, nơi ông đơn đọc trải qua hai mươi năm cuối cùng của đời mình. Diễn giải Louis XIV, vị vua Mặt trời, l{ người kiêu căng ngạo mạn, luôn muốn l{ t}m điểm chú ý của mọi thời đại. Ông không thể để cho bất kỳ ai trội hơn mình về mặt xa hoa, và càng không thể là bộ trưởng tài chính. Để có người kế nhiệm Fouquet, vua chọn Jean- Baptiste Colbert, vốn nổi tiếng về tính tằn tiện, về những buổi tiếp t}n ch|n chường nhất Paris. Colbert khôn khéo tính toán sao cho mỗi đồng xu giải ng}n đều chui thẳng vào túi nhà vua. Với dòng chảy này, Louis XIV cho xây dựng một hoàng cung còn lộng lẫy hơn tòa l}u đ{i của Fouquet, đó chính l{ cung điện Versailles còn tồn tại đến ng{y nay. Vua trưng dụng những kiến trúc sư, nghệ nhân thiết kế v{ trang trí vườn tược của Fouquet. Và tại hoàng cung Versailles, Louis XIV tổ chức những yến tiệc còn linh đình hơn buổi dạ hội m{ Fouquet đ~ trả giá bằng những ngày tù tội của mình. 23
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers Chúng ta hãy xem xét tình huống. Trong buổi dạ hội, Fouquet dâng lên vua hết màn trình diễn n{y đến màn trình diễn kh|c, m{n sau huy ho{ng hơn m{n trước, tưởng rằng như thế sẽ chứng minh được lòng trung nghĩa với quan thầy. Không chỉ hy vọng lấy lại được ân sủng của vua, Fouquet còn nghĩ rằng như thế sẽ chứng minh cho vua thấy mình biết chơi, có nhiều mối quan hệ cao quý, được lòng mọi người, v{ như thế mình sẽ l{ người không thể thiếu, sẽ xứng đ|ng ngồi vào ghế thủ tướng. Tuy nhiên cứ với mỗi màn trình diễn, mỗi tiếng hoan hô của kh|ch hướng về Fouquet lại làm cho vị vua trẻ cảm thấy rằng quần thần và bè bạn mình mê mẩn Fouquet hơn vua, v{ rằng thật ra Fouquet đang phô trương thanh thế và uy quyền. Thay vì tôn vinh vua, buổi dạ hội của Fouquet lại làm tổn thương sự kiêu căng của ngài. Tất nhiên là Louis XIV không thể nào công khai nhìn nhận sự việc đó, vì vậy ông tìm cớ thủ tiêu người vô tình làm cho mình cảm thấy mất tự tin. Cho dù dưới hình thức n{o thì đó cũng l{ số phận của tất cả những ai làm chông chênh cái Tôi của quan thầy, làm rạn nứt sự ngạo mạn và khiến cho quan thầy e sợ cho vị trí tối thượng của mình. V{o đầu buổi dạ tiệc, Fouquet đang ở đỉnh cao của thế giới. Đến tàn cuộc, ông ta đ~ rơi xuống đ|y. (Voltaire, 1694-1778) TUÂN THỦ NGUYÊN TẮC V{o đầu những năm 1600, nh{ thiên văn v{ to|n học người Ý tên Galileo lọt vào một tình thế gieo neo. Các công trình nghiên cứu 24
ĐỪNG BAO GIỜ CHƠI TRỘI QUAN THẦY của ông đều phụ thuộc vào những nh{ l~nh đạo và vì vậy như những nhà khoa học khác của thời Phục hưng, đôi khi ông phải tặng các phát minh và sáng chế cho những gương mặt lỗi lạc nhất thời bấy giờ. Chẳng hạn như có lần ông trao tặng một la bàn quân sự cho Công tước Gongaza. Sau đó ông lại đề tặng một quyển sách hướng dẫn sử dụng la bàn cho dòng họ Medici. Những lãnh tụ vừa kể đều hài lòng và không bạc nghĩa; v{ qua họ, Galileo tìm thêm được học viên để dạy. Tuy nhiên cho dù phát minh sáng chế của Galileo có quan trọng cách mấy thì những gia đình quyền uy kia đều luôn thưởng công cho ông bằng quà biếu chứ không có tiền mặt. Điều này làm cho cuộc sống của Galileo luôn bấp bênh và lệ thuộc. Ông tự nhủ phải tìm ra cách sống kh| hơn. Galileo quyết thực thi một chiến lược mới v{o năm 1610, khi ông khám phá ra các vệ tinh của hành tinh Jupiter. Thay vì san sẻ khám phá này cho những bảo trợ - tặng viễn vọng kính m{ ông đ~ sử dụng cho nh{ n{y, đề tặng quyển sách cho nhà kia, vân vân – như từng làm trong quá khứ, Galileo quyết định tập trung vào gia đình Medici. Lý do: Ngay sau khi thiết lập triều Medici v{o năm 1540, Cosimo I tuyên bố Jupiter là hùng mạnh nhất trong thiên vương v{ lấy Jupiter làm biểu tượng cho họ Medici – một biểu tượng quyền uy vượt trên cả sức mạnh của chính trị và tài chính, biểu tượng tìm về đế chế La Mã cổ xưa cùng với những vị thần linh thời ấy. Galileo biến việc khám phá các vệ tinh của hành tinh Jupiter thành một sự kiện thiên văn để tôn vinh sự vĩ đại của dòng họ Medici. Không lâu sau cuộc khám phá, ông tuyên bố rằng „những vì sao sáng [các vệ tinh của Jupiter] tự xuất hiện trên nền trời“ ngay trong tầm ngắm kính viễn vọng của ông vào lúc Cosimo II lên ngôi. Galileo mắm muối thêm rằng số lượng bốn vệ tinh hợp với gia 25
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers đình Medici (Cosimo II có ba người em), và vệ tinh xoay quanh Jupiter như bốn người con sum vậy quanh Cosimo I, kẻ khai sáng triều Medici. Còn hơn l{ một sự trùng hợp, kh|m ph| đó chứng tỏ c|c thiên vương cũng cho thấy uy lực của họ Medici, Galileo cho thiết kế huy hiệu có hình thần Jupiter đang ngồi trên đ|m m}y có bốn ngôi sao vây quanh và tặng cho Cosimo II như muốn nhắn nhủ rằng đó l{m mệnh trời. V{o năm 1610, Cosimo II bổ nhiệm Galileo làm triết gia và nhà toán học chính thức của triều đình, kèm lương bổng đầy đủ. Với một khoa học gia, đó l{ vận may của cả một đời. Chuỗi ngày van xin bảo trợ đ~ qua rồi. Diễn giải Chỉ với một phát, chiến lược mới giúp Galileo thu hoạch còn nhiều hơn l{ bao năm th|ng phải đi n{i nỉ được đỡ đầu. Lý do rất đơn giản: Tất cả các vị chủ nh}n đều muốn mình s|ng chói hơn người khác. Họ không quan t}m đến khoa học hoặc sự thật trực quan hay phát minh mới nhất. Họ chỉ quan t}m đến vinh quang và tên tuổi. Galileo đ~ mang đến cho dòng Medici sự vinh quang bao la, bằng cách liên hệ dòng họ này với sức mạnh của trời đất, còn hơn l{ khi ông ta tuyên bố dòng Medici đ~ bảo trợ cho một thiết bị hay khám phá khoa học mới lạ. Nhà khoa học cũng không tho|t khỏi những thăng trầm của đời sống triều thần và việc bảo trợ. Họ cũng phải phục vụ cho giới chủ cảm thấy mất tự tin, như thể vai trò của mình chỉ l{ đứng ra chi tiền – một vai trò rất khó chịu v{ đ|ng ghét. Người sản xuất ra một công trình lớn muốn cảm thấy mình còn l{ gì đó hơn l{ c|i vai tài trợ. Hắn muốn mọi người cảm thấy quyền uy và sức sáng tạo 26
ĐỪNG BAO GIỜ CHƠI TRỘI QUAN THẦY của mình, và còn quan trọng hơn l{ c|i công trình mang tên hắn. Thay vì làm cho hắn bất an, bạn phải mang đến vinh quang cho hắn. Với khám phá của mình, Galileo không thách thức uy quyền trí thức của dòng Medici, m{ cũng không l{m cho họ cảm thấy thua kém chút nào về mặt hiểu biết. Khi tôn họ lên hàng „sao“, Galileo đ~ giúp họ chói sáng giữa các triều đình ở Ý. Galileo đ~ không chơi trội sư phụ m{ còn giúp sư phụ chói sáng hơn tất cả những người khác. CỐT TỦY CỦA NGUYÊN TẮC Ai cũng có những mối bất an riêng. Khi chơi nổi v{ trưng ra t{i năng của mình, đương nhiên bạn đ~ khuấy lên đủ loại đố kỵ, ganh tỵ và những biểu hiện bất an kh|c. Điều đó ắt phải xảy ra. Mặc dù không phải lúc n{o cũng ra sức làm vừa lòng người khác, song với những người trên mình, bạn phải có cách tiếp cận đặc biệt hơn: Với những gì liên quan đến uy quyền, có lẽ lỗi lầm lớn nhất là làm lu mờ „đấng bề trên“. Đừng ngu ngơ nghĩ rằng cuộc đời đ~ thay đổi nhiều từ thời Louis XIV v{ Medici. Người n{o đ~ đạt đến những mức thành tựu cao ngất trong đời n{y cũng đều giống như vua chúa: Họ muốn được tự tin khi ngồi vào vị trí của mình, và khi so với những người xung quanh, họ phải thông minh hơn, khôn ngoan hơn v{ duyên d|ng hơn. Có một sự hiểu lầm rất phổ biến nhưng thật chết người, rằng ta phải phô trương hết tài nghệ v{ năng khiếu để lấy lòng sư phụ. Có thể sư phụ sẽ làm bộ gật gù vừa ý, song ngay khi có dịp, sư phụ sẽ thay thế bạn bằng một g~ ít thông minh hơn, ít duyên d|ng hơn, ít có vẻ nguy hiểm hơn, cũng như Louis XIV thay thế Fouquet 27
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers sáng chói bằng Colbert nhạt nhẽo. V{ cũng như Louis, tuy không thừa nhận sự thật, nhưng sư phụ bạn sẽ nại ra một cái cớ để đẩy bạn đi cho khuất mắt. Nguyên tắc này có hai quy luật mà bạn phải ý thức. Thứ nhất, bạn có thể vô tình chơi trội sư phụ khi sống thực với con người mình. Trên đời này có những đấng bề trên rất dễ cảm thấy bất an, mất tự tin một cách khủng hoảng. Chỉ với nét duyên dáng và tao nhã tự nhiên của mình, bạn có thể vô tình làm lu mờ sư phụ. Ít ai có nhiều t{i năng tự nhiên như Astorre Manfredi, quận công xứ Faenza. L{ người đẹp trai nhất trong số c|c vương tôn Ý, quận công này luôn mê hoặc quần thần bằng sự hào phóng và cởi mở. Năm 1500, Cesare Borgia bao vây Faenza. Khi thành phố đầu hang, dân chúng trông chờ Borgia giáng cho họ những điều tệ hại nhất, vì Borgia nổi tiếng t{n |c. Nhưng không, lần này Borgia chỉ chiếm lấy th{nh lũy nhưng không giết dân mà lại còn cho phép vương tôn trẻ Manfredi, lúc ấy vừa 18 tuổi, được hoàn toàn tự do ở lại triều đình. Tuy nhiên vài tuần sau đó binh lính đưa Astorre Mafredi đến một ngục thất La Mã xa xôi. Một năm sau, người ta vớt được xác Manfredi từ dòng song Tiber với một khối đ| cột vào cổ. Borgia biện minh h{nh động dã man này bằng cách vu cáo Manfredi âm mưu tạo phản, nhưng sự thật là Borgia vẫn nổi tiếng kiêu ngạo và đa nghi. Ngay cả khi không cố ý, Manfredi cũng l{m cho Borgia bị lu mờ. Vì những t{i năng tự nhiên, vị vương tôn trẻ chỉ cần xuất hiện là Borgia có vẻ bớt lôi cuốn và hấp dẫn. Bài học ở đ}y thật đơn giản: Nếu không thể n{o ngăn chăn tinh hoa của mình phát tiết ra ngoài, bạn nên tránh gặp những con quỷ kiêu ngạo như thế. 28
ĐỪNG BAO GIỜ CHƠI TRỘI QUAN THẦY Hoặc là tránh xa chúng, hoặc bạn phải tìm ra cách che giấu những đức tính của mình khi ở gần bên một Cesare Borgia. Thứ hai, đừng bao giờ nghĩ rằng vì được sư phụ tin yêu nên mình muốn làm gì thì làm. Biết bao giấy mực đ~ kể lại trường hợp những bầy tôi từng được thương yêu nhất nhưng lại đột nhiên thất sủng vì nghĩ rằng chức vụ, vị trí của mình là tất yếu, rồi từ đó chơi trội quan thầy. Sen no Rikyu là một sủng thần của thiên hoàng Hideyoshi vào những năm cuối thế tỷ XVI ở Nhật. Là nghệ nhân bậc nhất về tr{ đạo, Sen no Rikyu trở thành một trong các cố vấn được tin cẩn nhất của Hideyoshi. Thiên hoàng ban phòng ốc riêng trong ho{ng cung cho ông v{ ông được trọng vọng khắp nước Nhật. Thế m{ v{o năm 1591, Hideyoshi lại xử ông tội chết. Rikyu tự tử. Sau n{y người ta mới khám phá ra nguyên nhân khiến ông ta bị thất sủng: Hình như vì xuất thân là nông dân và sau này mới được vào cung, Rikyu lại cho tạc tượng chính mình đang mang dép quai (một dấu hiệu của giai cấp quý tộc) trong tư thế ngạo nghễ. Ấy vậy mà Rikyu lại còn cho đặt tượng trong ngôi đền quan trọng nhất ở các cổng ho{ng cung, trơ trơ trước nơi qua lại của hoàng tộc. Với Hideyoshi, điều n{y có nghĩa l{ Rikyu đ~ qu| quắt lắm. Giả định Rikyu có được ban cho những quyền thế của quan nhất phẩm thì ông ta cũng phải nhớ rằng mình được thế là nhờ thiên hoàng, nhưng tr|i lại ông những tưởng tất cả đều do mình đạt được. Đ}y làm một tính toán sai lầm không thể tha thứ, do đó Rikyu đ~ phải trả giá bằng chính mạng sống. Bạn hãy nhớ điều sau đ}y: Đừng bao giờ nghĩ rằng mình được vị trí này là tất nhiên, v{ đừng bao giờ để cho quyền thế bổng lộc bốc mình lên qu| đ{. Biết được những mối nguy của việc chơi trội sư phụ, bạn có thể l{m ngược lại để được lợi lạc. Trước tiên phải thổi phồng và xu nịnh sư phụ. Xu nịnh một cách lộ liễu cũng được, nhưng hiệu quả 29
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers rất hạn chế. Hơn nữa những quần thần khác sẽ đố kỵ. Ta nên xu nịnh kín đ|o thôi. Chẳng hạn nếu “chẳng may” lại thông minh hơn sư phụ, bạn hãy tỏ vẻ ngược lại, l{m cho sư phụ thấy thông minh hơn bạn. Vờ h{nh động ngây ngô. Làm cho sư phụ thấy là bạn cần đến sự tinh thông của hắn ta. Làm bộ gây ra một vài lỗi nhỏ vô hại, mục đích l{ để cầu cứu sư phụ. Sư phụ n{o cũng kho|i những loại cầu xin như thế. Nếu không có cơ hội gia ân cho bạn, sư phụ sẽ tìm c|ch đổ lên đầu bạn nhiều ý ác. Nếu bạn nảy sinh nhiều ý hay hơn ý của sư phụ thì cứ hô hoán lên rằng đó l{ “th|nh ý anh minh”, v{ để cho càng nhiều người biết càng tốt. Nếu ý của bạn có hiệu quả tốt thì cứ tung hô rằng đó chỉ phản ánh ý của sư phụ. Nếu bạn hóm hỉnh hơn sư phụ và muốn đóng vai thằng hề trong ho{ng cung thì cũng tốt thôi, nhưng nhớ đừng để mọi người thấy ngược lại rằng sư phụ quá lạnh lùng và cáu kỉnh. Nếu cần, bạn nên hạ bớt ngọn lửa dí dỏm xuống và tìm cách cho mọi người thấy chính sư phụ là suối nguồn của niềm vui và sự phấn khởi. Nếu bản tính tự nhiên của bạn lại chan hòa v{ h{o phóng hơn sư phụ, hãy cẩn thận đừng để vô tình mình trở th{nh đ|m m}y che khuất sự tỏa sáng của hắn ta. Phải l{m cho sư phụ an tâm với cái vị trí của Mặt trời với tất cả những người khác xoay quanh, một Mặt trời quyền uy và sáng chói, một cái rốn của vũ trụ. Nếu bị đặt vào thế phải giải khu}y sư phụ, thỉnh thoảng bạn nên lù khù một chút để được sư phụ thương hại. Mọi nỗ lực gây ấn tượng bằng sự duyên dáng và hào phóng có thể chí tử: nếu không thuộc long bài học của Fouquet, bạn sẽ trả gi| đắt. Trong tất cả những trường hợp trên, việc giấu giếm sở trường của mình không phải là biểu hiện của sự yếu đuối, nếu cuối cùng việc giấu giếm ấy đưa bạn đến uy quyền. Cứ để cho người 30
ĐỪNG BAO GIỜ CHƠI TRỘI QUAN THẦY kh|c s|ng chói, như thế bạn có khả năng kiểm soát tình hình, vậy còn hơn l{ trở thành nạn nhân khi họ trở nên bất an. Tất cả những mưu kế ấy sẽ có ích vào ngày mà bạn quyết định vượt lên trên thân phận thấp hèn. Nếu l{m được như Galileo, tức l{ để cho sư phụ c{ng s|ng chói hơn trong c|i nhìn của mọi người thì bạn sẽ được sư phụ xem như của trời cho và lập tức được thăng quan tiến chức. Hình ảnh cần ghi nhớ: Những vì sao trên bầu trời. Mặt trời chỉ có một mà thôi. Đừng bao giờ che khuất ánh dương, đừng bao giờ cạnh tranh với những tia sáng ấy. Thay v{o đó bạn nên ẩn mình và tìm cách gia tăng sự chói lọi của sư phụ. Ý kiến chuyên gia: Tr|nh đừng s|ng chói hơn quan thầy. Mọi thế thượng phong đều khả ố, nhưng khi bầy tôi m{ đứng cao hơn chúa công thì không chỉ là ngu xuẩn mà còn chí tử. Đó là bài học mà ta học từ những vì sao trên trời – chúng có thể có họ hàng với Mặt trời, cũng có thể sáng chói không kém, nhưng không bao giờ xuất hiện bên cạnh Mặt trời. (Baltasar Gracián, 1601-1658). NGHỊCH ĐẢO Không phải gặp bất kỳ ai thì mình cũng sợ mất lòng, nhưng bạn phải học cách trở nên tàn nhẫn một cách có chọn lọc. Nếu sư phụ bạn l{ vì sao đang rơi, thì bạn không ngần ngại gì khi phải chơi 31
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers trội hắn. Không nên thương hại – khi chòi đạp để vươn lên đỉnh cao, bản th}n sư phụ bạn cũng không hề |y n|y gì đ}u. H~y chứng minh sức mạnh với hắn ta. Nếu hắn yếu, bạn kín đ|o l{m cho hắn rớt đ{i nhanh hơn nữa: chờ đến thời điểm then chốt, bạn chứng tỏ mình không hơn, giỏi hơn, duyên hơn hắn. Nhưng nếu hắn đ~ quá yếu và sập tiệm đến nơi, cứ để dòng đời lo liệu. Lúc này bạn không nên chơi trội một sư phụ suy thế, vì có thể mọi người đ|nh gi| bạn là tàn nhẫn và thù vặt. Khi vị trí sư phụ còn vững nhưng bạn biết mình giỏi giang hơn, bạn hãy ẩn nhẫn chờ thời. Tự nhiên uy quyền của sư phụ sẽ mai một v{ suy nhược dần. Sẽ đến lúc sư phụ sụp đổ và nếu tính toán kỹ lưỡng đúng đắn, bạn sẽ sống còn và ngày nào đó vượt trội hắn. 32
NGUYÊN TẮC 2 ĐỪNG QUÁ TIN CẬY BẠN BÈ, HÃY HỌC CÁCH SỬ DỤNG KẺ THÙ Hãy thận trọng với bạn bè – họ dễ dàng phản bội bạn, vì họ dễ bị lòng đố kỵ khuấy động. Ngoài ra họ cũng dễ hư hỏng v{ có khuynh hướng nắm quyền. Hãy thu nhận một kẻ thù cũ v{ hắn sẽ trung kiên hơn bạn bè, vì hắn cần phải chứng minh nhiều hơn. Thật ra bạn có nhiều điều phải e sợ từ bạn bè hơn l{ từ kẻ thù. Nếu bạn chưa có, hãy tìm cách tạo ra kẻ thù.
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers VI PHẠM NGUYÊN TẮC Hồi giữa thế kỷ thứ IX, một thanh niên trẻ tên Michael III tiếp nhận ngai v{ng đế chế Byzantium. Mẹ của Michael III là Hoàng thái hậu Theodora bị nhốt vào tu viện v{ người tình của bà là Theoctistus bị |m s|t. Người đứng đầu mưu toan hạ bệ Theodora v{ đưa Michael lên ngôi chính l{ Bardas, chú ruột của Michael, một người đầy khôn ngoan và tham vọng. Còn non trẻ và thiếu kinh nghiệm, Michael bị đặt trong vòng vây của những kẻ sát nhân hiểm độc và ngông cuồng. Trong cơn nguy biến này, Michael cần có một vị cố vấn tin cậy nên nhắm vào Basilius, người bạn thân nhất. Basilius hoàn toàn không có chút kinh nghiệm vào về chính trị và việc cai trị - thực tế anh chỉ là quan bật mã ông – nhưng trong qu| khứ anh từng có cơ hội chứng tỏ tấm lòng của mình với Michael. Hai người quen nhau c|ch đó v{i năm. Khi Michael đang viếng chuồng ngựa bỗng dưng có một con xổng chuồng. Basilius, một người phục vụ xuất thân từ giới nông d}n vùng Macedonia đ~ cứu mạng Michael. Sức khỏe và lòng dung cảm của người phục vụ trẻ n{y đ~ tạo ấn tượng tốt cho Michael; vì thế, từ một kẻ dạy ngựa, Basilius được thăng tiến thành quan bật m~ ôn hang đầu của hoàng gia. Michael ban cho Basilius biết bao là bổng lộc và chẳng mấy chốc hai người trở thành bạn t}m giao. Basilius được gửi đi học tại ngôi trường khá nhất ở Byzantium, và từ đó g~ nông d}n cục mịch trở thành một triều thần văn minh v{ s{nh điệu. Giờ thì Michael đ~ lên ngôi ho{ng đế v{ đang cần người tin cẩn. Vậy Michael biết tìm ai xứng đ|ng hơn để đưa v{o vị trí cố vấn h{ng đầu ngoài Basilius ra, kẻ vốn đ~ h{m }n? Nếu chưa có kinh nghiệm thì chỉ cần huấn luyện, hơn nữa Michael thương Basilius như em ruột mình. Bỏ ngoài tai việc quần 34
ĐỪNG QUÁ TIN CẬY BẠN BÈ, HÃY HỌC CÁCH SỬ DỤNG KẺ THÙ thần khuyên chọn Bardas giỏi giang và bản lĩnh hơn, Michael nhất định chọn bạn. Basilius cũng s|ng dạ nên học hỏi rất nhanh và chẳng mấy chốc đ~ có thể cố vấn ho{ng đế về đủ mọi lĩnh vực. Vấn đề tồn tại duy nhất có vẻ là tiền bạc – với Basilius bao nhiêu cũng không đủ. Đắm mình trong lối sống xa hoa của triều đình Byzantium tr|ng lệ, quan cố vấn rất hám danh lợi uy quyền. Michael tăng gấp đôi, rồi gấp ba lương bổng của Basilius, ban cho chức tước quý tộc, lại còn tác hợp cho Basilius với chính cung phi của mình là Eudoxia Ingerina. Michael không tiếc bất kỳ thứ gì để làm hài lòng một người bạn quý, một qu}n sư như thế. Nhưng bất ổn sắp diễn ra. Hiện Bardas giữ chức nguyên so|i đang nuôi tham vọng cao hơn nữa: Những tưởng sẽ kiểm so|t được cháu mình, Bardas lập mưa đưa Michael lên ngôi, sau đó tìm c|ch thủ tiêu Michael để chiếm ngai vàng. Basilius cứ rù rì bao nhiêu lời thâm độc v{o tai cho đến khi Michael bằng lòng cho ám sát ông chú. Trong một buổi xem đua ngựa, Basilius lẩn v{o đ|m đông, tiến đến gần Bardas v{ đ}m chết ông ta. Sau đó Basilius yêu cầu Michael cho mình thay vào vị trí của Bardas để giữ yên bờ cõi và dập tắt mọi cuộc nổi loạn. Tất nhiên l{ Michael ưng thuận. Từ thời điểm này trở đi, quyền uy cùng của cải của Basilius tăng lên vùn vụt. V{i năm sau đó khi quốc khố trống rỗng vì lối sống xa hoa, Michael đề nghị Basilius trả lại bớt một phần tiền mà anh ta đ~ mượn suốt bao năm th|ng. Michael cảm thấy hết sức kinh ngạc và bất ngờ khi Basilius thẳng thừng từ chối với tia nhìn l|o xược, khiến Michael nhận được ngay tình thế nguy nan của mình: Tên hầu ngựa ngày nào giờ đ~ gi{u có hơn mình, có nhiều đồng minh hơn trong qu}n đội và triều đình v{ kết quả là có nhiều uy quyền hơn chính ho{ng đế. Vài tuần sau đó, qua một đêm bí tỉ, 35
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers Michael giật mình tỉnh giấc khi bị binh sĩ bao v}y. Đích th}n Basilius đứng đó chứng kiến bọn tay sai hạ sát Michael. Sau khi tự phong ho{ng đế, Basilius cưỡi ngựa đi khắp kinh th{nh, giương cao ngọn giáo có cắm thủ cấp của Michael, người từng là ân nhân và bạn thân nhất của mình. Diễn giải Michael III đặt cược tương lai v{o niềm tin là Basilius sẽ hàm ân mình. Tất nhiên Basilius sẽ cúc cung tận tụy với Michael, vì có được sự vinh hoa phú quý và học thức như vậy là nhờ Michael. Đến khi Basilius có được chức quyền, Michael lại tiếp tục ban thưởng những gì tốt đẹp nhất để l{m khăng khít thêm quan hệ giữ hai người. Chỉ khi đến c|i ng{y định mệnh kia, lúc nhìn thấy nụ cười ngạo mạn của Basilius thì Michael mới nhận ra lỗi lầm chết người của mình. Michael đ~ tạo ra một quái vật. Vị ho{ng đế trẻ đ~ để cho một người tiếp cận quá gần với uy quyền – kẻ lúc ấy lại yêu sách thêm nữa, kẻ muốn gì được nấy, kẻ cảm thấy vướng bận bởi những ân sủng đ~ nhận được v{ đơn giản l{m c|i điều mà nhiều người làm trong tình huống đó: Họ quên hết những }n tình đ~ nhận và nghĩ rằng thành công của mình đến là do tự lực mà có. Khi vừa ý thức được việc này, lẽ ra Michael đ~ có thể cứu được mạng sống của chính mình, song tình bạn v{ tình yêu đ~ ngăn cản tầm nhìn của con người. Không ai có thể tin vào khả năng phản bội của người bạn chí cốt. V{ Michael cũng vậy, cho đến ngày thủ cấp của mình bị ghim trên ngọn giáo. 36
ĐỪNG QUÁ TIN CẬY BẠN BÈ, HÃY HỌC CÁCH SỬ DỤNG KẺ THÙ Thượng đế, xin người hãy bảo vệ con chống lại bạn bè con, còn kẻ thù thì cứ để mặc con lo liệu. (Voltaire, 1694-1778) TUÂN THỦ NGUYÊN TẮC Nhiều thế kỷ sau khi nh{ H|n c|o chung (năm 222), lịch sử Trung Quốc vẫn tiếp diễn những vụ bạo loạn đẫm máu, vụ này theo sau vụ kh|c. Qu}n đội }m mưu s|t hại một ho{ng đế suy yếu, rồi tôn một vị tướng hùng mạnh lên ngôi thiên tử. Vị tướng tự xưng ho{ng đế và bắt đầu một triều đại mới. Để bảo đảm sự sống còn, t}n ho{ng đế cho hành quyết tất cả những vị tướng đồng liêu. Tuy nhiên những năm sau đó, thông lệ cũ vẫn tiếp diễn: Các vị tướng mới nổi dậy giết vua hoặc các hoàng tử. Ai muốn làm hoàng đế Trung Quốc, người đó phải cô độc và sống giữa một đ|m thù địch – đó l{ vị trí mong manh và bấp bênh nhất toàn cõi thiên triều. V{o năm 959, tướng Triệu Khuông Dận lên ngôi ho{ng đế nhà Bắc Tống. Ông ta biết rõ thế cờ rằng chỉ trong một v{i năm mình sẽ bị mưu s|t, vậy làm sao phá vỡ cái lệ đó? Ngay sau khi lên ngôi, Triệu tổ chức yến tiệc và mời những chỉ huy hùng mạnh nhất qu}n đội đến dự. Khi rượu đ~ mềm môi, hoàng đế đuổi hết mọi người ra ngoài, chỉ còn mình ông với các vị tướng. Những vị ngày nghĩ rằng phen này sẽ bị ho{ng đế tiêu diệt một loạt. Nhưng không, ho{ng đế nói với họ rằng ng{y đêm gì cũng l{ nỗi sợ h~i, ăn cũng sợ mà ngủ cũng sợ, bởi vì “Có ai trong c|c khanh m{ không mơ đến ngai vàng? Ta không nghi ngờ lòng trung của c|c khanh, nhưng nếu lỡ xảy ra việc tùy tướng các khanh, vốn ham danh lợi lại thúc ép các khanh khoác lên mình tấm long bào, thì làm sao các khanh 37
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers dám từ chối?”. Vì say v{ vì sợ, tất cả các tướng đều thề thốt trung nghĩa. Nhưng ho{ng đế nghĩ kh|c: “C|ch hưởng thụ tốt nhất cuộc đời này là sống trong vinh hoa phú quý. Nếu các khanh tùy thuận giao lại tất cả những quân quyền, ta sẵn sang ban bổng lộc thái ấp trù phú nhất, để phần còn lại của cuộc đời, các khanh tha hồ hưởng lạc với đ{n h|t xướng ca.”[3] Chư tướng nhận ra rằng thay vì phải sống cả đời trong niềm lo sợ và bon chen, giờ họ được ho{ng đế hứa hẹn sự an nhàn yên ổn. Ngay hôm sau, cả bọn đều trao lại quyền bính, đổi quân ấn lấy chức tước công hầu ở những vùng đất mà Triệu đ~ ban cho họ. Chỉ một phát, Triệu đ~ biến nguyên cả bầy sói “bằng hữu”, vốn trước sau gì cũng phản bội ông ta thành một đ|m cừu non ngoan ngoãn, xa rời uy quyền. Những năm sau đó, Triệu tiếp tục chinh phạt để củng cố bờ cõi. V{o năm 971, vua Liêu nh{ Nam H|n cuối cùng đầu hàng nhà Bắc Tống. Liêu hết sức ngạc nhiên khi được Triệu lưu dụng trong triều và mời mình v{o cung để nâng chén hữu nghị. Cầm chén rượu Triệu trao, Liêu e rằng trong đó có thuốc độc nên òa khóc: “Tội thần đ|ng muôn chết, nhưng thần van xin bệ hạ tha cho cái mạng này. Thần thật không dám uống.” Ho{ng đế cả cười, nhón lấy chén rượu từ tay Liêu và uống cạn. Không hề có thuốc độc. Từ đó về sau Liêu trở thành cận thần trung thành và tín cẩn nhất. Lúc ấy Trung Quốc chia thành những vương triều nhỏ. Khi một trong những vị vương đó l{ Tiền Sở Ngô Việt Vương thua trận bị bắt, c|c qu}n sư nh{ Tống đề nghị ho{ng đế giam ông ta vào ngục thất. Họ trưng ra c|c hồ sơ mật chứng minh Tiền Sở Ngô Việt Vương vẫn còn mưu toan tạo phản. Tuy nhiên tới lúc được binh sĩ [3] Đ}y l{ sự tích „Chén rượu tước binh quyền“. (CT của BTV) 38
ĐỪNG QUÁ TIN CẬY BẠN BÈ, HÃY HỌC CÁCH SỬ DỤNG KẺ THÙ dẫn đến diện kiến ho{ng đế, Tiền Sở chẳng những không bị bắt giam m{ còn được trọng vọng. Ho{ng đế trao cho ông ta một gói nhỏ, dặn chỉ mở ra khi đang trên đường về cố quận. Khi mở ra, Tiền Sở mới biết đó l{ tất cả những giấy má hồ sơ chứng minh sự tạo phản của mình: Ho{ng đế đ~ am tường việc này, vậy mà còn tha tội chết. Sự khoan dung n{y đ~ khuất phục Tiền Sở và từ đó về sau ông trở th{nh chư hầu trung thành nhất của nhà Tống. Diễn giải Một tục ngữ Trung Quốc so sánh bạn bè như l{ h{m v{ răng của con thú nguy hiểm: Nếu không cẩn trọng chúng sẽ nhai mình tan xác. Tống Thái tổ biết loại h{m n{o mình đang phải luồn qua khi lên ngai v{ng: C|c “bè bạn” trong qu}n đội sẽ nhai ông không thương tiếc và nếu may mắn thoát được ải này, những “bạn bè” khác trong triều cũng l{m thịt ông. Tống Thái tổ sẽ không giở trò gì với “bạn bè” cả - ông chỉ lo lót c|c tướng bằng những thái ấp trù phú và giữ chân họ ở xa kinh thành. Thay vì cho giết họ, Thái tổ làm họ suy yếu bằng phương c|ch kh|c, như thế hay hơn v{ tr|nh được sự hiềm thù của c|c tướng lãnh. Và Thái tổ cũng chẳng cần làm gì với c|c thượng quan trong triều. Thường thì cuối cùng họ cũng sẽ uống phải ly rượu độc của ho{ng đế. Thay vì dựa vào bè bạn, Triệu sử dụng kẻ thù, hết người này đến người khác, biến họ trở thành quần thần đ|ng tin cậy hơn. Trong khi bạn bè càng lúc càng nhiều tham vọng v{ đố kỵ, những kẻ thù cũ đó không trông chờ điều gì cả mà lại được rất nhiều. Một người đột nhiên tho|t được tội trảm sẽ vô vàn biết ơn v{ sẽ kết cỏ ngậm v{nh cho người đ~ tha tội chết. Rốt cuộc, những kẻ thù cũ đó trở th{nh người tin cẩn nhất của Tống Thái tổ. Và cuối cùng Triệu 39
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers đ~ ph| vỡ được cái thông lệ tạo phản, bạo lực và nội chiến – nhà Tống trị vì Trung Quốc suốt hơn ba trăm năm. Trong bài diễn văn đọc ở đỉnh cao thời kỳ nội chiến, Abraham Lincoln xem cư d}n miền Nam nước Mỹ như l{ những người lỡ lầm lạc lối. Một bà lão phản đối vì Lincoln không chịu gọi họ là những kẻ thù không đội trời chung và phải bị tiêu diệt. Lincoln bình tĩnh đ|p lại: “Nhưng thưa b{, h| tôi đ~ chẳng tiêu diệt kẻ thù khi biến họ thành bạn bè đó sao?” CỐT TỦY CỦA NGUYÊN TẮC Khi hữu sự, tự nhiên ta nghĩ đến sự giúp đỡ của bạn bè. Thế giới rất khắc nghiệt và bạn bè mang đến cho ta chút dịu êm. Hơn nữa ta cũng biết họ. Vậy tại sao phải tùy thuộc v{o người lạ một khi sẵn có bạn bè? Vấn đề l{ thường khi ta không hiểu thấu bạn bè như ta vẫn tưởng. Bạn bè hay ậm ừ cho qua chuyện để tránh phải cãi lý. Họ che đậy nhiều nét tính tình không mấy đẹp để khỏi mất lòng nhau. Người n{y pha trò thì người kia r|ng cười cho to vào. Vì tính trung thực ít khi nào củng cố tình bằng hữu, ta có thể không bao giờ biết đích x|c bạn ta thực sự nghĩ gì. Bạn bè sẵn sàng tán thành thị hiếu của ta về ăn mặc, ca tụng bản nhạc do ta sáng tác, khen ngợi bài thơ ta l{m – có thể họ thực lòng, nhưng cũng có thể không. Khi quyết định tuyển dụng một người bạn, ta sẽ dần khám phá những đặc tính m{ người ấy che đậy. Thật éo le thay chính lòng tốt của ta đ~ l{m đảo lộn mọi thứ. Người ta ai cũng muốn cho 40
ĐỪNG QUÁ TIN CẬY BẠN BÈ, HÃY HỌC CÁCH SỬ DỤNG KẺ THÙ rằng mình là kẻ xứng đ|ng với cơ đồ. Việc hàm ân có thể làm cho họ ngột ngạt vì điều đó l{m họ mặc cảm rằng sở dĩ họ được chọn bởi vì họ là bạn bè, chứ không phải vì họ đ|ng đồng tiền bát gạo. Hầu như h{nh động tuyển dụng bạn bè có chút gì đó cao ngạo, làm phiền lòng họ một cách thầm kín. Vết thương lòng n{y dần dà rồi cũng bộc lộ ra: Thêm một chút thẳng thắn, một thoáng oán hờn ganh tị nọ kia và tình bạn đ~ chóng nhạt phai trước khi ta kịp nhận ra. Càng thêm nhiều chiếu cố, càng tặng thêm nhiều quà cáp nhằm cứu vãn tình bạn, ta càng nhận được ít đi sự tri ân. Sự bạc nghĩa đ~ xưa như tr|i đất. Nó từng chứng minh sức mạnh trong hàng bao thế kỷ, nhưng thật quái lạ tại sao mọi người vẫn đ|nh giá thấp sức mạnh ấy. Tốt hơn l{ nên đề phòng. Nếu thi ân bất cầu báo, ta sẽ được ngạc nhiên thích thú khi bạn bè tỏ lòng biết ơn. Cái khó khi sử dụng hoặc tuyển mộ bạn bè là ta khó tránh khỏi việc uy quyền mình bị hạn chế. Ít khi nào bạn bè l{ người có năng lực nhất trong tình huống nhất định; và cuối cùng, năng lực và kỹ xảo lại bị tình bạn át mất. (Michael III từng có sờ sờ ra đó một kẻ có khả năng lèo l|i v{ cứu mạng mình, đó l{ Bardas.) Tình huống hành sự n{o cũng cần có khoảng cách giữa các cá thể. Ta đang cố làm việc chứ không phải cố kết bạn. Tình bằng hữu, cho dù là thật hay giả, đều che khuất sự thật đó. Như vậy, mấu chốt để nắm uy quyền là khả năng đ|nh gi| xem ai l{ người tốt nhất để xúc tiến quyền lợi của ta trong mọi tình huống. Hãy giữ bạn bè cho lĩnh vực bạn bè, còn khi làm việc thì ta phải chọn người tốt nhất, giỏi giang nhất. Mặt khác, kẻ thù của ta là mỏ v{ng nguyên sơ m{ ta phải học c|ch khai th|c. V{o năm 1807 khi Talleyrand, bộ trưởng ngoại giao của Ho{ng đế Napoléon, đ~ khẳng định chắc chắn rằng sư phụ 41
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers mình đang đưa nước Ph|p đến chỗ suy vong v{ đ~ đến lúc quay lưng lại với ho{ng đế. Ý thức được những hiểm nguy và rủi ro trong mưu đồ tạo phản, Talleyrand cần có một đồng minh. Sau khi đắn đo suy nghĩ, ông ta chọn Joseph Fouché, người đứng đầu cơ quan an ninh chìm m{ cũng l{ kẻ thù m{ ông ta căm ghét nhất, bởi vì Fouché đ~ nhiều phen tìm cách ám sát Talleyrand. Viên ngoại trưởng biết rằng mối đố kỵ trước nay sẽ l{ cơ hội giảng hòa về mặt tình cảm. Ông biết rằng Fouché không trông mong gì từ phía mình m{ ngược lại sẽ tận tụy chứng minh xứng đ|ng với sự chọn mặt gửi vàng ấy. Người n{o có c|i để chứng minh, họ sẽ dời non lấp biển để minh chứng. Cuối cùng, Telleyrand biết rằng quan hệ giữa hai người được đặt trên nền móng tư lợi tương hỗ, do đó sẽ không bị chi phối bởi cảm xúc cá nhân. Thực tế cho thấy sự lựa chọn của Talleyrand l{ đúng đắn, và mặc dù }m mưu của hai người chưa lật đổ được Napoléon song sự hợp t|c đó đ~ khiến nhiều người khác quan t}m đến đại nghĩa v{ tinh thần chống đối ho{ng đế dần lan rộng. Và từ đó về sau giữa Talleyrand và Fouché nảy nở quan hệ cộng tác hiệu quả. Mỗi khi có thể, bạn hãy làm hòa với kẻ thù và có kế hoạch đưa hắn vào thế phục vụ cho mình. Như Lincoln đ~ nói, ta tiêu diệt được một kẻ thù khi biến hắn th{nh đồng minh. Năm 1971 trong cuộc chiến tranh Việt Nam, Henry Kissinger từng bị bắt cóc hụt nhiều lần. Trong số những bộ óc sắp đặt mưu đồ có anh em nhà Berrigan, vốn l{ c|c tu sĩ nổi tiếng phản chiến, ngoài ra còn bốn tu sĩ Công gi|o v{ bốn nữ tu. Theo kế hoạch riêng không được thông b|o đến cảnh sát mật lẫn bộ Tư ph|p, Kissinger dàn xếp một cuộc gặp gỡ với ba người chủ mưu. Trong cuộc nói chuyện để làm rõ nhiều vấn đề, Kissinger chinh phục được đối thủ khi cho họ biết rằng ông sẽ đưa hầu hết quân nhân Mỹ ra khỏi Việt Nam vào giữa năm 1972. Họ tặng ông 42
ĐỪNG QUÁ TIN CẬY BẠN BÈ, HÃY HỌC CÁCH SỬ DỤNG KẺ THÙ cái nút áo huy hiệu với dòng chữ cổ xúy “Bắt cóc Kissinger”, v{ một người trong bọn họ trở thành bạn bè ông suốt nhiều năm liền, nhiều lần đến viếng thăm ông. H{nh động của Kissinger không chỉ là kế sách cổ điển: chủ trương của ông là hợp tác với những người không cùng chính kiến. C|c đồng liêu của ông nói hình như ông làm việc với kẻ thù còn suôn sẻ hơn với bạn bè. Nếu quanh ta không có kẻ thù ta sẽ dễ lười nhác. Biết có kẻ thù, trí não ta sẽ được m{i giũa, tập trung và cảnh giác. Trong những hoàn cảnh thích hợp hơn, ta sẽ sử dụng kẻ thù như l{ kẻ thù chứ không phải l{ đồng minh hay bè bạn. Để tiến lên nấc thang uy quyền, Mao Trạch Đông chủ yếu lợi dụng xung đột. Năm 1937 Nhật x}m lược Trung Quốc, làm gián đoạn cuộc chiến giữa phe Cộng sản và phe Dân quốc. E rằng quân Nhật sẽ đ|nh tan qu}n ta, một vài vị chỉ huy phe Cộng sản muốn để cho phe Dân quốc đ|nh với Nhật, trong khi đó phe Cộng sản sẽ phục hồi lực lượng. Mao có ý kiến ngược lại: Quân Nhật không thể n{o đ|nh bại và chiếm đóng l}u d{i một đất nước quá rộng lớn như Trung Quốc. Đến khi Nhật rút quân, phe Cộng sản sẽ lụt nghề nếu không chiến đấu trong suốt nhiều năm v{ lúc đó sẽ không sẵn sang tiếp tục chiến đấu với phe Dân quốc. Trái lại, cuộc chiến với một kẻ thù to lớn như bọn Nhật sẽ l{ cơ hội huấn luyện tuyệt vời cho đội quân ô hợp của phe Cộng sản. Kế hoạch của Mao được nhất trí v{ được chứng minh là hợp lý: Sau khi Nhật rút quân, phe Cộng sản đ~ tiếp thu rất nhiều kinh nghiệm trận mạc, giúp họ đ|nh bại phe Dân quốc. Chiến lược xung đột thường trực của Mao có nhiều mấu chốt. Thứ nhất, ta phải chắc chắn rằng cuối cùng mình sẽ chiến thắng. Đừng bao giờ lâm chiến với đối thủ nào ta không thể đ|nh bại, cũng như Mao biết chắc rằng qua năm th|ng qu}n Nhật sẽ đại 43
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers bại. Thứ hai, nếu chưa có kẻ thù rõ ràng, đôi khi ta phải dựng nên một mục tiêu tiện lơi, thậm chí biến bạn thành thù. Thỉnh thoảng Mao vẫn dùng chiến thuật n{y trên chính trường. Thứ ba, lợi dụng loại kẻ thù đó để cho công luận nhận rõ đại nghĩa của ta hơn nữa, thậm chí tuyên truyền đó l{ cuộc chiến đấu giữa thiện và ác. Mao cổ xúy sự bất đồng giữa Trung Quốc với Liên bang Xô-viết và Mỹ. Mao tin rằng nếu không có một kẻ thù rõ ràng, nhân dân sẽ dần dà l~ng quên ý nghĩa của Cộng sản Trung Quốc. Một kẻ thù được chỉ mặt đặt tên là một luận cứ có ích cho ta nhiều hơn l{ tất cả mọi ngôn từ gom góp lại. Đừng bao giờ lúng túng vì sự hiện diện của kẻ thù – với một hai đối thủ công khai, ta sẽ dễ chịu hơn l{ kẻ thù giấu mặt. Người t{i ba hoan nghênh xung đột, sử dụng kẻ thù để tăng cường uy tín của mình, để mọi người cảm thấy có thể nương tựa mình như nương tựa một chiến binh vững chãi khi họ lâm nguy. Hình ảnh ghi nhớ: Móng vuốt của sự Vô ơn. Biết trước mọi rủi ro, ta sẽ chẳng dại gì đút tay v{o miệng cá sấu. Với bạn bè, ta sẽ chẳng cảnh giác như thế; và nếu tuyển dụng họ, sự vô ơn sẽ phập ngay vào cổ ta. Ý kiến chuyên gia: Biết cách sử dụng kẻ thù để làm lợi cho mình. Học cách nắm dao đ{ng chuôi chứ không đ{ng lưỡi. Người khôn ngoan khai thác từ kẻ thù nhiều hơn l{ đứa ngu si sử dụng bạn bè. (Baltasar Gracián, 1601-1658) 44
ĐỪNG QUÁ TIN CẬY BẠN BÈ, HÃY HỌC CÁCH SỬ DỤNG KẺ THÙ NGHỊCH ĐẢO Mặc dù nhìn chung thì tốt hơn ta không nên để tình bạn chen vào công việc, nhưng vẫn có lúc bạn bè hữu hiệu hơn kẻ thù. Chẳng hạn như một người quyền bính luôn có những việc bẩn cần người khác làm thế. Và những lúc này bạn bè sẽ thực hiện tốt hơn, vì tình cảm với ta. Ngo{i ra vì lý do n{o đó nếu kế hoạch bị hỏng, ta vẫn có thể sử dụng bạn bè làm vật bung xung. Sự “thất sủng của bề tôi yêu quý” l{ một kế sách mà các bậc qu}n vương hay dùng: Họ sẽ để cho người thân thiết nhất trong triều đứng ra lãnh búa, bởi vì công chúng sẽ không tin rằng họ đang hy sinh bằng hữu vì tư lợi. Tất nhiên, sau nước cờ này rồi thì xem như ta vĩnh viễn mất đi người bạn. Vì vậy tốt hơn ta nên dành vị trí bung xung cho một kẻ thân thiết vừa phải chứ đừng quá thân. Cuối cùng, vấn đề nảy sinh khi cộng tác với bạn bè là ta không x|c định khoảng cách và ranh giới chính xác cần phải có. Nếu cả hai phe trong cuộc đều ý thức rõ những hiểm nguy tiềm tàng thì một người bạn thường sẽ rất hữu hiệu. Tuy nhiên trong sự lựa chọn này bạn không được lơi lỏng cảnh giác, luôn sẵn sàng nhận ra mọi biểu hiện xáo trộn cảm xúc, chẳng hạn như lòng đố kỵ. Trong lĩnh vực uy quyền, không có gì bền vững hết, ngay cả người bạn chí cốt nhất cũng có khả năng trở thành kẻ thù độc địa nhất. 45
NGUYÊN TẮC 3 CHE ĐẬY CHỦ TÂM Đặt người khác vào thế bấp bênh và mù mịt, ta không bao giờ hé mở ý đồ. Một khi không thể biết đầu dây mối nhợ việc ta sắp làm họ sẽ không thể phòng xa. Dẫn dụ họ bước sâu vào cuộc nghi binh, bao phủ họ bằng hỏa mù, v{ đến khi họ nhận ra chủ định của ta thì đ~ qu| trễ.
CHE ĐẬY CHỦ TÂM PHẦN I: SỬ DỤNG VẬT GIẢ TRANG KHƠI GỢI SỰ THÈM MUỐN CÙNG VỚI NHỮNG NGHI TRANG KH\C ĐỂ Đ\NH LẠC HƯỚNG Trong khi dựng kế đ|nh lừa, chỉ cần đối tượng nảy sinh chút nghi ngờ l{ xem như kế hoạch của bạn bị đổ bể. Đừng để cho họ có bất kỳ cơ hội n{o đo|n ra chủ tâm của bạn: Người ta kéo kê những con c| trên đường để đ|nh lạc hướng bầy chó như thế nào thì bây giờ bạn cũng l{m như thế đó. H~y l{m bộ thật thà, phát tín hiệu mập mờ, dựng lên những nghi trang khơi gợi sự thèm muốn. Vì không phân biệt được thực hư, đối tượng sẽ không thể phát hiện mục đích của bạn. VI PHẠM NGUYÊN TẮC Suốt nhiều tuần liền, Ninon de Lenclos – ả kỹ nữ tai tiếng nhất nước Pháp thế kỷ XVII – kiên nhẫn lắng nghe hầu tước De Sévigné kể lại những cam go khổ ải hòng chiếm được trái tim của một nữ b| tước trẻ đẹp nhưng khó tính. Lúc ấy Ninon đ~ 62 tuổi và dày dạn kinh nghiệm tình trường, trong khi hầu tước mới 22, đẹp trai, hăng tiết vịt nhưng ng}y thơ một cách nản lòng về chuyện yêu đương. Thoạt tiên Ninon cảm thấy tiếu lâm khi nghe hầu tước kể lại những vấp ng~ đầu đời, nhưng cuối cùng bà ta bực ra mặt. Không chịu được sự kém cỏi, nhất là ở lĩnh vực bẫy tình, bà quyết định bảo trợ cậu trai tơ n{y. Thứ nhất, cậu ta phải biết rằng đ}y thực sự là cuộc chiến và nữ b| tước xinh đẹp kia chính là một 47
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers thành trì mà cậu ta phải bao vây thật cẩn thận như chiến thuật của bất kỳ một vị tướng ở chiến trường. Mỗi một bước phải được lên kế hoạch và thực thi kỹ lưỡng với đầy đủ các chi tiết cần thiết. Ninon yêu cầu vị hầu tước làm lại từ đầu, lần này tạo ra một khoảng cách, một chút thờ ơ nhất định. Bà ta dặn lần sau nếu được gặp riêng nữ b| tước, cậu ta phải tâm sự với n{ng như một người bạn chứ không phải như một người tình tiềm năng. Như thế l{ để đ|nh lạc hướng nàng. Nàng sẽ không còn nghĩ rằng việc chàng quan t}m đến mình là lẽ đương nhiên – có lẽ chỉ hơi để ý như thể bạn bè với nhau thôi. Kế hoạch của Ninon là một khi nàng bị lâm vào cảnh hư hư thực thực thì bước tiếp theo sẽ làm cho nàng ghen tỵ. Đến lần gặp kế tiếp tại một lễ hội quan trọng ở Paris, hầu tước sẽ xuất hiện với một thiếu nữ trẻ đẹp. Và thiếu nữ này lại có nhiều bạn gái trẻ đẹp không kém, sao cho nữ b| tước kia mỗi khi gặp ch{ng đều nhìn thấy ch{ng được vây quanh bởi những cô g|i đẹp nhất Paris. Ngoài việc hoang mang vì ganh tỵ, nữ b| tước còn ý thức rằng chàng là người được những phụ nữ khác thèm muốn. Ninon kiên nhẫn giải thích cho chàng biết rằng phụ nữ thường quan t}m đến người đ{n ông n{o được những phụ nữ kh|c đeo đuổi. Như thế trước mắt ch{ng được tăng gi| trị m{ n{ng cũng hả dạ khi chiếm đoạt chàng từ những nanh vuốt khác. Một khi n{ng đ~ ganh tỵ và hoang mang rồi, chàng sẽ vờn nàng thêm nữa. Theo lệnh Ninon, hầu tước sẽ không hiện diện ở những cuộc hội họp mà nàng chắc mẩm rằng chàng sẽ dự. Rồi chàng sẽ đột nhiên xuất hiện tại nơi m{ trước nay ch{ng chưa từng đến nhưng n{ng lại có mặt thường xuyên. Nàng sẽ không tài nào đo|n được nước cờ của chàng. Tất cả những điều này sẽ đặt nàng 48
CHE ĐẬY CHỦ TÂM vào trạng thái cảm xúc bối rối, làm tiền đề cho chàng chiêu dụ thành công. Những bước vừa kể được chàng hầu tước răm rắp thực hiện trong suốt nhiều tuần lễ. Ninon theo dõi bước tiến của học trò: Qua mạng lưới tình báo, bà ta biết bây giờ n{ng đ~ cười giòn hơn khi nghe chàng pha trò, lắng nghe chăm chú hơn khi ch{ng kể chuyện. Bà biết giờ đ}y bỗng dưng n{ng hỏi những người xung quanh để hiểu thêm về chàng. Bạn bè bà ta cho biết hiện nay ở những buổi gặp gỡ đông người, nàng hay dõi mắt tìm chàng và nhìn theo lối ch{ng đi. Ninon biết rằng n{ng đang bị chàng mê hoặc. Chỉ cần vài tuần, lâu lắm là một hai tháng nữa thôi thì thành trì này sẽ quy hàng. V{i ng{y sau đó, hầu tước có việc phải đến nhà nàng. Chỉ có đôi lứa. Bỗng dưng ch{ng như biến thành một người khác hẳn: Lần này nghe theo sự giục giã của con tim thay vì tuân thủ kế hoạch của Ninon, chàng vồ lấy b{n tay người đẹp và thú nhận tình yêu dành cho nàng. Nữ b| tước trẻ đẹp có vẻ bối rối trước một phản ứng không dự trù. Nàng trở nên lịch sự rồi xin phép cáo lui. Suốt thời gian còn lại của buổi tối hôm ấy, nàng tránh không nhìn chàng, ngay cả khi đứng ở thềm để tiễn khách. Vài lần sau khi đến thăm, ch{ng chỉ được gia nh}n ra b|o l{ n{ng đi vắng. Mãi đến lâu sau này khi gặp lại, cả hai cảm thấy sượng sùng và không thoải m|i. Bùa mê đ~ mất linh. Diễn giải Ninon de Lenclos biết tường tận mọi đường tơ kẽ tóc của tình trường. Những thi văn h{o, chính trị gia, những bộ óc lỗi lạc thời ấy đều từng là tình nhân của bà – chẳng hạn như La Rouchefoucald, Molière và Richelieu. Quyến rũ l{ trò vui m{ b{ đ~ 49
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers đạt đến mức tuyệt kỹ. Sau n{y khi b{ đ~ lớn tuổi v{ vang danh hơn nữa, nhiều gia đình quyền quý ở Ph|p có khuynh hướng gửi con trai họ đến cho bà rèn luyện. Ninon biết rằng tuy nam nữ rất khác nhau, song họ đều cảm thấy như nhau trước sự quyến rũ: Trong th}m t}m, tuy biết tỏng là mình đang bị quyến rũ, song họ sẵn sàng chịu thua vì họ thích cảm giác bị tình yêu xỏ mũi. Thật thích thú khi để mọi chuyện tự do tiến triển, để cho người kia dẫn dắt mình vào một xứ sở lạ kỳ. Tuy nhiên mọi thứ trên lĩnh vực quyến rũ đều tùy vào sự gợi ý. Ta không thể tuyên bố hoặc nói rõ ý định của mình bằng lời. Ngược lại, ta phải đ|nh lạc hướng đối tượng. Muốn họ buông lơi theo sự dẫn dắt của ta, ta phải đưa họ vào trạng thái mập mờ thích hợp. Ta phải phát ra những tín hiệu khá rối rắm – chẳng hạn như l{m bộ quan t}m đến người khác (giả trang), vờ cho đối tượng biết l{ ta để ý đến người kia, ra vẻ thờ ơ với mục tiêu thật, liên tục như thế. Những m|nh như vậy không chỉ l{m cho đối tượng hoang mang mà còn bị kích động. Chúng ta h~y tưởng tượng diễn biến từ góc độ của nữ bá tước: Sau v{i động tác của chàng, nàng biết l{ ch{ng đang b{y trò nhưng rõ r{ng l{ trò n{y l{m n{ng kho|i chí. N{ng không biết ch{ng đưa mình đến đ}u, nhưng như thế cũng tốt thôi. Mỗi nước cờ của ch{ng đều làm nàng thắc mắc, làm nàng thấp thỏm đợi nước đi kế tiếp – thậm chí nàng thích thú ngay cả cảm giác ghen tỵ và rối bời, bởi vì đôi khi chẳng thà có cảm xúc còn hơn l{ yên t}m trong buồn chán. Biết đ}u ch{ng có hậu ý gì chăng, bởi vì hầu hết đ{n ông đều như thế. Nhưng n{ng chủ động chờ đợi động thái tiếp theo, và có khả năng l{ nếu được để chờ đợi đủ lâu, thì với nàng, cuối cùng mục tiêu của ch{ng l{ gì cũng được. 50
CHE ĐẬY CHỦ TÂM Tuy nhiên ngay giây phút sinh tử mà chàng thốt ra tiếng “yêu” thì mọi thứ thay đổi hoàn toàn. Những gì ch{ng l{m trước nay không còn là một ván cờ nhiều bước m{ đơn thuần chỉ là một cách biểu hiện đam mê thô thiển. Chủ tâm của ch{ng đ~ bị phát hiện: ch{ng đang quyến rũ ta. Chính việc n{y đ~ phô hết tất cả các h{nh động của chàng ra một ánh sáng mới. Những gì trước đ}y có vẻ duyên dáng giờ trở thành xấu xa và quỷ quyệt. Nữ b| tước cảm thấy mình bị xui khiến. Cánh cửa lòng đ~ khép v{ không bao giờ hé mở. Đừng để người khác biết mình là tên lừa dối, mặc dù ngày nay thật khó sống mà không lừa dối. H~y để cho những m|nh khóe th}m độc nhất của bạn ẩn mình dưới lớp ngụy trang không phải là mánh khóe. (Baltasar Gracián, 1601-1658) TUÂN THỦ NGUYÊN TẮC V{o năm 1850, Otto von Bismarck, lúc ấy là một thành viên 35 tuổi của nghị viện nước Phổ, đang đứng tại khúc quanh của sự nghiệp. Chủ đề nghị luận trong ngày là việc thống nhất nhiều Nhà nước (kể cả Phổ) th{nh nước Đức (lúc ấy đang bị chia cắt), và vấn đề chiến tranh chống nước \o. Nước láng giềng hùng mạnh này muốn duy trì một nước Đức yếu ớt và trong tình trạng xung đột triền miên, thậm chí \o còn hăm dọa can thiệp nếu nước Đức dự định thống nhất. Hoàng tử William, người sẽ kế vị vua Phổ, thuộc phe chủ chiến cùng với nghị viện, sẵn sàng ủng hộ việc động viên 51
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers toàn quân. Phe chủ hòa chỉ có nhà vua Frederick William IV và một số bộ trưởng, có khuynh hướng vỗ an nước Áo hùng mạnh. Suốt một đời sự nghiệp, Bismarck luôn l{ người cổ vũ trung kiên, thậm chí cuồng nhiệt cho uy quyền và sức mạnh nước Phổ. Ông ta mong ước nước Đức thống nhất, muốn tuyên chiến với Áo đề làm bẽ mặt c|i đất nước từ lâu xui khiến Đức quốc phải phân ly. Là cựu chiến binh, ông ta xem đấu tranh vũ trang như l{ sự nghiệp vinh quang. Nói cho cùng thì Bismarck l{ người mà vài năm sau đó đ~ nói: “Những vấn đề thời sự sẽ được quyết định, không phải bằng diễn văn v{ nghị quyết, mà bằng sắt m|u.” V{o đỉnh cao của cơn sốt chiến tranh, là một nhà ái quốc cuồng nhiệt và là kẻ ham thích vinh quang quân sự, ông làm cả nghị viện sửng sốt với bài diễn văn, trong đó có đoạn: “Thương thay những nhà chính trị, những người muốn lâm chiến mà không có một lý do vững chắc n{o cho đến khi chiến tranh kết thúc! Sau cuộc chiến, các vị sẽ nhìn các vấn đề n{y kh|c đi. Lúc ấy liệu các vị có đủ can đảm quay nhìn người nông d}n đang thẫn thờ trước đống tro tàn của trang trại, người đ~ bị què quặt, người cha đ~ mất những đứa con mình hay không?”. Bismarck không chỉ tiếp tục nói về những điên rồ của cuộc chiến đó, m{ điều lạ hơn cả là ông ta còn ca ngợi và bênh vực h{nh động của nước Áo. Việc n{y đi ngược lại tất cả những gì ông từng bảo vệ. Hiệu quả tức thì. Bismarck phản chiến – việc này còn có thể có ý nghĩa n{o kh|c nữa? Những nghị viên khác rất hoang mang và nhiều người trong số họ thay đổi ý kiến lúc trưng cầu. Cuối cùng nhà vua và các bộ trưởng thắng thế v{ tr|nh được chiến tranh. Nhiều tuần sau khi Bismarck đọc bài diễn văn tai tiếng, nhà vua cảm thấy biết ơn vì Bismarck đ~ biện hộ cho hòa bình nên bổ 52
CHE ĐẬY CHỦ TÂM nhiệm ông làm bộ trưởng. V{i năm sau đó Bismarck lên chức thủ tướng nước Phổ. Trong vai trò n{y, ông đ~ dẫn dắt đất nước và một nhà vua yêu mến hòa bình vào cuộc chiến chống lại nước Áo, đạp tan đế chế này và thiết lập một Nh{ nước Đức hùng mạnh, mà đứng đầu l{ nước Phổ. Diễn giải Vào thời điểm bài diễn văn năm 1850, Bismarck đ~ có nhiều suy nghĩ chiến lược. Thứ nhất, ông ta cảm thấy qu}n đội Phổ, vốn chưa theo kịp đ{ ph|t triển của qu}n đội c|c nước Âu châu khác, sẽ không sẵn sàng cho cuộc chiến – có nghĩa l{ thực tế nước Áo có cơ may thắng trận v{ nước Phổ sẽ gặp đại họa. Thứ nhì, nếu Bismarck ủng hộ phe chủ chiến v{ sau đó Phổ thua thì xem như sự nghiệp của Bismarck cũng thua luôn. Nh{ vua v{ c|c bộ trưởng bảo thủ muốn có hòa bình, trong khi Bismarck lại muốn được uy quyền. Kế sách là phải đ|nh lạc hướng nhân dân bằng cách ủng hộ một đường lối m{ ông ta căm ghét, đưa ra những lời lẽ mà nếu do người khác nói ra, Bismarck sẽ cười chê. Cả một quốc gia bị đ|nh lừa. Chính nhờ bài diễn văn chủ hòa đó m{ Bismarck được nhà vua cho làm bộ trưởng, từ đó ông ta nhanh chóng tiến lên ghế thủ tướng, đạt được uy quyền nhằm củng cố qu}n đội Phổ và thực hiện điều mà ông luôn ấp ủ: làm nhục nước Áo, cùng với việc thống nhất Nh{ nước Đức dưới sự l~nh đạo của nước Phổ. Chắc chắn Bismarck là một trong những chính khách khôn ngoan nhất trên cõi đời này, một bậc thầy về chiến lược và lừa bịp. Không ai ngờ được thực tâm của ông trong trường hợp kể trên. Nếu nói rõ ý định của mình rằng nên ẩn nhẫn chờ thời, đợi sau này mới xuất quân, hẳn ông đ~ không được số đông ủng hộ, bởi vì hầu hết người Phổ lúc ấy đều nóng lòng chiến đấu và lầm tưởng rằng 53
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers qu}n đội mình giỏi hơn người Áo. Còn nếu mặc cả với nhà vua một ghế bộ trưởng đổi lấy sự hòa bình, có lẽ Bismarck cũng chẳng được gì: Nhà vua sẽ nghi ngờ “thiện ý” của ông ta. Tuy nhiên khi hoàn toàn giả dối và phát ra tín hiệu sai lạc, Bismarck đ~ lừa gạt hết mọi người, che đậy mục tiêu của mình và đạt được tất cả những gì mà mình nhắm đến. Đó l{ sức mạnh của việc giấu kín ý đồ. CỐT TỦY CỦA NGUYÊN TẮC Hầu hết thiên hạ đều là những quyển sách mở. Họ cảm thấy như thế n{o thì nói như thế đó, nêu lên ý kiến mình trong mọi tình huống v{ thường xuyên tiết lộ kế hoạch lẫn ý định. Họ l{m như vậy vì nhiều lý do. Thứ nhất, khuynh hướng tự nhiên là luôn muốn nói về cảm xúc và dự định của mình. Còn nếu muốn giữ mồm giữ miệng thì ta phải tốn công sức. Thứ hai, nhiều người tin rằng thật thà cởi mở sẽ dễ làm kẻ đối diện có cảm tình, vì họ thấy được bản chất tốt của mình. Họ lầm to. Thật ra tính trung thực là một lưỡi dao cùn, cắt thì không ngọt, nhưng lại làm chảy nhiều máu. Khi trung thực, ta có thể làm mất lòng nhiều người. Ta nên cẩn thận gọt giũa chữ nghĩa, cho mọi người nghe những gì họ muốn nghe hơn l{ nói ra sự thật thô thiển và xấu xa vốn là những gì ta cảm và nghĩ trong lòng. Quan trọng hơn, khi tr}ng tr|o cởi mở cõi lòng, ta để cho mọi người biết rõ mình rồi họ lờn mặt, từ đó rất khó tôn trọng hay e sợ ta, và uy quyền sẽ không đổ dồn về một kẻ không l{m người khác tôn trọng hay e sợ. Muốn nắm quyền, bạn nên nhanh chóng tạm gác tính trung thực sang một bên và tự rèn luyện nghệ thuật ngụy trang ý đồ. Một 54
CHE ĐẬY CHỦ TÂM khi đ~ nhuần nhuyễn rồi, bạn sẽ luôn nắm thế thượng phong. Một nét cơ bản có lợi cho khả năng che đậy ý đồ, đó l{ sự thật đơn giản về bản chất lo{i người: Bản năng đầu tiên của ta là luôn tin vào dáng vẻ bề ngoài. Chúng ta không muốn mất thì giờ nghi ngờ cái thực tế sờ sờ mắt thấy tai nghe, bởi vì nếu cứ luôn tưởng tượng ra những gì ẩn nấp sau cái bề ngo{i đó, ta sẽ kiệt sức và kinh hãi. Sự việc n{y giúp ta che đậy ý đồ không mấy khó khăn. Chỉ cần nhử ra trước mắt mọi người một đồ vật ta bảo là thèm muốn, một mục tiêu mà ta bảo đang vươn tới thì họ sẽ tin rằng đấy là thực tế. Một khi dán mắt vào mồi nhử, họ sẽ không thể phát hiện ra chủ tâm của ta. Muốn mê hoặc, ta nên ph|t đi nhiều tín hiệu tr|i ngược, chẳng hạn như sự khao khát và vẻ thờ ơ, như thế ta không chỉ đ|nh lạc hướng được đối tượng m{ còn đổ thêm dầu v{o đống lửa lòng của họ khiến họ càng muốn điều khiển ta. Một chiến thuật thường khá hữu hiệu để nghi trang là tỏ vẻ ủng hộ một ý tưởng hoặc đường lối thực ra ngược lại với lòng mình. (Bismarck đ~ sử dụng rất hiệu quả điều này trong diễn văn đọc v{o năm 1850.) Hầu hết mọi người sẽ tin là bạn đ~ thay lòng đổi dạ, bởi vì ít khi n{o người ta lại bỡn cợt với những gì thân thiết như quan điểm và nguyên tắc. Ta nên áp dụng chiến thuật này cho bất kỳ điều gì đ~ ngụy trang th{nh đối tượng được thèm khát: Làm bộ thèm muốn điều gì đó m{ thực ra ta không muốn, v{ địch thủ sẽ bị đ|nh lạc hướng, sẽ mắc đủ loại sai lầm khi suy tính. Trong cuộc chiến Thừa kế T}y Ban Nha v{o năm 1711, Công tước Marlborough, tổng tư lệnh qu}n đội Anh, muốn tiêu diệt một công sự Pháp vì công sự này bảo vệ một tuyến huyết mạch dẫn vào đất Ph|p. Nhưng ông ta hiểu là nếu phá hủy công sự, quân Pháp sẽ biết ra ý đồ của mình - dẫn quân qua lối đó. Vì vậy công tước chỉ quyết định đơn thuần chiếm lấy công sự rồi đưa ít qu}n v{o đồn 55
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers trú, l{m cho phe địch lầm tưởng rằng ông ta muốn chiếm trại với mục đích n{o kh|c. Qu}n Ph|p tiến chiếm v{ công tước cứ để họ chiếm lại. Tuy nhiên khi đ~ t|i chiếm rồi thì chính quân Pháp lại phá hủy công sự, vì cho rằng công tước Marlborough muốn giữ nó bởi một lý do quan trọng. Và khi công sự đ~ không còn thì đạo lộ lại trơ vơ không ai bảo vệ và Marlborough dễ dàng hành quân vào đất Pháp. Hãy sử dụng chiến thuật n{y theo c|ch sau: Che đậy ý đồ, nhưng đừng ngậm miệng im bặt (vì như thế người khác sẽ nghi ngờ là bạn đang che đậy ý đồ), mà phải luôn nói về mong ước và mục tiêu của mình, nhưng không phải mục tiêu thật. Với một hòn đ| bạn sẽ ném trúng ba con chim: Bạn có vẻ cởi mở hữu nghị và tin người; bạn che đậy được ý đồ; và bạn đ|nh lạc hướng được địch thủ, khiến họ mất thêm thì giờ suy tìm những thứ viển vông. Một trò hữu hiệu kh|c để đ|nh lạc hướng là sự trung thực giả tạo. Mọi người thường lầm sự trung thực với tính lương thiện. Bạn hãy nhớ - bản năng đầu tiên của họ là tin vào vẻ bề ngoài, và vì họ đ|nh gi| cao tính lương thiện cũng như muốn tin vào sự lương thiện của những người xung quanh, ít khi nào họ nghi ngờ hoặc nhận chân thực chất của bạn. Cứ giả vờ tin như thật vào những gì mình nói, thì luận cứ của bạn sẽ tăng thêm trọng lượng. Đó l{ c|ch mà Iago đ|nh lừa và tiêu diệt Othello: Nhìn thấy niềm cảm xúc cao độ của Iago, thấy mối quan ngại của hắn đối với sự bất trung của Desdemona, làm sao mà Othello nghi ngờ hắn cho được? Đó cũng là cách mà Yellow Kid Weil, bậc thầy về lừa đảo, đ~ l{m mờ mắt kẻ cả tin: Ra vẻ tin tưởng đậm đ{ v{o c|i b~ m{ hắn nhử trước mắt mọi người (đó có thể là một loại chứng khoán dởm, một trận đấu đ~ b|n độ), hắn càng làm mọi người khó ngờ vào sự thật. Tất nhiên, điều quan trọng là bạn không nên phiêu lưu qu| xa ở lĩnh 56
CHE ĐẬY CHỦ TÂM vực này. Sự trung thực là thứ dụng cụ rắc rối: Mọi người sẽ nghi ngờ nếu bạn quá cao hứng. Bạn phải biết chừng mực đủ để người ta tin, nếu không sẽ lộ tẩy. Để cho sự trung thực giả tạo trở th{nh vũ khí hữu hiệu trong việc che đậy ý đồ, bạn hãy rêu rao rằng sự lương thiện và tính bộc trực là giá trị đạo đức xã hội. C{ng công khai điều này càng tốt. Nhấn mạnh lập trường của bạn bằng cách thỉnh thoảng giãi bày vài cảm nghĩ ch}n th{nh – tất nhiên chỉ là thứ cảm nghĩ không có ý nghĩa hoặc giá trị gì cả. Talleyrand, tay trợ thủ của Napoléon là bậc thầy về việc thổ lộ t}m tư bằng cách tiết lộ vài chuyện có vẻ bí mật. Sự giả vờ này là mồi nhử cho phía bên kia nói lên những t}m tư thật. Hãy nhớ: Bậc thầy lừa đảo sẽ làm tất cả những gì có thể để che đậy sự đểu càng của hắn. Hắn luôn chăm chút một vẻ bề ngoài lương thiện ở lĩnh vực n{y để ngụy trang sự bất lương trên lĩnh vực khác. Vẻ lương thiện chỉ là một cái bã nữa trong kho vũ khí của hắn. PHẦN II: TUNG HỎA MÙ ĐỂ NGỤY TRANG H[NH ĐỘNG Dối trá luôn là chiến lược tốt nhất, nhưng những màn dối trá tuyệt nhất luôn cần có đòn hỏa mù để mọi người không chú ý đến chủ tâm của ta. Một bề ngoài vô cảm – như gương mặt kẻ chơi bài xì phé – thường là bức bình phong lý tưởng, che giấu chủ tâm mình sau dáng vẻ ung dung và quen thuộc. Nếu ta dẫn dụ kẻ ngây ngô trên một lối đi quen thuộc, hắn sẽ không mảy may nghi ngờ cho đến khi sụp bẫy. 57
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers TUÂN THỦ NGUYÊN TẮC V{o năm 1910, một cư d}n th{nh phố Chicago tên là Sam Geezil bán lại dịch vụ kinh doanh kho b~i được xấp xỉ một triệu đôla. Ông sắp xếp lui về tư thế b|n hưu trí để quán lý nhiều thứ nhà cửa đất đai m{ trước nay ông chưa đủ thời gian để chuyên tâm. Song tận đ|y lòng ông vẫn ngứa ngáy nhớ lại những ngày thương lượng kinh doanh. Ngày kia có chàng trai trẻ tên Joseph Weil đến gặp ông để đòi mua một căn hộ mà ông rao bán. Geezil nói rõ thể thức: Gi| căn hộ l{ 8.000 đô nhưng ông chỉ cần ứng trước 2.000. Weil bảo để suy nghĩ, nhưng hôm sau anh ta trở lại đề nghị trả một lần 8.000 đô tiền mặt, nếu Geezil bằng lòng chờ vài ngày nữa, vì Weil đang chờ nhận tiền từ một thương vụ sắp hoàn thành. Mặc dù gần như đ~ về hưu song một doanh nhân khôn khéo như Geezil tò mò vì đ}u Weil có khả năng tìm được số tiền mặt khá lớn (khoảng 150.000 đô hiện nay) trong khoảng thời gian ngắn ngủi đó. Weil tỏ vẻ không muốn nói v{ đổi chủ đề đối thoại, song Geezil gặng hỏi mãi. Cuối cùng sau khi dặn dò ông già phải kín miệng, Weil kể Geezil nghe câu chuyện sau đ}y. Chú của Weil l{ viên thư ký một nhóm nhà tài phiệt tỷ phú. C|ch nay mười năm, bọn giàu tiền lắm của n{y đ~ vớ được một nhà nghỉ trong khi săn bắn với giá rẻ. Nhưng nhiều năm gần đ}y bọn họ không sử dụng ngôi nhà và nhờ chú của Weil bán giúp với gi| n{o cũng được. Vì một số lý do riêng – hẳn nhiên phải là lý do chấp nhận được – chú của Weil có ác cảm với bọn nh{ gi{u đó v{ việc mua bán này sẽ l{ cơ hội trả oán. Ông chú sẽ bán ngôi nhà với gi| 35.000 đô cho một kẻ bù nhìn (m{ Weil được ph}n công đi tìm). Vì quá giàu nên bọn tỷ phú kia không quan t}m đến cái giá thấp ấy. Sau đó kẻ bù nhìn sẽ bán lại ngôi nhà theo giá trị đích thực 58
CHE ĐẬY CHỦ TÂM l{ 155.000 đô. Ông chú Weil v{ kẻ bù nhìn kia sẽ chia đều lợi nhuận. Tất cả đều hợp ph|p v{ chính đ|ng – vì chẳng qua ông chú muốn trả oán mà thôi. Geezil nghe như thế đ~ đủ: ông bằng lòng đóng vai kẻ bù nhìn. Weil tỏ vẻ không muốn cho ông ta vào cuộc, nhưng Geezil cứ khăng khăng: Viễn cảnh một món quá hời, cộng với chút hương vị phiêu lưu l{m ông ta ph|t sốt. Weil giải thích rằng Geezil phải sửa soạn sẵn khoản tiền mặt 35.000 để đúc kết thương vụ này. Bản thấy cũng l{ nh{ triệu phú, Geezil cho biết chỉ cần búng tay là có ngay món tiền đó. Nghe xong Weil có vẻ dịu giọng và bằng lòng sắp xếp buổi gặp mặt giữa ông chú, Geezil và những nhà tài phiệt tại thị trấn Galesburg ở Illinois. Trên xe lửa đến Galesburg, Geezil được giới thiệu với ông chú, một người thật cao to, mà Geezil phấn khởi bàn bạc phu vụ sắp diễn ra. Weil còn dẫn theo một người nữa tên là George Gross. Weil cho Geezil biết rằng mình còn là huấn luyện viên boxing, rằng Gross l{ tay đấm rất hứa hẹn đang theo chương trình tập luyện cao độ cho một trận đấu sắp diễn ra trong nay mai, vì vậy phải dẫn Gross theo để chương trình không bị gi|n đoạn. Nếu bảo Gross là tay đấm hứa hẹn thì cũng lạ, bởi vì tóc anh ta đ~ hoa r}m, còn c|i bụng thì đúng l{ bụng bia. Song Geezil quá hồ hởi về phi vụ nóng bỏng nên không quan t}m đến cái bề ngo{i nh~o nhoét đó. Khi tới Galesburg, Weil v{ ông chú đi mời những nhà tài phiệt trong khi Geezil cùng Gross đợi trong phòng khách sạn. Gross thay đồ và mặc vào cặp quần thi đấu, bắt đầu tập luyện đấm không khí. Mặc dù đấm cũng có nhét, song chỉ sau vài phút là anh ta thở hổn hển, tuy nhiên Geezil không để ý, vì mải mơ tưởng đến vụ l{m ăn. Một giờ đồng hồ sau, Weil và ông chú dẫn đo{n t{i phiệt tới, tất cả đều ăn vận thật bảnh bao, l{m cho người đối diện phải 59
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers ấn tượng và e sợ. Cuộc thương lượng tiến hành suôn sẻ và nhóm tài phiệt bằng lòng bán cho Geezil cái nhà nghỉ chỉ với giá 35.000 đô m{ Geezil đ~ chuyển sẵn về một ngân h{ng địa phương. Sau khi dứt điểm “chuyện vặt” n{y, nhóm t{i phiệt ngồi thư giãn và bắt đầu đề cập đến các vấn đề tài chính cao cấp, thỉnh thoảng lại khè ra tên của “J. P. Morgan” như thể họ chơi th}n với ông trùm tài chính này. Cuối cùng một người trong bọn họ cũng chú ý đến võ sĩ boxing ở góc phòng. Weil lại giải thích với họ như đ~ nói với Geezil. Nhóm tài phiệt bảo rằng họ cũng quen một tay đấm danh tiếng trong vùng. Nghe họ nói tên, Weil cười mỉa và cho rằng võ sĩ của mình sẽ dễ dàng nốc-ao tay kia. Lời qua tiếng lại trở thành cuộc tranh c~i. Trong cơn hăng m|u, Weil th|ch thức nhóm tài phiệt c| độ. Họ liền ưng thuận và ra về để b|o tay đấm địa phương chuẩn bị cho trận đấu ngày mai. Họ vừa đi khỏi thì ông chú qu|t Weil trước mặt Geezil: Hai chú ch|u đ}u có sẵn tiền c| độ, và nếu nhóm kia biết được thì họ sẽ đuổi việc ông chú. Weil xin lỗi vì đ~ đưa chú v{o tình thế này, nhưng anh ta b{n bạc như sau: Anh ta quen với tay đấm kia, và chỉ cần cho chút tiền là có thể sắp xếp trận đấu. Nhưng lấy đ}u ra tiền c| độ? Ông chú hỏi lại. Không có tiền thì dù có sắp xếp hay cách mấy đi nữa thì ta cũng đi tong. Geezil cuối cùng phải lên tiếng. Vì không muốn để phi vụ ngon ăn của mình phải hỏng vì trục trặc nhỏ, ông bằng lòng ứng 35.000 của mình như l{ một phần của tiền cược. Giả dụ có thua mất món này thì ông vẫn có khả năng điện về ng}n h{ng trung ương bảo gửi thêm tiền và vẫn còn lời từ phi vụ mua bán nhà nghỉ. Cả hai chú cháu hết lời cảm ơn ông. Với số tiền riêng của họ lên đến 15.000 và 35.000 của Geezil coi như l{ đủ tiền độ. Tối hôm đó lúc xem cả hai tay đấm tập tuồng trong phòng 60
CHE ĐẬY CHỦ TÂM khách sạn, Geezil kho|i r}n khi nghĩ đến bao nhiêu bạc sẽ thu về từ trận đấu và vụ mua bán dởm. Ngày hôm sau trận đấu diễn ra trong một phòng tập thể dục. Tiền cược của hai phe được đặt trong cái két có khóa an toàn. Mọi việc diễn ra như đ~ sắp xếp tối qua. Nhóm tài phiệt có vẻ cáu khi tay đấm của họ thi đấu chẳng ra gì, trong khi Geezil đang mơ về số tiền dễ kiếm. Thình lình tay đấm lạ mặt kia móc một cú sinh tử vào quai hàm Gross khiến chàng bụng phệ ngã quỵ. Khi đo v|n, Gross hộc ra một bụm máu. Gross nấc lên một tiếng rồi nằm bất động. Một trong những nhà tài phiệt, nguyên l{ b|c sĩ, kiểm tra tim mạch và cho biết Gross đ~ chết. Nhóm tài phiệt hoảng hốt thấy rõ: Ai cũng muốn đua ra ngo{i cho nhanh trước khi cảnh sát tới, để tránh rủi ro bị kết tội giết người. Quá sợ hãi, Geezil chuồn khỏi phòng tập và vọt về Chicago, bỏ lại 35.000 mà ông sẵn sàng quên phắt, bởi vì c|i gi| đó có vẻ còn rẻ ch|n để tránh dính dáng vào một tội ác. Ông ta không bao giờ muốn gặp lại Weil hoặc bất kỳ người nào khác trong phòng tập hôm đó. Sau khi Geezil chuồn rồi, Gross đứng dậy tỉnh bơ. Bụm máu mà hắn hộc ra chính là máu gà pha với nước nóng, đựng trong cái bong bóng nhỏ nhét phía trong gò má. Nguyên cả kịch bản được soạn thảo bởi Weil, kẻ được biết đến nhiều hơn với hỗn danh “Yellow Kid”, một trong những tay lừa đảo có óc sáng tạo nhất trong lịch sử. Weil chia số tiền 35.000 cho nhóm tài phiệt và hai tay đấm (tất cả đều trong băng lừa đảo) – quả thật đ|ng công cho một hai ng{y lao động. 61
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers Diễn giải Từ rất l}u trước khi dàn dựng kịch bản, Yellow Kid đ~ x|c định rằng Geezil là con mồi hoàn hảo. Hắn ta biết màn kịch về một trận đấu boxing sẽ l{ mưu kế lý tưởng để tách lìa Geezil với số tiền của ông ta một c|ch nhanh chóng v{ vĩnh viễn. Nhưng trùm lừa cũng hiểu rằng nếu mình bắt đầu bằng việc dẫn dụ Geezil tập trung vào trận đấu thì sẽ không thể thành công. Hắn biết mình phải che đậy ý đồ và chuyển dịch sự chú ý của đối tượng, tạo ra màn hỏa mù – m{ trong trường hợp này là việc mua bán nhà nghỉ. Suốt hành trình xe lửa và trong phòng khách sạn, đầu óc Geezil chỉ miên man về phi vụ sắp tới, về món tiền dễ kiếm v{ cơ hội gặp gỡ những nhà tài phiệt. Ông ta xao lãng nên không thắc mắc về tuổi t|c v{ phong độ của Gross. Đó l{ khả năng l{m xao l~ng của màn hỏa mù. Cũng vì qu| mê mải l{m ăn nên Geezil dễ bị vụ thi đấu đ|nh lạc hướng, nhưng lại không kịp thời nhận thấy những chi tiết lẽ ra đ~ l{m Gross lộ tẩy. Suy cho cùng thì trận đấu lại tùy thuộc vào việc đút lót chứ không vào khả năng của Gross. Và vào thời điểm cuối, Geezil cũng bị đ|nh lạc hướng bởi cái chết giả tạo của tay võ sĩ, nên quên mất số tiền. Hãy học bài này từ Yellow Kid: Bức bình phong quen thuộc v{ kín đ|o sẽ là màn hỏa mù lý tưởng. Hãy tiếp cận mục tiêu bằng một ý tưởng có vẻ bình thường – một vụ l{m ăn, một mánh khóe t{i chính. Đầu óc con nai tơ sẽ mất cảnh giác và mọi nghi ngờ sẽ dần tan đi. Đó chính l{ lúc ta nên dịu d{ng đưa đối tượng vào tử lộ, cho hắn trượt dài theo con dốc mà không thể n{o gượng lại được, cho đến khi rơi v{o chiếc bẫy ta giăng sẵn. 62
CHE ĐẬY CHỦ TÂM NƯỚC CỜ HIỂM HÓC CỦA HAILE SELASSIE Vào giữa những năm 1920, c|c l~nh đạo vũ trang ở Ethiopia nhận ra rằng một người trẻ tuổi dòng dõi quý tộc tên là Haile Selassie, còn gọi l{ Ras Tafari, đang vượt trội hơn họ, gần như l{ có khả năng tự tuyên bố lãnh tụ của họ và thống nhất đất nước lần đầu tiên sau bao thập niên chiến tranh. Hầu hết c|c địch thủ của Selassie không hiểu làm thế nào mà một người mảnh khảnh, trầm lặng, hòa nh~ như thế lại có thể nắm quyền kiểm so|t đất nước. Vậy m{ v{o năm 1927, Selassie lại mời được từng vị l~nh đạo đến Addis Ababa để đ{m đạo, sau đó họ nhìn nhận ông là lãnh tụ và tuyên bố trung thành với ông. Một số người nhanh chóng hợp tác, một số kh|c còn lưỡng lự nhưng chỉ còn mỗi Dejazmach Balcha vùng Sidamo là dám hoàn toàn thách thức Selassie. Là một chiến binh dày dạn và ngạo mạn, Balcha cho rằng Selassie yếu ớt và không xứng đ|ng l{m l~nh tụ. Ông ta khăng khăng không thèm đến kinh đô theo lời mời của Selassie. Cuối cùng, tuy hòa nh~ nhưng cương quyết, Selassie lệnh cho Balcha phải tới. Vị chỉ huy n{y cũng chịu nghe theo, nhưng cách thức mà ông ta cho là sẽ nghiêng phần thắng về mình: Balcha hành quân thần tốc đến kinh thành, dẫn theo 10.000 chiến binh, đủ để tự bảo vệ, thậm chí có thể khơi dậy một cuộc chiến. Đóng qu}n trong một thung lũng c|ch kinh đô chừng ba dặm, ông ta chờ Selassie đến gặp, như một ông vua đợi kẻ ngang hàng. Quả nhiên Selassie cho sứ giả tới, mời Balcha dự buổi chiêu đ~i để bày tỏ sự kính trọng. Song Balcha cũng không phải kẻ thù khờ - ông biết rằng nhiều vị vua và chỉ huy quân sự Ethiopia trước đ}y từng sử dụng lễ lạc chiêu đ~i l{m c|i bẫy. Ông đề phòng khả năng khi mình đ~ mềm môi thì Selassie sẽ cho bắt giam hoặc ám s|t. Để tỏ rõ sự khôn ngoan, ông bảo sứ giả về báo lại rằng mình 63
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers chỉ dự tiệc với điều kiện là dẫn theo đội ngự lâm – gồm 600 chiến sĩ giỏi nhất, tất cả đều trang bị vũ khí v{ sẵn sàng bảo vệ ông. Balcha rất ngạc nhiên khi Selassie lễ độ trả lời rằng mình rất vinh dự tiếp đón những chiến binh dũng cảm ấy. Trên đường đến bữa tiệc, Balcha nhắc nhở đ|m cận vệ một lần nữa l{ không được uống rượu và phải đề cao cảnh giác. Khi đo{n quân này tới cung điện, Selassie ân cần khoản đ~i. Ông ta một mực chiều chuộng Balcha và ứng xử như thể thiết tha cần được Balcha bằng lòng hợp t|c. Nhưng Balcha nói cho Selassie biết rằng mình không dễ bị dụ và nếu đến nửa đêm nay m{ ông chưa trở về doanh trại thì các chiến binh sẽ tấn công kinh thành. Selassie sững sờ như thể bị tổn thương vì lòng hiếu khách bị nghi ngờ. Khi buổi yến tiệc đến phần xướng hát truyền thống để vinh danh các vị lãnh đạo Ethiopia, Selassie tuyên bố chỉ cho trình bày những bài ca ngợi tướng quân vùng Sidamo. Balcha cảm thấy hình như Selassie đ~ biết sợ, bị ấn tượng bởi vị chỉ huy không bị mắc lừa. Ông ta tin rằng trong những ngày sắp tới, mình sẽ l{ người nắm quyền điều khiển. Khi tiệc đ~ m~n, Balcha cùng đội ngự lâm bắt đầu ra về trong tiếng reo hò tiễn biệt và những loạt súng danh dự. Quay nhìn kinh thành, ông ta suy tính rằng chỉ vài tuần nữa thôi, mình sẽ dẫn quân tiến chiếm v{ đ|nh bại Selassie, sau đó sẽ hành quyết tên này hoặc ít nhất cũng l{ ngục tối. Tuy nhiên khi về đến doanh trại, hắn chứng kiến một cảnh tượng vô cùng khủng khiếp: Nơi m{ vừa mới sáng nay thôi còn là hàng hàng lớp lớp lều vải qu}n đội d{i đến ngút ngàn, thì giờ chỉ còn l{ đống tro tàn. Bùa phép ma thuật nào đ}y? Sau đó có người kể lại với Balcha rằng trong khi ông đang dự tiệc thì một đồng minh của Selassie đ~ bất ngờ dẫn quân tới qua 64
CHE ĐẬY CHỦ TÂM một ngõ tắt. Nhưng đội qu}n n{y không đến để tấn công: Hiểu rằng nếu xảy ra đụng độ, Balcha sẽ nghe thấy và sẽ cùng đội ngự lâm 600 người rút về, nên Selassie trang bị đội quân kia với vô số giỏ đựng tiền v{ v{ng. Qu}n đồng minh của Selassie vây quanh doanh trại của Balcha v{ đề nghị mua lại tất cả binh khí không sót thứ gì. Ai còn do dự thì bị hù dọa. Chỉ trong vài giờ, nguyên cả binh đo{n của Balcha không còn tấc sắt trong tay và bỏ đi tứ tán. Biết mình đang l}m nguy, Balcha liền cùng đội ngự lâm rút lui về l~nh địa, nhưng lại bị chính đội qu}n đồng minh của Selassie kia phục kích. Chỉ còn hướng duy nhất là liều chết tấn công kinh th{nh, nhưng lúc đó Selassie đ~ d{n trận với lực lượng hết sức hùng hậu. Giống như người chơi cờ, Selassie đ~ tiên đo|n c|c nước của Balcha và chiếu bí. Lần đầu tiên trong đời Balcha phải đầu hàng. Hối hận vì đ~ để sự ngạo mạn và tham vọng làm mờ mắt, ông ta lui về ở ẩn trong tu viện. Diễn giải Suốt những năm d{i Selassie trị vì, chưa ai biết rõ lòng dạ ông ta. Người dân Ethiopia rất thích loại lãnh tụ hiên ngang oai vệ, nhưng dưới vẻ bề ngoài hòa nhã và yêu mến hòa bình, Selassie trị vì l}u hơn tất cả các lãnh tụ khác. Không bao giờ tỏ ra nóng giận hoặc thiếu kiên nhẫn, ông dẫn dụ con mồi bằng những nụ cười dịu ngọt, vỗ an họ bằng sự tao nh~ v{ khiêm cung trước khi tấn công họ. Ở trường hợp Balcha, Selassie thao túng sự cảnh giác và nghi ngờ bữa tiệc sẽ là cái bẫy – thật ra đó l{ c|i bẫy, nhưng không phải theo kiểu mà Balcha dự đo|n. C|ch Selassie trấn an nỗi sợ của địch thủ - cho phép hắn dẫn theo đông đảo cận vệ quân, tôn hắn lên vị trí h{ng đầu, để cho hắn cảm thấy mình đầy uy quyền – đ~ tạo ra 65
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers bức màn hỏa mù d{y đặc, che đậy h{nh động thực diễn ra c|ch đó ba dặm. Bạn hãy nhớ: Những người hoang tưởng và thận trọng luôn dễ bị lừa nhất. Chỉ cần làm cho họ tin bạn ở một lĩnh vực này thì bạn dễ dàng tung hỏa mù ở lĩnh vực khác, từ đó }m thầm tiếp cận rồi nghiền nát họ bằng một cú đấm sinh tử. Những cử chỉ có vẻ đạo đức hay thân thiện, hoặc vẻ như tôn địch thủ lên, sẽ là mánh khóe nghi binh hoàn hảo. Nếu được dựng lên một cách thích hợp, bức bình phong hỏa mù là một vũ khí rất hùng mạnh. Vũ khí n{y đ~ giúp cho một Selassie lịch sự tiêu diệt được kẻ thù mà không tốn một viên đạn nào. Đừng đ|nh gi| thấp năng lực của Tafari. Hắn bò như một con chuột nhưng răng hắn sắc như răng sư tử. (Những lời cuối cùng của Balcha trước khi lui vào tu viện.) CỐT TỦY CỦA NGUYÊN TẮC Nếu tưởng rằng bọn lừa đảo là những kẻ hoa hòe với lời ngon tiếng ngọt trau chuốt tinh vi, thì bạn lầm to. Những bậc thầy lừa đảo luôn có một bề mặt trần trụi và không có gì nổi bật, nên không ai để ý đến. Họ biết rằng các lời lẽ v{ h{nh động khoa trương luôn khơi gợi nghi ngờ. Họ luôn che mắt con mồi bằng những gì quen thuộc, tầm thường và có vẻ vô hại nhất. Trong phi vụ giữa Yellow Kid Weil v{ Sam Geezil, điều quen thuộc là một vụ l{m ăn. Ở trường hợp Balcha, đó l{ sự khiêm cung của Selassie, 66
CHE ĐẬY CHỦ TÂM vốn đúng như thứ mà Balcha muốn nhìn thấy nơi một kẻ chỉ huy yếu thế hơn mình. Một khi con mồi đ~ bị mê hoặc vì cái vẻ quen thuộc, họ sẽ không ngờ tới việc mình bị đ}m sau lưng. Sự thật n{y cũng đơn giản thôi: ở một thời điểm nhất định, người ta chỉ có khả năng tập trung vào một điểm duy nhất. Thật khó cho họ nghĩ ra rằng cái vẻ vô hại và tẻ ngắt kia lại có thể dàn dựng m{n gì kh|c. Trong đòn hỏa mù, nếu màn khói của bạn càng xám xịt v{ đồng nhất thì ý đồ của bạn lại c{ng được che đậy tốt. Với các mánh khóe nghi trang và đ|nh lạc hướng đ~ b{n bạc ở Phần 1, bạn chủ động l{m đối tượng xao lãng. Còn ở đòn hỏa mù, bạn dụ con mồi vào mạng nhện của mình. Hình thức hỏa mù đơn giản nhất là vẻ mặt. Trước một vẻ mặt trơ trơ v{ không thể dò được, bạn tha hồ xếp đặt đủ loại mưu kế m{ địch thủ không thể phát hiện. Đ}y l{ loại vũ khí m{ những nhân vật uy quyền nhất lịch sử đ~ tìm c|ch ho{n chỉnh. Người ta đồn là không ai diễn giải được vẻ mặt của Franklin D. Roosevelt. Suốt đời mình, Nam tước James Rothschild luôn thực hành việc ngụy trang những suy nghĩ thực sự đ{ng sau những nụ cười vô thưởng vô phạt và vẻ mặt khó tả. Henry Kissinger làm cho những đối tác khác tại b{n đ{m ph|n ch|n đến phát ốm vì giọng nói đều đều, vẻ mặt trơ trơ v{ việc cà kê dê ngỗng các chi tiết nhỏ nhoi. Và khi tia nhìn của họ đ~ lờ đờ, ông ta thình lình phang họ bằng một loạt những từ quan trọng. Bị tấn công ngang sườn như vậy, họ dễ bị hớp hồn. Như một quyển hướng dẫn chơi b{i xì phé có viết, “Trong khi thao t|c tụ của mình, ta chơi giỏi ít khi đóng kịch. Ngược lại anh ta sắm một vẻ mặt trơ lì v{ giảm thiểu khả năng suy đo|n của đối phương, l{m đối phương thất vọng và bối rối, giúp cho anh ta tập trung nhiều hơn.” 67
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers Là một khái niệm mềm dẻo dễ thích ứng, màn hỏa mù có thể ứng dụng ở nhiều cấp độ kh|c nhau, nhưng đều đặt trên nền móng các nguyên tắc tâm lý học về nghi binh v{ đ|nh lạc hướng. Một trong những dạng hữu hiệu nhất của đòn hỏa mù là những hành động cao thượng. Mọi người có khuynh hướng tin rằng những h{nh động cao thượng xuất phát từ thực tâm, vì việc tin tưởng như thế thật dễ chịu. Họ ít khi nhận thấy sự hư ngụy của những hành động ấy. Một nhà buôn tác phẩm mỹ thuật tên Joseph Duveen có lần phải đối mặt với một vấn đề kinh khủng. Có nhiều nhà triệu phú từng bỏ thật nhiều tiền để mua tranh của ông ta, nhưng giờ đ}y họ không có một khoảng tường nào còn trống để treo tranh. Mặc khác, vì thuế m| đ|nh v{o t{i sản thừa kế ngày một cao thêm, nên sẽ có khả năng l{ họ không mua nữa. Theo Duveen, giải pháp nằm tại National Gallery of Art ở thủ đô Washington, m{ ông ta đ~ góp sức thành lập v{o năm 1937 khi thuyết phục Andrew Mellon tặng bộ sưu tập cho Nhà triển lãm. Chính cái National Gallery này sẽ là bức bình phong lý tưởng cho Duveen. Chỉ bằng một h{nh động duy nhất, các khách hàng của Duveen sẽ tr|nh được thuế má, giải tỏa được mấy bức v|ch để lấy chỗ treo tranh mới mua, giảm thiểu được số lượng tranh đang lưu h{nh trên thị trường v{ như thế duy trì được sức ép trên giá bán tranh. Ngoài ra, giới triệu phú tự tạo được cái thanh danh là nhà mạnh thường quân cho công chúng. Một màn hỏa mù hữu hiệu khác là kiểu mẫu, nghĩa l{ lập ra một chuỗi h{nh động để làm cho nạn nh}n tưởng rằng bạn sẽ tiếp tục theo cùng một phương thức. Đòn n{y căn cứ trên tâm lý của con người thường có thói quen tiên liệu: Thiên hạ thích ứng xử rập theo kiểu mẫu, hoặc họ thích nghĩ rằng lối ứng xử của mình rập theo một kiểu mẫu nhất định. 68