Đánh giá sinh trưởng, phát triển, năng suất và phẩm cấp hạt của 5 dòng ca cao tại huyện krông ana, Tỉnh Đắklắk - Trần Thị Thu Hà
94 trang
2840
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Đánh giá sinh trưởng, phát triển, năng suất và phẩm cấp hạt của 5 dòng ca cao tại huyện krông ana, Tỉnh Đắklắk - Trần Thị Thu Hà", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Tài liệu đính kèm:
- danh_gia_sinh_truong_phat_trien_nang_suat_va_pham_cap_hat_cu.pdf
Nội dung text: Đánh giá sinh trưởng, phát triển, năng suất và phẩm cấp hạt của 5 dòng ca cao tại huyện krông ana, Tỉnh Đắklắk - Trần Thị Thu Hà
- 1 B GIÁO D C VÀ ĐÀO T O TRƯ NG Đ I H C TÂY NGUYÊN TR N TH THU HÀ ĐÁNH GIÁ SINH TRƯ NG, PHÁT TRI N, NĂNG SU T VÀ PH M C P H T C A 5 DỊNG CA CAO T I HUY N KRƠNG ANA, T NH Đ KL K LU N VĂN TH C SĨ NƠNG NGHI P BUƠN MA THU T, NĂM 2010
- 2 B GIÁO D C VÀ ĐÀO T O TRƯ NG Đ I H C TÂY NGUYÊN TR N TH THU HÀ ĐÁNH GIÁ SINH TRƯ NG, PHÁT TRI N, NĂNG SU T VÀ PH M C P H T C A 5 DỊNG CA CAO T I HUY N KRƠNG ANA, T NH Đ KL K Chuyên ngành: TR NG TR T Mã s : 60.62.01 LU N VĂN TH C SĨ NƠNG NGHI P Ngư i hư ng d n khoa h c: TS. Lâm Th Bích L BUƠN MA THU T, NĂM 2010
- i L I CAM ĐOAN Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên c u c a riêng tơi. Các s li u, k t qu nêu trong lu n văn là trung th c và chưa đư c ai cơng b trong b t kỳ m t cơng trình nào khác. Ngư i cam đoan Tr n Th Thu Hà
- ii L I C M ƠN Tơi xin chân thành c m ơn: Ban giám hi u, Khoa Nơng Lâm nghi p, B mơn Khoa h c Cây tr ng, phịng Đào t o sau Đ i h c, quý Th y, Cơ trư ng Đ i h c Tây Nguyên đã t n tình gi ng d y và t o m i đi u ki n thu n l i đ tơi hồn thành khĩa h c trong su t th i gian qua. Phịng Nơng Nghi p huy n Krơng Ana T nh Đ k L k, Cơng Ty Cà phê Ca Cao Krơng Ana Huy n Krơng Ana, t nh Đ k L k, cán b K thu t thu c Cơng ty Cà phê Ca Cao Krơng Ana, gia đình bác Nguy n Văn C u thơn Quỳnh Ng c xã Ena, huy n Krơng Ana T nh Đ k L k đã giúp đ tơi trong quá trình th c hi n đ tài. TS. Lâm Th Bích L , Gi ng viên chính b mơn Khoa h c Cây tr ng thu c Khoa Nơng Lâm nghi p trư ng Đ i h c Tây Nguyên đã t n tình hư ng d n, giúp đ tơi trong su t quá trình th c hi n đ tài. Buơn Ma Thu t, ngày 30 tháng 09 năm 2010 Tác gi Tr n Th Thu Hà
- iii M C L C M Đ U 1 1. Đ t v n đ 1 2. M c tiêu c a đ tài 3 3. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n 3 3.1 Ý nghĩa khoa h c 3 3.2 Ý nghĩa th c ti n 3 4. Ph m vi nghiên c u và gi i h n đ tài 3 5. C u trúc lu n văn 4 CHƯƠNG 1 T NG QUAN V N Đ NGHIÊN C U 5 1.1 Gi i thi u v cây ca cao 5 1.1.1 Ngu n g c 5 1.1.2 S da d ng v di truy n 5 1.1.3 Giá tr s d ng c a cây ca cao 8 1.2 Đ c đi m th c v t h c và yêu c u sinh thái c a cây ca cao 9 1.2.1 Đ c đi m th c v t h c 9 1.2.1.1 R 9 1.2.1.2 Thân 10 1.2.1.3 Lá 10 1.2.1.4 Hoa 11 1.2.1.5 Qu 11 1.2.1.6 H t 12 1.2.2 Yêu c u sinh thái c a cây ca cao 12 1.2.2.1 Đi u ki n khí h u 12 1.2.2.2 Đ t đai 13 1.3 Tình hình s n xu t tiêu th ca cao trong nư c và trên th gi i 13 1.3.1 Tình hình s n xu t và tiêu th ca cao trên th gi i 13 1.3.1.1 Tình hình s n xu t 13
- iv 1.3.1.2 Tình hình tiêu th 15 1.3.2 Tình hình s n xu t và tiêu th ca cao Vi t Nam 17 1.3.3 Tình hình s n xu t ca cao Đ k L k 20 1.4 Thành t u ch n t o gi ng ca cao trên th gi i và trong nư c 22 1.4.1 Trên th gi i 22 1.4.2 Trong nư c 25 1.4.3 Nh ng kh i đ ng bư c đ u t i Đ k L k 27 1.4.4 M t s k t qu nghiên c u v các dịng ca cao 29 CHƯƠNG 2 N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U 31 2.1 Đ i tư ng nghiên c u 31 2.2 Đ a đi m và th i gian nghiên c u 31 2.3 N i dung nghiên c u 31 2.4 Phương pháp nghiên c u 31 2.4.1 Phương pháp đi u tra 31 2.4.2 Phương pháp b trí thí nghi m 32 2.4.3 Phương pháp l y m u đ t 33 2.4.4 Phương pháp x lý s li u 33 2.5 Các ch tiêu theo dõi 34 2.5.1 Các ch tiêu sinh trư ng, phát tri n 34 2.5.2 Ch tiêu v qu , h t 34 2.5.3 Ch tiêu v năng su t 35 2.5.4 Ch tiêu v sâu b nh h i 35 2.5.5 Các ch tiêu hĩa tính đ t 37 2.6 Các bi n pháp k thu t áp d ng 37 CHƯƠNG 3 K T QU VÀ TH O LU N 39 3.1 Đánh giá đi u ki n t nhiên và th c tr ng phát tri n ca cao t i huy n Krơng Ana 39 3.1.1 Đánh giá đi u ki n t nhiên c a huy n Krơng Ana 39 3.1.1.1 V trí đ a lý huy n Krơng Ana 39
- v 3.1.1.2 Đ a hình khu v c nghiên c u 39 3.1.1.3 Đ t đai 40 3.1.1.4 Khí h u, thu văn 41 3.1.2 Vài nét đ c trưng c a khu v c nghiên c u 44 3.2.2 Th c tr ng phát tri n ca cao t i huy n Krơng Ana 45 3.2 Đánh giá kh năng sinh trư ng c a 5 dịng ca cao 47 3.3 Đánh giá năng su t và ph m c p h t c a 5 dịng Ca cao 49 3.4 Đánh giá tình hình sâu b nh h i c a 5 dịng ca cao 54 3.4.1 Thành ph n sâu h i, t l h i và m c đ gây h i c a m t s lồi sâu h i ch y u trên cây ca cao 54 3.4.2 Thành ph n b nh h i, t l b nh và ch s b nh c a m t s lo i b nh h i ch y u trên cây Ca cao 60 K T LU N VÀ KI N NGH 64 1. K T LU N 64 2. KI N NGH 64
- vi CH VI T T T ACRI: Ameriacan Cocoa Esearch Institute (M ). CTV: C ng tác viên. CB: C p b nh. CSB: Ch s b nh. CSB: Ch s b nh. DB KTTV: D Báo Khí Tư ng Th y Văn. DT: Di n tích. Ha: Hécta. KH: Ký hi u. KTCB: Ki n thi t cơ b n. KK TB: Khơng khí trung bình. KD: Kinh doanh. MĐH: M c đ h i. NS: Năng su t. PTNT: Phát tri n Nơng thơn. TB: Trung bình. TLH: T l h i. TLB: T l b nh. TP HCM: Thành Ph H Chí Minh. TTXVN: Thơng T n Xã Vi t Nam. UBND: y ban Nhân dân. VKH KTNLNTN: Vi n Khoa h c k thu t Nơng Lâm nghi p Tây Nguyên.
- vii DANH M C CÁC B NG Trang B ng 1.1: S n lư ng h t ca cao c a th gi i (1.000 t n) 14 B ng 1.2: Giá thành h t ca cao c a m t s nư c niên v 2006/2007 15 B ng 1.3: Tiêu th ca cao trên th gi i (1.000 t n) 16 B ng 1.4: S n lư ng ca cao m t s t nh năm 2008 2009 18 B ng 1.5: Các gi ng ca cao đang tr ng t i Vi t Nam 19 B ng 1.6: Tình hình xu t kh u h t ca cao c a Vi t Nam 20 B ng 1.7: Quy ho ch phát tri n ca cao t i Đ k L k cho các vùng D án 21 B ng 1.8: ch t lư ng ca cao Vi t Nam v i m t s nư c 2008 2009 26 B ng 1.9: Ch t lư ng ca cao theo t ng t nh (Năm 2008 2009) 27 B ng 2.1: M c đ u tư cho vư n ca cao giai đo n kinh doanh 38 B ng 3.1: M t s ch tiêu khí tư ng c a khu v c nghiên c u qua các năm 41 B ng 3.2: S li u khí tư ng khu v c nghiên c u t 11/2009 đ n 7 /2010 42 B ng 3.3: So sánh yêu c u sinh thái c a cây ca cao v i đi u ki n sinh thái Đ k L k 43 B ng 3.4: M t s ch tiêu hố tính đ t khu v c nghiên c u 45 B ng 3.5: Di n tích, năng su t, s n lư ng ca cao qua các năm c a huy n Krơng Ana 46 B ng 3.6: Sinh trư ng c a 5 dịng ca cao sau tr ng 6 năm (2003 2009) 47 B ng 3.7: Đ c đi m sinh trư ng, phát tri n c a 5 dịng Ca cao 48 B ng 3.8: Mơ t đ c đi m hình thái qu c a 5 dịng ca cao 49 B ng 3.9: M t s ch tiêu v qu ca cao 49 B ng 3.10: Kích thư c qu c a 5 dịng ca cao 50 B ng 3.11: M t s ch tiêu v h t c a 5 dịng ca cao 51 B ng 3.12: Kích thư c và đ c đi m h t c a 5 dịng ca cao 52 B ng 3.13: Năng su t c a 05 dịng ca cao trong niên v 2009 2010 53
- viii B ng 3.14: Thành ph n sâu h i trên cây ca cao 55 B ng 3.15: T l h i, m c đ h i c a m t s lồi sâu h i ch y u trên cây ca cao t i 4 th i đi m khác nhau (%) 57 B ng 3.16: Thành ph n b nh h i trên vư n ca cao 60 B ng 3.17: T l b nh và ch s b nh c a m t s b nh h ich y u 4 th i đi m khác nhau (%) 61
- ix DANH M C CÁC Đ TH Trang Bi u đ 1.1: S n lư ng Ca Cao theo t ng t nh năm 2008 2009 18 Bi u đ 3.1: Di n tích, năng su t, s n lư ng ca cao qua các năm 46 Bi u đ 3.2: Sinh trư ng c a 5 dịng ca cao sau 6 năm (2003 2009) 48 Bi u đ 3.3. Năng su t c a 05 dịng ca cao niên v 2009 2010 54 Bi u đ 3.4: T l h i c a các lồi sâu h i ch y u 59 Bi u đ 3.5: M c đ h i c a các lồi sâu h i ch y u 59 Bi u đ 3.6: T l b nh c a các b nh h i ch y u trên ca cao 62 Bi u đ 3.7: Ch s b nh c a các b nh h i ch y u trên ca cao 63
- 1 M Đ U 1. Đ t v n đ Vi t Nam là m t nư c nơng nghi p, bên c nh phát tri n các lo i cây lương th c, th c ph m thì cây cơng nghi p cũng là m t lo i cây tr ng mang l i hi u qu kinh t cao cho n n kinh t qu c dân. Ngồi các lo i cây cơng nghi p đã đư c bi t đ n như: cà phê, cao su đư c tr ng ph bi n trong nơng dân, thì cây ca cao đã và đang đư c quan tâm. Ca cao là cây cơng nghi p nhi t đ i, thích h p v i nhi u lo i đ t khác nhau, khơng địi h i đ u tư quá cao, đ c bi t là nư c tư i. Là lo i cây đã đư c bi t đ n t lâu đ i b i nh ng ngư i th dân da Đ . Ca cao cĩ nguyên s n t vùng Nam M , h lưu sơng Amazon, hi n nay đư c tr ng nhi u nư c trên th gi i như: B Bi n Ngà, Indonesia, Brazil, Ecuador S n ph m c a cây ca cao là nh ng m t hàng n i ti ng, cĩ giá tr kinh t cao. Nư c u ng s n xu t t cây ca cao là m t trong ba th c u ng cĩ giá tr mà ngày càng đư c con ngư i s d ng r ng rãi. Chính vì v y mà cây ca cao đư c tr ng nhi u nơi trên th gi i. T Nam M , cây ca cao phát tri n sang các nư c khác Trung và Nam M và đ n cu i th k 16 lưu hành r ng rãi Châu M . T th k 16, ca cao b t đ u phát tri n r ng rãi sang các nư c trên th gi i, trư c h t là các nư c Nam M và vùng bi n Carible, sau đĩ ca cao vư t bi n Thái Bình Dương và đư c tr ng Philippin vào th k 17, ti p t c m r ng sang n Đ và Srilanka vài ch c năm sau. Cu i th k 19 ca cao m i đư c tr ng Tây Phi, trư c h t là Ghana và Nigieria, đây ca cao phát tri n r t m nh trên th trư ng châu Âu. Năm 1900 châu Phi chi m 17% t ng s n lư ng tồn th gi i nhưng đ n năm 1996 đã chi m 73% t ng s n lư ng. T năm 1985 tr l i đây các nư c châu Á b t đ u phát tri n cây ca cao, trư c h t là Malaysia, Indonesia, n Đ Vi t Nam, cây ca cao đã đư c du nh p năm 1878, l n đ u tiên tr ng B n Tre và sau đĩ đư c tr ng r ng rãi nhi u vùng. Năm 1965 b t đ u cĩ
- 2 chương trình tr ng kh o nghi m cây ca cao t i các t nh Tây Nguyên và đ ng b ng sơng C u Long. T i Buơn Ma Thu t, kho ng 20ha ca cao đư c tr ng xen v i vư n cây cao su, năm 1985 v n cịn nh ng cây cho năng su t t 150 200 qu /năm. Tuy nhiên, s phát tri n c a cây ca cao trong giai đo n này tr i qua r t nhi u khĩ khăn và th thách do khơng cĩ th trư ng tiêu th cũng như ngư i dân chưa đư c hư ng d n k thu t chăm sĩc nên di n tích cây ca cao ngày càng thu h p và cĩ th i gian ngư i tr ng ca cao đã ph i ch t b đ thay vào nh ng cây cĩ giá tr hơn. Năm 1996, khi nhà máy Chocolate Qu ng Ngãi đi vào ho t đ ng thì vi c tr ng ca cao trong nư c b t đ u cĩ nh ng bư c chuy n m i. Năm 1997, H i th o chuyên đ v cây ca cao đã kh ng đ nh cây ca cao là cây cơng nghi p dài ngày cĩ th sinh trư ng và phát tri n m t s vùng hi n cĩ qu đ t đáng k như Tây Nguyên, mi n Đơng Nam B , đ ng b ng sơng C u Long. Tháng 9 năm 1998, Chính ph đã phê duy t D án tr ng cây ca cao đ n năm 2010 là 100.000 ha t p trung 4 vùng tr ng đi m: Tây Nguyên (28.500 ha), mi n Đơng Nam b (20.500 ha), Duyên H i mi n Trung (13.000 ha), và Đ ng B ng sơng C u Long (918.500 ha) (Vi n quy ho ch và thi t k nơng nghi p, tháng 10 năm 1998) [5]. Ngày 21/7/2003 UBND t nh Đ k L k đã phê duy t D án phát tri n cây ca cao c a T nh đ n 2010 v i di n tích 10.000 ha [4]. Tính đ n năm 2005 t ng di n tích ca cao c a t nh Đ k L k đã đ t đư c 1.024,9 ha trong t ng di n tích ca cao tồn qu c là 4.500 ha. Cây ca cao Đ k L k hi n nay đang đư c quan tâm và ngày càng gia tăng v di n tích, đ u tư thâm canh cao đ tăng năng su t, s n lư ng và ch t lư ng. Hi n nay, nơng dân tr ng đ i trà nhi u gi ng khác nhau, v a cây th c sinh và cây ghép nên ch t lư ng chưa đ t như mong mu n, đ đáp ng nhu c u ch n l a đư c các gi ng ca cao cĩ kh năng sinh trư ng, phát tri n t t và năng su t ch t lư ng h t cao chúng tơi ti n hành th c hi n đ tài: “Đánh giá sinh
- 3 trư ng, phát tri n, năng su t và ph m c p h t c a 5 dịng ca cao t i Huy n Krơng Ana, T nh Đ k L k”. 2. M c tiêu c a đ tài Nh m ch n ra m t s dịng ca cao cĩ kh năng sinh trư ng phát tri n t t, cho năng su t cao và ph m c p h t t t đ ph c v cho vi c phát tri n ca cao t i đ a phương. 3. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n 3.1 Ý nghĩa khoa h c K t qu s cung c p nh ng d n li u khoa h c v kh năng sinh trư ng, phát tri n, năng su t và ch t lư ng h t c a m t s dịng ca cao tr ng t i huy n Krơng Ana, t nh Đ k L k. Làm cơ s đ ch n đư c m t s dịng ca cao cĩ tri n v ng, phù h p v i đi u ki n sinh thái c a đ a phương và ph c v các cơng trình nghiên c u ti p theo v cây ca cao t i t nh Đ k L k. 3.2 Ý nghĩa th c ti n K t qu đ tài s xác đ nh đư c nh ng dịng ca cao cĩ tri n v ng và thích nghi t i đ a phương đ đưa vào cơ c u cây tr ng hàng năm. Gĩp ph n tăng thu nh p và mang l i hi u qu kinh t cao cho ngư i dân đ a phương. K t qu đ tài s cung c p nh ng d n li u v ca cao đang tr ng t i đ a phương, làm tài li u tham kh o cho các trư ng Cao đ ng và Đ i h c chuyên ngành. Đ ng th i ph c v cho nh ng nghiên c u chi u sâu v các dịng ca cao. 4. Ph m vi nghiên c u và gi i h n đ tài Đ a đi m và th i gian nghiên c u: Đ tài th c hi n t tháng 09/2009 đ n tháng 09/2010 t i thơn Quỳnh Ng c, xã Ena, huy n Krơng Ana, t nh Đ k L k. Đ tài đư c ti n hành trong m t th i gian ng n nên chưa th đánh giá m t cách tồn di n v các đi m n i b t c a các dịng ca cao. Hơn n a cây ca cao là cây cơng nghi p dài ngày nên mu n h th ng hố c n ph i cĩ th i gian dài. Do v y đ tài ch nghiên c u 05 dịng ca cao: TD1, TD3, TD5, TD6, TD10 đang đư c tr ng ph bi n t i huy n Krơng Ana, t nh Đ k L k.
- 4 5. C u trúc lu n văn Lu n văn đư c trình bày trong 64 trang khơng k tài li u tham kh o và ph l c, trong đĩ cĩ 25 b ng bi u và 08 đ th . Trong quá trình th c hi n đ tài tác gi đã tham kh o 26 tài li u, trong đĩ cĩ 14 tài li u ti ng Vi t, 12 tài li u ti ng Anh và 04 tài li u t Internet. Tồn b lu n văn g m cĩ 05 ph n. Trong đĩ g m: M đ u: 04 trang Chương 1: T ng quan v n đ nghiên c u : 31 trang Chương 2: N i dung và phương pháp nghiên c u: 09 trang Chương 3: K t qu và th o lu n: 28 trang K t lu n và ki n ngh : 01 trang
- 5 CHƯƠNG 1 T NG QUAN V N Đ NGHIÊN C U 1.1 Gi i thi u v cây ca cao 1.1.1 Ngu n g c Cây ca cao cĩ tên khoa h c là Theobroma cacao .L thu c chi Theobroma, h Sterculiaceae . Ca cao cĩ hai lồi ph đĩ là Criollo và Forastero. Cây ca cao cĩ ngu n g c t lưu v c sơng Amazon và các vùng nhi t đ i m lân c n. Đây là lồi nh b i (2n = 20). Trong s kho ng 20 lồi c a chi Theobroma thì ca cao là lồi duy nh t đư c tr ng r ng rãi trong s n xu t. Ngư i da Đ Trung M đã thu n hố và đưa ca cao vào tr ng trư c khi châu M đư c khám phá, ít ra là kho ng th k th VI, h ch ra lo i nư c u ng đ t tên là “Cacahuatl’’ g m ca cao rang nghi n tr n v i b t b p, vani, t và dùng h t ca cao làm ti n t . Sau khi ngư i Tây Ban Nha chinh ph c đư c Mexico, h đưa các gi ng ca cao Criollo Trung M sang vùng Caribbean và Venezuela, sau đĩ đưa sang Philipines, Indonesia, n đ và Madagascar. Vào th k XVIII, Brazil b t đ u tr ng ca cao t i đ a phương cĩ tên g i Forastero H Amazon ho c Amelonado. Vào năm 1822, Amelonado đư c du nh p sang châu Phi, Sao Tomes, sau đĩ sang Ghana, Nigieria và B Bi n Ngà. T i Ecuado vào th k XIX b t đ u tr ng nhi u gi ng đ a phương cĩ tên g i Nacional, tr thành nư c tr ng ca cao hàng đ u th gi i su t g n m t th k . Các con lai gi a Criolo và Forastero v i tên g i Trinitario xu t hi n Trinidad vào kho ng năm 1800. Đ u th k XX, các con lai này cùng v i các d ng con lai châu M khác đư c du nh p vào Cameroon và Papua New Guinea. Các gi ng Criollo trư c đây do r t m n c m sâu b nh nên đã d n đư c thay th kh p các nơi b ng các gi ng Forastero và Trinitario. 1.1.2 S da d ng v di truy n Các gi ng ca cao tr ng tr t hi n nay thư ng r t gi ng v i d ng hoang d i,
- 6 tr các gi ng c a Criollo đã đư c tr ng Trung M t hai ngàn năm. Các mơ t đ u tiên v gi ng tr ng tr t d a vào hình d ng qu : Angoleta (đuơi nh n, đ u to, rãnh sâu), Amelonado (d ng gi ng như qu dưa nh , đ u cĩ eo th t, m t qu trơn láng, rãnh c n), Calabacillo (nh và g n như hình c u), Cundeamor (đuơi dài, nh n, đ u cĩ eo th t, m t qu s n sùi). Hi n nay các tiêu chí này ít đư c dùng ngo i tr t Amelonado v n cịn đư c dùng đ ch m t s gi ng cĩ ngu n g c t lưu v c Amazon. Hi n nay ngư i ta nh n bi t hai nhĩm th c v t chính đĩ là Criollo và Farastero. * Nhĩm gi ng Criollo Criollo đư c phát hi n Mexico, Colombia và Venezuala, dư i d ng tr ng tr t và bán hoang d i. Sinh trư ng ch m và d nhi m sâu b nh hơn Forastero và r t đa d ng v hình thái. Đ c thù nhĩm gi ng này là qu dài, đuơi qu dài nh n, b m t qu trơn láng ho c s n sùi, trư c khi chín cĩ màu đ ho c xanh, l p v gi a m m, ít hố g . H t thư ng to và dày, t di p tr ng ho c hơi h ng. Các gi ng Criollo tr ng tr t cĩ d ng thay đ i tương t như Amalonado (gi ng Porcalana Venezuala) đ n d ng Cundeamor th y Mexico, Colombia và Venezuala, t i các nơi này th nh tho ng cũng th y cĩ c d ng Angoleta. Cĩ m t d ng hình đ c bi t (Pentagona) tìm th y các đ n đi n cũ t i Mexico, Guateamala và Nicaragua. Hi n nay Criolo h u như đã đư c thay th kh p các nơi b ng Trinitario ho c Forastero, là nh ng nhĩm gi ng sinh trư ng kho hơn, nhưng ch t lư ng h t th p hơn. T i m t vài nư c, như Mexico, các gi ng nhĩm Criolo ch cịn sĩt l i m t s c m cây bi t l p, bi n thiên qu và kích thư c qu . Các gi ng truy n th ng này thu c di n ngu n gen cĩ nguy cơ tuy t ch ng, bao g m c m t s d ng lai t p v i Forastero. * Nhĩm gi ng Forastero Là m t nhĩm cĩ tính đa d ng r t cao. Ngư i ta phát hi n c d ng hoang d i l n tr ng tr t vùng Thư ng Amazon (Peru, Ecuado, Colombia), kh p vùng
- 7 lưu v c Amazon (Brazil), Guianas và d c theo vùng Orinoco Venezuela. Cây Forastero sinh trư ng kho , qu r t đa d ng hình thái, nĩi chung ng n và trịn hơn qu d ng Cundeamor c a nhĩm Criollo. H t d t, màu tím s m, ch t lư ng trung bình. Ngư i ta chia nhĩm này thành các ngu n đ a lý khác nhau. Forastero vùng H Amazon và thung lũng Orinoco. Forastero vùng H Amazon và thung lũng Orinoco đư c tr ng r ng rãi kh p lưu v c Amazon; d ng đi n hình nh t là Amelonado. Nh ng cây ca cao ban đ u đư c nh p sang châu Phi là thu c d ng này. Trong s các d ng tr ng tr t khác, cĩ s bi n thiên v d ng qu qu nh , trịn, m t qu trơn láng (d ng qu Calabacillo c a gi ng Prá Brazil) ho c hơi dài và d ng h t nĩi chung là h t d t và t di p cĩ màu tím s m, nhưng đơi khi màu tr ng (gi ng Ctongo và Amelonado). Forastero thư ng Amazon đư c mơ t l n đ u t i Pru và Ecuadon (Pound, 1938), cĩ r t nhi u d ng hình. vùng Trung Amazon m t qu thư ng s n sùi, đơi khi cĩ eo th t, m t s ki u gen tương t như d ng Cundeamor nhưng h t luơn luơn tím. vùng Thư ng Amazon, cây hoang d i qu cĩ đuơi nh n, m t qu s n sùi, qu khá nh , h t màu tím s m ho c nh t, ngay c cĩ màu tr ng. Cũng cĩ cây tương t như Forastero h Amazon, nh t là d ng Calabacillo. Đi u tra Ecuado kh ng đ nh đư c tính đa d ng c a cây ca cao hoang d i vùng này, đã phát hi n đư c nh ng h t cĩ d ng to, tr ng và v hố g r t c ng. Đây là m t qu n th bi t l p (Pound, 1945) mà ngu n g c cịn chưa đư c bi t rõ. Theo Enriquez (1992) thì ngu n g c là Thư ng Amazon ho c phía Đơng Ecuado nhưng rãnh qu sâu, h t to, dày hơn, màu h t tím s m ho c nh t. Forastero c a Guiana Các cu c đi u tra đ u tiên đ i v i Forastero hoang d i Surinam phát hi n nh ng qu n th r t đ ng đ u v d ng qu và khác rõ r t v i d ng tr ng tr t trong vùng. Các cu c đi u tra này k t thúc t i Guiana thu c Pháp, phát hi n th y m t s qu n th , nh t là qu n th vùng Haut Camopi, cĩ tính đa d ng cao v ki u hình. Các qu n th này khác v i Forastero vùng H Amazon v các đ c
- 8 đi m c a qu , t d ng h t Amelonado đ n Agoneta, m t qu s n sùi nhi u ho c ít và c qu t trung bình đ n l n (Benton ,C. and Jane Belfield (1993) [16]. G n đây đã phát hi n đư c m t s d ng kháng b nh tua m c. * Nhĩm Trinitario Nhĩm này hồn tồn n m trong các d ng tr ng tr t, cĩ các đ c đi m trung gian gi a Criollo và Forastedo. Nhĩm gi ng này ra đ i Trinidad, do lai t nhiên gi a Criollo khơng rõ ngu n g c, bao g m các đ n đi n xu t hi n trên đ o, v i Forastero, cĩ l cĩ ngu n g c t bang Bolivar c a Venezuela, đư c nh p vào Trinidad sau khi các vư n tr ng s m nh t vào năm 1727 b hu di t h u như hồn tồn. Các con lai sinh trư ng kho m nh đư c phân b sang nhi u nư c và đư c du nh p vào Tây Phi vào kho ng năm 1990. 1.1.3 Giá tr s d ng c a cây ca cao B ph n chính đư c s d ng là h t. H t sau khi rang đư c xay nhuy n trong đi u ki n gia nhi t đ n 50 60 0C thành dung d ch s n s t màu nâu sơ cơ la g i là b t nhão ca cao. nhi t đ này dung d ch cĩ d ng l ng, cịn trong đi u ki n bình thư ng b t nhão này b đơng c ng. Khi ép b t nhão ra tách đư c bơ và bánh d u ca cao. Xay nhuy n bánh d u ca cao cho ra b t ca cao. H t ca cao cĩ hàm lư ng ch t béo t 50 60% tr ng lư ng h t. B t nhão, bơ và b t ca cao là nh ng nguyên li u chính cho cơng nghi p bánh k o, th c ph m. Sơ cơ la là s pha tr n gi a b t nhão, bơ, đư ng và các nguyên li u khác tuỳ theo cơng th c riêng c a m i nhà s n xu t. B t ca cao và sơ cơ la cĩ các thành ph n hydratecarbon, protein, ch t béo cùng v i m t s vitamin t ng h p. V qu ca cao cũng là m t trong nh ng thành ph n quan tr ng ch a r t nhi u ch t dinh dư ng tính theo % tr ng lư ng khơ như: Protein: 6,25%; ch t xơ: 27,3%; Tro: 8,1%; Na: 0,01%; K: 3,2%; Ca: 0,44%: P: 0,09% (Wood và Lass, 1985) [21]. V ca cao ch a 3 4% Kali so v i tr ng lư ng ch t khơ, là ngu n phân bĩn giàu Kali. Tro đ t t v t ng đư c dùng đ làm xà phịng.
- 9 V qu ca cao xay nh cĩ th tr n vào th c ăn cho bị, c u, dê v i t l lên t i 50%, cho heo 30%, cho gà 20%. Bị cĩ th ăn tr c ti p đư c v tươi thay th cho kh u ph n c voi (Wood và Lass, 1985) [21]. Theo D. paulin, A.B. Eskes, 1995 [29] b t v ca cao cĩ th thay th b p và tr n v i t l 35% v n khơng thay đ i m c tăng tr ng c a heo. N u dùng v qu làm th c ăn gia súc thì ph i phơi khơ ngay sau khi thu ho ch, sau đĩ xay thành b t tr n vào th c ăn ho c vo viên. H t ca cao đư c bao b c b i l p áo d ng cơm m m, ư t, mùi r t thơm. L p cơm ch a nhi u đư ng (10 13%), pentosan (2 3%), acid citric (1 2%) và mu i (7 10%). Cĩ th dùng l p cơm này làm nư c sinh t ho c cơ đ c làm nư c trái cây. Trong k thu t canh tác, lá ca cao thư ng xuyên đư c t a b đ t o hình d ng thích h p và tăng đ thơng thống cho cây. Lá ca cao t a b là ngu n th c ăn n đ nh t t cho dê, bị và th . Các h t ca cao đư c g n vào cơ quan thai tồ, khi tách h t ca cao đ lên men thai tồ đư c lo i b và là ngu n th c ăn cho cá và heo. D ch thu t quá trình lên men đư c dùng đ ch bi n rư u v i hương v r t đ c trưng c a ca cao. Ngồi ra d ch cũng cĩ th s d ng như nguyên li u đ s n xu t th ch thay th nư c d a trong k thu t s n xu t th ch d a. 1.2 Đ c đi m th c v t h c và yêu c u sinh thái c a cây ca cao 1.2.1 Đ c đi m th c v t h c Ca cao là lo i cây thân g nh , tán lá thu c t ng trung bình, cĩ th cao 10 20 m n u m c t nhiên. Trong s n xu t kh ng ch chi u cao trung bình kho ng 3 5 m, đư ng kính thân 10 18 cm. Th i kỳ kinh doanh hi u qu cĩ th kéo dài 25 40 năm, sau 3 năm cây b t đ u ra hoa, k t trái và cho trái quanh năm (Ph m H ng Đ c Phư c, 2006) [8]. 1.2.1.1 R B r ca cao g m m t r tr chính dài 1,5 2 m, h th ng r ch y u n m t ng đ t m t 20 25 cm. Trên su t chi u dài c a r tr cĩ r t nhi u r ngang và
- 10 phân nhánh v i nhi u r con, t p trung ch y u vùng phía dư i c r kho ng 20 cm, chi m 80% kh i lư ng r . 1.2.1.2 Thân Cây ca cao cĩ hai lo i thân: * Thân ca cao phát tri n t h t cĩ th chia thành 3 giai đo n sau: + Giai đo n 1 : h t n y m m vươn lên m t đ t, đo n thân dư i t di p khơng cĩ m m b t đ nh là nơi đ ghép khi nhân gi ng vơ tính. + Giai đo n 2: cây sinh trư ng v chi u cao, t di p m 4 lá đ u, m i đ t sinh trư ng thư ng kéo dài 6 tu n, đ t thư ng m c dài trong giai đo n này. Tuỳ theo đi u ki n mơi trư ng, trong giai đo n này thân cĩ th cao 0,5 2,0 m. + Giai đo n 3 : cây t m ng ng sinh trư ng v chi u cao. Cành ngang trên đ nh ng n phát tri n t o t ng cành đ u tiên, cành ngang phát tri n theo hư ng n m ngang ho c nghiêng và lá đính trên cành ngang theo v trí đ i cách trong khi thân chính m c th ng đ ng và lá m c xo n c. N u đ nh ng n b t n thương trư c khi phát tri n t ng cành, ch i bên nách lá tăng trư ng theo hư ng th ng đ ng thành ch i vư t và sau đĩ cũng phân cành như thân chính. S phát tri n l p l i nên cây cĩ th cĩ 4 5 t ng lá. * Thân phát tri n t cành ghép (m m ghép l y t thân cành chính ho c ch i vư t c a cây ca cao khác cĩ nhi u ưu đi m hơn so v i cây m c t h t) khơng tăng trư ng th ng đ ng mà m c ngang. S sinh trư ng c a thân m c t cành ghép cũng gi ng như thân c a cây m c t h t. Thân phát tri n g m nhi u cành chính, ch i nách phát tri n s m và nhi u nên cây cĩ d ng b i g m nhi u cành chính và khơng cĩ t ng cành. 1.2.1.3 Lá Lá non phát tri n theo t ng đ t, sau m i đ t lá, đ nh cành rơi vào tr ng thái ng . Th i gian ng này ph thu c vào đi u ki n mơi trư ng nhưng thư ng kéo dài 4 6 tu n. Màu s c lá non thay đ i tuỳ gi ng. Lá trên cành chính (cành vư t) cĩ cu ng dài 7 9 cm, m c theo hình xo n c và d b giĩ làm hư. Lá trên cành ngang cĩ cu ng ng n t 2 3 cm m c đ i
- 11 cách và ch u đư c cư ng đ ánh sáng cao hơn lá trên thân chính. 1.2.1.4 Hoa Hoa ca cao thu c hoa lư ng tính, xu t hi n trên s o lá thân ho c cành. Hoa ca cao thư ng n t p trung vào mùa mưa, nh ng nơi cĩ đ nư c hoa thư ng ra quanh năm nhưng v n cĩ đ nh ra hoa r , hoa dài t 1 3 cm, cĩ 5 cánh đ u đ n. H ng năm hoa xu t hi n cùng m t ch nên lâu ngày phình to ra đư c g i là đ m hoa. M i đ m hoa mang r t nhi u hoa và n u b t n thương s lư ng hoa s gi m ho c khơng ra hoa n a. Hoa b t đ u n t kho ng 3 gi chi u hơm trư c đ n 9 gi sáng hơm sau. Hoa ca cao ra nhi u nhưng ch th ph n và đ u kho ng 1 5%, ph n l n hoa khơng đư c th ph n s r ng sau 48 gi ( Wood and Lass, 1985) [21]. 1.2.1.5 Qu * S phát tri n c a qu ca cao Sau khi th ph n, qu tăng trư ng ch m trong kho ng 40 ngày đ u và đ t t i đa sau 75 ngày. Sau khi qu đư c 85 ngày, s tăng trư ng c a qu ch m l i, h t bên trong b t đ u tăng trư ng nhanh, đây là th i kỳ h t tích lu ch t béo. l p cơm nh y hình thành khi qu đư c 140 ngày, khi h t tăng trư ng t i đa thì qu b t đ u vào giai đo n chín. Qu chín khơng n bung ra và r t ít khi r ng kh i cây nên cu ng hố g r t dai. T khi th ph n đ n khi chín kéo dài 5 6 tháng tùy theo gi ng. * Hình d ng, kích thư c và màu s c c a qu Hình d ng: Qu ca cao cĩ hình d ng thay đ i theo gi ng, cĩ th là d ng hình c u, hình tr ng s lư ng rãnh và đ sâu c a rãnh trên trái cũng thay đ i, thư ng t 5 10 rãnh, rãnh cĩ th nơng, sâu ho c trơn nh n. Màu s c: Trái ca cao cĩ màu s c khá đa d ng. Trái chưa chín cĩ màu xanh, đ , xanh đi m đ tím đ n khi chín qu màu xanh chuy n sang màu vàng, đ tím chuy n sang màu da cam. V qu cĩ th dày t 1 3 cm, tr ng lư ng qu n ng t 0,2 1 kg. Cây cho s n lư ng cao nh t kho ng 9 10 tu i.
- 12 1.2.1.6 H t H t ca cao cĩ l p cơm nh y bao quanh cĩ v chua, ng t và cĩ mùi thơm. H t cĩ v m ng, nhi u đư ng gân. H t ca cao r t d m t s c n y m m sau khi tách kh i trái nên ph i gieo ngay. H t khi tách kh i l p cơm nh y và hong khơ n u đư c gi trong mùn cưa cĩ th gi s c n y m m kho ng 3 4 tu n. Lá m m cĩ màu tím, tr ng ngà ho c vàng nh t tuỳ theo gi ng và s hố nâu sau khi lên men. Trong m i qu cĩ t 30 40 h t và thư ng đư c chia làm 5 dãy. M i h t khơ n ng kho ng 1 gram. Kích thư c h t thay đ i tuỳ theo gi ng và mùa v . H t phát tri n trong mùa khơ thư ng cĩ kích thư c và tr ng lư ng nh , lư ng ch t béo th p và t l h t lép nhi u hơn trong mùa mưa (Ph m H ng Đ c Phư c, 2006) [8]. 1.2.2 Yêu c u sinh thái c a cây ca cao 1.2.2.1 Đi u ki n khí h u * Nhi t đ Ca cao thư ng phân b các vùng đ t cĩ cao đ t m t bi n cho đ n 800 m. Cây ca cao thích nghi t t nhi t đ t i đa kho ng 30 32 0C và t i thi u trung bình kho ng 18 21 0C. Cây b thi t h i nghiêm tr ng nhi t đ dư i 100C. * Lư ng mưa Cây ca cao cĩ th tr ng các vùng cĩ lư ng mưa hàng năm vào kho ng 1.500 2.000 mm. m đ thích h p cho cây phát tri n kho ng 70 80%. (Ph m H ng Đ c Phư c, 2006) [8]. * Giĩ Lá ca cao cĩ cu ng dài, phi n lá r ng n u b giĩ lay liên t c s b t n thương cơ gi i, nh t là lá non. Vùng nào cĩ giĩ m nh và kéo dài, nh t thi t ph i tr ng cây ch n giĩ đ ca cao phát tri n. Cĩ vài nơi tr ng ca cao khơng tr ng cây che bĩng ho c cĩ nhưng đ n b khi cây ca cao khép tán thì b th t b i và nguyên nhân chính trong trư ng h p này là do giĩ. (Ph m H ng Đ c Phư c, 2006) [8]. * Ánh sáng Cây ca cao sinh trư ng t t dư i bĩng râm do đĩ cĩ th tr ng xen trong
- 13 vư n d a, cau, đi u, chu i, cây ăn trái cĩ tán thưa, tán r ng thưa. Ca cao thích h p đ c i t o d n các vư n t p. Đ i v i các vư n cà phê đ u khơng hi u qu cĩ th tr ng trong hai năm đ u. Cà phê, đi u đĩng vai trị như cây che bĩng và đư c t a h p lý như tán lá ca cao phát tri n. 1.2.2.2 Đ t đai Cây ca cao cĩ th phát tri n trên nhi u đ a hình và đ t khác nhau, t các vùng tri n d c, đ t cát, đ t phù sa ven sơng và đ t nghèo dinh dư ng nhưng cĩ bĩng che và g n ngu n nư c. Ca cao ch u đư c vùng đ t cĩ pH t 5 8 nhưng t i ưu kho ng 5,5 6,7. Do đĩ ca cao cĩ th tr ng trên các vùng đ t Tây Nguyên, duyên h i mi n Trung, mi n Đơng Nam B , m t s t nh c a mi n Tây Nam B . Ca cao khơng thích h p trên các chân đ t ng p úng, khĩ thốt nư c. Đ ng B ng Sơng C u Long tuy m c thu c p cao, nhưng do nh hư ng thu tri u nư c lên xu ng h ng ngày nên đ t v n thống và ca cao phát tri n t t. Trong th i kỳ ki n thi t cơ b n ca cao c n ph i tư i đ y đ trong mùa khơ nh t là nh ng nơi bĩng che cịn thi u. Ca cao ch y u ra hoa và phát tri n trái trong mùa mưa, nên khi ca cao đã đ nh hình, mùa khơ cĩ th c n ít nư c tư i hơn. Tuy nhiên, n u đư c tư i trong mùa khơ năng su t s cao và cây cho trái quanh năm, khi trái phát tri n n u thi u nư c h t s nh l i, hàm lư ng bơ th p và t l v nhi u [7]. 1.3 Tình hình s n xu t tiêu th ca cao trong nư c và trên th gi i 1.3.1 Tình hình s n xu t và tiêu th ca cao trên th gi i 1.3.1.1 Tình hình s n xu t Ca cao đư c thu n hố t th k th 6 và hi n đư c tr ng trên 50 qu c gia, g m 3 khu v c chính là: Tây Phi: B Bi n Ngà, Ghana, Nigeria. Nam M : Brazil, Ecuador. Đơng Nam Á: Indonesia, Malaysia. Đ c đi m chung là các nư c này đ u n m trong vùng cĩ vĩ đ kho ng 10 đ B c Nam, v i di n tích kho ng 5 tri u ha. M c dù ca cao đư c s n xu t t i
- 14 nhi u nư c nhưng m c cung l i ph thu c vào 3 qu c gia chính là B Bi n Ngà, Ghana, Indonesia. Trong đĩ, B Bi n Ngà là nư c s n xu t ca cao nhi u nh t th gi i, chi m t l 43% tồn c u, Indonesia 16%, Ghana 15%. S n lư ng ca cao trên th gi i niên v 2002/2003 lên t i 3,04 tri u t n, tăng so v i niên v 2001/2002 là 8,7% (Hill D.S, Waller J.M 1998) [22]. B ng 1.1: S n lư ng h t ca cao c a th gi i (1.000 t n) Tên nư c 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Châu Phi 2500 72,4% 2756 74,1% 2961 80,2% Cameroon 145 173 186 Cơte d’Ivoire 1405 1642 1755 Ghana 736 862 945 Nigeria 175 198 195 Các nư c khác 2461 2735 2814 Châu M 438 12,7% 564 11,3% 625 10,2% Brazil 164 198 199 Các nư c khác 274 291 299 Châu Á 514 14,9% 685 14,6% 715 9,6% Thái Bình Dương Indonesia 415 542 632 Malaysia 35 44 45 Các nư c khác 64 71 74 T ng c ng 3452 4005 4301 (Ngu n: ) Th trư ng tiêu th ca cao hình thành t năm 1859 tr đi v i s phát minh ra ép bơ ca cao và các s n ph m khác như: nư c gi i khát, sơcơla, bánh k o M c đ ch bi n và tiêu th hàng năm l n nh t là hai th trư ng Tây Âu và B c M , chi m 60% s n lư ng (A.B. Ekes and C. Lanaud,1997) [15]. Tuy v y s n lư ng chính ch t p trung m t s nư c. Trong niên v 1999/2000, 70% s n
- 15 lư ng th gi i s n xu t t 3 nư c B Bi n Ngà, Ghana và Indonesia. B Bi n Ngà s n lư ng niên v 1999/2000 đ t 13 tri u t n (chi m 41% s n lư ng th gi i), Ghana và Indonesia s n lư ng niên v 1999/2000 đ t kho ng 390.00 400.000 t n. Theo ICCO (Quarterly Bullentin of Cocoa Statics) niên v 2003/2004 s n lư ng ca cao trên tồn th gi i là 3.452.000 t n. C th t i các vùng như sau: T i Châu phi: t ng s n lư ng thu đư c là 5.922.000 t n trong đĩ Cameroon đ t 145.000 t n, B Bi n Ngà đ t 1.405.000 t n, Ghana đ t 736.000 t n, Nigieria đ t 175.000 t n và các nư c khác thu c châu Phi đ t 2.461.000 t n. Châu M t ng s n lư ng ca cao th p hơn r t nhi u so v i châu Phi, ca cao ch y u t p trung Brazil đ t 164.000 t n và các nư c khác thu c châu M đ t 274.00 t n. Cịn châu Á Thái Bình Dương t ng s n lư ng là 514.000 t n, trong đĩ Indonesia là nư c đ t s n lư ng cao nh t (514.000 t n), Malaysia (35.000 t n) và s n lư ng c a các nư c khác thu c khu v c này là 64.000 t n. B ng 1.2: Giá thành h t ca cao c a m t s nư c niên v 2006/2007 Giá thành Giá thành s n Tên nư c Tên nư c s n ph m (đơla) ph m (đơla) 1. Brazil 1.854,0 6. Cote Divoire 760,0 2. Ecuador 1.891,0 7. Ghana 1.002,0 3. C ng hịa Dominica 1.001,0 8. Malaysia 1.613,0 4. cameroon 1.242,0 9. Indonesia 1.316,0 5. Nigieria 1.390,0 (Ngu n: ICCO) 1.3.1.2 Tình hình tiêu th Trong th k XX tiêu th ca cao tăng nhanh do k t qu tr c ti p c a vi c gia tăng nhu c u chocolate vì nhi u y u t như tăng thu nh p, tăng dân s , giá bán l gi m, s n ph m làm t ca cao phong phú, k thu t ti p th hi n đ i Các nư c Tây Âu và B c M là th trư ng tiêu th l n nh t th gi i, chi m 70% s n lư ng ca cao th gi i, riêng các nư c liên minh Châu Âu (EU)
- 16 tiêu dùng kho ng m t n a s n lư ng ca cao hàng năm trên th gi i (B là nư c tiêu th ca cao nhi u nh t, bình quân 5kg/ngư i). Cu c kh ng ho ng tài chính năm 1997 đã làm gi m m c tiêu th châu á và đ c bi t là Liên Xơ trư c đây, tuy nhiên kinh t c a các nư c này đang h i ph c nhanh và cĩ ti m năng phát tri n t t. Nhi u nhà phân tích cho r ng v i giá ca cao hi n nay (1.20 USD/t n) nhu c u tiêu th s ti p t c tăng d n như lâu nay là 3% năm và giá ca cao s tăng trong nh ng năm t i. B ng 1.3: Tiêu th ca cao trên th gi i (1.000 t n) Tên nư c 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Châu Âu 1360 1378 1399 Đ c 225 242 251 Hịa Lan 445 475 485 Các nư c khác 690 713 742 Châu Phi 455 469 453 B Bi n Ngà 305 324 351 Các nư c khác 150 162 174 Châu M 822 833 852 Brazil 202 215 223 M 410 432 436 Các nư c khác 210 225 241 Châu Á Thái Bình Dương 540 571 586 Indonesia 120 132 142 Mã Lai 180 187 197 Các nư c khác 240 245 254 Th gi i 3177 3374 3411 (Ngu n ICCO Annual Report, 2007 2008)
- 17 1.3.2 Tình hình s n xu t và tiêu th ca cao Vi t Nam Tuy cây ca cao đã tr ng Vi t Nam r t lâu, b t đ u t năm 1878 do ngư i Pháp đưa vào tr ng t i B n Tre, sau đĩ tr ng th nghi m các t nh Tây Nguyên và mi n Trung Nam B . Trong các năm 1982 1986 ca cao đư c khuy n khích tr ng các t nh Tây Nam B (Ti n Giang, H u Giang) nhưng chưa bao gi tr ng v i quy mơ l n. Hi n t i di n tích ca cao c a c nư c khơng nhi u ch t p trung các t nh Tây Nguyên, Duyên H i mi n Trung và Đ ng B ng sơng C u Long. Theo th ng kê chưa đ y đ Qu ng Ngãi cĩ 600 700 ha, C n Thơ 200 ha, Đ k L k 155 ha, Bình Đ nh đang phát tri n tr ng m i trong các h gia đình cho nên s n lư ng t o ra khơng đáng k . Năng su t bình quân t i các vư n ca cao đ t 800 1.000 kg h t khơ/ ha, đ t m c trung bình so v i th gi i. Hy v ng v i chương trình ca cao Qu c gia các t nh trong vùng D án s nhanh chĩng phát tri n c v di n tích và s n lư ng. Vi t Nam cĩ th tr ng đư c ca cao và cĩ các đi u ki n đ tr thành m t trong các qu c gia d n đ u v ch t lư ng, năng su t và hi u qu ch bi n ca cao. Vi t Nam cĩ th giúp cung c p ph n thi u h t nhu c u ca cao trên th gi i đang tăng liên t c. Các t nh khu v c phía Nam cĩ khí h u phù h p cho cây ca cao sinh trư ng, lư ng mưa trung bình hàng năm t 1.300 2.500 mm và nhi t đ l n 18 oC. Di n tích đ t ti m năng cho vi c phát tri n tr ng cây ca cao cịn nhi u và s lư ng các nơng h s n xu t nh là r t l n. Các nơng h s n xu t qui mơ nh c a Vi t Nam đã thành cơng trong vi c s n xu t các lo i cây ph c v xu t kh u như cà phê, đi u và h tiêu. Các cơng ty qu c t l n v thương m i và xu t kh u đã cĩ m t t i Vi t Nam. Các cơng ty này cũng cĩ các b ph n kinh doanh ca cao và vì v y h cĩ th d dàng tìm các nhà bao tiêu s n ph m cho ca cao Vi t Nam. Cơ s h t ng như đư ng sá, kho bãi và c u c ng đã cĩ s n đ v n chuy n và xu t kh u các lo i hàng hĩa khác cĩ th đư c s d ng đ v n chuy n ca cao.
- 18 B ng 1.4: S n lư ng ca cao m t s t nh năm 2008 2009 B n Ti n Bà R a Bình Đăk Đ ng Nai Đ k L k Năm Tre Giang Vũng Tàu Phư c Nơng 2007 và 2008 119,466 19,151 14,311 51,304 3,714 25,714 192,516 (t n) 2008 và 2009 247,876 44,094 21,659 102,786 20,490 92,575 389,361 (t n) (Ngu n Cargill Vietnam) [4] 450,000 389,361 400,000 350,000 300,000 247,876 250,000 192,516 200,000 150,000 119,466 102,786 92,575 100,000 44,094 51,304 20,490 50,000 19,151 21,659 25,714 14,311 3,714 0 B n Tre Ti n Đ ng Nai Bà R a Bình Dăk Dak Lak Giang Vũng Tàu Phư c Nơng 2007 và 2008 (t n) 2008 và 2009 (t n) Bi u đ 1.1: S n lư ng Ca cao theo t ng t nh năm 2008 2009
- 19 B ng 1.5: Các gi ng ca cao đang tr ng t i Vi t Nam S CÂY HI N CĨ STT TÊN GI NG Lâm Hà Th Đ c C n Thơ 1 UF 613 x Catongo 240 315 310 2 Pound 12 x Catongo 10 8 10 3 UF 29 x Catongo 160 192 190 4 UF 613 x Pound 7 225 270 150 5 UF 613 x UF 672 40 54 40 6 UF 613 x UF 29 30 35 30 7 UF 613 x UF 29 95 18 100 T ng s 800 892 830 (Ngu n : Nguy n Văn Uy n, Nguy n tài Sum, 1996) [11] Vi t Nam cĩ th tr ng đư c ca cao và cĩ các đi u ki n đ tr thành m t trong các qu c gia d n đ u v ch t lư ng, năng su t và hi u qu ch bi n ca cao. Vi t Nam cĩ th giúp cung c p ph n thi u h t nhu c u ca cao trên th gi i đang tăng liên t c. Các t nh khu v c phía Nam cĩ khí h u phù h p cho cây ca cao sinh trư ng, lư ng mưa trung bình hàng năm t 1.300 2.500 mm và đ nhi t ngưng luơn l n 18 oC. Di n tích đ t cho vi c phát tri n tr ng cây ca cao cịn nhi u và s lư ng các nơng h s n xu t nh là r t l n. Tính đ n năm 2005, s phân b ca cao m i t nh trên tồn qu c ư c tính như sau: Đ k L k 30%, Đăk Nơng 9%, Ti n Giang 10%, B n Tre 27%, Bình Phư c 9%, Bà R a Vũng Tàu 11% và các t nh khác 4%. Song song v i vi c s n xu t ca cao, cơng nghi p ch bi n ca cao cũng b t đ u phát tri n. Trư c h t là nhà máy Chocolate Qu ng Ngãi đang ho t đ ng, d án xây d ng nhà máy Chocolate Bình Đ nh và nh ng D án khác, h th ng các cơ s ch bi n này s đ m b o cho cây ca cao cĩ th trư ng tiêu th v ng ch c.
- 20 B ng 1.6: Tình hình xu t kh u h t ca cao c a Vi t Nam Niên v Cơng ty Cơng ty T ng s Giá tr ư c Cargill (t n) ED& Man (t n) tính (USD) (t n) Niên v 2005/2006 15,0 17,0 32,0 48.000 Niên v 2006/2007 180,0 70,0 240,0 520.000 T ng c ng 195,0 87,0 272,0 568.000 (Ngu n: Báo cáo Cơng ty Cargill và ED& Fman) [2] 1.3.3 Tình hình s n xu t ca cao Đ k L k Ca cao đư c tr ng Đ k L k t nh ng năm cu i th p k 50 c a th k XX m t s đ n đi n cà phê, ca cao trên đ t đ Bazan cây sinh trư ng nhanh, sau khi tr ng t 3 4 năm đã cho qu . T i Đ k L k, nhi u năm nay ca cao đư c nghiên c u xem xét là lo i cây cĩ ti m năng phát tri n, nh t là nh ng nơi khơng tr ng đư c cà phê ho c tr ng khơng cĩ hi u qu c n chuy n đ i. Ngồi ra, cịn cĩ ưu đi m n i b t là cĩ th đưa cây ca cao vào trong chương trình ph xanh đ t tr ng đ i tr c t o ra các vư n r ng, tr ng xen v i nh ng cây ăn trái, cây lâm nghi p và thích h p v i kinh t h gia đình, kinh t trang tr i.
- 21 B ng 1.7: Quy ho ch phát tri n ca cao t i Đ k L k cho các vùng D án (Đơn v tính: ha) S Quy DT QHDT K ho ch tr ng m i hàng năm T ho ch kh o Ca cao 2002 2005 T Vùng sát 2010 T ng 2002 2003 2004 2005 d án s 1 EaKar 4.831 1.500 700 100 150 200 250 2 Krơng Bơng 3.169 1.500 800 100 200 250 250 3 Lak 6.192 2.500 1.200 100 300 350 450 4 Dăkrlâp 3.701 1.000 500 50 100 150 200 5 Krơng Nơ 1.872 1.000 500 50 100 150 200 6 M’Drăk 4.156 2.500 1.300 100 350 400 450 T ng s 23.921 10.000 5.000 500 1.200 1.500 1.800 (Ngu n: S Nơng Nghi p &PTNT DăkLăk, 2001) Qua kh o sát th c t cho th y Đ k L k cĩ ti m năng (khí h u, đ t đai, ngu n nư c, nhân l c, th trư ng ) đ phát tri n ca cao v i di n tích l n. Tháng 10/1997 đ n nay, vi c gi i thi u đưa vào nh ng gi ng t Malaysia g m m t lư ng nh gi ng lai F1 và 14 dịng b m , Vi n KHKTNLN Tây Nguyên nghiên c u, ch n t o và s n xu t trên 13.000 cây gi ng cung c p cho năm 1998, s cây này phân ph i trong t nh và m t s t nh lân c n. Đ n năm 2000 trên tồn t nh đã cĩ trên 155 ha ca cao, riêng đ a bàn Đ k Nơng (trên 85 ha), Krơng Nơ (37 ha), Cư Mga (10 ha) Cho đ n nay di n tích tr ng ca cao trong tồn t nh tăng đáng k so v i di n tích ca cao tồn t nh là trên 1.025 ha. Krơng Ana là huy n cĩ di n tích ca cao nhi u nh t trong tồn t nh.
- 22 1.4 Thành t u ch n t o gi ng ca cao trên th gi i và trong nư c 1.4.1 Trên th gi i Ph n l n các gi ng ch n l c là con lai gi a hai dịng vơ tính làm b m đư c t o ra ph bi n h u như kh p các nư c tr ng ca cao k t nh ng năm 1950. Các con lai thư ng cĩ Foraster Thư ng Amazon làm m t trong hai b m , con th hai là các dịng vơ tính ch n l c đ a phương thu c nhĩm Forostero h Amazon Trinitario (D. paulin, A.B. Eske, 1994) [15]. Gi ng lai cĩ l i th d s n xu t hơn dịng vơ tính. T gi a các năm 1930 & 1960, m t s nư c như Trinidad, Indonesia, Cameroon Đã ti n hành ch n dịng vơ tính. Trong th p niên 1980, phương pháp này đư c chú tr ng nh t là t i Malaysia áp d ng phương pháp ghép và t i m t s nư c châu M như Ecuador, Costa Rica (Wood & Lass, 1985) [21]. Hi n nay xu hư ng ch n dịng vơ tính chi m ưu th hơn gi ng lai. Các dịng vơ tính cho phép đ t đư c ti n đ di truy n nhanh hơn và gi đư c các đ c đi m c đ nh trong nhân gi ng vơ tính. Ch n l c dịng vơ tính đư c quan tâm ngay c châu Phi, nơi cĩ truy n th ng lâu đ i tr ng b ng h t. M c tiêu chương trình ch n gi ng ca cao hi n nay bao g m: năng su t, kháng m t s sâu b nh ch y u, tính đ ng nh t và tính n đ nh v s n lư ng, s qu n lý và c i ti n các tính tr ng ch t lư ng d hơn và ít t n kém hơn (Wood & Lass, 1985) [21]. Tiêu chu n ch n l c chính là năng su t, nhưng cũng cĩ nhi u chương trình ch n l c theo hư ng kháng b nh, như b nh tua m c t i Brazil, b nh th i nâu qu t i Cameroon, b nh sưng ch i t i Ghana. Ch t lư ng cũng là tiêu chu n quan tr ng t i các nư c s n xu t ca cao ch t lư ng cao. S bi n thiên v năng su t s m gi a các cây cĩ th cao trong dịng vơ tính cũng như trong t ng đ i con lai. Đi u này cho th y mơi trư ng là nhân t quan tr ng nh hư ng đ n s khác nhau v năng su t gi a các cây. Tuy nhiên m t s nghiên c u khác cho th y r ng cĩ s bi n thiên gi a các cây tuỳ thu c vào s đ ng nh t ngu n gen c a qu n th Wood & Lass, 1985) [21].
- 23 T i Indonesia, Vi n nghiên c u cà phê và ca cao đã ch n t o gi ng trên ca cao b ng cách nh p n i các dịng vơ tính UA t nhi u nư c trong đ u nh ng năm 1970. Lai gi a các dịng UA v i nhau cũng như gi a các dịng UA v i Trinitario (DR và DRC0 ho c v i Forastero (Getas) do Vi n nghiên c u cà phê và ca cao Indonesia thu th p. K t qu là khuy n cáo các con lai F1 th ph n t do như: DR1 x SCA12, ISC x SCA12, GC7 x SCA12 và TSH858 x SCA9. H t gi ng lai đư c s n xu t trong vư n nhân gi ng khĩ cách ly g n đây đã xác đ nh hai con lai F1 cĩ tri n v ng c a NW6261 x SCA12 và NIC7 x SCA6 và vư n s n xu t h t gi ng c a các c p lai này đang đư c chu n b t i tr m Kaliwining. T i Indonesia và Trinidad cĩ các dịng DR và ICS v i ti m năng năng su t t 1 1,5 t n/ha cao hơn gi ng truy n th ng đư c tr ng t i hai nư c này. T i Ghana, m t s con lai gi a thư ng Amazon và Amelonado cĩ năng su t cao hơn Amelonado 50% (D. paulin, A.B. Eskes, 1995) [18]. T i B Bi n Ngà, các con lai tr ng khơng che bĩng cho năng su t 2 2,5 t n/ha, trong khi Amelonado ch đ t < 1 t n/ha (Hill D.S, Waller J.M (1998) [22]. T i Brazil, con lai đư c t o ra gi a các dịng nh p n i (Thư ng Amazon và Trinitario) lai v i dịng đ a phương (H Amazon) cho năng su t s m và cao hơn đ a phương t 100 200% trong 6 v thu ho ch đ u. T i Malaysia ch n l c con lai và dịng vơ tính đã đư c hồn thi n t năm 1980. Các con lai và dịng vơ tính t t nh t cĩ năng su t trung bình 2,5 3 t n/ha. Các dịng ch n l c năng su t vư t so v i dịng đ i ch ng t 38 70%. *Tính kháng b nh cơn trùng Bi n pháp hi n nay đư c chú tr ng nh t, đư c coi là mang hi u qu cao là bi n pháp ch n gi ng kháng b nh (Guest, 1994) [20] đây chính là hư ng nghiên c u hi n nay và là con đư ng lâu dài đ phịng tr b nh Phytopthora, ba gi ng ca cao đư c tr ng ph bi n t i Indonesia (Amazonnia, Amelonado và Trinitario) đ u m n c m v i b nh th i đen q a, 2 gi ng Amazonnia và Amelonado t ra kháng b nh th i thân (J. Braudeau, 1969) [25].
- 24 T i Costa Rica, các nghiên c u đã ghi nh n cĩ 15 gi ng ca cao kháng đ i v i n m Phitopthora palmiv a, trong s này cĩ 9 gi ng: EET59, EET376, Pould, UF713, UF715, SCA6, SCA12, Catongo và Diamentes 800 là nh ng gi ng cĩ tri n v ng (K. A Gomez, A. A. Gomez, 1984) [26]. T i vi n nghiên c u d a và ca cao c a Ghinê (CGI), gi ng kháng b nh là y u t quan tr ng và là thành ph n khơng th thi u đư c trong chương trình nhân gi ng nh m phát tri n gi ng ca cao hồn thi n hơn, gĩp ph n nâng cao l i nhu n cho ngư i tr ng. các gi ng kháng PBC123 và BR125 đã đ ngh tr ng đ phịng tr b nh th i qu t i Malaysia (A.B. Eskes and C. Lanaud, 1997) [15]. *C i thi n kh năng s n lư ng Đ u th k 20 t i Indonesia đã b t đ u ch n l c dịng vơ tính đ c i thi n di truy n cho s n lư ng, ch s qu và kích c h t. Trinidad b t đ u t nh ng năm 1930. Các dịng vơ tính Trinitario ch n t o Indonesia (DR) và Trinidad (ICS) cĩ ti m năng s n lư ng 1 1,5 t n/ha, cao hơn các qu n th c truy n tr ng hai nư c này. T i Tây phi, ch n l c các đ i con lai đã b t đ u trong nh ng năm 1940. Mư i đ i con lai gi a các dịng vơ tính Forastero Thư ng Amazon, nh p t Trinidad, cĩ thích ng đ ng ru ng t t, s m mang hi u qu và năng su t cao hơn so v i qu n th Forastero h Amazon đ a phương. Trong nh ng năm 1950 và 1960, các đ i con th h th hai và ba, G2 và G3, xu t phát t th ph n t do c a mư i đ i con trên đã đư c phân ph i cho nơng dân s n xu t nh Ghana và Nigieria, sau đĩ h u h t các nư c s n xu t ca cao đ u ti n hành ch n l c các con lai F1 do lai gi a các dịng vơ tính, thư ng là r t thành cơng. T i Brazil, con lai gi a các dịng vơ tính nh p n i (Thư ng Amazon và Trinitario) v i các dịng vơ tính đ a phương (H Amazon) đã s m cho năng su t và cao hơn 100 200% so v i đ i con lai c a các dịng vơ tính đ a phương trong 6 v thu ho ch đ u. Các dịng vơ tính đ a phương cũng cĩ th cho đ i con t th v i năng su t cao hơn 2 t n/ha cây trư ng thành.
- 25 Malaysia t năm 1980 đã b t đ u ch n l c con lai và dịng vơ tính. Các dịng vơ tính và con lai t t nh t cĩ ti m năng s n lư ng trung bình 2,5 3 t n/ha (Degeus, J.G, 1973) [19]. K t qu Malaysia và B Bi n Ngà ch ng minh r ng cĩ th gia tăng năng su t 20 40% v i cách làm đơn gi n là m r ng cơ s di truy n c a b m di truy n trong các t h p lai (Paulin và ctv, 1994). Ch n l c h i quy đã đư c đ xu t nh m đ m b o ti n đ di truy n cao và liên t c (A.B. Eskes and C. Lanaud, 1997) [15]. 1.4.2 Trong nư c T i Vi t Nam sau đ t du nh p ca cao đ u tiên vào năm 1878 B n Tre, cây ca cao đã đư c tr ng r i rác nhi u vùng. Năm 1956, chính quy n Mi n Nam cũ đã ra chương trình kh o nghi m cây ca cao t i t nh Tây Nguyên và Đ ng B ng Sơng C u Long. T i Buơn Ma Thu t, kho ng 20 ha ca cao tr ng xen trong nh ng vư n cao su. Sau năm 1979 nư c ta đã cĩ nhi u n l c trong vi c phát tri n cây ca cao. Các t nh C n Thơ, Vĩnh Long đã cĩ kho ng 500 600 ha ca cao đư c tr ng xen trong nh ng vư n d a ho c vư n cây ăn trái. T i Đ k L k Vi n Khoa h c Nơng Lâm nghi p Tây Nguyên và trư ng Trung h c Nơng Nghi p đã kh o nghi m, nhân gi ng ca cao cung c p cho t nh Qu ng Ngãi phát tri n 1.000 ha sau năm 1989. Nhìn chung cây ca cao sinh trư ng và phát tri n t t, năng su t đ t trung bình t 600 800 kg khơ/ha Qu ng Ngãi, Tây Nguyên t 1500 2000 kg khơ/ha (Phan Qu c S ng, 1997) [9]. Hi n nay cây ca cao đang là lo i cây tr ng cĩ th m nh trong chi n lư c chuy n đ i cơ c u cây tr ng, đa d ng hĩa s n ph m nơng nghi p và b n v ng v mơi trư ng sinh thái. Các nghiên c u v sinh lý t 1980 1985 đã xác đ nh nh ng đ c đi m sinh trư ng c a cây ca cao trong đi u ki n Tây Nguyên làm cơ s cho nh ng đ xu t nghiên c u h th ng cơng tác thích h p. Do đi sau trong phát tri n cây ca cao nên Vi t Nam c n v n d ng các thành t u v gi ng trên th gi i nh t là t các qu c gia như Costa Rica, Trinidad,
- 26 B Bi n Ngà, Malaysia. Thơng qua t ch c ACRI (M ) và chương trình cây ca cao qu c gia, năm 1994 Vi t Nam cĩ nh p 7 con lai t Costa Rica và tr ng t i Lâm Hà (Lâm đ ng), Trư ng Đ i h c Nơng Lâm TP HCM (TP. HCM), trư ng Đ i h c C n Thơ. Năm 1997 Ti p t c nh p t Malaysia 14 con lai tr ng thí nghi m năm 1998 t i Vi n Khoa h c k thu t NLN Tây Nguyên, trung tâm Khuy n Nơng Qu ng Ngãi, trung tâm Khuy n Nơng Bình Đ nh, vi n mi n Trung Vi n khoa h c Nơng nghi p Vi t Nam (Bình Đ nh), trung tâm Khuy n Nơng t nh Bình Phư c, Trư ng Đ i h c Nơng Lâm TP HCM (Nguy n Văn Uy n, 1999) [12]. Hi n nay 48 cá th t 12 dịng b m c a các con lai này đang đư c duy trì và nhân gi ng t i Vi n khoa h c K thu t Nơng Lâm nghi p Tây Nguyên. B ng 1.8: Ch t lư ng ca cao Vi t Nam v i m t s nư c năm 2008 2009 B Bi n Tiêu chí Cameroon Ghana Nigeria Vi t Nam Ngà S h t/100gr 96 96 88 94 93 % Đ m 7,0 76 7,6 7,7 7,6 % H t khuy t t t (m c, n y m m, cơn 0,6 6,0 6,0 1,0 3,0 trùng) % Chai xám 0,2 8,0 5,0 0 3,0 % T p ch t & rác 0,6 1,11 0,6 0,3 0,9 th i % Lên men hồn 73,9 n/a n/a n/a n/a tồn % Lên men m t 23,4 n/a n/a n/a n/a ph n % Tím hồn tồn 2,7 n/a n/a n/a n/a % T l bơ 52,4 54,2 55,3 5,7 53,3 % T l v h t 14,2 11,1 10,2% 12,2 10,7 % T l FFA n/a 1,73 1,28 0,92 11,4 Axít béo t do pH n/a 5,7 5,4 5,4 5,4 (Ngu n Cargill Vietnam)
- 27 B ng 1.9: Ch t lư ng ca cao theo t ng t nh (Năm 2008 2009) N y Lên men Lên men Tím Đ Chai m m, T p S h t M c hồn m t hồn T nh m xám cơn ch t /100gr (%) tồn ph n tồn (%) (%) trùng (%) (%) (%) (%) (%) Đ k L k 7,0 99 0,4 0.1 0,1 0,8 68,7 28,0 3,3 Đăk 7,0 102 1,0 0,0 0,0 1,1 69,3 28,0 2,7 Nơng Bình 7,0 91 0,2 0,2 0,2 0,4 73,0 25,0 2,0 Phư c Đ ng 6,9 83 0,0 0,5 0,4 0,3 87,0 12,0 1,0 Nai Bà R a Vũng 6,9 92 0,1 0,4 0,2 0,2 77,0 21,0 2,0 Tàu Ti n 7,0 90 0,0 0,3 0,2 0,1 85,0 14,0 1,0 Giang B n Tre 7,0 92 0,4 0,4 0,5 0,3 79,4 18,0 2,6 (Ngu n: Cargill Vietnam, năm 2009) 1.4.3 Nh ng kh i đ ng bư c đ u t i Đ k L k Theo k ho ch, đ n năm 2010, t nh Đ k L k tr ng m i thêm 6.000 ha ca cao. Th nhưng, hi n nay, ph n l n các đ a phương, các ngành ch c năng chưa th t s quan tâm đ n vi c phát tri n cây ca cao. T nh cũng chưa cĩ chính sách khuy n khích, h tr cho các h gia đình đ ng bào các dân t c đ u tư phát tri n cây ca cao.
- 28 Hi n nay, các h gia đình đ ng bào các dân t c, các cơng ty cà phê trên đ a bàn t nh Đ k L k đã tr ng đư c g n 900 ha cây ca cao, trong đĩ cĩ m t s di n tích đã cho thu ho ch, mang l i hi u qu kinh t cao. Cơng ty Cà phê Krơng Ana, cách đây hơn 4 năm đã m nh d n phá b hàng trăm ha cà phê già c i, kém hi u qu kinh t , chuy n sang tr ng 292 ha ca cao, trong đĩ cĩ 160 ha ca cao đư c tr ng t nh ng năm 2002 2003, bư c đ u đã cho thu ho ch, năng su t đ t bình quân g n 2 t n h t khơ/ ha. V i th i giá như hi n nay, m t ha ca cao cũng cho thu nh p t 50 tri u đ ng tr lên. Đây cũng là đơn v cĩ nhi u di n tích ca cao nh t t nh. Nh ng năm g n đây, v i s giúp đ c a chương trình ca cao qu c gia và s h p tác h tr v m t k thu t c a Vi n nghiên c u ca cao Châu M ACRI (Ameriacan Cocoa Esearch Institute). Vi n Khoa h c k thu t NLN Tây Nguyên và trư ng Đ i h c Nơng Lâm TP. HCM đã ti n hành nh p, ch n t o, kh o nghi m 14 gi ng ca cao cho năng su t cao và s n lư ng t t t Malaysia và m t s nư c n i ti ng v s n xu t ca cao trên th gi i bư c đ u đã đưa ra s n xu t m t s gi ng cĩ tri n v ng. D án h tr qu n lý ngu n nư c Đ k L k DANIDA (SWRM) đã h tr m t ph n cho các ho t đ ng nghiên c u s n xu t và thương m i ca cao, xây d ng mơ hình phát tri n ca cao t i Đ k L k [5] . Trong nh ng năm 1998 2000 S Nơng nghi p & PTNT đã đi u tra, kh o sát, đánh giá các cây ca cao đã cĩ trư c đây trong t nh và Trung tâm Khuy n Nơng đã ti n hành tri n khai các mơ hình tr ng th nghi m các huy n , thành ph . Bư c đ u đi đ n nh n xét: đi u ki n sinh thái Đ k L k phù h p v i sinh trư ng, phát tri n c a cây ca cao. Đ ng th i cũng đã xác đ nh đư c nh ng nguyên nhân c a s thành cơng, th t b i c a các mơ hình và rút ra nh ng kinh nghi m v k thu t vư n ươm, tr ng m i, chăm sĩc. T i H i ngh qu c t bàn v tình hình s n xu t ca cao th gi i và tri n v ng phát tri n ca cao Vi t Nam, các chuyên gia th ng nh t cho r ng: Vi t Nam cĩ thu n l i và ti p thu đư c nh ng thành qu nghiên c u ca cao c a th gi i mà
- 29 h ph i tr i qua nhi u năm m i đ t đư c (Malaysia ph i tr i qua 60 70 năm) nh t là gi ng và k thu t canh tác, phịng tr sâu b nh, b o qu n, ch bi n, xu t kh u. Đi u quan tr ng là b o đ m cho ch t lư ng ca cao đ t yêu c u th trư ng và giá thành h đ tăng s c c nh tranh. 1.4.4 M t s k t qu nghiên c u v các dịng ca cao Nghiên c u ch n t o gi ng và cơng ngh nhân gi ng ca cao, t i Đ k L k, Lâm Đ ng, Bình Phư c (Đào Th Lam Hương, 2005) [6]. Qua nghiên c u đã ch n đư c 5 cây đ u dịng ca cao trên vư n t p đồn gi ng đĩ là các dịng như VT13, VT14, VT18, VT21, VT22. Đã đáp ng các tiêu chí ch n l c chính: sinh trư ng kh e, năng su t h t khơ trung bình đ t 3,90 kg/cây/năm tương đương 4,33 t n/ha. Kháng b nh th i qu (Phytopthora Palmivora) t trung bình đ n cao: ch t lư ng h t đ t yêu c u xu t kh u. Các cây đ u dịng này đã đư c H i đ ng nghi m thu c p B thơng qua ngày 26/11/2005 và cho phép s d ng trên đ a bàn các t nh Tây Nguyên và các t nh mi n Đơng Nam b . Kh năng sinh trư ng và năng su t v bĩi đ u cĩ các dịng n i b t t i 3 đi m thí nghi m Đ k L k, Lâm Đ ng và Bình Phư c là VT13, VT18, VT21. Các dịng cho qu s m, vư n cây m i bư c vào năm kinh doanh năng su t đ t 1,26 1,35 t n/ha [6]. T thí nghi m so sánh các đ i con lai ch n đư c 6 cây tr i năng su t trung bình 3,59 kg h t khơ/cây, c h t l n (trung bình: 1,48g và ch s qu th p (16,7 qu cho 1 kg h t khơ) làm v t li u gi ng cho thí nghi m so sánh gi ng giai đo n sau. Nghiên c u nhân dịng b m , xây d ng vư n s n xu t h t lai ca cao bư c đ u t o ra đư c 50.000 100.000 h t lai/năm cung c p cho s n xu t. Các nghiên c u v đánh giá tính thích ng c a các dịng ca cao, t i Vi n Khoa h c k thu t NLN Tây Nguyên (Tr n Loan Anh, Đ tài t t nghi p 2006) [1]. K t qu cho th y qua 10 dịng ca cao: VT1, VT2, VT4, VT7, VT8, VT14, VT15, VT16, VT18, VT22 ch n l c trong nư c t i Đ k L k nh n th y 7 dịng cĩ
- 30 kích c h t l n (tr ng lư ng 1 h t khơ > 1g) đĩ là các dịng: VT1, VT2, VT4, VT8, VT16, VT18 và VT22, trong đĩ 2 dịng VT8, VT16 cĩ kh năng cho năng su t cao (dịng VT16 đ t 1,25 t n h t khơ/ha và dịng VT8 đ t 1,14 t n h t khơ/ha) Nhân gi ng vơ tính b ng phương pháp ghép đã đư c nghiên c u trong các năm 1995 1998 t i Vi n Khoa h c k thu t NLN Tây Nguyên. K thu t ghép non n i ng n dư i tr c h di p cho t l xu t vư n là 60%. Trong giai đo n 2001 2005, song song v i nhi m v nghiên c u chính là nghiên c u ch n t o gi ng và nhân gi ng cho cây ca cao, các nghiên c u v thành ph n sâu b nh h i trên cây ca cao t i Đ k L k, các thí nghi m v phân bĩn, m t đ tr ng và lên men m u nh h t ca cao cũng đang đư c ti n hành t i Vi n Khoa h c k thu t Nơng Lâm nghi p Tây Nguyên. Th c t cho th y t i Đ k L k, m c dù di n tích ca cao hi n nay chưa nhi u (trên 1.000 ha) và h u h t đang giai đo n ki n thi t cơ b n nhưng b nh h i đang là v n đ đ t ra. K t qu đi u tra b nh h i trên cây ca cao t i Đ k L k c a b mơn B o V Th c V t Vi n Khoa h c k thu t Nơng Lâm nghi p Tây Nguyên cho th y b nh th i đen qu do n m Phytophthora spp, gây h i thư ng xuyên và đ c bi t nghiêm tr ng trong các tháng mùa mưa. T l qu b nh trên các vư n ca cao đang cho bi n đ ng t 15,6 15,8% và ch s b nh bi n đ ng t 8,8 29,7%. Trư ng Đ i h c Nơng Lâm TP. HCM, các nghiên c u v k thu t nhân gi ng vơ tính cho cây ca cao b ng phương pháp ghép, các thí nghi m lên m u men nh và nghiên c u kh o nghi m đánh giá tính thích ng c a các dịng thương m i nh p n i c a các t nh Duyên h i Nam Trung b và đ ng b ng sơng C u Long cũng đang đư c ti n hành t năm 1999 đ n nay. K thu t nhân gi ng vơ tính ca cao b ng phương pháp ghép áp cành dư i tr c h di p, dùng cành ghép m t đ t và m t lá, c t b đi ¾ phi n lá đ t t l ghép s ng > 90% (Ph m H ng Đ c Phư c, 2003) [7].
- 31 CHƯƠNG 2 N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U 2.1 Đ i tư ng nghiên c u G m 05 dịng ca cao, đư c tr ng vào năm 2003 và đang th i kỳ kinh doanh, c th : TT Ký hi u dịng Tên dịng 1 TD1 BAL 209 2 TD3 BR 25 3 TD5 KKM 22 4 TD6 PBC 123 5 TD10 DÉA 001 2.2 Đ a đi m và th i gian nghiên c u Đ a đi m nghiên c u: t i đ i 2 thu c Cơng ty cà phê ca cao, thơn Quỳnh Ng c, xã Ena, huy n Krơng Ana, t nh Đ k L k. Th i gian nghiên c u: t tháng 9/2009 đ n tháng 9/2010. 2.3 N i dung nghiên c u 2.3.1 Đánh giá đi u ki n t nhiên và tình hình phát tri n ca cao t i huy n Krơng Ana, t nh Đ k L k. 2.3.2 Đánh giá kh năng sinh trư ng, phát tri n c a 5 dịng ca cao. 2.3.3 Đánh giá kh năng cho năng su t và ph m c p h t c a 5 dịng ca cao. 2.3.4 Đánh giá tình hình sâu b nh h i c a 5 dịng ca cao. 2.4 Phương pháp nghiên c u 2.4.1 Phương pháp đi u tra Đi u tra thu th p s li u v di n tích, năng su t, s n lư ng, năm tr ng t i phịng K thu t c a Cơng ty Cà phê Ca cao Krơng Ana, t nh Đ k L k.
- 32 Đi u tra v sâu b nh h i: Áp d ng phương pháp đi u tra phát hi n sinh v t gây h i cây tr ng theo quy đ nh tiêu chu n ngành B o v Th c v t [13]. Trư c khi đi u tra di n bi n trong vư n, ti n hành đánh d u sơn theo th t tồn b s cây trên các đi m c n đi u tra trong vư n. Quan sát đánh giá m c đ gây h i, ghi chép tình hình gây h i, đ c đi m h i, m c đ h i theo các c p trên t t c các cây và thu th p các m u h i đem v phân tích, giám đ nh. Th i gian đi u tra: Quá trình đi u tra chia làm 4 th i đi m: Gi a mùa mưa: tháng 7 8 Cu i mùa mưa: tháng 9 10 Đ u mùa khơ: tháng 11 12 Gi a mùa khơ: tháng 1 2 Đ đánh giá chính xác hơn, t i m i th i đi m chúng tơi đi u tra làm 2 đ t vào trung tu n các tháng. * Đ i v i sâu h i Đi u tra theo phương pháp 5 đi m chéo gĩc, đi u tra 5 cây/đi m, khơng đi u tra các cây ngồi b lơ. Trên m i cây quan sát tồn b cây đ phát hi n tri u ch ng b h i như: héo ng n, héo cành, ch y nh a, khơ cành, khơ qu , lá cĩ v t h i ho c bi n d ng (chú ý c qu trên cây và qu r ng dư i đ t). Sâu h i trên cành (cành lá, cành hoa, cành qu ): m i đi m đi u tra theo 4 hư ng x m i hư ng 2 cành (lá, hoa, qu )/cây. Sâu h i trên thân : m i đi m đi u tra 10 cây. * Đ i v i b nh h i Đi u tra theo 5 đi m chéo gĩc. B nh trên thân: m i đi m đi u tra 10 thân. B nh h i trên cành: m i đi m đi u tra theo 4 hư ng x m i hư ng 2 cành/cây. 2.4.2 Phương pháp b trí thí nghi m Thí nghi m b trí theo ki u kh i đ y đ ng u nhiên m t nhân t , 3 l n nh c l i, g m 5 cơng th c:
- 33 Cơng th c 1: Dịng TD1. Cơng th c 2: Dịng TD3. Cơng th c 3: Dịng TD5. Cơng th c 4: Dịng TD6. Cơng th c 5: Dịng TD10. Kho ng cách tr ng: hàng cách hàng 3 m, cây cách cây 3 m. Di n tích ơ thí nghi m là: 300m 2. S ơ thí nghi m là 15 ơ. T ng di n tích lơ thí nghi m là: 1ha. M i dịng theo dõi 15 cây. Sơ đ b trí thí nghi m I II III CT1 CT3 CT4 D I CT2 CT5 CT1 D I B O CT3 CT1 CT3 B O V CT4 CT4 CT5 V CT5 CT2 CT2 D I B O V Ghi chú: I, II, III : l n nh c CT : cơng th c 2.4.3 Phương pháp l y m u đ t M u đ t đư c l y t i vư n thí nghi m theo 05 đi m chéo gĩc đ sâu 0 30 cm và 30 60 cm nơi khơng cĩ v t tích ch t h u cơ cao, khơng b xĩi mịn, ngay rìa tán lá xu ng, cho vào túi ghi lý l ch m u và đem v phịng phân tích phơi khơ và x lý qua rây 0,25 mm và 1 mm đ phân tích các ch tiêu. 2.4.4 Phương pháp x lý s li u T t c các s li u đư c x lý th ng kê b ng ph n m m Excel & IRRITAT 5.0
- 34 2.5 Các ch tiêu theo dõi 2.5.1 Các ch tiêu sinh trư ng, phát tri n Chi u cao cây (m): đo cách m t đ t 10 cm ho c cách v t ghép 5 cm lên t i ng n cây. Đư ng kính tán: đo b ng thư c g cĩ chi u dài 5m, đo t mép tán bên này sang mép tán bên kia, đo theo hai chi u vuơng gĩc r i l y trung bình. Đư ng kính g c (cm): dùng thư c dây đ đo chu vi sau đĩ tính đư ng kính, đo cách m t đ t 10cm. Đ cao phân cành: Đo cách m t đ t đ n đi m phân cành đ u tiên. Th i gian b t đ u ra hoa, n hoa và k t thúc n hoa. 2.5.2 Ch tiêu v qu , h t * Đ i v i qu : l y ng u nhiên 5 qu chín, khi cịn tươi b cu ng cân trên cân đ ng h lo i 1kg, sau đĩ chia trung bình. Dùng thư c k p đ đo chi u dài, và r ng qu r i tính trung bình. Tr ng lư ng qu (gam). Kích thư c qu (dài, r ng). Mơ t hình thái qu (v qu , cu ng qu , chĩp qu ). Màu s c qu . B m t v qu . Tr ng lư ng h t tươi/qu (gam). * Đ i v i h t: h t sau khi tách kh i v và cùi s y khơ đ m 7 8%. Dùng cân đi n t đ cân tr ng lư ng h t khơ c a m t qu và chia s h t trong qu đ tính tr ng lư ng 1 h t khơ. Dùng thư c k p đo dài, dày, r ng c a 15 h t sau đĩ l y trung bình. S h t/qu . Kích thư c h t (cm): dài, dày, r ng. Tr ng lư ng h t khơ/qu (gam). Tr ng lư ng h t tươi/qu (gam). Tr ng lư ng 1 h t khơ (gam).
- 35 2.5.3 Ch tiêu v năng su t S qu /cây/năm: D a vào b ng th c thu 2 v /năm đ tính s qu /cây. Năng su t h t khơ/cây (kg): Tính năng su t trung bình h t khơ c a qu /cây r i nhân s cây/ha (1.110 cây). 2.5.4 Ch tiêu v sâu b nh h i * Đ i v i sâu h i ∑ nivi M c đ h i (R%) = x 100 NV Trong đĩ: R% : M c đ h i c a t ng lồi sâu h i. ni: s lá (cành, hoa, qu ) b h i c p i. vi: là tr s c p h i i. N: T ng s lá (cành, hoa, qu ) quan sát. V: c p h i cao nh t. T ng s cây (lá, ch i, cành, qu ) b sâu h i T l b h i (P%) = x 100 T ng s cây (lá, ch i, cành, qu ) đi u tra * Đ i v i b nh h i T ng s lá (cành, qu ) b b nh . T l b nh (P%) = x 100 T ng s lá (cành, qu ) đi u tra ∑ a.n . Ch s b nh (R%) = x 100 N.b Trong đĩ: a: C p b nh n: S lá (qu , thân, cành) b b nh c p tương ng N: T ng s lá (qu , thân, cành) đi u tra b: C p b nh cao nh t Xác đ nh thành ph n và m c đ gây h i c a m t s lo i sâu b nh h i ch y u trên cây ca cao.
- 36 * Đ i v i lồi chích hút M c đ cây b h i đư c chia thành 4 c p: C p 0: khơng cĩ sâu. C p 1: 1/2 3/4 di n tích lá ho c ch i b h i (m c đ n ng). C p 4: > 3/4 di n tích lá ho c ch i b h i (m c đ r t n ng). * Đ i v i lồi sâu đ c thân C p 1: nh (cây cĩ 1 2 v t đ c ho c m t cành b héo, cây v n xanh t t). C p 2: trung bình (cây cĩ 3 5 v t đ c thân ho c 2 4 cành b đ c, cây phát tri n trung bình). C p 3: n ng (l c nh , cây b gãy do v t đ c c a sâu, tán cây vàng héo). * B nh trên lá Đư c đánh giá theo các c p như sau: C p 1: cĩ v t b nh đ n 1% di n tích lá b b nh. C p 3: > 1 5% di n tích lá b b nh. C p 5: > 5 25% di n tích lá b b nh. C p 7: > 25 50% di n tích lá b b nh. C p 9: > 50% di n tích lá b b nh. * B nh trên qu C p 1: cĩ v t b nh đ n 5% di n tích qu cĩ b b nh. C p 3: > 5 10% di n tích qu cĩ v t b nh. C p 5: > 10 15% di n tích qu cĩ v t b nh. C p 7: > 15 20% di n tích qu cĩ v t b nh. C p 9: > 20% di n tích qu cĩ v t b nh. * B nh h i cành C p 1: cĩ v t b nh đ n 10% di n tích cành 1 tu i b b nh. C p 3: > 10 20% di n tích cành 1 tu i ho c 10% cành 3 tu i b b nh. C p 5: > 20% di n tích cành 3 tu i ho c 10% cành 4 tu i b b nh.
- 37 C p 7: > 20% cành 4 tu i ho c 10% cành cơ b n b b nh. C p 9: > 20% cành cơ b n ho c 50% chu vi v g c b b nh. * M c đ ph bi n c a sâu b nh h i M c đ ph bi n (kí hi u M) đư c lư ng hố theo t n su t b t g p và đư c tính theo cơng th c: T ng s đi m cĩ sâu b nh h i M c đ ph bi n (M) = x 100 T ng s đi m đi u tra M c đ ph bi n đư c chia làm 3 m c như sau: (+): 60% t n su t b t g p (r t ph bi n). 2.5.5 Các ch tiêu hĩa tính đ t pH KCl : Đo b ng phương pháp Meter. Mùn % : Đo b ng phương pháp Tiurin. N % : Xác đ nh b ng phương pháp Kjeldahl. P2O5 % : Xác đ nh b ng phương pháp so màu quang đi n. P2O5 dt (mg/100 g đ t) : Xác đ nh b ng phương pháp Oniani. K2O % : Xác đ nh b ng phương pháp Quang k ng n l a. K2O dt (mg/100 g đ t) : Phương pháp Quang k ng n l a. Ca 2+ , Mg 2+ (lđl/100 g đ t) : Phương pháp Trilon B. 2.6 Các bi n pháp k thu t áp d ng Đư c áp d ng theo quy trình k thu t c a Cơng ty cà phê ca cao Krơng Ana.
- 38 B ng 2.1: M c đ u tư cho vư n ca cao giai đo n kinh doanh Năm Lo i v t tư ĐVT 1 2 3 4 5 6 Urê Kg 140 170 210 280 310 340 Kali Clorua Kg 100 140 180 250 300 350 Lân văn đi n Kg 300 500 500 500 500 500 Thu c tr sâu Lít 4 4 4 4 4 4 Tư i nư c L n 3 3 3 3 3 3 (Ngu n: Cơng ty cà phê ca cao) N u khơng cĩ phân chu ng thì Cơng ty s thay th phân h u cơ ho c phân vi sinh theo đ nh m c 2.000 kg/ha ho c tương đương. Trư ng h p khơng cĩ các lo i phân vơ cơ như trên, Cơng ty s đ u tư phân NPK t ng h p cĩ giá tr tương đương.
- 39 CHƯƠNG 3 K T QU VÀ TH O LU N 3.1 Đánh giá đi u ki n t nhiên và th c tr ng phát tri n ca cao t i huy n Krơng Ana 3.1.1 Đánh giá đi u ki n t nhiên c a huy n Krơng Ana 3.1.1.1 V trí đ a lý huy n Krơng Ana Huy n KrơngAna n m phía Đơng Nam t nh Đ k L k, đư c thành l p ngày 19 tháng 9 năm 1981, cách thành ph Buơn Ma Thu t 39 km, là m t huy n cĩ ti m năng l n đ phát tri n m t n n nơng nghi p b n v ng. Huy n Krơng Ana g m cĩ 7 xã và 1 th tr n (th tr n Buơn Tr p là trung tâm kinh t chính tr văn hố c a huy n). Đ a gi i hành chính c a huy n như sau: Phía Đơng giáp huy n Krơng Bơng và Huy n Krơng Nơ. Phía Tây giáp huy n Krơng Nơ và huy n Chư Jut. Phía Nam giáp huy n Chưwin và huy n Lăk. Phía B c giáp huy n Krơng Păk và Thành ph Buơn Ma Thu t. V i v trí đ a lý như v y r t thu n l i cho vi c giao lưu, trao đ i, buơn bán v i các vùng lân c n. Huy n Krơng Ana m i tách làm 2 huy n vào tháng 8/2007. 3.1.1.2 Đ a hình khu v c nghiên c u Huy n Krơng Ana n m phía Đơng Trư ng Sơn, đây là vùng ti p giáp gi a Cao nguyên Buơn Ma Thu t và Cao nguyên Đ k Nơng, ch u s chia c t c a h th ng sơng Sêrêpơk v i 2 nhánh chính là sơng Krơng Ana và sơng Krơng Nơ nên đ a hình đa d ng và ph c t p, v a cĩ núi cao, đ i lư n sĩng và vùng trũng đ ng b ng, đ a hình th p d n theo hư ng Đơng B c Tây Nam. Đ cao trung bình so v i m t nư c bi n vào kho ng 450 500 m, đi m cao nh t 500 m (đ i 4, khu v c II), đi m th p nh t 411 m (d c sơng Sêrêpơk).
- 40 V i đ a hình đa d ng thích h p cho vi c phát tri n các lo i cây tr ng v t nuơi, tuy nhiên cũng gây ra khơng ít khĩ khăn do khơ h n vùng cao vào mùa khơ và ng p úng vùng trũng vào mùa mưa. 3.1.1.3 Đ t đai Tồn huy n cĩ t ng di n tích đ t t nhiên là 64.432 ha, chia thành 5 nhĩm chính: Nhĩm d c t : Di n tích là 1.982 ha, chi m 3,07% di n tích t nhiên c a huy n. Nhĩm đ t này cĩ t ng canh tác dày, m n, đ phì cao thích h p cho vi c thâm canh cây lúa nư c, ngơ lai và các lo i cây màu khác. Nhĩm đ t phù sa: Di n tích 10.557 ha, chi m 16,37% di n tích đ t t nhiên c a huy n. Nhĩm đ t này thích h p cho vi c tr ng các lo i cây hàng năm như lúa nư c và các lo i cây hoa màu. Nhĩm đ t đ vàng: Di n tích 50.124 ha, chi m 77,73% t ng di n tích đ t t nhiên c a huy n. Đây là nhĩm đ t chính c a huy n, nhĩm đ t này cĩ t ng canh tác dày, thành ph n cơ gi i n ng, tơi x p, cĩ hàm lư ng dinh dư ng cao thích h p cho vi c phát tri n các cây cơng nghi p dài ngày cĩ giá tr kinh t cao như: cà phê, ca cao, tiêu, đi u, cây ăn qu Nhĩm đ t đen: Cĩ di n tích 138 ha, chi m 0,28% t ng di n tích t nhiên c a huy n, ch y u là đ t đen trên đá Bazan. Nhĩm sơng su i, ao, h : di n tích 1.684 ha, chi m 2,61% t ng di n tích đ t t nhiên c a huy n. V i các lo i đ t đa d ng cĩ th tr ng đư c nhi u lo i cây tr ng khác nhau, đ c bi t thu n l i cho vi c phát tri n các mơ hình nơng lâm k t h p. Tình hình s d ng đ t c a huy n như sau: Đ t t nhiên là 64.439 ha, trong đĩ đ t nơng nghi p là 43.216 ha (chi m 67,06%), đ t lâm nghi p cĩ 7.671,43 ha (chi m 11,90%), đ t chưa s d ng là 6.076,41 ha (chi m 9,42%) bao g m: đ t sình l y, đ t đ i núi b c màu, đ t b ng chưa s d ng Di n tích đ t nơng nghi p chi m > 60% di n tích đ t t nhiên r t thu n l i cho vi c phát tri n nơng nghi p t i đ a
- 41 phương, bên c nh đĩ n u c i t o, b i dư ng các lo i đ t chưa s d ng đưa vào s d ng s gĩp ph n phát tri n kinh t c a huy n . 3.1.1.4 Khí h u, thu văn * Khí h u Huy n Krơng Ana n m trong ti u vùng 2 Tây Nam Buơn Ma Thu t, phía B c và Đơng B c cĩ dãy núi cao bao b c. Khí h u đư c chia làm 2 mùa rõ r t là mùa mưa và mùa khơ. Mùa mưa kéo dài t tháng 5 đ n tháng 10, khí h u m và d u mát. Mùa khơ t tháng 11 đ n tháng 4 năm sau, khí h u mát và l nh đ u mùa, khơ nĩng cu i mùa, đ m th p, thư ng cĩ giĩ m nh. Nhi t đ khơng khí trung bình năm là: 23 24 0C. Tháng cĩ nhi t cao nh t là tháng 4: 29 0C. Tháng cĩ nhi t đ th p nh t là tháng 1: 18 0C. S gi n ng 2.000 2.325 gi /năm. Biên đ nhi t ngày và đêm cao: 10 0C. Lư ng mưa trung bình năm t : 1.464 mm/năm, lư ng mưa t p trung nhi u nh t vào tháng 7,8,9 (1.676 mm). m đ trung bình năm là 81 84%, m đ th p nh t là 71%, m đ cao nh t là 88%. B ng 3.1: M t s ch tiêu khí tư ng c a khu v c nghiên c u qua các năm Năm Y u t 2005 2006 2007 2008 2009 Nhi t đ TB năm ( 0C) 24,1 24,1 24,3 24,8 23,5 Lư ng mưa năm (mm) 1.206,3 1.454,4 1.551,2 1.435,3 1.464 Đ m TB năm (%) 80 81 82 80 82,5
- 42 B ng 3.2: S li u khí tư ng khu v c nghiên c u t 11/2009 đ n 7 /2010 Tháng XI XII I II III IV V VI VII Y u t Nhi t đ KK TB 24,3 22,6 20,7 20,8 22,6 21,1 20,7 22,8 24,4 (0C) Nhi t đ KK t i 31,0 30,7 30,7 31,0 30,7 28,5 30,7 31,0 32,0 cao ( 0C) Nhi t đ KK t i 2,0 14,7 16,0 15,5 14,7 15,5 16,0 15,5 19,5 th p ( 0C) Đ m KK (%) 88 88 81 79 85 85 81 79 87 T ng lư ng mưa 227,2 148,8 12,1 4,2 4,5 25,2 12,1 4,2 87,3 (mm) S ngày mưa 17 17 4 2 3 7 10 18 22 (ngày) T ng b c hơi 64,3 61,1 112,3 125, 4 113,1 124,2 131,1 125,4 69,5 (mm) T ng gi n ng 181,3 109,1 219,4 229,6 230,1 169,2 14,4 229,6 205,8 (gi ) (Ngu n: Trung tâm DB KTTV t nh Đ k L k) * Ch đ giĩ Hư ng giĩ chính là hư ng Đơng B c, nhưng nh cĩ s bao b c c a dãy núi phía B c và Đơng B c nên t i v trí cách m t đ t 2m t c đ giĩ ch cĩ 1 2,5 m/s, riêng vùng đ i núi đ cao 560 m cĩ t c đ giĩ l n hơn là 5,2 6 m/s đ cao 10 m. T c đ giĩ đây đ m b o khơng x y ra bão l n, r t thu n l i cho vi c phát tri n nơng nghi p. * Thu văn Huy n Krơng Ana cĩ h th ng m t nư c khá d i dào do đư c bao b c b i sơng Sêrêpơk cùng v i h th ng h đ p, thác, su i nh và h th ng thu
- 43 l i. Ngồi ra, cịn h th ng m ch nư c ng m cũng đư c khai thác cho sinh ho t và ph c v cho s n xu t nơng nghi p khá n đ nh, đ m b o ch t lư ng. V i đ c đi m thu văn như trên cho phép huy n cĩ đi u ki n phát tri n s n xu t nơng nghi p, đ c bi t là cây cơng nghi p dài ngày. Ngồi ra, cịn là ti m năng l n đ phát tri n du l ch như thác Gia Long, xây d ng thu đi n Buơn Cuơr, giao lưu buơn bán v i các huy n khác. Tuy nhiên, v i ch đ thu văn như v y cũng gây ra khơng ít khĩ khăn, mưa l n gây ng p úng c c b gây thi t h i cho s n xu t nơng nghi p. Tĩm t t đ c đi m khí h u c a Đ k L k và so sánh v i yêu c u sinh thái c a cây ca cao th hi n qua b ng 3.3. B ng 3.3: So sánh yêu c u sinh thái c a cây ca cao v i đi u ki n sinh thái Đ k L k Yêu c u sinh thái đ i v i Đi u ki n sinh thái TT Ch tiêu cây ca cao Đ k L k Nhi t đ Nhi t đ trung bình 25 0C 23,5 0C 1 T i th p ≥10 0C 11 15 0C T ng tích ơn 7.900 8.700 8.500 9.000 2 Đ m trung bình 85% 83 85% Lư ng mưa bình 1.500 mm 1.600 2.000 mm 3 quân năm Khơng cĩ giĩ m nh thư ng Khơng cĩ giĩ m nh 4 Ch đ giĩ xuyên thư ng xuyên 5 Đ cao thích h p < 700 800 m Ph bi n 500 m Qua m t s ch tiêu khí h u c a Đ k L k cho th y: so v i yêu c u c a cây ca cao đ u đáp ng t t, cũng cĩ bi n đ ng nh nhưng khơng đáng k . Đây là m t vùng đ t cĩ nhi u ưu th đ phát tri n các lo i cây cơng nghi p cĩ giá tr kinh t
- 44 cao, trong đĩ cĩ cây ca cao. V n đ hi n nay ch n dịng ca cao nào cĩ kh năng sinh trư ng, phát tri n t t, cho năng su t cao và đ t ph m c p h t. Nh n xét: Nhìn chung v i đi u ki n t nhiên c a huy n Krơng Ana r t thu n l i cho vi c giao lưu buơn bán, h c h i kinh nghi m, trao đ i thơng tin v i các vùng lân c n, đ ng th i thu n l i cho vi c phát tri n nơng nghi p b n v ng. Đ i v i cây ca cao, đi u ki n c a huy n r t thu n l i cho cây sinh trư ng phát tri n, trên th c t cây ca cao là m t trong các cây cơng nghi p đang đư c huy n quan tâm phát tri n. 3.1.2 Vài nét đ c trưng c a khu v c nghiên c u * V trí đ a lý: Cơng ty cà phê Krơng Ana n m phía Nam huy n Krơng Ana, t nh Đ k L k, g m 4 xã và 1 th tr n: Xã Ea Na, xã Ea Bơng, xã Băng Adrênh và th tr n Buơn Tr p. Cơng ty cĩ tr s đĩng t i xã Ea Bơng, n m trên t nh l 2, cách th tr n Buơn Tr p 6 km, cách thành ph Buơn Ma Thu t 20 km v phía Nam. * Đ a hình: Cơng ty cà phê Krơng Ana n m trong kh i Bazan thu c Cao nguyên Buơn Ma Thu t, đ a hình c a Cơng ty chia c t nh nhưng tương đ i b ng ph ng và th p d n theo hư ng Đơng Nam. Đ a hình này thu n l i cho vi c phát tri n Nơng nghi p nĩi chung và cây ca cao nĩi riêng, gĩp ph n phát tri n kinh t huy n. * Đ t đai : T ng di n tích t nhiên c a Cơng ty là 2.323,5 ha, trong đĩ đ t nơng nghi p là 1.964,82 ha (chi m 84,56% t ng di n tích c a Cơng ty), đ t chuyên dùng là 338,65 ha (xây d ng cơ b n 12,59 ha; giao thơng 225,14 ha; h đ p ph c v cho s n xu t là 100,56 ha), đ t khác 3,48 ha. Đ t tr ng cà phê 1.633,83 ha, đ t tr ng ca cao 294,02 ha, đ t tr ng cao su là 37,02 ha. Đ t c a Cơng ty cĩ t ng canh tác dày trên 70 cm, c u t o đ t tơi x p, d th m nư c và thốt nư c t t, đ t cĩ thành ph n cơ gi i n ng, cĩ đ mùn cao. Theo k t qu phân tích c a vi n Khoa h c k thu t Nơng Lâm nghi p Tây Nguyên, m t s ch tiêu hố tính đ t đư c th hi n qua b ng 3.4.
- 45 B ng 3.4: M t s ch tiêu hố tính đ t khu v c nghiên c u Ch tiêu T ng 0 30 cm T ng 0 60 cm Ghi chú pH KCl 4,29 4,27 Chua Mùn (%) 3,65 2,73 TB Khá Đ m (%) 0,16 0,15 Khá P2O5 d tiêu (mg/100g đ t) 5,59 8,4 TB Khá K2O d tiêu (mg/100g đ t) 10,39 12,70 Trung bình (Ngu n: b mơn Th như ng Nơng hĩa trư ng Đ i h c Tây Nguyên) Qua b ng 3.4 cho th y: đ t Cơng ty cà phê ca cao Krơng Ana thu c lo i đ t chua (đ pH KCL : 4,27 4,29), lư ng mùn t trung bình đ n khá (2,73 3,65%), đ m m c khá (0,15 0,16%), lân d tiêu t trung bình đ n khá (5,59 8,4 mg/100g), Kali d tiêu m c trung bình (10,39 12,70 mg/100 g). Qua đĩ cho th y đ t Cơng ty phù h p cho tr ng cây lâu năm, đ c bi t là cây cà phê và ca cao. 3.2.2 Th c tr ng phát tri n ca cao t i huy n Krơng Ana Cơng ty cà phê Krơng Ana đư c thành l p ngày 6/4/1985. Ban đ u là m t xí nghi p, đ n năm 1993 đ i tên thành Cơng ty cà phê ca cao Krơng Ana. T ng di n tích t nhiên c a Cơng ty vào kho ng 2.325,5 ha trong đĩ di n tích đ t nơng nghi p kho ng 1.964,82 ha (năm 2004). Đ n năm 2004 tồn b di n tích đ t nơng nghi p c a Cơng ty đã đư c chuy n sang tr ng cây cơng nghi p, ch y u là tr ng cà phê (1.633,78 ha), cao su chi m di n tích ít (37,02 ha). Cây ca cao là cây tr ng m i c a Cơng ty, ch y u là tr ng thay th trên di n tích cà phê già c i khơng hi u qu . Ca cao đư c tr ng đ u tiên vào năm 2003, h u h t ph n l n di n tích đ t tr ng ca cao ch y u t p trung xã Ea Na thu c Cơng ty cà phê ca cao, hi n nay di n tích kho ng 1.893 ha. Di n tích ca cao chia ra làm 3 khu v c do 3 đ i qu n lý, nhìn chung do ngư i dân khơng đ u tư chăm sĩc nên ca cao sinh trư ng kém, sâu b nh nhi u, năng su t th p.
- 46 B ng 3.5: Di n tích, năng su t, s n lư ng ca cao qua các năm c a huy n Krơng Ana Năm Di n tích Năng su t S n lư ng (ha) (t n/ha) (t n) 2003 250 2004 300 2005 270 2006 271 2,3 27,6 2007 277 2,42 29,07 2008 254 1,97 23,64 2009 271 2,41 28,92 (Ngu n: Phịng Nơng nghi p huy n Krơng Ana) Qua b ng 3.5 cho th y: năm 2003, 2004 và 2005 huy n Krơng Ana m i b t đ u tr ng ca cao nên chưa cho s n lư ng. Đ n năm 2006 m i b t đ u cho thu ho ch vì v y năng su t và s n lư ng ca cao cịn ít. 3 350 300 2.41 2.5 270 2.42 300 271 2.3 277 271 250 254 1.97 250 2 200 1.5 150 1 100 0.5 27.6 29.07 23.64 28.92 50 0 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Năm Năng su t (t n/ha) Di n tích (ha) S n lư ng (t n/ha) Bi u đ 3.1: Di n tích, năng su t, s n lư ng ca cao qua các năm
- 47 3.2 Đánh giá kh năng sinh trư ng c a 5 dịng ca cao Theo s li u đo đư c vào gi a mùa mưa năm 2009, chúng tơi nh n th y: sau 6 năm tr ng các dịng ca cao đã t ra thích ng v i đi u ki n khí h u Đ k L k. S li u v kh năng sinh trư ng c a 5 dịng ca cao đư c ghi nh n qua b ng 3.6. B ng 3.6: Sinh trư ng c a 5 dịng ca cao sau tr ng 6 năm (2003 2009) Chi u cao Đ cao phân Đư ng kính Đư ng kính STT Tên dịng cây (m) cành (cm) g c (cm) tán (m) 1 TD1 2,13 a 27,25 9,14 a 2,75 a 2 TD3 1,8 3 b 26,2 0 8,99 ab 2,66 a 3 TD5 1,99 ab 27,01 8,47 b 2,85 a 4 TD6 2,03 ab 27,26 9,00 ab 2,17 b 5 TD10 1,90 b 26,49 8,94 ab 2,70 a TB 1,97 26,84 8,90 2,62 CV% 4,8 3,7 9,1 LSD 5% 0,17 0,60 0,45 Qua b ng 3.6 cho th y: Chi u cao cây bi n đ ng t 1,83 2,13 m, trung bình đ t 1,97 m. Dịng cĩ chi u cao cây cao nh t là dịng TD1 (2,13 m), th p nh t là dịng TD3 (1,83 m). Qua x lý thơng kê dịng TD1 sai khác cĩ ý nghĩa v i dịng TD3 và TD10, nhưng khơng cĩ ý nghĩa v i dịng TD5 và TD6. Đ cao phân cành: do tr ng b ng cây ghép nên đ cao phân cành th p và khơng cĩ s chênh l ch đáng k gi a các dịng ca cao, bi n đ ng t 26,2 27,26 cm; trung bình đ t 26,84 cm. Đư ng kính g c: bi n đ ng t 8,47 9,14 cm; trung bình đ t 8,90 cm, dịng cĩ đư ng kính g c l n nh t là TD1 đ t 9,14 cm, th p nh t là dịng TD5 (8,47 cm). Qua x lý th ng kê dịng TD1 sai khác cĩ ý nghĩa v i dịng TD5, nhưng khơng cĩ ý nghĩa v i dịng TD3, TD6 và TD10.
- 48 Đư ng kính tán: v i kho ng cách tr ng: 3x3 m, đư ng kính tán c a 5 dịng ca cao khơng cĩ s bi n đ ng l n (2,17 2,85 m), trung bình đ t 2,62 m. Dịng cĩ đư ng kính tán l n nh t là TD5 đ t 2,85 m, đư ng kính tán nh nh t là dịng TD6 (2,17 m). Qua x lý th ng kê cho th y các dịng TD1, TD3, TD5 và TD10 sai khác khơng cĩ ý nghĩa th ng kê, nhưng khác bi t cĩ ý nghĩa v i dịng TD6. 30 27.25 26.2 27.01 27.26 26.49 25 20 Chi u cao cây (m) Đ cao phân cành (cm) 15 Đư ng kính g c (cm) 9.14 8.99 9 8.94 10 8.47 Đư ng kính tán (m) 2.75 2.66 52.13 2.85 2.17 2.7 1.83 1.99 2.03 1.9 0 TD1 TD3 TD5 TD6 TD10 Bi u đ 3.2: Sinh trư ng c a 5 dịng ca cao sau 6 năm tr ng (2003 2009) Qua đánh giá tình hình sinh trư ng, phát tri n c a 5 dịng ca cao. K t qu đư c ghi nh n b ng 3.7. B ng 3.7: Đ c đi m sinh trư ng, phát tri n c a 5 dịng Ca cao Tên dịng Đ c đi m TD1 TD3 TD5 TD6 TD10 Sinh trư ng Trung bình Trung bình Trung bình Trung bình Trung bình C u trúc tán R ng R ng R ng R ng R ng Lá/cây Trung bình Trung bình Trung bình Trung bình Trung bình Màu s c ch i Xanh nh t Đ Đ Đ đ m Đ nh t
- 49 Nhìn chung các dịng ca cao đ u sinh trư ng m c đ trung bình, c u trúc tán r ng, lá trên cây trung bình. Màu s c ch i non cĩ thay đ i gi a các dịng: t đ nh t đ n đ đ m, riêng dịng TD1 ch i non cĩ màu xanh nh t. 3.3 Đánh giá năng su t và ph m c p h t c a 5 dịng Ca cao B ng 3.8: Mơ t đ c đi m hình thái qu c a 5 dịng ca cao Hình thái qu STT Tên dịng Màu s c V Cu ng Chĩp 1 TD1 Vàng S n sùi Th t nh L i 2 TD3 Tím đ m Láng Th t nh Nh n 3 TD5 Vàng Láng Khơng th t L i 4 TD6 Tím nh t Láng Th t nh Nh n 5 TD10 Vàng S n sùi nh n L i Qua b ng 3.8 cho th y: các dịng TD1, TD5, TD10 khi qu chín đ u cĩ màu vàng, riêng dịng TD3 và TD6 cĩ màu tím nh t ho c tím đ m. Nh ng dịng cĩ v qu láng là TD3, TD5 và TD6. Riêng dịng TD1 và TD10 b m t v qu s n sùi. V cu ng qu đa s các dịng đ u cĩ th t nh , riêng dịng TD5 khơng th t và dịng TD10 cu ng qu nh n. Chĩp qu l i ho c nh n, nh ng dịng cĩ chĩp qu l i là TD1, TD5 và TD10, hai dịng cĩ chĩp qu nh n là TD3 và TD6. B ng 3.9: M t s ch tiêu v qu ca cao Tr ng lư ng Tr ng Rãnh sơ Rãnh th STT Tên dịng qu (g) lư ng v (g) c p (cm) c p (cm) 1 TD1 449,6 262,0 0,16 0,20 2 TD3 386,0 247,4 0,15 0,18 3 TD5 417,0 234,6 0,14 0,16 4 TD6 372,0 248,5 0,15 0,15 5 TD10 427 ,0 293,3 0,17 0,22
- 50 Qua b ng 3.9 cho th y: Tr ng lư ng qu bi n đ ng t 372 499,6 g. Nh ng dịng ca ca cĩ tr ng lư ng qu trên 400 g là TD1, TD5, TD10 (417 449,6g), dịng cĩ tr ng lư ng qu cao nh t là TD1 (449,6 g), th p nh t là dịng TD6 (372,0 g). Tr ng lư ng v qu bi n đ ng t 234,6 293,3 g. Tr ng lư ng v qu cao nh t là dịng TD10 (293,3 g) và th p nh t là dịng TD5 (234,6 g). Rãnh sơ c p và rãnh th c p c a các dịng ca cao sâu hay nơng cĩ liên quan đ n tr ng lư ng v cao hay th p. Nh ng dịng ca cao cĩ rãnh sơ c p và rãnh th c p sâu thì tr ng lư ng v cao. K t qu c a b ng 3.9 cho th y: dịng TD10 và TD1 cĩ rãnh sơ c p và rãnh th c p sâu thì tr ng lư ng v cao (262,0 293,3g). B ng 3.10: Kích thư c qu c a 5 dịng ca cao Kích thư c qu STT Tên dịng Dài (cm) R ng (cm) Dày v (cm) 1 TD1 18,4 7,5 1,31 2 TD3 16,4 6,9 1,15 3 TD5 15,5 7,4 1,10 4 TD6 17,4 7,0 1,12 5 TD10 19,1 7,3 1,32 Chi u dài qu c a các dịng ca cao bi n đ ng t 15,5 19,1 cm, dịng TD10 cĩ chi u dài qu dài nh t (19,1 cm), k đ n là dịng TD1 (18,4 cm), chi u dài qu ng n nh t là dịng TD5 (15,5 cm). Chi u r ng qu c a các dịng ca cao bi n đ ng t 6,9 7,5 cm. Trong đĩ dịng TD1 cĩ chi u r ng qu to nh t (7,5 cm), chi u r ng qu nh nh t là dịng TD3 (6,9 cm). T k t qu c a b ng 3.9 cho th y nh ng dịng ca cao cĩ rãnh sơ c p và rãnh th c p sâu thì v dày (ví d : dịng TD10 và TD1 cĩ rãnh sâu nên cĩ v dày: 1,31 1,32 cm). Nh ng dịng TD3, TD5 và TD6 cĩ v m ng hơn (1,10 1,15 cm).
- 51 Ngồi đánh giá đ c đi m v qu chúng tơi cịn nghiên c u v h t c a các dịng ca cao. Cây ca cao cũng gi ng như các lo i cây tr ng khác, h t ca cao là s n ph m thu ho ch cu i cùng, cĩ nh hư ng tr c ti p đ n năng su t và ch t lư ng c a s n ph m ch bi n và là m t trong nh ng tiêu chí quan tr ng trong vi c ch n gi ng. Các ch tiêu v h t c a các dịng ca cao đư c ghi nh n b ng 3.11 và 3.12. B ng 3.11: M t s ch tiêu v h t c a 5 dịng ca cao Tr ng lư ng Tr ng lư ng Tr ng lư ng S lư ng STT Tên dịng h t tươi/qu h t khơ/qu 1 h t khơ h t/qu (gam) (gam) (gam) 1 TD1 34,4 104,7 40,09 1,08 2 TD3 35,8 93,2 37,82 0,64 3 TD5 36,5 100,0 39,42 1,01 4 TD6 35,0 94,2 36,73 0,65 5 TD10 35,7 98,7 39,51 0,78 Qua b ng 3.11 cho th y: S lư ng h t/qu c a các dịng ca cao khơng cĩ s bi n đ ng l n (34,4 36,5 h t/qu ). Tr ng lư ng h t tươi/qu bi n đ ng t 93,2 104,7 g. Dịng cĩ tr ng lư ng h t tươi/qu cao nh t là dịng TD1 (đ t 104,7g), k đ n là dịng TD5 (100,0g), th p nh t là dịng TD3 (93,2 g). Nh ng dịng cĩ tr ng lư ng h t tươi/qu cao thì tr ng lư ng h t khơ/qu cũng cao. Theo tiêu chu n đ ch n l c dịng ca cao thì tr ng lư ng h t khơ/qu ph i đ t > 30g. K t qu cho th y 5 dịng ca cao trong thí nghi m đ u đ t tiêu chu n này. (Th.S. Đào Th Lam Hương, 2005)[25] Tr ng lư ng 1 h t khơ c a các dịng ca cao bi n đ ng t 0,64 1,08g. Dịng cĩ tr ng lư ng 1 h t khơ cao nh t là dịng TD1 (1,08 g), k đ n là dịng
- 52 TD5 (1,01g). Nh ng dịng cịn l i cĩ tr ng lư ng 1 h t khơ đ u nh hơn 1g (0,64 0,78 g). Theo tiêu chu n ch n gi ng t t c a Vi n khoa h c k thu t Nơng Lâm nghi p Tây Nguyên thì tr ng lư ng 1 h t khơ ph i > 1 g, như v y trong 5 dịng ca cao ch cĩ 2 dịng đ t tiêu chu n này, đĩ là dịng TD1 và TD5. B ng 3.12: Kích thư c và đ c đi m h t c a 5 dịng ca cao STT Tên dịng Dài (cm) R ng (cm) Dày (cm) Đ c đi m 1 TD1 2,03 0,75 0,49 H t dài, dày 2 TD3 1,95 0,65 0,41 H t d ài, d t 3 TD5 1,95 0,66 0,44 H t dài, d t 4 TD6 1,94 0,61 0,42 H t dài, d t 5 TD10 1,88 0,71 0,46 H t ng n, trịn Qua b ng 3.12 cho th y các ch tiêu v chi u dài, chi u r ng và đ dày h t đ u cĩ liên quan đ n tr ng lư ng h t khơ, các dịng cĩ chi u dài, chi u r ng và đ dày h t l n thì tr ng lư ng h t khơ s cao và ngư c l i như dịng TD1 và TD10 cĩ chi u dài, chi u r ng và đ dày h t l n nên tr ng lư ng h t cũng l n. V đ c đi m hình thái h t: Dịng TD3, TD5, TD6 đ u cĩ d ng h t dài và d t, dịng TD1 h t dài, dày và TD10 l i cĩ d ng h t ng n, trịn. Qua đánh giá năng su t c a 05 dịng ca cao trong niên v 2009 2010. K t qu đư c ghi nh n qua b ng 3.13.
- 53 B ng 3.13: Năng su t c a 05 dịng ca cao trong niên v 2009 2010 Tên Năng su t h t Năng su t STT S qu /cây/năm dịng (kg h t khơ/cây/năm) (t n h t khơ/ha) 1 TD1 21,28 a 0,96 a 1,06 a 2 TD3 19,00 b 0,88 a 0,97 a 3 TD5 19,70 ab 0,90 a 0,90 a 4 TD6 19,25 b 0,87 a 0,96 a 5 TD10 20,50 ab 0,92 a 1,02 a TB 19,94 0,90 0,98 CV% 5,1 1,0 1,0 LSD 5% 1,84 0,16 0,17 S lư ng qu /cây/năm bi n đ ng t 19,00 21,28 qu . Dịng cĩ s lư ng qu /cây nhi u nh t là dịng TD1 đ t 21,28 qu , k đ n là dịng TD10 (20,50 qu /cây). Nh ng dịng cịn l i cĩ s qu trên cây t 19,00 19,70 qu /cây/năm. Qua x lý th ng kê cho th y dịng TD1 sai khác cĩ ý nghĩa v i dịng TD3 và TD6, nhưng khơng cĩ ý nghĩa v i dịng TD5 và TD10. Năng su t h t khơ/cây/năm bi n đ ng t 0,87 0,96 kg h t khơ. Dịng cĩ năng su t h t khơ/cây/năm cao nh t là TD1 (0,96 kg h t khơ), k đ n là dịng TD5 và TD10 (0,90 0,92 kg h t khơ), th p nh t là dịng TD6 (0,87 kg h t khơ). Qua x lý th ng kê gi a các dịng khơng cĩ s khác bi t cĩ ý nghĩa. Nhìn chung năng su t h t khơ/ha c a 5 dịng ca cao cịn th p. Hai dịng cĩ năng su t h t khơ/ha > 1 t n là TD1 và TD10, nh ng dịng cịn l i cĩ năng su t < 1 t n là TD3, TD5 và TD6. Qua x lý th ng kê gi a các dịng khơng cĩ s khác bi t cĩ ý nghĩa.
- 54 25 21.28 20.5 19.7 19.25 20 19 S qu /cây/năm 15 Năng su t h t (kg h t khơ/cây/năm) 10 Năng su t (t n h t khơ/ha) 5 0.96 0.88 0.9 0.87 0.92 1.06 0.97 0.9 0.96 1.02 0 TD1 TD3 TD5 TD6 TD10 Bi u đ 3.3: Năng su t c a 05 dịng ca cao niên v 2009 2010 3.4 Đánh giá tình hình sâu b nh h i c a 5 dịng ca cao 3.4.1 Thành ph n sâu h i, t l h i và m c đ gây h i c a m t s lồi sâu h i ch y u trên cây ca cao * Thành ph n sâu h i ch y u trên cây ca cao K t qu đi u tra t i khu v c nghiên c u, chúng tơi đã xác đ nh đư c thành ph n các lo i sâu h i xu t hi n trên cây ca cao đư c th hi n qua b ng 3.14
- 55 B ng 3.14: Thành ph n sâu h i trên cây ca cao Tên lồi M c đ ph TT Tên Vi t B ph n b h i bi n Tên khoa h c Nam 1 B xít mu i Helopeltis sp. Qu , lá, ch i non +++ Apogonia spp. 2 B cánh c ng Lá +++ Adoretus spp. 3 Câu c u Hypomeces sp. Lá + Brachytrupes 4 D mèn G c, thân + portentosus 5 M i Odontotermes sp. G c, r + 6 R p mu i Toxoptera sp. Lá, qu , hoa, ch i ++ 7 R p sáp Pseudococus spp. Qu , lá, ch i ++ Pagodeilla 8 Sâu bao Lá + hekmeyeri 9 Sâu đ c thân Zeuzera sp. Thân, cành ++ Sâu đ c v Criptophlebia 10 Qu + trái ncarpa 11 Sâu đo xám Hyposidratalaca Lá + 12 Sâu khoang Prodenia litura Lá +++ 13 R p v y xanh Coccus viridis Lá, qu , hoa + 14 Sâu rĩm Euproctis spp. Lá + Melanchroia 15 Sâu xám Lá + mexcana Ghi chú: + : T n su t b t g p 60% (r t ph bi n).
- 56 Qua b ng 3.14 cho th y cĩ 15 lồi cơn trùng xu t hi n trên vư n ca cao t i xã EaNa thu c Cơng ty cà phê ca cao Krơng Ana. Trên vư n cĩ các lồi sâu h i ph bi n là câu c u, d mèn, m i, sâu bao, sâu đ c v trái, sâu đo sám, r p v y xanh, sâu rĩm, sâu xám v i m c đ ph bi n là (+). R p mu i, r p sáp và sâu đ c thân cĩ m c đ ph bi n (++) cịn các lồi b xít mu i, b cánh c ng và sâu khoang cĩ m c đ r t ph bi n (+++). Trong đĩ, b xít mu i, b cánh c ng và sâu đ c thân gây h i t t c các đ t đi u tra cịn các lồi khác ch xu t hi n trong m t th i gian nh t đ nh như r p mu i ch y u xu t hi n vào cu i mùa mưa đ u mùa khơ, r p sáp xu t hi n vào mùa khơ khi m đ khơng khí th p. Qua đĩ cho th y các lồi sâu h i đ s ng và phát tri n ph i cĩ đi u ki n mơi trư ng s ng thích h p. Ngồi ra, s xu t hi n c a các lồi sâu h i cịn ph thu c vào t ng th i đi m sinh trư ng và phát tri n c a cây ca cao: B xít mu i, r y m m, sâu khoang, sâu rĩm, câu c u xu t hi n và gây h i theo chu kỳ ra đ t non, qu non, hoa c a cây ca cao. Sâu đ c v trái ch xu t hi n v i m t đ cao khi trên vư n ca cao cĩ nhi u qu . Trên cơ s đi u tra phát hi n thành ph n lồi, d a vào m c đ ph bi n, chúng tơi xác đ nh đư c thành ph n sâu h i ch y u trên cây ca cao t i khu v c nghiên c u g m 6 lồi: 1. B xít mu i 4. Sâu đ c thân 2. B cánh c ng 5. R p sáp 3. Sâu khoang 6. R p mu i *T l h i, m c đ h i c a m t s lồi sâu h i ch y u Sau khi xác đ nh đư c thành ph n m t s sâu h i ch y u trên cây ca cao, chúng tơi đã ti n hành đi u tra v t l h i và m c đ h i. K t qu đư c ghi nh n qua b ng 3.15.
- 57 B ng 3.15: T l h i, m c đ h i c a m t s lồi sâu h i ch y u trên cây Ca Cao t i 4 th i đi m khác nhau (%) Sâu h i B B Sâu Sâu R p R p xít cánh khoang đ c sáp mu i Th i đi m mu i c ng thân GI A TLH 63,15 57,30 56,40 16,63 6,40 15,65 MÙA MƯA MĐH 47,45 14,55 15,01 5,57 1,60 7,83 (T7 8) CU I TLH 58,81 41,38 47,59 20,45 8,71 22,25 MÙA MƯA MĐH 29,75 10,41 11,92 6,76 2,15 11,09 (T9 10) Đ U TLH 42,72 34,05 38,22 23,68 26,59 20,51 MÙA KHƠ MĐH 21,41 9,00 9,56 8,00 13,35 4,68 (T11 12) GI A TLH 36,43 32,01 35,93 24,84 38,60 18,76 MÙA KHƠ (T1 MĐH 9,14 8,04 8,55 8,31 29,03 5,16 2) Qua b ng 3.15 chúng tơi nh n th y: B xít mu i xu t hi n và gây h i trong su t th i gian đi u tra v i t l h i t 36,43% 63,15%, m c đ h i t 9,14% 47,45%. Chúng gây h i n ng nh t vào gi a mùa mưa v i t l h i là 47,54%, m c đ h i n ng (47,45%), sau đĩ t l h i, m c đ h i gi m d n đ n gi a mùa khơ v i t l h i th p nh t (36,43%),
- 58 m c đ h i nh (9,14%). So v i các lo i sâu h i khác, t l và m c đ h i c a b xít mu i cao hơn h n, đi u đĩ cho th y đây là lồi sâu h i đáng quan tâm nh t trên ca cao. B cánh c ng và sâu khoang cĩ t l h i cao t gi a đ n cu i mùa mưa, bi n đ ng t 41,38 57,30%. Do trong th i gian này lư ng mưa l n, ch i non, lá non ra nhi u nên b cánh c ng và sâu khoang ăn khuy t c lá. T đ u đ n gi a mùa khơ t l h i cĩ xu th gi m d n, gi a mùa khơ ch cịn 32,01%. Tương t , m c đ b h i cao nh t vào gi a mùa mưa t 14,55%, đ n gi a mùa khơ gi m ch cịn 8,04% v i m c đ h i nh thì b cánh c ng và sâu khoang chưa gây nh hư ng nhi u đ n sinh trư ng c a cây ca cao. Sâu đ c thân cĩ t l h i bi n đ ng t 16,63% 24,84%, v i m c đ h i nh (t 5,57% 8,31%). T l h i đ t cao nh t vào gi a mùa khơ (24,84%) và th p nh t vào gi a mùa mưa (16,63%). R p sáp cĩ t l h i bi n đ ng t 6,40 38,60% v i m c đ h i t 1,60 29,03%. Vào gi a mùa mưa r p sáp ch xu t hi n ít, khơng đáng k , t l h i ch đ t 6,40% v i m c đ h i nh (1,60%), sau đĩ tăng d n và đ t cao nh t vào gi a mùa khơ v i t l h i là 38,60%, m c đ h i n ng (29,03%). R p mu i cĩ t l h i bi n đ ng t 15,65 22,25% v i m c đ h i t 4,68 11,09%. R p mu i cĩ t l h i cao nh t vào cu i mùa mưa (22,25%) ng v i m c đ h i trung bình. Vào đ u mùa khơ r p mu i ch gây h i m c đ nh (4,68%).
- 59 70 (%) 60 B xít mu i 50 B cánh c ng Sâu khoang 40 Sâu đ c thân R p sáp 30 R p mu i 20 10 0 Mùa Gi a mùa mưa Cu i mùa mưa Đ u mùa khơ Gi a mùa khơ (T7 8) (T9 10) (T11 12) (T1 2) Bi u đ 3.4: T l h i c a các lồi sâu h i ch y u (%) 50 45 B xít mu i 40 B cánh c ng 35 Sâu khoang 30 Sâu đ c thân 25 R p sáp 20 R p mu i 15 10 5 0 Mùa Gi a mùa mưa Cu i mùa mưa Đ u mùa khơ Gi a mùa khơ (T7 8) (T9 10) (T11 12) (T1 2) Bi u đ 3.5: M c đ h i c a các lồi sâu h i ch y u Qua bi u đ 3.4 và 3.5 chúng tơi nh n th y các lồi sâu khoang, b cánh c ng, b xít mu i và r p sáp là cĩ t l h i và m c đ h i bi n đ ng m nh qua 4 th i đi m đi u tra.
- 60 3.4.2 Thành ph n b nh h i, t l b nh và ch s b nh c a m t s lo i b nh h i ch y u trên cây Ca cao * Thành ph n b nh h i ch y u K t qu đi u tra chúng tơi xác đ nh đư c thành ph n các lo i b nh h i xu t hi n trên cây ca cao, th hi n qua b ng 3.16. B ng 3.16: Thành ph n b nh h i trên vư n ca cao Tên lồi M c đ ph B ph n STT Tên Vi t bi n Tên khoa h c b h i Nam 1 Cháy lá Alternaria sp Lá + 2 Thán thư Colletotrichum sp Lá + 3 Th i qu Phytophthora palmivora Qu +++ Collectotrichum 4 Khơ thân Thân, cành ++ gloeosporioides Khơ ngư c Oncobasidium 5 Cành ++ cành theobromae 6 N m h ng Corticium salmonicolor Thân, cành +++ 7 B nh héo rũ Ceratocystis fimbrata Cành, lá + Ghi chú: + : T n su t b t g p 60% (r t ph bi n). Qua b ng 3.16 cho th y cĩ 7 b nh h i xu t hi n trên cây ca cao, trong đĩ b nh th i qu và n m h ng xu t hi n ch y u trong mùa mưa, các b nh khơ thân và khơ ngư c cành xu t hi n nhi u vào mùa khơ. B nh th i qu và b nh n m h ng xu t hi n r t ph bi n (+++), b nh khơ thân và khơ ngư c cành xu t hi n ph bi n (++). D a vào m c đ ph bi n, chúng tơi xác đ nh đư c thành ph n các lo i b nh h i ch y u trên cây ca cao là:
- 61 1. B nh th i qu 3. B nh khơ thân 2. B nh n m h ng 4. B nh khơ ngư c cành B ng 3.17: T l b nh và ch s b nh c a m t s b nh h i ch y u 4 th i đi m khác nhau (%) B nh h i Khơ N m Th i qu Khơ thân ngư c h ng Th i đi m cành GI A MÙA 58,30 33,02 8,65 6,15 TLB MƯA (T7 8) 45,28 3,68 0,97 0,81 CSB 41,60 30,39 12,01 10,71 CU I MÙA TLB MƯA (T9 10) 32,33 10,15 3,86 3,50 CSB 28,60 24,45 18,75 Đ U MÙA TLB 25,80 KHƠ (T11 12) CSB 15,90 15,39 13,99 6,19 TLB 21,45 23,73 16,30 20,61 GI A MÙA KHƠ (T1 2) CSB 10,15 10,08 5,45 12,00 Qua b ng 3.17 cho th y: B nh th i qu cĩ t l b nh bi n đ ng t 21,45% 58,30%, ch s b nh bi n đ ng t 10,15% 45,28%. B nh gây h i n ng nh t vào gi a mùa mưa v i t l b nh là 58,30% và ch s b nh là 45,28% (m c đ h i n ng), sau đĩ t l b nh và ch s b nh gi m d n và đ n gi a mùa khơ là th p nh t (t l b nh là 21,45%, ch s b nh 10,15% (m c đ h i nh ). So v i các b nh khác, t l b nh và ch s
- 62 b nh th i qu là cao hơn h n. Đây là b nh h i nguy hi m nh t trên vư n ca cao kinh doanh. B nh n m h ng cĩ t l b nh bi n đ ng t 23,73 33,02%, ch s b nh bi n đ ng t 3,68 15,39%. Qua đĩ cho th y, t l và ch s b nh c a b nh n m h ng bi n đ ng qua các th i đi m khơng tương ng v i nhau, c th : Vào gi a mùa mưa t l b nh đ t cao nh t (33,02%) sau đĩ gi m d n đ n m c th p nh t vào gi a mùa khơ (23,73%). Ngư c l i, vào gi a mùa mưa b nh m i ch gây h i nh nên ch s b nh là th p nh t (3,68%), sau đĩ tăng d n và đ n đ u mùa khơ ch s b nh đ t cao nh t (15,39%) v i m c đ h i trung bình. B nh khơ thân cĩ t l b nh bi n đ ng t 8,65 24,45%, ch s b nh t 0,97 13,99%. B nh này gây h i m nh nh t là vào đ u mùa khơ v i t l b nh là 24,45%, ch s b nh 13,99% (gây h i m c nh ). B nh khơ ngư c cành cĩ quy lu t phát tri n g n gi ng như b nh khơ thân, t c t l b nh và ch s b nh cũng tăng d n t gi a mùa mưa đ n đ u mùa khơ và đ t đ nh vào gi a mùa khơ, c th t l b nh tăng t 6,15% lên 20,61%, ch s b nh tăng t 0,81% lên 12% (m c đ h i nh ). 70 60 50 40 % 30 20 10 0 GI A MÙA MƯA (T7 CU I MÙA MƯA (T9 Đ U MÙA KHƠ (T11 GI A MÙA KHƠ (T1 8) 10) 12) 2) Th i qu N m h ng Khơ thân Khơ ngư c cành Bi u đ 3.6: T l b nh c a các b nh h i ch y u trên ca cao
- 63 50 45 40 35 30 % 25 20 15 10 5 0 GI A MÙA MƯA CU I MÙA MƯA Đ U MÙA KHƠ GI A MÙA KHƠ (T7 8) (T9 10) (T11 12) (T1 2) Th i qu N m h ng Khơ thân Khơ ngư c cành Bi u đ 3.7: Ch s b nh c a các b nh h i ch y u trên ca cao Qua bi u đ 3.6 và 3.7 chúng tơi nh n th y đư ng bi u di n TLB b nh th i qu gi m d n t gi a mùa mưa đ n gi a mùa khơ, trong khi đĩ CSB gi m m nh. Nguyên nhân là do vào mùa khơ m đ th p khơng phù h p cho s n y m m, phát tán c a bào t và s phát tri n c a s i n m .
- 64 K T LU N VÀ KI N NGH 1. K T LU N T nh ng k t qu thu đư c chúng tơi rút ra m t s k t lu n sau: 1.1 Huy n Krơng Ana cĩ di n tích tr ng ca cao là 271 ha, đây là huy n cĩ di n tích ca cao l n nh t trong tồn t nh. Đi u ki n sinh thái c a Đ k L k hồn tồn phù h p v i yêu c u sinh trư ng, phát tri n c a cây ca cao. 1.2 Nhìn chung kh năng sinh trư ng, phát tri n c a 5 dịng ca cao đ u m c trung bình th hi n qua các ch tiêu chi u cao cây, đư ng kính g c và đư ng kính tán. 1.3 Hai dịng ca cao cĩ tr ng lư ng 1 h t khơ đ t tiêu chu n > 1 gam là dịng TD1 (1,08 g) và dịng TD5 (1,01 g). 1.4 Nhìn chung năng su t h t khơ/ha c a 5 dịng ca cao cịn th p. Hai dịng cĩ năng su t h t khơ/ha > 1 t n là TD1 và TD10, nh ng dịng cịn l i cĩ năng su t < 1 t n là TD3, TD5 và TD6. 1.5 V sâu h i cĩ 6 lồi ch y u là: B xít mu i, sâu đ c thân, b cánh c ng, sâu khoang, r p sáp và r p mu i. Trong đĩ, 3 lồi sâu h i nh hư ng l n đ n sinh trư ng phát tri n, năng su t và ch t lư ng h t ca cao là: b xít mu i, b cánh c ng và sâu khoang. 1.6 V b nh h i cĩ 7 lo i b nh ch y u, trong đĩ: b nh th i qu , b nh n m h ng là hai b nh gây h i n ng trên ca cao. 2. KI N NGH 2.1 C n ti p t c theo dõi các dịng ca cao đ cĩ k t lu n chính xác trong vi c ch n l c các dịng ca cao sinh trư ng t t, cho năng su t cao đ cĩ k ho ch đưa vào s n xu t đ i trà. 2.2 Ti p t c đi u tra s phát sinh, phát tri n c a m t s lồi sâu, b nh h i ch y u đ cĩ bi n pháp phịng tr h u hi u, gĩp ph n nâng cao năng su t và ch t lư ng h t.
- 1 DANH M C TÀI LI U THAM KH O I. Tài li u ti ng vi t 1. Tr n Loan Anh (2006), “ Kh o nghi m và đánh giá tính thích ng c a các dịng ca cao ch n l c trong nư c t i Dak Lak”, Lu n văn t t nghi p Trư ng đ i h c Tây Nguyên. 2. Báo cáo Cơng ty Cargill và ED& Fman(2006 2007). 3. Báo cáo tĩm t t, Rà sốt, đi u ch nh quy ho ch phát tri n ca cao các t nh phía Nam (Vi t Nam) đ n năm 2015 và đ nh hư ng đ n năm 2020 , B Nơng nghi p và phát tri n Nơng thơn (2008). 4. D án phát tri n ca cao Đ k L k, thu n l i, khĩ khăn, gi i pháp phát tri n và nh ng ki n ngh h tr s n xu t ( UBND t nh Đ k L k – S Nơng Nghi p Và Phát tri n nơng thơn ). 5. D án phát tri n s n xu t ca cao b n v ng t i các nơng h Đ k L k “Success Alliance ”. Mã d án: J395.B. 6. Đào Th Lam Hương, đ tài nghiên c u (2005), Nghiên c u ch n t o gi ng và cơng ngh nhân gi ng ca cao, t i Đ kL k, Lâm Đ ng, Bình Phư c 7. Ph m H ng Đ c Phư c (2003), K thu t tr ng ca cao Vi t Nam. Trư ng Đ i H c Nơng Lâm Thành Ph H Chí Minh , NXB Đ i H c Qu c Gia TP H Chí Minh. 8. Ph m H ng Đ c Phư c (2006). K thu t tr ng ca cao Vi t Nam . 9. Phan Qu c S ng (1997), “ Hư ng d n k thu t tr ng, chăm sĩc, ch bi n ca cao”. Tài li u do vi n nghiên c u Cà phê in và phát hành. 10. Tri n v ng Vi t Nam. NXB Nơng nghi p, Thành Ph H Chí Minh, 183 trang. 11. Nguy n Văn Uy n và Nguy n Tài Sum (1996), Ca cao th gi i và tri n v ng Vi t Nam . NXB Nơng nghi p, Thành Ph H Chí Minh, 183 trang.
- 2 12. Nguy n Văn Uy n (1999), Hư ng d n k thu t tr ng ca cao . NXB Nơng Nghi p TP H Chí Minh. 13. Vi n B o V Th c V t (1997), Phương pháp nghiên c u b o v th c v t t p 1: phương pháp đi u tra cơ b n d ch h i nơng nghi p và thiên đ ch c a chúng , nhà xu t b n Nơng nghi p, 99 trang. 14. Vi n quy ho ch và thi t k nơng nghi p (1998), “ T ng quan v phát tri n cây ca cao Vi t Nam ”. II. Tài li u ti ng Anh 15. A.B. Eskes and C. Lanaud (1997), Le cacayer . 623 pages. 16. Benton ,C. and Jane Belfield (1993), joseph Grows Cocoa. Voore Business Systems, Papua New Giunea. 17. D. paulin, G Moussu, P. Lachenand, A.B. Eskes (1994), Genetic analysic of a factorial crossing scheme with cocoa hybryds Tested in four locations in Ivory coast . In: International cocoa conference. pp.73 – 83. 18. D. paulin, A.B. Eskes, 1995. Le cacayer . pp. 5 – 18. 19. Degeus, J.G (1973), Fertilizer guide for the tropics and subtropics , Centre d ’Etude de I’ azots Zunich. 20. Guest, D.I.; Anderson, R.D.; Foard, H.J.; Phillips, D.; Worbys, S. and Middleton, R.M (1994), Long – term control of Phytophthora diseases of cocoa using trunk – injected phosphonate, Plan Pathology, 43, 479 492. 21. Wood,and Lass R. A (1985), Cocoa Tree , Fourth Edition MPG Books Ltd. Bodmin, Cornwall. 22. Hill D.S, Waller J.M (1998). Pest and diseases of Tropical Crops. Volum 2. 23. J.Braudeau (1984), Cây ca cao, NXB Nơng Nghi p Hà N i. (Đồn Bá Phương d ch), trang 57. 24. G.A.R. Wood, R.A. Lass (1985). Cocoa (Fourth edition). London United Kingdom Longman. 462 pages.
