Bài giảng Công nghệ thông tin - Chương 3: Hằng, biến và mảng

Nội dung text: Bài giảng Công nghệ thông tin - Chương 3: Hằng, biến và mảng

1. Chæång III HÀÒNG, BIÃÚN VAÌ MAÍNG [Trong chæång trçnh C sæí duûng caïc daûng thäng tin (kiãøu giaï trë) sau: säú nguyãn (int), säú thæûc hay säú dáúu pháøy âäüng (float), säú dáúu pháøy âäüng coï âäü chênh xaïc gáúp âäi (double) vaì kyï tæû (char). [Hàòng chênh laì mäüt giaï trë thäng tin cuû thãø. Biãún vaì maíng laì caïc âaûi læåüng mang tin. Mäùi loaûi biãún (maíng) coï thãø chæïa mäüt daûng thäng tin naìo âoï, vê duû biãún kiãøu int chæïa âæåüc caïc säú nguyãn, biãún kiãøu float chæïa âæåüc caïc säú thæûc. Âãø lææ træí thäng tin, biãún vaì maíng cáön phaíi âæåüc cáúp phaït bäü nhåï.
2. µNgæåìi ta chia biãn ( maíng) thaình: - Biãún (maíng) tæû âäüng - Biãún (maíng) ngoaìi - Biãún (maíng) ténh. µBiãún (maíng) tæû âäüng chè täön taûi (âæåüc cáúp phaït bäü nhåï) khi naìo chuïng âæåüc sæí duûng. µBiãún (maíng) ngoaìi vaì ténh täön taûi trong suäút thåìi gian laìm viãûc cuía chæång trçnh. µCaïch täø chæïc nhæ váûy væìa tiãút kiãûm bäü nhåï (vç cuìng mäüt khoaíng nhåï luïc thç phán cho biãún naìy, luïc thç phán cho biãún khaïc), væìa cho pheïp sæí duûng mäüt tãn biãún cho caïc âäúi tæåüng khaïc nhau maì khäng gáy ra mäüt sæû nháöm láùn naìo.
3. I Kiãøu dæî liãûu Trong C sæí duûng caïc kiãøu dæî liãûu sau: - Kyï tæû (char) - Säú nguyãn (int) - Säú dáúu pháøy âäüng âäü chênh xaïc âån (float) - Säú dáúu pháøy âäüng âäü chênh xaïc gáúp âäi (float) 1. Mäüt giaï trë kiãøu char chiãúm mäüt byte (8bit) vaì biãøu diãùn âæåüc mäüt kyï tæû thäng qua baíng maî ASCII Thæûc cháút dæî liãûu kiãøu char laì mäüt säú nguyãn khäng dáúu trong khoaíng tæì 0 âãún 255.
4. Dæåïi âáy laì phaûm vi vaì kêch cåî biãøu diãùn cuía giaï trë kiãøu char Kiãøu Phaûm vi biãøu diãùn Säú kyï tæû Kêch thæåïc char 0 255 256 1 byte 2. Giaï trë kiãøu nguyãn (int). Trong C cho pheïp sæí duûng: Säú nguyãn (int), säú nguyãn daìi (long) vaì säú nguyãn khäng dáúu (unsigned). Kêch thæåïc vaì phaûm vi biãøu diãùn cuía chuïng laì: Kiãøu Phaûm vi biãøu diãùn Kêch thæåïc int -32768 32767 2 byte long int -2145483648 2145483648 4 byte unsigned int 0 65535 2 byte
5. 3. Giaï trë dáúu pháøy âäüng. Trong C cho pheïp sæí duûng 2 loaûi giaï trë dáúu pháøy âäüng laì float vaì double. Kêch thæåïc vaì phaûm vë biãøu diãøn laì: Säú chæî säú Kiãøu Phaûm vi biãøu diãùn Kêch thæåïc coï nghéa float 1.5e-45 3.4e+38 7-8 4 byte double 5.0e-324 1.7e+308 15-16 8 byte Giaíi thêch: Maïy coï thãø læu træî âæåüc säú dáúu phaíy däüng coï giaï trë tuyãût âäúi trong khoaíng tæì 1.5e-45 âãún 3.4e+38. Säú coï giaï trë tuyãût âäúi nhoí hån 1.5e-45 âæåüc xem bàòng 0. Phaûm vi biãøu diãùn cuía säú double âæåüc hiãøu theo nghéa tæång tæû.
6. II. Hàòng Hàòng laì caïc âaûi læåüng maì caïc giaï trë cuía noï khäng thay âäøi trong quaï trçnh tênh toaïn. Caïc loaûi hàòng âæåüc sæí duûng: · Hàòng dáúu cháúm âäüng (float vaì double) âæåüc viãút theo hai caïch Caïch 1: (Kyï phaïp tæû nhiãn): Säú âæåüc viãút theo caïch thäng thæåìng chè coï khaïc laì dáúu pháøy tháûp phán âæåüc thay båíi dáúu cháúm. Vê duû: 44.356, -43442.54546 Caïch 2: (Kyï phaïp khoa hoüc): Säú âæåüc taïch thaình hai pháön laì pháön âënh trë vaì pháön báûc. Pháön âënh trë laì mäüt säú nguyãn hoàûc säú thæûc âæåüc viãút theo kyï phaïp tæû nhiãn, pháön báûc laì mäüt säú nguyãn. Hai pháön naìy caïch nhau båíi kyï tæû e hoàûc E Vê duû: 123.456e-5 (Biãøu diãùn giaï trë 0.00123456) 0.123E5 (Biãøu diãùn giaï trë 12300) -123.56e-4 (Biãøu diãùn giaï trë -0.012356) 2E4 (Biãøu diãùn giaï trë 20000)
7. · Hàòng int laì säú nguyãn coï giaï trë trong khoaíng tæì -32768 32767 · Hàòng long âæåüc viãút theo kiãøu: -4234253l hoàûc -4234253l (Thãm l hoàûc L). Mäüt säú nguyãn væåüt ra ngoaìi miãön xaïc âënh cuía int cuîng âæåüc xem laì hàòng long. · Hàòng int hãû 8 âæåüc viãút theo caïch: 0x1x2x3 ÅÍ âáy x1, x2, x3, laì säú nguyãn trong khoaíng tæì 0 âãún 7. Hàòng nguyãn hãû 8 luän luän nháûn giaï trë dæång. · Hàòng int hãû 16 âæåüc viãút theo caïch: 0xx1x2x3 hoàûc 0Xx1x2x3 ÅÍ âáy x1, x2, x3, laì säú nguyãn trong khoaíng tæì 0 âãún 9 vaì caïc chæî caïi tæì a(A) âãún f(F). Hàòng nguyãn hãû 16 luän luän nháûn giaï trë dæång.
8. · Hàòng kyï tæû laì mäüt kyï tæû riãng biãût âæåüc viãút trong dáúu nhaïy âån (‘), vê duû: ‘a’, giaï trë ‘a’ chênh laì maî ASCII cuía chæî a. Nhæ váûy giaï trë cuía ‘a’ laì 97. Hàòng kyï tæû coï thãø tham gia vaìo caïc pheïp toaïn nhæ moüi säú nguyãn khaïc. Vê duû, giaï trë cuía biãøu thæïc: ‘a’ - ‘A’ = 97 - 65 = 32 Hàòng kyï tæû coìn coï thãø âæåüc viãút theo caïch ‘\x1x2x3 ’ ÅÍ âáy x1, x2, x3, laì mäüt säú hãû 8 maì hãû giaï trë cuía noï bàòng maî ASCII cuía kyï tæû cáön biãøu diãùn. Vê duû: Chæî a coï maî hãû 10 laì 97 âäúi ra hãû 8 laì 141. Váûy hàòng kyï tæû ‘a’ coï thãø viãút dæåïi daûng ‘\141’
9. · Hàòng xáu kyï tæû: laì mäüt daîy caïc kyï tæû báút kyì âàût giæîa hai dáúu nhaïy keïp (“) Vê duû: “Dai Hoc Su Pham” “” /* Xáu räùng */ Caïch âënh nghéa mäüt hàòng: #define Hoàûc: const =
10. III. Biãún Moüi biãún cáön phaíi khai baïo træåïc khi sæí duûng. Caïch khaïi baïo mäüt biãún: type Vë trê khaïi baïo biãún: Caïc biãún khai baïo cáön âàût ngay sau dáúu { âáöu tiãn cuía thán haìm vaì cáön âæïng træåïc moüi cáu lãûnh. Nhæ váûy, sau mäüt cáu lãûnh gaïn chàông haûn thç khäng âæåüc khai baïo næîa. Viãûc khåíi âáöu cho caïc biãún: Nãúu trong khai baïo, ngay sau tãn iãún ta âàût dáúu = vaì mäüt giaï trë naìo âoï thç âáy chênh laì caïch væìa khai baïo væìa khåíi âáöu cho mäüt biãún. Vê duû: int a, b = 45, c =50; float c, b = 35.79;
11. Caïc kiãøu dæî liãûu TYPE FORMAT BYTES MINIUM MAXIMUM Integer char %c 1 CHAR_MIN CHAR_MAX signed char %c 1 SCHAR_MIN SCHAR_MAX unsigned char %c 1 0 UCHAR_MAX short [int] %hi 2 SHRT_MIN SHRT_MAX unsigned short %hu 2 0 USHRT_MAX int %i 2 or 4 INT_MIN INT_MAX unsigned int %u 2 or 4 0 UNIT_MAX long %li 4 LONG_MIN LONG_MAX unsigned long %lu 4 0 ULONG_MAX
12. TYPE FORMAT BYTES MINIUM MAXIMUM Real float %f %e %g 4 FLT_MIN FLT_MAX double %lf %le %lg 8 DBL_MIN DBL_MAX long double %Lf %Le %Lg 10 LDBL_MIN LDBL_MAX
13. IV Mäüt säú vê duû vãö hàòng vaì biãún: Vê duû 1: Chæång trçnh hiãøn thë caïc giaï trë låïn nháút vaì nhoí nháút trong kiãøu säú nguyãn #include "stdio.h" #include "limits.h" int main(void) { unsigned long big = ULONG_MAX; clrscr(); printf(" Minimum int = %i ", INT_MIN); printf(" \n Maximum int = %i ", INT_MAX); printf(" \n Maximum unsigned = %u ", UINT_MAX); printf(" \n Maximum long int = %li ", LONG_MAX); printf(" \n Maximum unsigned long = %lu ", big); getch(); return 0; }
14. Vê duû 2: Chæång trçnh hiãøn thë caïc giaï trë trong kiãøu char #include "stdio.h" #include "limits.h" int main(void) { char lower_a ='a'; char lower_z ='z'; clrscr(); printf(" Minimum char = %i ", CHAR_MIN); printf(" \n Maximum char = %i ", CHAR_MAX); printf(" \n Sau ky tu '%c' la ky tu '%c' ",lower_a, lower_a+1); printf(" \n Ky tu hoa cua '%c' la '%c' ", lower_z,lower_z-'a'+'A'); getch(); return 0; }
15. Vê duû 3: Haîy viãút chæång trinh chuyãøn âäøi giæîa caïc hãû cå säú: #include "stdio.h" int main(void) { int dec = 45 , oct = 045, hex = 0xA5, heX =0XA5; clrscr(); printf("Decimal = %d Octan = %d Hexa = %d, Hexa = %d \n", dec, oct, hex,heX); printf("Decimal = %d Octan = %o Hexa = %x\n", dec, oct, hex); printf("Decimal = %d Octan = %o Hexa = %X", dec, oct, heX); getch(); return 0; }
16. VI. Maíng Mäüt biãún chè coï thãø biãøu diãùn âæåüc mäüt giaï trë. Âãø biãøu diãùn mäüt daîy hay mäüt baíng säú ta coï thãø duìng nhiãöu biãún nhæng caïhc naìy khäng tiãn låüi. Viãûc sæí duûng maíng laì caïch täút hån nhiãöu trong nhæîng træåìng håüp nhæ váy. Maíng coï thãø hiãøu laì táûp håüp nhiãöu pháön tæí coï cuìng mäüt kiãøu giaï trë vaì coï chung mäüt tãn. Mäùi pháön tæí cuía maíng biãøu diãùn âæåüc mäüt giaï trë Coï bao nhiãu kiãøu biãún thç cuîng coï báúy nhiãu kiãøu maíng. Maíng cáön âæåüc khai baïo âãø âënh roî: - Loaûi maíng (int, float, double, ) - Tãn maíng - Säú chiãöu vaì kêch thæåïc mäùi chiãöu.
17. Khai baïi maíng: Maíng mäüt chiãöu: [Number of elements] Maíng nhiãöu chiãöu: [Num of elements1][Num of elements ] Vê duû: Khai baïo maíng 1 chiãu: int a[10] /*Khai baïo mäüt maíng chæïa 10 säú nguyãn*/ Khai baïo maíng 2 chiãöu: int b[5][4] /Khai baïo mäüt ma tráûn coï 5doìng 4 cäüt*/
18. Chuï yï: Caïc pháön cuía maíng âæåüc cáúp phaït caïc khoaíng nhåï liãn tiãúp nhau trong bäü nhåï. Noïi caïch khaïc pháön tæí coï âëa chè liãn tiãúp nhau trong bäü nhåï. Trong bäü nhåï, caïc pháön tæí cuía maíng hai chiãöu âæåüc sàõp xãúp theo haìng. Truy cáûp âãún tæìng pháön tæí cuía maíng: – Mäùi pháön tæí cuía maíng âæåüc xaïc âënh nhåì caïc chè säú cuía noï. – Chè säú cuía maíng phaíi coï giaï trë int khäng væåüt quaï kêch thæåïc cuía chiãöu tæång æïng. Vê duû: a[i] b[i][j]
19. Chuï yï: Cho pheïp láúy âëa chè cuía maíng mäüt chiãöu: &a[I] Vaì khäng cháúp nháûn pheïp tênh: &b[i][j] V. Khäúi lãûnh: 1. Âënh nghéa: Mäüt khäúi lãûnh laì gäöm daîy caïc cáu lãûnh âæåüc bao båíi caïc dáúu { vaì } Vê duû: { a = 4; b = 5; printf(“\n %6d%6d”,a,b) }
20. Maïy xem mäüt khäúi lãûnh cuîng nhæ mäüt cáu lãûnh riãng leí. Noïi caïhc khaïc, chäø naìo trong chæång trçnh âàût âæåüc mäüt cáu lãûnh thç coï thãø âàût mäüt khäúi lãûnh 2. Khai baïo biãún åí âáöu khäúi lãûnh: Caïc khai baïo chàóng nhæîng coï thãø âàût åí âáöu mäùi haìm maì coìn coï thãø viãút åí âáöu khäúi lãûnh. Vê duû: { int a ,b; float x, y,z; a=b=3; x=5; y=a*x; z= 5-b*y; printf(“\ny = %8.2f\nz = %8.2f”,y,z); }
21. 3. Sæû loìng nhau cuía caïc khäúi lãûnh: Bãn trong mäüt khäúi lãûnh laûi coï thãø viãút thãm caïc khäúi lãûnh khaïc. Sæû läöng nhau theo caïch nhæ váûy laì khäng haûnh chãú. 4. Phaûm vi hoaût âäüng cuía biãún vaì maíng: Mäüt âiãøm cáön nhåï kyî laì: nãúu ta quan miãûn caïc biãún vaì caïc maíng khaïi baïo trong mäüt khäúi lãûnh seî täön taûi suäút thåìi gian laìm viãûc cuía chæång trçnh vaì âæåüc sæí duûng trong toaìn bäü chæång trçnh, thç caïch hiãøu nhæ váûy laì khäng duïng. Thæûc cháút laì: Khi maïy bàõt âáöu laìm viãûc våïi khoïi lãûnh thç caïc biãún vaì caïc maíng khai baïo bãn trong noï måïi âæåüc hçnh thaình vaì âæåüc cáúp phaït bäü nhåï. Caïc biãún naìy chè täön taûi trong thåìi gain maïy laìm viãûc bãn trong khäúi lãûnh vaì chuïng seî láûp tæc biãún máút khi ra khoíi khäúi lãûnh.
22. Tæì âoï cáön nhåï: - Giaï trë cuía mäüt biãún hay mäüt maíng khai baïo bãn trong mäüt khäúi lãûnh khäng thãø âæa ra âãø sæí duûng åí báút kyì chäø naìo ngoaìi khäúi lãûnh âoï - ÅÍ báút kyì chäø naìo bãn ngoaìi mäüt khäúi lãûnh ta khäng thãø can thiãûp âãún caïc biãún vaì caïc maíng âæåüc khaïi baïo bãn trong khäúi lãûnh âoï. - Nãúu bãn trong mäüt khäúi lãûnh ta duìng mäüt biãún (hay mäüt maíng) coï tãn laì a, thç âiãöu naìy khäng laìm thay âäøi gêa trë cuía mäüt biãún khaïc cuîng coï tãn laì a (nãúu coï) âæåüc duìng åí âáu âoï bãn ngoaìi khäúi lãûnh âoï. - Tuy nhiãn, nãúu mäüt biãún (maíng) âaî âæåüc khai baïo åí ngoaìi mäüt khäúi lãûnh vaì truìng tãn våïi caïc biãún khai baïo bãn trong khäúi lãûnh vaì naìy thç biãún âoï coï tãø sæí duûng caí bãn trong cuîng nhæ bãn ngoaìi khäúi lãûnh
23. Vê duû: #include "stdio.h" main() { int a, b=50, c, d=30; float x=35, y,z; a=c=40; y=z=a+b+c+d; { float y,z; y=z=a+b-x; printf("\ny trong = %8.2f \nz trong = %8.2f",y,z); } printf("\ny ngoai = %8.2f \nz ngoai = %8.2f",y,z); getch(); return 0; }
24. VI. Vaìi neït vãö haìm vaì chæång trçnh. Haìm laì mäüt âån vë âäüc láûp cuía chæång trçnh. Tênh âäüc láûp cuía haìm âæåüc thãø hiãûn trãn hai âiãøm: Khäng cho pheïp xáy dæûng mäüt haìm bãn trong haìm khaïc. Mäùi haìm coï caïc biãún, maíng, Riãng cuía mçnh vaì chuïng chè âæåüc sæí duûng näüi bäü bãn trong haìm âoï. Mäüt chæång trçnh bao gäöm mäüt hoàûc nhiãöu haìm. Haìm main() laì thaìnn pháön bàõt buäüc cuía chæång trçnh. Chæång trçnh bàõt âáöu thæûc hiãûn tæì lãûnh âáöu tiãn cuía haìm main() vaì kãút thæïc khi gàûp dáúu } cuäúi cuìng. Khi chæång trçnh laìm viãûc maïy coï thãø âi tæì haìm naìy sang haìm khaïc.
25. Viãûc truyãön dæî liãûu vaì kãút quaí tæì haìm naìy sang haìm khaïc âæåüc thæûc hiãûn theo mäüt trong hai caïch sau: Sæí duûng âäúi cuía haìm Sæí duûng biãún ngoaìi, maíng ngoaìi, biãún ténh ngoaìi vaì maíng ténh ngoaìi. VII. Biãún, maíng tæû âäüng: Âënh nghéa: Biãún (maíng) khaïi baïo bãn trong thán cuía mäüt haìm (kãø caí haìm main()) goüi laì biãún (maíng) tæû âäüng. Âäúi cuía haìm cuîng âæåüc xem laì biãún tæû âäüng. Âàûc træng cuía biãún, maíng tæû âäüng: Phaûm vë hoaût âäüng: Caïc biãún (maíng) tæû âäüng chè hoaût âäüng bãn trong thán cuía haìm (khäúi lãûnh) maì taûi âoï chuïng âæåüc khaïi baïo.
26. Thåìi gian täön taûi: Caïc biãún (maíng) tæû âäüng cuía mäüt haìm seî täön taûi (âæåüc cáúp phaït bäü nhåï) trong khoaíng thåìi gian tæì khi maïy bàõt âáöu laìm viãûc våïi haìm âãún khi maïy ra khoíi haìm. Do chæång trçnh bàõt âáöu laìm viãûc tæì cáu lãûnh âáöu tiãn cuía haìm main() vaì khi maïy ra khoíi haìm main() thç chæång trçnh kãút thuïc, nãn nãúu caïc biãún, maíng khai baïo trong main() seî täön taûi trong suäút thåìi gian laìm viãûc cuía chæång trçnh. Khoíi âáöu: Chè coï thãø aïp duûng cå chãú khåíi âáöu cho biãún tæû âäüng. Muäún khåíi âáöu cho mäüt maíng tæû âäüng ta phaíi sæí duûng toaïn tæí gaïn.
27. VIII.Biãún, maíng ngoaìi: Âënh nghéa: Biãún (maíng) khai baïo ngoaìi haìm goüi laì biãún (maíng) ngoaìi. Âàûc træng cuía biãún, maíng ngoaìi: Phaûm vë hoaût âäüng: Caïc biãún (maíng) ngoaìi hoaût âäüng tæì vë trê khaïi baïo cho âãún cuäúi chæång trçnh. Nhæ váûy, nãúu mäüt biãún (maíng) ngoaìi âæåüc khai baïo åí âáöu chæång trçnh (âæïng træåïc táút cuía caïc haìm) thç noï coï thãø âæåüc sæí duûng trong báút kyì haìm naìo miãùn laì haìm âoï khäng coï caïc biãún (maíng) tæû âäüng truìng tãn våïi biãún (maíng) ngoaìi
28. Thåìi gian täön taûi: Caïc biãún (maíng) ngoaìi seî täön taûi (âæåüc cáúp phaït bäü nhåï) trong suäút thåìi gian laìm viãûc cuía chæång trçnh. Caïc quy tàõc vãö khåíi âáöu: 1. Caïc biãún (maíng) ngoaìi coï thãø khåíi âáöu (mäüt láön) vaìo luïc dëch chæång trçnh bàòng caïch sæí duûng caïc biãøu thæïc hàòng. Nãúu khäng âæåüc khåíi âáöu, maïy seî gaïn giaï trë khäng. 2. Khi khåíi âáöu maíng ngoaìi coï thãø khäng cáön chè ra kêch thæåïc (säú pháön tæí) cuía noï. Khi âoï, maîy seî daình cho maíng mäüt khoaíng nhåï âuí âãø thu nhán danh saïch giaï trë khåíi âáöu. 3. Khi chè ra kêch thæåïc cuû thãø cuía maíng, thç kêch thæåïc naìy cáön khäng nhoí hån kêch thæåïc cuía bäü khåíi âáöu. 4. Bäü khåíi âáöu cuía mäüt maíng char coï thãø: - Hoàûc laì danh saïch caïc hàòng kyï tæû. - Hoàûc laì mäüt hàòng xáu kyï tæû
29. Vê duû: #include "stdio.h" int a= 35, t[][3] ={ {2,4,5},{6,7,8}}; float y[5] = {45.8, 35.6}; float x[4][2] = {{32.5,21.6},{32,65}}; char ch1[]={'I', 'l','o','v','e'}; char ch2[]="I love"; char ch3[6]={'I', 'l','o','v','e'}; char ch4[6]="I love"; main() { clrscr(); printf("\n\na = %6d t(1,2) = %6d t(1,1) = %6d",a,t[1][2],t[1][1]); printf("\n\nx(1,1) = %6.2f x(0,1) = %6.2f x(1,1) = %6.2f",x[1][1],x[0][1],x[1][1]); printf("\n\n%5s %10s %10s %15s",ch1,ch2,ch3,ch4); getch(); return 0; }
30. IX. Biãún ténh, maíng ténh Khi khai baïo biãún (maíng ) ténh ta viãút thãm tæì khoaï static vaìo âàòng træåïc Cuï phaïp: static [Säú pháön tæí] Biãún (maíng) ténh coï thãø âàût bãn trong hoàûc bãn ngoaìi caïc haìm. Nãúu âàût bãn trong, ta coï caïc biãún (maíng) ténh trong, træåìng håüp traïi laûi, ta coï caïc biãún (maíng) ténh ngoaìi. Caïc biãún (maíng) ténh (trong vaì ngoaìi) giäúng biãún (maíng) ngoaìi åí chäø: + Chuïng âæåüc cáúp phaït bäü nhåï trong suäút thåìi gian hoaût âäüng cuía chæång trçnh, do âoï, giaï trë cuía chuïng âæåüc læu træî tæì âáöu âãún cuäúi chæång trçnh.
31. + Chuïng coï thãø âæåüc khåíi âáöu mäüt láön khi dëch chæång trçnh nhåì caïc biãøu thæïc hàòng. Caïc quy tàõc khoíi âáöu âäúi våïi biãún (maíng) ngoaìi aïp duûng cho biãún maíng ténh. Sæû khaïc nhau giæîa biãún (maíng) ngaoìi våïi biãún (maíng) ténh chè åí phaûm vi hoaût âäüng. + Caïc biãún (maíng) ténh trong khi hoaût âäüng âæåüc bãn trong thán cuía haìm maì taûi âoï chuïng âæåüc khai baïo. + Phaûm vi hoaût âäüng cuía caïc biãún (maíng) ténh ngoaìi âæåüc tênh tæì khi chuïng khai baïo âãún cuäúi tãûp gäúc chæïa chuïng.