›

Bài giảng môn học Phân tích thiết kế hệ thống - Nguyễn Hữu Duyệt

pdf 143 trang huongle 2670
Download
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Bài giảng môn học Phân tích thiết kế hệ thống - Nguyễn Hữu Duyệt", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdfbai_giang_mon_hoc_phan_tich_thiet_ke_he_thong_nguyen_huu_duy.pdf

Nội dung text: Bài giảng môn học Phân tích thiết kế hệ thống - Nguyễn Hữu Duyệt

  1. TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM ĐỒNG THÁP BÀI GIẢNG PHÂN TÍCH THIẾT KẾ HỆ THỐNG Người soạn: Nguyễn Hữu Duyệt - Email: nhduyet@pud.edu.vn
  2. Giới thiệu môn học Phân tích hệ thống là một khâu quan trọng trong bất kỳ một dự án tin học nào. Vấn đề phân tích và thiết kế hệ thống thông tin quản lý được đưa vào nội dung giảng dạy ở bậc đại học của nhiều ngành trong đó có ngành Công nghệ thông tin. Bài giảng này có thể phục cho công tác giảng dạy của giáo viên và học tập, nghiên cứu và làm đề tài của sinh viên, nó cũng là một tài liệu tham khảo cho bất kì ai quan tâm đến việc nghiên cứu, xây dựng một hệ thống thông tin. Bài giảng này sẽ: § Cung cấp cho người đọc những kiến thức cơ bản về hệ thống thông tin. § Các cách tiếp cận để tìm hiểu một hệ thống thông tin, các phương pháp điều tra và các công cụ để tổng hợp kết quả điều tra nhằm mô tả hệ thống thông tin. Trên cở sở báo cáo tổng hợp kết quả điều tra, từng bước xây dựng các mô hình cho các thành phần và ứng với từng giai đoạn tiếp cận để các thành phần tham gia xây dựng hệ thống thông tin góp phần tự động hóa tổ chức, làm cho hệ thống hoàn thiện hơn. § Ðối với sinh viên khi thực tập tốt nghiệp, nếu chọn kiểu đề tài về phân tích và thiết kế một hệ thống thông tin thì đây là tài liệu để sinh viên căn cứ vào các bước đó mà thực hiện: điều tra, báo cáo, xây dựng các mô hình. Khi soạn cuốn giáo trình này tôi đã tham khảo các tài liệu: 1. SYSTEMS ANALYSIS AND DESIGN, GERALD A.SILVER MYRNAL.SILVER 2. Ðồng Thị Bích Thủy - Bài giảng Phân tích hệ thống - Ðại học quốc gia thành phố Hồ Chí Minh. 3. Trần Thành Trai, Giáo trình Phân tích và thiết kế hệ thống thông tin quản lý của tác giả - NXB Thống kê, 1994. 4. Phạm Thị Xuân Lộc, Bài giảng Phân tích hệ thống của Thạc sỹ , Khoa Công nghệ Thông tin - Ðại học Cần Thơ.
  3. 5. Đinh Khắc Quyền, Bài giảng Phân tích hệ thống-Khoa Công nghệ Thông tin - Ðại học Cần Thơ. 6. Website 7. Website 8. Bài giảng UML Cuốn giáo trình được hoàn thành do sự đúc kết từ những kinh nghiệm xây dựng các hệ thống thông tin trong thực tế và một số năm giảng dạy môn học này cùng với sự góp ý của các cán bộ giảng dạy. Hy vọng nó sẽ góp ích cho các sinh viên ngành Công nghệ thông tin - đối tượng chủ yếu của giáo trình này và những ai quan tâm.
  4. Mục lục The link e d Th im e link Giới thiệu môn học The The link e link e Th d d e im im lin Giới thiệu The The link e link e Th d d e im im lin Tổng quan về học phần The The link e link e Th d d e im im lin Kế hoạch dạy học The link e Th d e im link Giới thiệu HTTT The The link e link e Th d d e im im lin Khái niệm hệ thống The The link e link e Th d d e im im lin Thông tin The The link e link e Th d d e im im lin Hệ thống thông tin The The link e link e Th d d e im im lin Các phương tiện The The link e link e Th d d e im im lin Tổng quát về quá trình áp dụng hệ thống tin học The The link e link e Th d d e im im lin Các thành phần tham gia hệ thống thông tin The The link e link e Th d d e im im lin Một số phương pháp phân tích thiết kế hệ thống thông tin The The link e link e Th d d e im im lin Tóm tắt chương The The link e link e Th d d e im im lin Câu hỏi, bài tập The link e Th d e im link Mô tả hệ thống The The link e link e Th d d e im im lin Mục tiêu yêu cầu The The link e link e Th d d e im im lin Tóm tắt nội dung chương The The link e link e Th d d e im im lin Tìm hiểu các yêu cầu của tổ chức The The link e link e Th d d e im im lin Các phương pháp điều tra The The link e link e Th d d e im im lin Báo cáo điều tra The The link e link e Th d d e im im lin Phân tích tổng hợp kết quả điều tra The The link e link e Th d d e im im lin Ví dụ áp dụng The The link e link e Th d d e im im lin Câu hỏi bài tập The link e d Th e im link Mô hình quan niệm dữ liệu The The link e link e Th d d e im im lin Giới thiệu The The link e link e Th d d e im im lin Mục tiêu yêu cầu The The link e link e Th d d e im im lin Khái niệm mô hình DL quan niệm The The link e link e Th d d e im im lin Mô hình ERM The The link e link e Th d d e im im lin Chuẩn hoá mô hình ERM The The link e link e Th d d e im im lin Từ điển dữ liệu The The link e link e Th d d e im im lin Các bước xây dựng mô hình ERM The The link e link e Th d d e im im lin Câu hỏi bài tập The link e Th d e im link Mô hình logic dữ liệu The The link e link e Th d d e im im lin Mục tiêu The The link e link e Th d d e im im lin Giới thiệu mô hình quan niệm dữ liệu The The link e link e Th d d e im im lin Mô hình quan hệ
  5. The The link e link e Th d d e im im lin Câu hỏi, bài tập The link e d Th im e link Lưu đồ dòng dữ liệu The The link e link e Th d d e im im lin Mục tiêu The The link e link e Th d d e im im lin Tóm tắt nội dung The The link e link e Th d d e im im lin Giới thiệu The The link e link e Th d d e im im lin Các khái niệm cơ bản The The link e link e Th d d e im im lin Các cấp của DFD The The link e link e Th d d e im im lin Các công cụ đặc tả The The link e link e Th d d e im im lin Hướng dẫn công cụ thiết kế The The link e link e Th d d e im im lin Câu hỏi, bài tập The link e d Th im e link Mô hình Merise The The link e link e Th d d e im im lin Mục tiêu The The link e link e Th d d e im im lin Tóm tắt nội dung The The link e link e Th d d e im im lin Thành phần dữ liệu mức quan niệm The The link e link e Th d d e im im lin Thành phần tổ chức xử lí The link e Th d im e link Thiết kế giao diện The The link e link e Th d d e im im lin Tóm tắt nội dung The The link e link e Th d d e im im lin Các kĩ thuật thiết kế giao diện The The link e link e Th d d e im im lin Các phong cách thiết kế giao diện The The link e link e Th d d e im im lin Các cách thức thiết kế giao diện The The link e link e Th d d e im im lin Tổng kết chương The The link e link e Th d d e im im lin Câu hỏi, bài tập The link e d Th im e link Bài tập
  6. PHÂN TÍCH HỆ THỐNG Giới thiệu môn học Phân tích hệ thống là một khâu quan trọng trong bất kỳ một dự án tin học nào. Vấn đề phân tích và thiết kế hệ thống thông tin quản lý được đưa vào nội dung giảng dạy ở bậc đại học của nhiều ngành trong đó có ngành Công nghệ thông tin. Bài giảng này có thể phục cho công tác giảng dạy của giáo viên và học tập, nghiên cứu và làm đề tài của sinh viên, nó cũng là một tài liệu tham khảo cho bất kì ai quan tâm đến việc nghiên cứu, xây dựng một hệ thống thông tin. Bài giảng này sẽ: . Cung cấp cho người đọc những kiến thức cơ bản về hệ thống thông tin. . Các cách tiếp cận để tìm hiểu một hệ thống thông tin, các phương pháp điều tra và các công cụ để tổng hợp kết quả điều tra nhằm mô tả hệ thống thông tin. Trên cở sở báo cáo tổng hợp kết quả điều tra, từng bước xây dựng các mô hình cho các thành phần và ứng với từng giai đoạn tiếp cận để các thành phần tham gia xây dựng hệ thống thông tin góp phần tự động hóa tổ chức, làm cho hệ thống hoàn thiện hơn. . Ðối với sinh viên khi thực tập tốt nghiệp, nếu chọn kiểu đề tài về phân tích và thiết kế một hệ thống thông tin thì đây là tài liệu để sinh viên căn cứ vào các bước đó mà thực hiện: điều tra, báo cáo, xây dựng các mô hình. Khi soạn cuốn giáo trình này tôi đã tham khảo các tài liệu: 1. SYSTEMS ANALYSIS AND DESIGN, GERALD A.SILVER MYRNAL.SILVER 2. Ðồng Thị Bích Thủy - Bài giảng Phân tích hệ thống - Ðại học quốc gia thành phố Hồ Chí Minh. 3. Trần Thành Trai, Giáo trình Phân tích và thiết kế hệ thống thông tin quản lý của tác giả - NXB Thống kê, 1994. 4. Phạm Thị Xuân Lộc, Bài giảng Phân tích hệ thống của Thạc sỹ , Khoa Công nghệ Thông tin - Ðại học Cần Thơ. 5. Đinh Khắc Quyền, Bài giảng Phân tích hệ thống-Khoa Công nghệ Thông tin - Ðại học Cần Thơ. 6. Website 7. Website 8. Bài giảng UML
  7. Cuốn giáo trình được hoàn thành do sự đúc kết từ những kinh nghiệm xây dựng các hệ thống thông tin trong thực tế và một số năm giảng dạy môn học này cùng với sự góp ý của các cán bộ giảng dạy. Hy vọng nó sẽ góp ích cho các sinh viên ngành Công nghệ thông tin - đối tượng chủ yếu của giáo trình này và những ai quan tâm. PHÂN TÍCH HỆ THỐNG
  8. KẾ HOẠCH DẠY HỌC NĂM HỌC Tên học phần: Phân tích thiết kế hệ thống thông tin Mã học phần: Số ĐVHT: 4 Ngành: Cao đẳng Sư phạm Tin học I. KHỐI LƯỢNG GIẢNG DẠY - Số tiết lý thuyết: 35 - Số tiết bài tập : 10 - Số tiết tự nghiên cứu, bài tập, thảo luận: 15 II. HỌC PHẦN TIÊN QUYẾT - Cơ sở dữ liệu III. MỤC TIÊU MÔN HỌC - Mục tiêu chung: + Cung cấp cho sinh viên các kiến thức cơ bản về phân tích thiết kế thông tin: Thu thập thông tin, phân tích yêu cầu của hệ thống hiện tại và hệ thống tương lai, thiết kế hệ thống thông qua các mô hình hệ thống. - Mục tiêu cụ thể: Chương 1: Sinh viên nắm được khái niệm về hệ thống thông tin, các giai đọan và các thành phần tham gia phát triển một đề án công nghệ thông tin; Chương 2: Sinh viên nắm được các phương pháp tiếp cận hệ thống thông tin như: phỏng vấn, các phương pháp điều tra và cách lập báo cáo điều tra; Chương 3: Sinh viên nắm cách xây dựng mô hình quan niệm dữ liệu, mô hình ERM; Chương 4: Sinh viên cần nắm được các qui tắc chuyển từ mô hình quan niệm dữ liệu sang mô hình luận lý dữ liệu và cách tối ưu hóa mô hình luận lý dữ liệu; Chương 5: Sinh viên nắm được khái niệm cơ bản của mô hình quan niệm cho xử lý, lập lưu đồ dòng dữ liệu và xây dựng mô hình quan niệm cho xử lý; Chươg 6: Sinh viên nắm được các khái niệm cơ bản cho mô hình tổ chức cho xử lý và cách xây dựng mô hình tổ chức cho xử lý; Chương 7: Sinh viên nắm cách xây dựng mô hình vật lý cho dữ liệu và vẽ lưu đồ giải thuật cho các module xử lý. Chương 8. Sinh viên nắm được các yêu cầu cơ bản của thiết kế giao diện, các hình thức thiết kế giao diện.
  9. IV. PHẦN TỰ HỌC - Sinh viên được phân thành từng nhóm, mỗi nhóm từ 2 – 4 sinh viên để thực hiện một dự án nhỏ. - Sau mỗi phần sinh viên báo cáo và trình bày kết quả họat động của nhóm. V. HÌNH THỨC ĐÁNH GIÁ - Sinh viên làm và báo cáo bài tập lớn VI. NỘI DUNG MÔN HỌC CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU HỆ THỐNG THÔNG TIN I. Khái niệm hệ thống 1. Khái niệm 2. Phân lọai hệ thống 3. Cấu tạo hệ thống 4. Các thành phần hệ thống II. Thông tin III. Hệ thống thông tin IV. Các phương tiện dùng trong xây dựng hệ thống thông tin V. Các giai đọan tin học VI. Các thành phần tham gia phát triển đề án công nghệ thông tin VII. Một số phương pháp phân tích hệ thống CHƯƠNG 2: TIẾP CẬN HỆ THỐNG I. Các yêu cầu của tổ chức 1. Các yêu cầu hệ thống 2. Các yêu cầu của người dùng 3. Các yêu cầu kỹ thuật II. Các phương pháp điều tra 1. Phỏng vấn 2. Điều tra bằng các câu hỏi 3. Quan sát thực tế 4. Nghiên cứu tài liệu CHƯƠNG 3: MÔ HÌNH QUAN NIỆM DỮ LIỆU – MÔ HÌNH THỰC THỂ KẾT HỢP I. Các khái niệm cơ bản 1. Thực thể 2. Quan hệ 3. Thuộc tính 4. Bản số
  10. 5. Khóa 6. Số chiều của một quan hệ, quan hệ tự thân II. Tổng quát hóa và chuyên biệt hóa 1. Giới thiệu 2. Định nghĩa 3. Cách trình bày 4. Ý nghĩa III. Phụ thuộc hàm giữa các thực thể 1. Định nghĩa 2. Trình bày trên mô hình quan niệm dữ liệu 3. Liên quan giữa phụ thuộc hàm và bản số IV. Chuẩn hóa một mô hình quan niệm dữ liệu 1. Qui tắc 1 2. Qui tắc 2 3. Qui tắc 3 V. Xây dựng mô hình quan niệm dữ liệu CHƯƠNG 4: MÔ HÌNH LUẬN LÝ DỮ LIỆU I. Khái niệm II. Chuyển từ mô hình MCD sang mô hình MLD với cơ sở dữ liệu quan hệ 1. Các khái niệm cơ bản 2. Các qui tắc chuyển từ mô hình MCD sang MLD 2.1. Qui tắc 1 2.2. Qui tắc 2 2.3. Qui tắc 3 2.4. Qui tắc 4 2.5. Qui tắc 5 2.6. Qui tắc 6 III. Tối ưu hóa mô hình MLD 1. Tạo sự rườm rà 2. Xóa bỏ các quan hệ không được khai thác CHƯƠNG 5: MÔ HÌNH QUAN NIỆM CHO XỬ LÝ I. Các khái niệm cơ bản 1. Họat động 2. Biến cố 3. Kết quả 4. Sự đồng bộ hóa II. Xây dựng mô hình MCT
  11. 1. Lập lưu đồ dòng dữ liệu 2. Xác định quá trình 3. Lập mô hình MCT CHƯƠNG VI: MÔ HÌNH TỔ CHỨC CHO XỬ LÝ I. Các khái niệm cơ bản 1. Trạm làm việc 2. Thủ tục chức năng II. Xây dựng mô hình MOT CHƯƠNG VII: MÔ HÌNH VẬT LÝ I. Mô hình vật lý cho dữ liệu II. Mô hình vật lý cho xử lý CHƯƠNG VIII: THIẾT KÊ GIAO DIỆN TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Merise phương pháp thiết kế hệ thống thông tin phục vụ quản lý doanh nghiệp, NXB Khoa học kỹ thuật, . 2. Phạm Thị Xuân Lộc, Bài giảng phân tích hệ thống, ĐH Cần Thơ, . 3. Đinh Khắc Quyền, Bài giảng phân tích hệ thống, ĐH Cần Thơ, . 4. Các tài liệu khác trên mạng
  12. PHÂN TÍCH HỆ THỐNG Tổng quan Học phần phân tích thiết kế hệ thống thông tin được chia thành 6 chương: Chương 1. Giới thiệu về hệ thống thông tin Chương này giới thiệu những khái niệm cơ bản về một hệ thống thông tin: khái niệm hệ thống và hệ thống thông tin, cấu tạo và phân loại các hệ thống thông tin, các thành phần của một hệ thống thông tin. Chương 2. Mô tả hệ thống Chương này giới thiệu qui trình tìm hiểu của một tổ chức dự định xây dựng một hệ thống thông tin mới: Từ quá trình khảo sát điều tra, phân tích các yêu cầu và qui trình quản lí của tổ chức, phân tích tính khả thi, lập báo cáo. Chương 3. Thành phần dữ liệu mức quan niệm Chương này là bước đầu tiên của quá trình thiết kế các mô hình dữ liệu. Mục tiêu là chuyển từ việc mô tả bài toán thành một mô hình quan niệm dữ liệu, cụ thể đó là mô hình thực thể - kết hợp (ERM). Chương 4. Mô hình dữ liệu mức logic Mục đích của chương này là nghiên cứu qui trình chuyển từ mô hình ERM sang mô hình dữ liệu logic, cụ thể là mô hình quan hệ. Chương 5. Lưu đồ dòng dữ liệu Việc nghiên cứu quá trình xử lí và luân chuyển dữ liệu trong hệ thống thông tin là một công việc quan trọng, giúp cho việc thiết kế các module một cách hiệu quả và đúng đắn. Chương 6. Mô hình Merise Chương này khái quát một tiếp cận phân tích thiết kế thông tin theo trường phái châu Âu. Chương 7. Sơ lược về hệ thống thông tin hướng đối tượng PHÂN TÍCH HỆ THỐNG
  13. The The link ed link ed image image cannot cannot PHÂN TÍCH HỆ THỐNG be di be di Giới thiệu chương 1 Chương này nhằm mục đích giới thiệu tổng quan để người học nắm một cách hệ thống các khái niệm liên quan đến hệ thống thông tin. Người học cũng biết được các phương pháp cơ bản thường sử dụng trong phân tích, thiết kế hệ thống thông tin, những đối tượng và nhiệm vụ của họ tham gia vào quá trình xây dựng hệ thống thông tin. Sau khi học chương này sinh viên phải đạt được: . Hiểu khái niệm hệ thống, thông tin, hệ thống thông tin. . Các giai đoạn phân tích thiết kế hệ thống thông tin: mô hình thác nước, mô hình xoắn ốc. . Các phương pháp phân tích thiết kế hệ thống thông tin: Merise, SADT, MCX, phương pháp phân tích thiết kế hướng đối tượng. . Các thành phần tham gia xây dựng hệ thống: người phân tích, người thiết kế, người quản lí, người lập trình, người bảo trì, người sử dụng. Tài liệu tham khảo của chương: 1. SYSTEMS ANALYSIS AND DESIGN, GERALD A.SILVER MYRNAL.SILVER 2. Ðồng Thị Bích Thủy - Bài giảng Phân tích hệ thống của TS - Ðại học quốc gia thành phố Hồ Chí Minh. 3. Trần Thành Trai, Giáo trình Phân tích và thiết kế hệ thống thông tin quản lý của tác giả , NXB Thống kê, 1994. 4. Phạm Thị Xuân Lộc, Bài giảng Phân tích hệ thống của Thạc sỹ , Khoa Công nghệ Thông tin - Ðại học Cần Thơ. 5. Đinh Khắc Quyền, Bài giảng Phân tích hệ thống, Khoa Công nghệ Thông tin - Ðại học Cần Thơ. 6. Website 7. Website The The The link ed link ed link ed image image image PHÂN TÍCH HỆ THỐNG cannot cannot cannot be di be di be di
  14. The The link ed link ed image image cannot cannot PHÂN TÍCH HỆ THỐNG be di be di Tổng kết chương 1 Sau khi học xong chương này: . Sinh viên nắm được các khái niệm cơ bản về hệ thống thông tin: Khái niệm hệ thống, thông tin, hệ thống thông tin, mối quan hệ tương hỗ giữa hệ thống thông tin với môi trường bên ngoài. Các thành phần tham gia xây dựng hệ thống: người phân tích, người thiết kế, người quản lí, người lập trình, người bảo trì, người sử dụng. . Sinh viên hiểu được các phương pháp luận về phân tích thiết kế hệ thống thông tin, các mô hình thác nước, mô hình xoắn ốc, những ưu điểm và nhược điểm của mỗi phương pháp, các giai đoạn phân tích thiết kế từ khởi đầu dự án cho đến khi chuyển giao hệ thống thông tin cho tổ chức, gồm các giai đoạn chính: phân tích (phân tích sơ bộ, phân tích kỹ thuật, phân tích yêu cầu, phân tích tính khả thi), thiết kế (thiết kế các mô hình, thiết kế kĩ thuật), cài đặt, bảo trì. . Sinh viên hiểu tổng quan về các phương pháp phân tích thiết kế hệ thống thông tin: Merise, SADT, MCX, phương pháp phân tích thiết kế hướng đối tượng, trong đó chủ đi sâu theo tiếp cận Merise để xây dựng hệ thống thông tin. The The The link ed link ed link ed image image image PHÂN TÍCH HỆ THỐNG cannot cannot cannot be di be di be di
  15. The The link ed link ed image image PHÂN TÍCH HỆ THỐNG THÔNG cannot cannot be di be di TIN Chương I Giới Thiệu Về Hệ Thống Thông Tin 1. Mục Tiêu 2. Kiến thức cơ bản cần có để học chương này 3. Tài liệu tham khảo liên quan đến chương 4. Nội dung: I.1. KHÁI NIỆM VỀ HỆ THỐNG I.2. THÔNG TIN (INFORMATION) I.3. HỆ THỐNG THÔNG TIN I.4. CÁC PHƯƠNG TIỆN I.5. TỔNG QUÁT VỀ QUÁ TRÌNH ÁP DỤNG TIN HỌC I.6. CÁC THÀNH PHẦN THAM GIA I.7. MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP PHÂN TÍCH THIẾT KẾ HỆ THỐNG 5. Vấn đề nghiên cứu của chương kế tiếp The link ed image I.1. KHÁI NIỆM VỀ HỆ THỐNG cannot be di I.1.1. Hệ thống I.1.2. Phân loại các hệ thống I.1.3. Cấu tạo của một hệ thống I.1.4. Các thành phần của một hệ thống I.1.1 Hệ thống Hệ thống là một thuật ngữ dùng để chỉ những đồ vật (things), những tình trạng (conditions), những phương thức (methods). Chẳng hạn hệ thống thanh toán, hệ thống truyền thông hay hệ thống giao thông.
  16. Hệ thống là một tập hợp các đối tượng, các thành phần có quan hệ với nhau, tương tác với nhau theo những nguyên tắc, những cơ chế nào đó nhưng tồn tại trong một thể thống nhất. Trong một hệ thống, mỗi một thành phần có thể có những chức năng khác nhau nhưng khi kết hợp lại chúng chúng có những chức năng đặc biệt. Thí dụ: tất cả thứ như: giá đỡ, bánh xe, phụ tùng, dây dẫn, đai ốc, bulông, nhãn hiệu, , mỗi thứ có một chức năng riêng, nhưng nếu chúng được lắp ráp một cách hợp lý tạo thành một chiếc ôtô thì chúng có khả năng di chuyển nhanh, chuyên chở nặng Giá trị của toàn bộ hệ thống hơn hẵn giá trị của tất cả tạo nên nó cộng lại. Các hệ thống có thể có các mối quan hệ: Phân cách nhau và phân cách với môi trường bên ngoài. Một hệ thống có thể nhận các đối tượng từ môi trường bên ngoài vào, biến đổi chúng và cũng có thể kết xuất ra môi trường bên ngoài. Kết quả của kết xuất có khi đánh giá bằng phạm trù tiêu chuẩn kết xuất. Bao hàm nhau: hệ thống này là bộ phận hay chứa hệ thống kia. Giao nhau: các thành phần của hệ thống này cũng là thành phần của hệ thống khác. Chẳng hạn sông ngòi vừa là một đối tượng của hệ thống địa lý vừa là thành phần của hệ thống giao thông. Có thể có ảnh hưởng qua lại lẫn nhau. Có hệ thống đơn giản: ít phần tử, ít mối quan hệ hay các mối quan hệ đơn giản; nhưng cũng có những hệ thống phức tạp: nhiều phần tử, nhiều mối quan hệ và các mối quan hệ phức tạp. Vì vậy các hệ thống thường có cấu trúc, hoạt động theo các nguyên lý chặt chẽ, nói tóm lại là hoạt động một cách có tổ chức. Thuật ngữ hệ thống thường dùng để chỉ các tổ chức hoạt động có cơ chế quy cũ, mà nhiều khi chúng ta đồng nhất nghĩa của hai thuật ngữ tổ chức và hệ thống với nhau. I.1.2. Phân loại các hệ thống Có nhiều quan điểm để phân loại các hệ thống: theo chủ thể tạo ra chúng, theo tính chất của chúng, vân vân. Cách phân loại theo tính chất của hệ thống: Hệ thống mở hay còn được gọi là hệ thống có tính xác suất trong đó đầu vào, đầu ra không thể xác định chính xác nhưng có thể dự đoán được. Chẳng hạn hệ thống đặt chổ vé máy bay không thể đoán chính xác bao nhiêu chỗ sẽ được đặt cho một chuyến bay nào đó. Hệ thống đóng là hệ thống có thể đoán trước kết quả đầu ra nếu biết đầu vào. Chính vì vậy mà hệ thống đóng dễ quản lý hơn hệ thống mở. Cách phân loại theo chủ thể tạo ra hệ thống: . Các hệ thống tự nhiên (không do con người tạo ra). Thí dụ: các nguyên tử, phân tử, tế bào, vật chất: (sông ngòi, núi non ), tổ chức sống (thực vật, động vật), các hành tinh, các thiên hà, vũ trụ . Các hệ thống do con người tạo nên.
  17. Thí dụ: Trường học, bệnh viện, máy tính, đơn vị công ty, nhà nước, Trong các hệ thống do con người tạo ra có những hệ thống có thể tự động hóa, nghĩa là có thể điều khiển cơ chế hoạt động bằng máy tính. Nhờ sự phát triển của khoa học kỹ thuật, đặc biệt là khoa học công nghệ thông tin, con người đã tạo ra những hệ thống tự động và mong muốn điều khiển (toàn bộ hay phần nào) hoạt động của cả các hệ thống do họ đã tạo ra và các hệ thống tự nhiên. Do đó để cải tiến chúng phải có sự hiểu biết về hệ thống đó một cách đầy đủ và chính xác. Từ đây về sau, trong cuốn giáo trìnhnày chúng tôi chỉ đề cập đến những tổ chức (hay hệ thống) có thể giải quyết (toàn bộ hay phần nào) bằng sự trợ giúp của máy tính, tiếp cận hệ thống với ý niệm mong muốn tự động hóa chúng, cải tiến chúng. I.1.3. Cấu tạo của một hệ thống The linked image cannot be displayed. The file may have been moved, renamed, or deleted. Verify that the link points to the correct file and location. Một hệ thống có thể bao gồm nhiều bộ phận, thành phần mà ta thường gọi là hệ thống con (subsystems). Mỗi một hệ thống con đảm nhận một số tác vụ riêng biệt nào đó trong hệ thống lớn mà nó là một thành phần. Thí dụ: hệ thống thông tin bao gồm mạng truyền thông, hệ thống điện thọai, các máy tính và những con người thao tác chúng. Môi trường là những con người, phương tiện, quy luật, chính sách bao quanh hệ thống. Một hệ thống không thể họat động độc lập, cho nên tìm hiểu một hệ thống không thể không quan tâm tới môi trường bao quanh hệ thống đó. Biên hay giới hạn (boundaries) là chu vi hay đường ranh giới giữa một hệ thống và môi trường bên ngoài. Nó cách biệt giữa các phần tử tạo nên hệ thống và thế giới bên ngoài. Trong một số trường hợp biên của nó dễ xác định, nhưng cũng có những hệ thống mà biên không rõ ràng. Ðầu vào (inputs) của một hệ thống là các đối tượng từ môi trường bên ngoài tham gia vào hệ thống. Hệ thống tác động lên chúng. biến đổi chúng tạo thành các kết quả đầu ra. Không có đầu vào hệ thống không thể tạo được kết quả đầu ra. Thành phần xử lý (processing) của một hệ thống có chức năng biến đổi từ các đối tượng đầu vào thành kết quả đầu ra. Ðầu ra (outputs) là sản phẩm, là kết quả của xử lý. Một số thí dụ:
  18. Phép toán x Õ x2 , đầu vào nhận một số thực, kết xuất là một số thực bằng bình phương số thực đó, xử lý đơn giản ở đây là phép bình phương. Một nhà máy nhận các nguồn như: nguyên liệu, nhiên liệu, sức lao động theo những quy trình hợp lý để tạo ra các sản phẩm. Một trường học nhận các thí sinh đạt tiêu chuẩn sau kỳ tuyển sinh, qua quá trình đào tạo thông qua sự giảng dạy của các giáo viên, giáo trình, các phương tiện nghiên cứu, cho ra trường những học viên tốt nghiệp. Một hệ thống quản lý dữ liệu bao gồm việc thu thập, lưu trữ, tìm kiếm, sắp xếp, tổng hợp, tính toán và những thao tác tương tự. Kết quả của một hệ thống thông tin có thể bao gồm các báo cáo, biểu đồ, các tập tin kết xuất Ðối với những hệ thống phức tạp, có thể nhận nhiều loại đối tượng từ thế giới bên ngoài, và bộ xử lý của nó cũng gồm nhiều bộ phận, các bộ phận chia làm hai loại: Các bộ xử lý chức năng đảm bảo các mục tiêu của hệ thống. Những xử lý này tác động lên những đối tượng đầu vào theo những qui trình nghiêm ngặt, tạo ra các đối tượng kết xuất ra môi trường bên ngoài. Các bộ xử lý tiết chế nhằm giữ cho hệ thống ổn định. Có những bộ phận kiểm soát các đối tượng đầu vào, các kết quả đầu ra và các bộ xử lý khác nghĩa là kiểm soát lẫn nhau. Có một phạm trù đặc biệt kiểm soát đầu vào và đầu ra gọi là các tiêu chuẩn nạp nhập và tiêu chuẩn kết xuất. Chẳng hạn, tiêu chuẩn tuyển sinh để kiểm soát thí sinh đậu vào trường, điểm bình quân gia quyền để xác định điểm trung bình mỗi học kỳ của sinh viên, trên cơ sở đó xét học bổng, lên lớp cuối mỗi năm, và tốt nghiệp khi ra trường. I.1.4. Các thành phần của một hệ thống 1 - Bộ phận tác vụ 2 - Bộ phận quản lý 3 - Bộ phận quyết định
  19. The linked image cannot be displayed. The file may have been moved, renamed, or deleted. Verify that the link points to the correct file and location. Một hệ thống có thể phân hoạch thành 3 bộ phận như sau: 1 - Bộ phận tác vụ: thường gồm nhiều bộ xử lý sơ cấp hơn, nhận các luồng thông tin từ thế giới bên ngoài, tác động lên chúng hoặc làm việc với chúng. Bộ phận tác vụ là một hệ thống xác định, nghĩa là các bộ xử lý cấu tạo nên nó sử dụng các quy tắc ứng xử đã được cố định do bộ phận quyết định, sao cho các dữ liệu nhập giống nhau sinh ra cùng dữ liệu xuất. 2 -Bộ phận quản lý: Bộ phận quản lý của một hệ thống là một tập hợp có tổ chức của các phương tiện thông tin, nhằm mục đích cung cấp một sự biểu diễn cho hoạt động của tổ chức đó. Nó có các chức năng: . Thu thập thông tin đến (từ Bộ phận quyết định, Bộ phận tác vụ, môi trường bên ngoài). . Lưu trữ các thông tin này hoặc lưu các kết quả xử lý của chúng. . Xử lý theo yêu cầu của bộ phận tác vụ và bộ phận quyết định Nó có hai bộ phận con: . Bộ phận ghi nhớ, lưu trữ thông tin. . Bộ phận xử lý thông tin. 3 - Bộ phận quyết định: có chức năng đưa ra những quyết định mục tiêu hoạt động, sự tồn tại và phát triển của tổ chức. Những quyết định thường dựa vào sự biểu diễn thông tin đã dùng để lấy quyết định, nhưng không thể đoán trước được. The link ed image cannot I.2. THÔNG TIN (INFORMATION) be di I.2.1. Khái niệm về thông tin I.2.2. Tính chất I.2.1. Khái niệm về thông tin
  20. Thông tin là một hay tập hợp những phần tử mà ta thường gọi là các tín hiệu phản ánh ý nghĩa về một đối tượng, một hiện tượng hay một quá trình nào đó của sự vật thông qua quá trình nhận thức. Tín hiệu được biểu hiện dưới nhiều dạng khác nhau: ngôn ngữ (tiếng nói, văn bản chữ viết, động tác), hình ảnh, âm thanh, mùi vị được nhận biết thông qua các cơ quan cảm giác và quá trình nhận thức. Cần chú ý là cùng một (hoặc một tập hợp) tín hiệu nhưng tùy những ngữ cảnh khác nhau thể hiện những thông tin khác nhau và cùng một thông tin cũng có thể biểu diễn bằng những dạng tín hiệu khác nhau. Một tổ chức có thể được nhìn nhận, xem xét dưới những góc độ khác nhau, cho nên có nhiều dạng thông tin khác nhau. Tập hợp tất cả những thông tin về một tổ chức cho ta tiếp cận sự hiểu biết về tổ chức đó. Trong tin học, thông tin là sự tinh lọc từ việc xử lý dữ liệu. Chính vì vậy mà hai thành phần quan trọng của hệ thống thông tin là thành phần dữ liệu và thành phần xử lý. I.2.2. Tính chất Hai tính chất chủ yếu là giá thành (cost) và giá trị (value). Giá thành và giá trị của một thông tin là giá thành và giá trị của các phần tử khác nhau cấu thành nên thông tin đó. Giá thành của một thông tin là chi phí phải trả vào việc thu thập, lưu trữ, biến đổi và truyền các thông tin cơ sở cấu thành nên thông tin đó. Ví dụ: Chi phí phải trả cho việc điều tra dân số, đo đạc địa hình hành chánh, lưu trữ, và xử lý để có thông tin về mật độ dân số trên từng đơn vị diện tích hay đơn vị hành chánh. Giá trị phụ thuộc vào: . Bản chất thông tin. . Tính trung thực. . Thời điểm. . Mức độ hiếm hoi. . Giá thành. . Sự biểu diễn thông tin. . Chủ thể sử dụng thông tin. Ta thấy, giá trị thông tin được xác định bởi cái mà nó sẽ phục vụ cho. Như vậy, thông tin chỉ có giá trị nếu nó đáp ứng được một nhu cầu nào đó. Nếu không khai thác được, nó sẽ trở thành vô ích. The link ed image I.3. HỆ THỐNG THÔNG TIN cannot be di I.3.1. Khái niệm về hệ thống thông tin I.3.2. Vai trò của hệ thống thông tin
  21. I.3.1. Khái niệm về hệ thống thông tin Hệ thống thông tin của một tổ chức là tập hợp có hệ thống những thông tin về tổ chức đó. Một tổ chức, như chúng ta đã biết, thường gồm nhiều lớp đối tượng đa dạng, nhiều mối quan hệ, nhiều quy trình xử lý, biến đổi phức tạp, cho nên để phản ánh bản chất của nó, nói cách khác là để có sự hiểu biết đầy đủ về nó phải nghiên cứu để có một sự biểu diễn thích hợp. Thí dụ: Tập hợp các báo cáo kế toán của một tổ chức là hệ thống thông tin về hoạt động tài chính của đơn vị đó. Học bạ và bằng tốt nghiệp là hệ thống thông tin về kết quả học tập và rèn luyện của học sinh, sinh viên trong quá trình đào tạo tại nhà trường I.3.2. Vai trò của hệ thống thông tin . Cung cấp một sự biểu diễn để tiếp cận sự hiểu biết chính xác về tổ chức. . Trên cơ sở hệ thống thông tin về tổ chức (có được sự hiểu biết về tổ chức) có thể khắc phục những thiếu sót, cải tiến những qui trình chưa hợp lý để hệ thống hoạt động có hiệu quả hơn. Một tổ chức gồm nhiều phần tử tương tác động với nhau, nghĩa là luôn sinh ra một môi trường bên trong biến đổi. Ngoài ra, tổ chức còn phải đối phó với thế giới bên ngoài cũng không ngừng biến động. Như vậy, hệ thống thông tin về tổ chức là cơ sở để kiểm soát đầu vào, đầu ra và các qui trình xử lý bên trong để có thể thích nghi với những biến động ở bên trong lẫn bên ngoài để giữ cho mục tiêu của tổ chức không ra ngoài giới hạn cho phép và nhằm đảm bảo tính ổn định cũng như phát triển của hệ thống. The link ed image cannot I.4. CÁC PHƯƠNG TIỆN be di I.4.1 Mô hình I.4.2. Phương pháp I.4.3. Công cụ Các phương tiện dùng trong quá trình xây dựng hệ thống thông tin. I.4.1 Mô hình Mô hình là một tập hợp các phần tử thường được dùng trong phép tương ứng với những lớp các đối tượng, các quan hệ nào đó trong lĩnh vực cần mô tả để có một sự biểu diễn cô đọng, tổng quát, có ý nghĩa, đơn giản và dễ hiểu. Trong tin học mô hình là phương pháp cho tương ứng những phạm trù trừu tượng, phức tạp trong thế giới thực và thậm chí ngay cả trong tin học để có cách nhìn trực quan, dễ hiểu, từ đó có thể từng bước tin học hóa toàn bộ hay một phần lĩnh vực đó. Sự biểu diễn thường được thể hiện trên các trang giấy hoặc trong một
  22. máy tính mà qua đó những người phân tích hệ thống có thể đánh giá, sửa chữa, thử nghiệm trước khi chúng thực sự đưa ra áp dụng trong thực tế. Các mô hình hệ thống giống như các bản vẽ của một tòa nhà. Nếu có nó thì quá dễ dàng cho các kiến trúc sư, các kỹ sư, và những người thợ thủ công thiết kế, xây lắp các vách ngăn, lắp đặt hệ thống điện, nước, truyền thông và những thiết bị khác nếu chúng có một mô hình trên giấy. Trong thương mại, các phân tích viên dùng mô hình mô tả các hệ thống hóa đơn và tài khoản, hệ thống xử lý tồn kho và chi trả tiền lương, cũng như các hệ thống sản xuất. Một mô hình hệ thống được lập thông qua một loạt các lưu đồ thiết kế (design diagrams). Một lưu đồ thiết kế là một sự biểu diễn đồ họa trực quan của một cấu trúc nào đó. Lưu đồ thiết kế bao gồm các lưu đồ ngữ cảnh các xử lý, lưu đồ dòng dữ liệu, sơ đồ cấu trúc, cây quyết định, Phương pháp mô hình hóa trong phân tích hệ thống là cách thức dùng hình thức đồ họa để biểu diễn thông tin về các tổ chức để có sự hiểu biết về chúng một cách trực quan. I.4.2. Phương pháp Các phương pháp là cách thức tiếp cận để tìm hiểu và biểu diễn hệ thông thông tin về tổ chức. Do tính chất phức tạp của một tổ chức, quá trình tìm hiểu tổ chức (hay quá trình xây dựng hệ thống thông tin của một tổ chức) được chia thành nhiều giai đoạn, đối tượng tìm hiểu được chia thành một số lĩnh vực khác nhau; các giai đoạn khác nhau cùng với từng lĩnh vực khác nhau thường có những phương pháp khác nhau thích ứng với chúng (thường thể hiện bằng những mô hình khác nhau). I.4.3. Công cụ Công cụ thủ công: thường dùng ở các giai đoạn ban đầu trong quá trình xây dựng hệ thống thông tin. Tuỳ theo từng giai đoạn mà người ta dùng công cụ thích hợp. Trong giai đoạn mô tả, tổng hợp các kết quả điều tra để có nhận thức ban đầu về hệ thống, công cụ chủ yếu là dùng văn bản (thường là văn bản được viết chặt chẽ: cây quyết định, bảng quyết định, bảng điều kiện, các công thức, kết hợp với các vật chứng), lưu đồ ngữ cảnh về dữ liệu. Mức quan niệm người ta dùng mô hình thực thể – kết hợp để mô tả thành phần dữ liệu, lưu đồ dòng dữ liệu để mô tả thành phần xử lý. Công cụ tin học: thường dùng ở giai đoạn logic hay còn gọi là giai đoạn thiết kế và giai đoạn vật lý cho hệ thống thông tin. Tuy nhiên hiện nay có nhiều công cụ tin học cho phép thực hiện nhiều giai đoạn cũng như chuyển từ giai đoạn này sang giai đoạn khác trong quá trình xây dựng hệ thống thông tin. Phần mềm lập kế hoạch - ứng với giai đoạn lập kế hoạch (chẳng hạn Microsoft Project).
  23. Phần mềm thiết kế – ứng với giai đoạn thiết kế (chẳng hạn Power Designer, Erwin, Designer 2000 ORACLE). Trong đó có các chức năng trợ giúp. o Thiết kế dữ liệu. o Thiết kế xử lý. o Thiết kế giao diện. Các hệ CSDL, các ngôn ngữ lập trình – ứng với giai đoạn lập trình, thử nghiệm và bảo trì. Những công cụ sẽ được trình bày chi tiết trong các giai đoạn thích hợp. The I.5. TỔNG QUÁT VỀ QUÁ TRÌNH ÁP DỤNG link ed image cannot TIN HỌC be di I.5.1. Nghiên cứu sơ bộ (Initial investigation) I.5.2. Nghiên cứu khả thi (Feasibility study) I.5.3. Nghiên cứu chi tiết (detail study) I.5.4. Nghiên cứu kỹ thuật (technical study) I.5.5. Tạo phần mềm (production software) I.5.6. Sử dụng (implementation) I.5.7. Bảo trì (maintenance) Quá trình áp dụng một dự án tin học có thể chia thành nhiều giai đoạn, mỗi giai đoạn cũng có thể chia làm nhiều bước. Trình tự các bước không tuyến tính mà có dạng xoáy trôn ốc, hay đơn giản chúng có dạng thác nước.
  24. The linked image cannot be displayed. The file may have been moved, renamed, or deleted. Verify that the link points to the correct file and location. I.5.1. Nghiên cứu sơ bộ (Initial investigation) Giai đoạn này giới thiệu các mục tiêu của điều tra ban đầu, các bước này yêu cầu phải tiến hành đầu tiên trong công tác điều tra; các nhiệm vụ liên quan trong giai đoạn này là: Thu thập dữ liệu thông qua phỏng vấn, điều tra, và quan sát tổ chức. Nó cũng bao gồm những thông tin và những tang vật mà chúng sẽ được đề cập trong báo cáo điều tra đầu tiên. Nhiệm vụ của giai đoạn này là trách nhiệm của những người lãnh đạo tổ chức, những người dùng và những người phân tích hệ thống. I.5.2. Nghiên cứu khả thi (Feasibility study) Giai đoạn này xác định: . Mô tả hệ thống hiện tại. . Những vấn đề còn tồn tại của hệ thống. Trên cơ sở đó, quyết định xem có cần tự động hóa, tin học hóa hay không hay tự động hóa toàn bộ hệ thống hay trong khâu nào. Nếu cần tự động hóa thì dự đoán khả năng hệ thống tương lai kèm theo các giải pháp và những yêu cầu về các khía cạnh chính sách, tổ chức, kỹ thuật, chi phí cần thiết cho từng giải pháp tương ứng. Nhiệm vụ của giai đoạn này là trách nhiệm của những người phân tích hệ thống, những người lãnh đạo và những người quản lý. I.5.3. Nghiên cứu chi tiết (detail study) Sau khi đã chọn giải pháp cho hệ thống thông tin mới. Thỏa thuận với người sử dụng cũng như với những người có trách nhiệm (lãnh đạo tổ chức hoặc quản lý) về các quy tắc quản lý, kế hoạch thực hiện và các những thủ tục liên quan. Việc
  25. thõa thuận này có thể biểu thị bằng một hợp đồng trách nhiệm chặt chẽ giữa các bên. Nhiệm vụ của giai đoạn này là trách nhiệm của những người phân tích hệ thống và lãnh đạo, những người có trách nhiệm đối với tổ chức. I.5.4. Nghiên cứu kỹ thuật (technical study) Thỏa thuận về một cơ cấu kỹ thuật (phần cứng, phần mềm, trình độ và kỷ năng những người thao tác) và các phương thức sử dụng. Nhiệm vụ của giai đoạn này là trách nhiệm của những người thiết kế hệ thống. I.5.5. Tạo phần mềm (production software) Cho hệ thống mới bắt đầu hoạt động với các chương trình thử nghiệm. Nếu hệ thống có những khiếm khuyết thì phải phát hiện nguyên nhân do khâu nào và phản ánh với những người có trách nhiệm thuộc khâu đó. Nhiệm vụ của giai đoạn này là trách nhiệm của những người lập trình và người hiệu chỉnh chương trình. I.5.6. Sử dụng (implementation) Hệ thống mới được cài đặt vào môi trường thực sự. Nhiệm vụ của giai đoạn này chủ yếu là trách nhiệm của những người dùng. I.5.7. Khai thác và Bảo trì (maintenance) Hệ thống mới vừa hoạt động, vừa để ý đến các thay đổi trong nội bộ lẫn các đòi hỏi của môi trường biến chuyển bên ngoài để thích ứng theo. Nhiệm vụ của giai đoạn này là trách nhiệm của tất cả các thành phần. The link ed image I.6. CÁC THÀNH PHẦN THAM GIA cannot be di I.6.1. Người dùng (Users) I.6.2. Người quản lý (Manager) I.6.3. Người hiệu chỉnh (Auditors) I.6.4. Người phân tích hệ thống (System analysts) I.6.5. Người thiết kế hệ thống (System designers) I.6.6. Người lập trình (Programers) I.6.7. Người điều hành (Operational personnel)
  26. I.6.1. Người dùng (Users) Người dùng là người mà tổ chức phải phục vụ (có thể bên ngoài tổ chức). Thí dụ khách hàng cũng có thể là người thao tác trong bộ phận tác vụ hay trong bộ phận quản lý. Chức năng của người dùng: . Cung cấp thông tin cho người phân tích hệ thống về tổ chức hiện tại. . Ðưa yêu cầu cho hệ thống tương lai. . Thử nghiệm, kiểm chứng, khai thác và sử dụng hệ thống thông tin. I.6.2. Người quản lý (Manager) Người quản lý là những người chịu trách nhiệm về một lĩnh vực nào đó của hệ thống. Họ là người am hiểu tường tận về lĩnh vực của họ. Ðó là đối tượng mà người phân tích hệ thống phải liên hệ để hiểu những yêu cầu của hệ thống cũng như của chính họ nhằm mô tả chính xác hệ thống hiện tại và làm cơ sở cho việc cải tiến nó nếu chưa hợp lý. I.6.3. Người hiệu chỉnh (Auditors) Tùy mức độ của đề án có thể có hoặc không có (đối với đề án nhỏ hoặc đơn giản) thành phần này. I.6.4. Người phân tích hệ thống (System analysts) Người phân tích hệ thống là chìa khóa của bất kỳ sự phát triển dự án nào, trên cương vị đó, họ đóng một số vai trò như sau: Thu thập thông tin: thông qua công tác điều tra nghiên cứu bằng các phương pháp như: phỏng vấn, quan sát, tham khảo hồ sơ, tài liệu kết hợp với kinh nghiệm của bản thân để xây dựng thông tin hiện tại cho tổ chức. Người phân tích hệ thống phải có khả năng nắm bắt và hiểu thấu đáo những yêu cầu của người dùngï, có kiến thức thức về kỷ thuật máy tính, biết ứng dụng thành tựu công nghệ thông tin vào giải quyết những vấn đề thực tế. Người phân tích hệ thống là người tự tìm thấy chính bản thân mình trong những thành phần tham gia xây dựng hệ thống: những người dùng, những người quản lý, những người lập trình, người hiệu chỉnh, và hàng loạt những người với những vai trò khác nhau khác, tất cả họ thường có những bất đồng với những người khác trong nhận thức về hệ thống thông tin. Bằng sự hiểu biết và những kinh nghiệm trong việc xây dựng hệ thống thông tin, người phân tích hệ thống phải là người làm trung gian hoà giải những bất đồng giữa các thành phần trên. Người phân tích hệ thống là người lãnh đạo đồ án (Project leader): Thông thường người phân tích hệ thống là người có nhiều kinh nghiệm hơn những thành phần khác cho nên họ được giao đề án trước khi những người lập trình bắt đầu làm các công việc tiếp theo. Chính vì vậy, khuynh hướng
  27. tự nhiên là người ta gán trách nhiệm quản lý đề án cho những người phân tích hệ thống. I.6.5. Người thiết kế hệ thống (System designers) Những người thiết kế hệ thống là người (hoặc một nhóm người) mà họ sẽ nhận kết xuất từ những người phân tích hệ thống. Công việc của họ là chuyển mỗi phát biểu tự do về kỷ thuật về những yêu cầu của người dùng thành một thiết kế có tính kiến trúc cấp cao hơn. Nó là cái sườn mà dựa vào đó các nhà lập trình có thể triển khai làm việc. Trong nhiều trường hợp người phân tích hệ thống và người thiết kế hệ thống là một, hoặc là thành viên của cùng một nhóm người. Ðiều quan trọng là những người phân tích hệ thống và những người thiết kế hệ thống làm việc gần gũi với nhau từ đầu đến cuối đề án. I.6.6. Người lập trình (Programers) Người lập trình là những người nhận kết xuất từ những người thiết kế hệ thống, dùng ngôn ngữ lập trình để triển khai chúng, kiểm tra và thử nghiệm chương trình. Những người phân tích hệ thống bàn giao kết quả công việc đã làm của họ cho những người thiết kế hệ thống, và những người thiết kế hệ thống lại chuyển giao sản phẩm của họ cho những người lập trình để họ thảo chương. Ðối với những đề án lớn công việc thường tiến hành theo một chuỗi tuần tự nghiêm ngặt nên phải tách bạch quá trình thực hiện thành từng giai đoạn và phân hoạch những người tham gia thành các nhóm để theo dõi, kiểm tra cũng như phân chia trách nhiệm. Chính vì vậy, công việc của những người phân tích hệ thống tiến hành đầu tiên và phải được hoàn thành hoàn chỉnh trước khi công việc của những người thiết kế và những người lập trình bắt đầu. I.6.7. Người điều hành (Operational personnel) Người điều hành là người có trách nhiệm trong trung tâm máy tính, mạng viễn thông điện tử, chịu trách nhiệm về sự an toàn của phần cứng, phần mềm và dữ liệu trong máy tính. Thường là người chịu trách nhiệm phân các quyền can thệp vào hệ thống cho các thành phần tham gia (chủ yếu cho các nhóm người dùng). The I.7. MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP PHÂN TÍCH THIẾT KẾ link ed image cannot be di HỆ THỐNG I.7.1 Phương pháp MERISE (MEthode pour Rassembler les Idees Sans Effort) I.7.2 Phương pháp SADT (Structured Analysis and Design) I.7.3 Phương pháp MCX (Methode de xavier castellani) I.7.4 Phương pháp phân tích hướng đối tượng (Object Oriented Analysis)
  28. Lịch sử hình thành và phát triển các phương pháp phân tích và thiết kế hệ thống thông tin có từ lâu và rất đa dạng. Trước khi những phương pháp phân tích thiết kế hệ thống chính thống ra đời đã có những phương pháp phân tích cổ điển. Từ sự phát triển tột bậc của khoa học công nghệ thông tin trong vài ba thập niên trở lại đây, các tổ chức mà con người muốn tự động hóa càng ngày càng phức tạp, yêu cầu tự động hóa càng cao và các đòi hỏi của người dùng càng khắt ke hơn, các phương pháp cổ điển đó không đáp ứng được. Cho tới nay trên thế giới đã hình thành nhiều phương pháp, nhiều trường phái quan tâm đến lĩnh vực này. I.7.1 Phương pháp MERISE (MEthode pour Rassembler les Idees Sans Effort) Phương pháp này có nguồn gốc từ Pháp, ra đời vào cuối thập niên 70. Hiện được dùng nhiều ở Pháp và các nước châu Âu. Ý tưởng cơ bản của phương pháp MERISE là sau giai đoạn tiếp cận, điều tra và tổng hợp, phân chia hệ thống thành hai thành phần: dữ liệu và xử lý, và chia quá trình phát triển hệ thống thành 3 mức tiếp cận: quan niệm, logic và vật lý. Với mỗi thành phần và mỗi mức tiếp cận có một mô hình tương ứng, mỗi một mức tiếp cận thường do một hoặc một số thành phần trong hệ thống đảm nhận. Ưu điểm của phương pháp MERISE có cơ sở khoa học vững chắc, hiện được dùng nhiều ở Pháp và các nước châu Âu. Nhược điểm của phương pháp này là cồng kềnh, do đó nó không thích hợp trong việc dùng nó để giải quyết những đề án nhỏ. I.7.2 Phương pháp SADT (Structured Analysis and Design) Phương pháp này xuất phát từ Mỹ, ý tưởng cơ bản của nó là phân rã một hệ thống thành các phân hệ nhỏ và đơn giản. SADT được xây dựng dựa trên các nguyên lý sau: . Xuất phát từ một mô hình. . Phân tích đi xuống: từ tổng thể đến chi tiết. . Dùng một mô hình chức năng và một mô hình quan niệm. . Thể hiện tính đối ngẫu của hệ thống. . Sử dụng các biểu diễn dưới dạng đồ họa. . Phối hợp hoạt động của nhóm. . Ưu tiên tuyệt đối cho hồ sơ viết. SADT sử dụng các kỷ thuật sau: . Lưu đồ dòng dữ liệu. . Từ điển dữ liệu. . Ngôn ngữ giả (Anh ngữ có cấu trúc). . Bảng quyết định. . Cây quyết định. Nhược điểm của phương pháp này là không bao gồm toàn bộ tiến trình phân tích và nếu không thận trọng sử dụng SADT có thể dẫn đến tình trạng trùng lắp
  29. thông tin. I.7.3 Phương pháp MCX (Methode de xavier castellani) Phương pháp này có nguồn gốc từ Pháp, do các giáo sư của học viện tin học xí nghiệp tạo ra. Nó cho phép xây dụng một mô hình tổng quát cũng như phân hệ của hệ thống thông tin, phân tích các thành phần dữ liệu và lượng hóa các xử lý cũng như truyền thông các hệ thống thông tin. Phương pháp MCX phân hoạch quá trình phân tích thành các giai đoạn: . Phân tích vĩ mô. . Phân tích sơ bộ. . Phân tích quan niệm. . Phân tích chức năng. . Phân tích cấu trúc. Phương pháp này khá hữu hiệu, thích hợp với việc thực hành. Nhược điểm của nó là hơi rườm rà. I.7.4 Phương pháp phân tích hướng đối tượng (Object Oriented Analysis) Phương pháp phân tích hướng đối tượng hình thành giữa thập niên 80 dựa trên ý tưởng lập trình hướng đối tượng. Phương pháp này đã phát triển, hoàn thiện và hiện nay rất phổ dụng. Nó dựa trên một số khái niệm cơ bản sau: Ðối tượng (Object): gồm dữ liệu và thủ tục tác động lên dữ liệu này. Ðóng gói (Encapsulation): Không cho phép tác động trực tiếp lên dữ liệu của đối tượng mà phải thông qua các phương pháp trung gian. Lớp (Class): Tập hợp các đối tượng có chung một cấu trúc dữ liệu và cùng một phương pháp. Kế thừa (Heritage): tính chất kế thừa là đặc tính cho phép định nghĩa một lớp mới từ các lớp đã có bằng cách thêm vào đó những dữ liệu mới, các phương pháp mới có thể kế thừa những đặc tính của lớp cũ. The The The The link ed link ed link ed link ed image image image image PHÂN TÍCH HỆ THỐNG cannot cannot cannot cannot be di be di be di be di
  30. The The link ed link ed image image cannot cannot PHÂN TÍCH HỆ THỐNG be di be di Tổng quan Học phần phân tích thiết kế hệ thống thông tin được chia thành 6 chương: Chương 1. Giới thiệu về hệ thống thông tin Chương này giới thiệu những khái niệm cơ bản về một hệ thống thông tin: khái niệm hệ thống và hệ thống thông tin, cấu tạo và phân loại các hệ thống thông tin, các thành phần của một hệ thống thông tin. Chương 2. Mô tả hệ thống Chương này giới thiệu qui trình tìm hiểu của một tổ chức dự định xây dựng một hệ thống thông tin mới: Từ quá trình khảo sát điều tra, phân tích các yêu cầu và qui trình quản lí của tổ chức, phân tích tính khả thi, lập báo cáo. Chương 3. Thành phần dữ liệu mức quan niệm Chương này là bước đầu tiên của quá trình thiết kế các mô hình dữ liệu. Mục tiêu là chuyển từ việc mô tả bài toán thành một mô hình quan niệm dữ liệu, cụ thể đó là mô hình thực thể - kết hợp (ERM). Chương 4. Mô hình dữ liệu mức logic Mục đích của chương này là nghiên cứu qui trình chuyển từ mô hình ERM sang mô hình dữ liệu logic, cụ thể là mô hình quan hệ. Chương 5. Lưu đồ dòng dữ liệu Việc nghiên cứu quá trình xử lí và luân chuyển dữ liệu trong hệ thống thông tin là một công việc quan trọng, giúp cho việc thiết kế các module một cách hiệu quả và đúng đắn. Chương 6. Mô hình Merise Chương này khái quát một tiếp cận phân tích thiết kế thông tin theo trường phái châu Âu. Chương 7. Sơ lược về hệ thống thông tin hướng đối tượng The The The link ed link ed link ed image image image PHÂN TÍCH HỆ THỐNG cannot cannot cannot be di be di be di
  31. The The The link ed link ed link ed image image image cannot cannot cannot PHÂN TÍCH HỆ THỐNG be di be di be di Câu hỏi, bài tập 1. Trong khi đang phỏng vấn để thu thập thông tin, nếu người được phỏng vấn có tính hướng tâm rụt rè, thứ tự các câu hỏi sẽ là: a) Các câu hỏi đóng rồi đến câu hỏi mở b) Các câu hỏi mở rồi đến câu hỏi đóng c) Chỉ có các câu hỏi mở d) Không phải các cách trên 2. Trong khi đang phỏng vấn để thu thập thông tin, nếu người được phỏng vấn có tính hướng tâm mạnh dạn, thứ tự các câu hỏi sẽ là: a) Các câu hỏi mở rồi đến câu hỏi đóng b) Các câu hỏi đóng rồi đến câu hỏi mở c) Chỉ có các câu hỏi đóng d) Không phải các cách trên 3. Trong việc phân tích thiết kế hệ thống, các thông tin thu được thông qua bảng câu hỏi đặc biệt hữu ích nếu các câu hỏi là: a) Loại mở b) Các câu hỏi định tính c) Các câu hỏi định lượng d) Không phải các cách trên 4. Trong việc phân tích thiết kế hệ thống, các thông tin thu được thông qua bảng câu hỏi có những điểm hạn chế là: a) Loại đóng b) Các câu hỏi định lượng c) Loại mở d) Không phải các cách trên 5. Hãy lập một nhóm đi khảo sát điều tra tìm hiểu yêu cầu, qui trình xử lí của một tổ chức cơ quan, bao gồm những công việc sau: - Thiết kế các câu hỏi phỏng vấn cho những đối tượng cần phỏng vấn - Thiết kế các bảng câu hỏi cho các đối tượng cần điều tra - Phân tích kết quả khảo sát, điều tra - Lập báo cáo kết quả điều tra, từ đó đánh giá tính khả thi cho việc xây dựng hệ thống thông tin. 6. Quy trình phát triển hệ thống là gì? 7. Phân biệt Vòng đời hệ thống với Phương pháp luận phát triển hệ thống. 8. Giải thích tại sao lại nên để người sử dụng tham gia và tất cả các giai đoạn của quá trình phát triển hệ thống? 9. Các nguyên nhân có thể dẫn tới việc ra đời một dự án phát triển hệ thống?
  32. 10. Nêu các giai đoạn nói chung của một dự án phát triển hệ thống? 11. Nêu các hoạt động diễn ra trong suốt vòng đời phát triển hệ thống? 12. Nêu các ưu nhược điểm của chiến lược phát triển hệ thống hướng mô hình. 13. Cho biết khái niệm công cụ CASE? 14. Phân loại công cụ CASE. 15. Nêu một số ví dụ về môi trường phát triển ứng dụng.
  33. The The The link ed link ed link ed image image image cannot cannot cannot PHÂN TÍCH HỆ THỐNG be di be di be di Mục tiêu yêu cầu Sau khi học xong chương này, sinh viên phải thực hiện được những công việc sau: - Biết tìm hiểu các yêu cầu, qui trình xử lí của một tổ chức - Biết sử dụng các phương pháp khảo sát điều tra tổ chức để nắm vững các thông tin cần thiết cho quá trình phân tích, thiết kế. - Biết lập các báo cáo điều tra để người quản lí dự án, người phân tích, thiết kế có cơ sở để thực hiện nhiệm cụ thể của họ. - Biết phân tích, tổng hợp kết quả điều tra.
  34. The The The link ed link ed link ed image image image cannot cannot cannot PHÂN TÍCH HỆ THỐNG be di be di be di Tóm tắt chương II Mô tả hệ thống Nói chung hệ thống là phức tạp, để tìm hiểu bản chất của nó, biểu diễn nó một cách chính xác, đòi hỏi phải có thời gian và phương pháp. Do đó quá trình tiếp cận thường chia ra nhiều pha, giữa các pha này cũng có những mối liên hệ lẫn nhau không phải theo thứ tự tuyến tính mà theo kiểu mô hình thác nước đổ hay mô hình xoắn ốc. Kết quả cần đạt được sau giai đoạn này là phải có một hồ sơ phân tích về tổ chức hiện tại (còn gọi là bản mô tả hệ thống) để từ đó làm cơ sở cho việc tiến hành bước mô hình hóa tiếp. Chương này trình bày những nội dung cơ bản sau: Tìm hiểu các yêu cầu của tổ chức Ðể phát triển một hệ thống phải dựa trên các yêu cầu của chính tổ chức và của những thành phần tham gia vào đề án phát triển hệ thống đó. Có thể phân chia các yêu cầu thành 3 nhóm chính: Các yêu cầu của chính hệ thống. Các yêu cầu của người dùng. Các yêu cầu kỹ thuật. Những yêu cần này thường mâu thuẫn nhau. Vai trò của người phân tích hệ thống là phải biết dung hòa các yêu cầu này. Các phương pháp điều tra (Investigation methodes) Phỏng vấn (Interview) Ðiều tra bằng các câu hỏi Quan sát thực tế Nghiên cứu tài liệu Hầu hết các khó khăn có thể gặp trong phân tích hệ thống bắt nguồn từ quá trình điều tra khảo sát. Một số người nhận thức không chính xác rằng quá trình điều tra kết thúc sau khi các câu hỏi về hệ thống hiện tại và hệ thống tương lai đã được trả lời xong. Sự thật, tất cả các thông tin phản ánh tình trạng hiện tại phải được thu thập, sau đó cần nhiều thời gian và công sức
  35. để phân tích nhằm quyết định những thông tin nào cần quan tâm và làm sao để thu thập chúng. Trong phần này chúng ta sẽ bàn đến một số phương pháp điều tra thường gặp. . Báo cáo điều tra (Survey report) Các mục tiêu của tổ chức; Mối liên hệ nội tại giữa các thành phần trong tổ chức; Các chi tiết của hệ thống hiện tại; Các vật chứng (thông tư, quyết định, biểu bảng, ); Từ đó đánh giá hệ thống hiện tại về các khía cạnh: cấu trúc các thành phần, các xử lý, hiệu quả hoạt động của tổ chức. Ðề xuất hệ thống tương lai và dự đoán sơ bộ về chi phí và lợi nhuận. Các khuyến cáo, khung thời gian và kế hoạch cho phát triển hệ thống. Phân tích, tổng hợp kết quả điều tra Ðặc điểm của các thông tin đã thu thập được qua các báo cáo trên là: Hổn độn, chưa có cấu trúc. Chưa nhất quán. Trùng lắp. Từ đó để có một sự hiểu biết về tổ chức một cách có hệ thống cần phải trình bày lại một cách đầy đủ, rõ ràng và chính xác. Về phương diện lý thuyết, báo cáo điều tra nên được viết bằng ngôn ngữ của người dùng. Những phần kỷ thuật cho sự thiết kế nên đặt vào trong một phần phụ lục. Cách trình bày phải: Từ tổng quát đến chi tiết (có tính phân cấp). Có đánh giá, nhận xét. Có thể bổ sung nội dung hay hình thức các quyết định, các thông tư, các biểu bảng, sơ đồ (nếu có).
  36. The The The link ed link ed link ed image image image cannot cannot cannot PHÂN TÍCH HỆ THỐNG be di be di be di Chương II Mô Tả Hệ Thống 1. Mục Tiêu 2. Kiến thức cơ bản cần có để học chương này 3. Tài liệu tham khảo liên quan đến chương 4. Nội dung: II.1. TÌM HIỂU CÁC YÊU CẦU CỦA TỔ CHỨC II.2. CÁC PHƯƠNG PHÁP ÐIỀU TRA (INVESTIGATION METHODES) II.3. BÁO CÁO ÐIỀU TRA (SURVEY REPORT) II.4. PHÂN TÍCH, TỔNG HỢP KẾT QUẢ ÐIỀU TRA THÍ DỤ TỔNG QUÁT: VẤN ÐỀ QUẢN LÝ MUA BÁN HÀNG HÓA 5. Vấn đề nghiên cứu của chương kế tiếp Nói chung hệ thống là phức tạp, để tìm hiểu bản chất của nó, biểu diễn nó một cách chính xác, đòi hỏi phải có thời gian và phương pháp. Do đó quá trình tiếp cận thường chia ra nhiều pha, giữa các pha này cũng có những mối liên hệ lẫn nhau không phải theo thứ tự tuyến tính mà theo kiểu mô hình thác nước đổ hay mô hình xoắn ốc. Kết quả cần đạt được sau giai đoạn này là phải có một hồ sơ phân tích về tổ chức hiện tại (còn gọi là bản mô tả hệ thống) để từ đó làm cơ sở cho việc tiến hành bước mô hình hóa tiếp theo. The II.1. TÌM HIỂU CÁC YÊU CẦU CỦA TỔ link ed image cannot be di CHỨC II.1.1. Các yêu cầu của hệ thống II.1.2. Các yêu cầu của người dùng (users requirements) II.1.3. Các yêu cầu kỷ thuật (Technical requirement)
  37. Ðể phát triển một hệ thống phải dựa trên các yêu cầu của chính tổ chức và của những thành phần tham gia vào đề án phát triển hệ thống đó. Có thể phân chia các yêu cầu thành 3 nhóm chính: Các yêu cầu của chính hệ thống. Các yêu cầu của người dùng. Các yêu cầu kỷ thuật. Những yêu cần này thường mâu thuẫn nhau. Vai trò của người phân tích hệ thống là phải biết dung hòa các yêu cầu này. II.1.1. Các yêu cầu của hệ thống Hệ thống phải phù hợp với các mục tiêu, chiến lược của tổ chức: Những thay đổi nhỏ trong sự phát triển của tổ chức có thể có một ảnh hưởng lớn trong các yêu cầu của hệ thống thông tin. Bởi vậy, trong quá trình phát triển hệ thống, những yêu cầu này cần được kiểm tra thường xuyên để nó phù hợp với những chiến lược chung. Hệ thống thông tin phải tạo ra những trợ giúp quyết định. Hệ thống phải tinh lọc từ dữ liệu tạo ra những thông tin hữu ích. Kết hợp với khả năng phân tích, tổng hợp của người có trách nhiệm, hệ thống thông tin đóng một vai trò quan trọng việc làm cơ sở để bộ phận lãnh đạo có thể dựa vào đó mà ban hành các quyết định hợp lý. Hệ thống phải không gây ra những tác hại cho các tổ chức khác (chẳng hạn đối với môi trường bên ngoài). Hệ thống phải trả lại sự đầu tư (Return on investment): Một hệ thống thông tin mới cần chỉ ra lợi nhuận mà nó có thể mang lại, bởi vì quyết định đầu tư, chi phí phát triển và chi phí vận hành phải dựa trên phân tích tài chính. Hệ thống phải tiết kiệm tài nguyên và nhân lực: tài nguyên và nhân lực thay đổi sẽ ảnh hưởng đến số lượng nhân viên, kỹ năng và khối lượng công việc của nhân viên. Trong nhiều trường hợp khi cấu trúc nguồn nhân lực không thay đổi, nhưng khối lượng công việc và yêu cầu kỹ năng của nhân viên phải nâng cao hơn. Hệ thống phải trợ giúp quản lý điều hành: Việc cung cấp các thông tin chi tiết, tạo các báo cáo nhanh, chính xác có thể giúp người lãnh đạo có các
  38. quyết định giúp cho công việc quản lý, điều hành uyển chuyển và hiệu quả. Hệ thống phải cải thiện truyền thông thông tin (Improving information communication). Ðó là việc tối ưu hóa luồng thông tin bao gồm: việc chuẩn bị những thông tin, việc cập nhật làm sao cho nhanh chóng và hợp lý, việc kết xuất thông tin phải có chất lượng, đầy đủ và kịp thời. Sản phẩm thông tin là kết quả cuối cùng của hệ thống thông tin. Chúng ta cần phải chú ý đặc biệt tới các yêu cầu của sản phẩm thông tin để mà phân tích cẩn thận. Những yêu cầu này sẽ được thường xuyên so sánh với các chiến lược tổng quát trong khi phát triển hệ thống. II.1.2. Các yêu cầu của người dùng (users requirements) Những người dùng là những người thường xuyên sử dụng hệ thống thông tin để quản lý tổ chức của họ. Họ là một trong những người hiểu biết hệ thống thông tin hiện tại (từ nguồn thông tin, các yêu cầu của người quản lý tới các thiếu sót của hệ thống) và họ cũng là những người chủ tương lai của hệ thốâng. Bởi vậy các yêu cầu của họ cần phải đặc biệt lưu tâm khi phát triển bất kỳ một hệ thống thông tin nào. Thường các yêu cầu của họ về hệ thống mới là: Hệ thống phải dễ dàng truy xuất (Easy access): có thể truy xuất dữ liệu đúng lúc và dễ dàng vận hành. Hệ thống phải có tính hệ thống (The system): phải có tính phân cấp, từ đó người dùng dễ dàng nắm được cái sườn của toàn bộ hệ thống. Hơn nữa hệ thống phải chắc chắn và ổn định, có khả năng cung cấp những thông tin mà người dùng cần thiết, dễ dàng bảo hành và cải tiến, nhanh chóng chỉ ra các lỗi cần phải điều chỉnh. Về mặt giao diện (Interface): Hệ thống phải phù hợp với kiểu làm việc của người dùng, ổn định, dễ dàng điều khiển dữ liệu, độc lập và uyển chuyển, có khả năng cho người dùng tiếp cận nhiều cách khác nhau. II.1.3. Các yêu cầu kỷ thuật (Technical requirement) Các yêu cầu kỷ thuật cần phải được tính đến khi thiết kế hệ thống thông tin, có một số điểm quan trọng cần lưu ý như sau: Hệ thống phải xử lý được với khối lượng lớn thông tin. Do đó thiết bị công nghệ thông tin phải phù hợp dung lượng của thông tin mà nó được xử lý. Cần chú ý là hàng ngày thông tin càng tăng thêm không ngừng, nên cần
  39. phải quan tâm đặc biệt đến vấn đề này. Hệ thống phải xử lý chính xác (Accuracy): Ðây là yêu cầu thiết yếu, những xử lý sai sót sẽ dẫn tới những tác hại không lường, có thể ảnh hưởng tới sự ổn định của chính tổ chức. Tính chính xác cao đòi hỏi ở mọi nơi và mọi lúc. Hệ thống phải giải quyết được những vấn đề phức tạp (Complexity): Tính phức tạp trong các xử lý cần phải tính đến khi mô tả chúng. Các kết quả trong tính toán thông tin có thể được xử lý về mặt nguyên lý. Tuy nhiên bởi vì tính phức tạp của nó nếu hệ thống hiện tại chưa giải quyết được những vấn đề phức tạp, đòi hỏi phải nghiên cứu nghiêm túc để hiểu biết chính xác, để tìm giải pháp thích hợp. Rõ ràng rằng chính hệ thống, các chuyên gia công nghệ thông tin (cụ thể là những người phân tích hệ thống) và những người dùng từ những góc độ khác nhau có những yêu cầu khác nhau. Khả năng của người phân tích được thể hiện ở chổ khả năng thu thập các ý tưởng và đánh giá chúng từ những khía cạnh khác nhau, bởi vì mỗi thành phần chỉ có khả năng biết về lĩnh vực của chính họ mà thôi. The II.2. CÁC PHƯƠNG PHÁP ÐIỀU TRA (INVESTIGATION link ed image cannot be di METHODES) II.2.1. Phỏng vấn (Interview) II.2.2. Ðiều tra bằng các câu hỏi II.2.3. Quan sát thực tế II.2.4. Nghiên cứu tài liệu Hầu hết các khó khăn có thể gặp trong phân tích hệ thống bắt nguồn từ quá trình điều tra khảo sát. Một số người nhận thức không chính xác rằng quá trình điều tra kết thúc sau khi các câu hỏi về hệ thống hiện tại và hệ thống tương lai đã được trả lời xong. Sự thật, tất cả các thông tin phản ánh tình trạng hiện tại phải được thu thập, sau đó cần nhiều thời gian và công sức để phân tích nhằm quyết định những thông tin nào cần quan tâm và làm sao để thu thập chúng. Trong phần này chúng ta sẽ bàn đến một số phương pháp điều tra thường gặp. II.2.1. Phỏng vấn (Interview) Các vấn đề cần quan tâm đối với người tiến hành phỏng vấn: Cuộc phỏng vấn:
  40. Trước lúc phỏng vần: Chuẩn bị một danh sách các chủ đề chính mà bạn muốn hỏi. Cần biết nên phỏng vấn ai: những người có trách nhiệm, những người hiểu biết về lĩnh vực cần quan tâm. Nên thông qua lãnh đạo để chọn người được phỏng vấn. Nên liên hệ trực tiếp với người sẽ được phỏng vấn (hoặc thông qua thư ký của người đó) để có một cái hẹn và được sự đồng ý với thời gian, địa điểm và báo trước mục đích phỏng vấn. Trong quá trình phỏng vấn: Phải giới thiệu khi bắt đầu cuộc phỏng vấn. Tạo mối không khí thoải mái, thân thiện cho cuộc phỏng vấn. Chăm chú lắng nghe, ghi nhận, không nên cho nhận xét. Biết cách hướng dẫn, điều hành cuộc phỏng vấn để tránh lan man. Làm chủ cuộc phỏng vấn. Dùng ngôn ngữ nghiệp vụ, tránh dùng ngôn ngữ tin học (kể cả khi người được phỏng vấn đã từng sử dụng hệ thống thông tin) Kết thúc cuộc phỏng vấn: Tóm tắt những điểm chính của cuộc phỏng vấn, nhằm có sự xác nhận chính xác. Chuẩn bị cho một sự hợp tác tiếp theo và để lại một lối thoát mở cho cả hai bên. Không nên tạo một cuộc đối thoại quá dài hoặc chuẩn bị quá nhiều câu hỏi để hỏi. Các ngữ cảnh mà trong đó chúng ta thực hiện các cuộc phỏng vấn thường khó khăn và không thể đoán trước được. Tuy nhiên, các cuộc phỏng vấn là nguồn thông tin chính về hệ thống hiện tại và hệ thống tương lai. Có hai lý do chính do việc phỏng vấn sai: Người tiến hành phỏng vấn hiểu sai những gì người dùng nói. Những sự truyền đạt giữa người tiến hành phỏng vấn và người được phỏng vấn không tốt. II.2.2. Ðiều tra bằng các câu hỏi Ðây là phương pháp đơn giản, chỉ phù hợp với một số lĩnh vực nào đó và không thích hợp đối với những phân tích viên thiếu kinh nghiệm. Nội dung của phương pháp này là lập một bảng các câu hỏi cùng các phương thức trả lời tương ứng, yêu cầu người được điều tra điền vào sự trả lời, sau đó thu thập kết quả và phân tích. Chính vì vậy bảng câu hỏi - trả lời nên:
  41. Trình bày mục đích của việc điều tra: xây dựng hệ thống thông tin. Câu hỏi phải rõ ràng để người được điều tra dễ dàng lựa chọn phương án trả lời. Có 2 dạng câu hỏi: Dạng đóng: chỉ có một số phương án lựa chọn khi trả lời. Dạng mở: cho phép người được điều tra trả lời khác với những lựa chọn (ghi thêm vào). Nếu cần quản lý việc điều tra bằng máy tính thì mẫu câu hỏi phải có hình thức hợp lý để dễ dàng nạp vào máy tính. Ghi thời hạn thu hồi (gửi lại bản điều tra). Nếu không cần bảo mật thông tin và cần liên hệ thì nên yêu cầu ghi tên, địa chỉ người được điều tra để khi cần có thể liện lạc, trao đổi. II.2.3. Quan sát thực tế Ngạn ngữ có câu: “Trăm nghe không bằng một thấy”. Quan sát thực tế là xem xét việc làm thực tế của tổ chức như thế nào, việc luân chuyển thông tin trong tổ chức ra sao. Phương pháp này bổ sung thêm những kết quả điều tra của những phương pháp khác, cũng cố thêm những dự đoán của người phân tích hệ thống. II.2.4. Nghiên cứu tài liệu Là phương pháp nghiên cứu thông qua các vật chứng (báo biểu, báo cáo, ), các chủ trương, thông tư, qui định, là phương pháp để có những thông tin quan trọng, nhất là những thông tin mang tích pháp lý đòi hỏi. Trong thực tế nhiều khi qua sự nghiên cứu này còn phát hiện ra những điểm thiếu chính xác, chặt chẽ của hệ thống. Kết luận: Rõ ràng rằng mỗi phương pháp có điểm mạnh và điểm yếu của nó và phù hợp với từng hoàn cảnh cụ thể. Có một nguyên lý tổng quát là: thông tin mà bạn thu thập được về môi trường hoạt động của một tổ chức càng nhiều thì bạn hiểu về nó càng chính xác. The link ed image II.3. BÁO CÁO ÐIỀU TRA (SURVEY REPORT) cannot be di
  42. Tất cả các báo cáo phải được viết một cách khoa học. Mỗi báo cáo phải nêu tên dự án, tác giả của nó, địa chỉ, lần tiếp xúc số mấy. Tiếp theo là mục lục với những mục chính như sau: Các mục tiêu của tổ chức; Mối liên hệ nội tại giữa các thành phần trong tổ chức; Các chi tiết của hệ thống hiện tại; Các vật chứng (thông tư, quyết định, biểu bảng, ); Từ đó đánh giá hệ thống hiện tại về các khía cạnh: cấu trúc các thành phần, các xử lý, hiệu quả hoạt động của tổ chức. Ðề xuất hệ thống tương lai và dự đoán sơ bộ về chi phí và lợi nhuận. Các khuyến cáo, khung thời gian và kế hoạch cho phát triển hệ thống. Những điểm sau đây cũng cần đưa vào thêm trong phần kết luận của báo cáo: Các vật chứng cho hệ thống hiện tại có phù hợp không? Người dùng đã xem lại và đồng ý với những quan điểm nào? Những người dùng đã được hỏi ý kiến và phân tích viên đã ghi địa chỉ liên hệ chính xác chưa? Tất cả các báo cáo đã được nghiên cứu triệt để chưa? Những yêu cầu chức năng nào cần được nghiên cứu sau? Tất cả các yêu cầu đã được xem lại chưa? Những giải pháp thiết kế thay thế là những giải pháp nào? Những thay đổi có thể có của đề án là gì? The II.4. PHÂN TÍCH, TỔNG HỢP KẾT QUẢ link ed image cannot be di ÐIỀU TRA Ðặc điểm của các thông tin đã thu thập được qua các báo cáo trên là: Hổn độn, chưa có cấu trúc. Chưa nhất quán. Trùng lắp. Từ đó để có một sự hiểu biết về tổ chức một cách có hệ thống cần phải trình bày lại một cách đầy đủ, rõ ràng và chính xác. Về phương diện lý thuyết, báo cáo điều tra nên được viết bằng ngôn ngữ của người dùng (không cần thiết không dùng ngôn ngữ kỷ thuật). Những phần kỷ thuật cho sự thiết kế nên đặt vào trong một phần phụ lục. Cách trình bày phải: Từ tổng quát đến chi tiết (có tính phân cấp). Có đánh giá, nhận xét.
  43. Có thể bổ sung nội dung hay hình thức các quyết định, các thông tư, các biểu bảng, sơ đồ (nếu có). Sự mô tả có thể sử dụng một số hay kết hợp một công cụ phân tích hệ thống sau đây (tùy vào vấn đề cần trình bày): . Văn bản có cấu trúc. Văn bản có cấu trúc sử dụng ngôn ngữ tự nhiên được trình bày bằng tổ hợp các hình thức: tuần tự, lựa chọn và lặp. Dạng tuần tự: liệt kê các thao tác. Thí dụ: . Nạp . Lấy . Tính . Chuyển Dạng lựa chọn: . Nếu: . Nếu không Dạng lặp: . Với mỗi Thí dụ: Xử lý "Lập hóa đơn bán hàng " được mô tả như sau: . Tự động tạo số thứ tự hóa đơn. . Nạp ngày lập hóa đơn. . Nạp mã số khách hàng, in họ tên, địa chỉ của khách hàng đó để tham khảo. . Nạp mã cửa hàng, kiểm tra tên cửa hàng. . Nạp tỷ lệ VAT. Với mỗi mặt hàng được bán ghi trong hóa đơn: . Nạp mã hàng. . Kiểm tra tên hàng và đơn vị tính. . Nạp số lượng và đơn giá tương ứng. Sau khi tất cả các mặt hàng đã nạp xong hoặc sau khi nạp mỗi mặt hàng:
  44. . Tính tổng số tiền bán hàng. . Tính thuế VAT. . Tính tổng số tiền khách hàng phải trả. Văn bản chặt chẽ. Tương tư như văn bản có cấu trúc nhưng chặt chẽ hơn. Có thể mô tả xử lý thông qua các bước, mỗi bước lại có thể là tổ hợp của các dạng: tuần tự, lựa chọn và lặp như đã nêu ở trên. Văn bản chặt chẽ thường dùng cho các xử lý có nội dung phức tạp. Thí dụ: Bước 1: 1.1 1.2. Nếu < điều kiện thì: Nếu không thì: Bước 2: 2.1 2.2 Trong những trường hợp phức tạp khi lựa chọn một quyết định, người ta có thể dùng hình thức cây quyết định, hoặc bảng quyết định để biểu diễn vấn đề. . Cây quyết định. Cây quyết định thường được sử dụng khi quy tắc xử lý không quá phức tạp. Nó là công cụ dễ hiểu, dễ kiểm chứng đối với người sử dụng. Dễ dàng phát hiện những điểm không hợp lý: một tình huống không bao giờ xảy ra hai hành động khác nhau. Cấu trúc của một cây quyết định: The linked image cannot be displayed. The file may have been moved, renamed, or deleted. Verify that the link points to the correct file and location. Bảng quyết định. thường dùng trong những trường hợp phức tạp khi lựa chọn một quyết định.
  45. Kiểu 1: Bảng quyết định theo điều kiện (Ðúng/Sai) The linked image cannot be displayed. The file may have been moved, renamed, or deleted. Verify that the link points to the correct file and location. Chú ý: Nếu có n điều kiện thì sẽ có tối đa 2n tình huống do sự kết hợp giữa các điều kiện. Kiểu 2: Bảng quyết định theo chỉ tiêu. The linked image cannot be displayed. The file may have been moved, renamed, or deleted. Verify that the link points to the correct file and location. Mã giả: tựa như một ngôn ngữ lập trình, có thể diễn tả được nội dung của xử lý, tuy nhiên không cần nghiêm ngặt trong việc kiểm lỗi. Mỗi một công cụ có một ưu điểm và nhược điểm riêng. Tùy theo tính chất của xử lý và đối tượng trình bày mà lựa chọn công cụ thích hợp, và có thể kết hợp tất cả các phương pháp trên. The THÍ DỤ TỔNG QUÁT: VẤN ÐỀ QUẢN LÝ MUA BÁN link ed image cannot be di HÀNG HÓA Một công ty thương nghiệp được phép kinh doanh một số loại hàng nào đó. Công ty có nhiều cửa hàng. Mỗi cửa hàng có một tên, một địa chỉ và một số điện
  46. thoại. Bộ phận quản lý của mỗi cửa hàng gồm một người cửa hàng trưởng, một số nhân viên đảm nhận các công việc khác như: bán hàng, bảo vệ, thủ kho. Mỗi một loại hàng mà công ty được phép kinh doanh thường gồm nhiều mặt hàng. Mỗi một mặt hàng được nhận biết qua tên hàng, đơn vị tính và được gán cho một mã số gọi là mã hàng để tiện việc theo dõi. Phòng kinh doanh ngoài việc nắm bắt thị trường còn phải theo dõi tình hình mua bán của công ty để kinh doanh hiệu quả. Những mặt hàng nào bán được nhiều, và vào thời điểm nào trong năm. Ðồng thời nhận các báo cáo tồn kho ở các cửa hàng, tổng hợp lại để xem mặt hàng nào tồn dưới ngưỡng cho phép thì đề xuất với ban giám đốc điều phối bộ phận cung ứng mua hàng về nhập kho để chủ đôïng trong kinh doanh; những mặt hàng nào tồn động quá lâu thì đề xuất phương án giải quyết, có thể bán hạ giá nhằm thu hồi vốn dành kinh doanh mặt hàng khác. Khi công ty mua hàng về phải làm thủ tục nhập kho tại các cửa hàng. Mỗi lần nhập kho một phiếu nhập được lập. Phiếu nhập kho thường tổng hợp từ những hóa đơn mà công ty mua từ một đơn vị khác trong một chuyến hàng nào đó. Mỗi phiếu nhập chỉ giải quyết cho việc nhập hàng vào một cửa hàng và do một nhân viên lập và chịu trách nhiệm kiểm tra về chất lượng, số lượng hàng nhập về. Trên phiếu nhập có ghi rõ họ tên, địa chỉ của người bán hàng cho công ty để sau này tiện theo dõi công nợ; họ tên nhân viên cửa hàng chịu trách nhiệm nhập kho cùng các mặt hàng, số lượng, đơn giá mua tương ứng; cộng tiền hàng, tiền thuế GTGT, và tổng số tiền mà công ty phải thanh toán cho người bán. Việc theo dõi chi phí cho một lần nhập hàng (vận chuyển, bốc vác, thuê kho bãi, ) có thể được thực hiện bằng một bút toán khác mà để cho đơn giản chúng ta không đề cập ở đây. Công việc nhập hàng xảy ra hàng ngày khi có hàng được mua về. Khi khách mua tại các cửa hàng: Nếu mua lẻ, khách hàng phải trả tiền mặt, nhân viên bán hàng phải ghi nhận mặt hàng, số lượng bán, đơn giá bán tương ứng với từng mặt hàng, xác định thuế suất GTGT và nhận tiền của khách hàng. Ðơn giá bán tùy theo thời điểm bán cũng như khách mua và thường do cửa hàng trưởng quy định. Cuối ca bán hàng, nhân viên này phải tổng hợp các mặt hàng mà mình bán được để lập hóa đơn, trên đó xem như người mua là chính nhân viên bán hàng này, đồng thời phải nộp hết số tiền bán được cho thủ quỹ. Nếu khách hàng muốn mua trả tiền sau phải được phép của cửa hàng trưởng để thỏa thuận về thời hạn thanh toán. Ðiều này cũng được ghi nhận trên hóa đơn cho khách hàng này để tiện việc theo dõi công nợ của người mua.
  47. Bất kỳ hóa đơn kiểu nào, ngoài số thứ tự của hóa đơn, mỗi hóa đơn chỉ thuộc một quyển hóa đơn mang một số seri nào đó. Mỗi loại hàng có một tỷ lệ thu thuế khác nhau do ngành thuế quy định. Trên một hóa đơn bán hàng chỉ bán những mặt hàng có cùng một thuế suất GTGT mà thôi. Công việc bán hàng xảy ra hàng ngày khi có khách mua. Cuối tháng, công ty phải lập các báo cáo thuế giá trị gia tăng hàng bán, báo cáo thuế giá trị gia tăng hàng mua cho chi cục thuế, tình hình sử dụng hóa đơn của mỗi quyển hóa đơn (mỗi quyển bán được bao nhiêu hóa đơn, tờ hóa đơn nào không dùng, tổng tiền thu từ bán hàng, tiền thuế GTGT tương ứng là bao nhiêu), hạch toán giá vốn hàng bán, tình hình kinh doanh bán hàng, báo cáo tồn đầu - nhập - bán - tồn cuối từng mặt hàng, thẻ kho từng mặt hàng tại mỗi cửa hàng. Có nhiều phương pháp hạch toán giá vốn hàng bán như bình quân gia quyền, nhập trước - xuất trước, nhập sau - xuất trước Công ty phải quyết định chọn một cách và báo cho cơ quan quản lý biết về phương thức hạch toán của mình. Ðể cho đơn giản ta giả thiết đơn vị hạch toán giá vốn hàng bán bằng phương pháp bình quân gia quyền. Ðơn giá vốn của mỗi mặt hàng tại mỗi cửa hàng trong tháng bằng tổng của số tiền tồn cuối tháng trước và số tiền mua chia cho tổng số lượng tồn cuối tháng trước và số lượng nhập của mặt hàng đó vào cửa hàng trong tháng. Từ đơn giá vốn của mỗi mặt hàng tại mỗi cửa hàng người ta mới xác định được trị giá vốn của hàng đã bán ra trong bảng báo cáo nhập - xuất - tồn, cũng như trong bảng kết quả kinh doanh bán hàng và trên thẻ kho của từng mặt hàng trong tháng. Chi cục thuế sẽ căn cứ vào những báo cáo thuế suất trên để xác định số tiền thuế mà công ty phải nộp hay được chi cục thuế sẽ hoàn lại của tháng đó. Trong thực tế việc quản lý hàng hóa phức tạp hơn nhiều vì có nhiều hoạt động, mỗi hoạt động đều có cách thức hạch toán riêng mà chúng ta không đề cập ở đây. Chẳng hạn nhập hàng nhập khẩu, xuất điều và nhập chuyển kho nội bộ, nhập hàng trả lại, xuất trả hàng đã mua, nhập hàng ủy thác, bán hàng cho các đại lý, bán hàng ký gửi, Hay việc xác định giá vốn còn phải dựa vào việc phân bổ phí cho mỗi mặt hàng trong mỗi phiếu nhập khi có sự nhập kho, Kèm theo sau đây là một số vật chứng, mẫu biểu mà các nguyên tắc pháp lý đòi hỏi phải tuân thủ khi quản lý việc kinh doanh hàng hóa do nhà nước quy định. MỘT SỐ BIỂU MẪU:
  48. The linked image cannot be displayed. The file may have been moved, renamed, or deleted. Verify that the link points to the correct file and location.
  49. The linked image cannot be displayed. The file may have been moved, renamed, or deleted. Verify that the link points to the correct file and location.
  50. The linked image cannot be displayed. The file may have been moved, renamed, or deleted. Verify that the link points to the correct file and location. The linked image cannot be displayed. The file may have been moved, renamed, or deleted. Verify that the link points to the correct file and location.
  51. The linked image cannot be displayed. The file may have been moved, renamed, or deleted. Verify that the link points to the correct file and location. The linked image cannot be displayed. The file may have been moved, renamed, or deleted. Verify that the link points to the correct file and location.
  52. The linked image cannot be displayed. The file may have been moved, renamed, or deleted. Verify that the link points to the correct file and location.
  53. The linked image cannot be displayed. The file may have been moved, renamed, or deleted. Verify that the link points to the correct file and location.
  54. The linked image cannot be displayed. The file may have been moved, renamed, or deleted. Verify that the link points to the correct file and location. The The The The link ed link ed link ed link ed image image image image PHÂN TÍCH HỆ THỐNG cannot cannot cannot cannot be di be di be di be di
  55. The The The link ed link ed link ed image image image cannot cannot cannot PHÂN TÍCH HỆ THỐNG be di be di be di Câu hỏi, bài tập 1. Trong khi đang phỏng vấn để thu thập thông tin, nếu người được phỏng vấn có tính hướng tâm rụt rè, thứ tự các câu hỏi sẽ là: a) Các câu hỏi đóng rồi đến câu hỏi mở b) Các câu hỏi mở rồi đến câu hỏi đóng c) Chỉ có các câu hỏi mở d) Không phải các cách trên 2. Trong khi đang phỏng vấn để thu thập thông tin, nếu người được phỏng vấn có tính hướng tâm mạnh dạn, thứ tự các câu hỏi sẽ là: a) Các câu hỏi mở rồi đến câu hỏi đóng b) Các câu hỏi đóng rồi đến câu hỏi mở c) Chỉ có các câu hỏi đóng d) Không phải các cách trên 3. Trong việc phân tích thiết kế hệ thống, các thông tin thu được thông qua bảng câu hỏi đặc biệt hữu ích nếu các câu hỏi là: a) Loại mở b) Các câu hỏi định tính c) Các câu hỏi định lượng d) Không phải các cách trên 4. Trong việc phân tích thiết kế hệ thống, các thông tin thu được thông qua bảng câu hỏi có những điểm hạn chế là: a) Loại đóng b) Các câu hỏi định lượng c) Loại mở d) Không phải các cách trên 5. Hãy lập một nhóm đi khảo sát điều tra tìm hiểu yêu cầu, qui trình xử lí của một tổ chức cơ quan, bao gồm những công việc sau: - Thiết kế các câu hỏi phỏng vấn cho những đối tượng cần phỏng vấn - Thiết kế các bảng câu hỏi cho các đối tượng cần điều tra - Phân tích kết quả khảo sát, điều tra - Lập báo cáo kết quả điều tra, từ đó đánh giá tính khả thi cho việc xây dựng hệ thống thông tin. 6. Quy trình phát triển hệ thống là gì? 7. Phân biệt Vòng đời hệ thống với Phương pháp luận phát triển hệ thống. 8. Giải thích tại sao lại nên để người sử dụng tham gia và tất cả các giai đoạn của quá trình phát triển hệ thống? 9. Các nguyên nhân có thể dẫn tới việc ra đời một dự án phát triển hệ thống?
  56. 10. Nêu các giai đoạn nói chung của một dự án phát triển hệ thống? 11. Nêu các hoạt động diễn ra trong suốt vòng đời phát triển hệ thống? 12. Nêu các ưu nhược điểm của chiến lược phát triển hệ thống hướng mô hình. 13. Cho biết khái niệm công cụ CASE? 14. Phân loại công cụ CASE. 15. Nêu một số ví dụ về môi trường phát triển ứng dụng.
  57. Tổng kết chương 1 Chương 1 đã giới thiệu những khái niệm cơ bản về hệ thống thông tin và quy trình đơn giản để phát triển một hệ thống. Người học cần nắm vững khái niệm về hệ thống thông tin, phân biệt được giữa các loại hệ thống thông tin và có thể đưa ra ví dụ trong thực tế: Hệ thống xử lý giao dịch Hệ thống thông tin quản lý Hệ thống hỗ trợ quyết định Hệ thống thông tin điều hành Hệ thống chuyên gia Hệ thống truyền thông và cộng tác Hệ thống tự động văn phòng Ngoài ra, người học cần nắm rõ các giai đoạn cơ bản trong quá trình phát triển một hệ thống thông tin: Khởi đầu hệ thống. Phân tích hệ thống. Thiết kế hệ thống. Cài đặt hệ thống. Chương 2 đã nếu những khái niệm liên quan tới quy trình phát triển hệ thống, đồng thời đưa ra một quy trình phát triển hệ thống. Chúng tôi cũng trình bày các hướng tiếp cận phát triển hệ thống hiện nay. Ngoài ra, chương 2 cũng đề cập tới các công cụ và kỹ thuật có thể áp dụng trong quá trình phân tích, thiết kế một hệ thống. Người học cần nắm được các nguyên lý phát triển hệ thống: Để người sở hữu và người sử dụng hệ thống tham gia vào tất cả các giai đoạn phát triển hệ thống Sử dụng một cách tiếp cận giải quyết vấn đề Thiết lập các giai đoạn và các hoạt động Tài liệu hóa suốt quy trình phát triển hệ thống Thiết lập các chuẩn về tính nhất quán Quản lý quy trình và các dự án Cân đối hệ thống với vốn đầu tư Không né tránh việc hủy bỏ hoặc sửa phạm vi Chia để trị Thiết kế hệ thống để có thể phát triển và thay đổi Người học cần nắm rõ các giai đoạn phát triển hệ thống: Xác định phạm vi Phân tích vấn đề Phân tích yêu cầu Thiết kế lôgíc Phân tích quyết định Thiết kế vật lý và tích hợp Xây dựng và kiểm thử Cài đặt và đưa vào hoạt động Người học phải hiểu và phân biệt được các hướng tiếp cận phát triển hệ thống: Chiến lược phát triển hướng mô hình Chiến lược phát triển ứng dụng nhanh Chiến lược cài đặt gói ứng dụng thương mại Ngoài ra, người học có thể phân biệt được các loại công cụ CASE: CASE mức cao
  58. CASE mức thấp CASE tích hợp
  59. GIỚI THIỆU Trong phần này đề cập đến hai mô hình ứng với các mức quan niệm và logic về dữ liệu. Nội dung trong mô hình quan niệm về dữ liệu sẽ đề cập đến mô hình thực thể - kết hợp: một mô hình giàu ngữ nghĩa, rất thuận lợi để người dùng có thể hiểu được những đối tượng, quan hệ chính trong tổ chức để có thể góp ý với người phân tích hệ thống trước khi thực hiện những bước tiếp theo. Mô hình luận lý cho dữ liệu sẽ trình bày cách chuyển mô hình thực thể - kết hợp về mô hình cơ sở dữ liệu quan hệ: một mô hình phổ dụng có cơ sở toán học vững chắc được thể hiện trên hầu hết các hệ cơ sở dữ liệu hiện nay.
  60. MỤC TIÊU YÊU CẦU Sau khi học xong chương này sinh viên thực hiện được những công việc sau: - Biết cách phân tích mô tả bài toán từ kết quả phân tích gửi qua, xác định được những đối tượng và những mối quan hệ giữa các đối tượng với nhau. - Sử dụng mô hình ERM để biểu diễn các đối tượng và các mối kết giữa các đối tượng thực thể. - Xác định bản số và các phụ thuộc hàm mạnh giữa các mối kết hợp của các thực thể. - Biết cách phân chia các lĩnh vực hợp lí để xây dựng mô hình ERM cho những bài toán phức tạp. - Biết cách chuẩn hoá mô hình ERM.
  61. The The The link ed link ed link ed image image image cannot cannot cannot PHÂN TÍCH HỆ THỐNG be di be di be di Chương III Thành Phần Dữ Liệu Mức Quan Niệm 1. Mục Tiêu 2. Kiến thức cơ bản cần có để học chương này 3. Tài liệu tham khảo liên quan đến chương 4. Nội dung: III.1. KHÁI NIỆM VỀ THÀNH PHẦN DỮ LIỆU MỨC QUAN NIỆM III.2. MÔ HÌNH THỰC THỂ - KẾT HỢP III.3. TỪ ÐIỂN DỮ LIỆU III.4. CÁC BƯỚC XÂY DỰNG MỘT MÔ HÌNH THỰC THỂ - KẾT HỢP 5. Vấn đề nghiên cứu của chương kế tiếp Trong phần này đề cập đến hai mô hình ứng với các mức quan niệm và logic về dữ liệu. Nội dung trong mô hình quan niệm về dữ liệu sẽ đề cập đến mô hình thực thể - kết hợp: một mô hình giàu ngữ nghĩa, rất thuận lợi để người dùng có thể hiểu được những đối tượng, quan hệ chính trong tổ chức để có thể góp ý với người phân tích hệ thống trước khi thực hiện những bước tiếp theo. Mô hình luận lý cho dữ liệu sẽ trình bày cách chuyển mô hình thực thể - kết hợp về mô hình cơ sở dữ liệu quan hệ: một mô hình phổ dụng có cơ sở toán học vững chắc được thể hiện trên hầu hết các hệ cơ sở dữ liệu hiện nay. The III.1. KHÁI NIỆM VỀ THÀNH PHẦN DỮ LIỆU MỨC link ed image cannot be di QUAN NIỆM Dữ liệu là tập hợp các ký hiệu từ đó nó xây dựng nên những thông tin phản ánh các mặt của tổ chức. Nó là thành phần quan trọng chủ yếu của hệ thống thông tin. Do tính chất phức tạp của các tổ chức (nhiều đối tượng, nhiều mối quan hệ, ),
  62. để thông tin phản ánh chính xác, đầy đủ và kịp thời các khía cạnh của chúng, cần phải nghiên cứu các cách thức, các phương pháp nhằm nhận biết, tổ chức, lưu trữ các dữ liệu để xử lý và khai thác chúng hiệu quả. Mức quan niệm này có nhiệm vụ nhận biết hay nói cách khác là xác định một cách đầy đủ, chính xác tất cả những lớp đối tượng, những mối quan hệ giữa chúng trong tổ chức. Thông tin về những đối tượng, những quan hệ này chính là thành phần dữ liệu của hệ thống thông tin về tổ chức. Cho đến nay đã có nhiều cách thức mô tả, trình bày thành phần thành phần dữ liệu của các tổ chức. Nói chung chúng dùng hình thức mô hình vì nó mang tính trực quan và dễ hiểu đối với những người tham gia xây dựng hệ thống thông tin. Hai mô hình thường được người ta dùng trong việc xây dựng thành phần dữ liệu mức quan niệm này là: Mô hình quan hệ: dùng khái niệm quan hệ biểu diễn các lớp đối tượng cũng như mối liên quan giữa chúng. Ðặc điểm của kiểu mô hình này là nghèo nàn về nghữ nghĩa, khó diễn đạt cho những người tham gia xây dựng hệ thống thông tin, đặc biệt là đối với người dùng. Chính vì vậy mà mô hình quan hệ thích hợp với mức logic về dữ liệu hơn là với mức quan niệm. Mô hình thực thể - kết hợp (Entity - Relationship Model ERM): Ðặc điểm của kiểu mô hình này là giàu ngữ nghĩa, dễ hình dung và được chuẩn hóa bằng những quy tắc chặt chẽ. Ngoài hình thức mô hình, bảng mô tả các ràng buộc toàn vẹn: mô tả các ràng buộc mà không thể hiện được trên các mô hình trên. Từ điển dữ liệu là hồ sơ vừa để kiểm tra mô hình vừa cần thiết cho các bước tiếp theo trong quá trình xây dựng hệ thống thông tin. Về mặt mô hình hóa thành phần dữ liệu mức quan niệm, trong cuốn giáo trình này chúng tôi trình bày mô hình thực thể - kết hợp vì những đặc tính ưu việt của nó mà chúng tôi đã đề cập ở trên. Mô hình là một tập hợp các phần tử thường dùng làm tập đích cho một ánh xạ từ những tập khác (thường trong thế giới thực) vào nó, sao cho các phần tử và tác tử trong mô hình phản ánh được các lớp đối tượng, các quan hệ, các xử lý trong tổ chức trong thế giới thực. Mô hình thường có dạng trực quan, cụ thể, dễ hình dung để mô tả, để biểu diễn, để nghiên cứu những vấn đề phức tạp, trừu tượng hay những đối tượng mà khó có thể thực hiện trên chính nó. The III.2. MÔ HÌNH THỰC THỂ - KẾT link ed image cannot be di HỢP III.2.1 Thực thể (Entity)
  63. III.2.2. Mối kết hợp (Relationship) (mối kết hợp giữa các thực thể) III.2.3. Thuộc tính (Attribute) (của một thực thể hoặc của một mối kết hợp) III.2.4. Bản số III.2.5. Khóa III.2.6. Số chiều của một mối kết hợp, mối kết hợp tự thân III.2.7. Tổng quát hóa và chuyên biệt hóa. III.2.8. Phụ thuộc hàm giữa các thực thể III.2.9. Chuẩn hóa một mô hình thực thể - kết hợp Mô hình thực thể _ kết hợp xây dựng dựa trên những khái niệm: thực thể, mối kết hợp, thuộc tính và một số khái niệm liên quan. III.2.1. Thực thể (Entity) a. Giới thiệu: b. Ðịnh nghĩa: c. Ký hiệu: d. Ví dụ: a. Giới thiệu: Ðể minh họa việc nhận diện các thực thể trong một hệ thống thông tin, chúng ta xét một thí dụ cụ thể, đó là vấn đề quản lý mua bán hàng ở một đơn vị thương mại mà nó đã được mô tả trong phần trước. Dựa trên vật chứng là các hóa đơn bán hàng, các phiếu nhập kho (hóa đơn mua hàng), bảng báo cáo nhập - xuất - tồn tại một kho, tình hình kinh doanh, thẻ kho, tình hình sử dụng hóa đơn trong một tháng nào đó được thu thập trong quá trình đều tra. Trước hết chúng ta cần nhận thấy rằng thông tin trên các hóa đơn bán hàng, phiếu nhập kho là những thông tin cơ bản, còn các thông tin trên những báo cáo nhập - xuất tồn, tình hình kinh doanh, thẻ kho, tình hình sử dụng hóa đơn là những thông tin do việc xử lý dữ liệu trên mà. Chẳng hạn từ những hoá đơn bán hàng. Từ hình thức và nội dung cụ thể của những hóa đơn bán hàng như đã trình bày trong phần mô tả vấn đề đã đề cập ở phần trước, chúng ta nhận thấy tập hợp các hóa đơn liên quan tới các lớp đối tượng: Tập hợp "HÓA ÐƠN", mỗi hóa đơn có một số thứ tự. Tập hợp "KHÁCH HÀNG". Tập hợp "MẶT HÀNG".
  64. Tập hợp "CỬA HÀNG". Ta nói rằng, mỗi tập hợp trên đây xác định một thực thể. b. Ðịnh nghĩa: Thực thể là một phần tử trong mô hình tương ứng với một lớp đối tượng (các phần tử có cùng một số đặc tính nào đó) thuộc tổ chức trong quá trình mô hình hóa. Thực thể được định danh bằng tên, thường là danh từ mang ý nghĩa của lớp đối tượng được mô hình hóa. Chẳng hạn chúng ta dùng danh từ KHÁCH HÀNG tương ứng với tập hợp người mua và người bán, MẶT HÀNG tương ứng với tập hợp các thứ dùng để trao đổi mua bán trong thế giới thực. c. Ký hiệu: The linked image cannot be displayed. The file may have been moved, renamed, or deleted. Verify that the link points to the correct file and location. d. Ví dụ: Dùng cho các thực thể ở phần giới thiệu trên: The linked image cannot be displayed. The file may have been moved, renamed, or deleted. Verify that the link points to the correct file and location. III.2.2. Mối kết hợp (Relationship) (mối kết hợp giữa các thực thể) a. Giới thiệu: b. Ðịnh nghĩa: c. Ví dụ: a. Giới thiệu: Ta có thể kể ra các mối kết hợp giữa các thực thể trong ví dụ ở trên:
  65. . Mỗi HÓA ÐƠN chỉ bán cho một KHÁCH HÀNG. . Mỗi HÓA ÐƠN chỉ bán từ một CỬA HÀNG. . Mỗi HÓA ÐƠN có thể bán nhiều MẶT HÀNG với số lượng, đơn giá tương ứng. Ta nói rằng, các các quan hệ này chính là các mối kết hợp. b. Ðịnh nghĩa: Mối kết hợp là phần tử trong mô hình tương ứng với một mối quan hệ giữa các thực thể tham gia vào quan hệ đó thuộc tổ chức trong quá trình mô hình hóa. Mối kết hợp được định danh bằng tên, thường là động từ hay tính từ mang ý nghĩa về mối quan hệ giữa các lớp đối tượng liên quan trong tổ chức. c. Ví dụ: The linked image cannot be displayed. The file may have been moved, renamed, or deleted. Verify that the link points to the correct file and location. Trong nhiều trường hợp người ta có thể quan niệm một tập hợp các đối tượng là một thực thể, cùng có thể xem là một mối kết hợp trong mô hình thực thể - kết hợp. Chẳng hạn trong lĩnh vực quản lý sinh viên: tập tất cả các lớp cũng có thể xem là tương ứng với thực thể LỚP HỌC trong mô hình, nhưng chúng cũng có thể được xem là sự hợp thành của ngành, khóa, và đơn vị đào tạo nên có thể xem là một mối kết hợp trong mô hình.
  66. The linked image cannot be displayed. The file may have been moved, renamed, or deleted. Verify that the link points to the correct file and location. III.2.3. Thuộc tính (Attribute) (của một thực thể hoặc của một mối kết hợp) a. Giới thiệu: b. Ðịnh nghĩa: c. Ký hiệu: d. Ví dụ: e. Miền giá trị của thuộc tính: a. Giới thiệu: Ðể mô tả toàn diện hơn lĩnh vực quản lý sinh viên, ta có thể thêm vào các dữ liệu sơ cấp gắn liền với các thực thể hoặc các mối kết hợp: . Ðối với thực thể HÓA ÐƠN: STT_HÐ Ngày lập Quyển hóa đơn (số seri) Tỷ lệ VAT (thuế giá trị gia tăng ) . Ðối với thực thể CỬA HÀNG: Mã số cửa hàng Tên cửa hàng Ðịa chỉ cửa hàng . Ðối với thực thể KHÁCH HÀNG: MÃ KHÁCH HÀNG Họ tên khách hàng Ðịa chỉ khách hàng. . Ðối với thực thể MẶT HÀNG: MÃ HÀNG Tên hàng Ðơn vị tính. . Ðối với mối kết hợp bán: Số lượng.
  67. Ðơn giá b. Ðịnh nghĩa: Thuộc tính (của một thực thể hoặc của một mối kết hợp) là một phần tử của mô hình tương ứng với một đặc tính của một lớp đối tượng hoặc một mối quan hệ giữa các đối tượng thuộc tổ chức trong việc mô hình hóa. Thuộc tính thường định danh bằng tên, mang ý nghĩa là đặc tính của đối tượng hay quan hệ giữa các đối tượng trong thế giới thực và chúng có thể lượng hóa (mô tả, cân đong, đo, đếm) được. c. Ký hiệu: Tên của các thuộc tính được ghi bên trong, phía dưới ký hiệu tên thực thể hoặc tên của mối kết hợp. d. Ví dụ: The linked image cannot be displayed. The file may have been moved, renamed, or deleted. Verify that the link points to the correct file and location. e. Miền giá trị của thuộc tính: Giá trị của thuộc tính thường nhận được từ một tập hợp hợp lý nào đó, có khi được tạo ra theo một quy tắc vì một mục đích nào đó. Chẳng hạn các thuộc tính MAKHACH, Họ tên khách, Ðịa chỉ khách là những chuỗi ký tự phản ánh những thông tin trên về khách hàng. III.2.4. Bản số III.2.4.1. Thể hiện của một thực thể III.2.4.2. Thể hiện của một mối kết hợp. III.2.4.1. Thể hiện của một thực thể a. Giới thiệu b. Định nghĩa c. Trình bày
  68. a. Giới thiệu: Trong ví dụ trước đây, nếu trên một hóa đơn nào đó có bán 3 mặt hàng Thép tròn phi 6, Ximăng Hà Tiên, Gạch ống. Ta nói 3 phần tử: Thép tròn phi 6, Ximăng Hà Tiên, Gạch ống là các thể hiện của thực thể MẶT HÀNG. b. Ðịnh nghĩa: Một thể hiện của một thực thể là một phần tử tương ứng với một đối tượng thuộc lớp đối tượng của tổ chức được mô hình hóa. Một thể hiện của một thực thể được nhận biết bằng tập hợp tất cả các giá trị của tất cả các thuộc tính của thể hiện thuộc thực thể đó chính là dữ liệu của đối tượng trong thế giới thực. Như vậy: một thuộc tính (của một thực thể hay của một mối kết hợp) có thể nhận giá trị trên một tập hợp nào đó, tập đó được gọi là miền trị của thuộc tính. Hai đối tượng cùng lớp trong tổ chức tương ứng với hai thể hiện khác nhau trong mô hình, vì vậy nhiều khi phải căn cứ trên giá trị của nhiều thuộc tính mới phân biệt được hai thể hiện này (chẳng hạn sinh viên có thể trùng họ và tên). Vì vậy để cho đơn giản trong nhận biết và xử lý sau này, nhiều khi người ta thêm vào thực thể một loại thuộc tính đặc biệt gọi là thuộc tính chỉ định. Thí dụ người ta dùng thuộc tính MÃHÀNG cho thực thể MẶT HÀNG. MÃ HÀNG là thuộc tính mà không phải là thuộc tính vốn có của MẶT HÀNG. c. Trình bày: The linked image cannot be displayed. The file may have been moved, renamed, or deleted. Verify that the link points to the correct file and location.
  69. III.2.4.2. Thể hiện của một mối kết hợp. a. Giới thiệu b. Định nghĩa một thể hiện c. Định nghĩa bản số d. Ký hiệu: a. Giới thiệụ: Ðặt giả thiết sau: Xét mối kết hợp bán giữa thực thể HÓA ĐƠN và MẶT HÀNG. Một thể hiện của quan hệ này sẽ tương ứng với việc một hóa đơn bán mặt hàng với số lượng và đơn giá là bao nhiêu. The linked image cannot be displayed. The file may have been moved, renamed, or deleted. Verify that the link points to the correct file and location. Khi đó: The linked image cannot be displayed. The file may have been moved, renamed, or deleted. Verify that the link points to the correct file and location.
  70. là một thể hiện của mối kết hợp bán. b. Ðịnh nghĩa: Một thể hiện của một mối kết hợp là tập hợp các thể hiện của các thực thể tham gia vào mối kết hợp đó. Tuy nhiên trong mô hình chúng ta không thể trình bày hết tất cả các thể hiện của các thực thể cũng như của các mối kết hợp. Việc trình bày ở trên để chúng ta dễ dàng nhận biết thêm bản chất của mối kết hợp (thể hiện qua khái niệm bản số) vì khó có thể trình bày tất cả các thể hiện của tất cả các thực thể và của tất cả các mối kết hợp. c. Ðịnh nghĩa: Bản số của một thực thể đối với một mối kết hợp là cặp (bản số tối thiểu, bản số tối đa). Trong đó chúng được định nghĩa như sau: . Bản số tối thiểu: bằng 0 hoặc 1, là số lần tối thiểu mà một thể hiện bất kỳ của một thực thể tham gia vào các thể hiện của mối kết hợp. . Bản số tối đa: bằng 1 hoặc n, là số lần tối đa mà một thể hiện bất kỳ của một thực thể tham gia vào các thể hiện của mối kết hợp. Chú ý là trong một số trường hợp bản số tối thiểu của một thực thể đối với một mối kết hợp cho là bằng 0 hay 1 tùy vào việc quan niệm tổ chức các thể hiện của thực thể đó. d. Ký hiệu: The linked image cannot be displayed. The file may have been moved, renamed, or deleted. Verify that the link points to the correct file and location. Chú ý: Với bất kỳ vị trí tương đối nào của thực thể đối với mối kết hợp, chỉ số bên trái là bản số tối thiểu, chỉ số bên phải là bản số tối đa. Ví dụ:
  71. The linked image cannot be displayed. The file may have been moved, renamed, or deleted. Verify that the link points to the correct file and location. Một HÓA ÐƠN chỉ bán cho một KHÁCH HÀNG. Một HÓA ÐƠN chỉ bán tữ một CỬA HÀNG. Một HÓA ÐƠN bán ít nhất một MẶT HÀNG, và có thể bán nhiều MẶT HÀNG. III.2.5. Khóa III.2.5.1. Khóa của một thực thể III.2.5.2. Khóa của một mối kết hợp III.2.5.1. Khóa của một thực thể III.2.5.1.Định nghĩa III.2.5.1.Ký hiệu III.2.5.1.Ví dụ a. Ðịnh nghĩa: Khóa của một thực thể là một thuộc tính hoặc một số thuộc tính của thực thể, sao cho với mỗi giá trị của các thuộc tính này, tương ứng một và chỉ một thể hiện của thực thể. Trong nhiều trường hợp khóa của thực thể thường là thuộc tính chỉ định của thực thể đó. Một thực thể có thể có nhiều khóa. b. Ký hiệu: Khóa được đánh dấu trong danh sách các thuộc tính theo cách thức như sau: . Thường nằm đầu tiên trong danh sách các thuộc tính.
  72. . Ðược gạch dưới. c. Ví dụ: The linked image cannot be displayed. The file may have been moved, renamed, or deleted. Verify that the link points to the correct file and location. III.2.5.2. Khóa của một mối kết hợp a. Định nghĩa b.Cách trình bày c.Ví dụ a. Định nghĩa: Khóa của một mối kết hợp nhận được bằng cách kết hợp khóa của các thực thể tham gia vào mối kết hợp đó. Tập hợp tất cả các giá trị của các thuộc tính khóa của một mối kết hợp xác định duy nhất một thể hiện của mối kết hợp đó. b. Cách trình bày: Khóa của một mối kết hợp thường ghi dưới dạng kết hợp các thuộc tính khóa của chúng trong các dấu ngoặc đơn. c. Ví dụ: Khóa của mối kết hợp "bán" là cặp hai thuộc tính: (STT_HĐ, MAHANG). Nói chung khóa của mối kết hợp ngầm hiểu mà không được ghi ra nếu không quan tâm. Chú ý: Một thực thể có thể có nhiều khóa. Một mối kết hợp có thể không có thuộc tính nhưng vẫn tồn tại các thuộc tính khóa. III.2.6. Số chiều của một mối kết hợp, mối kết hợp tự thân a. Định nghĩa b. Mối kết hợp tự thân (đệ quy) a. Ðịnh nghĩa: Số chiều của một mối kết hợp là số thực thể tham gia vào mối kết hợp đó.
  73. The linked image cannot be displayed. The file may have been moved, renamed, or deleted. Verify that the link points to the correct file and location. . Mối kết hợp có n thực thể tham gia được gọi là mối kết hợp n chiều. Ðặc biệt: . Mối kết hợp giữa 2 thực thể được gọi là mối kết hợp nhị phân. . Mối kết hợp giữa 3 thực thể được gọi là mối kết hợp tam phân. b. Mối kết hợp tự thân (đệ quy) Ðịnh nghĩa: Mối kết hợp tự thân là một mối kết hợp từ một thực thể đi đến chính thực thể đó. Ví dụ 1: Trong chương trình giảng dạy của ngành Tin học có một số môn học mà sinh viên muốn đăng ký học phải học qua (và đạt điểm 5 trở lên) một số môn học khác gọi là các môn tiên quyết của môn học đó: The linked image cannot be displayed. The file may have been moved, renamed, or deleted. Verify that the link points to the correct file and location. Ví dụ 2: Một thành viên trong cây gia phả một dòng họ có một người cha duy nhất trừ người tộc trưởng đầu tiên:
  74. The linked image cannot be displayed. The file may have been moved, renamed, or deleted. Verify that the link points to the correct file and location. III.2.7. Tổng quát hóa và chuyên biệt hóa. a. Giới thiệu: b. Ðịnh nghĩa: c. Cách trình bày: d. Ý nghĩa: e. Ví dụ: a. Giới thiệu: Mặc dù khái niệm bản số của thực thể đối với mối kết hợp cho chúng ta nhận biết mỗi thể hiện của thực thể tham gia tối thiểu là bao nhiêu, và tối đa là bao nhiêu vào mối kết hợp. Nhưng trong thực tế, một lớp các đối tượng trong tổ chức có khi tồn tại tình trạng là: một số đối tượng (tập con) của nó tham gia vào một mối kết hợp này, số còn lại có thể tham gia hoặc không vào những mối kết hợp khác, trong khi có thể tất cả các phần tử của chúng lại cùng tham gia vào mối kết hợp khác nữa. Hoặc một tập con này có những đặc tính này, còn những phần tử khác thì có thêm những đặc tính khác hoặc không. Chẳng hạn cùng là cán bộ công nhân viên trong trường đại học, thì số cán bộ giảng dạy tham gia công tác giảng dạy, số còn lại (nhân viên hành chánh) thì không, nhưng mỗi người đều làm việc tại một đơn vị nào đó của nhà trường. Ðối với cán bộ giảng dạy người ta quan tâm đến chức danh hiện tại, còn đối với nhân viên hành chánh thì người ta lại quan tâm đến nghề nghiệp hay nghiệp vụ của họ. Ðể phản ánh tình trạng đó trong phương pháp mô hình hóa, người ta dùng khái niệm chuyên biệt hóa / tổng quát hóa. b. Ðịnh nghĩa: Chuyên biệt hóa nghĩa là phân hoạch một thực thể thành các tập (thực thể) con còn Tổng quát hóa là gộp các thực thể thành một thực thể bao hàm tất cả các thể hiện của các thực thể con. Các chuyên biệt được thừa hưởng tất cả các thuộc tính của các thực thể tiền bối và chính nó có thể có những thuộc tính khác. Các thực thể chuyên biệt có thể có những mối kết hợp khác nhau với những thực thể khác và do đó các xử lý sẽ có thể khác nhau tùy theo từng chuyên biệt thành phần.
  75. c. Cách trình bày: Tổ chức thực thể và các thực thể con theo cấu trúc cây, những thuộc tính của thực thể sẽ mang tính chất thừa kế của gia phả. The linked image cannot be displayed. The file may have been moved, renamed, or deleted. Verify that the link points to the correct file and location. d. Ý nghĩa: Với phương pháp tổng quát hóa/chuyên biệt hóa cho phép chúng ta vừa trình bày vấn đề một cách tổng quát mà vẫn không quên các đặc thù. e. Ví dụ: Trong trường đại học: The linked image cannot be displayed. The file may have been moved, renamed, or deleted. Verify that the link points to the correct file and location. Khó khăn gặp phải trong việc tổng quát hóa hay chuyên biệt hóa là có khi một thực thể có thể có nhiều cách phân hoạch khác nhau theo từng tiêu chí khác nhau, các tập con có khi còn giao nhau.
  76. III.2.8. Phụ thuộc hàm giữa các thực thể a. Định nghĩa b. Trình bày trên mô hình quan niệm dữ liệu c. Liên quan giữa phụ thuộc hàm với bản số d. Ví dụ a. Ðịnh nghĩa: Giả sử có một mối kết hợp giữa thực thể A và thực thể B, người ta nói tồn tại một phụ thuộc hàm giữa thực thể A với thực thể B nếu một thể hiện của A xác định một và chỉ một thể hiện của B. b. Trình bày trên mô hình quan niệm dữ liệu: The linked image cannot be displayed. The file may have been moved, renamed, or deleted. Verify that the link points to the correct file and location. c. Liên quan giữa phụ thuộc hàm với bản số Giả sử có một mối kết hợp hai chiều giữa hai thực thể. Có một phụ thuộc hàm giữa thực thể nguồn và thực thể đích khi và chỉ khi bản số của thực thể nguồn đối với mối kết hợp đó là (1, 1). d. Ví dụ: HÓA ÐƠN _ KHÁCH HÀNG The linked image cannot be displayed. The file may have been moved, renamed, or deleted. Verify that the link points to the correct file and location. Mỗi HÓA ÐƠN xác định duy nhất một KHÁCH HÀNG. III.2.9. Chuẩn hóa một mô hình thực thể - kết hợp a. Quy tắc 1