Bài giảng Miễn dịch không nhiễm trùng
50 trang
3810
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Bài giảng Miễn dịch không nhiễm trùng", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Tài liệu đính kèm:
- bai_giang_mien_dich_khong_nhiem_trung.pdf
Nội dung text: Bài giảng Miễn dịch không nhiễm trùng
- CHƯƠNG 5 MI N D CH KHÔNG NHI M TRÙNG 5.1. Mi n d ch trong ghép mô. Ghép là thu t ng dùng trong k thu t c y ghép mô t bào ho c cơ quan n i t ng t m t cơ th cho ñ thay th cho m t mô hay cơ quan tương ñương cơ th nh n ñã b h ng do b nh lý, ho c do ch n thương nh m duy trì cu c s ng. 5.1.1. S ra ñ i c a mi n d ch trong ghép mô. Vào cu i th k 19 ñ u th k 20 các nhà y h c ñã quan tâm mi n d ch ch ng nhi m trùng và ñã s n xu t ra các vacxin ñ phòng ch ng b nh truy n nhi m. Kháng th ñã xu t hi n khi có vi khu n ho c ñ c t c a nó xâm nh p vào cơ th . V y kháng th có xu t hi n khi t bào l xâm nh p vào cơ th hay không ? B ng th c nghi m tiêm h ng c u l vào tĩnh m ch th , Borde ñã nh n th y, th ñáp ng mi n d ch, t o ra kháng th ñ c hi u ñ kláng l i h ng c u. Như v y mi n d ch là cu c ñ u tranh không ph i ch ch ng vi khu n mà còn ch ng l i t t c nh ng cái gì l l t vào cơ th . Và t ñây cũng m ra ñư ng hư ng nghiên c u m i “ Mi n d ch không nhi m trùng”. V i hàng lo t thí nghi m ghép da c a Unman, ông ñã nh n th y là ông ñã thành công trong các thí nghi m ñ ng ghép. Ti p t c các thí nghi m c a Unman, ñ n thí nghi m c a Caren ông ñã ch ng minh ñư c s th t b i không ph i là do ph u thu t cũng như do cách b o qu n m nh ghép. Sau ñó Honman ñã phát hi n cùng m t m nh ghép nhưng ghép l n th hai thì mau th i lo i hơn l n ñ u. Vào năn 1944 Medewa ñã nghiên c u và phát hi n ra nh ng v n ñ mi n d ch xung quanh m nh ghép và có liên quan ñ n v n ñ di truy n, t c là mô thu c cơ th nào thì mang tính di truy n c a cơ th ñ y.
- T nh ng nguyên nhân sinh h c v tương k trong ghép mô và cơ quan ngư i ta ñã phát hi n ra hi n tư ng dung n p trong ghép mô và cơ quan. Năm 1953 1960 hai nhà khoa h c Ti p và Anh ñã làm thí nghi m và phát hi n ra hi n tư ng dung n p mô nh thí nghi m ti p xúc phôi v i kháng nguyên l . Ti p sau ñó các nhà mi n d ch ñã tìm th y h th ng kháng nguyên g n v i b ch c u có tên là HLA (Human Leucocyte Antygen), vai trò c a nó trong s phát sinh tương k mô ghép. D a vào HLA ngư i ta ñã xác l p m c ñ giông nhau v phương di n kháng nguyên ngư i cho và ngư i nh n. do ñó có nh ng thu n l i cho vi c tìm m nh ghép phù h p v i ngư i nh n. 5.1.2. Các d ng ghép mô Tùy thu c vào m i quan h cho và nh n m nh ghép mà ngư i ta chia các d ng ghép như sau: Ghép t thân: là ghép mô c a chính ngư i ñó lên ch khác c a cơ th . Ghép cùng gen: là ghép gi a hai cơ th phù h p t ch c hoàn toàn (ghép cùng tr ng). Ghép ñ ng loài: là ghép mô c a cơ th này sang cơ th khác trong cùng loài nhưng khác v gen, ñây là m t d ng c y ghép ph bi n trong lâm sàng. Ghép khác loài: là ghép gi a hai cá th thu c hai loài khác nhau, ñang ñư c nghiên c u trong y h c ñ ch a b nh. Tùy thu c v trí c y ghép ngư i ta chia ra như sau: Ghép ñúng ch : là ghép mô ho c cơ quan ñúng v trí thông thư ng v cơ th h c. Ghép khác ch : là ghép mô ho c cơ quan vào khác ch c a cơ th , tr trư ng h p ngo i l h u h t các ca ghép ñ u là ñ ng loài. 5.1.3.Hi n tư ng th i ghép Hi n tư ng th i ghép là ph n ng mi n d ch c a cơ th nh n ch ng l i kháng nguyên c a m nh ghép, hi n tư ng này luôn x y ra ñ i v i các tr ơng
- h p ghép ñ ng loài ho c ghép khác loài. Hi n tư ng th i ghép ñư c th c hi n nh t bào T và các kháng th cá th nh n gây ra. T ñó gây t n thương và r i lo n ch c năng sinh lý c a m nh ghép và th i lo i m nh ghép ra kh i cơ th nh n. Mô ghép b th i n u h th ng mi n d ch c a ngư i nh n phát tín hi u kháng nguyên l trên m t t bào ghép và gây ñáp ng mi n d ch. Kháng nguyên m nh nh t lo i này là kháng nguyên b ch c u ngư i (HLA). Nó chính là MHC có h u h t trong t bào có nhân. B n ch t kháng nguyên là là nhân t quy t ñ nh s ch p nh n hay th i n nh ghép. Kháng nguyên MHC càng phù h p thì cơ h i ghép càng thành công. M t hi n tư ng n a là các lympho T c a m nh ghép nh n bi t kháng nguyên c a cơ th nh n do thi u h t mi n d ch, ho c cá th nh n kìm hãm mi n dích s gây ph n ng ch ng l i v t ch (do ph n ng m nh ghép ch ng l i v t ch ). 5.1.4. Cơ ch th i ghép Cơ ch th nh t: Ti n t bào T ñ c c a ch khi nh n m t và và g n vào ph n t MHC 1 trên m t t bào ghép và ñư c ho t hóa thành lympho Tc. T bào này sau khi b kích thích b i interleukin 2 (do lympho T CD 4 ti t ra) s tăng sinh và sinh ra lymphokin ñ t n công và làm tan t bào kháng nguyên l p 1c a n nh ghép Cơ ch th hai T bào T H c a cơ th nh n, sau khi nh n m t kháng nguyên và k t h p v i MHC II trên b m t c a t bào m nh ghép. T bào ghép ñư c ho t hóa ti t ra interleukin 2 ñ kích thích t bào T H và ti t ra IFN và các lymphokin khác. Các ch t này kích thích t bào th c bào ti t enzyme làm cho mô khô, k t qu làm cho mô b ch t ho c ho i sinh. Ho c cũng có th theo con ñư ng khác như sau: T bào T H ti p nhân t tr gúp (IL 4, IL 6, IL10) tr giúp c a t bào lymphoB, t o kháng th ch ng l i kháng nguyên m nh ghép.(hình 5.1)
- Hình 5.1. Sơ ñ cơ ch th i lo i m nh ghép Hình 5: Sơ ñ cơ ch th i gép 5.1.5. ð nh typ mô Trư c khi ghép ngư i ta ph i ñ nh typ mô t c là ñ m b o s phù h p t ch c kháng nguyên gi a cơ th cho và cơ th nh n, vì v y ta ph i chu n b b kháng th chu n ñ c hi u kháng l i kháng nguyên MHC riêng bi t. Cách th c hi n t bào lympho c a t bào cho v i kháng th ñ c hi u có b sung b th . Nh n bi t ph n ng b ng thu c nhu m ñ c hi u. Làm tương t v i t bào lympho nh n ñ xem nh ng kháng nguyên nào có m t và có phù h p v i nhau hay không 5.1.6. Cơ ch ch ng th i ghép Trong th c t ch có c p song sinh m i có MHC hoàn toàn phù h p. V y mu m lo i tr th i ghép ngư i ta c ch h mi n d ch, ph i s d ng
- thu c ch ng phân bào ngăn c n s phân chia và ho t hóa t bào lympho trong h ch lympho. Lo i thu c ch ng ho t hóa là peptit vòng (xyclo sporin A) chi t t d ch lên men vi n m ho c t ng h p b ng phương pháp hóa h c. Thu c này c ch s phân chia t bào TH b ng cách c ch vi c sinh interleukin 2 (thu c kích thích phân chia t bào). Tuy nhiên s d ng lo i th c này r t d b nhi m trùng, do h mi n d ch b c ch . ð ch ng nhi m trùng ngư i ta tiêm váccxin , kháng sinh trư c khi ghép và ñ m b o vô trùng tuy t ñ i. 5.2. Mi n d ch chông ung thư 5.2.1.Khái ni m cơ b n v ung thư Hàng năn trên th gi i có t i 6 tri u ngư i ch t vì ung thư. Ung thư là k t qu nhân chia không ki m xoát c a t bào b t thư ng, m t kh năng ñi u hoà, d n ñ n bi t hoá không theo qui lu t, sinh s n vô h n d n ñ n kh i u và kh năng di căn t i mô bình thư ng khác c a cơ th và t o thành kh i u t i ñó. Khi kh i u phát tri n s c n tr chèn ép ch c năng bình thư ng các ph t ng, gây ch y máu và ho i t . Ưng thư b t ngu n do ñ t bi n t bào soma, sau ñó t bào con cháu b ñ t bi n ti p trong m t th i gian dài. 5.2.2.Nguyên nhân gây ung thư. Gen ti n ung thư ( protoncogene) b ñ t bi n b i các tác nhân sau: Hóa hoc: thu c di t c , thu c tr sâu, dioxin, thu c nhu m, các ch t gây ñ t bi n, amiang, hydrocacbon trong thu c lá. Tác nhân v t lý :tia X, tia phóng x . Tác nhân sinh h c virus retro. Gen ti n ung thư chuy n thành gen ung thư. Gen ti n ưng thư là các gen th c hi n ch c năng bình thư ng c a t bào do ñ t bi n s chuy n thành gen ung thư Khuy ch ñ i gen trong ñó protein bình thư ng ñư c siêu s n xu t. C u trúc l i NST d n ñ n: Các ño n tăng cư ng ñ y m nh s n xu t protein Dung h p gen ñ siêu s n xu t protein dung h p siêu ho t
- 5.2.3. ðáp ng mi n d ch ch ng ung thư qua trung gian t bào Mi n d ch t nhiên X y ra nh các t bào có kh năng phân h y kh i u m t cách t nhiên như t bào NK, ñ i th c bào, b ch c u ưa axit T bào NK : là t bào không có trí nh mi n d ch và có kh năng sinh ra perforin phân h y t bào l , t bào ñ t bi n k c t bào ung thư. T bào lympho NK xu t hi n không c n tuy n c. Ngày nay ngư i ta ñang tìm cách kích thích tăng s n t bào lympho NK b nh nhân ung thư và ñã ñ m t bào NK và coi ñó là ch tiêu ñánh giá hi u qu ñi u tr ung thư ð i th c bào : cùng v i t bào NK t ñ i th c bào ñư c coi là t bào hi u ng quan tr ng c a mi n d ch t nhiên . Ho t ñ ng c a ñ i th c bào ch ng kh i u theo 2 cách: (Hình 5.2.) ð i th c bào nh n di n kháng nguyên kh i u thông qua kháng th c a ñ i th c bào. Kháng th làm nhi m v opsonin v a g n vào kháng nguyên c a t bào v a g n vào th th FcγRc a ñ i th c bào và ti t ra ch t phân hu t bào ung thư. M t s t bào ung thư m t s c ch sinh trư ng, thì trên b t bào có kháng nguyên dành cho th th FcγR c a ñ i th c bào. ð i th c bào gây ñ c t bào b ng cách ti t ra proteaza phân h y t bào, H2O2 và các ch t trung gian làm gi m oxy . Hình 5.2. Ho t ñ ng ch ng ung thư c a ñ i th c bào
- Mi n d ch t bào ñ c hi u Nhi u nghiên c u ñã ch ng minh vai trò c a t bào Tc trong vi c c ch ñ c hiêu s phát tri n c a t bào ung thư n u t bào ung thư bi u hi n MHC l p I Giám sat mi n d ch ung thư: H th ng mi n d ch cũng có trách nhi m theo dõi và giám soát s ho t ñông c a t bào ung thư. Theo Brnent ki m soát mi n d ch là cơ ch mi n d ch ch ng ung thư. S giám sát có th x y ra trong su t quá trình sinh ung thư ho c sau khi ung thư ñã phát tri n là ph thu c vào lo i ung thư và tác nhân gây ung thư. H thông mi n d ch trư c h t là mi n d ch qua trung gian t bào làm ch m s phát tri n ho c c ch t bào ung thư. 5.3. B nh t mi n Khái ni m B nh t mi n xu t hi n khi h th ng mi n d ch ho t ñ ng ñáp ng v i kháng nguyên c a b n thân và gây ra t n thương cho cơ quan c a chính mình. Thông thư ng ngư i có b th ng mi n d ch lành m nh, t bào lympho B s n ra kháng th ch ng l i vi khu n ñ t nh p vào cơ th . Th nhưng trong m t s trư ng hơp ñ i v i m t s t bào lympho l i s n ra kháng th ñê ch ng l i t bào c a m t s cơ quan trong cơ th mình, làm cho cơ th b t n thương và d n t i m c b nh t mi n. Các kháng th này có kh năng phá hu h ng c u, phá nh ng t bào ph m t trong c a thành m ch và các kh p. Các kháng th bám vào kháng nguyên t o ph c h p kháng nguyên kháng th ñ ng l i trong các kh p, th n, các cơ quan và mô khác.B ng th c nghi m ngư i ta ñã ch ng minh ñư c không ph i do bi n ñ i các protein mô ho c c a các cơ quan b b nh, mà ñó là s bi n ñ i c a t bào lympho và x y ra s t n công c a h mi n d ch lên chính ban thân mình. B nh t mi n d ch x y ra khi tính t dung m p mi n d ch b m t và cơ th không có kh năng nh n ra cái c a mình và cái không ph i c a mình. Trong giai ño n này, b t kỳ t bào T nào nh m vào kháng nguyên b n thân ñ u b c ch ho c làm b t ho t. Nh ng cơ quan hay b t n công
- Tuy n giáp. Hòng c u. Th n. Màng m ch nho m t. B nh t mi n hay g p B nh Grave: tuy n giáp t n thương và làm bư i c , do kháng th có tên là “ch t kích thích tuy n giáp kéo dài gây nên”. Kháng th g n v i th th c a tuy n giáp, làm cho tuy n giáp b kích thích và s n ra m t lư ng l n hoormon tyu n giáp, k t qu tuy n giáp b phình to. B nh như c cơ n ng làm cho cơ b y u. Nguyên nhân là do kháng th g n g n v i th th dành cho acetylcholyn t i ñi m n i dây th n kin d n ñ n cơ không nh n ñư c tín hi u th n kinh c n thi t, hô h p b d ng và d n ñ n t vong. B nh tan máu: Phá h y hông c u. B nh xu t huy t ch y máu. Luput ban ñ h th ng. Do ph c h p kháng th kháng ADN tích th n. Viêm tuy n giáp và phá h y tuy n giáp. ðây là r i lo n thư ng x y ra các thành viên trong gia ñ nh. B nh ti u ñư ng. B nh th p kh p. Ngày nay có hàng tri u ngư i b m c b nh này, nó làm sưng ph ng các kh p xương và t n thương v s n và xương, gây khó khăn cho vi c c ñ ng hàng ngày. ðây là b nh ph c t p, do ph c h p c a h mi n d ch g m kháng th IgG, IgM k t h p v i các thành ph n tích t kh p.
- CHƯƠNG 6 H MI N D CH B HIV T N CÔNG 6.1. AIDS căn b nh th k AIDS? AIDS:Căn c vào cơ ch sinh b nh ngư i ta g i ADIS là h i ch ng suy gi m mi n d ch m c ph i (Acquired Immuno Deficiency Syndrome) AIDS làm m t s c ñ kháng c a cơ th v i các tác nhân gây b nh, có th d n ñ n ung thư ho c t vong. Th c ch t c a ADIS là m t b nh nhi m trùng do virus HIV gây ra. Virus HIV phá hu các t bào c a h th ng mi n d ch, khi n cơ th không còn kh năng ch ng l i các virus, vi khu n và n m gây b nh. Thu t ng AIDS ñư c dùng ñ ch giai ño n mu n hơn c a b nh. Như v y, thu t ng nhi m HIV/AIDS ñư c dùng ñ ch nh ng giai ño n khác nhau c a cùng m t b nh . S hình thành và phát hi n b nh ADIS Vào năm 1981 t i trung tâm ki m soát b nh truy n nhi m Atlanta bác sĩ Michael Gothiev ñã phát hi n 5 ngư i ñàn ông ñ ng tình luy n ái viêm ph i chêt mà bình thư ng ngư i ta có th ch a ñư c. Bác sĩ Friedman Alvin phát hi n m t b nh nhân b u lành t vong. Ti p sau ñó nhi u nơi công b nh ng b nh nhân tương t có liên quan ñ n ñ ng tình luy n ái, tiêm trích ma túy. T ñây xu t hi n m t khái ni m b nh lý m i, ñó là s suy gi m mi n d ch d n ñ n m c ph i b nh nhi m trùng sau ñó t vong. D ch ADIS ñã có m t h u h t kh p nơi trên th gi i. Nh ng thông báo c a t ch c y t th gi i không theo k p s phát tri n c a ñ i d ch toàn c u. Nhi u th ng kê cho r ng ñ n tháng 6 năm 1994 có 985.119 ca HIV, tháng 12 năm 1996 có 22,5 tri u ngư i nhi m HIV, tháng 10 năm 1999 có 33,4 tri u ngư i m c HIV và ñ n năm 2004, trên th gi i có 40 tri u ngư i nhi m HIV. Trong ñó có 1 tri u cư dân châu M . Như v y m i năm có thêm kho ng 5 tri u ngư i nhi m HIV và 3 tri u ngư i t vong vì AIDS. T c ñ phát tri n châu Á còn nhanh hơn n a.
- ADIS Vi t nam Sau 10 năm ca phát hi n ñ u tiên Vi t Nam, t i thành ph HCM vào tháng 12 năm 1990, ñ n tháng 7 năm 1997 có 8994 ngư i m c HIV; 1211 ca ADIS; 648 ca t vong. ð n tháng 10 năm 1999 có 1600 HIV; 2903 ca ADI S trong ñó có 1509 ca t vong. Vi t Nam ñư c ñánh giá là qu c gia có t l nhi m HIV th p hơn so v i nhi u nư c trong khu v c và th gi i, cho t i nay có kho ng kho ng 81000 ca ADIS Vi t Nam Tuy nhiên, nguy cơ lan r ng khá cao n u không có các bi n pháp phòng, ch ng và ñi u tr thích h p. 6.2.Virus HIV Pháp và M l n ñâu tiên ngư i ta phân l p ñư c virus gây b nh t bào lympho T 4 là cơ s v t ch t c a h mi n d ch. ð n năm 1983 B.Sinoussi ñ t tên là virus hư ng h ch. 1984 Gallo g i là virus hư ng ngư i. 1986 h i ngh qu c t v danh pháp ñã th ng nh t g i là virus t n công h mi n d ch ngư i (HIV Humam Immunodeficiency Virus) Virus gây suy gi m mi n d ch ngư i ñư c Luc Montagnier và Francoise Barre Sinoussi phân l p vào năm 1983 g i là HIV typ I (HIV 1), ñ n năm 1986 Luc Montagnier l i phân l p ñư c HIV II trên nh ng b nh nhân Tây Phi. Trong ñó, ngư i nhi m HIV ch y u là HIV 1 chi m 98%.
- ð c tính HIV là virus gây nhi m trùng ch m phát tri n, h retrovirus. V t ch t di truy n c a virus là ARN s i ñơn ho c s i ñôi và có Enzyme phiên mã ngư c ñ t ng h p ADN. B gen c a HIV có kích thư c 10 kb, g m 9 gen chính: gag, pol, env, vif, tat, vpu, nef, vpr, rev. M i gen có c u trúc, th c hi n các ch c năng khác nhau như gen tat (trans activator) ñi u hoà tái b n gen c a HIV, gen pol mã hoá, có trình t ñ c hi u att (attachment site) giúp HIV có th g n b gen c a nó v i b gen c a t bào ch Khi vào cơ th sao chép ngư c m.ARN thành ADN. Tính di truy n c a virus r t cao. Sau khi thâm nh p vào cơ th chúng s ng âm th m và r t lâu. T t c các protein c a virus có tính ch t kháng nguyên. Các kháng th kháng glucoprotein thư ng có hi u giá cao hơn các kháng th kháng nucleoprotein trong lõi c a virus. Các kháng th kháng glucoprotein ñ u tìm th y virus trong b nh nhân ADIS. M t ñ c tính n i b t c a virus là có ái tính v i lympho bào. C u t o HIV : V Protein: có d ng hình c u g m các phân t protein có tr ng lư ng phân t 18KD, p18. Lõi: có d ng hình tr ñư c bao b c b ng m t l p protein p24. Trong lõi có hai s i ARN ñơn, có enzym phiên mã ngư c và m t s phân t protein phân t lư ng nh . (Trong m i s i ARN c a Virus này có 3 gen c u trúc là gen GAG gen mã hoá cho các protein trong c a virus; gen pol mã hoá cho các enzyme phiên mã ngư c và gen env mã hoá cho protein bao ngoài c a virus gp120)
- Hình 6.1. C u t o và ch c năng sinh h c c a HIV 6.3. Lâm sàng ADIS là m t h i ch ng ch không ph i là m t b nh nên có b m t lâm sàng ñ c trưng và r t ña d ng. Nhân khi h lymphoT suy s p các t bào ñ t bi n không ñư c phát hi n k p th i, do v y nh ng b nh nhi m trùng và kh i u phát sinh và r t ña d ng. Viêm ph i. N m ni ng và th c qu n. Kh i u sarcoma kaposi. Tái phát các b nh vi khu n và virus. R i lo n th n kinh. Nhi m trùng d dày và ru t. Nhi m trùng th n kinh U lympho bào Các d ng k t h p c a các b nh trên 6.4. Nh ng nguyên nhân d n ñ n s suy gi m mi n d ch Ho t ñ ng c a HIV HIV t n công lympho làm m t kh năng mi n d ch c a h mi n d ch do ñó ngư i b nh không có kh năng tiêu di t virus. ðó là nguyên nhân phát sinh nhi u b nh nhi m virus cơ h i.
- Hình 6.2: Quá trình xâm nh p vào t bào c a virus Sau khi xâm nh p vào t bào mang c m bi t hoá CD 4, HIV liên tưc nhân lên t o ra hàng lo t virus m i. S thi u h t mi n d ch m c ph i v nguyên t c do s gi m các lympho CD 4, tuy nhiên v cơ ch cho ñ n nay v n chưa ñư c hi u bi t m t cách rõ ràng. Dư i ñây là m t s gi thyu t v s thi u h t mi n d ch do nhi m HIV. Gi t tr c ti p t bào . Sau khi HIV t n công vào t bào T CD 4 s sinh sôi n y n và phá hu màng t bào và gây ra hi n tư ng gi t t bào. HIV cũng có th phá v b máy bên trong c a t bào và gây gi t t bào. Khi HIV g n vào t bào T CD 4, cũng kích thích ho t hoá T CD 8 gây ñ c và gi t nh ng t bào nhi m, do v y s gi m t bào lympho T. G n v i th th CD 4 HIV không làm bi n d ng t bào lympho T4 nhưng l i c ch sinh s n c a t bào lympho. Chúng làm r i lo n t bào b ng cách g n thành ph n
- gp120 c a HIV lên các th th c a t bào lympho T 4 làm cho t bào T gi m ch c năng mi n d ch. Khi b nhi m HIV các siêu kháng nguyên tương tác và g n vào T CD 4, và CD 4 b c m ng thành không ñáp ng mi n d ch, cu i cùng là d n ñ n cái ch t c a t bào T. H lympho b nhi m HIV suy s p c v s lư ng l n ch t lư ng. ngư i bình thư ng có kho ng 450 1280 lymphoT / l máu thì b nh nhân ADIS ch có 200 lymphoT. Hình 6.4:Quá trình g n virus vào CD 4
- S tương tác c a HIV v i phân tư CD 4. Khi HIV xâm nh p vào t bào, thành ph n gp120 c a ph c h p glucoprotein c a virus có ái l c v i b m t c a t bào CD 4. Theo cách ñó, glucoprotein này kéo virus vào t bào T CD 4, t bào tua, ñ i th c bào, và t t c nh ng t bào bi u hi n th th CD 4 cũng có th liên k t v i HIV nhưng th p hơn ñ i v i t bào lymphoT CD 4. Trư c khi dung h p, gp120 c a virus ph i g n v i m t co receptor trên màng c a t bào ch . Có m t vài ph n t khác ho t ñ ng như co receptor cho HIV ñi vào, h u h t trong s chúng là các th th chemokine. Trong ñó chemokine quan tr ng tương tác v i HIV là CCR5, bi u hi n t bào tua, ñ i th c bào và t bào T CD 4 và CXR4 bi u hi n trên các t bào T ñã ñư c ho t hoá. 6.5. Các phương pháp chu n ñoán HIV Chu n ñoán huy t thanh h c Th i kỳ ân tính v i HIV. ðó là th i kỳ trong máu chưa xu t hi n kháng th ñ c hi u v i virus HIV. Th i kỳ huy t thanh âm tính dài hay ng n tùy thu c vào con ñư ng lây nhi m và dao ñ ng t 1,5 tháng ñ n 14 tháng Th i kỳ xét nghi m dương tính v i HIV. Lúc này trong máu xu t hi n kháng th ñ c hi u v i HIV. Tuy nhiên kháng th này không có kh năng b o v cơ th . Vì virus HIV ñã thay ñ i kháng nguyên b m t khi n cho kháng th không th trung hòa ñư c. V i kháng th t o thành ch có ý nghĩa v m t chu n ñoán mà thôi. Như v y ý nghĩa c a vi c xét nghi m huy t thanh dương tính ñã kh ng ñ nh b nh nhân ñã b nhi m HIV và có kh năng lây lan sang ngư i khác
- Ngày nay khoa h c k thu t ñã cho phép chu n ñoán nhi m HIV v i xác su t cao. Hai phương pháp ñư c s d ng ñó là chu n ñoán huy t thanh h c và phân l p virus HIV. Qui trình g m sàng l c ban ñ u b ng xét nghi m h p th mi n d ch liên k t enzym (ELISA). N u k t qu (+), xét nghi m ELISA ñư c làm l i, n u v n dương tính, k t qu ñư c xác nh n b ng m t phương pháp khác, thư ng là Western blot ho c xét nghi m mi n d ch huỳnh quang. Test huy t thanh dương tình xu t hi n sau 3 tháng k t khi b lây nhi m, có nhi u ngư i ph i sau 6 tháng. ð xác ñ nh nhi m HIV ngư i ta ti n hành xét nghi m như sau: Xét nghi m tr c ti p : Phát hi n chính b n thân HIV, bao g m các xét nghi m kháng nguyên (kháng nguyên p24), nuôi c y HIV, xét nghi m acid nucleic c a t bào lympho máu ngo i vi, và ph n ng chu i polymerase. Các xét nghi m máu : H tr ch n ñoán và giúp ñánh giá m c ñ suy gi m mi n d ch, g m ñ m t bào T CD4+ và CD8+, t c ñ máu l ng, ñ m t bào máu toàn ph n, microglobulin beta huy t thanh , kháng nguyên p24 Các xét nghi m phát hi n b nh lây qua ñư ng tình d c và nhi m trùng cơ h i như: giang mai, viêm gan B, lao Chu n ñoán b ng phân l p virus. Ch n ñoán b ng phân l p virus cho k t qu ch c ch n nhưng khá ph c t p, giá thành ñ t. Vi c phân l p virus HIV thư ng ñư c ti n hành trong các trung tâm nghiên c u v i m c ñích nghiên c u hơn là ch n ñoán b nh. M c ñích c a ch n ñoán virus HIV ði u tra thăm dò ph c ph cho d ch v y t . Ví d như truy n máu, ghép mô, ghép cơ quan, s d ng tinh trùng và tr ng ph ph cho th tinh nhân t o. ði u tra d ch t h c: th c hi n trên m t vùng ho c m t c ng ñ ng không liên quan ñ n con ngư i c th .
- Ch n ñoán nhi m HIV, xét nghi m b nh nhân ñ thông báo cho cá th bi t v tr ng thái huy t thanh c a h có nhi m HIV hay không. Thông báo k t qu xét nghi m. Vi c thông báo k t qu xét nghi m là v n ñ tâm lý xã h i ph c t p ñã ñư c qui ñ nh trong pháp l nh do Thư ng v qu c h i ban hành ngày 31 tháng 5năm 1995 Khi thông báo ph i ph thu c vào hàng lo t y u t ch quan và khách quan c a ngư i b nh như: Tình hình s c kh e c a ngư i b nh. S hi u bi t c a ngư i b nh v căn b nh. Nh ng v n ñ có liên quan ñ n gia ñình, con cái, cơ quan, công vi c xã h i Cơ quan ñư c thông báo phái có bi n pháp thích h p ñ chăm sóc ñ ng viên nh ng ngư i b nh và ñ m b o nh ng quy n l i mà nhà nư c cho h ñư c hư ng 6.6. ADIS v i ph n T c ñ nhi n HIV ñ i v i ph n ngày càng gia tăng. Lúc ñ u t l m c b nh nam gi i g p 10 l n ph n nhưng hi n nay g n b ng nhau. ð i v i ph n ngoài ñi u chung v ADIS, còn có nh ng v n ñ ñ c thù liên quan ñ n gi i tinh, ñ a v xã hôi, phong t c T l ph n m c b nh các nư c nghèo, các nư c ñang phát tri n ngày càng gia tăng. Ch y u là các nư c chưa thoát kh i nh ng t n t i v quy n cơ b n là ph n bình ñ ng v i nam gi i. Ph n chưa ñư c bình ñ ng v i nam gi i. HIV liên quan ñ n gái mãi dâm, chính h là nh ng vector truy n b nh t ngư i này sang ngư i khác và là nguyên nhân chính gia tăng t l m c bênh c a ph n 6.7. HIV ñ i v i tr em T l tr sinh ra t m nhi m HIV và b nhi m HIV trung bình trên toàn th gi i chi m 25% . Nư c công nghi p phát tri n 14%, Châu phi 45%, Châu Á t 26 42%
- Nư c ta tr em m c HIV năm 1999 là 1100 em 4 l n năm 1994. Hi n nay trên th gi i có t i 1,2 tri u tr em dư i 15 tu i nhi m HIV Nh ng nghiên c u g n ñây cho th y tr em b nhi m HIV trong th i kỳ bú m ch có th x y ra khi m m i b nhi m trong th i kỳ cho con bú. Còn các bà m b nhi m trư c ho c trong khi mang thai thì ít có kh năng truy n HIV sang con. Theo th ng kê c a t ch c th gi i cho th y 20% tr sinh ra v i HIV s phát thành ADIS trong vòng 15 tháng sau khi sinh. Lâm sàng ADIS c a tr là ch m phát tri n, b nh n m mi ng, viêm h ch lympho, viêm ph i, tiêu ch y, gan và lách sưng to T khi có tri u ch ng ñ n lúc ch t 5 tháng Kho ng 30% tr em có m b nhi m HIV s b nhi m HIV, còn 70% không b nhi m nhưng không bao lâu h l i tr thành tr mô côi. Theo th ng kê năm 1994 có 10.000 tr em tr thành mô côi dư i 15 tu i t i năm 2000 có 415.000 tr sinh ra t cha m b HIV s có 95.000 tr mô côi m , 190.000 m côi cha, 37.000mô côi lúc dư i 5 tu i. Như v y trong công cu c phòng ch ng ADIS ngoài v n ñ y t chuyên môn còn n i cu n lên v n ñ xã h i c n ph i ñ i ñ u như: Tr bán dâm, tr th t h c, tr b bóc l t s c lao ñ ng, tr b kỳ th , khó có th nói h t ñư c s nguy hi m c a căn b nh này. M t s vi c c n ph i làm vì tr em : Tìm cách ngăn ng a cho m c a h không lao vào con ñư ng nhi m HIV. Giáo d c và dánh th c h b ng trách nhi m làm cha làm m v i con cái Nêu cao tinh th n giáo gi c tr em t i các trư ng h c v tác h i c a HIV/ADIS Hư ng ñ n th c hi n các bi n pháp, chính sách và lu t l c a nhà nư c, ñ m b o th ng l i chương trình qu c gia phòng ch ng ADIS 6.7. Thu c ñi u tr (AZT) Hư ng nghiên c u ñi u tr ði u tr theo nguyên nhân nhi m trùng cơ h i, theo hư ng này ch có tác d ng làm gi m cơn ñau cho b nh nhân. Ngăn c n s phát sinh c a virus HIV trong t bào lympho
- Tăng cư ng s phát tri n c a t bào T CD4 là ñ i tư ng t n công c a virus HIV, s d ng nh ng ch ph m ki u IFN ho c α,γ interleukin 2 Thu c ñi u tr Sau 12 năm sau khi HIV/AIDS xu t hi n, Úc và m t s nư c châu âu như Pháp, ð c Ý, Hà lan ñã dùng th lo i thu c th ký hi u là AZT v i 3500 ngư i ñi u tr theo 3 phác ñ khác nhau ñ ñánh giá k t qu Phác ñ I: dùng m t mình AZT. Phác ñ 2 dùng AZT + Dianozyn. Phác ñ III dùng AZT v i Zancytabyn T i 4/10/1995 công ty dư c ph m Anh ñã thông báo k t qu : Theo phác ñ I, có 83% s ngư i nhi m HIV thoát ch t. Theo phác ñ II, có 90% và theo phác ñ III là 88% Như v y theo phác ñ II là kh quan hơn. Nhưng giá thành r t ñ t !5000 U SD/1 ngư i trong 1 năm. Cơ ch tác ñ ng c a AZT là ngăn c n s nhân lên c a virus HIV trong t bào lympho T Thu c Zidovudin v i cơ ch tác d ng c ch enzym sao chép ngư c ARN ADN và ngăn ng a vi c truy n HIV t m mang thai sang con Vacxin phòng ch ng HIV/AIDS Vacxin ADN: Gép gen HIV vào ADN plasmid ñ t o ra vacxin Vacxin dùng vector s ng: ngư i ta gép gen HIV vào gen c a virus ho c vi khu n dùng làm vacxin. Sau ñó tiêm vào ngư i b nh theo cơ ch t o ra kháng th ch ng HIV ñ g th i t o ra kháng th t n công virus và vi khu n nói trên. T t c các lo i vacxin nói trên ñang th nghi m typ 3
- CHƯƠNG 7 M T S PHƯƠNG PHÁP PHÂN TÍCH D A TRÊN MI N D CH Trong nh ng năm g n ñây, có nhi u xét nghi m ñ c hi u và r t nh y d a trên k thu t hoá mi n d ch ñã ñư c ñưa vào trong xét nghi m y khoa v i m c ñích ch n ñoán ñ có hư ng ñi u tr thích h p, tri n khai vacxin ñ phòng b nh k p th i, tri n khai các bi n pháp v sinh d ch t h c ñ ngăn ng a lây lan c a m n b nh. Nguyên lý c a chúng ñư c d a trên các ph n ng kháng nguyên kháng th . Áp d ng nguyên lý này ñ xác ñ nh ñ c t trong th c ph m ñã ñư c th c hi n trong kho ng 20 năm tr l i ñây. Hai nguyên nhân thúc ñ y áp d ng rông rãi phương pháp này là vi c s n xu t ñư c kháng th ñơn dòng và vi c phát tri n c a phương pháp ELISA. Vi c phát tri n ñư c phương pháp ELISA ñã góp ph n quan tr ng ñưa phương pháp phân tích d a trên mi n d ch h c vào ng d ng r ng rãi. 7.1. Ph n ng kháng nguyên và kháng th Kháng nguyên và kháng th ñ c hi u c a nó có ch a c u trúc tương ng b sung, chính vì th nó làm cho ph n quy t ñ nh kháng nguyên kh p r t khít v i v trí g n trên kháng th . T i ñó ch ng ñư c n i v i nhau b ng nh ng liên k t y u gi a các phân t . 7.1.1. Ph n ng thu n ngh ch và h ng s cân b ng
- M t v trí c a kháng th ch k t h p v i môt epitop kháng nguyên, ph n ng kháng nguyên kháng th là ph n ng thu t ngh ch và có th bi u di n như sau:. k1 KN + KT KN KT k 2 Trong ñó: k 1 là h ng s cân b ng ph n ng thu n. k 2 là h ng s cân b ng ph n ng ngh ch. H ng s cân b ng ñư c bi u di n như sau [KN − KT ] k K = = 1 [KN ][KT ] k2 Ph n ng gi a kháng nguyên và kháng th x y ra dư i tác d ng c a nhi u liên k t (Hình 7.1.) Liên k t hydro. liên k t tĩnh ñi n. Liên k t Van der wals (liên k t gi a các ñám mây ñi n t ). Liên k t k nư c. Hình 7.1: L c hút gi a kháng nguyên kháng th
- Nh n bi t ph n ng KN KT thông qua các ph n ng sau ñây Ph n ng k t t a. Ph n ng ngưng k t. C ñ nh b th . Ph n ng phát huỳnh quang. Ph n ng g n enzyme. 7.1.2. Ph n ng k t t a Khi kháng th ñ c hi u ph m ng v i kháng nguyên hoà tan m t n ng ñ nh t ñ nh s xu t hi n k t t a nhìn th y b ng m t thư ng. Ph n ng này dùng ñ phát hi n kháng nguyên hòa tan khi có kháng th ñ c hi u, ho c ñ phát hi n kháng th khi có kháng nguyên hòa tan ñ c hi u Ph n ng t i ưu khi ñ và tương ñ ng v n ng ñ kháng nguyên , kháng th (hinh 7.2) 6.2.3. 6.66.3. Ph n ng ngưng k t. PP + P6' ' Hình 7.2:. ð th bi u di n m c k t t a ph thu c vào t l KT KN KhikKk Khi t l tương ñ ng s t o màng lư i t t nh t, n u th a kháng th epitop kháng nguyên bão hoà nhưng không liên k t chéo ñư c ñư c v i
- nhau thông qua g n v trí k t h p kháng nguyên. N u th a kháng nguyên paratop kháng th bão hoà, nhưng không k t h p ñư c v i nhau thông qua epitop. 7.1.3. Ph n ng ngưng k t ði u ki n x y ra ph n ng là ph i có kháng nguyên h u hình ñó là nh ng kháng nguyên có kích thư c l n như h ng c u, vi sinh v t. Kháng nguyên h u hình có epitop b m t có th liên k t chéo v i các kháng th , t o thành c m và nhìn ñư c b ng m t thư ng. Ph n ng ngưng k t nh y hơn ph n ng k t t a nên ñư c dùng ñ ñ nh tính và bán ñ nh lư ng kháng th trong huy t thanh. Cách ti n hành ph n ng ngưng k t. Pha loãng kháng th có ñ pha loãng : 1/20; 1/40; 1/80. Cho kháng nguyên h u hình vào các ng nghi m ch a kháng th trên. Hi u giá kháng th là ñ pha loãng cao nh t mà v n x y ra ngưng k t Ví d trong ng th 3 có ñ pha loãng cao nh t nhưng v n phát hi n ñư c ph n ng ngưng k t ta nói hi u giá c a hy t thanh là 80. 7.1.4. Ph n ng k t h p b th V nguyên t c kháng nguyên hoà tan có ph n ng v i kháng th do ñó s c ñ nh b th . Còn ngư c l i s có b th t do. Khi h th ng ch th c a các h ng càu nh y c m như h ng c u c u (SRBC) ñư c thêm vào, m c ñ phân hu h ng c u nh y c m (tan h ng c u nh y c m) s t l v i b th t do. Dư vào k t qu xét nghi m ta k t lu n là m u âm tính hoăc dương tính. Bư c 1: Chu n b hai h th ng (hinh 7.3): H th ng xét nghi m bao g m: Kháng nguyên, kháng th . H th ng ch th g m: Hông c u c u và kháng th kháng h ng c u c u. B th
- H th ng ch th Hê th ng xét nghi m Hång cÇu cõu(SRBC) Bæ thÓ Kh¸ng thÓ Kh¸ng thÓ kháng - SRBC Kh¸ng nguyªn Hình 7.4: H th ng xét nghi m và h th ng ch thi Bư c 2: B sung b th vào h th ng xét nghi m (hình 7.5) a) Kháng nguyên không ñ c hi u v i kháng th có b th t do b)Kháng nguyên ñ c hi u v i kháng th không có b th t do (b th c ñ nh) Kh¸ng Kh¸ng thÓ thÓ Kh ¸ng Kh¸ng nguyªn nguyªn a b Hình 7.5: Ph n ng kháng nguyên kháng th có b sung b th
- Bư c 3: B sung h th ng ch thi. a) B th t do có ph n ng v i ch th (t o ph c kháng th h ng c u c u kháng nguyên kháng h ng c u c u b th ) (hình 7.6a) b) B th c ñ nh không có ph n ng v i ch th (do t o ph c h KN KT BT) ( 7.6 b) KT HCC KT, K HCC KN a b Hình 7.6: B sung h th ng ch th Bư c 4 : K t qu xét nghi m. a) Ân tính: do không có kháng th c n xét nghi m, nên không có ph c KN KT BT. Do ñó b th t do k t h p v i h ng c u nh y c m và x y ra hi n tư ng tan máu (hình 7.7a). b) Dương tính: Có kháng th c n xét nghi m, nên t n t i ph c KN KT BT. Do ñó b th c ñ nh s không có s k t h p v i h ng c u nh y c m, k t qu là không có hi n tư ng tan máu (hình 7.7b).
- a b Hình 7.7: K t qu xét nghi m ng d ng c a phương pháp: Phương pháp này ñư c ng d ng r ng rãi trong sàng l c lâm sàng. ð c bi t là trong phép th ñ i v i xoán khu n trong bênh giang mai. 7.1.5. Các y u t nh hư n ñ n ph n ng kháng nguyên kháng th nh hư ng c a kích thư c, n ng ñ c a kháng th . nh hư ng c a l c ñ y gi a các kháng nguyên. Tác d ng c a enzyme. Tác d ng c a các ch t keo. nh hư ng ñ c tính kháng nguyên. nh hư ng c a pH, nhi t ñ , th i gian ph n ng. 7.2. K thu t huỳnh quang mi n d ch 7.2.1. Cơ s c a phương pháp Trong k thu t này kháng th ho c kháng nguyên ñư c ñánh d u b ng thu c nhu m huỳnh quang. V nguyên t c: k thu t ñư c d a trên tính ch t c a thu c nhu m khi ñư c kích thích b i b c x có bư c sóng thích h p s phát sáng: Fluorescein phát quang màu vàng l c. Rodamin phát quang cho màu ñ da cam.
- Kháng th có g n thu c nhu m huỳnh quang g i là g i là kháng th huỳnh quang hay kháng th ñánh d u 7.2.2. Hai phương pháp k thu t huỳnh quang mi n d ch Phương pháp huỳnh quang MD tr c ti p (hình 7.8) M c ñích c a phương pháp: Xác ñ nh vi sinh v t gây b nh trên bênh ph m, Ví d như xác ñ nh Streptococcus pyrogenes t h ng b nh nhân Các bư c ti n hành C ñ nh tiêu b n trên phi n kính Ph kháng th huỳnh quang kháng th lên Cho kháng th huỳnh quang g n v i t bào R a lo i kháng th không g n v i t bào Quan sát dư i kính hi n vi huỳnh quang, ch có vi khu n g n ñ c hi u v i kháng th huỳnh quang m i phát sáng và quan sát ñư c Phương pháp huỳnh quang MD gián ti p M c ñích Phương pháp này thư ng dùng xác ñ nh kháng th trong th d ch c a b nh nhân. Ví d xác ñ nh IgG kháng spirochet có trong huy t thanh ho c nư c b t b nh nhân viêm l i. Phương pháp này nh y hơn phương pháp tr c ti p. Các bư c ti n hành . C ñ nh tiêu b n (kháng nguyên) trên phi n kính. Cho kháng th huy t thanh b nh nhân ph n ng v i kháng nguyên (vi khu n gây b nh). Cho kháng th có ñánh d u huỳnh quang ñ kháng th ph n ng ñ c hi u v i ph c h p kháng nguyên kháng th . R a nh ng ph n không ph n ng ñ c hi u gi a kháng th huỳnh quang v i ph c h p kháng nguyên kháng th . Soi ñ c k t qu b ng ñèn huỳnh quang (ñèn UV).
- Hình 6.8. K thu t huỳnh quang mi n d ch tr c ti p Mô ph ng phương pháp huỳnh quang gián ti p Bư c 1: C ñ nh tiêu b n trên phi n kính. Bư c 2: Tráng kính vơí kháng th ñ c hi u ñ t o ph c h p KN KT.
- Bư c 3: Tráng kháng th ñ c hi u v i kháng th có g n v i thu c nhu m huỳnh quang. Bư c 4: Soi ñ c k t qu b ng ñèn hyùnh quang (ñèn UV). 7.3. Thí nghi m mi n d ch phóng x Nguyên t c : V nguyên t c tương t như huỳnh quang mi n d ch, nhưng khác là kháng nguyên ho c kháng th ñ ơc ñánh d u b ng ch t phóng x ( 126 I ). Thí nghi m này do Rosalyn Yalow ñ ngh năm 1960 ñ xác ñ nh n ng ñ insulin trong huy t tương. Nh phát minh này mà bà ñã nh n gi i thư ng Noben năm 1977. Ngày nay phương pháp này ñư c s dung ñ xác ñ nh hoocmon, globulin mi n d ch, kháng nguyên c a virus Các bư c ti n hành. L y m t lư ng chính xác kháng nguyên có ñánh d u b ng ch t phóng x (ví d 126 I ) Cho lư ng kháng nguyên ñánh d u nói trên tác d ng ñ c hi u v i lư ng kháng th v a ñ . R a s ch kháng ngyuyên ñánh d u không b t c p v i kháng th . ðo ñ phóng x c a ph c ch t kháng nguyên ñánh d u kháng th (A) Cũng thí nghi m như trên nhưng ñây ta thêm m t lư ng kháng nguyên huy t thanh có nh ng ñ c tính tương t như kháng nguyên ñánh d u. Do c nh tranh mà kháng nguyên này k t h p ñ c hi u v i kháng th , sau ñó lư ng kháng th dư m i k t h p v i kháng nguyên ñánh d u. R a nh ng kháng nguyên ñánh d u không b t c p v i kháng th ðo ñ phóng x c a ph c kháng nguyên ñánh d u v i kháng th còn l i (B)
- T giá tr A&B ta tính ñư c n ng ñ c a kháng nguyên huy t thanh c n nghiên c u. 7.4. K thu t ch t h p ph mi n d ch g n enzym (ELISA Enzyme Linker Immunosorbent Assay) Nh ng xét nghi m h p ph mi n d ch g n enzyme là k thu t khá nh y và ñơn gi n, cho phép xác ñ nh kháng nguyên ho c kháng th m có n ng ñ r t th p (kho ng 0,1 mg/ml). So v i phương pháp mi n d ch phóng x thì phương pháp này ñơn gi n r ti n an toàn mà v n ñ m b o ñ chính xác. Các xét nghi m ñư c ti n hành trên b n nh a polystyren có 96 gi ng ñáy b ng, th tích m i gi ng kho ng 200 l. Nguyên t c chung c a k thu t ELISA: Nguyên t c chung c a k thu t ELISA là t o liên k t ñ c hi u gi a kháng nguyên và kháng th . S liên k t ñó cho phép xác ñ nh s có m t c a kháng th ho c kháng nguyên. Ngư i ta s d ng kháng th g n c ng h p enzym sau ñó b sung cơ ch t, enzym th y phân cơ ch t t o thành ch t làm thay ñ i màu dung d ch. Tùy thu c vào cư ng ñ màu dung d ch ta suy ra n ng ñ kháng nguyên ho c kháng th c n nghiêm c u. Các enzyme thư ng dùng là: (galactosidase; glucoxydase; akanline phosphotasen, ) Ngoài ra ñ tăng ñ nh y c a phương pháp ngư i ta s d ng h th ng công h p biotin avidin, biotin sprept. H th ng c ng h p mi n d ch biotin avadin . Biotin ( vitaminH) ñư c t ng h p t sinh v t ho c th c v t có tr ng lư ng phân t kho ng 244Da . Biotin có ái l c v i avidin (là ch t có nhi u trong lòng tr ng tr ng). Avidin có 4 v trí trên phân t liên k t v i biotin, và như th biotin d dàng k t h p v i protein: kháng th , enzyme và các lo i kháng nguyên khác. Phương pháp này nó s nâng cao ñ nh y c a xét nghi m ñ c bi t là các xét nghi m mi n d ch mà kháng nguyên trong pha r n. H th ng c ng h p mi n d ch biotin strept. Ngư i ta cũng tìm th y ch t ho t tính tương t như avidin t x khu n và như v y ta có h th ng c ng h p mi n d ch biotin strept trong xét nghi m
- mi n d ch. H th ng c ng h p mi n d ch biotin strept (avidin) dùng trong xét nghi m mi n d ch ñ c bi t. vai trò c a avidin và strept avidin có th thay ñ i cho nhau. Ngày nay b kít này ñã ñư c ch t o t các hãng n i ti ng trên th gi i Các kháng nguyên ho c kháng th c n xác ñ nh ñư c h p ph tr c ti p ho c gián ti p lên b m t c a gi ng nh a. Sau ñó m t ph ng c a gi ng ñư c bao ph b ng m t lo i ñ m ch a protein, thư ng là gelatin ho c BSA ñ ngăn ng a s liên k t không ñ c hi u ñ i v i b n nh a. Có nhi u k thu t ELISA , dưói ñây s trình bày k thu t ELI AE tóm b t kháng ngyuên và ELISE c nh tranh (hình 7.9). Hình 7.9: K thu t ELI SA 7.5.1. Phương pháp ELI SA tóm b t khánh nguyên (bánh k p) Phương pháp này dùng ñ xác ñ nh nh ng ch t có phân t lư ng l n. v nguyên tác kháng th g n lên ch t mang (thành gi ng). Ngư i ta b sung KN, kháng th th 2 ñ KT 2 k t h p v i KN (c n phân tích) d ng bánh k p. Sau ñó r a trôi ph n không b t c p và b sung kháng th c ng h p
- enzyme, cơ ch t. Enzyme chuy n cơ ch t thành h p ch t màu ñư c xác ñ nh b ng ph k . T n ng ñ ch t màu ta tính ñư c n ng ñ ch t c n phân tích. Bư c 1 : Nh KT 1 vào gi ng ñ cho KT 1 bám vào thành gi ng (antitoxin). KT 1 Bư c 2 : Che b n b ng protein Protein Bư c 3 : Nh kháng nguyên ñ c hi u (toxin) ñ KN b t c p v i KT 1 Kháng nguyên
- Bư c 4: B sung KT 2 ñ t o ph c h p KT 1 KN KT 2 KT 2 Bư c 5: sung kháng th c ng h p enzym ñ enzym ( KT.E) ñ l o phúc h p KT 1 KN KT 2 KT .E. KH E Bư c 6 : B sung cơ chât ñ enzym th y phân cơ ch t t o thành ch t màu
- Cơ ch t Bư c 7 : Enzym chuy n cơ ch t thành h p ch t màu xanh Cơ ch t Màu c a dung d ch có th phát hi n b ng m t ho c ph k , t m t ñ quang ta tính ñư c n ng ñ c a kháng nguyên ( n ng ñ ñ c t ). 7.4.2. Phương pháp ELISA c nh tranh Nguyên t c: C ng h p kháng nguyên và protein (hepten) ñư c c ñ nh trên b m t ch t r n. Cho m t lư ng kháng nguyên t do và kháng th c ng h p enzyme vào. Kháng nguyên c ñ nh và kháng nguyên t do c nh tranh nhau bám vào
- kháng th . Lư ng kháng nguyên t do càng nhi u thì kháng th b kháng nguyên c ñ nh gi l i càng ít. Sau khi r a trôi các ch t còn dư, b sung cơ ch t ñ enzyme phân hu thành các h p ch t màu. Màu c a dung d ch có th phát hi n b ng ph k , t m t ñ quang A1, A2 c a m u ch ng và m u nghiên c u ta tính ñư c n ng ñ c a kháng nguyên (n ng ñ ñ c t ) theo công th c A − A C = 1 2 .100;% A1 Trong ñó: A 1 là m t ñ quang c a m u ch ng. A 2 M t ñ quang c a m u nghiên c u. N u C ≥ 50% thì ñư c coi là dương tính. Nh ng test thư ng s d ng : Các enzyme ñư c dùng ñ c bi t nhi u trong nh ng test nhanh như spot test , dip test. Ưu ñi m c a test là ñ s d ng, r ti n nhanh và ñ nh y cao. Tuy nhiên s d ng test thì ngư i nghiên c u c n ph i hi u rõ nghiên c u c mình ñ s d ng test cho thích h p. ng d ng: K thu t này dùng ñ ñ nh tính ho c ñ nh lư ng các ch t có phân t lư ng nh , ñ c t c a n m m c, dư lư ng thu c tr sâu, dư lư ng ch t kháng sinh. Các bư c th c hi n: Bư c 1: G n c ng h p SBA afatoxi B1(AFB1) (A FB c ñ nh trên protein hapten SBA) AFB 1 AFB1 BS A BSA AFB1 AFB1 C ng h p protein (BSA) và kháng BSA BSA nguyên (AFB )
- Bư c 2 : Tráng gi ng b ng protein Protein tráng gi ng AFB AFB 1 1 BS BS A A Bư c 3: Cho ti p c ng h p kháng th g n enzyme vào m u xét nghi m và m u ch ng ñ t o ph c h p KN .KT.E,KN c ñ nh KT AFB AFB Kháng th c ng 1 1 h p enzyme BS BS A A M u ch ng không có A FB Trong m u xét nghi m, n u kháng nguyên t do càng nhi u thì kháng th g n v i kháng nguyên c ñ nh càng ít.
- AFB B1 1 Kháng th c ng h p enzyme, kháng BS BS nguyên A FB A A M u nghiên c u có có A FB t do Bư c 4 : R a trôi nh ng kháng th không b t c p v i kháng nguyên c ñ nh c a m u ch ng và m u nghiên c u. Như v y m u ch ng không có kháng nguyên t do nên kháng th c ng h p b kháng nguyên c ñ nh gi l i nhi u hơn. AF AF AF AF BS BS BS BS M u ñ i ch ng và m u nghiên c u sau khi r a trôi
- Bư c 5 : B sung cơ ch t. AF AF AF AF Cơ ch t BS BS BS BS Bư c 6 :Cơ ch t b enzyme phân hu thành h p ch t có màu xanh AF AF AF AF BS BS BS BS M u ch ng có màu ñ m hơn m u nghiên c u. 7.5. K thu t th m mi n d ch ng d ng : K thu t này dùng nhi u trong chu n ñoán nhi m HIV, nhi m khu n và xác ñ nh kháng th ñơn dòng.
- K thu t g m nhi u bư c ñư c t ng h p c a 3 phương pháp chính (ñi n di SDS Page, wethern bot, ELISE) ði n di protein trên gel acrylamit ñ tách protein. Chuy n protein t b ng gel lên màng lai (nitroxenlulose) Ph huy t thanh ch a kháng th lên màng lai và ti n hành lai R a nh ng kháng th không b t c p kháng nguyên trên màng lai ( proten) Thêm kháng kháng th c ng h p enzym ñ kháng th ph n ng v i ph c h p (kháng nguyên kháng th ). B sung cơ ch t ñ enzyme th y phân cơ ch t thành dung d ch màu. Xác ñ nh n ng ñ kháng th trong huy t thanh thông qua vi c ño màu dung d ch b ng ph k . 7.6. Phương pháp s c ký ái l c mi n d ch . Thông thư ng các ñ c t n m m c (AFB 1) trong nông s n th c ph m r t th p ( d ng lư ng v t). ð ñ nh lư ng v i ñ chính xác AFB 1 ta c n ph i làm giàu m u b ng phương pháp s c ký ái l c mi n d ch. S c ký ái l c mi n d ch ñư c d a trên ph n ng ñ c hi u gi a kháng th và kháng nguyên (AFB 1). Phương pháp này không nh ng ch ñ c hi u mà còn ñơn gi n, d th c hi n và không ñ c h i cho ngư i s d ng. Nguyên lý c a s c ký ái l c mi n d ch C t s c ký ái l c mi n d ch ñư c minh ho trên hình 7.10. Trên nh ng h t gel kháng th ñ c hi u v i ch t c n phân tích ñư c g n m t cách b n v ng nhưng không m t ho t tính. Các h t gel này ñư c nh i trong m t c t nh (c t s c ký). Khi cho d ch chi t m u qua các c t này các ch t c n phân tích (kháng nguyên) s b kháng th gi l i. Sau khi toàn b m u ñã qua c t, ta r a c t ñ lo i b nh ng ph n không b t c p ñ c hi u v i kháng th . Sau ñó s d ng dung môi ñ kéo kháng nguyên ra kh i kháng th . Dung d ch thu ñư c, xác ñ nh b ng phương pháp ELISA ho c m t s phương pháp phân tích khác.
- Hình 7.10: C t s c ký ái l c mi n d ch 7.7. Phương pháp ñi n di mi n d ch 1 ði n di khuy ch tán mi n d ch Nguyên t c. K thu t này d a trên hi n tư ng khuy ch tán kháng nguyên và kháng th nhưng không ph i là khuy ch tán t nhiên mà ngư i ta s d ng dòng ñi n ñ hư ng d n cho kháng nguyên và kháng th g p nhau nhanh hơn. Kháng nguyên chuy n ñ ng t c c âm sang c c dương, kháng th chuy ng ñ ng ngư c l i cho ñ n khi kháng nguyên g p kháng th t o thành các vòng cung k t t a có th nhìn ñư c b ng m t ho c thông qua thu c nhu m ñ c hi u. Cách th c hi n. Chu n bi gel agar ho c gel agarose (1% trong ñ m barbitone pH = 8,2). Tr i gel trên phi n kính dày kho ng 3mm. ð c hai gi ng cách nhau kho ng 1cm theo chi u dài c a phi n kính. Chuy n phi n kính vào bu ng ñi n di có ch a dung d ch ñ m barbitone pH = 8,2. Cho m u phân tích ch a kháng nguyên phía c c âm ( kho ng 5÷10 l). Cho m t lư ng tương ng kháng th phía c c dương. Ti n hành ñi n di ñi n th 8v/1cm trong vòng 30 phút.
- N u có ph n ng kháng nguyên kháng th thì s xu t hi n các vòng cung k t t a có th nhìn ñư c b ng m t ho c thông qua thu c nhu m CBB, 0,025% (Coomassie briliant blue). 2 ði n di h i t ñ ng ñi n K thu t này cho phép tách bi t ñư c các protein theo ñi m ñ ng ñi n c a chúng t i các v trí pH khác nhau trên b n gel. Gradient pH ñư c t o ra trong b n gel s ñư c hình thành gi a c c âm và c c dương trong quá trình ñi n di. K t qu là các protein s di chuy n do s c hút c a các nhóm ñi n tích ñ i v i c c dương và c c âm cho ñ n khi các protein khác bi t ñi n tích này s ñ t t i ñi m ñ ng ñi n c a chúng thì d ng l i. Dãy pH trên b n gel ñư c duy trì n ñ nh khi ta s d ng m t h p ch t ñi n di lư ng tính và ñư c g i là các ampholit mang. Nh ng ion lư ng tính này có ñi m ñ ng ñi n xác ñ nh ñư c l a ch n và phân b ñ u thành m t dãy pH mong mu n. H n h p ampholit này ñư c bán s n t các hãng n i ti ng trên th g i. Ngư i ta có th s d ng gel polyacrylamit ñ ñi n di, ñ i v i nh ng phân t quá k ng k nh ta có th s d ng gel agarose . Sau khi chu n b xong: m u phân tích, khuôn gel, ta ñ t vào bu ng ñi n di, n i ñi n c c vào b ngu n và ti n hành ñi n di. Th i gian ñi n di ph thu c vào thang pH, thư ng ngư i ta ñi n di qua ñêm nhi t ñ 4 0C. 3 ði n di hai chi u (2D Page) ði n di hai chi u trên gel polyacrylamit ñư c dùng ñ mô t phương pháp tách tách các phân t protein theo hai chi u ði n di 2 chi u có ñ phân gi i cao, bao g m có ñi n di h i t và ñi n di protein SDS Page. ði n di hai chi u là m t công c h t s c h u íc trong nghiên c u cơ b n và trong nghiên c u lâm sàng. Nh ñi n di hai chi u (2D Page) các kháng th tinh ch có th ñư c chuy th m mi n d ch ñ phát hi n kháng nguyên và các epitop tương ng. ði n di hai chi u k t h p v i nhu m b c cũng cho phép ñánh giá chính xác m c ñ tinh s ch c a m t lo i protein nh t ñ nh.(xem ph n mô ph ng)
- + Yêu câu pyê
- Là m t hi n tư ng ph c t p th c hi n b i nhi u lo i t bào g m nhi u công ño n v i cơ ch ñi u hòa t nh . N u ví h th ng mi n d ch như m t dàn nh c thì các t bào là nh ng nh c công còn tuy n c là m t nh c trư ng. 1.2. Mi n d ch h c c ñi n, mi n d ch h c hi n ñ i Mi n d ch h c c ñi n Mi n d ch h c c ñi n hay còn g i là mi n d ch h c truy n nhi m , là h c thuy t v tính ñ kháng c a cơ th và các bi n pháp tiêm ch ng phòng các b nh truy n nhi m như: b nh lao, b nh s i, ho gà, u n ván, b ch h u Mi n d ch h c hi n ñ i Mi n d ch h c hi n ñ i còn g i là mi n d ch không nhi m trùng . Mi n d ch h c hi n ñ i không ñ i l p v i mi n d ch h c c ñi n mà phát tri n xa hơn sang các lĩnh v c khác như :Ghép mô, Ghép cơ quan, mi n d ch kh i u, xác ñ nh kháng nguyên nhóm máu, phát hi n khi m khuy t mi n d ch b m sinh, b nh t mi n Các nguyên t c c a mi n d ch h c hi n ñ i ñư c phát hi n nh phân tích di truy n các cơ ch ngăn c n gép mô, gép cơ quan t ngư i này sang ngư i khác, các y u t ch n áp s phát tri n c a t bào ưng thư. Qua nhi u phân tích cho th y nguyên nhân th i lo i m nh gép ho c phát sinh t bào ung thư là mang tính di truy n, còn cơ ch ñào th i ho c ch ng l i s phát tri n c a t bào ung thư thì mang tính ch t mi n d ch. Tuy nhiên mi n d ch h c c ñi n hay mi n d ch h c hi n ñ i ñ u là nh ng b ph n c a mi n d ch h c nói chung và vì th mi n d ch h c nhi m trùng ñ ng ngang hàng v i mi n d ch h c gép mô, và ñ u ñư c xây d ng trên n n t ng c a mi n d ch di truy n h c. 1.3. Phân h ng tính mi n d ch . Tính mi n d ch t nhiên và tính mi n d ch thu ñư c. Mi n d ch t nhiên Mi n d ch t nhiên, hay còn g i là mi n d ch b m sinh, không có tính ñ c hi u. B t ñ u xu t hi n và ti n hoá t loài cá, chim, thú và ñ n loài ngư i. Mi n d ch t nhiên g m các thành viên là hàng rào v t lý như da, màng nh y, ñ i th c bào, mono bào, t bào b ch c u ña nhân, b ch c u ưa axit và các ch t ti t (cytokin) c a t bào.
- Mi n d ch thu ñư c Mi n d ch thu ñư c hay còn g i là mi n d ch thích ng có tính ñ c hi u cao, có s tham gia c a các th th t bào lympho và ñ i th c bào. Có hai lo i tính mi n d ch thu ñư c ñó là: Mi n d ch d ch th ñư c bi u hi n kh năng ph n ng c a kháng th hoà tan, là thành ph n ti t c a t bào lympho B. Mi n d ch qua trung gian t bào là kh năng ñáp ng c a t t c các t bào lympho. 1.4. Khái ni m v kháng nguyên Kháng nguyên (antigen) là v t ch t s ng ho c ch t t môi trư ng bên ngoài l t vào cơ th ñ ng v t theo nhi u ñư ng khác nhau. Ph n l n chúng có b n ch t protein và xa l v i chính cơ th ñ ng v t “ Cái không ph i tôi”. Kháng nguyên t bên ngoài l t vào cơ th ph n l n là các vi sinh v t gây b nh như virus, vi khu n, kí sinh trùng Con ñư ng khác c a s xu t hi n kháng nguyên trong cơ th là t bào hay vi c u trúc c a cơ th b bi n ñ i thành xa l v i chính cơ th như: t bào ung thư, các mô l trong cơ th . Kháng nguyên ñ c hi u (ch t sinh mi n d ch) là ch t có kh năng kích thích sinh kháng th ñ ch ng l i chính nó, ho c liên k t v i kháng th , các th th ñ c hi u c a các t bào lympho. ð c ñi m chung c a kháng nguyên ñ c hi u là nh ng phân t c a chúng có kích thư c l n. Kích thư c l n thì m i có th mang h t trong mình nh ng tín hi u c a c a m t h th ng di truy n ngo i lai. ð c ñi m chung th hai là các phân t kháng nguyên mang nh ng nhóm ñ c hi u c a kháng nguyên. Chính ñ ch ng nh ng nhóm y mà cơ th ñã sinh ra trung tâm ho t ñ ng c a kháng th . Ngoài ra kháng nguyên ph i có c u trúc ph c t p. Như v y t t c các ch t sinh mi n d ch ñ u là kháng nguyên, song m t s ch t kháng nguyên thì l i không gây ñáp ng mi n d ch. Ví d như hapten là ch t có tr ng lư ng phân t th p có th g n v i kháng th ñ c hi u nhưng không kích thích t o kháng th nên không ph i là kháng nguyên th c th . 1.5 Khái ni m v kháng th
- Kháng th hay còn g i là Antibody là các globulin có trong huy t thanh c a ñ ng v t có kh năng liên k t ñ c hi u v i kháng nguyên ñã kích thích sinh ra nó. Kháng th theo ñ nh nghĩa trên còn g i là kháng th mi n d ch hay kháng th ñ c hi u (immunoglobulin ) Kháng th t nhiên hay còn g i là kháng th không ñ c hi u, có s n trong các d ch th trư c khi ti p xúc v i kháng nguyên như s a, nư c ti u . 1.6. Cơ ch b o v không ñ c hi u 1.6.1. Hàng rào v t lý Bao g m da và các niêm m c ngăn cách gi a n i môi và môi trư ng xung quanh. Da: Bao g m l p ngoài bi u bì l p trong là các mô liên k t t o ra hàng rào v t lý ngăn c n s xâm nh p c a các vi sinh v t. Thông thư ng vi sinh v t không xâm nh p vào cơ th mà ch y u chúng vào cơ th qua v t thương, sau ñó vào các m ch máu và t i các cơ quan. Niêm m c: màng bao ph các b ph n ñư ng ru t, hô h p, sinh d c Cũng như da niêm m c bao g m l p bi u mô ngoài và mô liên k t trong. Phía dý i là nh ng tuy n ti t d ch ñ b t gi vi sinh v t. Do niêm m c có ñ m cao nên m t s virus, vi khu n có th s ng sót ví d như vi khu n gây b nh giang mai D ch th : Nư c m t, nư c ti u là nh ng d ch th có kh năng cu n trôi vi sinh v t. 1.6.2. Hàng rào vi sinh v t Ph n l n là các vi sinh v t ñư ng tiêu hóa phân b trên xoang mi ng, vi sinh v t ñư ng hô h p, b ph n sinh d c. Bình thư ng chúng không gây b nh và không xâm nh p vào cơ th . Chúng chi m các v trí và ngăn không cho các VSV gây b nh vào cơ th . 1 6.3.Hàng rào hóa h c ð pH: pH th p ngăn s phát tri n c a vi sinh v t D ch vi: D ch v trong d dày cùng v i các enzym có pH r t th p c ch s phát tri n c a vi sinh v t.
- Interferon: (IFN) Là nhóm glucoprotein c m ng ch a kho ng 146 166 amino acid, chúng xu t hi n trong các t bào cơ th ngư i khi b nhi m virus ñ ch ng l i virus. Hi n nay ngư i ta bi t có t i 22 gen nhi u lo i t bào khác nhau c a ngư i như ñ i th c bào, t bào lympho, các t bào thu c cơ quan lympho trung tâm và ngo i vi có kh năng s n xu t IFN khi chúng b nhi m virus. ð n năm 1980 ngư i ta ñã phân l p ñư c các gen mã hoá t ng h p ba lo i IFN và xây d ng công ngh s n xu t INF b ng phương pháp tái t h p. IFN là lo i protein tương ñ i ñơn gi n, là s n ph m c a t bào s ng, nên b n thân nó không ñ c. Có 3 lo i IFN: α, β, và γ khác nhau b i s amino axit và ho t tính sinh h c c a chúng. α IFN do b ch c u s n xu t khi có virut xâm nh p, β IFN do nguyên bào s i s n xu t, còn γ IFN do b ch c u s n xu t qua ph n ng c a h mi n d ch. IFN tác d ng ch ng virus theo các cơ ch sau: IFN không tác ñ ng tr c ti p lên virus, mà tác ñ ng lên t bào ñ t bào t ng h p ra các lo i protein ñ c bi t, có kh năng kìm hãm s phát tri n c a virus xâm nh p cơ th b ng cách ngăn c n s kh i ñ u c a d ch mã và phá hu ARN thông tin c a virus. IFN còn có tác d ng c ch s tăng sinh nhanh chóng c a t bào ác tính, do tác ñ ng ngăn c n quá trình d ch mã và t ng h p protein trong t bào. IFN có tác d ng tăng cư ng s bi u hi n c a glucoprotein MHC l p I và II trên b m t c a t bào, t o ñi u ki n cho t bào c a h th ng mi n d ch nh n di n kháng nguyên virus. IFN v i tư cách là m t lymphokin tham gia quá trình ñi u hoà mi n d ch, thúc ñ y quá trình bi t hoá c a t bào lympho T, NK, ðTB. Interleukin : Interleukin là m t lymphokin bao g m có Interleukin 1 (IL 1) và Interleukin 2 (IL 2). Nó có kh năng giúp cơ th ñi u hoà mi n d ch, tăng kh năng mi n d ch và ch ng ung thư. IL 2 là m t cytokin quan tr ng nh t ñ i v i s phát tri n và ñáp ng mi n d ch thích ng. IL 2 có vai trò chính trong ho t hoá các t bào lympho T.
- B th :là m t nhón protein huy t thanh thu c h th ng mi n d ch b m sinh không ñ c hi u. Nó cũng là nhóm glucoprotein có tác d ng c ch s phát tri n c a t bào vi sinh v t. Ho t ñ ng c a b th làm t n thương thành t bào vi sinh v t gây b nh sau ñó làm tan t bào. 1.6.4.Hi n tư ng th c bào Nhi u lo i b ch c u tham gia vào quá trình b o v không ñ c hi u theo con ñư ng th c bào. Các t bào này ñ u có ngu n g c t t bào ngu n trong tu xương. (hình 1.1) * B ch c u h t: bao g m b ch c u trung tính ña nhân, b ch c u ki m b ch c u ưa axit; trong t bào b ch c u h t thư ng ch a nhi u h t sinh ch t nh và các ch t khác nhau. B ch c u trung tính (PMN polymorphonuclear neutrophile): ch a các h t không b t màu thu c nhu m, ñư c t o thành kh i lư ng l n tu xương và thư ng xuyên có trong máu. PMN ñóng vai trò chính trong b o v không ñ c hi u ch ng nhi m trùng, chúng có kh năng th c bào các ch t l k c vi sinh v t và ph th i c a t bào theo cơ ch hoá ng ñ ng h p d n. B ch c u ưa ki m : ch a các h t b t màu thu c nhu m ki m như xanh metylen. B ch c u ưa axit : ph n ng v i thu c nhu m axit như b t màu ñ v i thu c nhu m eosin. B ch c u axit có vai trò cân b ng ho t ñ ng s ng c a b ch c u ki m và gây ñ c ñ i v i u trùng m t s ký sinh trùng như giun. * B ch c u không h t: bao g m các t bào mono và lympho bào T bào lympho: bao g m hai lo i t bào lympho B và t bào lympho T là t bào ñóng vai trò quan tr ng trong ñáp ng mi n d ch ñ c hi u. T bào mono : là t bào ñơn nhân, ti n thân c a ñ i th c bào. Khi chui qua mao m ch t i các mô b nhi m trùng chúng tr thành ñ i th c bào. ð i th c bào: ð i th c bào là t bào có kích thư c l n, có kh năng b t gi x lý kháng nguyên cũng như cùng v i t bào lympho s n xu t kháng th ñ dáp ng mi n d ch. ðTB ñóng vai trò quan tr ng trong ch ng nhi m virus. Nó ti t ra enzym xytokin khi g p virus. ðây là tín hi u ñ u tiên ñáp ng mi n d ch. Ho c vi sinh v t ñư c d ch lympho ñưa v h ch lympho và t i ñây VSV b th c bào tiêu di t.
- * H th ng th c bào ñơn nhân (mononuclear phagocyte system): Là m ng lư i các b ch c u ñơn nhân có kh năng th c bào. D ch ch a trong h th ng có nhi m v b t gi và tiêu di t vi sinh v t các mô và t p trung VSV vào các h ch lympho ñ tiêu di t. M t s các ñ i th c bào trong h th ng này còn có kh năng chui ra kh i h th ng ñ nh cư t i các mô, ngư c l i m t s ñ i th c bào tr ng thái t do chúng di chuy n vào các mô b vi sinh v t xâm nh p. Hình 1.1: Các t bào tham gia ñáp ng mi n d ch không ñ c hi u Cơ ch th c bào Cơ ch th c bào g m các bư c sau: Các vi sinh v t g p th c bào và dính vào thành t bào, thông thư ng là thông qua các th th trên t bào. Thông qua th th ñ i th c bào thâu vi sinh v t vào bên trong t bào và sau ñó ñóng kín l i t o không bào tiêu hóa g i là phagosom. Các lysosome ti n ñ n dung h p v i phagosome ñ t o thành các phagolysosome. Vi sinh v t trong phagolysosome b tiêu hoá b i các enzyme có nhi u trong lysosome. V t ch t sinh ra sau khi tiêu hoá vi sinh v t s ñư c t ng ra ngoài ho c n i tiêu bên trong t bào.
- Cơ ch chuy n hoá tiêu di t vi sinh v t trong t bào: Các enzyme có trong lysosome chuy n hoá tiêu di t t bào thông qua các cơ ch khác nhau: T o thành H 2O2, OH, là các tác nhân ñ c ñ i v i vi sinh v t t oxy phân t b i các enzyme ph thu c oxy trong lysosome. S n sinh ra các tác nhân ñ c như các g c nitrat, nitrit, halogen, có tác d ng ñ c ñ n t bào ñ tiêu di t t bào. Phân gi i t bào nh các enzyme thu phân như phospholipase, lysozyme, ribonuclease, deribonuclease, T bào b ch c u trung tính t ng h p nên defensin tiêu di t t bào b ng cách tăng kh năng th m c a màng sinh ch t c a t bào vi khu n, n m và ngăn c n s nhân lên c a virus. 1.6.5. S t Thông thư ng thân nhi t luôn n ñ nh và nhi t ñ 37 0C. ð duy trùy nhi t ñ này não có vùng dư i ñ i (hypothalamus) làm nhi m v ñi u hòa nhi t ñ cơ th . S t là s tăng nhi t cơ th , là cơ ch b o v t nhiên c a cơ th khi cơ th b nhi m khu n. S gia tăng nhi t ñ c a cơ th làm tăng ho t ñ ng c a interferon, tăng ho t tính enzyme và làm gi m n ng ñ s t t do trong máu là ngu n cung c p s t cho s sinh trư ng và phát tri n c a vi sinh v t. Cơ ch s t: ð i th c bào sau khi tiêu hoá vi sinh v t gi i phóng ra ch t gây s t kích thích t bào sinh ra IL 1, ch t này có nhi m v kích thích vùng dư i ñ i ti t ra prostaglandin ñi u ch nh cho nhi t ñ cơ th tăng lên. Khi n ng ñ IL 1 trong máu gi m cơ th ñáp ng b ng cách giãn m ch máu và ti t m hôi ñ h nhi t ñ n nhi t ñ bình thư ng c a cơ th . M t s ch t gây s t như: Polysaccarit, Peptidoglycan là các n i ñ c t ho c các ngo i ñ c t gây s t ñ c hi u ví d như ñ c t phá hu h ng c u c a Streptococcus pyogenes. 1.6.6.Viêm c p không ñ c hi u Viêm là gì? Viêm ñư c t o thành ñ khu trú vi sinh v t vào m t nơi và không cho chúng lan r ng thêm. B n tri u ch ng c a viêm
- ð : là do b ch c u ki m và t bào mast ti t các ch t ho t m ch ch ng h n như histamin làm dãn m ch làm cho máu d n v nơi v t thương nhi u hơn. Nóng : cũng là h u qu c a s dãn m ch, dòng máu tăng lên v trí nhi m trùng làm nhi t ñ tăng lên. Sưng : là do tính th m thành m ch tăng, ti t d ch t p trung quanh t bào và mô. Tính th m tăng d n ñ n s xuyên m ch c a t bào trung tính và ñ i th c bào t i d ch làm nhi m v th c bào. ðau : trong trư ng h p b viêm, t bào máu b tan, kh i ñ ng m t s t bào ti t prostaglandin kích thích th n kinh gây ñau.
