Bài giảng Một số vấn đề cơ bản lịch sử văn minh thế giới cận-Hiện đại - Nguyễn Công Chất

Nội dung text: Bài giảng Một số vấn đề cơ bản lịch sử văn minh thế giới cận-Hiện đại - Nguyễn Công Chất

1. TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑAØ LAÏT F 7 G ĐỀ CƯƠNG BÀI GIẢNG MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN LỊCH SỬ VĂN MINH THẾ GIỚI CẬN – HIỆN ĐẠI (Dành cho hệ đào tạo từ xa) NGUYỄN CÔNG CHẤT
2. Một số vấn đề cơ bản LSVM Thế giới Cận - Hiện đại - 1 - MỤC LỤC MỤC LỤC 1 CHƯƠNG I:VAÊN MINH COÂNG NGHIEÄP 2 1 . ĐIỀU KIỆN RA ĐỜI CỦA NỀN VĂN MINH CÔNG NGHIỆP 2 1.1. Nhöõng phaùt kieán ñòa lyù vaø heä quaû cuûa noù 2 1.1.1.Nguyeân nhaân vaø ñieàu kieän chín muoài cuûa nhöõng phaùt kieán ñòa lyù cuoái theá kyû XV ñaàu theá kyû XVI 2 1.1.2. Nhöõng keát quaû cuûa coâng cuoäc phaùt kieán ñòa lí 3 1.2 . “Caùch maïng tri thöùc” vaø traøo löu trieát hoïc “AÙnh saùng” 4 1.2.1. Nhöõng thaønh töïu cô baûn cuûa “caùch maïng tri thöùc” 4 1.2.2. Thôøi ñaïi lí trí vaø traøo löu trieát hoïc AÙnh saùng 6 1.2.3. Traøo löu tö töôûng Khai saùng 6 1.2.4. Thaéng lôïi cuûa phong traøo caùch maïng tö saûn 9 2. CAÙCH MAÏNG COÂNG NGHIEÄP – CUOÄC DIEÃU BINH, DIEÃU HAØNH GIAØNH TOAØN THAÉNG CHO CHUÛ NGHÓA TÖ BAÛN 10 2 1 . Caùch maïng coâng nghieäp: hieän töôïng chung mang tính chaát lòch söû. 11 2 2 . Caùch maïng coâng nghieäp ôû Anh – böôùc khôûi ñaàu cho cuoäc caùch maïng coâng nghieäp treân toaøn theá giôùi. 11 2.2.1. Tieàn ñeà cuûa cuoäc caùch maïng coâng nghieäp. 11 2.2.2. Tieán trình cuûa cuoäc caùch maïng. 12 2 3. Heä quaû xaõ hoäi cuûa söï ra ñôøi vaên minh coâng nghieäp 13 3. TOÅNG QUAN VEÀ NHÖÕNG PHAÙT MINHY KHOA HOC – KYÕ THUAÄT VAØ NHÖÕNG HOÏC THUYEÁT CHÍNH TRÒ NÖÛA ÑAÀU THEÁ KYÛ XÓ 14 3.1. Nhöõng phaùt minh khoa hoïc vaø tieán boä kyõ thuaät. 14 3.2. Nhöõng hoïc thuyeát xaõ hoäi. 15 3.2.1. Hoïc thuyeát veà quyeàn töï do caù nhaân vaø quoác gia daân toäc 15 3.2.2. Chuû nghóa xaõ hoäi khoâng töôûng. 16 3.2.3. Chuû nghóa Marx vaø phong traøo coâng nhaân 18 CHÖÔNG II:VAÊN MINH THEÁ KYÛ XX 21 1. NEÀN VAÊN MINH COÄNG SAÛN CHUÛ NGHÓA 21 1.1. Coù hay khoâng “Neàn vaên minh coäng saûn chuû nghóa”? 21 1.2. Ñaëc tröng cuûa neàn vaên minh coäng saûn chuû nghóa 22 2. CAÙCH MAÏNG XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA THAÙNG MÖÔØI NGA – CÔ SÔÛ XUAÁT HIEÄN NEÀN VAÊN MINH XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA 23 3. TIEÁN BOÄ CUÛA KHOA HOÏC KYÕ THUAÄT 24 3.1. Vaøi neùt khaùi quaùt 24 3.2 . Moät soá thaønh töïu noåi baät cuûa khoa hoïc coâng ngheä. 25 4. CHIEÁN TRANH THEÁ GIÔÙI VAØ SÖÏ PHAÙ HOAÏI VAÊNMINH NHAÂN LOAÏI 28 TAÏM KEÁT 30 Nguyễn Công Chất Khoa Lịch Sử
3. Một số vấn đề cơ bản LSVM Thế giới Cận - Hiện đại - 2 - CHƯƠNG I:VAÊN MINH COÂNG NGHIEÄP Chaâu AÂu thôøi haäu kyø Trung ñaïi ñaõ coù nhöõng bieán ñoåi lôùn veà moïi maët. Töø trong loøng xaõ hoäi phong kieán, söùc saûn xuaát phaùt trieån nhanh choùng, coâng nghieäp tieán boä vöôït baäc, söï phaân coâng lao ñoäng giöõa caùc ngaønh ngheà vaø caùc vuøng saûn xuaát ñaõ thuùc ñaåy söï phaùt trieån cuûa kinh teá haøng hoaù - söï phuïc höng vaø xuaát hieän cuûa caùc thaønh thò - ñieàu kieän cô baûn cho söï ra ñôøi cuûa chuû nghóa tö baûn. Coù theå noùi: chaâu AÂu töø theá kyû XIV ñeán ñaàu theá kyû XVII soâi ñoäng vaø quyeát lieät vôùi nhöõng phong traøo vaên hoaù Phuïc höng, caûi caùch toân giaùo vaø nhöõng hoaït ñoäng thöông maïi xuyeân ñaïi döông maø nhöõng thaønh quaû cuûa caùc phong traøo treân ñaõ ñaët neàn moùng vöõng chaéc cho neàn vaên minh AÂu – Myõ caän - hieän ñaïi. 1 . ĐIỀU KIỆN RA ĐỜI CỦA NỀN VĂN MINH CÔNG NGHIỆP 1.1. Nhöõng phaùt kieán ñòa lyù vaø heä quaû cuûa noù. 1.1.1.Nguyeân nhaân vaø ñieàu kieän chín muoài cuûa nhöõng phaùt kieán ñòa lyù cuoái theá kyû XV ñaàu theá kyû XVI. - Vaøo theá kyû XV-XVI, vôùi söï phaùt trieån nhanh choùng cuûa kinh teá saûn xuaát haøng hoaù, caùc nöôùc Taây AÂu ñoøi hoûi phaûi môû roäng thò tröôøng ñeå trao ñoåi buoân baùn vôùi caùc vuøng treân theá giôùi (quoác teá hoaù thò tröôøng) nhaát laø ñoái vôùi phöông Ñoâng, nôi maøhoï cho raèng “xöù sôû” naøy khoâng chæ coù nhieàu vaøng baïc maø coøn laø xöù sôû cuûa tô lieäu, höông lieäu vaø gia vò Vaøng vaø nguoàn haøng hoaù ñoù laø ñoäng cô chuû yeáu cuûa vieäc tìm ñöôøng sang phöông Ñoâng, khaùm phaù nhöõng vuøng ñaát môùi. Marx cho raèng: vaøng laø töø maàu nhieäm ñaõ xua ngöôøi Taây Ban Nha vöôït Ñaïi Taây Döông. Vaøng laø thöù ngöôøi da traéng ñoøi hoûi tröôùc tieân khi vöøa môùi ñaët chaân leân moät beán bôø môùi tìm ra - Tuy nhieân, con ñöôøng ñi veà phöông Ñoâng ñaõ hoaøn toaøn beá taéc. Con ñöôøng cuõ “con ñöôøng tô luïa” ñi qua Ñòa Trung Haûi khoâng theå thöïc hieän ñöôïc vì ñaõ bò ngöôøi YÙ, vaø Thoå Nhó Kì ñoäc chieám. Ngöôøi Araäp ñaõ laäp neân moät “haøng raøo kín” giöõa AÁn Ñoä vaø chaâu AÂu.Ngöôøi Thoå Nhó Kì chieám caùc vuøng Tieåu AÙ, Balkans, Constantinople, Krum . khieán cho caùc thöông nhaân chaâu AÂu khoâng theå naøo vöôït qua ñöôïc. Con ñöôøng xuyeân qua ñaïi luïc chaâu AÙ ñeán Trung Quoác ñaõ töøng laø con ñöôøng boä vöôït qua caùc sa maïc, nuùi ñoài vaø thaûo nguyeân vaän chuyeån haøng hoaù töø Trung Quoác sang thò tröôøng chaâu AÂu ñaõ bò nhöõng keû “cöôùp caïn” Nguyễn Công Chất Khoa Lịch Sử
4. Một số vấn đề cơ bản LSVM Thế giới Cận - Hiện đại - 3 - Afganistan chieám giöõ. Vì vaäy vieäc tìm ra con ñöôøng bieån sang phöông Ñoâng laø nhu caàu caáp baùch cuûa caùc thöông nhaân chaâu AÂu. - Trong söï thoâi thuùc ñoù, lòch söû cuõng ñem laïi nhöõng ñieàu kieän chín muoài cho nhöõng cuoäc phaùt kieán ñòa lyù vó ñaïi. Söï tieán boä veà kieán thöùc ñòa lí, thieân vaên vaø kyõ thuaät haøng haûi ñaõ taïo ra nhöõng ñieàu kieän toát cho nhöõng chuyeán ñi daøi ngaøy treân bieån “haønh trình veà phöông Ñoâng vaø khaùm phaù nhöõng vuøng ñaát môùi”. Nhöõng ñieàu kieän naøy ñaõ ñöôïc ngöôøi Taây Ban Nha, Boà Ñaøo Nha tieáp thu ñeå tieán haønh nhöõng chuyeán ñi tieân phong vöôït ñaïi döông tìm ra nhöõng con ñöôøng vaø vuøng ñaát môùi: “Con ñöôøng tô luïa xanh” treân bieån caû trong moät soá nöôùc khaùc ôû Taây AÂu coøn baän roän trong caùc cuoäc noäi chieán (Anh vaø Phaùp ñang khaéc phuïc haäu quaû cuûa cuoäc chieán tranh “Hai Hoa Hoàng” vaø noäi chieán toân giaùo Huguenots . 1.1.2. Nhöõng keát quaû cuûa coâng cuoäc phaùt kieán ñòa lí. - Cuoäc haønh trình cuûa Vasco de gama men theo bôø bieån chaâu Phi ñeán cöïc nam (Muõi Hy voïng) roài vöôït qua AÁn Ñoä Döông, caäp beán AÁn Ñoä. Sau ñoù tieán veà phía Ñoâng ñeán caùc quaàn ñaûo Ñoâng Nam AÙ ñeå vaøo bieån Ñoâng, tôùi caùc caûng Trung Hoa vaø Nhaät Baûn. - Nhöõng chuyeán vöôït Ñaïi Taây Döông cuûa Christopher Colombus vaø Amerigo Vespuci phaùt hieän ra luïc ñòa chaâu Myõ (Taân theá giôùi hoaëc nhaàm laãn laø “Taây AÁn Ñoä”). - Cuoäc thaùm hieåm cuûa Fedinande Majenlan ñi voøng traùi ñaát, khoâng nhöõng ñeán chaâu Myõ maø coøn vöôït qua Thaùi Bình Döông ñeå tôùi quaàn ñaûo vuøng Ñoâng Nam AÙ – ñöôïc ñaët teân laø Philipin. Töø ñaây haûi trình trôû veà chaâu AÂu theo ñöôøng ñi cuûa Vasco de gama khi tröôùc. Nhöõng chuyeán vöôït bieån treân cuøng nhieàu cuoäc thaùm hieåm tieáp theo cuûa caùc nhaø haøng haûi chaâu AÂu thôøi ñoù ñaõ ñem laïi nhieàu keát quaû to lôùn, coù yù nghóa troïng ñaïi trong lòch söû vaên minh nhaân loaïi. - Tìm ra moät luïc ñòa môùi laø chaâu Myõ, moät ñaïi döông môùi laø Thaùi Bình Döông, môû ra nhöõng con ñöôøng bieån ñeán vôùi caùc chaâu luïc. Ñem laïi nhöõng khaû naêng môùi cho söï giao löu kinh teá vaên hoaù, taïo ñieàu kieän cho söï tieáp xuùc giöõa caùc neàn vaên minh theá giôùi. - Baùc boû nhöõng lí leõ sai traùi cuûa giaùo hoäi Kitoâ, cuûa chuû nghóa “Trieát hoïc kinh vieän” veà vuõ truï vaø con ngöôøi. - Sau nhöõng phaùt kieán ñòa lí, ñaõ dieãn ra nhöõng cuoäc di chuyeån cö daân treân quy moâ lôùn (thöông nhaân voäi vaõ giaønh giaät thò tröôøng; daân di thöïc keùo nhau ñeán “laäp nghieäp” ôû nhöõng Nguyễn Công Chất Khoa Lịch Sử
5. Một số vấn đề cơ bản LSVM Thế giới Cận - Hiện đại - 4 - vuøng ñaát môùi; caùc nhaø truyeàn giaùo “tích cöïc môû roäng nöôùc Chuùa” ra khaép moïi nôi) Vaø dó nhieân laø xaâm chieám thuoäc ñòa vaø thieát laäp cai trò cheá ñoä thöïc daân, cuõng nhö cheá ñoä noâ leä ñoàn ñieàn ñöôïc ñaåy nhanh, ñaåy maïnh chöa töøng thaáy. - Hoaït ñoäng thöông maïi trôû neân nhoän nhòp “quoác teá hoaù thò tröôøng” ñöôïc roäng môû. Nhöõng hoaït ñoäng giao löu kinh teá giöõa caùc quoác gia, caùc khu vöïc ñöôïc ñaåy maïnh. Nhieàu coâng ty thöông maïi lôùn ñöôïc thaønh laäp (coâng ty Ñoâng AÁn, Taây AÁn cuûa caùc nöôùc phöông Taây). Nhieàu thaønh phoá vaø trung taâm thöông maïi xuaát hieän . Nhôø ñoù kinh teá saûn xuaát haøng hoaù phaùt trieån, taïo tieàn ñeà caàn thieát cho söï ra ñôøi cuûa chuû nghóa tö baûn. Nhìn chung, nhöõng cuoäc phaùt kieán ñòa lí vó ñaïi theá kyû XV-XVI ñaõ môû roäng theâm ñöôøng cho söï tieáp xuùc vaø giao thoa giöõa caùc neàn vaên minh theá giôùi, taïo tieàn ñeà cho nhöõng bieán ñoåi saâu saéc trong ñôøi soáng kinh teá vaø xaõ hoäi, ñaåy nhanh söï ra ñôøi cuûa chuû nghóa tö baûn, vaø theo yù kieán cuûa Leânin: noù ñaõ ñaët neàn moùng cho neàn vaên minh AÂu – Mó caän - hieän ñaïi. Tuy nhieân, beân caïnh söï thuùc ñaåy lòch söû coù nhöõng böôùc tieán daøi, thì noù cuõng ñeå laïi khoâng ít haäu quaû ñau khoå cho nhaân loaïi maø nhieàu theá heä sau vaãn khoâng ngöøng khaéc phuïc. 1.2 . “Caùch maïng tri thöùc” vaø traøo löu trieát hoïc “AÙnh saùng” Nhöõng bieán coá to lôùn dieãn ra trong caùc theá kyû XV vaø XVI ñaõ laøm lung lay taän goác reã cheá ñoä phong kieán. Traät töï vaø caáu truùc xaõ hoäi phong kieán bò tieán coâng treân nhieàu maët. Theá kyû XVII-XVIII chöùng kieán nhöõng tieán boä coù tính chaát caùch maïng trong lónh vöïc tri thöùc khoa hoïc vaø tö töôûng, goùp phaàn khoâng nhoû vaøo vieäc laøm buøng leân caùc cuoäc caùch maïng tö saûn, laät ñoå aùch thoáng trò cuûa giai caáp phong kieán vaø döïng leân theå cheá chính trò môùi: nhaø nöôùc tö saûn. 1.2.1. Nhöõng thaønh töïu cô baûn cuûa “caùch maïng tri thöùc”. Trong hai theá kyû XVII vaø XVIII, khoa hoïc ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng thaønh töïu heát söùc lôùn lao, ñaëc bieät trong caùc ngaønh Thieân vaên hoïc, Vaät lí, Hoaù vaø Y hoïc. Chuùng cho thaáy söï hieåu bieát cuûa con ngöôøi “theá giôùi vaø con ngöôøi”. Ví duï hoïc thuyeát cuûa nhaø baùc hoïc Ba Lan Nikolau Copernicus (1473-1543) veà trung taâm cuûa Thaùi Döông heä chính laø Maët trôøi coøn Traùi ñaát vaø nhöõng haønh tinh khaùc chuyeån ñoäng xung quanh vôùi moät voøng maát 24 giôø Copernicus trình baøy hoïc thuyeát “Nhaät taâm” cuûa oâng trong quyeån saùch nhan ñeà “Veà söï xoay voøng cuûa caùc thieân theå” quan ñieåm cuûa oâng ñaõ ñöôïc nhaø baùc hoïc xuaát chuùng ngöôøi Ñöùc Johan Kepler (1571-1630) boå xung vaø khaúng ñònh theâm baèng 3 ñònh luaät (söï chuyeån Nguyễn Công Chất Khoa Lịch Sử
6. Một số vấn đề cơ bản LSVM Thế giới Cận - Hiện đại - 5 - ñoäng, toác ñoä chuyeån ñoäng, thôøi gian vaø khoaûng caùch chuyeån ñoäng cuûa caùc haønh tinh). Hoïc thuyeát “Nhaät taâm” ñöôïc cuûng coá theâm nöõa bôûi moät nhaø thieân vaên hoïc ngöôøi YÙ vó ñaïi Galileo (1564-1642). Nhöõng gì maø Galileo quan saùt ñöôïc treân baàu trôøi ñaõ khieán oâng tin vaøo söï ñuùng ñaén cuûa thuyeát “Nhaät taâm” – Copernicus. Galileo ñaõ bò truy toá tröôùc toaø aùn dò giaùo naêm 1633 vaø bò quôû traùch naëng neà. Nhöng theo oâng: phaûi ñeå cho töï nhieân phaùn quyeát moãi khi con ngöôøi coù nhöõng cuoäc tranh luaän veà töï nhieân. Vaø tröôùc khi cheát oâng vaãn thì thaøo “Noù (Traùi ñaát) vaãn quay”. Cuõng gioáng nhö Galileo, Kepler hay Copernicus, Newton ñaït ñöôïc nhöõng thaønh töïu lôùn baèng con ñöôøng quan saùt thöïc nghieäm vaø ñònh luaät Haáp daãn vuõ truï. Ñònh luaät Haáp daãn vuõ truï giaûi thích taïi sao vaät theå rôi xuoáng maët ñaát; caùi gì ñaõ giöõ caùc haønh tinh ôû yeân taïi quõy ñaïo cuûa chuùng. Ñònh luaät cuûa Newton coù moät phaïm vi öùng duïng raát roäng raõi, khoâng chæ treân maët ñaát, maø coøn ôû baát cöù nôi naøo trong heä Maët trôøi (chaúng haïn ñònh luaät Newton giuùp phaùt hieânï ra quyõ ñaïo sao choåi Halley naêm 1682, Haûi vöông tinh naêm 1874 .). Coù theå noùi raèng ñònh luaät Haáp daãn vuõ truï ñaõ toång keát caùc phaùt hieän khoa hoïc quan troïng trong suoát moät theá kyû röôõi ñoù baèng caùch lieân keát chuùng laïi vôùi nhau trong moät coâng thöùc toaùn hoïc chính xaùc. - Coâng vieäc nghieân cöùu cuûa caùc nhaø khoa hoïc trong theá kyû XVII ñaõ ñöôïc tieán haønh thuaän lôïi hôn nhôø caùc phaùt minh trong lónh vöïc toaùn hoïc vaø söï ra ñôøi cuûa nhöõng coâng cuï môùi. Toaùn hoïc hieän ñaïi baét ñaàu xuaát hieän töø theá kyû XIII vôùi vieäc söû duïng caùc con soá A raäp ôû chaâu AÂu. Nhöõng böôùc phaùt trieån quan troïng laø vieäc hoaøn thieän heä thoáng thaäp phaân vaø söï phaùt trieån cuûa caùc kí hieäu toaùn hoïc nhö +, -, x, vaø √ Ñeán theá kyû XVII, coâng vieäc nghieân cöùu khoa hoïc dieãn ra vôùi tieán ñoä nhanh hôn vaø chính xaùc hôn nhôø coù nhieàu duïng cuï ño löôøng chính xaùc vaø quan saùt roõ hôn, nhö kính vieãn voïng ñöôïc Newton caûi tieán vaøo naêm 1668, phong vuõ bieåu thuyû ngaân do Torricelli saùng cheá naêm 1645, nhieät keá cuûa Gabriel Fahrenheit, hay nhieät keá baùch phaân qui öôùc nöôùc soâi ôû 100o vaø ñoâng ñaëc ôû 00 cuûa Anders Celcius. Töông töï nhö caùc thaønh töïu khoa hoïc keå treân, caùc ngaønh hoaù hoïc; ñieän vaø ñieän töø; y hoïc trong caùc theá kæ XVII-XVIII ñaõ coù nhöõng böôùc tieán daøi. Caùc phöông phaùp nghieân cöùu vaø thöïc haønh mang tính chaát khoa hoïc ñaõ thay theá daàn nhieàu tín ñieàu xöa cuõ thöøa höôûng töø thôøi coå trung ñaïi. Nguyễn Công Chất Khoa Lịch Sử
7. Một số vấn đề cơ bản LSVM Thế giới Cận - Hiện đại - 6 - 1.2.2. Thôøi ñaïi lí trí vaø traøo löu trieát hoïc AÙnh saùng. - Caùc phaùt minh vaø khaùm phaù khoa hoïc töï nhieân noùi treân ñaõ goùp phaàn aûnh höôûng lôùn ñeán caùch nghó suy cuûa moät soá nhaø tö töôûng vaø oùc “Moät Thôøi ñaïi Lyù trì” – keùo daøi töø khoaûng naêm 1687 ñeán naêm 1789, töùc laø töø luùc hoïc thuyeát veà Haáp daãn vuõ truï cuûa Newton ñöôïc coâng boá ñeán khi caùch maïng Phaùp buøng noå. Ñaây ñöôïc coi laø thôøi ñaïi maø nhieàu nhaø tö töôûng lôùn khaûo saùt vaø phaân tích nhöõng vaán ñeà chính trò- xaõ hoäi ñeå böôùc ñaàu ñöa ra “caùch nhìn môùi” theo quan ñieåm quy luaät xaõ hoäi:coù phuø hôïp vôùi qui luaät töï nhieân hay khoâng? Thôøi ñaïi lí trí ñöôïc cheá ngöï bôûi ba nhaø tö töôûng lôùn ñoù laø: Reneù Descarts (1596-1650), John Loke (1632-1704) vaø Newton (1642-1727) (Ñoùng goùp cuûa Newton ñaõ ñöôïc trình baøy ôû phaàn treân). Descarts laø moät nhaø toaùn hoïc, vaät lí hoïc, trieát hoïc ngöôøi Ñöùc. OÂng laø ngöôøi uûng hoä nhieät tình thuyeát duy lí trong trieát hoïc, vaø cuõng laø ngöôøi taán coâng maïnh meõ vaøo “chuû nghóa kinh vieän”. OÂng cho raèng phaùt xuaát töø nhöõng chaân lí ñôn giaûn vaø hieån nhieân – caùc tieàn ñeà, nhaø tö töôûng seõ duøng lí luaän ñeå ñi ñeán nhöõng keát luaän rieâng bieät. OÂng laø taùc giaû caâu noùi noåi tieáng “Toâi tö duy do ñoù toâi toàn taïi”. Trong taùc phaåm “khaûo luaän thöù hai veà chính quyeàn daân söï”. Coâng boá vaøo naêm 1690, John Locke phaùt trieån hoïc thuyeát veà theå cheá chính trò, ñeå bieän minh cho cheá ñoä ñaïi nghò ñöôïc thieát laäp ôû Anh, nhö laø keát quaû cuûa cuoäc “caùch maïng vinh quang” naêm 1688. OÂng cho raèng con ngöôøi phaûi töï thoaû thuaän vôùi nhau ñeå thieát laäp moät chính phuû daân söï. Söï thoaû thuaän naøy ñöôïc goïi laø kheá öôùc xaõ hoäi. Theo ñoù, hoï phaûi giao cho chính phuû moät soá quyeàn löïc nhaát ñònh ñeå giuùp hoï baûo veä nhöõng quyeàn töï nhieân ñaõ neâu. Neáu chính phuû ñoù laïm duïng quyeàn löïc ñeå trôû thaønh moät boä maùy baïo quyeàn ñoäc ñoaùn, hay baát ñaéc, khoâng hoaøn thaønh noåi nhieäm vuï cuûa mình, ngöôøi daân coù quyeàn giaûi taùn hay laät ñoå noù. 1.2.3. Traøo löu tö töôûng Khai saùng. Ñænh cao cuûa caùch maïng tri thöùc trong caùc theá kæ XVII vaø XVIII laø traøo löu tö töôûng Khai saùng xuaát hieän nhieàu nôi treân theá giôùi nhö ôû Mó coù J.Locke, B.Franklin, T.Jefferson, Herder, Shiller, Goethe ñaïi dieän cho tö töôûng Khai saùng ôû Ñöùc. A.N.Radishev vaø N.I.Novikov ôû nöôùc Nga.v v nhöng ôû chính nöôùc Phaùp, traøo löu naøy môùi ñaït ñöôïc nhöõng thaønh töïu röïc rôõ nhaát vaø ñöôïc xaây döïng treân cô sôû caùc quan ñieåm cô baûn nhö sau: 1- Lí trí laø coâng cuï duy nhaát mang laïi chaân lí Nguyễn Công Chất Khoa Lịch Sử
8. Một số vấn đề cơ bản LSVM Thế giới Cận - Hiện đại - 7 - 2- Vuõ truï laø moät coã maùy ñöôïc vaän haønh theo “nguyeân taéc cöùng nhaéc”. Caáu truùc cuûa töï nhieân laø tuyeät ñoái ñoàng nhaát vaø hoaøn toaøn khoâng chòu taùc ñoäng cuûa pheùp maøu hay söï can thieäp huyeàn bí naøo. 3- Caáu truùc xaõ hoäi toát ñeïp nhaát laø kieåu caáu truùc ñôn giaûn nhaát vaø töï nhieân nhaát. Moät xaõ hoäi vaên minh vôùi nhöõng qui öôùc raéc roái chæ coù taùc duïng laø nhaèm keùo daøi nhöõng ñoäc ñoaùn cuûa giôùi tu só vaø nhöõng keû cai trò. Toân giaùo, chính phuû vaø caùc thieát cheá kinh teá phaûi ñöôïc thanh tröø khoûi moïi thöù giaû taïo vaø ñöôïc ñôn giaûn hoaù sao cho phuø hôïp vôùi lí trí vaø töï nhieân. Caùc ñaïi dieän xuaát saéc cuûa tö töôûng Khai saùng: - Charles Alouis de Montesquie (1689-1755), xuaát thaân quí toäc aùo daøi, laø luaät gia noåi tieáng vaø laø nhaø khai saùng loãi laïc. Quan ñieåm cuûa oâng laø pheâ phaùn saâu cay cheá ñoä chuyeân cheá Phaùp thôøi Louis XIV. Trong taùc phaåm chính “Tinh thaàn phaùp luaät” oâng hoaøn thieän hoïc thuyeát veà söï “phaân chia quyeàn löïc” cuûa J.Locke. OÂng ñeà ra nguyeân taéc töï do “tam quyeàn phaân laäp” - quyeàn laäp phaùp, quyeàn haønh phaùp, quyeàn tö phaùp. Ba quyeàn naøy tuy ñoäc laäp vôùi nhau nhöng vaãn kieåm soaùt laãn nhau. Qua vieäc khaûo saùt ba hình thöùc toå chöùc chính phuû: Chuyeân cheá, quaân chuû laäp hieán vaø coäng hoaø, oâng cho raèng neàn quaân chuû laäp hieán ôû Anh laø hình thöùc toát nhaát cho nhaø nöôùc töông lai ôû Phaùp – (Moät nhaø nöôùc lieân minh giöõa hai giai caáp quyù toäc phong kieán vaø giai caáp tö saûn). - Fransois Maire Arouet (Voltaire) –1694-1778 – ñöôïc xem laø boä oùc baùch khoa cuûa theá kæ XVIII, oâng ñaõ vieát caû thaûy 99 pho saùch. Taùc phaåm cuûa oâng bao goàm nhieàu lónh vöïc: trieát hoïc, söû hoïc, vaät lí Trong taùc phaåm cuûa mình, oâng coâng kích gay gaét cheá ñoä chuyeân cheá vaø giaùo hoäi Phaùp; ñoàng thôøi ca ngôïi theå cheá quaân chuû laäp hieán ôû Anh. Tö töôûng cuûa Voltaire coù aûnh höôûng lôùn ñeán tö töôûng caùch maïng tö saûn theá kæ XVIII ôû chaâu AÂu vaø ñoùng goùp phaàn quan troïng vaøo kho taøng vaên minh nhaân loaïi. Victor Huygoâ töøng noùi “Nhaéc ñeán Voltaire töùc laø nhaéc ñeán toaøn theá kæ XVIII” - So vôùi caùc nhaø tö töôûng Khai saùng J.J.Rouseau (1712-1788) laø ngöôøi ñöôïc coi “daân chuû vaø gaàn guõi vôùi nhaân daân hôn caû”. Tö töôûng cuûa oâng ñöôïc theå hieän trong taùc phaåm Ducontrat social (baøn veà kheá öôùc xaõ hoäi). Rouseau cho raèng, khi thoaùt khoûi traïng thaùi soáng töï nhieân nhö caùc ñoäng vaät khaùc ñeå soáng quaàn tuï thaønh xaõ hoäi, con ngöôøi caàn phaûi tìm ra hình thöùc chung coù theå lieân keát hoï laïi Nguyễn Công Chất Khoa Lịch Sử
9. Một số vấn đề cơ bản LSVM Thế giới Cận - Hiện đại - 8 - vôùi nhau, sao cho quyeàn lôïi rieâng sao cho quyeàn lôïi rieâng cuûa hoï trong caûnh soáng taäp theå vaãn ñöôïc baûo veä. Hình thöùc lieân keát ñoù ñöôïc J.J.Rouseau goïi laø “kheá öôùc xaõ hoäi” thaønh laäp moät neàn coäng hoaø vôùi nhöõng nguyeân taéc bình ñaúng veà maët chính trò vaø xaõ hoäi “coù söï caàn thieát phaûi ñieàu chænh cheá ñoä tö höõu”. Beân caïnh ñoù Rouseau coøn khaúng ñònh tính chaát tuyeät ñoái chuû quyeàn cuûa nhaân daân, oâng nhaán maïnh ñeán quyeàn cuûa nhaân daân noåi daäy choáng aùch aùp böùc. Tö töôûng cuûa Rouseau coù nhöõng vaán ñeà chæ laø mô öôùc khoâng töôûng. Nhöng trong ñieàu kieän cuûa moät cuoäc caùch maïng tö saûn ñang ñeán gaàn, öôùc mô naøy chöùa ñöïng nhieàu tieàm naêng caùch maïng. Nhöõng yù töôûng cuûa oâng ñaõ taùc ñoäng maïnh ñeán caùc nhaø hoaït ñoäng caùch maïng Phaùp, ñaëc bieät laø phaùi Jacobins. - Nhoùm Baùch khoa toaøn thö bao goàm 30 nhaø khoa hoïc vaø tö töôûng do Diderot (1713- 1784) ñöùng ñaàu. Tieàn ñeà cô baûn cho tö töôûng cuûa nhoùm naøy ñoù chính laø nguyeân taéc ñònh luaät töï nhieân. Hoï cho raèng xaõ hoäi cuõng ñöôïc toå chöùc vaø vaän haønh theo nhöõng qui luaät baát di baát dòch cuûa töï nhieân. Hoï baùc boû kinh thaùnh, hoï thaùch ñoá caùc tín ñieàu cuûa caùc nhaø thaàn hoïc, hoï gaït boû vai troø pheùp maøu khoâ khan, cöõng nhaéc cuûa “chuû nghóa kinh vieän”. Theo hoï vuõ truï laø moät saûn phaåm loâgíc ñöôïc trí tueä nhaän thöùc vaø caùi gì khoâng coù lí trí thì khoâng coù thöïc. Trong moät xaõ hoäi, maø trong ñoù toân giaùo chính thoáng ñöôïc qui ñònh bôûi phaùp luaät vaø toäi phaïm Thaùnh bò tröøng phaït naëng neà, luaät phaùp vaø hình phaït coøn tuyø tieän vaø phi lí cheá ñoä chuyeân cheá coøn ngöï trò, thì Baùch khoa toaøn thö quaû laø moät lôøi keâu goïi caùch maïng. Tinh thaàn pheâ phaùn trong nhieàu baøi vieát cuûa noù ñaõ khieán noù trôû thaønh moät vuõ khí tö töôûng ñaéc duïng cho nhöõng ngöôøi muoán caûi taïo xaõ hoäi. Ngoaøi ra, thôøi kì naøy coøn xuaát hieän moät traøo löu coäng saûn chuû nghóa khoâng töôûng, phaûn aùnh tö töôûng cuûa ña soá nhaân daân ngheøo khoå. Ñaïi bieåu chính cuûa traøo löu tö töôûng naøy laø Jean Meùslier (1664-1729), Mably (1709-1785). Hoï laø nhöõng ngöôøi chuû tröông xoaù boû cheá ñoä tö höõu vì ñoù laø nguoàn goác gaây ra aùp böùc vaø boùc loät, ñeå thieát laäp moät xaõ hoâi coâng baèng trong ñoù cuûa caûi laø taøi saûn chung ñöôïc phaân phoái, coâng baèng cho moïi ngöôøi daân. Moãi ngöôøi ñeàu coù quyeàn vaø nghóa vuï lao ñoäng nhö nhau. Tö töôûng naøy sau ñaõ trôû thaønh vuõ khí ñaáu tranh cuûa nhöõng ngöôøi ngheøo khoå bò baàn cuøng hoaù trong caùch maïng. - Nieàm tin vaøo nhöõng gì toát ñeïp vaø töï do maø töï nhieân mang laïi cho con ngöôøi ñaõ laø neàn taûng cho söï ra ñôøi cuûa moät tröôøng phaùi kinh teá môùi: phaùi Troïng noâng. Ñaïi dieän cho phaùi Nguyễn Công Chất Khoa Lịch Sử
10. Một số vấn đề cơ bản LSVM Thế giới Cận - Hiện đại - 9 - naøy laø Quesnay, Adam Smith, David, Ricardo. Vôùi yù töôûng töï do kinh doanh vaø thieát laäp cheá ñoä kinh teá töï do, lyù luaän cuûa hoï ñaõ ñaët cô sôû cho hoïc thuyeát kinh teá chính trò tö saûn ra ñôøi vaø phaùt trieån vaøo theá kæ XVIII-XIX. Coù theå noùi raèng, caùc nhaø tö töôûng Phaùp, maëc duø coù nhöõng quan ñieåm khaùc nhau, phaûn aùnh quyeàn lôïi cuûa nhöõng giai caáp khaùc nhau, nhöng trong thôøi kì khuûng hoaûng cuûa cheá ñoä phong kieán, hoï ñeàu chóa muõi nhoïn vaøo chính quyeàn quaân chuû chuyeân cheá vaø ñoøi hoûi thay theá baèng moät cheá ñoä xaõ hoäi môùi. Chính vì theá maø traøo löu tö töôûng tieán boä vaø caùch maïng ñoù ñaõ vöôït ra khoûi Phaùp, coù aûnh höôûng khaép chaâu AÂu. 1.2.4. Thaéng lôïi cuûa phong traøo caùch maïng tö saûn. Söï hình thaønh thò tröôøng treân quy moâ theá giôùi vaø nhöõng bieán ñoåi quan troïng veà moïi maët dieãn ra töø haäu kyø trung ñaïi ñaõ ngaøy caøng khaúng ñònh vò theá cuûa phöông thöùc saûn xuaát môùi – phöông thöùc saûn xuaát tö baûn chuû nghóa. Khoâng chæ coù theá löïc lôùn veà kinh teá, giai caáp tö saûn coøn coù tri thöùc vaø vuõ khí tö töôûng tieán boä ñeå nhaèm vöôn leân thaâu toùm, chieám ñoaït quyeàn löïc. Nhöng quyeàn löïc chính trò baây giôø laïi hoaøn toaøn taäp trung trong tay giai caáp phong kieán. Ñeå duy trì quyeàn thoáng trò cuûa mình caùc theá löïc phong kieán tìm moïi caùch haïn cheá “moïi quyeàn löïc” cuûa giai caáp tö saûn. Nhöng ngay töø theá kyû XVI trôû ñi, quaù trình tan raõ cuûa cheá ñoä phong kieán (nhaát laø ôû khu vöïc Taây AÂu) ñaõ dieãn ra nhanh choùng vaø söï phaùt trieån cuûa löïc löôïng saûn xuaát ñaõ maâu thuaãn gay gaét vôùi quan heä saûn xuaát loãi thôøi. Giai caáp tö saûn töø choã naém ñöôïc “quyeàn löïc kinh teá” töøng böôùc vöôn leân giaønh quyeàn löïc veà chính trò” .Ñaây laø thôøi kyø caùch maïng tö saûn lieân tieáp buøng noå vaø giaønh ñöôïc thaéng lôïi. - Naêm 1572, taïi caùc tænh mieàn Baéc Haø Lan cö daân thaønh thò ñoàng loaït noåi daäy choáng laïi aùch thoáng trò cuûa Taây Ban Nha laäp ra neàn coäng hoaø cuûa “Baåy tænh lieân hieäp” laø nöôùc coäng hoaø tö saûn ñaàu tieân ôû chaâu AÂu. Ñaây laø tieáng suùng môû maøn baùo hieäu söï caùo chung cuûa cheá ñoä phong kieán, söï thaéng theá cuûa cheá ñoä tö saûn. - Baûy chuïc naêm sau, naêm 1642 caùch maïng tö saûn Anh buøng noå vaø thaéng lôïi cuûa noù ñaõ toaû roäng aûnh höôûng vöôït ra ngoaøi nöôùc Anh, trôû thaønh cuoäc caùch maïng coù phaïm vi toaøn chaâu AÂu, ñaùnh daáu söï tröôûng thaønh vöôït baäc cuûa giai caáp tö saûn. - Ngaøy 14-7-1789, vôùi söï kieän phaù nguïc Bastille, Ñaïi caùch maïng tö saûn Phaùp ñaõ thöïc söï trôû thaønh coät moác lòch söû (Les Jallon de L’histoire) ñaùnh daáu söï “thieát laäp ra xaõ hoäi tö saûn hieän ñaïi”. Nguyễn Công Chất Khoa Lịch Sử
11. Một số vấn đề cơ bản LSVM Thế giới Cận - Hiện đại - 10 - Caùc cuoäc caùch maïng tö saûn buøng noå treân neàn taûng söï phaùt trieån cuûa söùc saûn xuaát tö baûn chuû nghóa vaø söï thaéng lôïi cuûa cuoäc caùch maïng tö saûn ñoù laïi môû ñöôøng cho söùc saûn xuaát tö baûn chuû nghóa ñang treân ñaø phaùt trieån ñöôïc tieáp theâm “chaát ñoát – löïc ñaåy” phaùt trieån maïnh meõ hôn. Ñieàu ñaùng löu yù ôû phöông Ñoâng, quaù trình tan raõ cuûa cheá ñoä phong kieán vaø quaù trình phaùt sinh, phaùt trieån cuûa chuû nghóa tö nghóa dieãn ra chaäm hôn phöông Taây vaø phöùc taïp hôn nhieàu so vôùi phöông Taây. Nhöng ñeán theá kyû XVIII-XIX cuõng ñaõ trôû thaønh moät xu theá mang “tính thôøi ñaïi”. Tuy nhieân cheá ñoä phong kieán ôû phöông Ñoâng maëc duø ñang trong quaù trình tan raõ nhöng laïi toû ra heát söùc beàn vöõng neân quaù trình “töï giaûi theå” cuûa noù dieãn ra ñaëc bieät, laâu daøi vaø ngaên caûn söï phaùt trieån cuûa nhaân toá kinh teá môùi ñang naûy sinh trong xaõ hoäi phöông Ñoâng, trong khi caùc nöôùc phöông Taây ñang aøo aït tieán leân phía tröôùc vôùi toác ñoä cuûa neàn saûn xuaát ñaïi coâng nghieäp thì caùc nöôùc phöông Ñoâng vaãn bò giam haõm trong phöông thöùc saûn xuaát phong kieán ñöôïc döïa treân neàn kinh teá tieåu noâng. Coù leõ theo toâi ñaây cuõng laø moät trong nhöõng caên nguyeân phöông Ñoâng chaäm tieán vaø taïo ra söï phaùt trieån khaùc bieät giöõa khu vöïc phöông Ñoâng vaø phöông Taây, maëc duø taát caû ñaõ bò keùo vaøo trong guoàng maùy phaùt trieån cuûa chuû nghóa tö baûn. 2. CAÙCH MAÏNG COÂNG NGHIEÄP – CUOÄC DIEÃU BINH, DIEÃU HAØNH GIAØNH TOAØN THAÉNG CHO CHUÛ NGHÓA TÖ BAÛN - Caùch maïng coâng nghieäp ñöôïc coi laø söï kieän cô baûn ñaùnh daáu söï chuyeån bieán cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi töø vaên minh noâng nghieäp sang vaên minh coâng nghieäp. Theo ñaùnh giaù cuûa Marx vaø Engels trong “Tuyeân ngoân cuûa Ñaûng Coäng saûn” thì vieäc phaùt minh vaø söû duïng maùy hôi nöôùc vaøo saûn xuaát ôû nöôùc Anh cuoái theá kyû XVIII, ñaõ taïo ra moät quaù trình coâng nghieäp hoaù dieãn ra raàm roä ôû chaâu AÂu, ñaõ laøm thay ñoåi caùch thöùc lao ñoäng baèng tay, sang söû duïng maùy moùc vaø töøng böôùc hình thaønh moät cô caáu coâng nghieäp hoaøn chænh; töø saûn xuaát qui moâ nhoû leân qui moâ lôùn vôùi söï ra ñôøi cuûa caùc nhaø maùy vaø caùc khu coâng nghieäp, khieán cho loaøi ngöôøi chöa ñaày 100 naêm, coù theå saùng taïo neân moät löïc löôïng vaät chaát to lôùn hôn, ñoà soä hôn taát caû caùc theá heä tröôùc coäng laïi. Chính nhöõng thaønh töïu kinh teá vaø kó thuaät aáy ñaõ khaúng ñònh öu theá cuûa cheá ñoä tö baûn ñoái vôùi cheá ñoä phong kieán, ñaõ taïo neân moät böôùc ngoaët cô baûn “töø laøn soùng vaên minh noâng nghieäp sang laøn soùng vaên minh coâng nghieäp”- nhö nhaø töông lai hoïc A.Toffler ñaõ nhaän xeùt. Nguyễn Công Chất Khoa Lịch Sử
12. Một số vấn đề cơ bản LSVM Thế giới Cận - Hiện đại - 11 - 2 1 . Caùch maïng coâng nghieäp: hieän töôïng chung mang tính chaát lòch söû. - Thuaät ngöõ “Caùch maïng coâng nghieäp” ñöôïc duøng laàn ñaàu tieân trong taùc phaåm “Tình caûnh cuûa giai caáp coâng nhaân Anh” cuûa Engels vieát vaøo naêm 1845. Töø ñoù caùc nhaø Kinh teá hoïc, caùc nhaø Söû hoïc treân laäp tröôøng cuûa chuû nghóa Marx ñeàu duøng noù nhö laø moät khaùi nieäm ñeå chæ böôùc quaù ñoä cuûa chuû nghóa tö baûn töø giai ñoaïn coâng tröôøng thuû coâng leân moät böôùc cao hôn – giai ñoaïn coâng nghieäp tö baûn chuû nghóa. Thöïc chaát cuûa cuoäc caùch maïng coâng nghieäp khoâng phaûi laø hieän töôïng kyõ thuaät thuaàn tuyù, maø cuoäc caùch maïng ñoù mang noäi dung, tính chaát kinh teá – xaõ hoäi. Heä quaû cuûa noù khoâng chæ ñeán vôùi nöôùc Anh maø coøn ñöôïc lan toaû ra phaïm vi toaøn theá giôùi. - Do ñieàu kieän kinh teá, chính trò ôû caùc nöôùc khaùc nhau, thaäm chí ôû caùc ngaønh kinh teá khaùc nhau trong moät quoác gia maø tieán trình cuûa cuoäc caùch maïng coâng nghieäp dieãn ra khoâng ñeàu (khoâng gian vaø thôøi gian) cuõng coù nhöõng ñaëc ñieåm khaùc nhau. Nhöng coù moät ñieàu caùch maïng coâng nghieäp khoâng chæ taïo ra “löïc ñaåy” ñoái vôùi löïc löôïng saûn xuaát, maø coøn taïo neân nhöõng ñieàu kieän cô baûn cho söï thay ñoåi cuûa cô caáu toå chöùc xaõ hoäi, quan heä giai caáp ñeå taïo neân nhöõng ñieàu kieän quan troïng cho cuoäc “dieãu binh – dieãu haønh vaø giaønh toaøn thaéng cho chuû nghóa tö baûn” - Caùch maïng coâng nghieäp dieãn ra ñaàu tieân ôû nöôùc Anh vaøo khoaûng giöõa theá kyû XVIII ñeán giöõa theá kyû XIX. Caùch maïng coâng nghieäp ôû nöôùc Anh (queâ höông cua coâng xöôûng theá giôùi) coù aûnh höôûng raát to lôùn ñeán heä thoáng tö baûn chuû nghóa laø söï kieän cô baûn ñaùnh daáu vieäc chuyeån bieán cuûa xaõ hoäi sang giai ñoaïn vaên minh coâng nghieäp. 2 2 . Caùch maïng coâng nghieäp ôû Anh – böôùc khôûi ñaàu cho cuoäc caùch maïng coâng nghieäp treân toaøn theá giôùi. 2.2.1. Tieàn ñeà cuûa cuoäc caùch maïng coâng nghieäp. - Ñeå xaây döïng moät neàn coâng nghieäp coâng xöôûng, ít nhaát caàn phaûi hoäi tuï ñöôïc moät soá tieàn ñeà quan troïng sau: 1- Giai caáp tö saûn caàn phaûi coù soá voán töï do khoång loà ñeà kinh doanh 2- Coù moät nguoàn lao ñoäng töï do doài daøo 3- Heä thoáng coâng tröôøng thuû coâng taäp trung 4- Theå cheá chính trò “thoâng thoaùng” taïo ñieàu kieän cho chuû nghóa tö baûn phaùt trieån Nguyễn Công Chất Khoa Lịch Sử
13. Một số vấn đề cơ bản LSVM Thế giới Cận - Hiện đại - 12 - - Nöôùc Anh vaøo giöõa theá kyû XVIII, ñaõ coù ñuû ñieàu kieän cho vieäc tieán haønh cuoäc caùch maïng coâng nghieäp. Nhöõng ñieàu kieän ñoù laø: 1. Taïo neân nguoàn voán töï do khoång loà vaø nguoàn lao ñoäng töï do doài daøo baèng vieäc. + Boùc loät baèng thöông maïi caùc vuøng noâng nghieäp, caùc nöôùc chaâu AÂu laïc haäu veà kinh teá döïa treân “nguyeân taéc trao ñoåi khoâng ngang giaù” + Ñaåy maïnh hoaït ñoäng thöông maïi “hình tam giaùc” + Cöôùp boùc thuoäc ñòa vaø thöông maïi hoaù thuoäc ñòa + Söï phaùt trieån cuûa CNTB trong noâng nghieäp: töø “ñaïo luaät veà ruoäng ñaát”, ñeán “ñaát boû ngoû” vaø “söï cuûng coá trang traïi” – giai caáp noâng daân Anh “hoaøn toaøn bieán maát. + Söï phaùt trieån veà coâng nghieäp “chæ coù coâng nhaân coâng nghieäp vaø coâng nhaân noâng nghieäp” 2. Heä thoáng coâng tröôøng thuû coâng taäp trung – chuù troïng vaøo ngaønh coâng nghieäp nheï (troïng taâm phaùt trieån laø coâng nghieäp deät) 3. Theå cheá chính trò quaân chuû laäp hieán – quyeàn löïc naém trong tay giai caáp tö saûn – (thöïc quyeàn laø thuû töôùng). 4. Ngoaøi nhöõng tieàn ñeà treân, tieàn ñeà cho cuoäc caùch maïng Anh quoác coøn laø: söï caïnh tranh vôùi nöôùc ngoaøi söï caïnh tranh giöõa caùc ngaønh khaùc nhau, söï maát caân ñoái trong coâng ñoaïn saûn xuaát, öu theá veà ñòa lí vaø nguoàn taøi nguyeân, vaø taát nhieân nhöõng yeáu toá ñòa lí – töï noù khoâng quyeát ñònh ñeán tieán trình phaùt trieån lòch söû song coù moät yù nghóa khoâng keùm phaàn quan troïng trong thay ñoåi hoaøn caûnh lòch söû vaø goùp phaàn khoâng nhoû cho cuoäc caùch maïng coâng nghieäp Anh. 2.2.2. Tieán trình cuûa cuoäc caùch maïng. - Söï buøng noå “daây chuyeàn” caùc phaùt minh kyõ thuaät trong ngaønh deät. THOI BAY Æ MAÙY KEÙO SÔÏI Æ MAÙY KEÙO SÔÏI SÖÙC NÖÔÙC Æ (Jonh Keys –1739) (Jems Hacreve-1764) (Richar Acreite – 1769) MAÙY DEÄT SÖÙC NÖÔÙC Æ MAÙY HÔI NÖÔÙC (Carete – 1785) (Jems Watt – 1784) - Böôùc khôûi ñaàu cuûa cuoäc caùch maïng coâng nghieäp Nguyễn Công Chất Khoa Lịch Sử
14. Một số vấn đề cơ bản LSVM Thế giới Cận - Hiện đại - 13 - + Vieäc hoaøn thieän vaø söû duïng maùy hôi cuûa Jems Watt ñöôïc coi laø söï môû ñaàu cuûa quaù trình cô giôùi hoaù, mang yù nghóa cuûa cuoäc caùch maïng coâng nghieäp. 2 3. Heä quaû xaõ hoäi cuûa söï ra ñôøi vaên minh coâng nghieäp. - Ngoaøi söï xuaát hieän cuûa hai giai caáp tö saûn vaø voâ saûn coù quyeàn lôïi ñoái khaùng nhöng cuøng toàn taïi trong moät caáu truùc kinh teá tö baûn chuû nghóa neàn saûn xuaát coâng nghieäp coøn gaây neân nhieàu bieán ñoåi quan troïng veà maët xaõ hoäi. Tröôùc heát laø khaû naêng lao ñoäng vaø saùng taïo cuûa con ngöôøi ñöôïc phaùt huy cao ñoä. Trong tuyeân ngoân cuûa Ñaûng Coäng saûn – K.Marx vaø F.Engels ñaõ ñaùnh giaù giai caáp tö saûn, trong quaù trình thoáng trò moät giai caáp chöa ñaày moät theá kyû ñaõ taïo ra nhöõng löïc löôïng saûn xuaát nhieàu hôn vaø ñoà soä hôn löïc löôïng saûn xuaát cuûa taát caû caùc theá heä tröôùc kia goäp laïi söï chinh phuïc nhöõng löïc löôïng thieân nhieân, söï saûn xuaát baèng maùy moùc vaø theo Enggels: Hôi nöôùc vaø maùy coâng cuï môùi ñaõ bieán coâng tröôøng thuû coâng thaønh ñaïi coâng nghieäp hieän ñaïi vaø do ñoù ñaõ caùch maïng hoaù toaøn boä neàn moùng cuûa chuû nghóa tö baûn. Hai laø, nhöõng quy taéc cuûa saûn xuaát coâng nghieäp chi phoái taát caû caùc maët hoaït ñoäng cuûa kinh teá vaø xaõ hoäi, taát caû ñeàu phaûi tieâu chuaån hoaù. Ba laø, söï thay ñoåi veà daân soá (Malthus vaø quan ñieåm cuûa oâng veà lôøi caûnh baùo söï taêng tröôûng daân soá khoâng kieàm cheá, nhaát laø ñoái vôùi nhöõng xöù sôû laïc haäu, chöa vöôït qua thôøi kyø vaên minh noâng nghieäp). Boán laø, “neàn taûng gia ñình lôùn bò tan raõ daàn do caùc cuoäc di daân ñeán caùc trung taâm coâng nghieäp” (quan ñieåm cuûa Engels). Beân caïnh nhöõng aûnh höôûng tích cöïc nhö ñaõ trình baøy ôû treân, neàn vaên minh coâng nghieäp cuõng gaây ra nhieàu maët tieâu cöïc khaùc nhö söï ngaên caùch giaøu ngheøo; nguyeân taéc töï do bình ñaúng (daân toäc – daân toäc, con ngöôøi – con ngöôøi) khoâng ñöôïc baûo ñaûm. Quan heä xaõ hoäi cuøng neàn taûng ñaïo lyù truyeàn thoáng bò vi phaïm Nhöng daãu sao, nhöõng thaønh töïu cuûa quaù trình coâng nghieäp hoaù ôû chaâu AÂu vaø Baéc Myõ cuoái theá kyû XVIII ñeán giöõa theá kyû XX ñaõ taïo neân cô sôû vaät chaát vaø kyõ thuaät môùi, taïo neân öu theá cuûa neàn saûn xuaát tö baûn chuû nghóa ñoái vôùi neàn saûn xuaát phong kieán vaø nhôø vaäy maø hoaøn thaønh veà cô baûn traøo löu caùch maïng tö saûn ôû caùc nöôùc phöông Taây. Nguyễn Công Chất Khoa Lịch Sử
15. Một số vấn đề cơ bản LSVM Thế giới Cận - Hiện đại - 14 - 3. TOÅNG QUAN VEÀ NHÖÕNG PHAÙT MINHY KHOA HOC – KYÕ THUAÄT VAØ NHÖÕNG HOÏC THUYEÁT CHÍNH TRÒ NÖÛA ÑAÀU THEÁ KYÛ XÓ 3.1. Nhöõng phaùt minh khoa hoïc vaø tieán boä kyõ thuaät. - Cuøng vôùi quaù trình coâng nghieäp hoaù, khoa hoïc vaø kyõ thuaät trong thôøi kyø naøy (nhaát laø vaøo theá kyû XIX) ñaõ coù nhieàu böôùc tieán vöôït böïc, tieâu bieåu nhö: + Moät loaït caùc phaùt minh veà ñieän cuûa caùc nhaø baùc hoïc nhö Ohom (1789-1854), Maxwel (1831-1879) ñaõ ñaët cô sôû cho moät chuyeân ngaønh cuûa khoa Vaät lí vaø môû ra khaû naêng öùng duïng moät nguoàn naêng löôïng môùi. Naêm 1895, nhaø baùc hoïc Ñöùc, Roentgen (1845 – 1925) ñaõ tìm ra tia X quang. + Nhöõng phaùt minh veà thaønh phaàn caáu truùc cuõ nguyeân töû laøm ñaûo loän caùc khaùi nieäm tröôùc ñoù veà vaät chaát; nhö nhöõng keát quaû nghieân cöùu cuûa Mendeleev (1834 - 1907) vôùi Baûng tuaàn hoaøn caùc nguyeân toá hoaù hoïc, hay veà hieän töôïng phoùng xaï vaø caùc chaát phoùng xaï cuûa oâng baø Curie (Pierre Curie vaø Marie Curie) . Ñaët cô sôû veà lyù thuyeát haït nhaân. + Thuyeát töông ñoái cuûa Albert Einntein (1879 – 1955) ñaùnh daáu moät böôùc chuyeån quan troïng lôùn, ñöôïc coi laø: khoâng coù moät phaùt minh khoa hoïc naøo laïi gaây ra côn baõo taùp nhö vaäy trong trí tueä nhaân loaïi. + Sinh vaät hoïc cuõng coù nhöõng coáng hieán lôùn. Nöûa sau theá kyû XIX laø thôøi kyø khaúng ñònh vaø phaùt trieån hoïc thuyeát Darwin (Noäi dung cô baûn cuûa quy luaät töï nhieân laø caïnh tranh ñeå sinh toàn) ñaõ gaây ra moät cuoäc caùch maïng trong ngaønh sinh hoïc vaø coù aûnh höôûng sang caû lónh vöïc xaõ hoäi. Hay nhöõng coâng trình nghieân cöùu veà di truyeàn hoïc cuûa Meldel; phaùt hieän ra Vaùccin cuûa Pasteur - Veà maët kyõ thuaät, neùt noåi baät laø nhöõng phaùt minh veà ñieän cuûa Thomas Edison veà ñieän baùo cuûa Samuel Morse; veà phöông phaùp luyeän gang thaønh theùp (loø Besmer vaø loø Martin) vaø nhaát laø vieäc phaùt hieän ra daàu moû vaø söû duïng ñoäng cô ñoát trong cuûa kyõ sö ngöôøi Ñöùc, R.Diesel naêm 1897 . - Coù theå noùi raèng söï phaùt trieån cuûa nhöõng phaùt minh khoa hoïc vaø tieán boä kyõ thuaät ñaõ thuùc ñaåy maïnh meõ söï phaùt trieån cuûa löïc löôïng saûn xuaát vaø laøm thay ñoåi caên baûn cuûa saûn xuaát vaø cô caáu kinh teá tö baûn chuû nghóa, ñöa chuû nghóa tö baûn phaùt trieån leân giai ñoaïn chuû nghóa ñeá quoác. Nguyễn Công Chất Khoa Lịch Sử
16. Một số vấn đề cơ bản LSVM Thế giới Cận - Hiện đại - 15 - - Cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa nhöõng phaùt minh khoa hoïc vaø tieán boä kyõ thuaät, vaên hoïc ngheä thuaät trong thôøi kyø naøy – nhaát laø vaøo theá kyû XIX ñaõ gaët haùi ñöôïc nhieàu thaønh töïu lôùn ñoù laø lôùn ñoù laø caùc taùc phaåm vaên hoïc cuûa Victor Hugo, cuûa Honoreù de Balsac, cuûa L.Tolstoi . hay aâm nhaïc cuûa Bach, Mozart, Beethoven ñaõ phaûn aùnh khaù roõ neùt khía caïnh cuûa cuoäc soáng trong thôøi kyø ñaày bieán ñoäng cuûa caùch maïng tö saûn vaø cuûa quaù trình coâng nghieäp hoaù. 3.2. Nhöõng hoïc thuyeát xaõ hoäi. 3.2.1. Hoïc thuyeát veà quyeàn töï do caù nhaân vaø quoác gia daân toäc. Nhöõng cuoäc caùch maïng tö saûn dieãn ra trong suoát 3 theá kæ ñaõ giaûi phoùng con ngöôøi veà maët yù thöùc vaø thaân phaän thoaùt khoûi söï kieàm cheá cuûa cheá ñoä ñoäc ñoaùn. Tuyeân ngoân ñoäc laäp cuûa Mó (1776), Tuyeân ngoân Nhaân quyeàn vaø Daân quyeàn cuûa Phaùp (1789) ñaõ tuyeân boá veà quyeàn con ngöôøi, caùc quyeàn töï do daân chuû cuûa caùc caù nhaân vaø hình thaønh caùc quoác gia daân toäc. Trong ñieàu kieän lòch söû ñoù ñaõ xuaát hieän nhöõng hoïc thuyeát veà quyeàn töï do caù nhaân, veà quyeàn cuûa caùc quoác gia daân toäc. - John Stuart Mill (ngöôøi Anh) trong cuoán “Luaän veà töï do” ñaõ neâu leân nguyeân taéc laø caù nhaân coù theå laøm baát cöù ñieàu gì khoâng haïi ñeán ngöôøi khaùc, khoâng vi phaïm quyeàn töï do cuûa ngöôøi khaùc. Trong thöïc teá, ñieàu naøy coøn phuï thuoäc raát nhieàu vaøo trình ñoä daân trí vaø söï nghieâm ngaët cuûa phaùp luaät. - Alexis de Jocqueville (ngöôøi Phaùp) cho raèng traøo löu daân chuû theá kæ XIX laø khoâng theå naøo daäp taét ñöôïc. Trong taùc phaåm “Neàn daân chuû cuûa Hoa Kì” oâng ca ngôïi tinh thaàn daân chuû, söùc maïnh vaät chaát vaø thaønh coâng cuûa nöôùc Mó, nhöng oâng cuõng pheâ phaùn tính caùch thieáu teá nhò, ngaïo maïn vaø thöïc duïng cuûa ngöôøi Mó. - Nhöõng ngöôøi caáp tieán thuoäc phaùi Hieán chöông Anh ñoøi hoûi cheá ñoä daân chuû hoaøn toaøn veà chính trò vôùi quyeàn tuyeån cöû phoå thoâng cho nam giôùi, quyeàn tham gia nghò vieän cuûa coâng nhaân, thu heïp quyeàn haïn cuûa chính quyeàn ñoái vôùi coâng daân. Hoï quan nieäm raèng moät khi coù daân chuû hoaøn toaøn veà chính trò thì seõ coù bình ñaúng veà giaùo duïc, seõ giaûm bôùt söï khaùc bieät lôùn veà taøi saûn vaø ñòa vò cuûa moïi ngöôøi. - Veà chuû nghóa quoác gia coù hai xu höôùng. Nhöõng ngöôøi daân chuû cho raèng moãi quoác gia coù quyeàn ñoäc laäp, quyeàn töï do cuûa moãi caù nhaân, khoâng ai ñöôïc xaâm phaïm. Nhaø aùi quoác vaø chính trò ngöôøi YÙ – Mazzini (1805-1872) beânh vöïc quan ñieåm naøy, kieân trì ñaáu tranh cho Nguyễn Công Chất Khoa Lịch Sử
17. Một số vấn đề cơ bản LSVM Thế giới Cận - Hiện đại - 16 - neàn ñoäc laäp vaø thoáng nhaát cuûa nöôùc YÙ. Trong khi ñoù, phaùi ñoái laäp laïi ñeà cao daân toäc mình laø sieâu ñaúng, laø coù söù meänh khai hoaù vaên minh cho caùc daân toäc khaùc, ñöa ra nhöõng laäp luaän bieän minh cho nhöõng cuoäc chieán tranh xaâm löôïc. Nhöõng ngöôøi naøy lôïi duïng hoïc thuyeát tieán hoaù luaän veà sinh hoïc cuûa Darwin “caïnh tranh ñeå sinh toàn”, ñeå cho ñoù laø qui luaät xaõ hoäi neân phaûi tieâu dieät hoaëc thoáng trò caùc daân toäc khaùc ñeå daân toäc mình toàn taïi vaø phaùt trieån. Roõ raøng quan ñieåm daân toäc heïp hoøi, vò kæ ñaõ ñöôïc giôùi caàm quyeàn caùc nöôùc tö baûn lôïi duïng ñeå tuyeân truyeàn cho nhöõng cuoäc chieán tranh xaâm chieám thuoäc ñòa vaø chieán tranh theá giôùi. 3.2.2. Chuû nghóa xaõ hoäi khoâng töôûng. - Chuû nghóa tö baûn, duø ñaõ tieán boä hôn cheá ñoä phong kieán, ñaõ coâng khai tuyeán boá quyeàn baûo ñaûm caùc quyeàn töï do daân chuû vaø quyeàn bình ñaúng moïi coâng daân tröôùc phaùp luaät, nhöng vaãn laø cheá ñoä ngöôøi boùc loät ngöôøi. Caøng phaùt trieån, xaõ hoäi tö baûn caøng boäc loä nhöõng maâu thuaãn cuûa noù. Tình traïng phaân hoùa giaøu ngheøo ngaøy caøng saâu saéc phaûn aùnh maët traùi cuûa kinh teá tö baûn chuû nghóa, cuûa cheá ñoä boùc loät tö baûn. - Thöïc traïng cuûa xaõ hoäi tö baûn ñaõ taùc ñoäng ít nhieàu vaøo yù thöùc cuûa moät soá nhaân vaät tieán boä trong xaõ hoäi. Hoï ñaõ nhaän ra maët traùi cuûa chuû nghóa tö baûn, mong muoán cho nhaân loaïi vöôn tôùi moät xaõ hoäi toát ñeïp hôn, trong ñoù coù quyeàn töï do, daân chuû ñöôïc ñaûm baûo, khoâng coù ngöôøi boùc loät ngöôøi. Söï ra ñôøi cuûa caùc hoïc thuyeát veà chuû nghóa xaõ hoäi chính laø söï phaûn aùnh thöïc teá ñoù. Ngöôøi khôûi xöôùng tö töôûng veà chuû nghóa xaõ hoäi laø nhaø nhaân ñaïo chuû nghóa Anh Thomas Moore (1478-1535). OÂng ñaõ töôûng töôïng ra moät ñaát nöôùc lyù töôûng döïa treân cheá ñoä sôû höõu coâng coäng, saûn xuaát chung vaø phaân phoái bình quaân vaø goïi ñoù laø nöôùc Utopia. Sau oâng coøn coù nhieàu ngöôøi khaùc cuõng ñeà ra hoïc thuyeát “khoâng töôûng”. Nhöng tieâu bieåu nhaát laø caùc nhaø xaõ hoäi chuû nghóa khoâng töôûng ñaàu theá kyû XIX: Saint Simon (1760-1825), Fourier (1772-1837) vaø Robert Owen (1777-1858). - Saint Simon xuaát thaân trong moät gia ñình quí toäc, töøng tham gia cuoäc chieán tranh giaønh ñoäc laäp ôû Baéc Mó, caûm tình vôùi caùch maïng Phaùp nhöng phaûn ñoái khuûng boá. OÂng cho raèng xaõ hoäi phaùt trieån laø do tieán boä cuûa khoa hoïc, ñaïo ñöùc vaø toân giaùo. OÂng chuû tröông xaây döïng moät cheá ñoä cuûa xaõ hoäi maø cô sôû cuûa noù seõ laø neàn ñaïi coâng nghieäp toå chöùc moät caùch khoa hoïc vaø coù keá hoaïch. Xaõ hoäi ñoù vaãn duy trì cheá ñoä tö höõu vaø vaãn coù giai caáp, nhöng quan heä giai caáp ñöôïc ñieàu hoaø nhôø keá hoaïch hoaù vaø söï phaân phoái khoa hoïc döôùi söï laõnh Nguyễn Công Chất Khoa Lịch Sử
18. Một số vấn đề cơ bản LSVM Thế giới Cận - Hiện đại - 17 - ñaïo cuûa nhöõng “nhaø coâng nghieäp” vaø chuû tröông duøng bieän phaùp thuyeát phuïc hoaø bình caûi taïo xaõ hoäi thay cho con ñöôøng caùch maïng baïo löïc. - Fourier laø nhaø pheâ phaùn xuaát saéc choáng chuû nghóa tö baûn, oâng chöùng minh raèng cheá ñoä tö saûn laø moät cheá ñoä thoái naùt, trong ñoù söï giaøu coù cuûa cöïc beân naøy laø nguyeân nhaân sinh ra söï ngheøo khoå cuûa cöïc beân kia, haïnh phuùc cuûa soá ngöôøi naøy gaây ra baát haïnh cho soá ngöôøi khaùc cuõng nhö Saint Simon, Fourier phaûn ñoái caùch maïng baïo löïc. OÂng chuû tröông toå chöùc xaõ hoäi xaõ hoäi chuû nghóa töông lai baèng caùch tuyeân truyeàn hoaø bình cho nhöõng tö töôûng cuûa oâng. - Owen laø nhaø xaõ hoäi chuû nghóa khoâng töôûng – oâng xuaát thaân trong moät gia ñình tö saûn lôùn ôû Anh quoác. OÂng laø ngöôøi ñaõ thaønh laäp caùc khu “coäng saûn thí nghieäm” ôû Anh vaø ôû Mó, trong caùc khu saûn xuaát naøy, oâng ñaõ thöïc hieän giaûm giôø lao ñoäng cho coâng nhaân xuoáng coøn 10 giôø trong ngaøy, caûi thieän ñieàu kieän lao ñoäng vaø ñieàu kieän sinh hoaït cho coâng nhaân, vaø thöïc hieän cheá ñoä quaûn lí daân chuû nhöng do söùc eùp cuûa giai caáp tö saûn vaø phong traøo coâng nhaân, cuoái cuøng moâ hình cuûa oâng ñaõ bò thaát baïi. Cuõng nhö caùc nhaø xaõ hoäi chuû nghóa khoâng töôûng khaùc, oâng kieân quyeát phaûn ñoái cuoäc ñaáu tranh caùch maïng. Khaùc vôùi nhöõng nhaø xaõ hoäi chuû nghóa khoâng töôûng theá kyû XVII-XVIII muoán trôû laïi thôøi kyø ñöôïc coi laø “vaøng son” cuûa nhaân loaïi – thanh bình cuûa coâng xaõ noâng thoân döïa treân cô sôû kinh teá noâng nghieäp keát hôïp vôùi thuû coâng nghieäp, caùc nhaø tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa khoâng töôûng cuûa theá kyû XIX beân caïnh pheâ phaùn maët traùi cuûa xaõ hoäi tö baûn, ñaõ nhaän thöùc roõ söùc maïnh cuûa coâng nghieäp, coi quaù trình coâng nghieäp hoaù laø ñieàu taát yeáu cho söï phaùt trieån cuûa lòch söû. Hoï ñeà ra caùc bieän phaùp xaây döïng xaõ hoäi môùi khoâng coù boùc loät baèng caùch khaéc phuïc maët xaáu cuûa chuû nghóa tö baûn, haïn cheá söï caùch bieät giaøu ngheøo maø khoâng xoaù boû trieät ñeå cheá ñoä tö baûn (ví nhö Saint Simon chuû tröông xaây döïng xaõ hoäi môùi döôùi söï laõnh ñaïo cuûa nhöõng “nhaø coâng nghieäp” Fourien ñöa döï aùn xaây döïng caùc Falange (coâng xaõ) hay Owen vôùi “coäng saûn thí nghieäm”. - Coù theå noùi raèng caùc ñaïi bieåu cuûa chuû nghóa xaõ hoäi khoâng töôûng khi pheâ phaùn xaõ hoäi tö baûn vaø ñöa ra nhöõng döï kieán veà vieäc xaây döïng moät xaõ hoäi töông lai khoâng coù boùc loät ñaõ ñaët moïi hy voïng khoâng phaûi vaøo cuoäc ñaáu tranh giai caáp caùch maïng cuûa giai caáp voâ saûn, maø vaøo vieäc tuyeân truyeàn hoaø bình trong taát caû caùc giai caáp, vaøo vieäc thuyeát phuïc baèng Nguyễn Công Chất Khoa Lịch Sử
19. Một số vấn đề cơ bản LSVM Thế giới Cận - Hiện đại - 18 - caùch neâu göông, vaøo hoaït ñoäng caûi caùch. Söï haïn cheá cuûa hoï laø do nguoàn goác xuaát thaân vaø ñieàu kieän lòch söû quy ñònh. Moät thöù lyù luaän chöa chín cuûa moät thôøi ñaïi chöa chín. Engels nhaän xeùt: Moät lyù luaän chöa thaønh thuïc öùng vôùi moät neàn tö baûn chuû nghóa chöa thaønh thuïc,vôùi quan heä giai caáp chöa thaønh thuïc – phöông phaùp giaûi quyeát vaán ñeà xaõ hoäi coøn laïi che daáu trong quan heä kinh teá chöa phaùt trieån. . Daãu coøn coù haïn cheá, song tö töôûng cuûa caùc nhaø xaõ hoäi chuû nghóa khoâng töôûng coù aûnh höôûng quan troïng ñeán söï ra ñôøi vaø phaùt trieån cuûa caùc hoïc thuyeát veà chuû nghóa xaõ hoäi. Marx coi ñoù laø moät trong nhöõng nguoàn goác cuûa hoïc thuyeát veà chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc sau naøy. 3.2.3. Chuû nghóa Marx vaø phong traøo coâng nhaân. - Chuû nghóa Marx laø saûn phaåm cuûa lòch söû, laø keát tinh cuûa nhöõng tinh hoa veà tö töôûng, veà khoa hoïc vaø lyù luaän chính trò cuûa thôøi ñaïi. Caùc nhaø saùng laäp chuû nghóa Marx: K.Marx vaø F.Engels, ñaõ nghieân cöùu vaø tieáp thu haït nhaân hôïp lyù trong trieát hoïc vaø coå ñieån Ñöùc cuûa Hegel vaø Feurbach, trong kinh teá chính trò coå ñieån Anh (A.Smith vaø D.Ricardo), ñoàng thôøi ñaùnh giaù (coâng lao vaø haïn cheá) cuûa caùc nhaø xaõ hoäi chuû nghóa khoâng töôûng ñaàu theá kyû XIX, vaø “ñoïc heát saùch cuûa thôøi ñaïi mình” veà caùc lónh vöïc khoa hoïc khaùc ñeå cho ra ñôøi chuû nghóa Marx. - Tuyeân ngoân cuûa Ñaûng Coäng saûn (thaùng 2 – 1848) laø vaên kieän ñaùnh daáu söï ra ñôøi cuûa chuû nghóa Marx. Nhö V.I.Leùnine ñaõ nhaän xeùt Tuyeân ngoân cuûa Ñaûng Coäng saûn “trình baøy moät caùch heát söùc saùng suûa vaø roõ raøng theá giôùi quan môùi – chuû nghóa duy vaät bieän chöùng bao quaùt caû lónh vöïc ñôøi soáng xaõ hoäi – pheùp bieän chöùng töùc khoa hoïc roäng lôùn nhaát vaø saâu xa nhaát veà söï phaùt trieån, lyù luaän veà ñaáu tranh giai caáp vaø vai troø caùch maïng cuûa giai caáp voâ saûn vaø veà vai troø caùch maïng cuûa giai caáp voâ saûn, töùc laø saùng taïo ra moät xaõ hoäi môùi, xaõ hoäi coäng saûn”. Trong Tuyeân ngoân, hai oâng ñaõ khaúng ñònh qui luaät ñaáu tranh giai caáp laø ñoäng löïc phaùt trieån cuûa xaõ hoäi, trong xaõ hoäi hieän ñaïi laø söï ñoái khaùng giöõa tö saûn vaø voâ saûn. Sau khi phaân tích tính chaát tieán boä cuûa caùch maïng tö saûn trong tieán trình cuûa lòch söû loaøi ngöôøi, caùc taùc giaû neâu leân nhöõng maâu thuaãn cuaû chuû nghóa tö baûn seõ daãn ñeán söï dieät vong cuûa noù. Giai caáp coâng nhaân coù söù meänh tieán haønh cuoäc ñaáu tranh laät ñoå cheá ñoä tö baûn chuû nghóa, xaây Nguyễn Công Chất Khoa Lịch Sử
20. Một số vấn đề cơ bản LSVM Thế giới Cận - Hiện đại - 19 - döïng cheá ñoä xaõ hoäi môùi döïa treân nguyeân taéc sôû höõu chung, lao ñoäng nghóa vuï vaø phaân phoái coâng baèng. Giai caáp coâng nhaân toå chöùc chính ñaûng cuûa mình laõnh ñaïo cuoäc caùch maïng voâ saûn, tieán leân xaây döïng chính quyeàn cuûa mình vaø thieát laäp moái quan heä ñoái ngoaïi treân tinh thaàn quoác teá voâ saûn. - Chuû nghóa Marx goàm 3 boä phaän caáu thaønh: trieát hoïc, kinh teá chính trò vaø chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc. + Trieát hoïc Maùcxít coù cô sôû laø chuû nghóa duy vaät bieän chöùng vaø chuû nghóa duy vaät lòch söû vôùi chuû nghóa duy vaät lòch söû, Marx vaø Engels ñaõ laøm moät cuoäc caùch maïng trong nhaän thöùc. Hai oâng xaùc ñònh roõ raèng toàn taïi xaõ hoäi coù tröôùc, yù thöùc xaõ hoäi coù sau. Trieát hoïc Maùcxít theå hieän lôïi ích cuûa giai caáp voâ saûn vaø quaàn chuùng lao ñoäng, ñoàng thôøi ñeà cao vai troø cuûa quaàn chuùng nhaân daân trong lòch söû, vaø cung caáp cô sôû phöông phaùp luaän cho caùc ngaønh khoa hoïc cuï theå. “Ñoù laø moät thöù trieát hoïc saùng taïo”. + Kinh teá chính trò cuûa chuû nghóa Marx keá thöøa nhöõng thaønh töïu cuûa kinh teá hoïc tö saûn, Marx khoâng cho raèng chuû nghóa tö baûn laø vónh cöûu. Khi phaân tích tình hình kinh teá cuûa chuû nghóa tö baûn, Marx ñaõ ñöa luaän ñieåm “tính chaát taïm thôøi” cuûa phöông thöùc saûn xuaát tö baûn chuû nghóa vaø khaúng ñònh vò theá cuûa giai caáp voâ saûn laø ngöôøi ñaøo huyeät choân chuû nghóa tö baûn xaây döïng moät xaõ hoäi môùi xaõ hoäi xaõ hoäi chuû nghóa. Boä Tö baûn cuûa Marx ñöôïc coi laø taùc phaåm kinh ñieån cuûa chuû nghóa Marx veà kinh teá chính trò. Coáng hieán vó ñaïi cuûa Marx laø hoïc thuyeát veà giaù trò thaëng dö – ñöôïc Engels ñaùnh giaù laø hoøn ñaù taûng cuûa chuû nghóa Marx veà kinh teá chính trò. + Chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc laø moät trong ba boä phaän caáu thaønh cuûa chuû nghóa Marx. Ñoù laø vuõ khí lí luaän cuûa giai caáp voâ saûn trong cuoäc ñaáu tranh choáng giai caáp tö saûn, giaûi phoùng giai caáp vaø giaûi phoùng nhaân loaïi. Keá thöøa nhöõng tinh hoa cuûa chuû nghóa xaõ hoäi khoâng töôûng, chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc coøn laø söï ñuùc keát töø kinh nghieäm thöïc tieãn cuûa phong traøo coâng nhaân theá kyû XIX, ñeå ñöa ra nhöõng luaän chöùng khoa hoïc vaø caùch maïng, bieán chuû nghóa xaõ hoäi khoâng töôûng thaønh chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc, laø vuõ khí tö töôûng vaø ñöôøng loái chính trò ñuùng ñaén cuûa phong traøo coäng saûn vaø coâng nhaân quoác teá. - Chuû nghóa Marx khi môùi ra ñôøi, chæ laø moät trong nhieàu traøo löu tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa ñöông thôøi. Marx vaø Engels cuøng nhöõng ngöôøi uûng hoä ñaõ tích cöïc hoaït ñoäng trong phong traøo coâng nhaân, ñaáu tranh choáng nhöõng tö töôûng phi Maùc xit; laäp ra nhöõng toå chöùc Nguyễn Công Chất Khoa Lịch Sử
21. Một số vấn đề cơ bản LSVM Thế giới Cận - Hiện đại - 20 - quoác teá ñeå tuyeân truyeàn hoïc thuyeát cuûa mình nhö Quoác teá thöù nhaát (1864-1876), Quoác teá thöù hai (1889-1914). Sau naøy, V.I. Leânin, laõnh tuï vó ñaïi cuûa giai caáp voâ saûn Nga vaø theá giôùi, cuøng vôùi nhöõng ngöôøi Maùc xít ñaõ baûo veä vaø phaùt trieån chuû nghóa Marx trong giai ñoaïn chuû nghóa ñeá quoác. Chuû nghóa Marx ñaõ trôû thaønh hieän thöïc: caùch maïng xaõ hoäi chuû nghóa ñaàu tieân ñaõ thaéng lôïi ôû nöôùc Nga. * Keát luaän: Thôøi caän ñaïi, ñaëc bieät theá kyû thöù XIX ñaùnh daáu moät böôùc ngoaët caên baûn trong lòch söû saûn xuaát, töø lao ñoäng baèng tay sang lao ñoäng baèng maùy, nhôø ñoù taïo neân laøn soùng vaên minh noâng nghieäp sang laøn soùng vaên minh coâng nghieäp (A.Toffler). Moái quan heä chaët cheõ giöõa caùch maïng xaõ hoäi vôùi caùch maïng kyõ thuaät: Caùc cuoäc caùch maïng tö saûn laøm tieàn ñeà thuùc ñaåy söï phaùt trieån cuûa caùch maïng coâng nghieäp, thaønh töïu caùch maïng coâng nghieäp taïo neân cô sôû vaät chaát vaø kyõ thuaät baûo ñaûm öu theá cuûa chuû nghóa tö baûn ñoái vôùi cheá ñoä phong kieán. Nhöng trong söï phaùt trieån cuûa chuû nghóa tö baûn daàn daàn boäc loä nhöõng maët haïn cheá trong quan heä xaõ hoäi: Söï boùc loät giai caáp, hoá saâu ngaên caùch giaàu ngheøo ngaøy caøng saâu, aùch aùp böùc daân toäc naëng neà treân quy moâ theá giôùi, nhieàu thaønh töïu kyõ thuaät ñöôïc söû duïng laøm phöông tieän phuïc vuï cho chieán tranh . Nhöng daãu sao, söï ra ñôøi vaø xaùc laäp cuûa chuû nghóa tö baûn, söï phaùt trieån cuûa quaù trình coâng nghieäp hoaù keøm theo nhöõng bieán ñoåi veà maët kinh teá, chính trò, vaên hoaù vaø xaõ hoäi laø böôùc phaùt trieån lôùn ñöa lòch söû vaøo moät thôøi kyø môùi cuûa tieán trình vaên minh nhaân loaïi. Nguyễn Công Chất Khoa Lịch Sử