Chuyên đề Lỗ Tấn - Vũ Minh Tiến

Nội dung text: Chuyên đề Lỗ Tấn - Vũ Minh Tiến

1. TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑAØ LAÏT F 7 G Chuyeân ñeà Loã Taán Vuõ Minh Tieán
2. Chuyeân ñeà Loã Taán - 2 - MUÏC LUÏC Loã Taán 4 Chöông I: SÖÏ NGHIEÄP SAÙNG TAÙC CUÛA LOÃ TAÁN 5 Giai ñoaïn I (1881-1918) 5 Giai ñoaïn II (1919 - 1926) 8 Giai ñoaïn III (1927-1936) 10 Chöông II: NHÖÕNG QUAN ÑIEÅM VAÊN NGHEÄ CUÛA LOÃ TAÁN 12 I. Nhöõng chaëng ñöôøng tö töôûng vaên ngheä cuûa Loã Taán 12 1. Chuû nghóa laõng maïn tích cöïc trong giai ñoaïn 1902 – 1918 12 2- Chuû nghóa hieän thöïc caùch maïng trong giai ñoaïn 1919 – 1926 15 3.Tö töôûng vaên ngheä Maùcxít trong giai ñoaïn 1927 – 1936 17 II. Moái quan heä giöõa vaên hoïc vaø chính trò , vaên hoïc vaø töï do saùng taùc 19 Chöông III: TRUYEÄN NGAÉN LOÃ TAÁN 21 1. Gaøo theùt, Baøng hoaøng 21 2. AQ chính truyeän 31 Chöông IV: TAÏP VAÊN 43 Chöông V: THI PHAÙP TRUYEÄN NGAÉN LOÃ TAÁN 54 A. Loã Taán vaø chuû nghóa hieän thöïc 54 I. Thi phaùp cuûa chuû nghóa hieän thöïc 54 II. Thi phaùp hieän thöïc theå hieän qua truyeän ngaén cuûa Loã Taán 55 1/Phaûn aùnh con ngöôøi vaø cuoäc soáng ñôøi thöôøng cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi 55 2. Nhaân vaät heát söùc chaân thaät, sinh ñoäng 56 3. Tình yeâu trong truyeän ngaén cuûa Loã Taán 57 4. Thieân nhieân khoâng phaûi laø muïc ñích maø chæ laø phöông tieän 57 B.Thôøi gian ngheä thuaät trong truyeän ngaén Loã Taán 58 I. Thôøi gian ngheä thuaät trong taùc phaåm vaên hoïc 58 1.Khaùi nieäm 58 2.Phaân loaïi thôøi gian 58 3. Caáp ñoä thôøi gian 58 4. Caùc chieàu thôøi gian 59 II. Thôøi gian ngheä thuaät trong truyeän ngaén cuûa Loã Taán 60 1. Thôøi gian traàn thuaät vaø thôøi gian ñöôïc traàn thuaät. Hieän taïi, quaù khöù vaø töông lai 60 2. Thôøi gian taâm lyù 64 C. Khoâng gian ngheä thuaät qua truyeän ngaén cuûa Loã Taán 66 I. Khoâng gian ngheä thuaät trong taùc phaåm vaên hoïc 66 II. Khoâng gian ngheä thuaät trong truyeän ngaén Loã Taán 67 1. Moät khoâng gian chaät heïp, tuø tuùng, u aùm, ngoät ngaït bao truøm leân xaõ hoäi Trung Quoác 67 2. Loã Taán vaø khaùt voïng con ñöôøng 76 3. Khoâng gian taâm töôûng 80 D. Ngheä thuaät keå chuyeän cuûa Loã Taán 82 1. Ngoân ngöõ ngöôøi keå chuyeän 82 2. Keå chuyeän keát hôïp mieâu taû vaø ñoái thoaïi, coù khi laø ñoái thoaïi ngaàm 83 Vuõ Minh Tieán Khoa Ngöõ Vaên
3. Chuyeân ñeà Loã Taán - 3 - 3. Keát hôïp ngoân ngöõ ngöôøi keå chuyeän vôùi ngoân ngöõ nhaân vaät 84 4. Ñoái thoaïi, ñoäc thoaïi 84 E. Gioïng ñieäu 85 I. Gioïng ñieäu trong taùc phaåm vaên hoïc 85 II. Gioïng ñieäu trong truyeän ngaén cuûa Loã Taán 86 1. Gioïng ñieäu cuûa nhaân vaät 86 2. Gioïng ñieäu nhaø vaên hay coøn goïi gioïng ñieäu ngöôøi keå chuyeän 86 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 88 Vuõ Minh Tieán Khoa Ngöõ Vaên
4. Chuyeân ñeà Loã Taán - 4 - LOÃ TAÁN ( Chuyeân ñeà giaønh cho chuyeân ngaønh ngöõ vaên ) Loã Taán ( 1881 - 1936 ) Raát nhieàu nhaø nghieân cöùu ñaõ vieát veà Loã Taán, vaø ñeàu khaúng ñònh thaønh coâng cuûa oâng. “Loã Taán laø chuû töôùng cuûa caùch maïng vaên hoùa Trung Quoác. OÂng khoâng nhöõng laø nhaø vaên vó ñaïi, coøn laø nhaø tö töôûng vó ñaïi . Xöông coát Loã Taán raát cöùng raén , oâng khoâng heà coù thaùi ñoä luoàn cuùi, xu nònh bao giôø Phöông höôùng cuûa Loã Taán laø phöông höôùng cuûa neàn vaên hoïc môùi Trung Quoác ”1 Taùc phaåm cuûa Loã Taán toaøn taäp goàm 22 quyeån , khoaûng 6 trieäu chöõ, ñaây laø taøi saûn voâ giaù cuûa nhaân daân Trung Quoác vaø nhaân daân theá giôùi. 1 Mao Traïch Ñoâng_ Baøn veà chuû nghóa daân chuû môùi _ giaùo trình lòch söû vaên hoïc Trung Quoác, taäp 2_ NXB giaùo duïc, lt, 1962 Vuõ Minh Tieán Khoa Ngöõ Vaên
5. Chuyeân ñeà Loã Taán - 5 - CHÖÔNG I: SÖÏ NGHIEÄP SAÙNG TAÙC CUÛA LOÃ TAÁN Söï nghieäp saùng taùc vaên chöông cuûa Loã Taán coù theå chia laøm ba giai ñoaïn chính. Giai ñoaïn I (1881-1918) Thôøi thô aáu, tuoåi thanh nieân ñi hoïc–giai ñoaïn tröôùc khi böôùc vaøo vaên nghieäp. Loã Taán ( chæ laø buùt danh ), teân thaät laø Chu Thuï Nhaân, sinh ngaøy 25-9-1881, maát ngaøy 19-10-1936, trong moät gia ñình só ñaïi phu, giaøu coù. Khi Loã Taán vöøa lôùn leân thì gia ñình sa suùt, laâm vaøo caûnh ngheøo khoù. Loã Taán keå: “Nghe ngöôøi ta noùi luùc toâi coøn beù, nhaø toâi cuõng coù boán naêm chuïc maãu ruoäng, soáng khoâng ñeán noãi vaát vaû laém” .1 OÂng noäi laø Chu Phuùc Thaønh, töøng giöõ chöùc thöù caùt ôû Vieän haøn laâm, sau ñoù laøm tri huyeän Kim Coác, tænh Giang Taây. LoãTaán khoâng thaáy noùi veà ngöôøi oâng noäi naøy, nhöng coù nhaéc tôùi baø noäi hay keå truyeän coå tích cho oâng nghe. Cha laø Chu Phöôïng Nghi, moät vò tuù taøi, khoâng ra laøm quan. Tính tình oâng Chu Phöôïng Nghi noùng naûy, nghieâm khaéc. OÂng maát khi Loã Taán môùi 16 tuoåi. Cha oâng hay bò ñau yeáu, Loã Taán ñaõ töøng ñi caàm ñoà laáy tieàn mua thuoác cho cha, thuoác thì ñaét nhöng beänh khoâng khoûi nhöõng söï vieäc naøy ñaõ ñeå laïi nhieàu kæ nieäm ñau buoàn cho Loã Taán. Meï cuûa Loã Taán laø Loãø Thuïy con cuûa oâng Loã Hy Taêng, moät vò cöû nhaân töøng giöõ chöùc chuû söï Boä Hoä ôû kinh ñoâ. Baø ñaõ tieáp thu tö töôûng môùi, giaøu nghò löïc. Baø soáng ñeán 1943 môùi maát. Loã Taán coù boán anh em trai, oâng laø con caû, trong soá ba em chæ coù Chu Taùc Nhaân cuõng laø moät nhaø vaên noåi tieáng. Queâ höông oâng laø phuû Thieäu Höng, Tænh Chieát Giang (ôû veà phía ñoâng nam Trung Quoác). Ngoâi nhaø cuõ cuûa hoï Chu truyeàn qua maáy ñôøi, ôû Ñoâ Xöông phöôøng Khaån phía nam thaønh Thieäu Höng. Ngoâi nhaø khaù lôùn töôøng xaây, maùi ngoùi. Thôøi Loã Taán ngoâi nhaø naøy raát tieâu ñieàu : “Treân maùi ngoùi maáy coïng tranh phô phaát tröôùc gioù!” 2 Vaøo cöûa chính, ñi qua daõy haønh lang thì ñeán gian phoøng lôùn, giöõa treo taám bieån hình chöõ nhaät ñeà ba chöõ ñaïi töï “Ñöùc Thoï Ñöôøng”. Hai coät hai beân treo ñoâi caâu ñoái : Phaåm tieát töôøng minh, ñöùc haïnh kieân ñònh. Söï lyù thoâng ñaït, taâm khí hoøa bình. (Phaåm haïnh, khí tieát saùng choùi, ñaïo ñöùc haïnh kieåm vöõng vaøng. Thoâng hieåu moïi söï lyù, taâm thaàn yù khí bình oån). 1 Töïa vieát cho baûn dòch AQ chính truyeän baèng tieáng Nga vaø töï truyeän 2 Keå trong truyeän Coá Höông Vuõ Minh Tieán Khoa Ngöõ Vaên
6. Chuyeân ñeà Loã Taán - 6 - Loã Taán taû nhaø oâng Loã Tö trong truyeän Leã caàu phuùc 1 cuõng töông töï nhö theá, chæ khaùc vaøi chi tieát : “Böùc chöõ “Thoï” to töôùng, neùt son, daäp theo chöõ Traán Ñoaøn laõo toå, treo treân vaùch, troâng cuõng noåi. Ñoâi caâu ñoái treo hai beân thì moät veá ñaõ rôi maát roài, cuoän laïi ñeå loàng phoàng treân aùn thö, moät veá coøn ñaáy ñeà laø “Söï khí thoâng ñaït taâm khí hoøa bình”. Sau daõy nhaø laø khu vöôøn roäng, thuôû nhoû Loã Taán thöôøng ra ñaây chôi ñuøa, ñaõ ñeå laïi nhieàu kæ nieäm maø sau maáy chuïc naêm Loã Taán coøn keå laïi raønh roït 2. Nôi ñaây Loã Taán cuõng ñaõ cuøng chôi vôùi ngöôøi baïn nhoû laø Nhuaän Thoå 3. Trong thôøi gian naøy xaõ hoäi Trung Quoác ñang ôû trong thôøi kyø bieán ñoäng döõ doäi. Caùc ñeá quoác phöông Taây thay nhau xaâu xeù Trung Quoác. Cuoäc chieán tranh Nha Phieán (1840), Trung Quoác ñaïi baïi kyù hoøa öôùc Nam Kinh, caét Höông caûng cho Anh. Lieân quaân Anh – Phaùp taán coâng Thieân Taân, Baéc Kinh, trieàu ñình nhaø Thanh kyù hoøa öôùc Baéc Kinh (1860) môû theâm baûy thöông khaåu. Chieán tranh Trung – Nhaät (1894), Trung Quoác ñaïi baïi, trieàu ñình nhaø Thanh caét ñaát giaûng hoøa. Trung Quoác trôû thaønh nöôùc baùn thuoäc ñòa cuûa ñeá quoác. Tröôùc tình hình ñoù, Trung Quoác muoán phaùt trieån chæ coù con ñöôøng duy taân. Khang Höõu Vi baûy laàn daâng sôù xin vua Quang Töï duy taân, nhöng ñeàu bò dìm ñi, ñeán laàn thöù taùm Vua Quang Töï chaáp nhaän duy taân, vôøi Khang , Löông 4 vaøo trieàu baøn vieäc duy taân. Vua Quang Töï xuoáng chieáu duy taân, nhöng cuoäc duy taân chæ toàn taïi ñöôïc moät traêm ngaøy. Nguyeân do laø vì quyeàn haønh luùc ñoù naèm heát trong tay Töø Hi thaùi haäu. Muoán duy taân thaønh coâng phaûi coù thöïc quyeàn. Vua Quang Töï muoán ñoaït laïi quyeàn haønh beøn vôøi Vieân Theá Khaûi vaøo trieàu baøn vieäc, bò Vieân Theá Khaûi phaûn boäi, cuoäc chính bieán thaát baïi, nhieàu ngöôøi bò gieát haïi, Khang, Löông troán ra nöôùc ngoaøi. Söû thöôøng goïi laø cuoäc chính bieán Maäu tuaát (1898). Naêm aáy Loã Taán troøn 18 tuoåi, rôøi queâ höông ñi Nam Kinh tieáp tuïc con ñöôøng hoïc taäp. Ñaàu tieân Loã Taán vaøo hoïc tröôøng haûi quaân (thuûy sö hoïc ñöôøng), sau ñoù sang hoïc tröôøng khai moû vaø ñöôøng saét (khoaùng vuï thieát loä hoïc ñöôøng). Chính ôû ñaây Loã Taán ñaõ tieáp xuùc vôùi tö töôûng duy taân. Loã Taán ñöôïc ñoïc caùc taùc phaåm cuûa Khang Höõu Vi, Löông Khaûi Sieâu, Kheá öôùc xaõ hoäi cuûa Ruxtseu, Vaïn phaùp tinh lyù cuûa Monteskie, Thieân daãn luaän cuûa Huxley 5 vaø moät soá taùc phaåm tieán boä khaùc. Chính nhöõng kieán thöùc tieán boä naøy xaây döïng cho Loã Taán quan nieäm tieán hoùa luaän, coù aûnh höôûng moät thôøi gian daøi treân con ñöôøng hoïat ñoäng cuûa Loã Taán. Naêm 1902 toát nghieäp, Loã Taán ñöôïc cöû sang du hoïc ôû Nhaät Baûn. Baáy giôø laø thôøi kyøhoïc sinh Trung Quoác ôû Ñoâng Kinh tham gia caùc phong traøo aùi quoác, choáng Maõn Thanh raát soâi noåi. Loã Taán cuõng laø nhaø yeâu nöôùc coù chí phuïc quoác, hy voïng ñoàng baøo thöùc tænh ñeå cuøng tìm ñöôøng cöùu nöôùc. 1 Trong taäp Baøng Hoaøng 2 Trong Nhaët caùnh hoa taøn 3 Trong truyeän Coá Höông 4 Khang Höõu Vi (1858-1927) Löông Khaûi Sieâu (1873-1929) 5 T.H. Huxley (1825-1845) moät nhaø sinh vaät hoïc ngöôøi Anh Vuõ Minh Tieán Khoa Ngöõ Vaên
7. Chuyeân ñeà Loã Taán - 7 - Nhaät Baûn vôùi cuoäc Minh Trò duy taân naêm 1868 ñaõ tieán leân con ñöôøng tö baûn vôùi moät toác ñoä khaù nhanh, laø moät taám göông ñeå giai caáp tö saûn Trung Quoác noi theo. Luùc ñaàu Loã Taán hoïc tieáng Nhaät ôû Ñoâng Kinh, ôû ñaây oâng ñöôïc ñoïc nhieàu saùch veà trieát hoïc, vaên hoïc tieán boä theá giôùi. Thaùng 9-1904 Loã Taán rôøi Ñoâng Kinh ñeán Tieân Ñaøi hoïc tröôøng thuoác. OÂng nghó: “ veà nöôùc seõ chöõa trò cho nhöõng con beänh bò löøa bòp nhö cha toâi, luùc chieán tranh seõ xin vaøo quaân y, maët khaùc seõ thoâi thuùc quoác daân ñoàng baøo tin töôûng vaøo cuoäc duy taân” 1. Bôûi vì cuoäc duy taân cuûa Nhaät Baûn phaàn lôùn laø baét nguoàn töø moân y hoïc phöông Taây. Luùc naøy ñang xaûy ra cuoäc chieán tranh Nga – Nhaät. Nhaân moät toái oâng xem moät boä phim: “moät ngöôøi bò troùi ôû giöõa, xung quanh laø nhöõng keû ñöùng xem, ngöôøi naøo ngöôøi naáy thaân theû khoûe maïnh, nhöng troâng raát ñaàn ñoän. Ngöôøi bò troùi laøm maät thaùm cho quaân ñoäi Nga, bò quaân ñoäi Nhaät baét ra chaët ñaàu thò chuùng, nhöõng ngöôøi ñöùng xung quanh laø ñeå thöôûng thöùc cuoäc thò chuùng long troïng ñoù.” 2 Loã Taán nhaän ra hoïc thuoác khoâng coøn quan troïng nöõa. “Daân maø coøn ngu muoäi, heøn nhaùt thì duø coù thaân theå khoûe maïnh, cöôøng traùng chaêng nöõa, thì cuõng chæ laø thöù ngöôøi maø ngöôøi ta ñem ra cheùm ñaàu thò chuùng vaø laøm thöù ngöôøi ñöùng xem cuoäc thò chuùng voâ vò kia maø thoâi.” 3 Theá laø oâng boû hoïc thuoác, ñi vaøo con ñöôøng vaên hoïc. Loã Taán trôû veà Ñoâng Kinh (7.1906) döï ñònh xuaát baûn moät tôø taïp chí, keâu goïi moïi ngöôøi thöùc tænh, nhöng khoâng thaønh. Trong giai ñoaïn naøy chính khaùch Trung Quoác löu vong sang Nhaät Baûn raát ñoâng. Naêm 1905, Höng Trung hoäi cuûa Toân Trung Sôn lieân hieäp vôùi Quang Phuïc hoäi vaø Hoøa Höng hoäi thaønh Trung Hoa caùch maïng ñoàng minh hoäi cuõng ñang ôû Ñoâng Kinh, xuaát baûn tôø Daân baùo. OÂng vieát hai baøi göûi veà cho Haø Nam: Baøn veà söï thieân leäch cuûa vaên hoùa, vaø baøi Söùc maïnh cuûa doøng thô Mo-ra (1907). Baøi thöù nhaát cöïc löïc leân aùn tö töôûng “nöôùc giaøu lính maïnh” cuûa phaùi hoïc Thaùi Taây. Baøi thöù hai giôùi thieäu tö töôûngvaên ngheä daân chuû Chaâu AÂu theá kyû XIX, ca tuïng caùc nhaø thô laõng maïn yeâu nöôùc nhö Bai-rôn, Seâ-li, Puskin, Leùc-moâng-toáp, Mic-ki-eâ-vich, Peâ-toâ- phi , ñoù laø nhöõng chieán só treân lónh vöïc tinh thaàn, laáy vaên ngheä laøm vuõ khí choáng laïi xaõ hoäi ñöông thôøi, keâu goïi daân chuùng ñöùng ra laøm caùch maïng. OÂng dòch moät soá taùc truyeän cuûa Nga, Ba Lan, Tieäp, Hunggari, xuaát baûn thaønh moät taäp truyeän ngaén nöôùc ngoaøi xuaát baûn ñaàu naêm 1909. “Veà sau, ñoïc ñöôïc moät soá tieåu thuyeát nöôùc ngoaøi, nhaát laø tieåu thuyeát cuûa Nga, Ba Lan vaø caùc nöôùc nhoû ôû vuøng Ban-caêng, toâi môùi thaáy roõ raèng treân theá giôùi coøn coù nhieàu ngöôøi cuøng moät vaän meänh nhö ñaïi chuùng lao khoå ôû nöôùc chuùng ta, vaø coù moät soá nhaø vaên ñang gaøo theùt leân, ñang chieán ñaáu vì hoï. Vaø tình traïng noâng thoân töø tröôùc ñeán nay toâi vaãn nhìn thaáy, baây giôø ñaây laïi caøng roõ neùt tröôùc maét toâi.” 4 Qua neàn vaên hoïc Nga theá kyû XIX, “chuùng ta thaáy roõ moät ñieàu raát quan troïng laø treân theá giôùi coù hai haïng ngöôøi: ngöôøi aùp böùc vaø ngöôøi bò aùp böùc! Ñieàu ñoù baây giôø thì ai cuõng thaáy roõ roài, khoâng caàn phaûi noùi 1 Töïa vieát laáy 2 Töïa vieát laáy_ Gaøo theùt 3 Töïa vieát laáy_ Gaøo theùt 4 Ngoaïi quoác ñoaûn thieân tieåu thuyeát vaø Vöïc ngoïai tieåu thuyeát taäp Vuõ Minh Tieán Khoa Ngöõ Vaên
8. Chuyeân ñeà Loã Taán - 8 - nöõa, nhöng hoài ñoù thì laïi laø moät phaùt hieän lôùn, khoâng thua gì phaùt hieän ra löûa, coù theå chieáu saùng ban ñeâm vaø naáu chín thöùc aên.” 1 Loã Taán veà nöôùc naêm 1909, ñeán naêm 1911 caùch maïng Taân Hôïi buøng noå. OÂng tham gia hoaït ñoäng caùch maïng ôû queâ, ñöôïc baàu laøm chuû tòch, sau ñoù oâng laøm ôû Boä giaùo duïc. Khoâng bao laâu, oâng thaáy cuoäc caùch maïng naøy khoâng trieät ñeå, chính quyeàn khoâng coù thay ñoåi gì, nhaân daân vaãn soáng khoå cöïc tröôùc hai taàng aùp böùc cuûa phong kieán vaø ñeá quoác. Loã Taán khoâng tìm cho mình ñöôïc loái thoaùt. OÂng ñau khoå quaèn quaïi moät thôøi gian daøi. Ñeán khi aûnh höôûng cuûa cuoäc caùch maïng thaùng Möôøi Nga vaø phong traøo Nguõ töù (4.5.1919) buøng noå, Loã Taán haêng haùi tham gia caùc cuoäc ñaáu tranh cuûa nhaân daân Trung Quoác. Giai ñoaïn II (1919 - 1926) Trong phong traøo vaên hoùa môùi Nguõ töù, tôø Taân thanh nieân laø moät taïp chí toái quan troïng, xuaát baûn haøng thaùng, töø naêm 1915 ñeán 1922 thì bò ñình baûn. Taïp chí ñaõ ñeà xöôùng chính trò daân chuû, choáng phong kieán, choáng hoïc thuyeát Khoång Töû, ñeà xöôùng khoa hoïc, choáng meâ tín dò ñoan. Taïp chí cuõng ñeà xöôùng “caùch maïng vaên hoïc”, duøng baïch thoaïi, vôùi ba chuû tröông lôùn: Phaù boû vaên hoïc a dua, caàu kyø, xaây döïng vaên hoïc bình daân, tröõ tình bình dò; xoùa boû vaên hoïc coå ñieån phoâ tröông, xaây döïng vaên hoïc taû thöïc, chaân thaønh, laønh maïnh, phaù boû vaên hoïc “sôn laâm”, khoâ khan, toái taêm, xaây döïng vaên hoïc xaõ hoäi thoâng tuïc roõ raøng.” 2 Loã Taán gaëp Lyù Ñaïi Chieâu 3 laàn ñaàu tieân taïi buoåi hoïp do Traàn Ñoäc Tuù môøi ñeán thaûo luaän vieäc ra tôø Taân thanh nieân theo höôùng môùi (1918), töø ñoù hai ngöôøi thöôøng göûi thö cho nhau. Töø 1918 trôû ñi Loã Taán saùng taùc baèng baïch thoaïi, khoâng vieát baèng loái vaên coå nhö tröôùc. Nhaät kyù ngöôøi ñieân vieát xong thaùng 1-1918 vaø ñaêng treân tôø Taân thanh nieân soá 5 naêm aáy. Naêm1919, ñaêng Khoång AÁt Kyû, Thuoác, naêm 1920 ñaêng Soùng gioù, Coá Höôùng, AQ xuaát baûn naêm 1921, taäp Gaøo theùt xuaát baûn laàn ñaàu tieân (1923) goàm 14 truyeän. Ngoaøi nhöõng truyeän treân coøn coù: Ngaøy mai (Nguyeät san taân baùo), Maåu truyeän nhoû (Baéc Kinh tuaàn baùo), Chuyeän caùi ñaàu toùc (Thôøi söï taân baùo), A.Q chính truyeän (Thaàn baùo). (14 truyeän vieát töø 1918-1922). Treân tôø Taân thanh nieân, Loã Taán coøn ñaêng nhieàu baøi bình luaän vôùi nhieàu chuû ñeà khaùc nhau, maø sau naøy Loã Taán goïi chuùng laø Taïp vaên. Taïp vaên Loã Taán muoân hình muoân veû, bao goàm nhöõng baøi caûm nghó vuïn vaët, luaän vaên, buùt chieán, dieãn thuyeát, tuøy buùt, thö töø, bình luaän, thô vaên, nhaät kyù, hoài öùc, thô vaên xuoâi noùi nhö Loã Taán, “baát cöù theå vaên gì, caùc thöù goùp laïi vôùi nhau, theá laø thaønh taïp vaên” 4 Cuø Thu Baïch laø ngöôøi ñaàu tieân giôùi thieäu Taïp vaên cuûa Loã Taán: “Ñaáu tranh xaõ hoäi kòch lieät vaø caáp baùch khieán taùc giaû khoâng theå ung dung hun ñuùc tö töôûng vaø tình caûm vaøo trong saùng taùc, bieåu hieän baèng hình töôïng vaø ñieån hình cuï theå; ñoàng thôøi aùp löïc taøn khoác cuûa keû cöôøng baïo khoâng cho pheùp taùc giaû choïn caùch thoâng thöôøng maø noùi. Taøi 1 Nam xoang baéc ñieäu 2 Baøn veà CM vaên hoïc, Traàn Ñoäc Tuù, Taân Thanh nieân soá 2_ 1917 3 Lyù Ñaïi Chieâu (1889-1927) moät trong nhöõng ngöôøi coäng saûn ñaàu tieân cuûa Trung Quoác, moät hoïc giaû raát coù uy tín, moät trong nhöõng ngöoøi saùng laäp ÑCS Trung Quoác . hy sinh ngaøy 28.4.1927 4 Töïa Thaû giôùi ñình Vuõ Minh Tieán Khoa Ngöõ Vaên
9. Chuyeân ñeà Loã Taán - 9 - naêng chaâm bieám cuûa taùc giaû ñaõ giuùp oâng duøng hình thöùc ngheä thuaät maø phaùt bieåu laäp tröôøng chính trò cuûa oâng, nhöõng ñieàu quan saùt saâu saéc cuûa oâng veà xaõ hoäi, loøng ñaày tình noàng nhieät cuûa oâng ñoái vôùi cuoäc ñaáu tranh cuûa quaàn chuùng.” 1 Tình hình Trung Quoác nhöõng naêm naøy cuõng raát phöùc taïp. ÔÛ mieàn Baéc, caùc taäp ñoaøn quaân phieät vaãn tieáp tuïc ñaùnh nhau. ÔÛ mieàn Nam, Toân Trung Sôn laïi ñöôïc cöû laøm ñaïi toång thoáng (1921). Thôøi kyø naøy CN Maùc Leâ Nin cuõng ñöôïc truyeàn baù roäng raõi ôû Trung Quoác. Ñeán giöõa naêm 1920, caùc toå chöùc Ñaûng coäng saûn ñöôïc thaønh laäp ôû Thöôïng Haûi, Baéc Kinh, Hoà Baéc, Hoà Nam Ngaøy 1.7.1921 ñaïi hoäi ñaïi bieåu caùc toå chöùc coäng saûn ñöôïc trieäu taäp taïi Thöôïng Haûi thaønh laäp Ñaûng coäng saûn Trung Quoác. Giai caáp voâ saûn Trung Quoác böôùc leân vuõ ñaøi chính trò. Tình hình treân laøm cho nhoùm trí thöùc laõnh ñaïo taïp chí Taân thanh nieân tan raõ nhanh choùng (trong nhoùm naøy bao goàm caû trí thöùc tö saûn nhö Hoà Thích). Cuoái naêm1924 oâng giuùp Toân Phuïc Vieân (voán laø hoïc troø cuõ, bieân taäp tôø Thaàn baùo, ñaõ ñaêng AQ chính truyeän) laäp nhoùm Ngöõ Ti, ra tôø Ngöõ Ti tuaàn san ôû Baéc Kinh. Tôø Ngöõ Ti haàu nhö kyø baùo naøo cuõng coù baøi cuûa Loã Taán: Thô vaên xuoâi (sau thu thaäp trong taäp Coû daïi), tieåu thuyeát (moät soá trong taäp Baøng hoaøng nhö Cao phu töû, Ly hoân, Thò chuùng ) vaø caùc baøi bình luaän, taïp vaên coù tính chieán ñaáu raát maïnh (sau thu thaäp trong taäp Naám moà, Hoa caùi). Loã Taán ra moät tôø khaùc do mình chuû bieân, goïi laø tôø Maõng nguyeân (Caùnh ñoàng hoang), soá ñaàu ra ngaøy 24-4-1925 ñeán ngaøy 27-11-1926 thì ñình baûn 2. Muïc ñích ra tôø Maõng nguyeân laø: “töø tröôùc tôùi nay, toâi muoán ñaùnh thaät maïnh vaøo caùi goïi laø vaên minh cuõ ñaõ thaâm caên coá ñeá, laøm cho noù lung lay taän goác, may ra môùi coù ít nhieàu hy voïng ôû töông lai” “Caùi thöù chaäu ñöïng haéc ín naøy maø khoâng ñaùnh vôõ thì Trung Quoác voâ hy voïng” 3 Giöõa luùc naøy phong traøo ñaáu tranh cuûa coâng nhaân Trung Quoác phaùt trieån raát maïnh. ÔÛ mieàn Nam laø phong traøo Nguõ taïp (30-5-1925) dieãn ra ôû Thöôïng Haûi, Nam Kinh, Quaûng Chaâu, Höông caûng keùo daøi 16 thaùng. ÔÛ mieàn Baéc, phong traøo nöõ sinh choáng Döông AÂn Du, Chöông Só Chieâu dieãn ra khaù soâi noåi, ñöôïc sinh vieân uûng hoä. Cuøng luùc ñoù xaûy ra vuï thaûm saùt 18-3-1926 : 45 ngöôøi cheát, hôn 100 ngöôøi bò thöông 4, trong soá naøy coù sinh vieân tröôøng ñaïi hoïc sö phaïm nöõ Baéc Kinh. Ñeâm hoâm aáy Loã Taán goïi laø “ñeâm ñen toái nhaát töø ngaøy thaønh laäp Daân Quoác ñeán nay”, oâng ñang vieát baøi Hoa hoàng khoâng hoa II, khi nge tin cuoäc taøn saùt gheâ gôùm aáy, oâng döøng buùt laïi, khoâng theå “ngoài vieát nhöõng caâu voâ vò” naøy nöõa, giöõa luùc bao nhieâu thanh nieân bò taøn saùt. 1 Loã Taán_ Tröông Chính, Nxb Vaên hoùa, H., 1977, trang 99. 2 Luùc naøy Loã Taán ñang ôû Haï Moân, neân ôöû Baéc Kinh noäi boä ban bieân taäp xaûy ra maâu thuaãn, do ñoù tôø Maõng nguyeân bò ñình baûn. 3 Thö töø hai nôi. 4 Nhaân daân vaø sinh vieân Baéc Kinh bieåu tình tröôùc Thieân An Moân phaûn ñoái chính phuû Ñoaøn Kyø Thuïy, hoâ khaåu hieäu “Ñuoåi coâng söù taùm nöôùc”. Vuõ Minh Tieán Khoa Ngöõ Vaên
10. Chuyeân ñeà Loã Taán - 10 - Nhöõng saùng taùc vaên hoïc trong thôøi kyø naøy: Taïp vaên: - 1925: Gioù noùng. - 1926: Hoa Caùi. - 1927: Hoa Caùi taäp tuïc bieân; Naám Moà. Truyeän: - 1923: in taäp Gaøo Theùt. - 1926: in taäp Baøng Hoaøng. Thô vaên xuoâi: Coû Daïi (1927). Bieân Khaûo: - 1927: Ñöôøng Toáng truyeàn kyø taäp (quyeån thöôïng). - 1928: Ñöôøng Toáng truyeàn kyø taäp (quyeån haï). Giai ñoaïn III (1927-1936) Ngaøy 4-9-1926 Loã Taán rôøi Baéc Kinh xuoáng Haï Moân ñeå traùnh khuûng boá cuûa boïn quaân phieät. Moät thaùng sau khi ñeán Haï Moân, ñeâm 14-10-1926 ngoài thu thaäp nhöõng baøi taïp caûm vieát tröôùc ñoù, oâng ñeà 8 caâu sau ôû cuoái taäp: Nöûa naêm nay, toâi laïi thaáy bao nhieâu maùu vaø bao nhieâu nöôùc maét. Nhöng toâi chæ coù maáy baøi taïp caûm maø thoâi. Ñeán luùc nguy “Taïp caûm” cuõng bò vöùt vaøo choã thích ñaùng cuûa noù. Theá laø toâi chæ coøn coù “maø thoâi” 1 maø thoâi! OÂng döï ñònh ôû Haï Moân hai naêm, nhöng môùi ñöôïc 4 thaùng, heát hoïc kyø I, oâng xin töø chöùc giaùo sö tröôøng ñaïi hoïc Haï Moân sang Quaûng Chaâu, “caên cöù ñòa caùch maïng” vaøo thaùng gieâng naêm 1927. Naêm 1926, nhoùm saùng taïo ñaõ xuoáng Quaûng Ñoâng ñeà xöôùng phong traøo “Vaên hoïc caùch maïng”. Baøi Caùch maïng vaên hoïc 1926 coù theå coi laø tuyeân ngoân cuûa nhoùm. Ñeán Quaûng Chaâu oâng daïy hoïc ôû tröôøng ñaïi hoïc Toân Trung Sôn. Quoác daân ñaûng hôïp taùc vôùi Ñaûng coäng saûn tieán haønh cuoäc Baéc phaït. Cuoäc Baéc phaït ñang treân ñaø thaéng lôïi, nhöng ñeán ngaøy 12-4-1927, Töôûng Giôùi Thaïch phaûn boäi, gieát haïi nhöõng ngöôøi coäng saûn. Ngaøy 15-4-1927, ôû Quaûng Chaâu, Quoác daân ñaûng baét gieát ñaûng vieân coäng saûn vaø quaàn chuùng caùch maïng. Cuoái 9-1927 Loã Taán boû Quaûng Chaâu leân Thöôïng Haûi. Ñeán Thöôïng Haûi, Loã Taán gaëp Mao Thuaãn (töùc Thaåm Nhaïn Baêng), roài Quaùch Maït Nhöôïc cuõng töø Höông Caûng ñeán, döï ñònh khoâi phuïc laïi tôø Saùng taïo chu baùo, nhöng khoâng thöïc hieän ñöôïc. Giöõa luùc ñoù tôø Ngöõ ti dôøi xuoáng Thöôïng Haûi, Loã Taán phuï traùch bieân taäp. Ñeán 6 -1928 Loã Taán chuû bieân tôø Boân löu (doøng nöôùc chaûy) ra haøng thaùng, ñeán 12- 1929 thì ñình baûn. Ñaàu naêm 1929 laäp nhoùm Trieâu Hoa (Hoa sôùm), xuaát baûn tôø Trieâu hoa 1 Ñaët teân cho taäp “Maø thoâi” sau naøy. Vuõ Minh Tieán Khoa Ngöõ Vaên
11. Chuyeân ñeà Loã Taán - 11 - chu san, Trieâu hoa tuaàn san, Ngheä uyeån trieâu hoa, ñeán 1-1930 khoâng coøn tieàn ñaønh phaûi boû. Ñaùng chuù yù thôøi kyø naøy xaûy ra cuoäc buùt chieán vôùi nhoùm Saùng taïo. Nhoùm Saùng taïo laø nhoùm chuû tröông “Vaên hoïc caùch maïng” theo quan ñieåm Maùc- xít. Ñaùng leõ hai beân phaûi ñoaøn keát vôùi nhau, thaønh laäp moät maët traän, nhöng ñaùng tieác laïi xaûy ra cuoäc buùt chieán giöõa hai beân. Ñoù laø caû hai beân ñeàu sai laàm 1. Nhöng qua cuoäc buùt chieán vôùi nhoùm Saùng taïo, Loã Taán ñaõ ñi saâu nghieân cöùu lyù luaän vaên ngheä Maùc-xít. Loã Taán baét ñaàu giôùi thieäu coù heä thoáng lyù luaän vaên ngheä Maùc-xít, chuû bieân “tuû saùch lyù luaän vaên ngheä Maùc-xít” cho Nxb Thuûy maït ôû Thöôïng Haûi. OÂng dòch cuoán Baøn veà ngheä thuaät cuûa Pleâ kha-noáp, Chính saùch vaên ngheä Xoâ Vieát, Vaên ngheä vaø pheâ bình cuûa Lu-na-saùc-ky. Ñaàu naêm 1930, moät söï vieäc quan troïng trong cuoäc ñôøi hoaït ñoäng vaên hoïc cuûa Loã Taán laø vieäc thaønh laäp Hoäi lieân hieäp caùc nhaø vaên caùnh taû (goïi taét laø Taû lieân). Hoäi chính thöùc thaønh laäp ngaøy 2-3-1930, gaàn 50 nhaø vaên : Loã Taán, Mao Thuaãn, UÙc Ñaït Phu, Töôûng Quang Töø, Tieàn Haïnh Ñoàn nhöõng ngöôøi trong nhoùm Saùng taïo vaø nhoùm Thaùi Döông. Cöông lónh cuûa hoäi ghi roõ: “Ngheä thuaät cuûa chuùng ta phaûn ñoái giai caáp phong kieán, phaûn ñoái giai caáp tö saûn vaø phaûn ñoái khuynh höôùng cuûa giai caáp tieåu tö saûn ñaõ maát ñòa vò. Chuùng ta khoâng theå khoâng giuùp ñôõ maø coøn phaûi laøm cho ngheä thuaät cuûa giai caáp voâ saûn naûy sinh. Thaùi ñoä cuûa chuùng ta ñoái vôùi xaõ hoäi hieän thöïc laø khoâng theå khoâng tham gia phong traøo giaûi phoùng cuûa giai caáp voâ saûn theá giôùi, ñaáu tranh choáng caùc theá löïc phaûn ñoäng quoác teá choáng laïi giai caáp voâ saûn”. Döôùi söï laõnh ñaïo vaø toå chöùc cuûa hoäi Taû lieân, phong traøo vaên hoïc voâ saûn trôû neân raàm roä. Hoäi xuaát baûn 10 tôø taïp chí: Vaên hoùa theá giôùi, Maàm non, Ngöôøi khai hoang, Tieåu thuyeát hieän ñaïi, Vaên ngheä ñaïi chuùng, Baéc ñaåu, Vaên ngheä nguyeät baùo, Vaên ngheä taân vaên, Vaên ngheä giaûng toøa. Hoäi vieân ngaøy caøng ñoâng, caùc ñòa phöông ñeàu laäp chi hoäi. Hoäi lieân hieäp caùc nhaø vaên caùnh taû hoaït ñoäng ñöôïc 6 naêm töø 9-1930 ñeán 8-1936, tröôùc tình hình Nhaät môû roäng xaâm löôïc Trung Quoác, Hoäi tuyeân boá giaûi taùn ñeå thaønh laäp Maët traän vaên ngheä thoáng nhaát choáng Nhaät. Thaønh coâng nhaát trong thôøi gian naøy laø taïp vaên: töø 1926-1936 in thaønh 9 taäp: Nhò taâm taäp, Nguïy töï do thö, Hoa bieân vaên hoïc taäp, Nhò dó taäp, Tam nhaân taäp, Vaên hoïc vieàn hoa, Thaû giôùi ñình, Thaû giôùi ñình II, Thaû giôùi ñình taäp cuoái. Ngoaøi ra coøn coù caùc taùc phaåm: Lòch söû tieåu thuyeát Trung Quoác (1923), Ñöôøng Toáng truyeàn kyø taäp (1928), Haùn vaên hoïc söû cöông yeáu, baûn dòch Linh hoàn cheát cuûa Goâgoân (1935). 19-10-1936, Loã Taán bò beänh maát taïi Thöôïng Haûi.Tang leã cöû haønh raát troïng theå ngoaøi yù muoán cuûa chính quyeàn. 1 Veà vaán ñeà naøy xin xem Tröông chính. Loã Taán. Nxb Vaên Hoùa, H.,1977. Cuoäc buùt chieán vôùi nhoùm Saùng taïo, trang 182. Vuõ Minh Tieán Khoa Ngöõ Vaên
12. Chuyeân ñeà Loã Taán - 12 - CHÖÔNG II: NHÖÕNG QUAN ÑIEÅM VAÊN NGHEÄ CUÛA LOÃ TAÁN I. Nhöõng chaëng ñöôøng tö töôûng vaên ngheä cuûa Loã Taán 1. Chuû nghóa laõng maïn tích cöïc trong giai ñoaïn 1902 – 1918 Giai ñoaïn naøy Loã Taán saùng taùc coøn ít. - Tieåu thuyeát coù: Hoàn Spaùctô, Hoaøi cöïu. - Moät soá baøi thô tröõ tình. - Ñaëc bieät coù hai chuyeân luaän vaên ngheä: Thöû baøn veà vieäc truyeàn baù myõ thuaät, Baøn veà söùc maïnh cuûa thô Mora. Baøi Baøn veà söùc maïnh cuûa thô Mora theå hieän khaù hoaøn chænh tö töôûng vaên ngheä thôøi kyø ñaàu cuûa Loã Taán. Coù theå noùi ñaây laø baûn tuyeân ngoân ngheä thuaät thôøi kyø ñaàu cuûa oâng, laø vaên kieän lyù luaän sôùm nhaát veàvaên hoïc caùch maïng cuûa Trung Quoác caän ñaïi. Trong baøi Thöû baøn veà vieäc truyeàn baù myõû thuaät, oâng cho raèng noäi dung cuûa myõ thuaät bao goàm ba maët: -Tö lyù(tö töôûng), -Myõ hoùa (kyõ thuaät), -Thieân vaät (hieän thöïc bao goàm töï nhieân vaø xaõ hoäi). Loã Taán ñaëc bieät nhaán maïnh maët thöù ba cuûa noäi dung myõ thuaät: myõ thuaät phaûi coù tö töôûng toát, kyõ thuaät cao, ñoàng thôøi phaûi phaûn aùnh ñöôïc hieän thöïc töï nhieân cuõng nhö hieän thöïc ñôøi soáng xaõ hoäi. Trong Baøn veà söùc maïnh cuûa thô Mora, Loã Taán phaûn ñoái “vaên hoïc dinh mieáu” vaø”vaên hoïc sôn laâm” 1, chæ bieát “keâu theo tieáng deá” vaø “caûm theo ngöôøi xöa”,bò troùi buoäc trong khuoân khoå voâ hình , cho neân khoâng bieåu hieän caùi ñeïp thöïc trong xaõ hoäi. Neáu moät taùc phaåm khoâng thaät, khoâng phaûn aùnh ñöôïc chaân thöïc cuoäc soáng, khoâng noùi leân ñöôïc caùi “chaân tình thöïc caûm” cuûa taùc giaû thì khoâng theå naøo coù giaù trò thaåm myõ ñöôïc. Loã Taán coøn cho raèng “daân khoâng ñaáu tranh thì laïi gaëp naïn chieán tranh nhieàu hôn daân ham ñaáu tranh, daân sôï cheát thì seõ cheát daàn cheát moøn nhieàu hôn daân töï cöôøng khoâng sôï cheát (Baøn veà söùc maïnh thô Mora;Naám moà), daãn ñeán oâng pheâ phaùn quan nieäm “choáng ñieàu aùc” trong vaên hoïc cuûa L.Toân-xtoâi: “Lôøi noùi cuûa oâng ta veà lyù töôûng thì raát thaønh thöïc vaø toát ñeïp, nhöng nhìn vaøo söï thöïc thì thaáy caùch xa vôùi chí höôùng” (Baøn veà söùc maïnh thô Mora –Naám moà). OÂâng chuû tröông vaên ngheä phaûi ñem laïi cho ngöôøi ñoïc caùi myõ caûm “cöông kieän” (raén, theùp), laøm cho ngöôøi ñoïc “töï giaùc duõng caûm phaùt döông tinh hoa vaø tieán boä” (Baøn veà söùc maïnh thô Mora). Tinh thaàn hieän thöïc chieán ñaáu vaø phuïc vuï nhaân sinh ñoù laø cô sôû tö töôûng cho chuû nghóa laõng maïn tích cöïc cuûa oâng. Thôøi kyø naøy Loã Taán ñeà cao vai troø cuûa vaên ngheä ñoái vôùi coâng cuoäc caûi taïo xaõ hoäi. “Khi chuùng toâi du hoïc ôû Nhaät, chuùng toâi coù moät hy voïng to lôùn cho raèng vaên ngheä thay ñoåi ñöôïc tinh thaàn vaø caûi taïo ñöôïc xaõ hoäi.” (töïa Vöïc ngoaïi tieåu thuyeát taäp) . 1 Chæ vaên chöông teá leã vaø vaên chöông aån daät (Mora tieáng phaïn coù nghóa laø phaûn khaùng) Vuõ Minh Tieán Khoa Ngöõ Vaên
13. Chuyeân ñeà Loã Taán - 13 - Sau naøy Loã Taán ñaõ nhaän thöùc laïi raèng : “Caùc thöù vaên hoïc ñeàu do hoaøn caønh maø sinh ra. Tuy ngöôøi toân suøng vaên ngheä thích noùi vaên ngheä coù theå laøm noåi phong ba, nhöng treân thöïc teá thì chính trò tröôùc, vaên ngheä ñoåi sau. Neáu noùi vaên ngheä coù theå thay ñoåi ñöôïc hoaøn caûnh thì ñoù laø noùi theo kieåu duy taâm. Söï vieäc xuaát hieän khoâng gioáng nhö caùc nhaø vaên döï ñoaùn” 1 Thôøi kyø naøy, laàn ñaàu tieân trong lòch söû vaên hoïc Trung Quoác vôùi moät quan ñieåm tieán boä, Loã Taán giôùi thieäu haøng loaït nhaø thô laõng maïn tích cöïc cuûa theá giôùi: Seli, Puùskin, Bairôn, Leùcmoângtoáp, Gôùt, Craxinxki, Miekievích, Xloâvatxki, Peâtôphi . . .Cô sôû cuûa chuû nghóa laõng maïn laø phong traøo daân chuû cuûa giai caáp tö saûn, ñaëc bieät coù moät soá taùc giaû laïi gaén lieàn vôùi phong traøo giaûi phoùng daân toäc. Loã Taán coù caûm tình ñaëc bieät vôùi vaên hoïc caùc nöôùc ñang ñaáu tranh giaûi phoùng daân toäc, OÂâng noùi : “Cuõng khoâng phaûi töï mình nghó ñeán chuyeän saùng taùc, traùi laïi toâi chæ chuù troïng giôùi thieäu, nhaát laø taùc phaåm cuûa caùc nhaø vaên thuoäc caùc daân toäc bò aùp böùc. Bôûi vì nhöõng taùc phaåm mình tìm, laø nhöõng taùc phaåm gaøo theùt vaø phaûn khaùng, theá taát toâi phaûi thieân veà ñoâng Aâu, do ñoù nhöõng taùc phaåm cuûa caùc nhaø vaên Nga, Ba Lan, vaø caùc nöôùc nhoû vuøng Bancaên laø xem nhieàu nhaát” 2 . Nhöõng ñaïi bieåu cuûa doøng vaên hoïc laõng maïn tích cöïc laø Huygoâ cuûa Phaùp, Mickeâvich cuûa Balan, Puskin, Lecmoângtoáp cuûa Nga, nhaát laø Seli vaø Bairôn cuûa Anh. Trong Baøn veà söùc maïnh thô Mora, Loã Taán ñaõ vieát veà caùc nhaø thô treân nhö sau: “Beà ngoaøi khoâng gioáng nhau moãi ngöôøi ñeàu coù ñaëc saéc vaø phaùt ra tinh hoa rieâng cuûa mình, nhöng nhìn chung hoï ñeàu coù xu höôùng nhö nhau: baát maõn vôùi thôøi theá vaø khoâng baèng loøng vôùi nhöõng tieáng keâu hoøa hoaõn. Cho neân hoï ñaõ caát leân nhöõng tieáng laøm cho ngöôøi nghe ñöùng daäy giaät laáy trôøi ñaát vaø choáng laïi boïn phaøm tuïc. Tinh thaàn cuûa hoï laøm cho haäu theá phaûi caûm ñoäng maõi maõi khoâng bao giôø queân” .3 Loã Taán ñoïc Bairôn töø luùc oâng ñaët chaân ñeán Nhaät: “Thaät ra hoài ñoù Bairôn ñöôïc khaù nhieàu ngöôøi Trung Quoác bieát ñeán coøn coù moät nguyeân nhaân khaùc, töùc laø oâng ñaõ giuùp Hy Laïp giaønh ñoäc laäp. Aáy laø vaøo nhöõng naêm cuoái ñôøi Thanh, trong loøng moät soá thanh nieân Trung Quoác, tö töôûng caùch maïng daâng cao, phaøm ai hoâ haøo phuïc thuø vaø phaûn khaùng laø deã ñöôïc caûm tình laém”.4 Loã Taán maëc duø luùc naøy coù chòu aûnh höôûng cuûa Nitsô, nhöng oâng ñaõ nhaän thöùc saâu saéc raèng: “Nitsô muoán töï cöôøng ñoàng thôøi ca tuïng keû maïnh, coøn Bairôn cuõng muoán töï cöôøng nhöng laïi ra söùc choáng keû maïnh”.5 Loã Taán ñaùnh giaù raát cao tinh thaàn chieán ñaáu vì ñoäc laäp, töï do cuûa nhaân daân bò aùp böùc cuûa ñaïi thi haøo Bairôn: “Xeùt haønh ñoäng cuûa nhaø thô, ta thaáy caùi uaát öùc trong cuoäc ñôøi cuûa oâng laø do thöôøng gaëp nhieàu ñieàu baát traéc , cho neân muoán tieán tôùi thì phaûi haønh ñoäng. OÂng quùy söùc maïnh vaø chuoäng töï cöôøng, toân troïng nhöõng caù nhaân öa chieán ñaáu. OÂng chieán ñaáu khoâng phaûi nhö loaøi daõ thuù, maø chieán ñaáu vì ñoäc laäp, töï do vaø nhaân ñaïo. OÂng soáng moät cuoäc ñôøi nhö soùng gaøo gioù theùt. OÂng kieân quyeát vaïch traàøn vaø queùt saïch nhöõng thoùi hö taät xaáu ñöôïc che ñaäy. OÂng quan saùt xöa nay, khoâng coù ñieàu gì khoâng bieát, tinh thaàn laïi raát phaán chaán nhö khoâng theå naøo ngaên caûn 1 Loã Taán taïp vaên tuyeån taäp, taäp II, trang 163 2 Saùch ñaõ daãn, trang 395, 395 3 Baøn veà söùc maïnh thô Mora 4 Loã Taán taïp vaên tuyeån taäp, taäp I, trang 232 5 Naám moà : Baøn veà söùc maïnh thô Mora Vuõ Minh Tieán Khoa Ngöõ Vaên
14. Chuyeân ñeà Loã Taán - 14 - ñöôïc. Nhö ñeå cöùu laáy tinh thaàn cuûa baûn thaân mình, oâng quyeát hi sinh chieán ñaáu, chöa giaønh ñöôïc thaéng lôïi, nhaát ñònh khoâng thoâi. Tính tình oâng chaân thaønh thaúng thaén khoâng heà giaáu dieám caùi gì. Ñoái vôùi thaønh kieán veà nhöõng caùi goïi laø vinh nhuïc, thò phi, khen cheâ, thieän aùc, oâng ñeàu thaáy giaû doái vaø vöùt boû taát caû khoâng ñeám xæa gì ñeán”.1 Nhö vaäy, Loã Taán ñaõ chòu aûnh höôûng lôùn lao cuûa caùc thi haøo laõng maïn tích cöïc theá kyû XIX ôû Chaâu Aâu vaø ñaëc bieät laø Bairôn. Vôùi moät tinh thaàn yeâu nöôùc suïc soâi cuûa moät thanh nieân trí thöùc, cuøng vôùi phong traøo caùch maïng maïnh meõ cuûa nhaân daân Trung Quoác döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng coäng saûn, taát caû nhöõng yeáu toá treân taùc ñoäng ñeán Loã Taán, OÂng ñaõ neâu ra moät chuû tröông vaên hoïc ñaày tính chaát laõng maïn tích cöïc: “Phaûi raép taâm phaûn khaùng, luoân haønh ñoäng, laøm cho thoùi ñôøi khoâng öa thích. . . Phaûi phaùt ra nhöõng tieáng noùi huøng maïnh môùi meû ñeå thöùc tænh quoác daân”.2 Veà saùng taùc: thôøi kyø naøy Loã Taán saùng taùc coøn raát ít, nhöng ñeàu chöùa ñaày tinh thaàn laõng maïn tích cöïc. Trong baøi thô oângvieát sau böùc aûnh taëng cho Höùa Thoï Töôøng: Töï ñeà tieåu töôïng Linh ñaøi voâ keá ñaøo thaàn thæ Phong vuõ nhö baøn aùm coá vieân Kyø yù haøn tinh thuyeân baát saùt Ngaõ dó ngaõ huyeát tieán hieân vieân. (Khi du hoïc ôû nöôùc ngoaøi raát xuùc ñoäng, Thaáy Trung Quoác ñang laâm vaøo côn nguy bieán. Ñoàng baøo chöa tænh daäy neân caûm thaáy coâ ñoäc ,hiu quaïnh. Nguyeän cöùu nöôùc nhaø baèng tính maïng cuûa mình ).3 Truyeàn kyø laõng maïn Hoàn Spaùctô vieát naêm 1903 laïi caøng bieåu hieän roõ tö töôûng vaên ngheä cuûa nhaø vaên: “Dó huyeát tieán hieân vieân” (laáy maùu ñaøo daâng leân toå quoác): “Coù leõ naøo chuùng ta chæ khoùc ñeå truy ñieäu ngaøy xöa! Chæ ñoû maët thoâi ö ? Toå tieân chuùng ta ñaõ töøng ñoå maùu. Quûa ñaát ôi! Haõy ñem nhöõng duõng só Spaùctô töø trong loøng ngöôi traû laïi cho ta”. Truyeàn kyø Hoàn Spaùctô vieát veà caâu chuyeän vua BaTö mang quaân ñaùnh chieám Hi Laïp naêm 480 tröôùc coâng nguyeân. Thuû lónh Spaùctô daãn ba traêm thò daân vaø haøng nghìn quaân nhaân öùng chieán, ñaõ hi sinh ñeán gioït maùu cuøng ñeå baøo veä bieân cöông. Ñaëc bieät trong truyeän coù xaây döïng hình aûnh moät ngöôøi phuï nöõ Hi Laïp theà cheát khuyeân choàng haõy queân mình ñi dieät ñòch : “Toâi thu löôïm nhöõng vieäc vuïn vaët naøy ñeå mua vui cho boïn thanh nieân. Than oâi! Neáu ôû ñôøi coù nhöõng ngöôøi ñaøn oâng khoâng cam taâm chòu thua ñaøn baøthì theå taát toâi phaûi vöùt buùt ñi”.4 Loã Taán trôû veà nöôùc (1909), taän maét thaáy xaõ hoäi ngaøy caøng ñen toái , giai caáp thoáng trò ngaøy caøng taøn baïo. Caùch maïng Taân Hôïi maø Loãå Taán ñaët nhieàu hi voïng ñaõø ñi vaøo con 1 Naám moà : Baøn veà söùc maïnh thô Mora 2 Naám moà : Baøn veà söùc maïnh thô Mora 3 Loã Taán , nhaø lyù luaän vaên hoïc , Phöông Löïu , trang 39 , Nxb ÑH & THCN , H,1997, tr.39 4 Daãn theo Phöông Löïu , Sñd , tr. 40 Vuõ Minh Tieán Khoa Ngöõ Vaên
15. Chuyeân ñeà Loã Taán - 15 - ñöôøng caûi löông. Hieän thöïc ñaõ phaù vôõ aûo töôûng cuûa Loã Taán. Theâm vaøo ñoù noùi nhö Cuø Thu Baïch, Loã Taán “coù lieân heä vôùi quaàn chuùng noâng daân laø nhöõng ngöôøi chòu ñuû ñieàu löôøng gaït, cheøn eùp, troùi buoäc, daøy voø trong noâng thoân Trung Quoác”, cho neân oâng coù ñöôïc caùi “chuû nghóa hieän thöïc ôû buoåi bình minh cuûa caùc baäc ñaøn anh – cuõng coù theå goïi laø tinh thaàn thöïc söï caàu thò cuûa noâng daân chaát phaùc”.1 Ñaáy laø nguyeân nhaân khieán cho Loã Taán sau caùch maïng Taân Hôïi ñaõ ñi vaøo con ñöôøng cuûa chuû nghóa hieän thöïc . Naêm 1912, ngöôøi baïn chieán ñaáu cuûa Loã Taán laø Phaïm Aùi Noâng bò ñòch thuû tieâu. Trong moät baøi thô oâng vieát : Coá lyù haøn vaân haéc Vieân thieân laãm daï tröôøng Coá nhaân vaân taùn taän, Ngaõ giaû ñaúng thaønh traàn. (Queâ xöa laïnh ngaét maây muø, Caû trôøi ñaát noùng oi ,ñeâm daøi daèng daëc, Baïn ñaõ tan thaønh maây khoùi, Toâi ñaây cuõng ñôïi thaønh tro buïi ). Tieåu thuyeát Hoaøi cöïu vieát baèng coå vaên naêm 1911, mieâu taû taâm traïng hoang mang cuûa giai caáp thoáng trò tröôùc baõo taùp cuûa caùch maïng, vaïch traàn boä maët taøn baïo xaáu xa cuûa chuùng. Coù theå noùi ñaây laø taùc phaåm khôûi ñieåm treân con ñöôøng cuûa chuû nghóa hieän thöïc. 2- Chuû nghóa hieän thöïc caùch maïng trong giai ñoaïn 1919 – 1926 Caùch maïng thaùng Möôøi Nga thaønh coâng, phong traøo caùch maïng cuûa nhaân daân Trung Quoác, söï ra ñôøi cuûa Ñaûng coäng saûn Trung Quoác vaø söï truyeàn baù chuû nghóa Maùc ôû Trung Quoác, söï ñaøn aùp daõ man cuûa chính quyeàn Töôûng . . . taát caû nhöõng söï kieän ñoù taùc ñoäng maïnh meõ ñeán chaøng thanh nieân voán giaøu loøng yeâu nöôùc Loã Taán, tö töôûng vaên ngheä cuûa Loã Taán böôùc vaøo giai ñoaïn phaùt trieån môùi: giai ñoaïn cuûa chuû nghóa hieän thöïc. “Ngöôøi Trung Quoác tröôùc nay bôûi vì khoâng daùm nhìn thaúng vaøo cuoäc soáng, ñaønh chæ löøa doái vaø che daáu, do ñoù cuõng sinh ra thöù vaên ngheä che daáu vaø löøa doái. Thöù vaên ngheä ñoù khieán ngöôøi Trung Quoác chìm saâu vaøo vuõng buøn che daáu vaø löøa doái, thaäm chí chính mình khoâng caûm thaáy nöõa. Theá giôùi ngaøy caøng thay ñoåi, ñaõ ñeán luùc nhaø vaên chuùng ta caát caùi boä maët giaû doái, haõy chaân thaønh, saâu saéc, can ñaûm nhìn vaøo cuoäc soáng vaø mieâu taû maùu thòt cuûa noù. Ñaùng phaûi coù töø laâu moät vaên ñaøn môùi meû, ñaùng phaûi coù töø laâu vaøi ba vò töôùng duõng maõnh” 2. Chuû nghóa hieän thöïc cuûa Loã Taán giai ñoaïn naøy mang tính chaát trieät ñeå saâu saéc, khoâng khoan nhöôïng ñoái vôùi xaõ hoäi phong kieán ñaõ kìm haõm xaõ hoäi Trung Quoác phaùt trieån. Theå hieän ôû choå : 1 Cuø Thu Baïch , Löông Duy Thöù, Buøi Vaên Ba bieân dòch, Nxb Vaên hoùa, H.,1961, tr.241. 2 Loã Taán taïp vaên tuyeån taäp , taäp II, Tröông Chính dòch , Nxb Vaên hoùa , H., 1963 , tr.157. Vuõ Minh Tieán Khoa Ngöõ Vaên
16. Chuyeân ñeà Loã Taán - 16 - - Pheâ phaùn xaõ hoäi phong kieán Trung Quoác khoâng thöông tieác . - Duøng vaên hoïc nhö moät vuõ khí ñeå thöùc tænh, ñaùnh tan caùi chaäu ñöïng “haéc ín” ñaõ thaønh thaâm caên coá trong tö töôûng xaõ hoäi Trung Quoác. Oâng vieát: “Toâi raát gheùt danh töø nhaøn thö tröôùc kia ngöôøi ta duøng ñeå goïi tieåu thuyeát, hôn nöõa toâi cho danh töø ngheä thuaät vò ngheä thuaät chaúng qua chæ laø moät teân kieåu môùi thay cho danh töø tieâu nhaøn maø thoâi. Cho neân moãi khi choïn ñeà taøi, toâi ñeàu choïn nhöõng ngöôøi baát haïnh trong xaõ hoäi beänh taät,vôùi muïc ñích laø loâi heát beänh taät cuûa hoï ra, laøm cho moïi ngöôøi chuù yù tìm caùch chaïy chöõa”.1 “Töø tröôùc tôùi nay toâi muoán ñaùnh thaät maïnh vaøo caùi goïi laø vaên minh cuõ ñaõ thaâm caên coá ñeá, laøm cho noù lung lay taän goác, may ra môùi coù ít nhieàu hy voïng ôû töông lai” . . “Caùi thöù chaäu ñöïng haéc ín naøy maø khoâng ñaùnh vôõ thì Trung Quoác voâ hy voïng”.2 Chuû nghóa vaên hoïc môùi phaûi chöùa ñöïng maøu saéc laïc quan, traùnh nhöõng taâm traïng u buoàn, tieâu cöïc : “Nhöng ñeå ñaït ñöôïc nhöõng ñieàu mong moûi ñoù phaûi ñi nhòp böôùc vôùi nhöõng ngöôøi ñi tieân phong. Theá laø toâi boû bôùt nhöõng caùi gì ñen toái, theâm veû töôi vui ñeå cho taùc phaåm coù saùng suûa hôn” 3, hoaëc “Nhöng ñaõ gaøo theùt, thì taát nhieân phaûi gaøo theùt theo meänh leänh cuûa vò chuû töôùng. Cho neân toâi thöôøng khoâng ngaïi duøng nhöõng ngoøi buùt quanh co. Trong truyeän Thuoác boãng döng toâi theâm moät voøng hoa treân naám moà anh Du, hay trong truyeän Ngaøy mai, toâi khoâng keå truyeän chò Tö Thieàn cuoái cuøng vaãn khoâng naèm moäng thaáy ñöùa con cuûa chò, bôûi vì vò chuû töôùng baáy giôø chuû tröông khoâng ñeå cho ngöôøi ta ñi ñeán choã tieâu cöïc. Coøn toâi, toâi cuõng khoâng muoán ñem noãi quaïnh hiu maø mình cho laøñau khoå laøm laây sang nhöõng baïn thanh nieân ñang oâm aáp nhöõng moäng ñeïp nhö toâi hoài coøn nieân thieáu”.4 Saùng taùc vaên hoïc cuûa Loã Taán theå hieän roõ quan ñieåm ñoù. Loã Taán ñaõ phuû ñònh toaøn dieän vaø trieät ñeå xaõ hoäi cuõ, xaõ hoäi phong kieán Trung Quoác. Xaõ hoäi cuõ cuûa Trung Quoác laø xaõ hoäi “ngöôøi aên thòt ngöôøi” ,” Bôûi vì ai cuõng coù theå hy voïng sai khieán ngöôøi khaùc, aên thòt ngöôøi khaùc, cho neân queân raèng töông lai mình cuõng coù theå bò ngöôøi khaùc sai khieán, bò ngöôøi khaùc aên thòt. Theá laø bao nhieâu yeán tieäc lôùn beù doïn baèng thòt ngöôøi ñaõ ñöôïc baøy bieän ra töø khi coù vaên minh cho maõi ñeán baây giôø. Vaø trong caùi hoäi tröôøng ñoù, ngöôøi naøy aên thòt ngöôøi kia, laïi bò ngöôøi khaùc aên thòt, tieáng reo vui ngu xuaån cuûa nhöõng keû hung aùc che laáp tieáng van la bi thaûm cuûa ngöôøi heøn yeáu. Phuï nöõ vaø treû em thì caøng khoâng phaûi noùi nöõa”.5 Truyeän ngaén Nhaät kyù ngöôøi ñieân cuøng moät chuû ñeà tö töôûng nhö vaäy. Ñaây laø truyeän ngaén ñaàu tieân cuûa neàn vaên hoïc hieän ñaïi Trung Quoác: “Vieäc gì cuõng phaûi suy nghó môùi vôõ nheõ. Coå lai vieäc aên thòt ngöôøi thöôøng laém, mình cuõng coøn nhôù nhöng khoâng thaät roõ. Lieàn giôû lòch söû ra tra cöùu thöû. Lòch söû khoâng ñeå nieân ñaïi, coù ñieàu trang naøo cuõng coù maáy chöõ nhaân nghóa ñaïo ñöùc vieát lung tung tí meït. Traèn troïc khoâng sao nguû ñöôïc, ñaønh caàm ñoïc thaät kyõ maõi ñeán khuya môùi thaáy töø ñaàu chí cuoái, ôû giöõa caùc haøng ba chöõ aên thòt ngöôøi”.6 1 Loã Taán taïp vaên tuyeån taäp , taäp I, Tröông Chính dòch , Nxb Vaên hoùa , H., 1963 , tr.397. 2 Thö töø hai nôi. 3 Loã Taná taïp vaên tuyeån taäp, taäp II, trang 359. 4 Gaøo theùt , Tröông Chính dòch , Nxb Vaên hoùa , H.,1961, tr.20. 5 Loã Taán taïp vaên tuyeån taäp , taäp I , tr.130 . 6 Gaøo theùt , Sñd .tr. 27. Vuõ Minh Tieán Khoa Ngöõ Vaên
17. Chuyeân ñeà Loã Taán - 17 - Loã Taán ñaõ möôïn ngöôøi ñieân neâu leân yeâu caàu caùch maïng cuûa thôøi ñaïi : “ Caùc ngöôøi coù theå thay ñoåi ñöôïc haõy thöïc taâm maø thay ñoåi ñi. Neân bieát raèng sau naøy khoâng ai dung thöù cho keû aên thòt ngöôøi soáng treân theá giôùi naøy nöõa ñaâu” .1 Loã Taán cuõng pheâ phaùn vai troø laõnh ñaïo caùch maïng cuûa giai caáp tö saûn vaø ñaët vaán ñeà noâng daân trong coâng cuoäc caùch maïng daân chuû thoâng qua AQ chính truyeän. Trí thöùc cuõng laø moät löïc löôïng maø Loã Taán quan taâm. Loã Taán vieát khaù nhieàu veà taàng lôùp trí thöùc tö saûn, ca ngôïi tö töôûng choáng phong kieán cuûa hoï, ñoàng thôøi cuõng pheâ phaùn chuû nghóa caûi löông vaø tö töôûng caù nhaân cuûa hoï. Vaøo nhöõng naêm 1924 – 1925, Loã Taán cuõng ñang “baøng hoaøng” vaø soá truyeän ngaén oâng vieát veà trí thöùc giai ñoaïn naøy chieám 2/3. OÂng ñaõ xaây döïng nhieàu hình töôïng trí thöùc soáng moät ñôøi voâ vò vaø beá taéc, thaát voïng. Nhöõng trí thöùc tö saûn trong Teát ñoan ngo, Trong quaùn röôïïu, Gia ñình haïnh phuùc, Ngöôøi coâ ñoäc, Tieác thöông nhöõng ngaøy ñaõ maát . . . ñeàu laø nhöõng thanh nieân tröôùc kia ñaõ töøng duõng caûm choáng laïi cheá ñoä phong kieán, nhöng giôø ñaây laïi thoûa hieäp ñaàu haøng. Hoï baát maõn vôùi thöïc taïi ñöông thôøi nhöng khoâng bieát laøm theá naøo, hoaëc coù ñaáu tranh phaûn khaùng thì ñôn ñoäc, thoaùt ly khoûi quaàn chuùng. Keát quûa laø hoï soáng vaát va vaát vöôûng, aûm ñaïm, eâ cheà, troáng roãng. Cuoái cuøng laø vaán ñeà phuï nöõ. Thoâng qua hình töôïng chò Töôøng Laâm trong Leã caàu phuùc, oâng ñaõ lôùn tieáng toá caùo söï aùp böùc veà theå xaùc vaø tinh thaàn ñoái vôùi ngöôøi phuï nöõ trong xaõ hoäi phong kieán. 3.Tö töôûng vaên ngheä Maùcxít trong giai ñoaïn 1927 – 1936 Loã Taán coù caûm tình vôùi caùch maïng voâ saûn töø thôøi kyø Nguõ töù. Cuoâïc khuûng boá cuûa Quoác daân ñaûng ôû Quaûng Chaâu naêm 1927 ñaõ laøm cho Loã Taán thöøa nhaän caùch maïng laø ñaáu tranh giai caáp. Tieáp theo laø cuoäc buùt chieán vôùi nhoùm Saùng taïo naêm 1928 giuùp oâng ñi saâu nghieân cöùu lyù luaän vaên ngheä Maùc xít, töø ñoù oâng ñöùng haún veà giai caáp voâ saûn. “Luùc ñaàu chæ laø thuø gheùt giai caáp xuaát thaân maø mình bieát quùa roõ, mong noù tieâu dieät ñi, khoâng maûy may tieác reû, vaø sau ñoù thöïc teá daïy cho nhaän thaáy quûa ñích xaùc chæ coù giai caáp voâ saûn ñang tröôûng thaønh môùi coù töông lai”.2 Tö töôûng vaên ngheä Maùc xit cuûa Loã Taán thôøi kyø naøy theå hieän ôû nhöõng ñieåm sau : Thöù nhaát, Loã Taán vaïch roõ vaên ngheä laø vuõ khí daáu tranh giai caáp. OÂng ñaõ kòch lieät choáng laïi thuyeát tính ngöôøi sieâu giai caáp cuûa nhoùm Traêng môùi maø ñaïi dieän laø Löông Thöïc Thu. Löông Thöïc Thu phuû nhaän tính giai caáp cuûa con ngöôøi, ñaõ laø con ngöôøi ñeàu caûm thaáy caùi baát thöôøng cuûa sinh, laõo, beänh, töû, ñeàu coù tình yeâu, tình thöông vaø leõ luaân thöôøng ñaïo lyù Vaên hoïc ngheä thuaät ôû baát cöù nöôùc naøo cuõng vaäy ñeàu höôùng tôùi muïc ñích nhaân ñaïo, nhaân vaên, nhaân baûn. Loã Taán ñaõ baùc boû luaän ñieån ñoù: “Coá nhieân vui, buoàn, yeâu, gheùt laø tính cuûa con ngöôøi, nhöng ngöôøi ngheøo quyeát khoâng coù nhöõng caùi buoàn buoân thua baùn Loã ôû sôû giao dòch, oâng vua daàu hoûa laøm sao bieát ñöôïc noãi khoå cöïc cuûa baø giaø nhaët ræ than ôû Baéc Kinh, naïn daân vuøng ñoùi keùm chaéc khoâng troàng hoa lan nhö cuï lôùn giaøu sang, laõo Tieâu Ñaïi trong phuû hoï Giaû khoâng yeâu coâ Laâm Ñaïi Ngoïc Neáu cho raèng vaên hoïc bieåu hieän nhaân tính toái phoå bieán laø cao nhaát, thì 1 Gaøo theùt, sñd, tr35 2 Töïa Hai loøng. Daãn theo Tröông Chính , Loã Taán , Nxb VH, H.,1977,tr.182. Vuõ Minh Tieán Khoa Ngöõ Vaên
18. Chuyeân ñeà Loã Taán - 18 - vaên hoïc bieåu hieän ñoäng vaät tính toái phoå bieán - sinh tröôûng, hoâ haáp, vaän ñoäng, sinh ñeû hoaëc giaû boû “vaän ñoäng” ñi, vaên hoïc bieåu hieän sinh vaät tính, taát phaûi cao hôn nöõa. Neáu noùi vì chuùng ta laø ngöôøi cho neân laáy vieäc bieåu hieän nhaân tính laøm giôùi haïn, thì ngöôøi voâ saûn, vì laø giai caáp voâ saûn, cho neân phaûi laøm vaên hoïc voâ saûn”.1 Löông Thöïc Thu daãn chöùng tröôøng hôïp L.ToânxToâi xuaát thaân töø giai caáp quùy toäc nhöng laïi ñoàng tình vôùi daân ngheøo, leân aùn caùi aùc. Loã Taán vaïch roõ raèng: “Chính vì xuaát thaân töø quùy toäc, tính chaát cuõ goät khoâng saïch, cho neân chæ ñoàng tình voái ngöôøi ngheøo maø khoâng chuû tröông ñaáu tranh giai caáp”.2 Löông Thöïc Thu coøn cho raèng: “Neàn vaên hoïc vó ñaïi ñaët cô sôû treân tính ngöôøi phoå bieán vaø coá ñònh coøn nhö noù coù quan heä nhö theá naøo ñoái vôùi traøo löu cuûa thôøi ñaïi ñöông thôøi, chòu aûnh höôûng hay aûnh höôûng ñeán thôøi ñaïi, phuø hôïp vôùi lyù luaän caùch maïng hay chòu söï raøng buoäc cuûa tö töôûng truyeàn thoáng v.v thì hoaøn toaøn khoâng coù lieân quan gì caû. “Loã Taán baùc bo ûquan ñieåm ñoù, cho raèng vaên hoïc khoâng theå naøo vöôn ra khoûi thôøi ñaïi, noù bieán ñoåi theo thôøi ñaïi : “Nghe noùi nhö nöôùc Anh, tieåu thuyeát luùc ñaàu ñaïi ñeå vieát cho caùc baø lôùn, caùc coâ tieåu thö xem, trong ñoù töï nhieân phaàn lôùn laø moà hoâi thôm; nhöng maõi sau theá kyû XIX, chòu aûnh höôûng cuûa vaên hoïc Nga cho neân coù nhöõng muøi hoâi thoái. Caùi naøo soáng laâu daøi hôn, hieän nay töïa hoà cuõng chöa tính ñöôïc”.3 Thöù hai, Loã Taán pheâ phaùn saâu saéc beänh dao ñoäng tieåu tö saûn, nhaán maïnh quyeát ñònh cuûa theá giôùi quan trong saùng taùc, cho raèng chæ coù khaéc phuïc yù thöùc phi voâ saûn, trôû thaønh nhaø caùch maïng, môùi coù theå saùng taùc vaên hoïc caùch maïng ñöôïc. Vaên ñaøn voâ saûn thöôøng thu huùt nhieàu trí thöùc tieåu tö saûn, cho neân yù thöùc cuûa hoï cuõng thöôøng bieåu hieän trong pheâ bình vaø lyù luaän vaên ngheä. Loã Taán ñaõ kòp thôøi pheâ phaùn beänh dao ñoäng cuûa hoï: “Caùch maïng vaø vaên hoïc taùch rôøi maø laïi nhö lieàn nhau gioáng nhö hai chieác thuyeàn ñi song song, moät chieác laø caùch maïng, moät chieác laø vaên hoïc, maø nhaø vaên thì moãi chaân daãm leân moät chieác. Khi hoaøn caûnh thuaän tieän thì nhaø vaên daãm naëng veà phía thuyeàn caùch maïng vaø roõ raøng laø nhaø caùch maïng; khi caùch maïng bò ñaøn aùp thì daãm naëng veà phía thuyeàn vaên hoïc vaø chæ coøn laø moät nhaø vaên thoâi”.4 Oâng coøn noùi, “ngoài trong phoøng khaùch ñeå ñaøm ñaïo chuû nghóa xaõ hoäi” raát deã cöïc ñoan, deã “taû” khuynh. Loái thoaùt laø phaûi tham gia ñaáu tranh thöïc teá, khoâng ñaët mình leân treân quaàn chuùng, baèng khoâng thì nhaø vaên “caùnh taû” raát deã bieán thaønh nhaø vaên “caùnh höõu”. Thöù ba, Loã Taán tích cöïc coå ñoäng phong traøo ñaïi chuùng hoùa vaên ngheä, cho raèng vaên ngheä phaûi coù maøu saéc daân toäc. OÂng nhaän thöùc saâu saéc raèng, baûn chaát cuûa vaán ñeà ñaïi chuùng hoùa laø phuïc vuï coâng noâng. Xuaát phaùt töø ñaïi chuùng nhaân daân, oâng nhaán maïnh caàn phaûi toân troïng hình thöùc daân toäc maø quaàn chuùng öa thích, chæ ra moái quan heä bieän chöùng giöõa vieäc keá thöøa hình thöùc cuõ vaø vieäc saùng taïo hình thöùc môùi. Oâng kieân quyeát phaûn ñoái chuû nghóa nhaân ñaïo tieåu tö saûn giaû doái, ñaõ duøng quan ñieåm ban ôn ñeå thöïc hieän ñaïi chuùng hoùa vaên ngheä. Thöù tö, Loã Taán ñaõ trình baøy ñuùng ñaén nhöõng nguyeân taéc ñieån hình hoùa ngheä thuaät. Oâng cho raèng vaên ngheä baét nguoàn töø lao ñoäng, “vì ñeå cuøng nhau lao ñoäng”, maø “noùi doâ 1 Loã Taán taïp vaên tuyeån taäp,taäp II ,tr.211. 2 Loã Taán taïp vaên tuyeån taäp,taäp II ,tr.211. 3 Vaên hoïc vaø moà hoâi,Loã Taán toaøn taäp .Daãn theo Phöông Löïu ,Sñd,tr.418. 4 Loã Taán taïp vaên tuyeån taäp, taäp II, trang 277. Vuõ Minh Tieán Khoa Ngöõ Vaên
19. Chuyeân ñeà Loã Taán - 19 - ta, doâ ta theá laø saùng taùc ñoù”. Vaên hoïc laø söï phaûn aùnh cuûa ñôøi soáng, nhöng phaûi cao hôn cuoäc soáng, taùc ñoäng ñeán cuoäc soáng. “Quan heä giöõa vaên hoïc vaø xaõ hoäi, tröôùc laø noù mieâu taû xaõ hoäi moät caùch nhaïy beùn, neáu coù söùc maïnh thì noù aûnh höôûng trôû laïi laøm cho xaõ hoäi thay ñoåi”.1 OÂng saùng taùc thöôøng “laáy maãu ôû nhieàu ngöôøi, gheùp laïi thaønh moät”, coù theå “vieát ra laø coù yù nghóa phoå bieán” vaø noùi caùch naøy cuõng “hôïp vôùi taäp quaùn cuûa ngöôøi Trung Quoác” Ngoaøi ra Loã Taán coøn coù nhieàu yù kieán saâu saéc veà toå chöùc vaø pheâ bình vaên hoïc, veà ngoân ngöõ vaø theå loaïi vaên hoïc. II. Moái quan heä giöõa vaên hoïc vaø chính trò , vaên hoïc vaø töï do saùng taùc Löông Thöïc Thu cho raèng nhaø vaên caàn töï do saùng taïo trong phaïm vi lyù tính, phaûi trung thöïc vôùi lyù töôûng vaø quan saùt cuûa mình, taùc phaåm vaên hoïc laø thöôùc veõ toaøn nhaân loaïi. Do ñoù neáu chuû tröông vaên hoïc phuïc vuï cho giai caáp voâ saûn thaät “giaû doái ñaùng gheùt”. Loã Taán vaïch traàn quan ñieåm treân laø phuïc vuï cho giai caáp tö saûn : “Laáy tö saûn laøm toå tieân cuûa vaên minh, cho ngöôøi ngheøo laø caën baõ, keùm thì phaûi chòu thua, chæ caàn lieác qua cuõng bieát ñoù laø vuõ khí ñaáu tranh, khoâng, ñoù laø vaên chöông cuûa boïn tö saûn roài! Ôû ñaây coù theå tìm ñöôïc moät baèng chöùng roõ raøng cho caùc lyù luaän vaên hoïc voâ saûn nhaän ñònh raèng thöù lyù luaän vaên hoïc toaøn nhaân loaïi sieâu giai caáp laø nhöõng thöù giuùp cho giai caáp höõu saûn”.2 Löông Thöïc Thu coøn cho raèng laáy vaên ngheä laøm coâng cuï tuyeân truyeàn laø ñuû ñeå boäc loä raèng vaên hoïc voâ saûn caên baûn khoâng coù caên cöù lyù luaän .Loã Taán ñaùp laïi raèng: “Nhöõng baøi lyù luaän maø toâi ñaõ xem qua, ñeàu chæ noùi phaøm laø vaên ngheä taát coù tuyeân truyeàn caùi gì, chöù khoâng ai chuû tröông chæ coù vaên chöông theo kieåu tuyeân truyeàn môùi laø vaên hoïc”.3 Pheâ phaùn quan ñieåm vaên hoïc cuûa Löông Thöïc Thu chính laø cuoäc ñaáu tranh giöõa hai ñöôøng loái vaên ngheä tö saûn vaø vaên ngheä voâ saûn trong lòch söû vaên hoïc Trung Quoác . Tieáp ñeán laø cuoäc ñaáu tranh vôùi phaùi Vaên ngheä töï do dieãn ra voâ cuøng gay gaét naêm 1932. Phaùi Vaên ngheä töï do, tieâu bieåu laø Hoà Thu Nguyeân vaø Toâ Vaán. Hoà Thu Nguyeân leân aùn vaên hoïc Xoâ Vieát vaø vaên hoïc caùch maïng Trung Quoác laø “maùy haùt chính trò”, “ñoäc chieám vaên ñaøn”, “chaø ñaïp töï do tö töôûng” . . . neâu khaåu hieäu: “Ngheä thuaät maëc daàu khoâng phaûi laø treân heát, nhöng quyeát cuõng khoâng phaûi laø thöù döôùi heát”, “khoâng ñöôïc xaâm löôïc vaên ngheä”.4 Toâ Vaán phu hoïa theo: “Thöù lyù luaän saùng taùc töï do chuû nghóa naøy caàn phaûi ñöôïc caùc nhaø vaên hoan ngheânh vaø hoâ to: “traû töï do cho chuùng toâi”. Naêm 1932 khuûng boá traéng bao truøm leân baàu trôøi Thöôïng Haûi, nhieàu nhaø vaên tieán boä bò baét bôù, tuø ñaøy hoaëc bò tuû tieâu, caùc taäp san cuûa Taû bieân bò ñình baûn. Ngöôïc laïi, boïn lyù luaän vaên ngheä tö saûn thì laïi ñöôïc töï do ñaêng baøi nhaèm thoùa maï giai caáp voâ saûn vaø vaên hoïc caùch maïng, baøo chöõa cho chính saùch ñaøn aùp vaên hoùa cuûa boïn Quoác Daân ñaûng. “coøn 1 Loã Taán toaøn taäp, taäp X, trang 197. Daãn theo Phöông Löïu, Loã Taán nhaø lyù luaän vaên hoïc, sñd, tr 66. 2 Daãn theo Phöông Löïu, Loã Taán nhaø lyù luaän vaên hoïc, Sñd, tr.74. 3 Loã Taán taïp vaên tuyeån taäp, taäp II, tr.215, tr. 340. 4 Daãn theo Phöông Löïu, Loã Taán nhaø lyù luaän vaên hoïc, sñd, trang 76. Vuõ Minh Tieán Khoa Ngöõ Vaên
20. Chuyeân ñeà Loã Taán - 20 - nhö vieäc chính phuû caám saùch baùo, gieát haïi nhaø vaên thì hoï khoâng noùi ñeán, vì caùi ñoù laø thuoäc veà chính trò, noùi ñeán thì maát caùi tính chaát vónh cöûu cuûa taùc phaåm hoï ñi. Huoáng chi nhöõng keû caám ñoaùn gieát haïi Tay ñao phuû cuûa vaên hoïc Trung Quoác1 laïi chính laø keû baûo hoä cho vaên hoïc vónh cöûu, cho taùc phaåm vó ñaïi cuûa haïng ngöôøi thöù ba” 2 Phaùi Vaên ngheä töï do coøn phaûn ñoái caùi goïi laø “Chuû nghóa can thieäp” trong vaên hoïc phaûn ñoái giai caáp voâ saûn “can thieäp” vaø laõnh ñaïo vaên ngheä: “Ngheä thuaät phaûi töï môû ñöôøng cho noù, vaø duøng phöông phaùp rieâng cuûa noù. Phöông phaùp ngheä thuaät khaùc vôùi phöông phaùp cuûa Caùc Maùc”. Loã Taán cho raèng soáng trong xaõ hoäi coù giai caáp maø laïi muoán laøm nhaø vaên sieâu giai caáp, soáng trong thôøi ñaïi chieán ñaáu maø laïi muoán thoaùt ly khoûi cuoäc chieán ñaáu ñöùng moät mình, soáng trong hieän taïi maø muoán vieát nhöõng taùc phaåm ñeå cho töông lai thì “Ngöôøi nhö theá quaû thaät cuõng laø moät aûo töôûng do oùc taïo ra maø thoâi, treân theá giôùi thöïc taïi naøy laøm gì coù. Muoán laøm ngöôøi nhö theá, cuõng gioáng nhö muoán laáy tay mình naém ñaàu toùc mình keùo leân khoûi traùi ñaát, khoâng rôøi khoûi ñöôïc ñaâm ra böïc boäi, nhöng coù phaûi vì coù ngöôøi laéc ñaàu maø laøm cho khoâng daùm keùo leân ñaâu?” 3 Coøn haïng ngöôøi thöù ba coù thaät trong thöïc teá hay khoâng? Toâ Vaán vieát baøi Loái thoaùt cuûa haïng ngöôøi thöù ba, cho raèng khoâng neân vì khoâng laøm ñöôïc ngöôøi voâ saûn roài naûn chí, hoaëc ñi laøm haøng giaû. Nhöng ñoàng thôøi cuõng khoâng neân vì ngöôøi khaùc noùi mình laø nhaø vaên tö saûn roài caén raêng laïi, chòu baùn mình ñi. Loã Taán vaïch roõ : “Caùi goïi laø haïng ngöôøi thöù ba, nguyeân yù laø noùi ngöôøi ñöùng ngoaøi söï ñoái laäp hoaëc ñaáu tranh, ôû giöõa GIAÙP vaø AÁT. Nhöng treân thöïc teá khoâng theå naøo coù ñöôïc. Voùc ngöôøi coù gaày coù beùo, suy töø lyù luaän ra thì taát phaûi coù haïng ngöôøi thöù ba khoâng beùo khoâng gaày, nhöng thöïc ra khoâng theå naøo coù ñöôïc, vì ñem ra so saùnh neáu khoâng hôi beùo thì cuõng hôi gaày. Haïng ngöôøi thöù ba cuõng theá, daãu cho khoâng thieân vò ai caû, nhöng kyø thöïc vaãn coù chuùt thieân vò, bình thôøi coá yù hoaëc voâ tình coù theå daáu dieám ñöôïc , nhöng moät khi gaëp vieäc gì caáp baùch laø seõ boäc loä ra roõ raøng . . . trong ñaùm hoãn loaïn ñoù, coù nguôøi caøng xuùc ñoäng vaø caøng tieán tôùi vôùi caùch maïng, cuõng coù ngöôøi thöøa dòp ñaû kích, laøm suy yeáu vaø xuyeân taïc caùch maïng. Nhaø lyù luaän caùnh taû coù nhieäm vuï phaân tích roõ ñieàu ñoù”.4 1 Teân goïi thoùa maï phe Taû lieân cuûa boïn phaûn ñoäng. 2 Loã Taán taïp vaên tuyeån taäp, taäp III, tr 286, (haïng ngöôøi thöù ba chæ vaên ngheä só) 3 Loã Taán taïp vaên tuyeån taäp, taäp II, tr.340. 4 Daãn theo Phöông Löïu, Loã Taán taïp vaên tuyeån taäp, sñd tr.81. Vuõ Minh Tieán Khoa Ngöõ Vaên
21. Chuyeân ñeà Loã Taán - 21 - CHÖÔNG III: TRUYEÄN NGAÉN LOÃ TAÁN 1. Gaøo theùt, Baøng hoaøng Trong söï ñoái ñòch gay gaét giöõa baïch thoaïi vaø vaên ngoân vaøo thôøi kyø Nguõ töù, thì Loã Taán laø ngöôøi ñaàu tieân vieát tieåu thuyeát baèng baïch thoaïi. Sau naøy khi nhôù veà quaù trình ñoù, oâng töøng noùi: “ÔÛ Trung Quoác, tieåu thuyeát khoâng ñöôïc coi laø vaên hoïc, ngöôøi vieát tieåu thuyeát khoâng ñöôïc coi laø nhaø vaên, cho neân khoâng ai muoán goùp maët vôùi ñôøi baèng con ñöôøng naøy. Toâi cuõng khoâng coù yù ñöa tieåu thuyeát vaøo “vöôøn vaên”, coù ñieàu toâi muoán döïa vaøo söùc noù ñeå caûi taïo xaõ hoäi”1. Muïc ñích saùng taùc ban ñaàu cuûa Loã Taán vaø nguyeän voïng tham gia vaøo phong traøo vaên ngheä ñaàu tieân cuûa oâng laø thoáng nhaát vôùi nhau. OÂng vieát gaàn 30 thieân tieåu thuyeát, theå hieän ñaày ñuû nhöõng ñaëc ñieåm lòch söû cuûa thôøi kyø töø ñeâm tröôùc cuoäc Caùch maïng Taân Hôïi ñeán tröôùc cuoäc noäi chieán laàn thöù nhaát. Trong thôøi kyø ñoù, söï baát löïc yeáu ñuoái cuûa giai caáp tö saûn ñaõ boäc loä roõ raøng. Töø Nguõ töù baét ñaàu noåi leân phong traøo caùch maïng daân chuû môùi do giai caáp voâ saûn laõnh ñaïo, nhöng giai caáp coâng nhaân taïm thôøi chöa lieân hieäp vôùi giai caáp noâng daân, ñoâng ñaûo nhaân daân vaãn coøn soáng cuoäc ñôøi noâ leä. Ñoù laø thôøi ñaïi ñau thöông, laø thôøi ñaïi ñan chen giöõa hy voïng vaø thaát voïng. Tieåu thuyeát cuûa Loã Taán ñaõ taäp trung vaïch traàn toäi aùc cuûa phong kieán, phaûn aùnh ñöôïc boä maët ñôøi soáng nhaân daân döôùi hai taàng aùp böùc boùc loät veà kinh teá vaø noâ dòch veà tinh thaàn, mieâu taû ñöôïc soá phaän cuûa tri thöùc ñang quaèn quaïi trong nhöõng maâu thuaãn xaõ hoäi gay gaét. Taát caû caùc taùc phaåm aáy sau naøy ñöôïc taäp hôïp laïi thaønh hai taäp truyeän ngaén Gaøo theùt vaø Baøng hoaøng. Khoâng gioáng vôùi caùi goïi laø tieåu thuyeát chính trò, tieåu thuyeát xaõ hoäi maø caùc trí thöùc lôùp treân thôøi kyø daân chuû cuõ ñeà xöôùng, Loã Taán khoâng chæ baèng ngoân ngöõ ngheä thuaät tuyeät vôøi ñaõ chöùng minh huøng hoàn raèng baïch thoaïi phaûi laø ngoân ngöõ môùi cuûa vaên hoïc daân toäc, vaø vôùi nhöõng cuoäc vaän ñoäng caùch maïng thôøi kyø Nguõ töù ñaõ môû roäng traän ñòa cho baïch thoaïi, ngay töø buoåi ñaàu ñaõ gaén chaët vaên hoïc ngheä thuaät vôùi soá phaän cuûa nhaân daân bò aùp böùc, trong saùng taïo hình töôïng cuï theå boäc loä nhöõng vaán ñeà xaõ hoäi saâu saéc, neâu leân moät taám göông xuaát saéc cho saùng taùc vaên hoïc hieän ñaïi. Gaøo theùt goàm 14 truyeän ngaén ñöôïc vieát trong giai ñoaïn töø 1918 ñeán 19222. Ñaët teân cho taäp saùch laø Gaøo theùt, yù cuûa taùc giaû muoán goùp moät tieáng hoâ to ñeå coå vuõ, trôï chieán cho nhöõng chieán só caùch maïng laøm cho hoï haêng haùi xoâng leân. Taùc phaåm traøn ñaày nhieät tình choáng phong kieán. Töø khuynh höôùng chung ñeán moâ taû cuï theå ñeàu thoáng nhaát vôùi tinh thaàn thôøi Nguõ töù, theå hieän ñöôïc saéc thaùi cuûa caùch maïng vaên hoaù vaø caùch maïng tö töôûng. Nhaät kyù ngöôøi ñieân laø taùc phaåm ñaàu tieân cuûa vaên hoïc hieän ñaïi. Taùc phaåm coù cuøng teân goïi vôùi moät truyeän ngaén cuûa Goâgoân naøy ra ñôøi tröôùc phong traøo Nguõ töù moät naêm. Taùc phaåm mieâu taû traïng thaùi tinh thaàn vaø hoaït ñoäng taâm lyù cuûa moät ngöôøi maéc beänh “ñieân vì bò böùc haïi”. Loã Taán vaän duïng nhöõng tri thöùc y hoïc maø oâng hoïc töø thôøi treû, vôùi thaùi ñoä hieän thöïc nghieâm tuùc, khieán cho söï mieâu taû cuï theå ñôøi soáng xaõ hoäi gaén lieàn vôùi nhöõng caûm thuï noäi taâm ñaëc bieät cuûa ngöôøi ñieân, vaø xuyeân thaáu moät caùch ngheä thuaät vaøo moïi chi tieát cuûa taùc phaåm. Moãi caâu noùi cuûa ngöôøi ñieân ñeàu theå hieän söï ñieân roà, theá nhöng 1 Nam xoang baéc thieân taäp: Vì sao toâi vieát tieåu thuyeát? 2 Gaøo theùt do Nhaø xuaát baûn Taân traøo in thaùng 8-1923, vaø ñöôïc ñöa vaøo Vaên ngheä tuøng thö cuûa Nhaø xuaát baûn Taân traøo, goàm 15 thieân. Naêm 1926 chuyeån sang in ôû Nhaø xuaát baûn Baéc Taân thö cuïc vaø ñöôïc coi laø moät trong nhöõng “OÂ hôïp tuøng thö”. In laàn thöù 13 (1930) taùc giaû bôùt ñi truyeän cuoái cuøng Baát Chu Sôn, thaønh thöû coøn laïi 14 thieân. Baát Chu Sôn sau ñoåi teân thaønh Vaù trôøi in trong Chuyeän cuõ vieát laïi. Vuõ Minh Tieán Khoa Ngöõ Vaên
22. Chuyeân ñeà Loã Taán - 22 - trong moãi caâu noùi aáy ñeàu haøm chöùa nhöõng chaân lyù saâu xa. Taùc phaåm ngay töø ñaàu mieâu taû vieäc xuùm xít, nhoøm ngoù, vaø baøn taùn cuûa moïi ngöôøi ñoái vôùi ngöôøi ñieân gaây neân noãi sôï haõi trong noäi taâm cuûa anh ta, töø ñoù daàn daàn daãn daét ñeán chuû ñeà “nhaèm vaïch traàn taùc haïi cuûa cheá ñoä gia toäc vaø leã giaùo”1. Ngöôøi ñieân nhìn thaáy aùnh maét kyø quaëc cuûa Trieäu quí oâng, thaáy khuoân maët xanh rôùt cuûa luõ treû, thaáy ngöôøi ñi ñöôøng baøn taùn thì thaàm, thaáy nhöõng caùi moàm haù hoác, thaáy caâu noùi “caén cho maáy caùi baây giôø” cuûa nhöõng ngöôøi ñaøn baø treân phoá, anh ta beøn lieân töôûng ñeán caâu chuyeän ngöôøi aên thòt ngöôøi maø anh ñaõ ñöôïc nghe trong caùi naêm maát muøa ôû thoân lang soùi. Töø moät caâu baøn luaän cuûa ngöôøi anh trai, anh ta lieàn nghi ngôø ngay ñeán söï saép ñaët tröôùc ñaây. Thaày thuoác baét maïch cho anh, anh beøn nghó raèng hoï ñang “ñoaùn xem gaày hay beùo”. Caâu noùi “uoáng ngay ñi” khi giuïc anh uoáng thuoác, anh laïi cho raèng hoï ñònh uoáng maùu anh. Töø ñoù suy ra raèng caùi xaõ hoäi naøy laø xaõ hoäi ngöôøi aên thòt ngöôøi. Trong nhaät kyù coù ghi: “Toâi môû lòch söû ra tra cöùu, quyeån lòch söû naøy khoâng ghi naêm thaùng, treân moãi trang saùch leäch laïc xieâu veïo aáy ñeàu coù vieát maáy chöõ “nhaân nghóa ñaïo ñöùc”. Toâi traèn troïc khoâng nguû ñöôïc, xem kyõ ñeán nöûa ñeâm môùi nhìn thaáy töø trong caùc khe chöõ, khaép caû quyeàn ñeàu chæ vieát coù maáy chöõ “aên thòt ngöôøi”. Anh cho raèng xaõ hoäi ngaøy mai “khoâng dung thöù ngöôøi aên thòt ngöôøi”, bôûi vaäy anh ta gaøo leân “haõy cöùu laáy treû em!”. Taùc phaåm choïn ngöôøi ñieân laøm nhaân vaät chính laø moät söï saép ñaët raát tinh teá. Trong moät xaõ hoäi maø caùc theá löïc ñen toái cöù ñôøi ñôøi kieáp kieáp thay nhau ñeø naëng leân ñaàu moãi con ngöôøi, thì taát caû trôû thaønh thoùi quen, taát caû ñöôïc coi laø leõ ñöông nhieân. Loã Taán coù duïng yù thoâng qua söï caûm thuï cuûa moät con beänh “ñieân vì bò böùc haïi”, thoâng qua nhöõng caâu noùi meâ saûng trong luùc taâm thaàn roái loaïn cuûa y, vaø töø moät vaøi söï thaät “ngöôøi aên thòt ngöôøi”toàn taïi khaù phoå bieán trong lónh vöïc tinh thaàn, töø ñoù coù moät khaùi quaùt saéc beùn ñeán gheâ ngöôøi veà caùi hieän töôïng lòch söû cuûa xaõ hoäi phong kieán. Möôïn thöïc ñeå daãn hö, laáy hö ñeå chöùng thöïc, theå hieän ñöôïc söï caáu töù ngheä thuaät cuaû taùc phaåm thaät taøi tình. Sau khi Nhaät kyù ngöôøi ñieân ra ñôøi, do bieåu hieän söï öu phaãn moät caùch saâu saéc, do söï pheâ phaùn saéc saûo cuûa taùc phaåm, coù nhieàu baïn ñoïc thaáy voâ cuøng môùi meû. Luùc ñoù Ngoâ Ngu nhaân vieäc aáy vieát baøi AÊn thòt ngöôøi vaø leã giaùo2, ñuû thaáy taùc phaåm saâu saéc vaø roäng lôùn döôøng naøo. Taùc phaåm naøy laø tieáng keøn xung traän ñaàu tieân taán coâng vaøo xaõ hoäi phong kieán, laø tinh thaàn trieät ñeå maø tröôùc nay chöa coù, noù phaûn aùnh ñöôïc moät ñaëc tröng lòch söû laø caùch maïng Trung Quoác ñaõ tieán vaøo giai ñoaïn môùi. Sau Nhaät kyù ngöôøi ñieân Loã Taán vieát Khoång AÁt kyû vaø Thuoác. Khoång AÁt Kyû laø moät nho sinh chöa “ñoã tuù taøi”, ñoùi raùch tieàu tuî, xaõ hoäi phong kieán ñaõ daïy laõo bieát töï toân baèng tö töôûng “Vaïn ban giai haï phaåm, duy höõu ñoäc thö cao”3, maët khaùc laïi ñoái xöû laïnh luøng vaø taøn khoác ñoái vôùi laõo, khieán laõo luoân luoân bò cuoäc soáng hieän thöïc daøy voø vaø chaø ñaïp. Taùc phaåm laáy quaùn röôïu Haøm Hanh laøm boái caûnh ñeå khaéc hoaï neân moät böùc tranh ñaäm ñaø saéc thaùi ñòa phöông vaø ñöôïc coi laø hình aûnh thu nhoû cuûa xaõ hoäi: moät quaày haøng lôùn hình thöôùc thôï ñaët ngay treân maët phoá, nhöõng ngöôøi thuoäc taàng lôùp treân maëc aùo daøi kheänh khaïng böôùc vaøo phoøng trong caùch maët tieäm moät böùc töôøng, goïi röôïu goïi thòt, ngoài nhaám nhaùp, phía ngoaøi quaày loá nhoá maáy ngöôøi ñöùng uoáng, ñoù laø daân lao ñoäng maëc aùo ngaén. Khoång Aát Kyû laø ngöôøi duy nhaát ñöùng uoáng, nhöng laïi maëc aùo daøi. Laõo khoâng coù tö caùch ñöôïc kheänh khaïng böôùc vaøo phoøng trong, nhöng vaãn chöa queân mình laø moät 1 Thaû giôùi ñình taïp vaên, taäp 2: Heä thoáng vaên hoïc môùi Trung Quoác, Töïa taäp tieåu thuyeát thöù 2. 2 Taân thanh nieân, quyeån 6, soá 6, thaùng 11 naêm 1919. 3 Nghóa laø moïi ngheà ñeàu heøn haï, chæ coù ngheà ñoïc saùch laø cao quí hôn caû (ND). Vuõ Minh Tieán Khoa Ngöõ Vaên
23. Chuyeân ñeà Loã Taán - 23 - ngöôøi “coù hoïc”, laõo khoâng chòu truùt boû caùi aùo daøi vöøa baån, vöøa raùch cuûa laõo, thaäm chí khi sa vaøo con ñöôøng troäm caép, vaãn coøn lôùn tieáng caõi böøa : “AÊn caép saùch khoâng coi laø aên caép”. Nhöõng tình tieát ñieån hình aáy boäc loä quaù roõ raøng tính bi kòch cuûa Khoång Aát Kyû. Thoâng qua haønh ñoäng cuûa nhaân vaät, taùc giaû ñaû kích cheá ñoä phong kieán, ñoàng thôøi cuõng ngaàm pheâ phaùn loaïi tính caùch aáy. Trong tính caùch Khoång AÁt Kyû cuõng coøn coù chuùt löông thieän: khoâng muoán nôï tieàn röôïu, nhieät tình daïy ngöôøi khaùc hoïc chöõ, chia ñaäu hoài höông cho treû con aên. Qua caùch mieâu taû coù phaàn thoâng caûm aáy, noùi leân taùc haïi cuûa cheá ñoä khoa cöû ñoái vôùi taâm hoàn laõo. Söï sa ñoaï cuûa Khoång AÁt Kyû laø taát nhieân. Laõo soáng chæ ñeå laøm troø cöôøi cho thieân haï, laõo cheát ñi cuõng chaúng ñaùng keå gì, “ngöôøi khaùc cuõng theá maø thoâi”. Vôùi chöa ñaày 3000 chöõ, taùc phaåm ñaõ khaéc hoaï tinh teá moät hình töôïng ñieån hình, ñeå laïi cho baïn ñoïc moät aán töôïng saâu saéc. Neáu noùi raèng truyeän ngaén Khoång AÁt Kyû ñaõ neâu leân ñöôïc cheá ñoä phong kieán boùp meùo nhaân caùch moät con ngöôøi nhö theá naøo thì chuû ñeà ôû trong Thuoác caøng theå hieän ñau xoùt hôn. Thuoác vieát veà chuyeän oâng chuû quaùn traø, laõo Hoa Thuyeân mua baùnh bao taåm maùu ngöôøi ñeå chöõa beänh cho con laø Tieåu Thuyeân. Giai caáp thoáng trò phong kieán bao ñôøi nay meâ hoaëc nhaân daân, laøm cho hoï thaønh ngu si ñaàn ñoän. Trong Nhaät kyù ngöôøi ñieân, Loã Taán ñaõ möôïn lôøi ngöôøi ñieân nhaéc ñeán chuyeän: “Naêm ngoaùi treân tænh coù teân phaïm nhaân bò cheùm, coøn coù moät ngöôøi maéc beänh lao laáy baùnh bao chaám maùu”. Töø söï vieäc aáy “phaùt trieån leân”1 vieát thaønh truyeän ngaén. Tieåu Thuyeân aên “baùnh bao maùu ngöôøi”vaãn khoâng khoûi beänh lao, cuoái cuøng trôû thaønh vaät hy sinh cuûa söï meâ tín phong kieán. Truyeän saép ñaët naïn nhaân bò gieát aáy laø moät ngöôøi caùch maïng Haï Du – con ngöôøi caùch maïng aáy khoâng chính thöùc xuaát hieän trong taùc phaåm, aáp uû yù nguyeän giaûi phoùng quaàn chuùng vaø hy sinh caû thaân mình cho quaàn chuùng. Theá maø, quaàn chuùng khoâng nhöõng khoâng hieåu anh, hoaøn toaøn khoâng bieát raèng anh chòu bao ñau khoå, hy sinh, cuõng chæ vì moïi ngöôøi, theá maø hoï laïi meâ muoäi uoáng maùu anh. Caùi keát cuïc cuûa Tieåu Thuyeân laø moät bi kòch, caûnh ngoä cuûa Haï Du coøn laø bi kòch lôùn hôn. Loã Taán ñau loøng thaáy quaàn chuùng thieáu giaùc ngoä do bò ñaàu ñoäc bôûi tö töôûng phong kieán, oâng caøng buoàn vì thaáy caùch maïng tö saûn xa rôøi quaàn chuùng, ñieàu ñoù khieán taùc phaåm haøm yù chöùa ñeán hai taàng bi kòch. Döïa vaøo söï töøng traûi vaø nhaän thöùc cuûa baûn thaân, taùc giaû neâu leân moät chaân lyù: tö töôûng caùch maïng neáu khoâng naém ñöôïc quaàn chuùng, thì maùu cuûa caùc baäc tieàn boái caùch maïng chæ coù theå duøng laøm “baùnh bao taåm maùu ngöôøi” maø thoâi, thaäm chí cuõng khoâng chöõa khoûi caû beänh lao. Thuoác ñaõ ñeå laïi cho baïn ñoïc moät caûm giaùc naëng neà. Nhöng ñoái töôïng maø taùc phaåm mieâu taû thì laïi khoâng gioáng nhö Khoång AÁt Kyû, caùi caûm giaùc naëng neà naøy khoâng ñeø beïp ngöôøi ta, moïi ngöôøi vaãn coù theå töø trong hieän thöïc taøn khoác naøy thaáy ñöôïc lyù töôûng maø taùc phaåm theå hieän, voøng hoa treân naám moà ngöôøi caùch maïng ñoaïn keát ñaõ “le loùi moät vaøi tia saùng”, theå hieän nieàm hy voïng vaø söùc maïnh cuûa caùch maïng tieâu bieåu cho ñaëc tröng cuûa thôøi ñaïi. Cuoäc soáng ôû noâng thoân vaø hình töôïng ngöôøi noâng thoân chieám ñòa vò quan troïng trong taùc phaåm cuûa Loã Taán. Vôùi vieäc xaây döïng ñöôïc ñieån hình veà ngöôøi noâng daân thôøi Caùch maïng Taân Hôïi, AQ chính truyeän ñaït ñöôïc thaønh töïu tuyeät vôøi. Caùch maïng Taân Hôïi khoâng ñem laïi söï thay ñoåi chaân chính naøo cho noâng thoân, ñieàu naøy ñöôïc phaûn aùnh giaùn tieáp trong Soùng gioù. Vöøa môû ñaàu, taùc phaåm veõ ra moät böùc tranh thoân queâ trong buoåi chieàu taø ñeïp ñeán xao xuyeán loøng ngöôøi, trong caûnh saéc eâm ñeàm aáy daáy leân soùng gioù cuûa 1 Nam xoang lyù ñieäu taäp: Vì sao toâi vieát tieåu thuyeät ? sñd. Vuõ Minh Tieán Khoa Ngöõ Vaên
24. Chuyeân ñeà Loã Taán - 24 - thôøi ñaïi. Anh chaøng Thaát Caân laøm ngheà chôû ñoø doïc, bò caét maát ñuoâi sam treân ñaàu khi leân phoá. Tin ñoàn Hoaøng ñeá saép leân ngoâi trôû laïi laøm caû nhaø Thaát Caân lo cuoáng cuoàng, söï coøn maát cuûa chieác ñuoâi sam trôû thaønh tieâu ñieåm cuûa vaán ñeà. OÂng Baûy Trieäu, baø Cöûu Caân moãi ngöôøi moãi veû, taát caû ñeàu ñöôïc theå hieän roõ raøng. Ñoaïn keát cuûa taùc phaåm veõ leân caûnh bình yeân khi soùng gioù ñaõ qua ñi, ñieàu ñoù aùm chæ vieäc phuïc bích tuy khoâng thaønh nhöng nhòp soáng cuõng chöa thoaùt khoûi caùi quó ñaïo tröôùc ñaây. Taùc phaåm chaâm bieám tính khoâng trieät ñeå cuûa caùch maïng, ñoàng thôøi cuõng noùi roõ, vieäc giaùc ngoä cuûa nhaân daân coøn phaûi giaùo duïc laâu daøi hôn nöõa. Coá höông moâ taû caûnh phaù saûn cuûa noâng thoân Trung Quoác thôøi caän ñaïi bôûi buùt phaùp tröõ tình. Taùc phaåm ca ngôïi söï toát ñeïp cuûa cuoäc soáng thôøi nieân thieáu, so saùnh giöõa moät Nhuaän Thoå, vò anh huøng tí hon tay caàm xieân saét hieân ngang giöõa vöôøn döa haáu beân bôø bieån, vaø moät Nhuaän Thoå bò cuoäc soáng ñeø nhö moät con giaùn ngaøy nay, ñeå vaïch ra tai hoaï traàm troïng cuûa noâng thoân Trung Quoác döôùi taàng taàng söùc eùp nhö ñoâng con, maát muøa, thueá maù, lính traùng, troäm cöôùp, quan laïi, thaân haøo. Nhuaän Thoå laø ñaïi dieän khaù phoå bieán ôû noâng thoân Trung Quoác tröôùc ñaây. Anh chaát phaùc, caàn cuø vaø laëng leõ, hieàn laønh nhö cuïc ñaát. Anh ñaõ gaùnh chòu quaù nhieàu ñaéng cay vaø ñau khoå. Cuõng chính ñaéng cay vaø ñau khoå ñaõ bieán Nhuaän Thoå thaønh ñaàn ñoän. ÔÛ ñaây, söï suy suïp veà tinh thaàn vöôït qua söï böùc baùch cuûa cuoäc soáng, quan nieäm veà ñaúng caáp nhö moät böùc töôøng thaâm nghieâm ñaõ aên saâu vaøo ñaàu oùc anh. Anh thöøa nhaän caùi ranh giôùi khoâng theå vöôït qua giöõa anh vaø ngöôøi baïn thuôû thieáu thôøi, vaø anh ñaõ phaûi cuùi ñaàu tröôùc vò “thaàn” soá meänh. Söï thay ñoåi sau hai möôi naêm thaät laø quaù lôùn, nhöõng töôûng töôïng cuûa nhaân vaät “toâi” trong taùc phaåm tan thaønh maây khoùi tröôùc hieän thöïc, do ñoù “böùc tranh kyø dieäu”, thöôøng hieän ra roõ raøng trong kyù öùc tröôùc ñaây boãng trôû neân môø nhaït. Taùc phaåm coøn khaéc hoaï tính caùch tieåu thò daân cuûa chò Hai Döông ñeå laøm noåi baät tính caùch thaät thaø cuûa Nhuaän Thoå. Caùch vieát taàng taàng lôùp lôùp aáy laøm cho nhöõng tình tieát giaûn ñôn cuõng theå hieän ñöôïc söï saâu xa ñaëc saéc: “Toâi hy voïng theá heä sau chuùng seõ coù “moät cuoäc ñôøi môùi”, moät cuoäc soáng maø “chöa heà soáng bao giôø””. Ñieàu ñoù noùi leân raèng troïng taâm cuûa taùc phaåm khoâng phaûi laø hoaøi nieäm veà nhöõng caùi ñaõ qua, maø laø tuyeân chieán vôùi hieän thöïc, vaø muoán moïi ngöôøi haõy tin vaøo töông lai: “Treân traùi ñaát naøy voán dó khoâng coù ñöôøng, ngöôøi ta ñi maõi thì môùi thaønh ñöôøng thoâi”. Khaùc vôùi Coá höông, Leã caàu phuùc ñaët caùc nhaân vaät trong moái quan heä caøng phöùc taïp hôn, vaø leân tieáng toá caùo veà soá phaän ngöôøi noâng daân cuõng maõnh lieät hôn. Ñaây laø truyeän ngaén ñaàu tieân in trong taäp Baøng hoaøng, moät taäp truyeän Loã Taán vieát trong khoaûng 1924 ñeán 1925. Nhaân vaät chính cuûa truyeän laø moät phuï nöõ noâng thoân chaêm chæ laøm aên, thaät thaø löông thieän – thím Töôøng Laâm. Thím laøm vieäc caàn maãn vaø nhanh nheïn, chæ mong moûi baèng söï lao ñoäng khoâng ngöøng cuûa mình ñaùnh ñoåi laáy quyeàn soáng toái thieåu. Theá maø caûnh ngoä cuûa thím vaãn ñaày cay ñaéng vaø nöôùc maét. Vì khoâng muoán taùi giaù, sau khi choàng cheát ít laâu, thím troán leân Loã Traán laøm con ôû. Ít laâu sau thím bò meï choàng cöôùp veà roài bò gaû baùn cho moät ngöôøi ôû taän nuùi saâu. Ngöôøi choàng thöù hai chaúng may cheát vì beänh thöông haøn, ñöùa con trai duy nhaát laïi bò soùi aên thòt, oâm caû noãi ñau thöông maát choàng maát con, laàn thöù hai thím laïi ñeán nhaø hoï Loã laøm thueâ. Luùc naøy, nhöõng ngöôøi treân phoá laïi gieãu côït thím, chaâm choïc thím. OÂng lôùn Loã Tö, con ngöôøi khuoân pheùp aáy ñaõ coi thím nhö moät thöù xaáu xa baån thæu, laøm haïi ñeán gia phong theá tuïc. Vì theá taát caû ñoà cuùng teá, hoï ñeàu khoâng cho thím ñuïng tay vaøo. U Lieãu moät con ngöôøi meâ tín quæ thaàn laïi laáy söï tröøng phaït ôû aâm phuû ra ñe doaï thím vaø khuyeân thím neân ñeán ñeàn Thoå Coác, cuùng moät caùi Vuõ Minh Tieán Khoa Ngöõ Vaên
25. Chuyeân ñeà Loã Taán - 25 - ngöôõng cöûa ñeå cho “traêm ngöôøi daãm, vaïn ngöôøi ñaïp” laøm vaät theá thaân chuoäc toäi mình. Söï ñe doaï veà tinh thaàn ñaõ ñeø beïp hoaøn toaøn ngöôøi phuï nöõ noâng thoân aáy. Thím trôû thaønh moät con ngöôøi uû ruõ, chaäm chaïp vaø laëng leõ, vôùi soá tieàn coâng cuûa caû moät naêm ñi ôû, thím ñaõ mua moät chieác ngöôõng cöûa, nhöõng töôûng raèng ñaõ thoaùt toäi vaø coù theå trôû laïi laøm ngöôøi. Trong buoåi leã teá toå ngaøy ñoâng chí, thím thaûn nhieân ñi baøy bieän coác cheùn. Thaät khoâng ngôø oâng chuû nhìn thaáy vaø quaùt: “Ñeå ñaáy, thím Töôøng Laâm!”. Thím voäi ruït tay laïi nhö bò boûng. Töø ñoù thím nhö keû maát hoàn, suoát ngaøy ruït ruït reø reø sôï seät nhö moät “con chuoät nhaét ra khoûi toå giöõa ban ngaøy”. Cuoäc soáng cöù töøng böôùc eùp thím ñeán chaân töôøng, vaø cuoái cuøng thím phaûi sa vaøo caûnh ñi aên xin. Trong khi moïi ngöôøi ñang haân hoan laøm leã caàu phuùc cuoái naêm, thì thím bò queùt ra khoûi cuoäc ñôøi nhö moät coïng raùc baån, vôùi moät noãi lo sôï vaø nghi ngôø veà ñòa nguïc. Caûnh ngoä cuûa cuoäc ñôøi thím Töôøng Laâm laøm cho moïi ngöôøi thaáy raèng, coù ñeán boán sôïi daây thöøng cuûa xaõ hoäi phong kieán ñang laëng leõ sieát quanh coå thím. Ñoù laø: chính quyeàn, thaàn quyeàn, toäc quyeàn vaø phuï quyeàn. Daãu raèng thím ñaõ khoâng ngöøng giaõy duïa, chòu ñöïng traêm beà, vaãn khoâng thoaùt khoûi taám löôùi voâ hình, khoâng giaønh ñöôïc quyeàn laøm moät con ngöôøi bình thöôøng. Thöïc ra, nhö Loã Taán noùi, ñoù chæ laø “moät con ngöôøi noâ leä”, “soáng yeân oån”. YÙ nghóa saâu xa cuûa taùc phaåm coøn ôû choã khoâng chæ oâng lôùn Loã Tö, maø ngay caû nhöõng ngöôøi cuøng khoå nhö u Lieãu vaø caû nhöõng ngöôøi xung quanh ñaõ töøng gieãu côït nhöõng noãi khoå cuûa thím Töôøng Laâm, cuõng ñeàu meâ muoäi vaø bò ñaàu ñoäc cuûa caùc theá löïc phong kieán vaø cuõng huøa theo traán aùp tinh thaàn thím, taïo neân moät bi kòch baát haïnh vaø khoâng bình thöôøng cuûa xaõ hoäi cuõ. Coâ AÙi, ngöôøi phuï nöõ noâng thoân trong Ly hoân coù tính caùch khaùc vôùi thím Töôøng Laâm. Coâ maïnh baïo, chua ngoa. Choàng coâ muoán ly hoân, coâ ñaõ laøm aàm leân suoát ba naêm, cuoái cuøng ñoái phöông khoâng theå khoâng môøi oâng lôùn Baåy “ngöôøi thaân cuûa cuï tri huyeän”, ñeán ñieàu ñình. Coâ AÙi cho raèng löôøng gaït coâ chæ laø moät caù nhaân naøo ñoù, vaø coâ ñaõ cho raèng thaèng choàng “tieåu suùc sinh” vaø oâng boá choàng “laõo suùc sinh”, chính laø ñoái thuû cuûa coâ. Coâ khoâng thaáy ñöôïc ñoái thuû chính cuûa coâ laø cheá ñoä phong kieán, laø moät theá löïc maø con maét traàn cuûa coâ khoâng thaáy ñöôïc. Taùc phaåm mieâu taû caën keõ caûnh ñoái maët giöõa coâ AÙi vaø oâng lôùn Baåy, qua khoâng khí xung quanh, qua caûm nghó cuûa coâ AÙi, veõ neân hình aûnh ñieäu boä ra oai cuûa vò ñaïi dieän cho giai caáp ñòa chuû. Vieäc oâng lôùn Baåy chôi troø “tæ taéc”1, huùt thuoác baèng muõi khieán coâ AÙi thaáy laï luøng. Döôùi söùc eùp tinh thaàn aáy, coâ AÙi töø theá thaéng chuyeån sang theá thua, töø choã traøn ñaày mô töôûng chuyeån sang hoaøn toaøn khuaát phuïc. Caû quaù trình taâm lyù ñoù ñöôïc theå hieän voâ cuøng tinh teá qua vieäc moâ taû hoaøn caûnh. Ly hoân ñaõ phôi baøy söï xaáu xa cuûa boïn cöôøng haøo aùc baù moät caùch chaân thöïc soáng ñoäng, ñoàng thôøi cuõng pheâ phaùn nhöõng haïn cheá veà maët nhaän thöùc cuûa nhöõng ngöôøi saûn xuaát nhoû. Nhöõng theá löïc ñen toái daøy ñaëc ñoøi hoûi ngöôøi noâng daân phaûi tænh ngoä, phaûi ñaáu tranh kieân quyeát hôn ñoù chính laø tö töôûng ñöôïc nhaéc laïi nhieàu laàn trong nhöõng truyeän ngaén naøy. Truyeän ngaén cuûa Loã Taán thöôøng vaïch roõ caùc moái quan heä giai caáp phöùc taïp ôû noâng thoân, thaäm chí cuûa caû xaõ hoäi, khoâng chæ noùi veà söï ñau ñôùn theå xaùc do bò boùc loät veà kinh teá, maø coøn daøy coâng mieâu taû traïng thaùi tinh thaàn cuûa noâng daân do bò ñaàu ñoäc tö töôûng cuûa cheá ñoä phong kieán bao ñôøi nay, ñoàng thôøi vaïch ra maâu thuaãn giöõa moät beân laø do cuoäc soáng cöïc khoå khoâng theå khoâng laøm caùch maïng cuûa noâng daân vaø moät beân do chuû quan hoï thieáu söï hieåu bieát veà caùch maïng daân chuû. OÂng “thöông hoï baát haïnh” vaø “giaän 1 Hoøn ngoïc choân theo ngöôøi cheát ñeå töû thi laâu röõa. Vuõ Minh Tieán Khoa Ngöõ Vaên
26. Chuyeân ñeà Loã Taán - 26 - hoï khoâng ñaáu tranh”. Sau phong traøo caùch maïng Thaùi Bình thieân quoác thaát baïi, hoaøn caûnh khaùch quan ñoøi hoûi noâng daân phaûi laøm caùch maïng, phaûi thoaùt ra khoûi hình thaùi nguyeân thuyû toâng phaùp, caûnh aáy ñaõ mang saün moät noäi dung saâu saéc vaø tính chaát caøng trieät ñeå, maëc daàu veà chuû quan Loã Taán chöa nhaän thöùc yù nghóa ñoù moät caùch roõ raøng chính xaùc, cuõng chöa thaáy ñöôïc trong noâng thoân coù nhieàu ngöôøi ñöùng leân ñaáu tranh baát khuaát. Theá nhöng nhöõng vaán ñeà phaûn aùnh trong taùc phaåm cuûa oâng laïi raát aên khôùp vôùi nhöõng ñoøi hoûi hieän thöïc cuûa tieán trình lòch söû. Tröôùc Loã Taán, chöa coù moät nhaø vaên naøo mieâu taû noâng daân vôùi moät thaùi ñoä bình ñaúng nhö oâng, cuõng chöa coù moät taùc phaåm moâ taû noâng daân nhö taùc phaåm vaên hoïc naøo cuûa Loã Taán, phuû ñònh veà caên baûn cheá ñoä phong kieán vaø môû ra moät böùc tranh lòch söû saâu roäng nhö vaäy. Gioáng nhö noâng daân, caùc phaàn töû trí thöùc cuõng laø ñoái töôïng quan troïng ñöôïc moâ taû trong tieåu thuyeát cuûa Loã Taán. OÂng ñaõ töï thaân traûi qua nhöõng söï thay ñoåi cuûa giôùi vaên hoaù tö töôûng thôøi caän ñaïi, quan saùt saâu saéc ñoái vôùi caùc loaïi trí thöùc. Truyeän ngaén Trong quaùn röôïu vaø Ngöôøi coâ ñoäc vieát veà quaù trình baøng hoaøng, dao ñoäng thaäm chí sa ñoaï cuûa trí thöùc sau caùch maïng Taân Hôïi. Laõ Vi Phuû (Trong quaùn röôïu) voán laø moät thanh nieân nhanh nheïn xoâng xaùo, nhieät tình caûi caùch, qua nhieàu phen laên loän, löu laïc, anh thaáy raèng nhöõng mô moäng thôøi trai treû chaúng coù caùi naøo hieän thöïc caû, theá laø anh ñi daïy maáy ñieàu veà “Töû vieát thi vaân” moät caùch qua loa ñaïi khaùi, vaø cuõng a dua laøm nhöõng “vieäc voâ tích söï” ñeå vöøa loøng ngöôøi khaùc vaø cuõng ñeå töï an uûi mình. Anh khoâng ñuû khaû naêng töï vöôït ra khoûi cuoäc soáng tuø tuùng, cuõng khoâng ñuû khaû naêng töï thoaùt ra khoûi tö töôûng cuûa mình. Veà ñöôøng ñôøi cuûa mình, anh ñaõ khaùi quaùt nhö sau: gioáng nhö con nhaëng xanh, bay moät voøng, roài laïi veà ñaäu nguyeân choã cuõ. So vôùi söï uyû mò vaø sa suùt cuûa Laõ Vi Phuû, tính caùch nhaân vaät Nguî Lieân Thuø trong Ngöôøi coâ ñoäc theå hieän caøng u uaát vaø laïnh luøng. Anh khoâng cam taâm huøa theo theá tuïc, töï mình xaây leân moät “oå keùn” vaø töï giam mình taïi ñoù. Theá nhöng söï thöïc khoâng cho pheùp anh caùch bieät vôùi xaõ hoäi. Nhöõng lôøi vu caùo ñeo ñuoåi anh, söï thaát nghieäp doàn eùp anh, cuoái cuøng anh baét buoäc phaûi cuùi ñaàu tröôùc hoaøn caûnh. Vöùt boû lyù töôûng vaø ñaàu haøng “thöïc teá”, anh ñi laøm coá vaán cho moät vieân sö tröôûng trong haøng nguõ quaân phieät, anh phaûi khom löng uoán goái, laøm taát caû nhöõng gì tröôùc ñaây maø anh caêm gheùt, anh phaûn ñoái. Moïi ngöôøi chung quanh taâng boác anh, ngôïi ca anh, anh ñaõ thaéng! Theá nhöng, treân thöïc teá anh thaát baïi. Trong tieáng reo hoø “thaéng lôïi”, anh töï nghieàn ngaãm vò ñaéng trong “thaát baïi” cuûa anh, vaø cuoái cuøng anh laëng leõ qua ñôøi cuøng vôùi veát thöông loøng. Hai truyeän ngaén treân ñeàu vieát veà söï xung ñoät giöõa lyù töôûng vaø hieän thöïc, giöõa löïc löôïng cuûa ñoåi môùi vaø theá löïc cuûa taäp quaùn, noù bao truøm baàu khoâng khí lòch söû quaù ngoät ngaït sau thaát baïi cuûa Caùch maïng Taân Hôïi, ñoàng thôøi cuõng pheâ phaùn nhöõng nhöôïc ñieåm trong tính caùch cuûa hai nhaân vaät Laõ Vi Phuû vaø Nguî Lieân Thuø. Loaïi tính caùch ñoù vaãn coù yù nghóa ñieån hình ñoái vôùi nhieàu trí thöùc ñöông thôøi ñöôïc tieåu thuyeát moâ taû. Hai nhaân vaät Töû Quaân vaø Quyeân Sinh trong truyeän ngaén Tieác thöông nhöõng ngaøy ñaõ maát töông ñoái treû hôn, hoï laø nhöõng nhaân vaät thôøi Nguõ töù. Töû Quaân giaønh ñöôïc töï do hoân nhaân, baát chaáp caû nhöõng lôøi baøn taùn mæa mai, duõng caûm rôøi boû gia ñình. Coâ noùi: “Em laø cuûa em, khoâng ai coù quyeàn can thieäp vaøo ñôøi em caû”. Tieáng hoâ ñoøi giaûi phoùng caù tính cuûa Töû Quaân thaät laø kieân quyeát. Theá nhöng, giaûi phoùng caù tính khoâng theå taùch rôøi giaûi phoùng xaõ hoäi, maø ñôn ñoäc giaûi quyeát ñöôïc. Khoâng coù lyù töôûng lôùn lao, tình yeâu cuõng maát ñi choã döïa. Thaät baát haïnh, sau khi Töû Quaân giaønh ñöôïc cuoäc soáng haïnh phuùc vaø yeân oån, coâ laïi ñaém chìm vaøo nhöõng vieäc vaët haøng ngaøy, khoâng theå tieáp tuïc vöôn leân Vuõ Minh Tieán Khoa Ngöõ Vaên
27. Chuyeân ñeà Loã Taán - 27 - phía tröôùc. Chaúng bao laâu caû tính maïng vaø hy voïng cuûa coâ ñeàu tan thaønh maây khoùi. Coøn Quyeân Sinh, anh laïi quaù chaùn gheùt caùc vieäc vaët haøng ngaøy. Khi ngoïn roi thaát nghieäp ñang ñe doaï cuoäc soáng chung cuûa hoï, anh ñaõ tænh ngoä thaáy raèng: “Giaø nöûa naêm qua, chæ vì yeâu ñöông, moät tình yeâu muø quaùng, vaø boû qua taát caû nhöõng yù nghóa khaùc cuûa cuoäc ñôøi”. Gioáng nhö Töû Quaân vöôït qua moïi söï caûn trôû cuûa gia ñình, anh cuõng vöôït qua moïi söï caûn trôû cuûa beø baïn. Taâm traïng chaùn chöôøng chöùng toû anh khoâng coù söùc maïnh ñeå ñaäp tan moïi aùp löïc to lôùn cuûa xaõ hoäi, chæ bieát ñoå loãi cho Töû Quaân, ñoå loãi cho vieäc laäp gia ñình, voäi voäi vaøng vaøng muoán “töï cöùu laáy mình”. Quyeân Sinh khoâng gioáng vôùi Laõ Vi Phuû vaø Nguïy Lieân Thuø thôøi kyø Caùch maïng Taân Hôïi, anh thuoäc veà thôøi Nguõ töù cuûa mình. Theá nhöng tö töôûng phaán ñaáu caù nhaân kieåu Ibsen ñaõ khieán anh chæ vì mình maø muoán choân vuøi taát caû, daãu raèng anh ñaõ “tieán ñöôïc moät böôùc” vaøo cuoäc soáng môùi, nhöng vaãn oâm noãi loøng ñau ñôùn vaø uaát haän, vaø laáy söï “laõng queân vaø doái traù” ñeå “daãn ñöôøng”. Taùc phaåm duøng phöông phaùp hoài kyù vaø baèng thöù ngoân ngöõ ñeïp nhö thô ñeå mieâu taû taâm traïng cuûa Quyeân Sinh, ñoàng thôøi coù nguï yù pheâ phaùn. Veà ñeà taøi mieâu taû söï xung ñoät giöõa caù nhaân vaø xaõ hoäi, ngoøi buùt cuûa Loã Taán khoâng chæ döøng laïi ôû söï ñoàng tình vôùi caù nhaân, töùc phaàn töû trí thöùc, maø coøn phaân tích moät caùch tænh taùo vaø saâu saéc nhöõng vaán ñeà xaõ hoäi vaø caù nhaân. Trong truyeän ngaén Moät vieäc nhoû1 vieát naêm 1919, qua söï so saùnh giöõa hai thaùi ñoä veà moät vieäc nhoû, Loã Taán ñaõ chæ ra trí thöùc phaûi hoïc taäp ngöôøi lao ñoäng, nhaéc nhôû moïi ngöôøi phaûi chuù yù ñeán vaán ñeà ñaùng phaûi suy nghó. Cuõng nhö vieäc nghieân cöùu vaø theå hieän ngöôøi noâng daân, Loã Taán nghieân cöùu vaø theå hieän ngöôøi trí thöùc ôû goùc ñoä tìm toøi söùc maïnh cuûa caùch maïng Trung Quoác. Trong xaõ hoäi Trung Quoác ñaày nhöõng söï aùp böùc giai caáp vaø aùp böùc cuûa ngoaïi toäc, trí thöùc xuaát phaùt töø söï caûm thuï cuûa baûn thaân hoï, luoân laø nhöõng phaàn töû giaùc ngoä ñaàu tieân, nhöng cuõng nhö chuû tòch Mao Traïch Ñoâng noùi: “Trí thöùc khi hoï chöa hoaø mình vaøo cuoäc ñaáu tranh caùch maïng cuûa quaàn chuùng, khi hoï chöa quyeát taâm phuïc vuï cho quyeàn lôïi cuûa quaàn chuùng vaø gaén boù vôùi quaàn chuùng, thì hoï luoân coù khuynh höôùng chuû quan vaø caù nhaân, tö töôûng hoï thöôøng troáng roãng vaø haønh ñoäng cuûa hoï thöôøng dao ñoäng”2. Nhöõng truyeän Trong quaùn röôïu, Ngöôøi coâ ñoäc vaø Tieác thöông nhöõng ngaøy ñaõ maát, ñaõ moâ taû voâ cuøng chaân thöïc nhöõng bieåu hieän khaùc nhau cuûa hai lôùp ngöôøi trí tröùc trong hai thôøi kyø Caùch maïng Taân Hôïi vaø phong traøo Nguõ töù sau khi phaûn khaùng caù nhaân thaát baïi trong söï bieåu hieän khaùc nhau aáy, laïi phaûn aùnh ñöôïc moät ñaëc ñieåm chung cuûa hoï laø “troáng roãng” vaø “dao ñoäng”. Ngoaøi ra coøn coù nhöõng hình töôïng trí thöùc khaùc xuaát hieän döôùi ngoøi buùt cuûa Loã Taán. Hoï thuoäc nhöõng ngöôøi nhö Khoång AÁt kyû. Trong AÙnh saùng traéng, Loã Taán mieâu taû taán bi haøi cuûa Traàn Só Thaønh. Trong kyø thi ôû huyeän laàn thöù 16, khi yeát baûng, y phaùt hieän mình vaãn thi hoûng, thì “caùi tieàn ñoà maø y ñaõ saép saün tröôùc ñaây” giôø “boãng ñoå vôõ tan taønh”nhö ngoïn thaùp baèng ñöôøng gaëp nöôùc”. Laõo thö sinh ñoù taâm thaàn roái loaïn, khoâng kieám ñöôïc coâng danh treân baûng vaøng, y lieàu lónh ñi tìm söï giaøu sang trong loøng ñaát, keát quaû söï löøa doái cuûa aûo töôûng ñaõ dìm y cheát chìm döôùi loøng hoà Vaïn Löu ôû ngoaïi thaønh. Taùc phaåm mieâu taû tæ mæ traïng thaùi taâm lyù cuûa Traàn Só Thaønh, qua haønh ñoäng theo ñuoåi coâng danh lôïi loäc cuûa y ñeå pheâ phaùn moïi tính xaáu ngoài khoâng aên saün cuûa ngöôøi ñôøi. Cuøng daïng nhö ngöôøi ñieân trong Nhaät kyù ngöôøi ñieân, trong taùc phaåm Caây ñeøn saùng maõi, 1 Truyeän naøy in ngaøy 1-12-1919 treân phuï san Kyû nieäm ngaøy saùng laäp Thaàn baùo. Sau naøy in trong Gaøo theùt taùc giaû ñeà ngaøy vieát laø 6-1920. ñoù laø nhaàm laãn thôøi gian cuûa taùc giaû. 2 Caùch maïng Trung Quoác vaø Ñaûng coäng saûn Trung Quoác – Mao Traïch Ñoâng tuyeån taäp, taäp 2 trang 604. Vuõ Minh Tieán Khoa Ngöõ Vaên
28. Chuyeân ñeà Loã Taán - 28 - Loã Taán mieâu taû laïi moät ngöôøi ñieân cöù ra söùc thoåi maõi “ngoïn ñeøn khoâng taét”. Trong xaõ hoäi cuõ, “ñeøn” vaø “thaùp” töôïng tröng cho neàn thoáng trò theo huyeát thoáng cuûa boïn phong kieán, trong taïp caûm Loã Taán ñaõ töøng hoan hoâ söï ñoå vôõ cuûa “ ngoïn thaùp” vaø trong tieåu thuyeát oâng cuõng troâng mong söï taét ngaém cuûa “caây ñeøn”, moät laàn nöõa oâng laïi choïn ngöôøi ñieân laøm hình töôïng ñeå kheâu gôïi moïi ngöôøi, haõy tuyeân chieán vôùi theá löïc phong kieán, khoâng ngöøng hoâ vang, “ haõy thoåi taét noù ñi!”. Tuy ngöôøi ñieân cuoái cuøng ñaõ bò giam giöõ, nhöng tieáng keâu gaøo “ tao ñoát löûa” cuûa anh ta ñaõ lan truyeàn roäng raõi, loàng vaøo trong tieáng haùt cuûa treû con, theá heä sau phaûi laøm tieáp coâng vieäc ñoù. Tieáng haùt vang ôû ñoaïn keát cuûa Caây ñeøn saùng maõi cuõng coù yù nghóa nhö voøng hoa treân naám moà cuûa Haï Du trong truyeän ngaén Thuoác. Khi nhaø vaên hieän thöïc Loã Taán coøn chöa thaáy ñöôïc coù moät söùc maïnh naøo ôû trong cuoäc soáng ñuû ñeå laøm thay ñoåi ñöôïc nhöõng soá phaän bi kòch cuûa trí thöùc thôøi ñaïi cuõ, thì oâng vaãn oâm aáp moät loøng canh caùnh troâng chôø ôû theá heä sau. Trong taùc phaåm cuûa Loã Taán thöôøng laáp laùnh moät lyù töôûng coå vuõ moïi ngöôøi tieán tôùi, ñöông nhieân nhöõng lyù töôûng aáy luoân gaén lieàn vôùi tinh thaàn nhìn thaúng vaøo hieän thöïc cuûa nhaø vaên. OÂng ñaû kích maïnh meõ vaøo neàn thoáng trò ñen toái, khieån traùch caùc loaïi nhaân vaät ñaïi dieän cuûa theá löïc ñoù, khoâng chæ Caây ñeøn saùng maõi, Ly hoân,Leã caàu phuùc, AQ chính truyeän trong tình theá ñoái ñaàu, ñaõ coù söï moâ taû yeâu gheùt roõ raøng, coøn nhö caùc truyeän Xaø phoøng vaø Cao phu töû thì haàu heát töø ñaàu ñeán cuoái truyeän laø ñeàu ñaû kích saâu saéc boä maët giaû doái cuûa taàng lôùp thaân só. Phöông phaùp theå hieän cuõng coù thay ñoåi. Loã Taán khi vieát caùc truyeän Coá höông, Leã caàu phuùc, Trong quaùn röôïu thì tình caûm ñaõ thaám ñöôïm trong töøng lôøi keå veà soá phaän nhaân vaät, “caû baûn thaân mình cuõng bò ñoát chaùy ôû trong ñoù”1; theá maø khi vieát veà Taán Minh vaø Cao Nhó Sôû, thì noãi caêm gheùt laïi ñöôïc giaáu kín ñi, vôùi thuû phaùp taû chaân mieâu taû kyõ löôõng caùc haønh vi toäi traïng cuûa chuùng, ñoái chieáu khaùch quan nhöõng lôøi noùi vaø vieäc laøm, caùch vieát aáy ñaõ ñaït ñöôïc hieäu quaû ngheä thuaät “khoâng moät lôøi cheâ, maø caùi giaû doái hieän ra roõ raøng”2. Töø Gaøo theùt ñeán Baøng hoaøng veà noäi dung ñeà taøi vaø caáu töù ngheä thuaät, moãi truyeän moãi kieåu. Ñaây khoâng chæ do trong quaù trình saùng taùc, Loã Taán coù söï nung naáu nhuaàn nhuyeãn, maø coøn laø keát quaû cuûa moät quaù trình laâu daøi khaûo saùt cuoäc soáng vaø tìm toøi ngheä thuaät. Trong theå hieän, coù luùc duøng nhieàu thuû phaùp taû chaân, nhö Xaø phoøng, Cao phu töû, coù luùc naëng neà veà tröõ tình, nhö Coá höông, Tieác thöông nhöõng ngaøy ñaõ maát, coù luùc laø söï keát hôïp höõu cô giöõa taû chaân vaø tröõ tình, nhö Leã caàu phuùc, Trong quaùn röôïu, Ngöôøi coâ ñoäc caùc taùc phaåm ñeàu ñöôïc thí nghieäm vaø saùng taïo treân nhieàu phöông dieän. Ngay töø naêm 1923, khi bình luaän veà Gaøo theùt, Mao Thuaãn ñaõ noùi: “Hôn 10 truyeän ngaén, haàu nhö moãi truyeän ñeàu coù moät hình thöùc môùi, maø caùc hình thöùc ñoù khoâng caùi naøo khoâng gaây aûnh höôûng to lôùn trong caùc baïn ñoïc treû, taát nhieân ñaõ coù nhieàu ngöôøi thöû laøm theo”3. Sau naøy, khi noùi veà nhöõng saùng taùc cuûa mình, Loã Taán cho raèng, kyõ xaûo cuûa Baøng hoaøng khaù hôn Gaøo theùt, vaø töông ñoái “thuaàn thuïc”4. Ñieàu ñoù chöùng minh cho söï tìm toøi khoâng heà meät moûi treân con ñöôøng ngheä thuaät cuûa moät nhaø vaên vó ñaïi – ngöôøi ñaët neàn moùng cho vaên hoïc hieän ñaïi Trung Quoác. Truyeän Loã Taán giaøu tính saùng taïo ñoäc ñaùo, coù moät phong caùch 1 Taäp ngoaïi taäp thaäp di: Ñöôøng reõ cuûa vaên ngheä vaø chính trò . 2 Xem Trung Quoác tieåu thuyeát söû löôïc: Lôøi bình luaän Chuyeän laøng nho( Ngoâ kính Töû) cuûa Loã Taán 3 ñoïc Gaøo theùt. Nguyeân ñaêng ôû taïp chí Vaên hoïc kyø 91, ngaøy 8-10-1923, Xem Baøn veà Loã Taán do Lyù Haø Laâm bieân soaïn. 4 Töï tuyeån taäp. Töïa vieát laáy. Vuõ Minh Tieán Khoa Ngöõ Vaên
29. Chuyeân ñeà Loã Taán - 29 - caù nhaân voâ cuøng noåi baät, ñaày ñaën maø chaét loïc, thaâm thuyù maø nheï nhaøng, khoâi haøi maø huøng bieän. Söï hình thaønh phong caùch ñoù chính nhôø oâng haáp thu nhöõng tinh hoa cuûa vaên hoïc coå ñieån trong vaø ngoaøi nöôùc treân nhieàu möùc ñoä khaùc nhau. Loã Taán khaâm phuïc caùch bieåu hieän tinh teá saâu saéc vaø chaát phaùc cuûa ngheä thuaät truyeàn thoáng Trung Quoác. Caùc saùng taùc thuoäc tröôøng phaùi hieän thöïc cuûa Nga, Ba Lan, vaø cuûa caùc nöôùc vuøng Ban - caêng coù aûnh höôûng lôùn ñoái vôùi oâng. Khi baøn veà saùng taùc cuûa caùc nhaø vaên trong vaø ngoaøi nöôùc, oâng ca ngôïi phöông phaùp “taû ñoâi maét” vaø “veõ linh hoàn”, cho raèng, nhaø vaên caàn phaûi taäp trung mieâu taû ñöôïc ñaëc tröng tính caùch nhaân vaät vôùi moät löôïng caâu chöõ voâ cuøng tieát kieäm: “Neáu coù veõ taát caû toùc treân ñaàu, daãu raèng veõ raát xaùc thöïc, thì cuõng chaúng heà coù yù nghóa gì”1. OÂng noùi nhö vaäy khoâng coù nghóa laø ngoaïi hình cuûa nhaân vaät khoâng quan troïng. Loã Taán chuû tröông hình töôïng ngheä thuaät phaûi ñaït ñöôïc “ngoaïi hình noäi taâm ñeàu gioáng thöïc”2. Coù ñieàu theo oâng, moät nhaø vaên cao tay khi xaây döïng nhaân vaät, “haàu nhö khoâng caàn taû ngoaïi hình, maø chæ baèng ngöõ khí, gioïng noùi ñaõ coù theå bieåu hieän ñöôïc khoâng chæ tö töôûng vaø tình caûm, maø ngay caû dieän maïo vaø hình daùng cuûa nhaân vaät”3. YÙ kieán ñoù ñaõ giuùp baïn ñoïc hieåu saâu hôn taùc phaåm cuûa Loã Taán. Loã Taán raát gioûi veà thuû phaùp veõ roàng ñieåm maét, chæ sô sô vaøi caâu laø ñaõ loät taû ñöôïc tö töôûng tình caûm cuûa nhaân vaät, vaø cuõng veõ ra ñöôïc dieän maïo vaø hình daùng cuûa hoï, ñeå laïi nhöõng aán töôïng maïnh meõ trong baïn ñoïc. Cho duø ñoù chæ laø tieáng keâu bi thöông, sôï haõi, maø vaãn ñöôïm chuùt hy voïng cuûa Traàn Syõ Thaønh, ñang vang leân “nhö nhöõng sôïi tô bay lô löûng trong aùnh bình minh, tröôùc cöûa Taây quan”. Hoaëc laø tieáng gaøo theùt ñoät ngoät cuûa Nguî Lieân Thuø, “gioáng nhö moät tieáng keâu thaûm thieát treân caùnh ñoàng hoang giöõa ñeâm khuya cuûa moät con soùi bò thöông”. Laïi nhö thím Töôøng Laâm tröôùc luùc cheát, “caùi saéc maët saàu thaûm tröôùc ñaây khoâng coøn nöõa, thím giôø ñaây nhö moät pho töôïng goã”, theá maø vaãn thaáp thoûm moät noãi lo: coù ñòa nguïc hay khoâng? Caùch mieâu taû ñoù ñi saâu vaøo theá giôùi taâm hoàn cuûa nhaân vaät, khieán hình töôïng ngheä thuaät soáng ñoäng haún leân. Maëc daàu döôùi ngoøi buùt cuûa Loã Taán, soá phaän cuûa khaù nhieàu nhaân vaät voâ cuøng aûm ñaïm, nhöng nhöõng tình caûm maø taùc phaåm thoâng qua nhaân vaät truyeàn cho baïn ñoïc thì voâ cuøng saâu ñaäm, khieán moïi ngöôøi sau khi ñoïc xong, khoâng theå bình tónh, khoâng theå queân ñöôïc vaø döôøng nhö boãng raïo röïc mong muoán thay ñoåi con ñöôøng soáng maø nhöõng nhaân vaät aáy ñaõ ñi qua. Thuû phaùp “veõ ñoâi maét” vaø “taû linh hoàn” trong tröôøng hôïp naøy coù taùc duïng to lôùn, noù laøm taêng söùc truyeàn caûm ngheä thuaät: “Vì ñaõ theå hieän ñöôïc choã saâu kín cuûa taâm hoàn, cho neân vöøa ñoïc xong taùc phaåm ñaõ laøm cho ngöôøi ta coù söï thay ñoåi veà maët tinh thaàn”4. Vôùi yù nghóa ñoù, Loã Taán coøn ñoøi hoûi baûn thaân phaûi “moâ taû ñöôïc linh hoàn ngöôøi Trung Quoác chuùng ta thôøi hieän ñaïi”5. Khi ñeà caäp thuû phaùp ngheä thuaät cuûa mình, Loã Taán giaûi thích raèng: “Toâi coá gaéng traùnh haønh vaên daøi doøng, chæ caàn truyeàn ñöôïc yù mình cho ngöôøi khaùc laø ñuû, khoâng caàn theâm thaét keùo daøi nöõa. Kòch cuõ cuûa Trung Quoác khoâng coù boái caûnh, böùc tranh teát mua veà cho treû con, cuõng chæ coù maáy hình ngöôøi chuû yeáu (nhöng tranh thôøi nay phaàn lôùn ñaõ coù boái caûnh roài), toâi tin chaéc raèng, vôùi muïc ñích ñoù cuûa toâi, phöông phaùp naøy raát thích hôïp, 1 Nam xoang baéc ñieäu taäp: Vì sao toâi vieát tieåu thuyeát? 2 Loã Taán dòch vaên taäp: taäp 4, trang 466. 3 Taäp ngoaïi taäp thaäp di: Cuøng nhaân, tieåu daãn. 4 Taäp ngoaïi taäp thaäp di: Cuøng nhaân. Tieåu daãn. 5 Taäp ngoaïi taäp thaäp di: Töïa baûn dòch AQ chính truyeän baèng tieáng Nga. Vuõ Minh Tieán Khoa Ngöõ Vaên
30. Chuyeân ñeà Loã Taán - 30 - cho neân toâi khoâng taû traêng taû gioù, ñoái thoaïi cuõng quyeát khoâng noùi caû ñoaïn daøi”1. ÔÛ ñaây, Loã Taán phaûn ñoái söï daøi doøng vaø loâi thoâi, chöù tuyeät ñoái khoâng baøi tröø nhöõng chi tieát laøm neàn. Trong moät soá truyeän ngaén, thænh thoaûng oâng cuõng mieâu taû boái caûnh, ví duï nhö caûnh chieàu taø ôû noâng thoân trong Soùng gioù, caûnh ñeâm treân soâng nöôùc trong Xaõ hyù. Nhöõng caûnh ñoù saùng suûa, gioáng nhö moät böùc tranh thuyû maëc ñeïp. Nhöõng lôøi ñoái thoaïi maø oâng söû duïng, luoân luoân aên yù vôùi ñoäng taùc, tuy tieát kieäm veà ngoân ngöõ, vaãn coù theå truyeàn ñaït moät caùch khuùc chieát thaân phaän vaø thaàn thaùi cuûa nhaân vaät, ví nhö khaåu khí cuûa Phöông Huyeàn Xöôùc noùi vôùi vôï trong Teát ñoan ngoï, khi haén nghe tin nhaø tröôøng thuùc noäp hoïc phí, caùi thaàn thaùi Eroâsenkoâ khi chieàu toái trôû veà, treû con tranh nhau maùch oâng ta laø con vòt aên maát noøng noïc roài, taâm traïng aáy thaät laø ñuùng choã. Caùch moâ taû aáy khoâng taùch rôøi caùc thuû phaùp truyeàn thoáng cuûa ngheä thuaät coå ñieån Trung Quoác. Loã Taán moâ taû taát caû haønh ñoäng cuûa Khoång AÁt Kyû thoâng qua con maét cuûa chuù beù boài baøn trong quaùn röôïu. Ñoù laø moät ñaëc ñieåm trong caáu töù ngheä thuaät cuûa truyeän ngaén. Truyeän Ngaøy mai ñöôïc baét ñaàu baèng caâu: “Khoâng coù tieáng ñoäng, thaèng nhoû laøm sao roài?” cuûa Laõo Cuûng muõi ñoû, vaø caû vieäc vaän duïng nhöõng thuû phaùp ghi nhanh nhö kyù hoaï trong Thò chuùng thì laïi haàu nhö söû duïng sôû tröôøng cuûa vaên hoïc nöôùc ngoaøi qua söï hun ñuùc nhaøo naën ñeå coù ñöôïc moät saéc thaùi daân toäc. Moãi nhaân vaät trong taùc phaåm cuûa Loã Taán ñeàu khieán moïi ngöôøi thaáy raèng hoï ñích thöïc laø ngöôøi Trung Quoác. OÂng phaûn aùnh chaân thöïc nhöõng tö töôûng vaø cuoäc ñôøi cuûa moät ngöôøi Trung Quoác naøo ñoù trong moät thôøi kyø lòch söû nhaát ñònh. Ñieàu naøy ñaõ theå hieän ñöôïc phong ñoä vaø khí chaát cuûa moät nhaø vaên hieän thöïc nghieâm tuùc. Ngoaøi ra, Loã Taán coøn gioûi thoâng qua söï khaùi quaùt hoaù cao ñoä, chaét loïc töø cuoäc soáng bình thöôøng ra nhöõng chuû ñeà khoâng bình thöôøng, nhaèm ñaït ñöôïc muïc ñích “loâi heát beänh taät ra, ñeå moïi ngöôøi chuù yù tìm caùch chaïy chöõa”2. Loã Taán hieåu bieát hieän thöïc voâ cuøng saâu saéc. Khi bình luaän Hoàng laâu moäng oâng töøng ca ngôïi boä tieåu thuyeát ñoù “Taû toaøn chuyeän coù thaät, nhöõng ñieàu maét thaáy tai nghe, ñeàu laø vieäc töï thaân töøng traûi, chính vì taû thöïc maø coù ñöôïc söï töôi môùi”. Thaäm chí coøn cho raèng vieäc moâ taû nhöõng yeâu ma quæ quaùi vôùi nhöõng truyeän laï luøng kyø quaëc nhö Lieâu trai chí dò thì sôû tröôøng cuûa noù cuõng ôû choã “xuaát phaùt töø söï huyeàn hoaëc, döøng laïi ôû nhaân gian”, nhö vaäy môùi ñaït ñöôïc muïc ñích “ñem laïi söï töôi môùi cho loã tai con maét cuûa ñoäc giaû”3. Loã Taán ñoøi hoûi saùng taùc ngheä thuaät phaûi mang laïi nhöõng aán töôïng môùi meû cho moïi ngöôøi, ñoàng thôøi noùi roõ yù nghóa cuûa nhöõng ñieàu môùi meû ôû choã cöù phoâ baøy söï kyø dò, tìm caùi môùi laï, maø ôû choã ñi saâu vaøo baûn chaát cuoäc soáng. Bôûi vaäy oâng ñeà xuaát moät cuû tröông “choïn löïa ñeà taøi phaûi nghieâm tuùc, khai thaùc phaûi trieät ñeå”4. Tröôùc khi baét ñaàu saùng taùc, baûn thaân oâng ñaõ phaân tích kyõ caøng xaõ hoäi vaø lòch söû Trung Quoác, trong nhieàu vaán ñeà, oâng hieåu bieát khaù saâu saéc roõ raøng. OÂng coù söï tích luyõ voán soáng phong phuù, laïi nghieâm khaéc tuaân thuû caùc qui luaät trong saùng taùc: “Löu taâm ñeán moïi vieäc, quan saùt kyõ caøng, khoâng ñöôïc chæ thaáy moät tyù ñaõ vieát ngay”5. Tö töôûng caùch maïng daân chuû trieät ñeå ñaõ reøn luyeän vaø cuûng coá theâm khaû naêng quan saùt cuûa oâng. Vì theá, oâng coù theå töø ñænh cao cuûa söï phaùt trieån lòch söû, khaùi quaùt ñöôïc hieän thöïc cuoäc soáng, töø nhöõng hieän töôïng thöôøng thaáy, khai thaùc ñöôïc nhöõng yù nghóa 1 Nam xoang baéc ñieäu taäp: Vì sao toâi vieát tieåu thuyeát? 2 Nam xoang baéc taäp: Vì sao toâi vieát tieåu thuyeát? 3 Trung Quoác tieåu thuyeát söû löôïc. 4 Nhò taâm taäp: Böùc thö ñeà taøi tieåu thuyeát. 5 Nhò taâm taäp: Traû lôøi ban bieân taäp taïp chí Baéc ñaåu. Vuõ Minh Tieán Khoa Ngöõ Vaên
31. Chuyeân ñeà Loã Taán - 31 - tieàm aån, noùi ra nhöõng ñieàu ngöôøi khaùc chöa noùi ñeán, khieán taùc phaåm coù noäi dung saâu ñaäm, theå hieän moät söùc maïnh tö töôûng coù theå rung ñoäng loøng ngöôøi. Trong caùc taùc phaåm cuûa oâng sôû dó coù moät soá ñaõ ñem laïi “caûm giaùc naëng neà”1 cho baïn ñoïc, moät maët coá nhieân laø daáu aán tö töôûng tìm toøi gian khoå tröôùc khi oâng tìm thaáy chuû nghóa Maùc, maët khaùc, ñoù cuõng chính laø moät böùc tranh chaân thöïc veà moät quaù trình ñau khoå cuûa moät daân toäc giaø coãi ñang töï loät xaùc. “Caûm giaùc naëng neà” khoâng nhöõng khoâng coù yù nghóa laø uyû mò, maø coøn laøm cho caûm thuï cuûa ñoäc giaû caøng saâu saéc hôn. Trong taùc phaåm cuûa Loã Taán, baát keå laø pheâ phaùn hay khích leä, phæ baùng hay troâng chôø, ngoøi buùt cuûa taùc giaû khoâng bao giôø xa rôøi nhöõng vaán ñeà hieän thöïc xaõ hoäi. Gaøo theùt vaø Baøng hoaøng thoâng qua caùc nhaân vaät vaø söï kieän cuï theå ñaõ khaéc hoaï troïn veïn ñöôïc moät thôøi ñaïi. Trong thôøi ñaïi ñoù, theá löïc phong kieán tuy ngaøy caøng tan raõ nhöng taïm thôøi haõy coøn maïnh, quaàn chuùng nhaân daân bò tai hoaï naëng neà nhöng vaãn chöa giaùc ngoä roäng raõi, taàng lôùp trí thöùc ñaày nhöõng hoaøi nghi vaø hy voïng treân con ñöôøng tìm kieám. Tuy raèng löïc löôïng giai caáp coâng nhaân Trung Quoác thôøi caän ñaïi chöa ñöôïc phaûn aùnh trong taùc phaåm cuûa Loã Taán, nhöng xuaát phaùt töø cuoäc soáng quen thuoäc cuûa mình, oâng ñaõ tìm toøi vaø khaûo saùt saâu saéc löïc löôïng caùch maïng Trung Quoác. OÂng tuyeân aùn töû hình caùc theá löïc phong kieán, chæ roõ yeáu heøn baát löïc cuûa giai caáp tö saûn, ñoøi hoûi trí thöùc phaûi thoaùt ra khoûi söï “troáng roãng” vaø “dao ñoäng”, caûi taïo tö töôûng vaø cuoäc soáng cuûa mình, ñoàng thôøi laïi göûi gaém moät nieàm hy voïng thieát tha ñoái vôùi noâng daân. Nhöõng ngöôøi noâng daân xuaát hieän trong taùc phaåm cuûa oâng duø coøn laïc haäu, song vaãn giöõ ñöôïc tính caùch kieân nhaãn trong khoå ñau. ÔÛ hoï vaãn aån chöùa moät söùc maïnh caùch maïng tieàm taøng, seõ coù ngaøy buøng noå. Chuû nghóa hieän thöïc cuûa Loã Taán ñaõ baét ñaàu reõ saâu vaøo tö töôûng caùch maïng daân chuû trieät ñeå, do ñoù maø luoân luoân töï giaùc ñi cuøng nhòp böôùc vôùi caùc nhaø caùch maïng tieàn boái. Bôûi vaäy trong söï moå xeû hieän thöïc moät caùch nghieâm khaéc, vaãn luoân laáp laùnh moät aùnh saùng cuûa lyù töôûng. So vôùi baát kyø chuû nghóa hieän thöïc thôøi quaù khöù, taùc phaåm hieän thöïc cuûa Loã Taán roõ raøng mang moät ñaëc saéc cao, caøng môùi, caøng saâu saéc, caøng tænh taùo, caøng giaøu söùc chieán ñaáu hôn. Thôøi ñaïi caùch maïng daân chuû môùi ñang ñeán, ñaõ ñeå laïi daáu aán saâu saéc trong saùng taùc cuûa Loã Taán. 2. AQ chính truyeän AQ chính truyeän laø taùc phaåm noåi tieáng nhaát trong caùc truyeän cuûa Loã Taán, vieát trong khoaûng thôøi gian töø thaùng 12 naêm 1921 ñeán thaùng 2 naêm 1922, ñaàu tieân ñöôïc ñaêng raûi raùc töøng chöông treân Phuï san Thaàn baùo cuûa Baéc Kinh, sau naøy ñöôïc ñöa vaøo taäp truyeän ngaén Gaøo theùt. AQ chính truyeän laáy laøng Muøi, moät laøng nhoû heûo laùnh vaø laïc haäu trong thôøi gian tröôùc vaø sau Caùch maïng Taân Hôïi laøm boái caûnh, xaây döïng neân hình töôïng ñieån hình veà ngöôøi noâng daân chòu nhieàu söï toån thöông nghieâm troïng caû veà vaät chaát laãn tinh thaàn. AQ, moät anh chaøng baïch ñinh, treân ñaàu khoâng coù moät maùi tranh, döôùi chaân khoâng moät taác ñaát, khoâng nhaø khoâng cöûa, chui ruùc trong moät caùi ñeàn Thoå Coác, cuõng chaúng coù ngheà nghieäp gì coá ñònh, “caét luùa thì caét luùa, giaõ gaïo thì giaõ gaïo, choáng thuyeàn thì choáng thuyeàn”. Veà cuoäc soáng, AQ chòu ñuû moïi söï boùc loät naëng neà, y bò töôùc maát ñaát ñai, vaø cuõng bò töôùc luoân caû choã döïa duy nhaát cho cuoäc soáng ñoäc laäp, thaäm chí ñeán caû caùi hoï cuûa mình cuõng maát noát. Coù moät laàn sau khi ñaõ tôïp xong hai cheùn röôïu, y noùi y laø ngöôøi 1 Nam xoang baéc ñieäu taäp: Töïa Tuyeån taäp töï choïn. Vuõ Minh Tieán Khoa Ngöõ Vaên