Đề tài Nghiên cứu khoa học vốn con người và mô hình xác định số năm đi học hiệu quả - Nguyễn Thị Diệp

75 trang huongle 2260

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Đề tài Nghiên cứu khoa học vốn con người và mô hình xác định số năm đi học hiệu quả - Nguyễn Thị Diệp", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

de_tai_nghien_cuu_khoa_hoc_von_con_nguoi_va_mo_hinh_xac_dinh.pdf

Nội dung text: Đề tài Nghiên cứu khoa học vốn con người và mô hình xác định số năm đi học hiệu quả - Nguyễn Thị Diệp

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC DÂN LẬP HẢI PH ÒNG ISO 9001:2008 ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC VỐN CON NGƯỜI VÀ MÔ HÌNH XÁC ĐỊNH SỐ NĂM ĐI HỌC HIỆU QUẢ CHỦ NHIỆM ĐỀ TÀI: THS. NGUYỄN THỊ DIỆP HẢI PHÒNG - Năm 2009
MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU 1 1. ĐẶT VẤN ĐỀ 1 2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU 2 3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 3 4. TỔNG QUAN CÁC ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN 3 5. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI 4 5.1 Đối tượng nghiên cứu 4 5.2 Phạm vi nghiên cứu 5 6.Ý NGHĨA THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 5 7. BỐ CỤC CỦA ĐỀ TÀI 5 PHẦN 1: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ VỐN CON NG ƯỜI VÀ MÔ HÌNH XÁC ĐỊNH SỐ NĂM ĐI HỌC HIỆU QUẢ 6 1.1 Lý thuyết về vốn con người. 6 1.2 Giáo dục và thu nhập – Mô hình đi học 7 1.3 Hàm thu nhập Mincer 11 1.3.1 Sự hiệu quả của đầu tư trong mô hình đi học 11 1.3.2 Đầu tư cho đào tạo trong thời gian làm việc (Post-School Investment) 14 1.3.3 Hàm ước lượng logarithm thu nhập 17 1.3.4 Những ưu điểm và hạn chế của mô hình hàm thu nhập Mincer 23 1.4 Nhận xét, đánh giá về lý thuyết vốn con ng ười 24 PHẦN 2: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 27 2.1. Đặc điểm của thị trường giáo dục ở Việt Nam 27 2.1.1 Dịch vụ giáo dục và thị trường giáo dục 27 2.1.2 Một số thất bại của thị trường (Market failures) giáo dục 28 2.2. Mức học phí của các trường đại học 32 2.2.1 Đối với các trường công lập 32 2.2.2 Đối với các trường ngoài công lập 34 2.3. Chênh lệch thu nhập của người lao động được đào tạo và chưa qua đào tạo. . 43 2.3.1 Chênh lệch thu nhập trong các doanh nghiệp. 43 2.3.2 Nguyên nhân của sự chênh lệch thu nhập. 47 2.4. Ước lượng suất sinh lợi của giáo dục. 49 2.5. Kết luận. 57 PHẦN 3: GỢI Ý CHÍNH SÁCH 61 3.1. Vai trò của nhà nước trong thị trường giáo dục 61 3.2. Vai trò của nhà trường trong việc đáp ứng nhu cầu thị tr ường giáo dục 62 3.2. Vai trò của phụ huynh – học sinh trong việc đáp ứng nhu cầu thị tr ường giáo dục 64 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ 65 TÀI LIỆU THAM KHẢO 68 PHỤ LỤC a Phụ lục 1 a Phụ lục 2 c
PHẦN MỞ ĐẦU 1. ĐẶT VẤN ĐỀ “Vốn con người (Human Capital) là những gì liên quan đến tri thức, kỹ năng và những thuộc tính tiêu biểu khác của một cá nhân ảnh hưởng đến các hoạt động kinh tế” (OECD, 1998) 1. Vốn con người được hình thành thông qua việc đầu tư cho người lao động, bao gồm các khoản chi cho giáo dục, bồi dưỡng kỹ thuật, bảo vệ sức khoẻ, lưu chuyển sức lao động trong nước, di dân nhập cảnh và các phúc lợi xã hội khác. Trong đó, quan trọng nhất l à đầu tư vào giáo dục và bảo vệ sức khoẻ. Việc đầu tư này có lợi cho tố chất sức lao động, nâng cao năng lực công tác, trình độ kỹ thuật, mức độ lành nghề, sức khoẻ, đáp ứng được nhu cầu của thị trường lao động, điều chỉnh sự thừa thiếu sức lao động hiện có trong nước, tận dụng sức lao động nước ngoài và tiết kiệm chi phí giáo dục. Quan niệm đầu tư cho giáo dục có nghĩa rất rộng, không chỉ là đầu tư vào học tập trong nhà trường và đào tạo sau khi học mà còn là đầu tư khi còn ở nhà, trước tuổi đi học và đầu tư vào thị trường lao động để tìm việc. Kinh tế học phương Tây dùng lý thuyết vốn con người để giải thích sự khác biệt mức lương theo tuổi tác và nghề nghiệp, tỉ lệ thất nghiệp không đồng đều, sự phân bổ lao động vào các khu vực kinh tế và xác định số năm đi học hiệu quả. Giáo dục rất quan trọng. Mọi người đều biết rằng học càng nhiều thì càng có nhiều cơ hội để kiếm thêm thu nhập, tuy nhiên không phải tất cả mọi người đều đầu tư vào các mức học vấn cao như đại học. Nguyên nhân chính là do nguồn tài nguyên của cá nhân (hay của gia đình) hạn hẹp, chi tiêu cho giáo dục phải cạnh tranh với nhiều khoản chi tiêu cho các nhu cầu khác. Nếu đầu tư cho giáo dục là có lợi, nghĩa là giáo dục làm gia tăng thu nhập của người 1 OECD (1998), Human Capital Investment- An International Comparision, Paris: OECD 1
đầu tư, thì việc chi tiêu cho giáo dục rõ ràng là điều nên làm. Việc đi học đem lại lợi ích do gia tăng mức thu nhập, chúng ta đều có cảm nghĩ một cách định tính như vậy. ). Tuy nhiên, nên theo học chuyên ngành nào và đi học bao nhiêu năm (hệ đào tạo nào) thì hiệu quả là bài toán khó khăn cho các bậc phụ huynh, học sinh. Vì vậy, việc ước lượng suất sinh lợi của giáo dục không chỉ có ích các học viên mà còn là cơ sở để xác định mức học phí, chuyên ngành đào tạo hợp lý cho các trường học (đặc biệt là các trường đại học, cao đẳng và dạy nghề Trong quá trình điều tra nghiên cứu, tham khảo tài liệu, tìm kiếm một số kết quả nghiên cứu trước đây về các vấn đề có liên quan, tác giả chọn đề tài “Vốn con người và mô hình xác định số năm đi học hiệu quả” làm đề tài nghiên cứu khoa học. Tuy nhiên, việc nghiên cứu ước lượng suất sinh lợi của giáo dục là vấn đề rất mới và còn nhiều tranh cãi ở Việt Nam, vì vậy đề tài khó tránh khỏi những thiếu sót, rất mong nhận được sự góp ý của quý độc giả. 2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU Mục tiêu nghiên cứu  Nghiên cứu cơ sở lý luận về vốn con người.  Tìm hiểu đặc điểm của thị trường giáo dục ở Việt Nam.  Ước lượng suất sinh lợi của giáo dục Việt Nam .  Gợi ý cơ sở để xây dựng chính sách về ngành nghề tào tạo, mức học phí hiệu quả cho các trường đại học, cao đẳng. Câu hỏi nghiên cứu chính (1)Căn cứ vào cơ sở nào để xác định số năm đi học hiệu quả? (2)Căn cứ vào cơ sở nào để các trường đại học, cao đẳng xác định mức học phí, ngành nghề đào tạo? (3)Căn cứ vào cơ sở nào để các phụ huynh, học sinh xác định chuyên ngành học, hệ đào tạo cho hiệu quả? 2
3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Các phương pháp phân tích chủ yếu được sử dụng trong đề tài là: điều tra chọn mẫu; phân tích thống kê mô tả; phương pháp phân tích chuyên gia 4. TỔNG QUAN CÁC ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN. Hầu hết các công trình nghiên cứu về mô hình xác định số năm đi học hiệu quả đều căn cứ vào suất sinh lợi từ đi học. Mincer [1974] thực hiện một phép hồi qui bình phương tối thiểu, trong đó sử dụng logarithm tự nhiên của thu nhập làm biến phụ thuộc và số năm đi học cũng như số năm kinh nghiệm và bình phương của nó làm các biến độc lập. Hệ số ước lượng cho số năm đi học cho ta biết phần trăm gia tăng của tiền lương khi thời gian đi học tăng thêm một năm. Thông qua giả định rằng các cá nhân không khác nhau về năng lực bẩm sinh, hệ số ước lượng cho số năm đi học có thể được lý giải là suất sinh lợi của việc đi học. Hệ số ước lượng cho số năm công tác sẽ xác định tác động ước tính của kinh nghiệm tích lũy theo thời gian đối với tiền lương. Hệ số dương của biến số năm kinh nghiệm và hệ số âm của biến số năm kinh nghiệm bình phương có nghĩa là gia tăng kinh nghiệm giúp làm tăng tiền lương nhưng với tốc độ giảm dần. Borjas [2005] cho rằng giá trị ước lượng thống nhất về suất sinh lợi từ đi học ở Hoa Kỳ dựa trên hàm thu nhập của Mincer là xấp xỉ 9% trong thập niên 90. Psacharopoulos [1994] sử dụng số liệu quốc tế để ước lượng hệ số của biến số năm đi học. Trong khi giá trị ước lượng hệ số bình quân của các nước phát triển là 6,8%, hệ số ước lượng của châu Á đang phát triển và châu Mỹ Latin lần lượt là 9,6% và 12,4%. Tuy nhiên, giá trị ước lượng hệ số của thời gian đi học không thể đ ược lý giải là suất sinh lợi từ đi học khi những người hưởng lương có năng lực bẩm sinh khác nhau. Lý thuyết làm nền tảng cho suất sinh lợi từ đi học l à đường biểu diễn tiền lương theo thời gian học tập có dạng lõm và có độ dốc dương. Khi 3
những người hưởng lương có năng lực như nhau, họ sẽ nằm trên cùng một đường biểu diễn tiền lương theo thời gian đi học, mà độ dốc của đường biểu diễn này chính là suất sinh lợi của việc đi học. Tuy nhi ên, khi có sự khác biệt về năng lực, những người hưởng lương nằm trên các đường biểu diễn tiền lương theo thời gian đi học khác nhau, và hệ số ước lượng cho thời gian đi học phụ thuộc vào sự chênh lệch về năng lực. Quan điểm thông th ường của chúng ta là những cá nhân có năng lực cao hơn sẽ có suất sinh lợi từ đi học cao hơn và do đó có xu hướng đi học lâu hơn. Như vậy, sự khác nhau về tiền lương mà ta nhận thấy giữa những trình độ học vấn khác nhau có thể là do sự khác biệt về năng lực chứ không phải là suất sinh lợi từ đi học. Một số nghiên cứu gần đây tập trung vào việc tìm cách kiểm soát vấn đề năng lực bẩm sinh vốn không thể quan sát đ ược này. Sử dụng số bốc thăm ngẫu nhiên để gọi đi quân dịch trong thời kỳ chiến tranh Việt Nam nh ư một biến công cụ, Angrist và Alan Krueger [1992] ước lượng rằng một năm đi học tăng thêm do phục vụ quân ngũ gây ra sẽ dẫn đến tăng th êm 6,6% thu nhập. Duflo [2001] sử dụng phương pháp “khác biệt trong khác biệt” (difference-in- difference) để ước lượng tác động của chương trình xây dựng trường học qui mô lớn trong giai đoạn 1973-78 đối với số năm học tập và tiền lương. Suất sinh lợi từ học tập theo cách ước lượng này nằm trong giới hạn từ 6,8% đến 10,6%. Ashenfelter và Krueger [1994], dựa vào số liệu của các cặp sinh đôi y hệt nhau, những người được cho là có cùng năng lực như nhau, nhận thấy rằng đi học thêm một năm sẽ làm tăng tiền lương lên 12-16%. 5. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI 5.1 Đối tượng nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu lý thuyết về vốn con người; đặc điểm thị trường giáo dục ở Việt Nam; sự chênh lệch thu nhập giữa nhóm lao động đ ược đào tạo và lao động chưa qua đào tạo đồng thời điều tra mức học phí của một số 4
trường đại học trên lãnh thổ Việt Nam từ đó ước lượng suất sinh lợi của giáo dục Việt Nam để xây dựng cơ sở xác định mô hình số năm đi học hiệu quả. 5.2 Phạm vi nghiên cứu Về không gian: Ước lượng suất sinh lợi của giáo dục đối với hệ đại học và cao đẳng để xây dựng mô hình đi học ở Việt Nam. Về thời gian: nghiên cứu trong giai đoạn từ năm 2008 - 2009 6.Ý NGHĨA THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI - Đề tài ước lượng suất sinh lợi của giáo dục Việt Nam từ đó xây dựng cơ sở xác định số năm đi học hiệu quả, chuyên ngành học cho học viên. - Gợi ý cơ sở để các trường đại học, cao đẳng đề ra chính sách về chuyên ngành đào tạo và xây dựng mức học phí hiệu quả. 7. BỐ CỤC CỦA ĐỀ TÀI Đề tài bao gồm 69 trang, ngoài phần mở đầu và kết luận, phần chính của đề tài được bố cục thành 3 phần: Phần 1: Cơ sở lý thuyết về vốn con người và mô hình xác định số năm đi học hiệu quả. Phần 2: Kết quả nghiên cứu. Phần 3: Gợi ý chính sách. 5
PHẦN 1: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ VỐN CON NGƯỜI VÀ MÔ HÌNH XÁC ĐỊNH SỐ NĂM ĐI HỌC HIỆU QUẢ GIỚI THIỆU Từ cuối thế kỷ 19 (thời kỳ đánh dấu sự chuyển biến mạnh mẽ của khoa học kỹ thuật và sự ra đời của trường phái kinh tế tân cổ điển) cho đến giữa thế kỷ 20 (hình thành lý thuyết tăng trưởng kinh tế hiện đại), yếu tố liên quan đến con người (giáo dục, đổi mới, tiến bộ khoa học và những yếu tố khác) đóng góp vào tăng trưởng và phát triển kinh tế đã thực sự được quan tâm. Chương 1 trình bày tổng quan lý thuyết vốn con người (Becker [1993]), mô hình học vấn (Borjas [2005]) từ đó xây dựng xây dựng cơ sở xác định mô hình số năm đi học hiệu quả. 1.1 Lý thuyết về vốn con người. Cơ sở lý thuyết vốn con người đề cập đến sự đầu tư vào con người để gia tăng năng suất lao động của họ. Theo Becker [1993], sự đầu tư này bao gồm đào tạo phổ cập trong nhà trường và đào tạo chuyên môn trong quá trình làm việc2. Đào tạo phổ cập là loại hình đào tạo có ích lợi như nhau (làm tăng năng suất) trong mọi doanh nghiệp. Đào tạo chuyên môn là loại hình đào tạo chỉ làm tăng năng suất tại những doanh nghiệp liên quan và giá trị đào tạo sẽ mất đi khi người lao động rời khỏi loại hình doanh nghiệp này. Lý thuyết vốn con người nhấn mạnh đến khái niệm các cá nhân l à những nhà đầu tư, cũng giống như các công ty trong các lý thuyết đầu tư vốn hữu hình. Lý thuyết này cho rằng các cá nhân sẽ đầu tư vào giáo dục để kiếm được lợi ích cao hơn vào những năm sau khi học. Sự đầu tư này bao gồm các chi phí 2 Beker, S. Gary (1993), Human Capital: A Theoretical and Empirical Analysis, with Special Reference to Education, The University of Chicago Press . 6
học tập và thu nhập bị giảm trong ngắn hạn do dành thời gian cho việc đi học, tuy nhiên, nhà đầu tư hi vọng sẽ kiếm được thu nhập cao hơn trong tương lai. Khác với vốn vật chất, vốn con người có khả năng tăng lên và tự sinh ra khi sử dụng (liên quan đến kinh nghiệm), mặt khác, nó có khả năng di chuyển v à chia sẻ do vậy không tuân theo qui luật “năng suất biên giảm dần” như vốn vật chất. Lý thuyết vốn con người là nền tảng cho sự phát triển nhiều lý thuyết kinh tế. Mincer [1989] đã tóm tắt những đóng góp như sau3: “Vốn con người đóng vai trò quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế: (1)nó là các kỹ năng được tạo ra bởi giáo dục và đào tạo, vốn con người là yếu tố của quá trình sản xuất kết hợp với vốn hữu hình và các lao động “thô” (không có kỹ năng) để tạo ra sản phẩm; (2)nó là kiến thức để tạo ra sự sáng tạo, một yếu tố c ơ bản của phát triển kinh tế” 1.2 Giáo dục và thu nhập – Mô hình đi học Giáo dục giúp giảm khả năng bị thất nghiệp v à gia tăng thu nhập sau khi đi học. Người lao động được chi trả khác nhau vì công việc, các kỹ năng và khả năng của họ khác nhau. Tuy nhiên, yếu tố nào khuyến khích một số người ở lại trường học tiếp, trong khi một số khác lại bỏ học sớm? Borjas [2005] đ ã giải thích vấn đề này bằng Mô hình học vấn. Các giả định của mô hình này như sau: 1. Người lao động đạt đến trình độ chuyên môn nào đó tối đa hóa giá hóa giá trị hiện tại của thu nhập, vì vậy giáo dục đào tạo chỉ có giá trị khi làm tăng thu nhập, nghĩa là chỉ tập trung vào những lợi ích bằng tiền của thu nhập. 2. Không có đào tạo tại chức và chuyên môn học được ở nhà trường không giảm giá trị theo thời gian, hàm ý năng suất của người lao 3 Mincer, Jacob (1989), Human Capital Responses to Technological Change in the Labor Market , National Bureau of Economic Research Working Paper No.3207. (truy cập ngày 18/04/2009) 7
động không đổi sau khi thôi học nên thu nhập thực (đã loại trừ lạm phát) là không thay đổi trong quãng đời làm việc. 3. Người lao động không nhận được lợi ích nào khác trong quá trình đi học nhưng phải chịu những chi phí khi đi học, vì vậy những doanh nghiệp cần lao động có trình độ học vấn cao sẽ chịu chi trả mức lương cao, được xem là “lương đền bù” chi phí đào tạo mà người lao động đã bỏ ra khi đi học. 4. Người lao động có suất chiết khấu r không đổi, nghĩa l à r không phụ thuộc vào trình độ học vấn4. Chúng ta biết rằng, khi tính toán lợi ích của đầu tư, các giá trị của thu nhập trong tương lai hay chi tiêu trong tương lai được qui đổi về giá trị hiện tại (Present Value – PV) với suất chiết khấu r. Lợi ích đầu tư của giáo dục được định nghĩa là tỉ suất thu hồi nội bộ (Internal Rate of Return – IRR); suất chiết khấu mà tại đó làm giá trị hiện tại ròng (Net Present Value – NPV) bằng không. Ta hãy xem xét tình huống sau: Tham gia vào thị trường lao động, một người tốt nghiệp trung học (năm 18 tuổi) có thu nhập hàng năm là w0 kể từ lúc anh ta thôi học, đi làm công ăn lương cho tới khi nghỉ hưu, giả sử là 60 tuổi. Nếu đi học đại học, người đó phải bỏ đi w0 thu nhập hàng năm do đó phải mất khoản chi phí C cho mỗi năm đi học (gồm cả chi phí trực tiếp là tiền bạc (C0) và chi phí gián tiếp là thời gian (w0) vì vậy C = C0 + w0). Sau 4 năm đi học đại học, anh ta kiếm được mức thu nhập hàng năm là w1 > w0 (nếu nhỏ hơn thì sẽ chẳng ai đi học đại học) cho đến khi nghỉ h ưu. Giá trị hiện tại của dòng thu nhập trong mỗi trường hợp là: 4 Borjas, George J. (2005),Labor Economics, McGraw-Hill, Third Edition. 8
Khi so sánh lợi ích, người lao động sẽ theo học đại học nếu giá trị hiện tại của tổng thu nhập trong quãng đời làm việc sau khi tốt nghiệp đại học lớn hơn giá trị hiện tại của tổng thu nhập trong qu ãng đời làm việc sau khi tốt nghiệp trung học, nghĩa là PV1 > PV0. Trong trường hợp có nhiều hơn 2 chọn lựa, ta chỉ cần tính giá trị hiện tại của dòng thu nhập ứng với mỗi trường hợp và chọn ra trường hợp có giá trị hiện tại cao nhất. Thể hiện dưới dạng lợi suất đầu tư5, chúng ta có: Lợi suất giáo Chênh lệnh thu nhập giữa người tốt nghiệp ĐH và TH = dục ĐH Chi phí ròng cho việc học đại học Chúng ta có thể trình bày vấn đề theo một hướng khác bằng cách sử dụng đường cong thể hiện mối quan hệ giữa thu nhập và số năm đi học. Đường này là tập hợp các giao điểm của cung và cầu lao động trong thị trường lao động. Borjas [2005] đã trình bày “đường tiền lương theo học vấn” (hình 1.1) cho thấy tiền lương các doanh nghiệp sẵn sàng trả tương ứng mỗi trình độ học vấn, thể hiện mối quan hệ giữa thu nhập và số năm đi học. Đường này có ba tính chất quan trọng sau: 1. Đường tiền lương theo học vấn dốc lên do “lương đền bù” cho học vấn. 2. Độ dốc của đường tiền lương theo học vấn cho thấy mức tăng thu nhập khi người lao động có thêm một năm học vấn. 5 Sapsford và Tzannatos, 1993, t.74 9
3. Đường tiền lương theo học vấn là đường cong lồi cho thấy mức gia tăng biên của tiền lương giảm dần khi tăng thêm số năm đi học. Hình 1.1 Thu nhập và Số năm đi học Nguồn : Borjas,G.(2005), Labor Economics, McGraw -Hill, 3rd Edition Như đã nêu ở trên, độ dốc của đường tiền lương theo học vấn (hay Δw/Δs) cho ta biết mức tăng của thu nhập khi tăng th êm một năm đi học, như vậy phần trăm thay đổi của thu nhập khi tăng thêm một năm đi học - R (mức lợi tức biên cho biết phần trăm thu nhập tăng thêm đối với mỗi đồng đầu tư cho việc đi học) là: Người lao động sẽ quyết định chọn trình độ học vấn tối ưu, nói cách khác, qui tắc dừng cho người lao động biết khi nào nên nghỉ học, đó là khi R = r. Qui tắc dừng này tối đa hóa giá trị hiện tại của thu nhập trong suốt quãng thời gian 10
làm việc. 1.3 Hàm thu nhập Mincer6 1.3.1 Sự hiệu quả của đầu tư trong mô hình đi học Theo Mincer [1974], đầu tư của cá nhân được đo bằng sự tiêu tốn thời gian. Mỗi khoảng thời gian tiêu tốn thêm cho việc đi học tại trường lớp hay đào tạo nghề sẽ làm chậm lại tiến trình tạo ra thu nhập và làm giảm thời gian làm việc trong đời nếu tuổi nghỉ hưu được xem là cố định. Sự trì hoãn tạo ra thu nhập và giảm khoảng thời gian kiếm tiền là một loại chi phí. Chi phí thời gian cộng với số tiền chi trực tiếp trong thời gian này cho việc đi học được xem là tổng chi phí đầu tư. Vì những chi phí này, việc đầu tư sẽ không diễn ra nếu như không có khả năng đem lại những khoản thu nhập lớn h ơn trong tương lai được biểu thị thông qua tỉ suất thu hồi nội bộ (Inte rnal Rate of Return – IRR), một mức chiết khấu thích hợp. Trong bước đầu tiên là phân tích hiệu quả của đầu tư vào việc đi học, Mincer giả định rằng không có một khoản đầu t ư nào thêm sau khi hoàn tất việc học và đồng thời nguồn thu nhập là cố định trong suốt thời gian làm việc. Vì những thay đổi trong thu nhập được quyết định bởi khoản đầu tư ròng trong tổng vốn của cá nhân, do đó khái niệm “r òng” được dùng trong mọi phân tích. Trong phần này, khấu hao được giả định là bằng không trong suốt thời gian đi học và đầu tư ròng bằng không trong suốt quãng đời làm việc. Nhằm tính toán hiệu quả của đầu tư vào việc đi học và tính toán khoảng thời gian làm việc, Mincer giả định rằng mỗi năm đ ược đầu tư thêm vào việc học sẽ làm giảm đúng bằng một năm làm việc. Đặt: N: Là tổng số năm đi học và số năm làm việc (bằng tổng số năm đi làm của người không đi học). 6 Mincer, Jacob (1974), Schooling, Experience and Earning, Nation Bureau of Economic Research, Colombia University Press 11
S: Là số năm đi học Y0: Là thu nhập hàng năm của người không đi học. YS: Là thu nhập hàng năm của người có S năm đi học. VS: Là giá trị hiện tại của thu nhập suốt đời của cá nhân kể từ lúc bắt đầu đi học r: Là tỉ suất chiết khấu. d: Là khoảng cách biệt về số năm đi học. e: Là cơ số của logarithm tự nhiên. t: Là số năm, t = 0, 1, 2, , n Giá trị hiện tại của thu nhập suốt đời của ng ười có S năm đi học là: Nếu tiến trình chiết khấu là rời rạc Nếu tiến trình chiết khấu là liên tục Tương tự, giá trị hiện tại thu nhập suốt đời của ng ười có (S-d) năm đi học là: Để tìm mức thu nhập của người có S năm đi học (YS) và thu nhập của người có S-d số năm đi học sao cho giá trị hiện tại của thu nhập suốt đời bằng nhau ta cho VS = VS-d sau đó chia YS cho YS-d, ta tìm được tỉ số kS; S - d là tỉ số giữa thu nhập hàng năm của người khi có S năm đi học và khi có (S-d) năm đi học: 12
Dễ dàng thấy rằng, tỉ số kS, S-d lớn hơn 1 , cùng dấu với r và ngược dấu với n. Điều này cho thấy rằng: (1)những người có số năm đi học nhiều hơn sẽ yêu cầu có mức thu nhập cao hơn; (2)sự khác nhau trong thu nhập do tỷ suất thu hồi nội bộ cao hơn, phụ thuộc vào khoảng cách biệt số năm đi học d; (3)trong suốt cả quãng đời làm việc thì các chi phí cho những năm đi học sẽ được bù đắp kể từ khi bắt đầu làm việc trong khoảng thời gian ngắn hơn khoảng cách biệt số năm đi học. Tỉ số kS, S-d là một hàm số của S (cố định d). Tuy nhiên, sự thay đổi của kS, S-d khi S và n thay đổi là không đáng kể khi n đủ lớn. Do vậy, có thể xem k S, S-d như là một hằng số k trong mọi tính toán thực tế. Kết luận kS, S-d là hằng số được củng cố khi quãng thời gian đi làm kiếm tiền được giả định là không đổi bất kể sự đào tạo. Với giả định n là quãng thời gian đi làm kiếm tiền được cố định, thì: Ta tìm được kS; S – d: Đến đây, ta thấy tỷ số các thu nhập k thay đổi t ùy thuộc vào khoảng cách biệt số năm đào tạo d, không phụ thuộc vào trình độ đào tạo (biểu thị bằng S) và thú vị hơn nữa là cũng không phụ thuộc vào thời gian làm việc (biểu thị bằng n) dù là dài hạn hoặc thậm chí là ngắn hạn. 13
Trong trường hợp (S – d ) = 0, ta định nghĩa kS; S-d = kS; 0 = YS/Y0 = kS rs Theo (1.5), ta có : kS = YS/Y0 = e . Lấy logarithm theo cơ số tự nhiên, ta được : lnYS = lnY0 + r.s (1.6) Phương trình (1.6) trình bày kết luận căn bản rằng, logarithm của thu nhập l à hàm tỷ lệ thuận với số năm đi học S, và hệ số của S biểu thị mức độ gia tăng thu nhập là suất chiết khấu r (tỷ suất thu hồi nội bộ). 1.3.2 Đầu tư cho đào tạo trong thời gian làm việc (Post-School Investment) Mô hình đi học được đại diện bởi phương trình (1.6) là dạng thô sơ nhất của hàm thu nhập cá nhân: YS trong (1.6) là mức thu nhập của người không đầu tư tài sản cá nhân trong những năm đi học. Vì hầu hết mọi cá nhân đều tiếp tục phát triển kỹ năng và khả năng kiếm tiền (mức thu nhập tiềm năng), Y S không thể được nhận diện trực tiếp mà thay vào đó là một “ước lượng thu nhập” sẽ được xem xét: sự thay đổi của thu nhập theo độ tuổi trong suốt thời gian đi làm. Sau khi tham gia thị trường lao động trong năm j, người lao động đã phải bỏ ra nguồn lực Cj , trực tiếp bằng tiền hoặc bằng chi phí c ơ hội của thời gian bỏ ra, chủ yếu là để tăng kỹ năng nghề nghiệp và thu thập các thông tin liên quan đến công việc. Gọi Ej là thu nhập “gộp” hay “thu nhập tiềm năng” mà anh ta có thể kiếm được trong năm j nếu không tiếp tục đầu t ư cho bản thân. Thu nhập “ròng” YS của anh ta trong năm j sẽ được tính là : Yj = Ej – Cj Theo đó, thu nhập trong năm đầu tiên của kinh nghiệm làm việc (j = 0) là: Y0 = YS – C0. Khi đó, YS = ES là điểm khởi đầu của thu nhập tiềm năng mà anh ta có được sau S năm được đào tạo ở nhà trường. Nếu đến đây việc đầu tư dừng lại thì thu nhập trong những năm tiếp theo sẽ là: Y1 = YS + r0C0 . Tuy nhiên, nếu trong năm tiếp theo được đầu tư là C1 thì 14
thu nhập trong năm đó sẽ là : Y1 = YS + r0C0 – C1. Một cách tổng quát, thu nhập ròng trong năm j là: Tính tổng quát của biểu thức (1.7) là hiển nhiên với điểm khởi đầu của chỉ số t là bất kỳ. Biểu thức YS (1.6) của mô hình đi học là trường hợp riêng của biểu thức (1.7) khi mà việc đầu tư có tính đến chi phí thời gian của việc đi học v à tỷ suất thu hồi nội bộ là bằng nhau trong tất cả các giai đoạn. Thật vậy, với C t = Et , ta có được biểu thức tương tự như biểu thức (1.6): Sử dụng biểu thức (1.7), ta có thể phân tích sự thay đổi của thu nhập trong quãng đời làm việc. Dựa trên giả thiết sự bắt đầu quá trình làm việc là sau khi kết thúc việc đi học, biểu thức (1.7) cho thấy rằng, c ác khoản đầu tư cho đào tạo trong quá trình làm việc Cj là một biến số chỉ ra “ước lượng tuổi của thu nhập cá nhân”. Thu nhập tiềm năng ban đầu Y S sau S năm đi học được xem là hằng số, mặc dù có thể là khác nhau đối với mỗi cá nhân. Sự thay đổi của thu nh ập theo kinh nghiệm được quan sát tốt nhất bằng cách xem xét sự gia tăng thu nhập hàng năm từ biểu thức (1.7): Theo (1.9), thu nhập tăng theo kinh nghiệm cho đến khi n ào đầu tư ròng Cj vẫn còn là số dương, và mức gia tăng mỗi năm hoặc là giảm dần [(Cj+1– Cj) < 0] hoặc gia tăng với tỉ lệ nhỏ hơn tỷ suất thu hồi nội bộ : 15
Chú ý rằng, nếu đầu tư tăng mạnh (với tỷ lệ cao hơn r) thì thu nhập ròng sẽ giảm tạm thời. Tuy nhiên thu nhập gộp thì luôn luôn tăng khi nào đầu tư còn dương, khi đó: Nếu cả rj và đầu tư Cjnhư nhau trong tất cả các năm (Cj= Cj+1và rj = r) thì thu nhập ròng và thu nhập gộp sẽ tăng tuyến tính. Từ bây giờ giả định rằng tất cả rj = r. Từ (1.10) ta có sự thay đổi thứ hai : Ước lượng thu nhập ròng sẽ dốc hơn thu nhập gộp khi ΔYj= ΔEj− ΔCj và ΔCj< 0. Đỉnh của thu nhập ròng và thu nhập gộp đạt được khi những khoản đầu tư ròng bằng không. Đồ thị “Thu nhập – Số năm kinh nghiệm” (hình 1.2) cho ta hình dáng của thu nhập gộp Ejvà thu nhập ròng Yj trong suốt giai đoạn OP đầu tư cho đào tạo trong quá trình làm việc. Trên đồ thị, j là số năm kinh nghiệm làm việc, tại đó có mức thu nhập tiềm năng (hay thu nhập gộp) l à Ej và thu nhập ròng Yj với chi phí đầu tư Cj; j là ước lượng số năm kinh nghiệm cho phép thể hiện giá trị YS khi ước lượng các giá trị quan sát thu nhập Yj. YS và YP là các mức thu nhập đặc biệt: YS là mức thu nhập khi bắt đầu làm việc sau S năm đi học, còn YP là mức thu nhập đỉnh tại thời đoạn cuối cùng của đầu tư trong quá trình làm việc với tỉ suất thu hồi nội bộ r P. 16
1.3.3 Hàm ước lượng logarithm thu nhập Phân tích ước lượng thu nhập theo trên có thể được chuyển qua việc phân tích hàm logarithm thu nhập. Cách này thật sự cần thiết vì hai lý do: (1)Độ biến thiên tương đối (phần trăm) của mức lương là phần thú vị nhất trong việc nghiên cứu sự thay đổi của thu nhập; và (2)trong phân tích theo kinh nghiệm, các khoản đầu tư trong quá trình làm việc phải được diễn tả bằng đơn vị “thời gian” giống như số năm đi học. Việc diễn tả chi phí đầu tư trong quá trình làm việc bằng cách biến đổi biểu thức (1.7) sang dạng hàm logarithm được thực hiện bằng công cụ sau7: Gọi kj là tỉ lệ giữa chi phí đầu tư Cj và thu nhập tiềm năng (thu nhập gộp) E j trong thời đoạn j (kj = Cj / Ej). Tỉ lệ này có thể được xem như một phân số của thời gian (hoặc “tương đương thời gian”), nếu chi phí đầu tư bao gồm những khoản chi trực tiếp cũng như chi phí thời gian mà người làm việc bỏ ra để tự 7Theo Mincer (1974) thì công cụ này đã được Becker và Chiswick (1966) sử dụng cho đầu tư khi đi học . Ở đây, nó dược Mincer sử dụng cho cả đầu tư trong thời gian làm việc 17
nâng cao khả năng kiếm tiền của mình. Thu nhập ròng của anh ta trong năm j sẽ nhỏ hơn mức thu nhập có thể có khi anh ta không đầu tư trong năm j với chi phí Cj = kj.Ej và ta có: Do đó: Với k ≤ 1 và r là đủ nhỏ, một cách gần đúng, biểu thức tr ên tương đương với: Từ Yj = Ej(1-kj) chúng ta có : Giả thiết rằng kj = 1 trong suốt những năm đi học ở nhà trường cho thấy (1.13) là sự mở rộng của mô hình đi học: Giả thiết rằng rj là không đổi suốt quá trình đầu tư trong thời gian làm việc và gọi tổng “thời gian” đầu tư khi làm việc trước năm j là Kj Khi đó: 18
Với rS = rP = r , gọi hj = (S + Kj ), chúng ta có được mô hình đi học tổng quát: Tại thời đoạn cuối cùng của đầu tư, KP là tổng “thời gian” dùng để đầu tư cho đào tạo trong thời gian làm việc. Biểu thức (1.15) cho phép tính được KP nếu biết rP. Vì sự hữu hạn của cuộc sống, sự gia tăng t ình trạng bệnh tật khi lớn tuổi và theo tiến trình già cỗi của nhận thức làm cho mức tăng trình độ con người và kỹ năng đạt được sẽ ngày càng nghèo nàn đi khi lớn tuổi. Điều này có nghĩa là, đầu tư ròng cho đào tạo kỹ năng trong khi làm việc là giảm dần và bằng không, khi thu nhập đạt giá trị đỉnh. Lúc này mức thu nhập tiềm năng đúng bằng mức thu nhập ròng (EP = YP) và được duy trì ổn định cho đến khi nghỉ hưu. Do tính dễ kiểm soát về mặt thống kê và tính đơn giản về mặt toán học, ta quan tâm đến hàm kinh nghiệm (ước lượng) tuyến tính và log – tuyến tính của đầu tư ròng (Ct) và tỉ lệ đầu tư “thời gian tương đương” (kt). Bốn tính chất đơn giản được xét đến là : Trong các biểu thức trên, • C0 và k0 là các giá trị đầu tư và tỉ lệ đầu tư trong thời đoạn đầu tiên của kinh nghiệm (t = 0) 19
• T là tổng số thời đoạn đầu tư ròng còn t là thời đoạn đầu tư bất kỳ • e là cơ số logarithm tự nhiên • β là tham số biểu thi cho sự suy giảm đầu tư theo thời gian. Để thuận tiện hơn, ta xem đầu tư và thu nhập là hàm liên tục theo thời gian. Theo đó, hàm thu nhập “gộp” dạng đại số và dạng logarithm lần lượt là: Trong đó, ES là thu nhập kiếm được sau S năm đi học và không có đầu tư gì thêm trong thời gian đó; rt là suất sinh lợi của đầu tư vào đào tạo trong thời gian làm việc với các khoản đầu tư được xem là như nhau trong mọi thời đoạn t. Thay các tính chất (i) và (iii) vào biểu thức (a); thay các tính chất (ii) và (iv) vào biểu thức (b) thì các hàm thu nhập này sẽ được biến đổi từ các hàm số có chứa các biến số đầu tư không thể quan sát được (Cthoặc kt), thành các hàm số của số năm kinh nghiệm, có thể quan sát được và được dùng để phân tích kinh nghiệm. Các thu nhập quan sát được gần giống với thu nhập ròng Yt hơn là thu nhập gộp (thu nhập tiềm năng) E t, do vậy trước tiên ta biến đổi: Yt = Et– Ct và lnYt = lnEt + ln(1 – kt) Xuất phát từ hàm thu nhập theo kinh nghiệm quan sát được cùng với các tính chất của ước lượng đầu tư, ta có các nhận xét sau: 1. Với giả định các khoản đầu tư ròng suy giảm tuyến tính, sẽ cho ta các hàm thu nhập gộp và hàm thu nhập ròng lần lượt là: 20
Cả hai hàm thu nhập đều có dạng parabol theo biến số l à số năm kinh nghiệm (t). Cần để ý là, kể từ thời điểm xuất phát của E t và Yt , mức độ tăng thu nhập (thu nhập biên) là một hàm giảm theo thời gian. 2. Nếu tỉ lệ đầu tư được giả định là giảm tuyến tính thì hàm logarithm của thu nhập và thu nhập ròng cũng trở thành có dạng parabol: Trong trường hợp này, sự gia tăng của logarithm thu nhập l à gần đúng với một hàm giảm tuyến tính theo thời gian. Khi phân tích hồi qui, dạng hàm logarithm (1.19b) là thích hợp, bởi vì các dữ liệu về đầu tư cho việc đi học được sử dụng để nghiên cứu được tính bằng số năm. Trong hàm thu nhập (1.19b), khi thay lnES = lnYS = ln = lnY0 + rSS (1.16) và Ta có: Trong hàm thu nhập (1.19c), số hạng là xấp xỉ bằng một khai triển Taylor bậc 2. Công thức khai triển tổng quát: 21
Áp dụng khai triển Taylor bậc 2 đối với hàm Tại giá trị ước lượng t = T ta có : Đạo hàm cấp 1: Đạo hàm cấp 2 : Từ đó : Thay vào hàm (1.19c) ta được : Đặt : 22
Có thể viết lại phương trình (1.20) dưới dạng hàm cho phép hồi qui ước lượng các hệ số, đây chính là mô hình hàm thu nhập Mincer : 2 lnYt = a0 + a1S + a2t + a3t + biến khác (1.21) Các biến số trong hàm thu nhập Mincer và ý nghĩa các hệ số: Biến phụ thuộc Yt, thu nhập ròng trong năm t, được xem là mức thu nhập của dữ liệu quan sát được. Biến độc lập S là số năm đi học của quan sát cá nhân có mức thu nhập Yt . Biến độc lập t, là số năm biểu thị kinh nghiệm tiềm năng, với giả định kinh nghiệm là liên tục và bắt đầu ngay khi không còn đi học, được tính bằng tuổi hiện tại quan sát được trừ đi tuổi lúc không còn đi học: t = A – S – b . Ở đây, A là tuổi hiện tại và b là tuổi bắt đầu đi học. (Mincer [1974], p.84). Hệ số a1cho ta giá trị ước lượng suất sinh lợi của việc đi học, giải thích phần trăm tăng thêm của thu nhập khi tăng thêm một năm đi học; Hệ số a2 giải thích phần trăm tăng thêm của thu nhập khi kinh nghiệm tiềm năng tăng thêm một năm. Hệ số a3 là âm, biểu thị mức độ suy giảm của thu nhập bi ên theo thời gian làm việc. 1.3.4 Những ưu điểm và hạn chế của mô hình hàm thu nhập Mincer 1.3.4.1 Những ưu điểm Hàm thu nhập Mincer được diễn dịch từ các phương trình toán học, do vậy mang tính chặt chẽ và tin cậy. Việc sử dụng logarithm tự nhiên làm biến phụ thuộc có thuận lợi là giảm độ lệch phải của dữ liệu. Các hệ số ước lượng của hàm thu nhập có thứ nguyên là phần trăm (%), do vậy sẽ dễ dàng cho việc so sánh giữa các thời điểm trong một quốc gia hay giữa các quốc gia với nhau, khi cùng ước lượng suất sinh lợi 23
của giáo dục dựa trên hàm thu nhập của Mincer. Với mô hình hàm thu nhập Mincer có thể mở rộng, tích hợp các biến khác vào phương trình để nghiên cứu tác động của chúng đối với thu nhập. 1.3.4.2 Những hạn chế Cầu lao động đã bị bỏ qua, trong khi cung lao động không được xem xét một cách đầy đủ. Mô hình hàm thu nhập Mincer đã bỏ qua những khác biệt về năng lực riêng biệt của cá nhân như năng khiếu, cá tính, phong cách, đặc điểm tâm lý, 1.4 Nhận xét, đánh giá về lý thuyết vốn con người. Khuyết điểm: 1. Khả năng giải thích không cao vì mối quan hệ giữa giáo dục và thu nhập là không đơn giản. Giá trị của bất kì một năm đi học thêm nào cũng luôn tùy thuộc vào các yếu tố bên ngoài ảnh hưởng đến cá nhân đó và các cơ hội kinh tế khác mở ra cho các học viên. 2. Việc xem giáo dục dưới hình thức tiêu dùng và các lợi ích phi tiền tệ ngoài lương đã không được xem xét. Điều này dẫn đến sai lệch khi ước lượng lợi suất đầu tư. 3. Sự khác biệt về khả năng cũng không đ ược xem xét đến. Điều này có thể dẫn đến ước lược quá cao lợi suất đầu tư. Ưu điểm: 1. Giải thích được tại sao lại đầu tư vào giáo dục. 2. Ước tính được sự gia tăng thu nhập gắn liền với giáo dục từ đó xây dựng cơ sở xác định mô hình đi học hiệu quả. 3. Việc phân tích kinh tế giữa giáo dục và đào tạo được chuyển sang mô hình đầu tư suốt đời. 24
Mincer (1974) đã không phủ nhận vấn đề là có nhiều yếu tố khác ảnh hưởng đến thu nhập, tuy nhiên “hãy xem mô hình vốn con người đưa chúng ta đi xa như thế nào” (Mincer, 1974, p.1). Tóm lại: Có 2 phương pháp để ước lượng lợi suất đầu tư vào giáo dục từ đó xác định số năm đi học hiệu quả. 1. Phương pháp so sánh dòng thu nhập (earning flow comparison method): tính toán lợi suất đầu tư giáo dục bằng cách xem xét dòng thu nhập hoặc so sánh biểu đồ tuổi-thu nhập của người lao động có một mức giáo dục nhất định với những người khác có mức giáo dục thấp hơn. 2. Phương pháp hàm thu nhập (earning function): hồi qui hàm số gồm biến phụ thuộc là logarithm của thu nhập và biến độc lập là số năm đi học, kinh nghiệm tiềm năng, kinh nghiệm tiềm năng bình phương, logarithm của số tuần làm việc trong một năm. Hệ số của biến số năm đi học l à lợi suất trung bình cho một năm đi học thêm. Do thời gian và kinh phí có hạn nên trong quá trình điều tra tác giả không thu thập được thông tin để xác định biến kinh nghiệm tiềm năng v ì vậy nghiên cứu này sử dụng phương pháp so sánh dòng thu nhập để tính toán lợi suất đầu tư của việc đi học từ đó xây dựng mô hình xác định số năm đi học hiệu quả. 25
Sơ đồ 1: Khung phân tích xây dựng mô hình xác định số năm đi học hiệu quả. Mục tiêu nghiên cứu Cơ sở lý thuyết về vốn con người Ước lượng lợi suất đầu tư vào giáo dục Phương pháp so sánh Phương pháp hàm dòng thu nhập thu nhập Đặc điểm thị Chênh l Mức học phí ệch thu nhập trường giáo c của các ủa người lao động dục ở Việt Nam ào t à trường ĐH được đ ạo v chưa qua đào tạo GỢI Ý CHÍNH SÁCH 26
PHẦN 2: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU Chúng ta đã tìm hiểu về lý thuyết vốn con người, áp dụng nó vào vấn đề giáo dục, tìm cách xác định chi phí và lợi ích của giáo dục. Trong chương này, chúng ta sẽ tìm hiểu những đặc điểm của thị trường giáo dục ở Việt Nam; liệu chúng ta có được lợi ích ròng khi quyết định theo học đại học không từ đó xây dựng cơ sở để xác định số năm đi học hiệu quả. 2.1. Đặc điểm của thị trường giáo dục ở Việt Nam 2.1.1 Dịch vụ giáo dục và thị trường giáo dục Giáo dục được xác định là một dịch vụ (service), không phải là một hàng hóa (goods). Dịch vụ vì sản phẩm của giáo dục là kiến thức và kỹ năng, mà kiến thức và kỹ năng là loại tài sản vô hình (intangible). Trong việc phân loại hàng hóa và dịch vụ, giáo dục được xác định như là một “dịch vụ tư” (private service) vì dịch vụ này bao hàm hai đặc điểm, có tính loại trừ (excludability) và có tính cạnh tranh (rivalness) trong sử dụng. Có tính loại trừ trong sử dụng vì sinh viên không thể tham gia hưởng thụ dịch vụ đó mà không có điều kiện, họ phải thi đầu vào, phải đóng học phí, v.v. Nếu sinh viên không thỏa mãn những điều kiện đó sẽ bị loại trừ, không được hưởng thụ dịch vụ giáo dục. Dịch vụ giáo dục có tính cạnh tranh trong sử dụng vì việc học của một sinh viên này sẽ ảnh hưởng đến việc học của người khác. Do số lượng sinh viên trong một trường bị hạn chế, nên sinh viên này được học thì một người khác không được học, nếu thêm một sinh viên vào một lớp học quá đông sẽ ảnh hưởng đến việc học của các sinh viên khác. Tương tự hàng hoá và dịch vụ khác, thị trường dịch vụ giáo dục, gọi tắt là thị trường giáo dục, có hai khía cạnh, cung và cầu. Luật cầu cho biết lượng cầu và giá có quan hệ nghịch biến. Nếu giá càng cao thì lượng cầu càng giảm và ngược lại. Khi chi phí cho việc học tăng l ên thì số người đi học sẽ giảm. Luật cung thì ngược lại, lượng cung và giá có quan hệ đồng biến, nếu học phí thu 27
được từ sinh viên càng cao thì số lượng sinh viên mà nhà trường sẵn lòng nhận đào tạo càng nhiều. Ngược lại, nếu học phí càng thấp thì số lượng sinh viên nhà trường sẵn lòng nhận đào tạo sẽ giảm. Tuy nhiên, thị trường giáo dục là thị trường có kiểm soát nên số lượng sinh tối đa mà nhà trường được phép đào tạo hàng năm lại phụ thuộc vào chỉ tiêu mà bộ Giáo dục cho phép. 2.1.2 Một số thất bại của thị trường (Market failures) giáo dục Thị trường giáo dục nói chung và thị trường giáo dục Việt nam nói riêng tồn tại một số thất bại như: Thông tin không hoàn hảo, tính cạnh tranh không cao, hàng hoá không đồng nhất, hạn chế trong lựa chọn của ng ười đi học, người mua trả tiền trước, ngoại tác tích cực trong giáo dục, v à khó khăn trong tiếp cận giáo dục của người nghèo. Thông tin không hoàn hảo Thông tin không hoàn hảo thể hiện ở thị trường giáo dục là sự bất cân xứng thông tin. Nhà trường (người cung ứng dịch vụ) biết được chất lượng dịch vụ của mình nhiều hơn người đi học (người mua dịch dịch vụ). Người mua dịch vụ chỉ biết đựợc chất lượng giáo dục sau khi học xong. Nhưng sau khi học xong không thể đổi hoặc trả lại nếu phát hiện chất lượng đào tạo kém. Tính cạnh tranh trong thị trường giáo dục không cao Nếu xét theo cấu trúc thị trường thì thị trường giáo dục mang đặc điểm của một thị trường độc quyền nhóm (oligopoly) vì cùng một cấp học ở bậc phổ thông hay cùng một ngành học ở bậc đại học chỉ có một vài trường cung ứng. Ví dụ, học sinh bậc phổ thông phải chọn những tr ường ở gần nhà. Sinh viên ở các tỉnh phía Bắc muốn học ngành nông học chỉ có thể học ở Trường Đại học Nông Nghiệp, muốn học ngành Y chỉ có thể học tại Đại học Y Hà Nội, Đại họcY Thái Bình, Đại học Y Hải Phòng Như vậy, do thị trường cạnh tranh 28
không hoàn hảo nên dẫn đến hiệu quả xã hội không cao, các trường chủ quan, không đầu tư nhiều trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh, nâng cao chất lượng dịch vụ và cạnh tranh về học phí. Chất lượng dịch vụ không đồng nhất Không giống như hàng hóa và dịch vụ khác, chất lượng của trường học và giáo viên trong mỗi trường học là không đồng nhất, nhiều trường đại học đào tạo chung một ngành đào tạo nhưng chất lượng giữa các trường thì rất khác nhau. Trong cùng một trường đại học, chất lựơng của các giảng viên cũng rất khác nhau. Do đó, việc lựa chọn của sinh viên gặp nhiều khó khăn. Người mua trả tiền trước và không bảo đảm về chất lượng Sinh viên phải đóng tiền trước khi học và thi. Việc thi đỗ hay trượt, có việc làm hay không có việc làm của sinh viên sau này, nhà trường không bảo đảm. Do đó, việc kinh doanh giáo dục rủi ro thấp, nh ưng người đi học thì rủi ro cao hơn. Ngoại tác tích cực trong giáo dục Lợi ích tư nhân của việc học luôn nhỏ hơn lợi ích xã hội do tồn tại lợi ích ngoại tác của việc đi học. Lợi ích tư nhân là lợi ích của bản thân sinh viên sau khi học, sinh viên được trang bị kiến thức và kỹ năng làm việc, có khả năng tìm được việc làm tốt hơn và có thu nhập cao hơn, không chỉ một hai năm mà lợi ích cho cả cuộc đời còn lại. Do đo, cá nhân người đi học phải đầu tư. Tuy nhiên, lợi ích xã hội của giáo dục là rất lớn, bao gồm lợi ích tư nhân và lợi ích ngoại tác. Lợi ích ngoại tác có nghĩa l à người đi học đem lợi ích cho người khác và xã hội. Học tập sẽ giảm bớt tệ nạn xã hội, dễ dàng hơn cho nhà nước trong việc phổ biến và thực hiện các chính sách kinh tế văn hóa v à xã hội. Hơn nữa, các doanh nghiệp và cơ quan tuyển dụng cũng có lợi nhuận 29
trong viêc học của các cá nhân. Khi sinh viên học xong và làm việc trong các doanh nghiệp, doanh nghiệp phải trả lương cho sinh viên tốt nghiệp, nhưng mức lương bao giờ cũng thấp hơn năng suất lao động mà sinh viên đem lại cho doanh nghiệp, sự chênh lệch đó là lợi nhuận mà doanh nghiệp có được do việc học của sinh viên. Như vậy, tồn tại lợi ích ngoại tác mà người đi học không nhận được, nên người đi học không đầu từ đúng mức cho việc đi học v ì họ quyết định đầu tư cho việc học phụ thuộc vào sự so sánh giữa chi phí tư nhân và lợi ích tư nhân thay vì lợi ích xã hội, họ không quan tâm đến lợi ích xã hội. Người có thu nhập thấp không có khả năng tiếp cận giáo dục Vì chi phí cho việc học khá cao và đầu tư cho việc học là đầu tư lâu dài, thời gian học đại học trung bình là 4 năm, trong thời gian đi học chỉ có chi không có thu, do đó những gia đình có thu nhập thấp sẽ gặp nhiều khó khăn trong việc tiếp cận giáo dục. Nếu tất cả các trường học theo cơ chế thị trường, học phí bù đắp đầy đủ chi phí giáo dục của trường thì việc hỗ trợ cho người nghèo đi học là rất cần thiết. Một thực tế phổ biến ở Việt Nam là người có trình độ cử nhân không thu được kiến thức chuyên sâu về một lĩnh vực nhất định. Tấm bằng Cử nhân được thiết kế nhằm mục đích cung cấp cho sinh vi ên một kiến thức trên diện rộng. Sinh viên được cung cấp một nền tảng kiến thức rộng, những kỹ năng chung chứ không chỉ là đào tạo chuyên sâu cho một ngành nghề duy nhất. Sinh viên phải đáp ứng những yêu cầu của một chương trình giảng dạy diện rộng. Họ phải học ngoại ngữ (tiếng Anh), tin học v à các môn khoa học đa dạng khác. Nếu sinh viên chọn đi sâu vào một chuyên ngành trong một lĩnh vực cụ thể để gây dựng sự nghiệp của mình trong lĩnh vực này thì họ cũng thường theo đuổi một nghề KHÔNG có liên quan gì đến chuyên ngành của mình. 30
Tuy nhiên, những người tốt nghiệp đại học gặt hái được nhiều điều quan trọng trong quá trình học tập của mình.  Họ đã theo học nhiều môn học khác nhau, cả những môn họ không thích lẫn những môn thu hút họ. Nói theo lối nói Kinh tế, họ đ ã thu thập được thông tin đủ để tạo ra một sự kết hợp tối ưu (optimal match) giữa bản thân họ và nghề nghiệp mà họ lựa chọn.  Họ đã học được phương pháp tự học. Điều này là rất quan trọng trong xã hội hiện đại khi mà chúng ta đang chú trọng vào quá trình học tập suốt đời.  Khoảng 50% số sinh viên có bằng đại học sẽ tiếp tục theo học chương trình học chính thức - những chương trình đạo tạo chuyên sâu để bổ sung cho những kỹ năng tổng quát mà họ có: chương trình sau đại học, học chuyên về luật, thậm chí là chuyên về kỹ thuật, ngoại ngữ.  Tất cả những sinh viên ra trường đi làm cũng sẽ có cơ hội được đào tạo tại chỗ ở các công ty mà họ đang làm việc. Trung bình trong cuộc đời mỗi người, thời gian dành cho hình thức đào tạo này tương đương với khoảng 3,5 năm theo học chính thức toàn thời gian. Sở dĩ họ có thể làm được như vậy vì chương trình đào tạo đại học đã trang bị cho họ một nền tảng kiến thức chung vững chắc và các kỹ năng làm việc:  Họ được học cách đọc tài liệu và hiểu những gì họ đọc.  Họ được học cách phân tích và đánh giá tài liệu.  Họ được học cách giải quyết những vấn đề gặp phải.  Họ được học làm cách nào để triển khai một công việc.  Họ được học cách giao tiếp: cách lắng nghe, cách viết lách v à cách diễn thuyết.  Khoản tích lũy nhất định về vốn con người.  Một tín hiệu về khả năng của mình.  Tích lũy thông tin về bản thân, về kỹ năng cũng nh ư sở thích của bản thân. 31
Tuy nhiên trong 5 tiêu chí quan trọng của kiến thức nền: đọc, phân tích, triển khai, giải quyết, và giao tiếp; phần đông sinh viên Việt Nam được đào tạo tại Việt Nam chỉ học được có điều một là đọc (có thể đọc bài bằng tiếng Việt hay ngoại ngữ), mà chưa biết phân tích xem tài liệu mình đọc là đúng hay sai; nếu đúng thì mình dùng tài liệu đó vào công việc và đời sống cá nhân như thế nào để giải quyết việc làm trước mắt. Môi trường học cũng chưa cho phép sinh viên giao thiệp rộng và trải nghiệm cuộc sống. 2.2. Mức học phí của các trường đại học Hệ thống giáo dục ở Việt Nam được chia thành 2 nhóm: các trường khối công lập được nhà nước cấp một phần kinh phí để hoạt động v à các trường khối ngoài công lập hoạt động theo nguyên tắc tự thu, tự chi. Vì vậy, nghiên cứu này điều tra mức học phí của các trường theo 2 nhóm chính: các trường khối công lập và các trường khối ngoài công lập. 2.2.1 Đối với các trường công lập Theo lộ trình điều chỉnh mức học phí trong giai đoạn 2008 – 2012, mức học phí phụ thuộc vào các ngành đào tạo khác nhau. Ở bậc đại học, mức học phí mới được áp dụng với 7 nhóm ngành học, được tính theo từng bậc học và loại hình đào tạo8. Nhóm ngành Y dược có mức học phí cao nhất là 800.000 đồng/tháng/SV. Học phí của các nhóm ngành còn lại dao động từ 230.000-650.000 đồng/tháng/sinh viên. Riêng SV ngành sư phạm sẽ đóng mức học phí từ 200.000-500.000 đồng. Trong trường hợp SV sư phạm vay vốn tín dụng để đóng học phí, sau khi ra trường, nếu đi dạy học ít nhất 5 năm (đối với Đại học, Cao đẳng) v à 3 năm (đối với Trung cấp chuyên nghiệp) thì nhà nước sẽ xoá nợ (cả gốc lẫn lãi). 8 - Cập nhật lúc 15:08, Thứ Ba, 05/05/20 09 32
Với các ngành đào tạo không chính quy, học phí không vượt quá 150% mức học phí chính quy. Giữa chương trình đại trà và chương trình chất lượng cao, mức học phí cũng sẽ khác nhau. Đối với ch ương trình đại trà ở các bậc học, học phí được xét theo căn cứ đã nêu. Đối với các chương trình chất lượng cao, phần chi tăng thêm (ngoài phần chi của Nhà nước) sẽ do người học đóng góp. Bảng 1: Khung học phí Đại học của các nhóm ngành đào tạo đại trà giai đoạn 2008 - 2012 9 Khung học phí Nhóm ngành đào tạo (đồng/tháng/SV) Khoa học xã hội, kinh tế, luật 250.000 - 550.000 Kỹ thuật, công nghệ, khoa học tự nhiên 270.000 - 650.000 Nông - Lâm – Thuỷ sản 230.000 - 550.000 Y dược 290.000 - 800.000 Thể dục thể thao, nghệ thuật 270.000 - 650.000 Sư phạm 200.000 - 500.000 Bảng 2: Khung học phí của trung cấp nghề và cao đẳng nghề của các nhóm nghề đào tạo đại trà giai đoạn 2008 - 2012 Khung học phí Nhóm nghề đào tạo (đồng/tháng/học sinh) Khối thăm dò địa chất, thuỷ văn, khí tượng 300.000 - 700.000 Khối hàng hải 260.000 - 610.000 Khối Y tế, dược 250.000 - 580.000 Khối cơ khí luyện kim, kỹ thuật nhiệt và 240.000 - 560.000 điện, kỹ thuật xây dựng 9 - Cập nhật lúc 15:08, Thứ Ba, 05/05/2009 33
Khối công nghệ lương thực và thực phẩm 230.000 - 540.000 Khối kỹ thuật bảo quản và vật tư hang hoá 220.000 - 530.000 Khối văn hoá thể thao – du lịch 210.000 - 520.000 Khối kỹ thuật điện tử, bưu chính viễn thông 200.000 - 500.000 Ngày 21/8/2009, Thủ tướng đã quyết định điều chỉnh khung học phí năm học 2009-2010. Học phí cao nhất một tháng của khối đại học (hệ công lập) l à 240.000 đồng, cao đẳng là 200.000 đồng. Cụ thể, mức học phí một tháng đối với: dạy nghề trình độ trung cấp nghề 20.000 - 160.000 đồng; trung cấp chuyên nghiệp 15.000-135.000 đồng; cao đẳng, cao đẳng nghề 40.000 - 200.000 đồng; đại học 50.000-240.000 đồng; thạc sĩ 75.000- 270.000 đồng; tiến sĩ 100.000- 300.000 đồng10. Tuy nhiên, đối với hệ công lập, ngoài phần học phí mà sinh viên phải đóng góp thì ngân sách nhà nước sẽ cấp trung bình khoảng 6,7 triệu đồng/sinh viên/năm11. Như vậy, phí đào tạo của các trường đại học khối công lập tối đa là 910.000 đồng/tháng/sinh viên (bao gồm cả học phí do sinh viên đóng góp và phần ngân sách nhà nước cấp). Mức phí này chênh lệch không nhiều giữa các trường công lập. 2.2.2 Đối với các trường ngoài công lập Theo quy định của Chính phủ, các cơ sở giáo dục ngoài công lập được quyền chủ động xây dựng mức học phí. Mức học phí này phải dựa trên cơ sở tương xứng với điều kiện về cơ sở vật chất, trình độ của đội ngũ giảng viên, chất lượng đào tạo và phải được sự đồng ý của các cơ quan chủ quản. Vì vậy mức học phí giữa các trường trong hệ thống ngoài công lập chênh lệch nhau khá lớn. Nghiên cứu này tập trung điều tra mức học phí của 74 trường đại học và cao đẳng trong hệ thống ngoài công lập làm cơ sở cho nghiên cứu vì mức học phí 10 Quyết định điều chỉnh khung học phí hệ công lập năm học 2009 - 2010 11 - Cập nhật ngày 29/08/2008 34
của các trường này dựa trên nguyên tắc thị trường (thu bù chi). Kết quả điều tra được chia thành 2 nhóm chính: các trường đại học (42 trường) và các trường cao đẳng (32 trường). 35
Bảng 3: KẾT QUẢ ĐIỀU TRA MỨC HỌC PHÍ CỦA CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC - CAO ĐẲNG (Năm học 2008 - 2009) Đơn vị tính: triệu đồng/năm HP HỆ ĐẠI HỌC HP HỆ CĐ CHI PHÍ SINH HOẠT TÀI MÃ TÊN TRƯỜNG MỨC MỨC MỨC MỨC LIỆU, NHÀ ĂN CHI PHIẾU CAO THẤP CAO THẤP SÁCH TRỌ, (TĂNG PHÍ TỔNG STT ĐT NHẤT NHẤT NHẤT NHẤT VỞ KTX THÊM) KHÁC CỘNG a 1 ĐHB 01 ĐH quốc tế RMIT Việt Nam 110.6 84.4 2.1 5.0 8.0 3.9 19.0 b 2 ĐHB 02 ĐH Quốc tế Sài Gòn (tiếng Anh) 102.6 93.6 1.8 5.0 8.0 3.6 18.4 c 3 ĐHB 03 ĐH TT Công nghệ và QL Hữu nghị 90.0 1.2 4.0 7.0 3.0 15.2 d 4 ĐHB 04 ĐH Kinh tế - Tài chính TP HCM 53.8 45.0 1.1 5.0 8.0 2.9 17.0 e 5 ĐHB 02 ĐH Quốc tế Sài Gòn (tiếng Việt) 41.1 36.0 1.5 5.0 8.0 3.3 17.8 f 6 ĐHB 05 ĐH FPT 39.6 1.1 3.0 6.0 2.9 13.0 7 ĐHB 06 ĐH Quốc tế Bắc Hà 20.0 18.0 10.0 9.0 1.0 3.0 6.0 2.8 12.8 8 ĐHB 07 ĐH Hoa Sen 19.5 17.0 1.1 4.0 7.0 2.9 15.0 9 ĐHB 08 ĐH Nguyễn Trãi 15.0 1.1 3.0 6.0 2.9 13.0 g 10 ĐHB 09 ĐH Dân lập Hồng Bàng 14.0 7.0 1.0 3.0 6.0 2.8 12.8 h 11 ĐHB 10 ĐH Thăng Long 12.0 11.0 1.0 4.0 7.0 2.8 14.8 a Học phí từ 2.342 - 3.071 USD/học kỳ b Học phí từ 5.200 - 5.700 USD/năm c Học phí 5.000USD/năm d Học phí 4 năm từ 11.000 USD – 13.000 USD (phụ thuộc vào trình độ tiếng anh đầu vào e Học phí từ 2.000 - 2.300 USD/năm f Học phí 8.800USD/khóa (4 năm) g Y học, điều dưỡng, Spa: 10-14tr; kiến trúc: 9tr; khác: 7tr h Cao nhất là ngành điều dưỡng; tin học- ngoại ngữ 11,5tr, còn lại là 11 triệu 36
HP HỆ ĐẠI HỌC HP HỆ CĐ CHI PHÍ SINH HOẠT TÀI MÃ TÊN TRƯỜNG MỨC MỨC MỨC MỨC LIỆU, NHÀ ĂN CHI PHIẾU CAO THẤP CAO THẤP SÁCH TRỌ, (TĂNG PHÍ TỔNG STT ĐT NHẤT NHẤT NHẤT NHẤT VỞ KTX THÊM) KHÁC CỘNG 12 ĐHB 11 ĐH Ngoại ngữ - T.học TP HCM 10.0 9.8 1.3 5.0 8.0 3.1 17.4 13 ĐHB 12 ĐH DL Văn Lang 9.0 8.0 0.9 4.0 7.0 2.7 14.6 14 ĐHB 13 ĐH Công nghệ Vạn Xuân 9.0 6.0 0.8 4.0 7.0 2.6 14.4 15 ĐHB 14 ĐH K.thuật – C.nghệ TP HCM 8.6 8.0 7.8 6.0 0.8 4.0 7.0 2.6 14.4 16 ĐHB 15 ĐH K.tế Công nghiệp Long An 8.0 7.8 6.6 6.4 0.7 2.0 5.0 2.5 10.2 17 ĐHB 16 ĐH Đại Nam 8.0 0.7 3.0 6.0 2.5 12.2 18 ĐHB 17 ĐH Công nghệ Sài Gòn 7.9 7.4 6.6 6.4 1.0 4.0 7.0 2.8 14.8 19 ĐHB 18 ĐH DL Hải Phòng 7.9 7.4 0.8 2.0 5.0 2.6 10.4 20 ĐHB 19 ĐH Công nghệ T.tin Gia Định 7.0 6.0 1.0 2.0 5.0 2.8 10.8 21 ĐHB 20 ĐH Kiến trúc Đà Nẵng 7.0 6.5 5.6 5.4 0.9 2.0 5.0 2.7 10.6 22 ĐHB 21 ĐH Thái Bình Dương 7.0 6.5 5.5 5.0 0.7 3.0 6.0 2.5 12.2 23 ĐHB 22 ĐH Yersin Đà Lạt 7.0 6.5 0.6 2.0 5.0 2.4 10.0 24 ĐHB 23 ĐH Thành Tây 7.0 0.7 3.0 6.0 2.5 12.2 25 ĐHB 24 ĐH KD và Công nghệ Hà Nội 7.0 0.9 3.0 6.0 2.7 12.6 26 ĐHB 25 ĐH Hùng Vương 7.0 0.9 3.0 6.0 2.7 12.6 27 ĐHB 26 ĐH Dân lập Phương Đông 6.7 5.5 0.6 3.0 6.0 2.4 12.0 28 ĐHB 27 ĐH Bình Dương 6.5 6.2 5.5 5.2 0.8 2.0 5.0 2.6 10.4 29 ĐHB 28 ĐH Hòa Bình 6.5 5.2 0.6 1.0 4.0 2.4 8.0 30 ĐHB 29 ĐH Chu Văn An 6.5 5.9 5.2 4.9 0.7 2.0 5.0 2.5 10.2 37
HP HỆ ĐẠI HỌC HP HỆ CĐ CHI PHÍ SINH HOẠT TÀI MÃ TÊN TRƯỜNG MỨC MỨC MỨC MỨC LIỆU, NHÀ ĂN CHI PHIẾU CAO THẤP CAO THẤP SÁCH TRỌ, (TĂNG PHÍ TỔNG STT ĐT NHẤT NHẤT NHẤT NHẤT VỞ KTX THÊM) KHÁC CỘNG i 31 ĐHB 30 ĐH Tây Đô 6.0 5.3 4.8 4.4 0.6 2.0 5.0 2.4 10.0 32 ĐHB 31 ĐH Lạc Hồng 6.0 0.7 2.0 5.0 2.5 10.2 33 ĐHB 32 ĐH Bà Rịa Vũng Tàu 5.8 4,8 0.6 2.0 5.0 2.4 10.0 34 ĐHB 33 ĐH Bán công Marketing 5.5 5.0 0.7 3.0 6.0 2.5 12.2 35 ĐHB 34 ĐH Dân lập Đông Đô 5.2 5.0 0.8 3.0 6.0 2.6 12.4 36 ĐHB 35 ĐH Quang Trung 5.0 4,5 0.7 2.0 5.0 2.5 10.2 37 ĐHB 36 ĐH Hà Hoa Tiên 5.0 4.0 0.8 3.0 6.0 2.6 12.4 38 ĐHB 37 ĐH Phan Châu Trinh 5.0 0.6 3.0 6.0 2.4 12.0 j 39 ĐHB 38 ĐH Võ Trường Toản 4.9 4.6 4.7 4.4 0.7 3.0 6.0 2.5 12.2 40 ĐHB 39 ĐH Dân lập Lương Thế Vinh 4.5 4.0 0.9 3.0 6.0 2.7 12.6 41 ĐHB 40 ĐH Phú Xuân 4.5 0.7 2.0 5.0 2.5 10.2 42 ĐHB 41 ĐH Cửu Long 3.1 2.4 2.4 2.1 0.5 2.0 5.0 2.3 9.8 Trung bình của hệ đại học 16.9 0.9 3.1 6.2 2.8 12.9 Trung bình của 10 trường cao nhất 47.1 Chi phí sinh hoạt (ăn, ở ) 9.3 Trung bình của các trường còn lại 6.5 CP tài liệu và các khoản khác 3.7 i Học phí tăng trung bình 10%/năm j Riêng SV có hộ khẩu ở Hậu giang được giảm 0,2tr/năm 38
HP HỆ ĐẠI HỌC HP HỆ CĐ CHI PHÍ SINH HOẠT TÀI MÃ TÊN TRƯỜNG MỨC MỨC MỨC MỨC LIỆU, NHÀ ĂN CHI PHIẾU CAO THẤP CAO THẤP SÁCH TRỌ, (TĂNG PHÍ TỔNG STT ĐT NHẤT NHẤT NHẤT NHẤT VỞ KTX THÊM) KHÁC CỘNG k 1 CĐB 01 CĐ Y tế Hà Nam 10 0.7 2.0 5.0 2.5 10.2 2 CĐB 02 CĐ VHNT và DL Sài Gòn 7.0 4.5 0.5 3.0 6.0 2.3 11.8 l 3 CĐB 03 CĐ Nguyễn Tất Thành 6.5 5.9 0.8 3.0 6.0 2.6 12.4 4 CĐB 04 CĐ Viễn Đông 6.0 0.6 2.0 5.0 2.4 10.0 5 CĐB 05 CĐ K. tế kỹ thuật miền Nam 5.8 0.7 2.0 5.0 2.5 10.2 6 CĐB 06 CĐ K. tế - C.nghệ TP.HCM 5.6 5.3 0.8 3.0 6.0 2.6 12.4 7 CĐB 07 CĐ C.nghệ và KD Việt Tiến 5.6 5.0 0.4 2.0 5.0 2.2 9.6 8 CĐB 08 CĐ NN-Công nghệ Việt Nhật 5.5 5.0 0.6 2.0 5.0 2.4 10.0 9 CĐB 09 CĐ Đại Việt 5.5 4.5 0.6 2.0 5.0 2.4 10.0 10 CĐB 10 CĐ Kỹ thuật-C.nghệ Vạn Xuân 4.9 4.6 0.5 2.0 5.0 2.3 9.8 11 CĐB 11 CĐ Kỹ thuật – C.nghệ Đồng Nai 4.9 0.5 2.0 5.0 2.3 9.8 12 CĐB 12 CĐ Bách khoa Hưng Yên 4.9 0.4 2.0 5.0 2.2 9.6 13 CĐB 13 CĐ Công nghệ Hà Nội 4.8 0.6 3.0 6.0 2.4 12.0 14 CĐB 14 CĐ Kinh tế Kỹ thuật Hà Nội 4.7 0.5 2.0 5.0 2.3 9.8 15 CĐB 15 CĐ kinh tế-Kỹ thuật Sài Gòn 4.5 0.5 3.0 6.0 2.3 11.8 m 16 CĐB 16 CĐ Đông Á 4.5 3.7 0.6 3.0 6.0 2.4 12.0 17 CĐB 17 CĐ tư thục Đức Trí 4.4 4.0 0.5 2.0 5.0 2.3 9.8 k Phí đào tạo 8,5tr/năm và học phí 1,5tr/năm l Riêng ngành may được tài trợ 2tr/năm m 140.000 - 160.000đồng/tín chỉ 39
HP HỆ ĐẠI HỌC HP HỆ CĐ CHI PHÍ SINH HOẠT TÀI TÊN TRƯỜNG MỨC MỨC MỨC MỨC LIỆU, NHÀ ĂN CHI MÃ CAO THẤP CAO THẤP SÁCH TRỌ, (TĂNG PHÍ TỔNG STT PHIẾU ĐT NHẤT NHẤT NHẤT NHẤT VỞ KTX THÊM) KHÁC CỘNG 18 CĐB 18 CĐ Công nghệ Bắc Hà 4.3 3.8 0.4 3.0 6.0 2.2 11.6 19 CĐB 19 CĐ DL KTKTĐông du Đà Nẵng 4.2 3.9 0.5 2.0 5.0 2.3 9.8 20 CĐB 20 CĐ dược Phú Thọ 4.1 0.4 2.0 5.0 2.2 9.6 21 CĐB 21 CĐ Kỹ thuật CN Bách khoa 4.0 0.5 2.0 5.0 2.3 9.8 22 CĐB 22 CĐ DL KTKT Bình Dương 4.0 3.7 0.4 2.0 5.0 2.2 9.6 23 CĐB 23 CĐ công nghệ Thành Đô 4.0 0.5 2.0 5.0 2.3 9.8 24 CĐB 24 CĐ Bách nghệ Tây Hà 4.0 0.4 2.0 5.0 2.2 9.6 25 CĐB 25 CĐ Lạc Việt 3.9 0.5 2.0 5.0 2.3 9.8 26 CĐB 26 CĐ Bách khoa Đà Nẵng 3.8 0.5 2.0 5.0 2.3 9.8 n 27 CĐB 27 CĐ Phương Đông – Đà Nẵng 3.7 3.5 0.5 2.0 5.0 2.3 9.8 28 CĐB 28 CĐ CN Kỹ thuật Quảng Ngãi 3.5 0.5 1.0 4.0 2.3 7.8 29 CĐB 29 CĐ Công kỹ nghệ Đông Á 3.2 3.0 0.4 2.0 5.0 2.2 9.6 30 CĐB 30 CĐ Phương Đông - Quảng Nam 3.0 0.5 1.0 4.0 2.3 7.8 31 CĐB 31 CĐ CNTT TP.HCM 2.7 0.6 3.0 6.0 2.4 12.0 o 32 CĐB 32 CĐ Bách Việt 2.4 0.4 2.0 5.0 2.2 9.6 Trung bình của hệ cao đẳng 4.7 0.5 2.2 5.2 2.3 10.2 Chi phí sinh hoạt (ăn, ở ) 7.4 CP tài liệu và các khoản khác 2.9 (Tính toán của tác giả từ số liệu điều tra). n Riêng ngành điều dưỡng là 7tr/năm o 16 tín chỉ *150.000đồng/tín chỉ 40
Như vậy, mức học phí giữa các trường chênh lệch nhau khá nhiều. Trong số 42 trường đại học được điều tra, trường có mức học phí cao nhất là Đại học Quốc tế RMIT Việt Nam với mức học phí từ 2.342 – 3.071 USD/học kỳ (tương đương 84,4 – 110,6 triệu đồng/năm – tùy theo trình độ ngoại ngữ đầu vào). Tiếp theo đó là ĐH Quốc tế Sài Gòn (hệ học bằng tiếng Anh): từ 5.200 - 5.700 USD/năm (tương đương 93,6 – 102,6 triệu đồng/năm); ĐH TT Công nghệ và Quản lý Hữu Nghị: 5.000 USD/năm (90 triệu đồng/năm); ĐH Kinh tế - Tài chính TP HCM: 45 – 53,8 triệu đồng/năm; ĐH Quốc tế Sài Gòn (tiếng Việt): từ 36 – 41 triệu đồng/năm; ĐH FPT (39,6 triệu); ĐH Quốc tế Bắc Hà (18- 20 triệu); ĐH Hoa Sen (19,5 triệu); ĐH Nguyễn Trãi (15triệu); ĐH Dân lập Hồng Bàng (7 – 14 triệu); ĐH dân lập Thăng Long (12 triệu). Như vậy, tính trung bình, mức học phí của 10 trường đại học có mức học phí cao nhất khoảng 47,1 triệu đồng/năm. Tuy nhiên, các trường thuộc khối này có cơ sở vật chất khá tốt, trình độ của đội ngũ giảng viên đạt tiêu chuẩn, chủ yếu giảng dạy bằng tiếng anh Do đó, các sinh vi ên tốt nghiệp khối các trường này khi ra trường thường có một công việc khá tốt, mức thu nhập cao n ên các sinh viên có điều kiện kinh tế vẫn sẵn lòng theo học tại các trường này. Đối với 32 trường đại học được điều tra còn lại, trường có mức học phí dẫn đầu trong khối này là trường ĐH Ngoại ngữ - Tin học TP HCM (10 triệu đồng/năm) và thấp nhất là Đại học Cửu Long (3,1 triệu/năm). Tính trung bình, mức học phí của 32 trường đại học còn lại có mức học phí khoảng 6,5 triệu đồng/năm. Trong khi đó mức học phí trung b ình của 43 trường đại học được điều tra là 16,9 triệu đồng/năm. Theo thống kê của Bộ Giáo dục- đào tạo, Đại học Dân lập Hải Phòng là một trong 25 trường ĐH dẫn đầu cả nước về sinh viên tốt nghiệp có việc làm phù hợp với ngành nghề đào tạo, tỉ lệ sinh viên có việc làm là 93,46%. Với cơ sở vật chất tốt và hơn 400 giảng viên, trong đó 82% là Giáo sư, Phó giáo sư, Tiến sĩ, Thạc sĩ có năng lực chuy ên môn cao, có kinh nghiệm 41
giảng dạy và tận tâm với sinh viên27 song nhưng mức học phí của trường (7,9 triệu đồng/năm) thuộc nhóm thứ 2 và xếp thứ 18 trên tổng số 32 trường ngoài công lập được điều tra, xấp xỉ bằng 46,8% so với mức học phí trung bình của 42 trường được điều tra, chỉ cao hơn mức học phí trung bình của các trường đại học có mức phí thấp (6,5 triệu đồng/năm) là 1,4 triệu đồng/năm, thậm chí còn thấp hơn trường cao đẳng y tế Hà Nam (10 triệu đồng/năm). Đối với khối các trường cao đẳng, mức học phí trung b ình là 4,7 triệu đồng/năm, đứng đầu là trường cao đẳng Y tế Nam Hà (10 triệu), sau đó là CĐ VHNT và Du lịch Sài Gòn (7 triệu); thấp nhất là trường cao đẳng Bách Việt (2,4 triệu). Tuy nhiên, tâm lý của người Việt Nam thường thích con em theo học các trường đại học hơn nên chỉ trong các trường hợp bất khả kháng không vào được các trường đại học, sinh viên mới theo học các trường này. Trong thực tế, ngoài tiền học phí phải đóng theo mức quy định của từng trường, tất cả các sinh viên còn tốn khoản chi phí sinh hoạt (ăn, ở, đi lại, sách vở, tiền tiêu vặt ), trung bình khoảng 12,9 triệu đồng/năm đối với hệ đại học và 10,2 triệu đồng/năm đối với hệ cao đẳng. Mức phí này phụ thuộc rất nhiều vào điều kiện kinh tế của từng sinh viên. Như vậy, tính trung bình, để có được một tấm bằng đại học, một sinh viên tốn khoảng 19,4 triệu đồng/năm trong 4 năm ăn học; đối với hệ cao đẳng (3 năm) chi phí này khoảng 14,9 triệu đồng/năm (bao gồm cả tiền học phí và chi phí sinh hoạt khác, chưa kể chi phí cơ hội của thời gian theo học). Tất nhiên, mức phí này chênh lệch khá nhiều giữa các sinh viên trong một trường, và các sinh viên giữa các trường khác nhau. Tuy nhiên, để có cơ sở đánh giá mức học phí đó có hiệu quả hay không chúng ta cần tìm hiểu thêm về chênh lệch thu nhập của người lao động được đào tạo và chưa qua đào tạo trong các doanh nghiệp. 27 ung/tabid/313/Default.aspx 42
2.3. Chênh lệch thu nhập của người lao động được đào tạo và chưa qua đào tạo. Ở Việt Nam, lực lượng lao động thường được chia thành 2 khu vực: nhóm lao động làm việc trong khối doanh nghiệp nhà nước, hành chính sự nghiệp và nhóm lao động làm việc trong các doanh nghiệp ngoài nhà nước. Chênh lệch về thu nhập của người lao động được đào tạo và chưa qua đào tạo phụ thuộc khá nhiều vào khu vực mà họ làm việc. Thu nhập của nhóm người lao động làm việc trong các doanh nghiệp nhà nước và khu vực hành chính sự nghiệp phụ thuộc vào thang bảng lương theo quy định của Chính phủ theo kiểu “đến hẹn lại lên” nên thu nhập chênh lệch không nhiều giữa nhóm lao động được đào tạo và chưa qua đào tạo. Thu nhập của nhóm lao động làm việc trong các doanh nghiệp ngoài khu vực nhà nước không bị bó buộc bởi các quy định, định mức mà phụ thuộc vào 3 yếu tố chính: (1)kinh nghiệm làm việc; (2)khả năng (mức độ) đóng góp của người lao động cho doanh nghiệp và (3)tiềm năng phát triển trong tương lai. Do đó có sự khác biệt khá lớn về thu nhập giữa nhóm lao động được đào tạo và chưa qua đào tạo. Vì vậy nghiên cứu này tập trung điều tra chênh lệch mức thu nhập của người lao động trong các doanh nghiệp ngoài nhà nước. 2.3.1 Chênh lệch thu nhập trong các doanh nghiệp. Mức chênh lệch về thu nhập của người lao động làm việc trong các doanh nghiệp ngoài nhà nước đang có xu hướng gia tăng, phần lớn là do sự khác biệt giữa các ngành, vị trí công tác và trình độ của người lao động. Mẫu điều tra được thực hiện ở 30 doanh nghiệp ngoài nhà nước với 2.150 lao động và được chia thành 4 nhóm ngành chính: tài chính – ngân hàng – chứng khoán (9 doanh nghiệp); điện – khí đốt – nước (6 doanh nghiệp); dệt may – gia (10) và thủy sản (5). Các mẫu chọn ngẫu nhiên từ danh sách người lao động do doanh nghiệp cung cấp. Bảng 4: Chênh lệch thu nhập (ĐV tính: triệu đồng/năm; Số LĐ: ng ười) 43
CHÊNH Tổng GĐ/ Giám đốc/ Trưởng, phó CHÊNH LỆCH LỆCH S Phó TGĐ Phó GĐ phòng SO VỚI LĐ PT Vị trí công tác Chuyên viên Nhân viên LĐPT TRUNG SO VỚI TỔNG T Tương Thu Số Thu Số Thu Số Thu Số Thu Số Thu BÌNH Tuyệt MỨC SỐ LĐ T Số LĐ đối TB CỦA nhập LĐ nhập LĐ nhập LĐ nhập LĐ nhập LĐ nhập đối Trình độ học vấn (%) LĐ PT I Khối ngành tài chính- NH - chứng khoán (9) 1 Sau đại học 200.0 10 175.0 16 163.0 18 150.0 28 - - - - 165.8 114.8 325.0 141.3 72 2 Đại học 186.0 6 160.0 21 157.0 24 141.0 32 - - - - 153.7 102.7 301.3 129.2 83 3 Cao đẳng - - - - - - - - 120.0 16 - - 120.0 69.0 235.3 95.5 16 4 THCN/dạy nghề - - - - - - - - 110.0 10 67.0 5 95.7 44.7 187.6 71.2 15 5 LĐPT - - - - - - - - - - 51.0 10 51.0 - 100.0 26.5 10 T.BÌNH (TRỌNG SỐ) 194.8 16 166.5 37 159.6 42 145.2 60 116.2 26 56.3 15 145.7 196 II Điện - Khí đốt - nước (6) - 1 Sau đại học 150.0 5 135.0 2 125.0 1 - - - - - - 143.1 101.1 340.8 118.6 8 2 Đại học 137.0 14 121.0 18 121.0 34 102.0 43 - - - - 115.6 73.6 275.1 91.1 109 3 Cao đẳng - - - - - - - - 86.0 72 - - 86.0 44.0 204.8 61.5 72 4 THCN/dạy nghề - - - - - - - - 65.0 12 54.0 7 60.9 18.9 145.1 36.5 19 5 LĐPT - - - - - - - - - - 42.0 321 42.0 - 100.0 17.5 321 T.BÌNH (TRỌNG SỐ) 140.4 19 122.4 20 121.1 35 102.0 43 83.0 84 42.3 328 65.4 529 44
III Dệt may - Gia dày (10) - 1 Sau đại học 132.0 1 121.0 4 - - - - - - - - 123.2 100.2 535.7 98.7 5 2 Đại học 127.0 6 112.0 23 103.0 34 96.0 46 - - - - 103.3 80.3 449.0 78.8 109 3 Cao đẳng - - - - - - - - 48.0 16 - - 48.0 25.0 208.7 23.5 16 4 THCN/dạy nghề - - - - - - - - 42.0 62 31.0 3 41.5 18.5 180.4 17.0 65 5 LĐPT - - - - - - - - - - 23.0 342 23.0 - 100.0 (1.5) 342 T.BÌNH (TRỌNG SỐ) 127.7 7 113.3 27 103.0 34 96.0 46 43.2 78 23.1 345 43.2 537 IV Thủy sản (5) - 1 Sau đại học 123.0 2 112.0 9 - - - - - - - - 114.0 99.0 760.0 89.5 11 2 Đại học 113.0 4 104.0 18 98.0 34 87.0 54 - - - - 94.1 79.1 627.5 69.6 110 3 Cao đẳng - - - - - - - - 45.0 67 - - 45.0 30.0 300.0 20.5 67 4 THCN/dạy nghề - - - - - - - - 36.0 78 28.0 54 32.7 17.7 218.2 8.2 132 5 LĐPT - - - - - - - - - - 15.0 568 15.0 - 100.0 (9.5) 568 T.BÌNH (TRỌNG SỐ) 116.3 6 106.7 27 98.0 34 87.0 54 40.2 145 16.1 622 30.9 888 V Tổng cộng - 1 Sau đại học 173.8 18 147.2 31 161.0 19 150.0 28 - - - - 155.7 131.2 636.1 96 2 Đại học 141.6 30 124.8 80 116.8 126 102.9 175 - - - - 114.3 89.8 466.8 411 3 Cao đẳng - - - - - - - - 69.6 171 - - 69.6 45.1 284.2 171 4 THCN/dạy nghề - - - - - - - - 45.0 162 33.6 69 41.6 17.1 170.0 231 5 LĐPT - - - - - - - - - - 24.5 1,241 24.5 - 100.0 1,241 T.BÌNH (TRỌNG SỐ) 153.7 48 131.1 111 122.6 145 109.4 203 57.6 333 25.0 1,310 52.9 2,150 (Tính toán của tác giả từ số liệu điều tra). 45
Điều dễ nhận thấy nhất qua cuộc điều tra n ày là, tiền lương doanh nghiệp thực trả cho người lao động có sự chênh lệch khá lớn. Tuy nhiên, sự chênh lệch này không đều giữa các ngành; trình độ học vấn và vị trí công tác khác nhau. Sự chênh lệch về thu nhập thể hiện phổ biến do những khác biệt về ng ành nghề sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp ngo ài nhà nước. Ngành được ghi nhận trả lương cho người lao động cao nhất là nhóm ngành Tài chính – ngân hàng – chứng khoán, mức thu nhập của người lao động có trình độ khác nhau cũng khá lớn. Thu nhập trung bình của người có trình độ cao nhất (sau đại học) là 165,8 triệu đồng/năm, cao hơn mức thu nhập trung bình của lao động phổ thông (24,5 triệu đồng/năm) là 141,3 triệu đồng/năm (6,8 lần). Lao động phổ thông trong ngành này cũng được trả trung bình 51 triệu đồng/năm và người có trình độ thấp nhất là 51 triệu đồng/năm (gấp 2,1 lần so với mức trung bình của lao động phổ thông). Nguyên nhân chính là nhóm ngành này đang được coi là ngành “nóng”, có sức cạnh tranh lớn trong tuyển dụng và đòi hỏi người lao động phải đạt một trình độ nhất định, năng động vì vậy mức lương trung bình trong ngành này khá cao. Kế tiếp là sản xuất và phân phối điện, khí đốt, nước, với mức thu nhập bình quân của người lao động phổ thông là 42 triệu đồng/người/năm. Người lao động trình độ cao nhất là 143,1 triệu đồng/người/năm (gấp 5,8 lần so với mức trung bình của lao động phổ thông). Lao động phổ thông tro ng ngành này cũng được trả gấp 1,7 lần so với mức trung bình. Ngành có mức thu nhập thấp nhất không phải trong ng ành dệt may hay gia dày, mà là ngành thuỷ sản, với mức thu nhập bình quân của người lao động phổ thông là 15 triệu đồng/người/năm. Sự chênh lệch về thu nhập còn có nguyên nhân từ trình độ chuyên môn kỹ thuật của người lao động. Kết quả cuộc điều tra cho thấy, tiền l ương tỷ lệ thuận với trình độ học vấn và trình độ chuyên môn kỹ thuật của người lao động. Trong cùng một ngành, người lao động có trình độ chuyên môn kỹ thuật cao nhất có thu nhập cao gấp khoảng 3,5 – 6,5 lần so với thu nhập của 46
lao động phổ thông, và cao gấp 2 - 3 lần so với lao động có trình độ trung cấp. Ở các vị trí quản lý, những lao động nắm giữ các vị trí quản lý cao cấp trong doanh nghiệp hiện có mức thu nhập bình quân 153,7 triệu đồng/người/năm, gấp khoảng 6 lần so với mức thu nhập trung bình của lao động phổ thông và gấp 1,5 lần so với lao động quản lý bậc trung. Như vậy, sự chênh lệch về thu nhập của người lao động phụ thuộc khá nhiều vào ngành nghề, vị trí công tác, tuy nhiên chênh lệch mức thu nhập do trình độ học vấn lại không nhiều. Mặt khác, thực tế cho thấy, trình độ học vấn lại quyết định khá nhiều đến ngành nghề và vị trí công tác của người lao động. Sự chênh lệch về thu nhập theo trình độ chuyên môn kỹ thuật sẽ góp phần tích cực thúc đẩy thị trường lao động lành nghề phát triển. Từ thực tế thu nhập nhận được, người lao động sẽ nỗ lực trang bị cho mình trình độ chuyên môn hợp lý nhằm củng cố vị trí làm việc trong doanh nghiệp, đồng thời nâng cao thu nhập. Tuy nhiên, mức chênh lệch thu nhập không nhiều, do đó, để hỗ trợ hơn nữa cho người lao động và tạo cơ hội phát triển nguồn nhân lực có chất lượng, Chính phủ cần có các chính sách hợp lý về học phí. Bên cạnh đó, sự chênh lệch về thu nhập của người lao động có trình độ khác nhau cho thấy, trong khu vực doanh nghiệp ngoài nhà nước, tiền lương đã trở thành giá cả công của hàng hoá sức lao động. Điều này phù hợp với quy luật phát triển của nền kinh tế thị trường. 2.3.2 Nguyên nhân của sự chênh lệch thu nhập. Có ba nguyên nhân chính dẫn đến sự chênh lệch thu nhập giữa các nhóm lao động: (1)việc trả lương đã không còn bị bó buộc bởi các quy định, định mức như trước đây; (2)thỏa thuận mức lương đã theo quy luật cung cầu về lao động; (3)mức lương chịu tác động bởi biến động nhân lực của từng ng ành. Thứ nhất, trong khối doanh nghiệp ngoài Nhà nước, hiện nay việc chi trả cho một bộ phận người lao động có trình độ cao, hay các vị trí quản lý chủ chốt, 47
có kinh nghiệm, quan hệ rộng không căn cứ trên hệ thống thang, bảng lương mà được tính bằng hiệu quả công việc đem lại cho doanh nghiệp. Thứ hai, theo quy luật cung - cầu, các vị trí lao động giản đơn, lao động phổ thông hiện có lượng cung lớn, ngoài nguồn bổ sung từ lực lượng lao động ngày càng tăng, một bộ phận khá lớn lao động chuyển dịch từ khu vực nông nghiệp mất đất sang các lĩnh vực công nghiệp. Bên cạnh đó, việc sắp xếp lại lao động để tạo hiệu quả trong điều hành doanh nghiệp cũng trả lại thị trường lao động một lượng nhân lực lớn, làm gia tăng nguồn cung mà đặc biệt là lao động giản đơn. Ngược lại, các vị trí điều hành cần kinh nghiệm và chuyên môn sâu thì nguồn cung ngày càng thiếu hụt. Cuối cùng, khoảng cách lương còn chịu tác động từ các biến động nhân lực của từng ngành. Trong thời gian qua, các ngành như tài chính, ngân hàng, chứng khoán, phát triển khá mạnh, nhu cầu lao động tăng nhanh buộc các doanh nghiệp phải cạnh tranh để thu hút lao động. Trong ngành này, ngay cả lao động có thời gian đào tạo không lâu, trình độ hạn chế vẫn được trả mức lương khá cao. Các vị trí quản lý, điều hành luôn được mời chào với mức lương cao hơn nhiều so với vị trí tương đương tại các ngành khác. Để thu hút được người tài, đặc biệt là cho những vị trí chủ chốt, mức lương được nhiều doanh nghiệp đẩy lên khá cao. Ngoài ra, người sử dụng lao động còn phải đưa ra các mức lương vượt quá mặt bằng chung và kèm theo nhiều điều kiện ưu đãi khác. Chính việc này đã liên tục tạo nên mặt bằng chi trả lương mới trong một số ngành thiếu nhân lực trình độ cao. Ngược lại, các ngành như dệt may, chế biến thủy sản nguồn cung lao động lớn, lợi nhuận theo đầu người lại không cao, doanh nghiệp gặp khó khăn trong sản xuất kinh doanh, vì thế, mức lương không tăng, hoặc tăng không đáng kể. Khi nền kinh tế chuyển sang hoạt động theo cơ chế thị trường, sự cạnh tranh về lao động và việc làm xảy ra khiến cho thu nhập người lao động đi về hai 48
hướng. Một là nhóm cần việc làm phải chịu mức lương thấp. Một nhóm khác do cạnh tranh thu hút từ chủ sử dụng lao động, hay nói cách khác, doanh nghiệp cần họ, đã đẩy mức lương tăng cao. Do đó, chênh lệch thu nhập là điều khó tránh khỏi. 2.4. Ước lượng suất sinh lợi của giáo dục. Căn cứ vào số liệu điều tra về mức học phí của khối các trường đại học ngoài công lập; sự chênh lệch thu nhập giữa nhóm lao động được đào tạo và chưa qua đào tạo, đề tài tập trung vào phân tích tài chính để ước lượng suất sinh lợi của giáo dục dưới góc độ một dự án đầu tư: tính NPV, IRR, thời gian thu hồi vốn, mức học phí hòa vốn Bên cạnh đó, đề tài cũng phân tích độ nhạy một chiều của IRR, NPV khi mức học phí thay đổi v à độ nhạy hai chiều khi mức học phí và chênh lệch thu nhập của người lao động thay đổi. Phân tích tài chính được xây dựng dựa trên kết quả điều tra về mức chênh lệch thu nhập trung bình của nhóm lao động có trình độ đại học và cao đẳng với lao động phổ thông. Mức chênh lệch thu nhập trong điều tra được tính trung bình, không phụ thuộc vào độ tuổi, vì vậy để đơn giản, giả định mức chênh lệch thu nhập sẽ không đổi trong suốt v òng đời của dự án. Chi phí đầu vào của dự án là mức học phí trung bình của hệ đại học, cao đẳng và chi phí sinh hoạt, tài liệu, các khoản chi phí phát sinh khác trong quá trình đi học. Chi phí cơ hội của thời gian trong quá trình đi học được tính bằng thu nhập trung bình của nhóm lao động phổ thông. Thời gian của dự án là 39 năm (đối với hệ đại học gồm 4 năm đi học và 35 năm làm việc; hệ cao đẳng là 3 năm đi học và 36 năm làm việc). Lãi suất danh nghĩa yêu cầu là 20%/năm. 49
KẾT QUẢ PHÂN TÍCH Bảng 5: Bảng thông số I BẢNG THÔNG SỐ ĐV tính A Chi phí đầu tư 1 Học phí Hệ đại học Học phí 6.5 triệu đồng/năm Thời gian học 4 Năm Hệ cao đẳng Học phí 4.7 triệu đồng/năm Thời gian học 3 Năm 2 Chi phí tài liệu và các khoản khác Hệ đại học 3.7 triệu đồng/năm Hệ cao đẳng 2.9 triệu đồng/năm 3 Chi phí sinh hoạt (ăn, ở, điện nước ) Hệ đại học 9.3 triệu đồng/năm Hệ cao đẳng 7.4 triệu đồng/năm 4 Chi phí cơ hội (thời gian) 24.5 triệu đồng/năm B Chênh lệch thu nhập so với LĐPT Hệ đại học Chênh lệch thu nhập 89.8 triệu đồng/năm Thời gian làm việc 35 Năm Hệ cao đẳng Chênh lệch thu nhập 45.1 triệu đồng/năm Thời gian làm việc 34 Năm LÃI SUẤT YÊU CẦU 20% Năm (tính toán của tác giả từ kết quả điều tra) 50
II Bảng 6: PHÂN TÍCH TÀI CHÍNH 1 ĐỐI VỚI HỆ ĐẠI HỌC THỜI GIAN ĐI HỌC THỜI GIAN ĐI LÀM STT NĂM 0 1 2 3 4 5 6 7 8 37 38 A DÒNG TIỀN VÀO Chênh lệch thu nhập so với LĐPT - - - - 89.8 89.8 89.8 89.8 89.8 89.8 89.8 TỔNG DÒNG TIÊN VÀO - - - - 89.8 89.8 89.8 89.8 89.8 89.8 89.8 B DÒNG TIỀN RA 1 Học phí 6.5 6.5 6.5 6.5 - - - - - - - 2 Chi phí tài liệu và các khoản khác 3.7 3.7 3.7 3.7 - - - - - - - Chi phí sinh hoạt (ăn, ở, điện 3 nước ) 9.3 9.3 9.3 9.3 - - - - - - - 4 Chi phí cơ hội (thời gian) 24.5 24.5 24.5 24.5 - - - - - - - TỔNG DÒNG TIÊN RA 43.9 43.9 43.9 43.9 - - - - - - - DÒNG TIỀN RÒNG (43.9) (43.9) (43.9) (43.9) 89.8 89.8 89.8 89.8 89.8 89.8 89.8 NPV@20% 122.9 IRR 32.1% VỐN CẦN THU HỒI (PV) (43.93) (80.54) (111.04) (136.46) (93.16) (57.08) (27.01) (1.96) 18.92 THỜI GIAN HOÀN VỐN : 4 NĂM SAU KHI RA TRƯỜNG MỨC HỌC PHÍ HÒA VỐN 46.1 triệu đồng/năm (Tính toán của tác giả từ số liệu điều tra) 51
2 ĐỐI VỚI HỆ CAO ĐẲNG THỜI GIAN ĐI HỌC THỜI GIAN ĐI LÀM STT NĂM 0 1 2 3 4 5 6 7 8 37 38 A DÒNG TIỀN VÀO Chênh lệch thu nhập so với LĐPT - - - 45.1 45.1 45.1 45.1 45.1 45.1 45.1 45.1 TỔNG DÒNG TIÊN VÀO - - - 45.1 45.1 45.1 45.1 45.1 45.1 45.1 45.1 B DÒNG TIỀN RA 1 Học phí 4.7 4.7 4.7 - - - - - - - - 2 Chi phí tài liệu và các khoản khác 2.9 2.9 2.9 - - - - - - - - Chi phí sinh hoạt (ăn, ở, điện 3 nước ) 7.4 7.4 7.4 - - - - - - - - 4 Chi phí cơ hội (thời gian) 24.5 24.5 24.5 - - - - - - - - TỔNG DÒNG TIÊN RA 39.4 39.4 39.4 - - - - - - - - - DÒNG TIỀN RÒNG (39.4) (39.4) (39.4) 45.1 45.1 45.1 45.1 45.1 45.1 45.1 45.1 NPV@20% 56.7 IRR 28.9% VỐN CẦN THU HỒI (PV) (39.41) (72.25) (99.62) (73.53) (51.79) (33.67) (18.57) (5.99) 4.50 THỜI GIAN HOÀN VỐN : 5,5 NĂM SAU KHI RA TRƯỜNG MỨC HỌC PHÍ HÒA VỐN 27.1 triệu đồng/năm (Tính toán của tác giả từ số liệu điều tra) 52
Căn cứ vào kết quả phân tích tài chính ta thấy: Đối với hệ đại học: Chi phí đầu tư của dự án phát sinh trong 4 năm đầu, trung bình là 43,9 triệu đồng/năm (bao gồm tiền học phí, chi phí sinh hoạt, t ài liệu và chi phí cơ hội trong quá trình đi học). Thu nhập của dự án là mức chênh lệch thu nhập (89,8 triệu đồng/năm) kéo dài trong 35 năm cuối của dự án. NPV của dự án là 122,9 triệu (NPV > 0); IRR của dự án là 32,1% (IRR > r). Thời gian hoàn vốn của dự án là 4 năm. Nếu các yếu tố khác không đổi thì mức học phí hòa vốn của dự án là 46,1 triệu đồng/năm. Như vậy, xét về mặt tài chính, đây là một dự án khả thi. Đối với hệ cao đẳng: Chi phí đầu tư của dự án phát sinh trong 3 năm, trung bình là 39,4 triệu đồng/năm (bao gồm tiền học phí, chi phí sinh hoạt, t ài liệu và chi phí cơ hội trong quá trình đi học). Thu nhập của dự án là mức chênh lệch thu nhập (45,1 triệu đồng/năm) kéo dài trong 36 năm cuối của dự án. NPV của dự án là 56,7 triệu (NPV > 0); IRR của dự án là 28,9% (IRR > r). Thời gian hoàn vốn của dự án là 5,5 năm. Nếu các yếu tố khác không đổi thì mức học phí hòa vốn của dự án là 27,1 triệu đồng/năm. Như vậy, xét về mặt tài chính, đây là một dự án khả thi. Để phân tích sâu hơn về mức độ ảnh hưởng của mức học phí và mức chênh lệch thu nhập tới hiệu quả của dự án, chúng ta tập trung phân tích độ nhạy một chiều và độ nhạy hai chiều của NPV; IRR với hai biến tr ên. Bảng 7: Phân tích độ nhạy một chiều ĐỐI VỚI HỆ ĐẠI HỌC MỨC HỌC PHÍ (triệu đồng/năm) 3 4 5 6.5 7 8 9 10 11 NPV 122.89 133.76 130.66 127.55 122.89 121.34 118.23 115.12 112.02 108.91 MỨC HỌC PHÍ (triệu đồng/năm) 12 14 15 20 40 55 90 100 110 NPV 122.89 105.80 99.59 96.48 80.95 18.82 (27.78) (136.50) (167.57) (198.63) MỨC HỌC PHÍ (triệu đồng/năm) 3 4 5 6.5 7 8 9 10 11 IRR 32.1% 34.0% 33.4% 32.9% 32.1% 31.8% 31.3% 30.9% 30.4% 30.0% MỨC HỌC PHÍ (triệu đồng/năm) 12 14 15 20 40 55 90 100 110 IRR 32.1% 29.5% 28.7% 28.3% 26.5% 21.2% 18.5% 14.1% 13.2% 12.5% 53
ĐỐI VỚI HỆ CAO ĐẲNG MỨC HỌC PHÍ (triệu đồng/năm) 2.5 3.0 3.5 4.0 4.7 5.0 5.5 6.0 NPV 56.65 62.18 60.91 59.65 58.38 56.65 55.86 54.59 53.33 MỨC HỌC PHÍ (triệu đồng/năm) 6.5 7 7.5 8 8.5 9 9.5 10 NPV 56.65 52.06 50.80 49.54 48.27 47.01 45.75 44.48 43.22 MỨC HỌC PHÍ(triệu đồng/năm) 2.5 3.0 3.5 4.0 4.7 5.0 5.5 6.0 IRR 28.9% 30.3% 30.0% 29.6% 29.3% 28.9% 28.8% 28.5% 28.2% MỨC HỌC PHÍ (triệu đồng/năm) 6.5 7 7.5 8 8.5 9 9.5 10 IRR 28.9% 27.9% 27.7% 27.4% 27.1% 26.9% 26.6% 26.4% 26.2% 54
Bảng 8: Phân tích độ nhạy hai chiều 2 ĐỐI VỚI HỆ CAO ĐẲNG MỨC HỌC PHÍ (triệu đồng/năm) NPV 56.65 2.5 3.0 3.5 4.0 4.7 5.0 5.5 6.0 TÀI CHÍNH - NH – CK 95.5 237.01 235.75 234.49 233.22 231.49 230.69 229.43 228.17 Điện - Khí đốt – nước (6) 61.5 119.16 117.89 116.63 115.37 113.63 112.84 111.57 110.31 Dệt may - Gia dày (10) 23.5 (12.56) (13.83) (15.09) (16.36) (18.09) (18.88) (20.15) (21.41) Thủy sản (5) 20.5 (22.96) (24.23) (25.49) (26.75) (28.49) (29.28) (30.55) (31.81) TRUNG BÌNH 45.1 62.18 60.91 59.65 58.38 56.65 55.86 54.59 53.33 MỨC HỌC PHÍ (triệu đồng/năm) NPV 56.65 6.5 7.0 7.5 8.0 8.5 9.0 9.5 10.0 TÀI CHÍNH - NH – CK 95.5 226.90 225.64 224.37 223.11 221.85 220.58 219.32 218.05 Điện - Khí đốt – nước (6) 61.5 109.05 107.78 106.52 105.25 103.99 102.73 101.46 100.20 CHÊNH L CHÊNH Dệt may NHẬP THU ỆCH - Gia dày (10) 23.5 (22.67) (23.94) (25.20) (26.47) (27.73) (28.99) (30.26) (31.52) Thủy sản (5) 20.5 (33.07) (34.34) (35.60) (36.87) (38.13) (39.39) (40.66) (41.92) TRUNG BÌNH 45.1 52.06 50.80 49.54 48.27 47.01 45.75 44.48 43.22 MỨC HỌC PHÍ (triệu đồng/năm) IRR 28.9% 2.5 3.0 3.5 4.0 4.7 5.0 5.5 6.0 TÀI CHÍNH - NH – CK 95.5 52.78% 52.29% 51.81% 51.35% 50.72% 50.44% 50.00% 49.56% Điện – Khí đốt – nước (6) 61.5 38.43% 38.05% 37.67% 37.31% 36.82% 36.60% 36.25% 35.91% Dệt may - Gia dày (10) 23.5 17.68% 17.48% 17.28% 17.08% 16.82% 16.70% 16.52% 16.34% THU NH THU Thủy sảnẬP (5) 20.5 15.68% 15.49% 15.31% 15.13% 14.89% 14.79% 14.62% 14.46% CHÊNH L CHÊNH ỆCH TRUNG BÌNH 45.1 30.28% 29.96% 29.65% 29.35% 28.94% 28.76% 28.48% 28.20% MỨC HỌC PHÍ (triệu đồng/năm) IRR 28.9% 6.5 7 7.5 8 8.5 9 9.5 10 TÀI CHÍNH - NH – CK 95.5 49.14% 48.72% 48.31% 47.91% 47.51% 47.12% 46.74% 46.37% Điện – Khí đốt – nước (6) 61.5 35.58% 35.26% 34.94% 34.62% 34.32% 34.02% 33.72% 33.43% NH DẬP ệt may - Gia dày (10) 23.5 16.16% 15.99% 15.82% 15.66% 15.50% 15.34% 15.18% 15.03% Thủy sản (5) 20.5 14.30% 14.14% 13.99% 13.84% 13.69% 13.54% 13.40% 13.26% CHÊNH L CHÊNH TRUNG THU ỆCH BÌNH 45.1 27.92% 27.66% 27.39% 27.14% 26.88% 26.64% 26.39% 26.15% 55
1 ĐỐI VỚI HỆ ĐẠI HỌC MỨC HỌC PHÍ (triệu đồng/năm) NPV 122.89 3 4 5 6.5 7 8 9 10 11 TÀI CHÍNH - NH – CK 129.2 247.64 244.54 241.43 236.77 235.22 232.11 229.00 225.90 222.79 Điện – Khí đốt – nước (6) 91.1 137.51 134.40 131.29 126.64 125.08 121.98 118.87 115.76 112.66 Dệt may - Gia dày (10) 78.8 102.00 98.89 95.78 91.12 89.57 86.46 83.36 80.25 77.14 Thủy sản (5) 69.6 75.60 72.49 69.38 64.73 63.17 60.07 56.96 53.85 50.75 TRUNG BÌNH 89.8 133.76 130.66 127.55 122.89 121.34 118.23 115.12 112.02 108.91 NPV 122.89 12 14 15 20 40 55 90 100 110 TÀI CHÍNH - NH – CK 129.2 219.68 213.47 210.36 194.83 132.70 86.11 (22.62) (53.69) (84.75) Điện – Khí đốt – nước (6) 91.1 109.55 103.34 100.23 84.70 22.57 (24.03) (132.76) (163.82) (194.89) CHÊNH L CHÊNH NHẬP THU ỆCH Dệt may - Gia dày (10) 78.8 74.04 67.82 64.72 49.19 (12.94) (59.54) (168.27) (199.33) (230.40) Thủy sản (5) 69.6 47.64 41.43 38.32 22.79 (39.34) (85.94) (194.67) (225.73) (256.80) TRUNG BÌNH 89.8 105.80 99.59 96.48 80.95 18.82 (27.78) (136.50) (167.57) (198.63) MỨC HỌC PHÍ (triệu đồng/năm) IRR 32.1% 3 4 5 6.5 7 8 9 10 11 TÀI CHÍNH - NH – CK 129.2 43.1% 42.5% 41.8% 40.9% 40.6% 40.0% 39.5% 38.9% 38.4% Điện – Khí đốt – nước (6) 91.1 34.3% 33.7% 33.2% 32.4% 32.2% 31.7% 31.2% 30.7% 30.3% Dệt may - Gia dày (10) 78.8 31.0% 30.5% 30.0% 29.3% 29.0% 28.6% 28.1% 27.7% 27.3% Thủy sản (5) 69.6 28.5% 28.0% 27.5% 26.8% 26.6% 26.2% 25.7% 25.3% 25.0% TRUNG BÌNH 89.8 34.0% 33.4% 32.9% 32.1% 31.8% 31.3% 30.9% 30.4% 30.0% MỨC HỌC PHÍ (triệu đồng/năm) IRR 32.1% 12 14 15 20 40 55 90 100 110 TÀI CHÍNH - NH – CK 129.2 37.9% 36.9% 36.4% 34.3% 27.8% 24.4% 19.1% 18.0% 17.0% Điện – Khí đốt – nước (6) 91.1 29.8% 29.0% 28.6% 26.8% 21.4% 18.7% 14.3% 13.4% 12.6% CHÊNH L CHÊNH Dệt may NHẬP THU ỆCH - Gia dày (10) 78.8 26.9% 26.1% 25.8% 24.1% 19.1% 16.6% 12.6% 11.8% 11.0% Thủy sản (5) 69.6 24.6% 23.9% 23.5% 21.9% 17.3% 15.0% 11.3% 10.5% 9.8% TRUNG BÌNH 89.8 29.5% 28.7% 28.3% 26.5% 21.2% 18.5% 14.1% 13.2% 12.5% (tính toán của tác giả từ số liệu điều tra). 56
Căn cứ vào kết quả phân tích độ nhạy của hai biến mức học phí v à mức chênh lệch thu nhập ta thấy: Hiệu quả của dự án ít nhạy cảm với mức học phí do đó, xét về mặt tài chính, các quyết định về thay đổi mức học phí ít ảnh h ưởng tới quyết định đi học của người đi học. Hiệu quả của dự án khá nhạy cảm với mức ch ênh lệch thu nhập, vì vậy để xác định chuyên ngành học cần phải căn cứ vào mức chênh lệch thu nhập giữa các ngành. Trong các nhóm ngành được điều tra, nhóm ngành tài chính - ngân hàng – chứng khoán có mức chênh lệch thu nhập cao nhất do đó đây là ngành đem lại hiệu quả cao nhất. Ngược lại, ngành thủy sản có mức chênh lệch thu nhập thấp nhất nên hiệu quả đầu tư thấp nhất. 2.5. Kết luận. Qua kết quả điều tra mức học phí; mức ch ênh lệch thu nhập của người lao động được đào tạo với lao động chưa qua đào tạo và kết quả ước lượng suất sinh lợi của giáo dục ta thấy: Mức chênh lệch thu nhập giữa nhóm lao động được đào tạo có thu nhập cao nhất và thấp nhất là khá cao (gấp 6,8 lần). Tuy nhiên, sự khác biệt này chủ yếu do đặc điểm ngành nghề và vị trí công tác đem lại. Trong khi đó, sự chênh lệch thu nhập của người lao động có trình độ khác nhau (đặc biệt là trong cùng một ngành) lại không nhiều. Mức chênh lệch học phí giữa các trường khá lớn, tuy nhiên sự khác biệt này giữa các ngành đào tạo trong cùng một trường lại khá nhỏ. Để đầu tư cho một dự án có tuổi thọ trung bình 38 năm, người lao động tốn khoảng 176 triệu đồng cho 4 năm ăn học (bao gồm cả học phí và chi phí cơ hội trong 4 năm theo học). 57
Để “thu hồi vốn đầu tư” của dự án giáo dục (35 năm làm việc) người lao động chỉ mất khoảng 4 năm sau khi ra trường đối với hệ đại học và 5,5 năm đối với hệ cao đẳng. Mức học phí h òa vốn của hệ đại học là 46,1 triệu đồng/năm; hệ cao đẳng là 27,1 triệu đồng/năm, so với “mức học phí hòa vốn” thì mức học phí của các trường hiện nay khá thấp. Như vậy, có thể coi đầu tư vào giáo dục là một loại hình đầu tư có khả năng “thu hồi vốn” khá nhanh. Tuy nhiên, khả năng “thu hồi vốn” phụ thuộc rất nhiều vào khả năng, năng lực, tố chất của chính người lao động cũng như ngành nghề hoạt động. Chính vì chi phí đầu tư cho giáo dục thấp nên chất lượng đào tạo thấp, người lao động không đáp ứng được yêu cầu của công việc nên chênh lệch thu nhập từ học vấn thấp do đó ng ười lao động không muốn đầu tư cho giáo dục đẫn đến chi phí cho giáo dục thấp . (vòng luẩn quẩn của giáo dục Việt Nam). Để khắc phục tình trạng này, Chính phủ nên có chính sách nhằm nâng cao chất lượng đào tạo để người lao động đáp ứng được yêu cầu của thị trường lao động, nâng cao thu nhập của ng ười lao động. 58
VÒNG LUẨN QUẨN CỦA GIÁO DỤC VIỆT NAM Chi phí cho giáo dục thấp Người LĐ không muốn đầu tư cho giáo dục Chất lượng đào Chênh lệch thu nhập tạo thấp của LĐ được đào tạo thấp Người LĐ không đáp ứng được yêu cầu của thị trường “Vòng luẩn quẩn của giáo dục Việt Nam” thể hiện rõ nét khi tập đoàn SCG tổ chức hai ngày tuyển dụng tại Trường Đại học Tự nhiên (ĐHQG Hà Nội) và ĐH Bách khoa Hà Nội. “Mặc dù tập đoàn đã nhận được hơn 2.000 hồ sơ đăng ký dự tuyển của sinh viên nhưng rất khó tuyển đủ chỉ tiêu vì hầu hết sinh viên chưa đáp ứng được yêu cầu trình độ, kỹ năng tiếng Anh. Khi chuyên viên của tập đoàn thuyết trình về điều kiện làm việc và mức lương của tập đoàn bằng 59
tiếng Anh thì chỉ có 4/150 sinh viên hiểu được. Khi phỏng vấn ở ĐH Bách khoa cũng chỉ có 20/250 ứng viên đọc hiểu và giao tiếp bằng tiếng Anh tạm được. Trong hơn 350 bộ hồ sơ đã nhận tại hai trường này, tập đoàn mới chỉ ưng ý sáu bộ hồ sơ và đang lo lắng không tuyển đủ chỉ tiêu. Khi tuyển dụng ở TP.HCM thì tình hình cũng không khác bao nhiêu. Mặc dù mức lương của SCG khá hấp dẫn đối với các sinh viên chuẩn bị tốt nghiệp: làm việc năm ngày/tuần sẽ nhận 250 USD/tháng, sáu ngày/tuần là 300 USD/tháng."28. Như vậy, vấn đề khó khăn nhất của lao động Việt Nam l à không đáp ứng được yêu cầu của thị trường chứ không phải không có việc l àm. Để thoát ra khỏi “vòng luẩn quẩn”, chúng ta nên có nhìn nhận đúng mức hơn về đầu tư cho giáo dục từ cả 3 phía: Chính phủ, nhà trường và người đi học. 28 nnelID=269 60
PHẦN 3: GỢI Ý CHÍNH SÁCH Nếu thị trường hoàn hảo thì cơ chế thị trường là hiệu quả nhất, tuy nhiên thị trường giáo dục không hoàn hảo, tồn tại những sự thất bại như trình bày ở trên, vai trò của nhà nước can thiệp vào thị trường giáo dục là cần thiết nhằm hạn chế những thất bại trên của thị trường. 3.1. Vai trò của nhà nước trong thị trường giáo dục. Đối với vấn đề thông tin không cân xứng , nhà nước cần có những quy định yêu cầu nhà trường cung cấp những thông tin bắt buộc cho ng ười đi học. Ví dụ, số lượng và chất lượng giảng viên, điều kiện học tập của sinh viên và khả năng tìm được việc làm của sinh viên sau khi tốt nghiệp. Đối vấn đề cạnh tranh không hoàn hảo, nhà nước cần có cơ chế để tăng tính cạnh tranh trong cung ứng dịch vụ giáo dục. Để l àm được việc này, nên cho phép các trường tự do mở các ngành khác nhau để cạnh tranh lẫn nhau, mở cửa cho các trường đại học quốc tế vào Việt Nam để thúc đẩy sự cạnh tranh của các trường đại học trong nước. Nâng cao tính cạnh tranh đó có thể một số trường sẽ thất bại trong cạnh tranh nếu họ không đủ năng lực. Vì tồn tại lơi ích ngoại tác nên doanh nghiệp và nhà nước cần phải đầu tư cho giáo dục, không thể để 100% chi phí cho ng ười đi học phải gánh chịu. Phương thức đóng góp của nhà nước và doanh nghiệp làm thế nào cho đơn giản. Thực chất doanh nghiệp không cần thiết phải đóng góp trực tiếp cho giáo dục, mà doanh nghiệp đóng góp qua việc đóng thuế vào ngân sách nhà nước và nhà nước sẽ đầu tư lại cho giáo dục. Không phải chờ đợi v ào việc đóng góp trực tiếp của các doanh nghiệp. Hơn nữa, vì người nghèo không có khả năng tham gia việc học theo cơ chế thị trường, nhà nước cần phát triển thị trường vốn để cho sinh viên vay vốn hoặc có các học bổng cho các sinh vi ên nghèo học giỏi. 61
3.2. Vai trò của nhà trường trong việc đáp ứng nhu cầu thị tr ường giáo dục Sinh viên đi học là đầu tư vào vốn con người (human capital) để thu được kiến thức và kỹ năng nhằm tìm được việc làm trong tương lai với năng suất lao động cao và thu nhập cao. Như vậy, nhu cầu học của sinh viên xuất phát từ nhu cầu về kiến thức và kỹ năng của thị trường lao động. Việc đào tạo theo nhu cầu thị trường thực chất là đào tạo theo nhu cầu của sinh viên với giả định rằng sinh viên là người đã nhận biết được nhu cầu của thị trường lao động. Do đó, nhà trường chỉ cần đáp ứng nhu cầu của sinh vi ên là đáp ứng nhu cầu của thị trường lao động. Để đáp ứng nhu cầu của sinh vi ên, nhà trướng cần tập trung vào các vấn đề sau đây. Trước hết cần phải xác định nhà trường là người cung ứng dịch vụ giáo dục và sinh viên là người có nhu cầu về dịch vụ giáo dục. Do đó thị trường này sẽ tồn tại khi tồn tại cả cung và cầu. Sinh viên phải được xem và đối xử như là khách hàng: nếu không có sinh viên thì sẽ không có nhà trường. Về việc xác định ngành học theo nhu cầu của sinh viên, thông qua số lượng thí sinh dự thi và điểm trúng tuyển. Nếu ngành nào có số lượng thí sinh nhiều và điểm trúng tuyển cao, đó là ngành xã hội có nhu cầu cao. Do đó, để đáp ứng nhanh và kịp thời nhu cầu thị trường, nhà trường cần có quyền quyết định trong việc lựa chọn ngành đào tạo. Tuy nhiên cũng cần chú ý, vì việc đào tạo đại học phải mất 4 năm, nên có thể xảy ra tình trạng sinh viên chọn ngành học theo nhu cầu thị trường lao động hiện tại mà không dự báo được trong 4 năm sau, điều này có thể xảy ra trình trạng dư cung trong 4 năm sau nếu nhiều sinh viên đổ xô vào học một ngành mà đang có nhu cầu cao ngày hôm nay. Về chương trình học, vì xác định nhu cầu học của sinh viên là để có kiến thức và kỹ năng lao động để làm việc cho các doanh nghiệp và cơ quan. Tuy nhiên, các sinh viên khó có thể biết được nhu cầu của nhà tuyển dụng. Như vậy nhà trường nên đầu tư để khảo sát nhu cầu về kiến thức v à kỹ năng mà doanh nghiệp cần, từ đó xây dựng chương trình nhằm đáp ứng nhu cầu đó. 62
Việc chuyển đổi ngành của sinh viên từ ngành đang học sang ngành khác cần phải linh động hơn. Trong quá trình học nếu sinh viên phát hiện ngành học mình đang theo học không phù hợp với sở trường hoặc năng khiếu của mình, hay sinh viên phát hiện nhu cầu thị trường lao động thay đổi, nhà trường cần xem xét cho sinh viên chuyển ngành một cách dễ dàng hơn, nhưng việc chuyển đổi môn học phải được kiểm soát chặt chẽ để đảm bảo chất l ượng sau khi chuyển ngành. Về việc xây dựng mức học phí đối với từng ngành, cần tuân thủ theo quy luật cung - cầu. Về phía cung, các ngành học khác nhau có yêu cầu về cơ sở vật chất, khả năng đáp ứng về giảng vi ên khác nhau do đó cần xác định chính xác chi phí của các ngành đào tạo khác nhau.Về phía cầu, do có sự khác nhau về nhu cầu về lao động, chênh lệch mức thu nhập giữa các ngành vì vậy cần tổ chức các cuộc điều tra, khảo sát về nhu cầu lao động của các ng ành, khả năng tìm kiếm việc làm và mức thu nhập của từng ngành để xác định mức sẵn lòng chi trả của sinh viên. Trên cơ sở xác định quan hệ cung – cầu, nhà trường cần phải phân tích như một dự án đầu tư để có chính sách về học phí, chuyên ngành đào tạo phù hợp. Về việc giảng dạy, cần thiết phải giảng dạy theo nhu cầu của sinh vi ên, đảm bảo cho sinh viên tiếp thu được cao nhất từ kiến thức của giảng vi ên và trí tuệ của nhân loại. Trí tuệ của nhân loại đ ược chứa đựng trong các tài liệu. Sinh viên được quyền nhất định trong việc lựa chọn giáo vi ên giảng dạy, như vậy mỗi môn học cần có nhiều giáo viên giảng dạy song song để sinh viên có thể lựa chọn. Nếu một giảng viên qua nhiều học kỳ số lượng sinh viên lựa chọn ít, nhà trường cần thiết phải xem lại chất lượng giảng dạy của giảng viên đó. Về các dịch vụ khác như: tài liệu tham khảo, chỗ ở, vui chơi và giải trí trong trường, nhà trường cần tổ chức cung ứng theo cơ chế thị trường. Sinh viên có nhu cầu các dịch vụ đó sẽ được đáp ứng nhưng phải chi trả theo giá thị trường. 63
Những nhu cầu khác của sinh viên như cung cấp bảng điểm, các loại giấy chứng nhận liên quan đến sinh viên cần phải đáp ứng kịp thời và chính xác cho sinh viên, phải xem đây là nhiệm vụ của nhà trường trong việc đáp ứng nhu cầu của khách hàng, không cần phải thu phí. Tuy nhiên, nếu sinh viên lạm dụng cung ứng miễn phí xin quá nhiều một cách không cần thiết, có thể hạn chế bằng cách thu một khoản thu nhất định, nh ưng mục đích thu không phải là để trang trải chi phí. 3.2. Vai trò của phụ huynh – học sinh trong việc đáp ứng nhu cầu thị trường giáo dục Thị trường giáo dục là thị trường cạnh tranh không hoàn hảo, các sinh viên khác nhau sẽ mất chi phí và có được thu nhập khác nhau từ việc đầu t ư vào vốn con người. Để xác định ngành học, cấp bậc học, mức độ đầu tư cho giáo dục cho hiệu quả, mỗi sinh viên cần: 1) Xác định khả năng, năng lực của mình để lựa chọn ngành nghề cho phù hợp với khả năng, nâng cao hiệu quả đầu t ư cho giáo dục. 2) Ước tính chi phí đầu tư cho giáo dục của chính mình bao gồm cả học phí, chi phí sinh hoạt, và các chi phí cơ hội khác trong quá trình học. 3) Dự đoán nhu cầu về lao động, chênh lệch thu nhập giữa các ngành để xác định “thu nhập” từ đầu tư cho giáo dục. 4) Dựa trên khả năng, chi phí và thu nhập do đầu tư cho giáo dục, cần phải phân tích đầu tư cho giáo dục như như một dự án, xác định khả năng sinh lợi của dự án khác nhau từ đó xác định mức sẵn lòng chi trả cho giáo dục, có quyết định đúng đắn về ngành học, cấp bậc học cũng như thời gian đi học sao cho có hiệu quả nhất. 64
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ Kết luận 1. Sinh viên đi học là đầu tư vào vốn con người nhằm thu được những kiến thức, kỹ năng và thu nhập cao hơn trong tương lai. Để có quyết định đúng đắn về đầu tư cho giáo dục, cần phải phân tích như một dự án trên cơ sở phân tích chi phí và lợi ích của đầu tư. Có 2 phương pháp để ước lượng suất sinh lợi từ giáo dục: phương pháp hàm thu nhập và phân tích chênh lệch dòng thu nhập. 2. Thị trường giáo dục Việt Nam tồn tại một số thất bại nh ư: Thông tin không hoàn hảo, tính cạnh tranh không cao, hàng hoá không đồng nhất, hạn chế trong lựa chọn của người đi học, người mua trả tiền trước, ngoại tác tích cực trong giáo dục, v à khó khăn trong tiếp cận giáo dục của người nghèo. 3. Mức học phí của các trường còn thấp và chênh lệch khá nhiều giữa các trường khác nhau song không có sự ch ênh lệch nhiều giữa các ngành trong cùng một trường. Do mức học phí thấp nên chất lượng giáo dục Việt Nam vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu của thị trường lao động. 4. Chênh lệch thu nhập ở Việt Nam không nhiều, chủ yếu do sự khác biệt về ngành nghề và vị trí công tác đem lại. Sự khác biệt thu nhập từ học vấn khá nhỏ. 5. Do thị trường giáo dục là thị trường cạnh tranh không hoàn hảo, chi phí giáo dục thấp nên chất lượng giáo dục không đáp ứng được nhu cầu của thị trường do đó chênh lệch thu nhập từ học vấn thấp, ng ười lao động không muốn đầu tư cho giáo dục, mức học phí thấp . (vòng luẩn quẩn của giáo dục Việt Nam). 6. Chi phí đầu tư trung bình của hệ đại học là 43,9 triệu đồng/năm (4 năm); đối với hệ cao đẳng (3 năm) là 39,4 triệu đồng/năm (bao gồm tiền học phí, chi phí sinh hoạt, tài liệu và chi phí cơ hội trong quá trình 65
đi học). Chênh lệch thu nhập của hệ đại học so với lao động phổ thông là 89,8 triệu đồng/năm; hệ cao đẳng là 45,1 triệu đồng/năm. Thời gian hòa vốn đối với hệ đại học là 4 năm sau khi ra trường và 5,5 năm đối với hệ cao đẳng. Mức học phí hòa vốn đối với hệ đại học là 46,1 triệu đồng/năm; hệ cao đẳng là 27,1 triệu đồng/năm. 7. Hiệu quả của dự án ít nhạy cảm với mức học phí nh ưng lại khá nhạy cảm với mức chênh lệch thu nhập do đó các quyết định về học phí, lựa chọn ngành đào tạo cần phải căn cứ vào mức chênh lệch thu nhập. Khuyến nghị 1. Chính phủ cần có cơ chế để tăng tính cạnh tranh trong cung ứng dịch vụ giáo dục: cung cấp thông tin về các trường, khả năng tìm kiếm việc làm cho người đi học, cho phép các trường quốc tế vào Việt Nam, đồng thời hỗ trợ một phần kinh phí cho các tr ường đầu tư xây dựng cơ sở vật chất, nâng cao chất lượng đào tạo. 2. Nhà trường phải được coi là người cung ứng dịch vụ giáo dục, cần đầu tư khảo sát về nhu cầu, thu nhập trên thị trường lao động từ đó phân tích “dự án đầu tư cho giáo dục” để xác định mức học phí hiệu quả; được phép quyết lựa chọn ngành nghề đào tạo đồng thời cho phép sinh viên được chuyển ngành cho phù hợp với khả năng của sinh viên. Xác định đội ngũ giảng viên là lực lượng nòng cốt trong việc nâng cao chất lượng đào tạo. 3. Người đi học cần dựa trên khả năng, năng lực của bản thân và khả năng sinh lợi của việc đầu tư cho giáo dục để xác định ngành học, cấp bậc học và mức độ đầu tư cho giáo dục. Một số hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo của đề tài Hạn chế: Do thời gian; kinh phí và kiến thức có hạn nên đề tài chỉ sử dụng khung phân tích tĩnh, chưa có sự so sánh với các quốc gia khác có đặc điểm tương tự để thấy rõ những mặt được và chưa được trong quá trình đào tạo ở 66
Việt Nam. Bên cạnh đó, đề tài chưa phân tích tác động của sự khác biệt về năng lực bẩm sinh đến sự khác biệt về thu nhập. Hướng nghiên cứu tiếp theo: Hy vọng trong thời gian tới, tác giả sẽ tập trung phân tích sâu hơn mô hình xác định số năm đi học hiệu quả có sự so sánh với quốc gia khác đồng thời xem xét tác động của năng lực bẩm sinh đến sự khác biệt thu nhập. 67
TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Bộ Luật Giáo dục của Việt Nam (2005), các điều 26; 31 và 38 2. Bộ Luật Lao động của Việt Nam (2003), các điều 120 v à 145 3. Nguyễn Trung Anh (biên dịch) (2000), Kinh tế học Lao động, Trường Đại học Kinh tế thành phố Hồ Chí Minh. 4. Nguyễn Xuân Thành (2006), Ước lượng suất sinh lợi của việc đi học ở Việt Nam: Phương pháp khác biệt trong khác biệt, Học liệu mở của FETP, Trường ĐH Kinh Tế tp.HCM. 5. Quyết định điều chỉnh khung học phí hệ công lập năm học 2009 – 2010 45790 - Cập nhật lúc 15:08, Thứ Ba, 05/05/2009 Tài liệu tham khảo tiếng Anh 6. Beker, S. Gary (1993), Human Capital: A Theoretical and Empirical Analysis, with Special Reference to Education, The University of Chicago Press. 7. Borjas, George J. (2005),Labor Economics, McGraw-Hill, Third Edition. 8. Gallup, John (2004), “Wage Labor Market and Inequality in Vietnam”, in Paul Glewwe at al, Economic Growth, Poverty, and Household in Vietnam, Edited, Worbank Regional and Sectoral Studies. hl=vi#PPA63,M1 9. Mincer, Jacob (1974), Schooling, Experience and Earning, Nation Bureau of Economic Research, Colombia University Press . 68
10.Mincer, Jacob (1989), Human Capital Responses to Technological Change in the Labor Market, National Bureau of Economic Research Working Paper No.3207, (truy cập ngày 28/3/2008). 11.OECD (1998), Human Capital Investment- An International Comparision, Paris: OECD 12.Psacharopoulos, George (1994), “Returns to Investment in Education: A Global Update”, World Development, 22(9), The World Bank. 13.Sapsford và Tzannatos, 1993, t.74 69
PHỤ LỤC Phụ lục 1 PHIẾU ĐIỀU TRA MỨC HỌC PHÍ CỦA CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC – CAO ĐẲNG (NĂM HỌC 2008 – 2009) Xin Anh/chị vui lòng cho biết một số thông tin về mức học phí, các chi phí khác trong thời gian theo học của các anh/chị. 1. Hệ đào tạo mà các anh/chị đang theo học: o Đại học o Cao đẳng o Trung học chuyên nghiệp o Dạy nghề. 2. Loại hình đào tạo mà các anh/chị đang theo học: o Chính quy o Tại chức (vừa học vừa làm) o Đào tạo từ xa. 3. Mức học phí hàng năm: 4. Các anh/chị có phải đóng góp các khoản chi phí đào tạo khác (tin học, ngoại ngữ, thư viện, xây dựng trường, chi phí thi cử, làm tốt nghiệp ) hay không: o Không o Có Mức đóng góp hằng năm a
5. Các anh/chị có phải thuê nhà trọ (ở trong KTX) hay không: o Không o Có Chi phí trung bình hằng năm 6. Chi phí đi lại hàng năm của các anh chị (tiền xăng xe, khấu hao xe, gửi xe, vé xe buýt ) 7. Chi phí sách vở tài liệu và các dụng cụ học tập khác của các anh chị hằng năm là: 8. Nếu không đi học, các anh/chị có thể xin được một công việc với mức lương ước tính hằng năm là: 9. Xin anh/chị vui lòng cho biết tên trường mà các anh/chi đang theo học: 10. Nếu có thể, xin anh/chị vui lòng cho biết họ tên, khoá học hoặc địa chỉ email của các anh/chị: Xin chân thành cám ơn sự giúp đỡ của các anh/chị! Kính chúc các anh/chị sức khoẻ, hạnh phúc, thành đạt! b
Phụ lục 2 PHIẾU ĐIỀU TRA Thu nhập theo trình độ học vấn (Thông tin trong điều tra này chỉ phục vụ cho đề tài nghiên cứu khoa học “Vốn con người và mô hình xác định số năm đi học hiệu quả”. Nếu sử dụng sai mục đích, tác giả xin hoàn toàn chịu trách nhiệm.) Xin Anh/chị vui lòng cho biết một số thông tin về lao động trong doanh nghiệp mà anh/chị công tác. 11. Số lượng lao động phân chia theo trình độ học vấn tại doanh nghiệp của anh/chị: Chia theo vị trí công tác Tổng GĐ/ Giám đốc/ Trưởng, phó Lao động Chuyên viên Nhân viên Chia theo trình độ Phó TGĐ Phó GĐ phòng phổ thông Sau đại học Đại học Cao đẳng Trung học CN/dạy nghề Lao động phổ thông c