Điều tra tình hình nhiễm, bệnh lý bệnh cầu trùng gà tại thành phố buôn ma thuột và khả năng phòng trị - Đinh Thị Hiếu Hạnh

Nội dung text: Điều tra tình hình nhiễm, bệnh lý bệnh cầu trùng gà tại thành phố buôn ma thuột và khả năng phòng trị - Đinh Thị Hiếu Hạnh

1. B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊ N ĐINH TH HIU HNH ĐIU TRA TÌNH HÌNH NHIM, BNH LÝ BNH CU TRÙNG GÀ TI THÀNH PH BUƠN MA THUT VÀ KH NĂNG PHỊNG TR LUN VĂN THC SĨ THÚ Y
2. BUƠN MA THUT, NĂM 2011
3. B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊ N ĐINH TH HIU HNH ĐIU TRA TÌNH HÌNH NHIM, BNH LÝ BNH CU TRÙNG GÀ TI THÀNH PH BUƠN MA THUT VÀ KH NĂNG PHỊNG TR LUN VĂN THC SĨ THÚ Y Chuyên ngành: THÚ Y Mã s: 60.62.50 HƯNG DN KHOA HC: TS. ĐINH NAM LÂM ĐĂKLĂK, NĂM 2011
4. LI CAM ĐOAN Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cu ca riêng tơi. Các s liu, kt qu nêu trong lun văn là trung thc và chưa đưc ai cơng b trong bt kì mt cơng trình nghiên cu nào khác. Ngưi cam đoan Đinh Th Hiu Hnh
5. LI CM ƠN Tơi xin chân thành cm ơn Quý Thy Cơ đã tn tình hưng dn, giúp đ, truyn đt kin thc, kinh nghim cho tơi trong sut quá trình hc tp và nghiên cu ti trưng. B mơn Cơ s Thú y đã to điu kin thun li giúp đ tơi trong thi gian thc hin lun văn. Trm Chn đốn Xét nghim và Điu tr Chi cc Thú y thành ph H Chí Minh đã giúp đ, h tr tơi hồn thành lun văn này Gia đình, bn bè đã tn tình giúp đ tơi trong thi gian hc tp và hồn thành lun văn. Tơi xin bày t lịng bit ơn đn TS. Đinh Nam Lâm đã tn tình hưng dn, giúp đ tơi trong sut quá trình thc hin và hồn thành lun văn.
6. i MC LC ĐT VN Đ 1 Chương 1. TNG QUAN TÀI LIU 3 1.1. Gii thiu chung v bnh cu trùng 3 1.1.1. Tên gi và mc đ lưu truyn 3 1.1.2. Vịng đi cu trùng 4 1.1.3. Thit hi kinh t do bnh cu trùng 4 1.1.4. Dch t hc bnh cu trùng 5 1.1.5. Cơ ch sinh bnh cu trùng 6 1.1.6. Min dch bnh cu trùng 6 1.2. Bnh cu trùng trên gà 7 1.2.1. Đc đim chung 7 1.2.2. Vịng đi ca ging cu trùng Eimeria 8 1.2.3. Hình thái 11 1.2.4. Bnh lý 14 1.2.5. Dch t hc 15 1.2.6. Chn đốn 16 1.2.7. Phịng bnh cu trùng 16 1.2.8. Kim sốt bnh cu trùng 19 1.3. Lưc duyt các cơng trình nghiên cu trong và ngồi nưc 20 1.3.1. Lưc duyt các cơng trình nghiên cu trong nưc 20 1.3.1. Lưc duyt các cơng trình nghiên cu ngồi nưc 22 Chương 2. NI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 23 2.1. Đa đim và thi gian tin hành 23 2.2. Ni dung nghiên cu 23 2.3. Phương pháp và vt liu nghiên cu 23 2.3.1. Phương pháp nghiên cu 23
7. ii 2.3.1.1. Điu tra tình hình nhim cu trùng gà ti thành ph BMT 23 2.3.1.2. Xác đnh chng cu trùng 25 2.3.1.3. Nghiên cu v s bin đi cu trúc rut gà khi b nhim cu trùng 25 2.3.1.4. Th nghim 1 s loi thuc phịng và tr bnh cu trùng trên gà 25 2.3.2. Vt liu nghiên cu 27 2.3.3. Phương pháp x lý s liu 28 Chương 3. KT QU VÀ THO LUN 29 3.1. Điu kin t nhiên, kinh t xã hi ca thành ph Buơn Ma Thut 29 3.2. Kt qu nghiên cu v tình hình nhim cu trùng trên các đàn gà tht nuơi ti Thành ph Buơn Ma Thut 31 3.2.1. Tình hình nhim cu trùng gà 31 3.2.2. T l nhim cu trùng gà theo tun tui 34 3.2.3. T l nhim cu trùng gà theo phương thc nuơi 36 3.2.4. T l nhim cu trùng theo quy mơ đàn gà 37 3.3. Nhng lồi cu trùng hin đang lưu hành ti thành ph Buơn Ma Thut 39 3.4. Triu chng, bnh tích ca gà b bnh cu trùng 41 3.5. Bnh tích vi th ca gà b bnh cu trùng 43 3.6. Kt qu th nghim mt s thuc phịng tr 46 3.6.1. Kt qu thí nghim dùng thuc phịng bnh cho gà 46 3.6.2. T l gà cht các lơ thí nghim 47 3.6.3. Khi lưng gà các lơ thí nghim 49 3.6.4. Kt qu thí nghim dùng thuc tr bnh cho gà 50 3.7. Mt s đ xut phịng tr cu trùng khi nuơi gà tht thương phm 51 Chương 4. KT LUN VÀ Đ NGH 52 4.1. Kt lun 52 4.2. Đ ngh 53 TÀI LIU THAM KHO 54
8. iii DANH MC CÁC CH VIT TT TP: Thành ph SMKT: S mu kim tra SMN: S mu nhim TL: T l dương tính TLN T l nhim
9. iv DANH MC BNG BIU Bng 3.1. Tình hình nhim cu trùng gà ti thành ph Buơn Ma Thut 32 Bng 3.2. T l nhim cu trùng theo đ tui ca gà (ngày) 34 Bng 3.3. T l nhim cu trùng gà theo phương thc nuơi 36 Bng 3.4. T l nhim cu trùng theo quy mơ đàn 38 Bng 3.5. Thành phn lồi cu trùng gà ti Thành ph Buơn Ma Thut 39 Bng 3.6. Triu chng ca gà b bnh cu trùng 41 Bng 3.7. Bnh tích ca gà b bnh cu trùng 42 Bng 3.8. Bnh tích vi th ca gà b bnh cu trùng 43 Bng 3.9. T l nhim cu trùng gà gia các lơ thí nghim 46 Bng 3.10. S gà cht trong thí nghim 48 Bng 3.11. Khi lưng gà khi xut chung (kg) 50 Bng 3.12. Kt qu dùng thuc điu tr cho gà b bnh cu trùng 50
10. v DANH MC HÌNH Hình 1.1. Vịng đi ca cu trùng Eimeria và Isospora 4 Hình 1.2. Quá trình phát trin ca cu trùng gà 9 Hình 1.3. Schizonts cha merozoites (Eimeria tenella ) 10 Hình 1.4. V trí tn thương niêm mc rut gây ra do các lồi cu trùng 12 Hình 1.5a. Gà cht do cu trùng 15 Hình 1.5b. Bnh tích manh tràng 15 Hình 3.1. Rut 1, 2: Sung xut huyt nng, tích dch phù, t bào biu mơ tuyn rut b hư hi, thâm nhim t bào lympho 44 Hình 3.2. Thối hĩa t bào biu mơ tuyn rut, thâm nhim t bào lympho 44 Hình 3.3. Thối hĩa t bào biu mơ tuyn rut, xut huyt nh 44 Hình 3.4. E. tenella ký sinh trong t bào niêm mc rut (hình chùm nho) 45 Hình 3.5. Oocyst ca cu trùng trong niêm mc rut 45 Biu đ 3.1. T l nhim cu trùng gà ti Thành ph Buơn Ma Thut 33 Biu đ 3.2. T l nhim cu trùng gà theo tun tui 35 Biu đ 3.3. T l nhim cu trùng gà theo phương thc nuơi 36 Biu đ 3.4. T l nhim cu trùng gà theo quy mơ đàn 39 Biu đ 3.5. T l các lồi cu trùng 40 Biu đ 3.6. S gà cht trong thí nghim 49
11. 1 ĐT VN Đ Tính cp thit ca đ tài Trong nhng năm gn đây, ngành chăn nuơi nưc ta đã và đang phát trin mnh, gĩp phn rt ln vào vic cung cp thc phm, nâng cao cht lưng ba ăn hng ngày cho con ngưi. Tuy nhiên, mt trong nhng tr ngi ln đi vi cơng tác chăn nuơi là dch bnh thưng xuyên xy ra gây nhiu thit hi làm hn ch s phát trin ca ngành. Vì th hin nay vic phịng tr bnh cho vt nuơi đưc đc bit chú trng, khơng ch các bnh truyn nhim đưc phịng bnh bng tiêm phịng vaccine, mà các bnh kí sinh trùng cũng đưc ngưi chăn nuơi ht sc quan tâm phịng tr, do bnh kí sinh trùng là mt trong nhng loi bnh quan trng vùng khí hu nhit đi m như nưc ta, vì nĩng và m là hai điu kin thun li cho kí sinh trùng phát trin. Bnh cu trùng gà là mt loi bnh do mt loi đơn bào ký sinh gây ra và cũng là mt bnh chim t l cao trong các bnh kí sinh trùng. nưc ta, bnh cu trùng tr nên ph bin t khi phát trin gà cơng nghip và nhp ni mt s gà cao sn ging trng và ging tht t nưc ngồi. Bnh cu trùng gà khơng gây t l cht cao cho đàn gà nhưng gây thit hi v mt kinh t: gà gim tăng trng, cịi cc, sc đ kháng yu và d b các bnh truyn nhim khác tn cơng. Hin nay, chăn nuơi gà theo hưng cơng nghip và th vưn đang ngày càng phát trin ti Tp. Buơn Ma Thut. Tuy vy, mt trong nhng vn đ nan gii ca ngưi chăn nuơi là làm sao khng ch đưc dch bnh cho đàn gà ca h. Trong đĩ bnh cu trùng hu như vn thưng xuyên xy ra vi hu ht các đàn gà, gây thit hi khơng nh. Đ nm đưc tình hình nhim cu trùng gà và đưa ra bin pháp phịng tr hu hiu ti thành ph Buơn Ma Thut chúng tơi tin hành đ tài: “Điu tra tình hình nhim, bnh lý bnh cu trùng gà ti thành ph Buơn Ma Thut và kh năng phịng tr”.
12. 2 Mc tiêu nghiên cu Tìm hiu tình hình nhim cu trùng trên gà nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut. Xác đnh thành phn lồi cu trùng hin đang lưu hành trên đàn gà. Ý nghĩa ca đ tài Ý nghĩa khoa hc: Là tài liu tham kho cho các đ tài và cơng trình nghiên cu khoa hc khác. Ý nghĩa thc tin: Bưc đu xác đnh đưc t l nhim, các bin đi bnh lý đưng tiêu hĩa ca gà khi b nhim cu trùng, thành phn lồi cu trùng hin đang lưu hành trên đàn gà, t đĩ giúp ngưi chăn nuơi gà ti thành ph Buơn Ma Thut cĩ đưc bin pháp phịng nga hu hiu đ nâng cao năng sut chăn nuơi. Gii hn ca đ tài Do chưa cĩ thi gian, kinh phí và vt tư phương tin k thut nên bưc đu chúng tơi ch tin hành đ tài trên mt s đàn gà siêu tht.
13. 3 Chương 1 TNG QUAN TÀI LIU 1.1. Gii thiu chung v bnh cu trùng Bnh cu trùng là mt bnh kí sinh trùng truyn nhim rt nguy him đng vt nuơi thun chng, hoang thú và con ngưi do mt nhĩm nguyên sinh đơn bào ngành Protozoa , lp Sporozoa , b Coccidia , h Eimeridae , ging Eimeria và Isospora ký sinh, sinh sơi ny n trong t bào vt ch, ch yu trong t bào niêm mc đưng tiêu hĩa và gây tiêu chy cho nhiu lồi gia súc. gia súc, bnh cu trùng th hin triu chng mt mi tồn thân, ri lon tiêu hĩa, tiêu chy, phân thưng ln máu, bnh súc thiu máu ri kit sc mà cht. Bên cnh nhng biu hin chung đĩ, do đc đim khu trú mi loi gia súc gia cm khác nhau s kèm thêm nhng biu hin đc thù (Lê Văn Năm, 2003)[13]. 1.1.1. Tên gi và mc đ lưu truyn Trên th gii, cu trùng tn ti và phát trin rng khp, chúng kí sinh và phát trin khơng ch gia súc, gia cm và con ngưi mà chúng kí sinh trên thú hoang, cá, bị sát, lưng thê và cơn trùng Đi vi ngành thú y, cu trùng đã đưc các nhà khoa hc phát hin cách đây hơn 370 năm và h căn c vào b căn nguyên Coccidia đ đt tên bnh chung cho cu trùng là Coccidiosis. Do cĩ 2 ging Eimeria và Isospora gây bnh ch yu gia súc, gia cm nên cũng khá nhiu tác gi cho rng nu gi Coccidiosis thì mang tính cht chung chung, do đĩ h đ ngh gi tên bnh phi do chính ging cu trùng đĩ gây nên và vì vy nu bnh do Eimeria gây nên thì bnh mang tên Eimeriois và nu bnh do Isospora gây nên thì bnh mang tên Isosporosis. Ngày nay các tên đĩ đưc hu ht các nhà nghiên cu chp nhn và cho
14. 4 đĩ là hp lý nht. Tuy nhiên bnh cu trùng ngưi li cĩ tên khác Toxoplasmosis do Toxoplasma gondii và Sarcocystosis do Sarcocsistis gây ra (Lê Văn Năm, 2003)[13]. 1.1.2. Vịng đi cu trùng S lưu truyn rng khp ca cu trùng trên hành tinh chúng ta nh vào cu trúc và vịng đi phc tp cũng như kh năng thích nghi nhanh đ tip tc phát trin, tn ti lâu trong thiên nhiên. Hình 1.1. Vịng đi ca cu trùng Eimeria Ngun: Các nhà khoa hc đã tp trung nghiên cu khá k ging Eimeria hơn là Isospora , bi ging Eimeria ph bin hơn, cĩ nhiu loi hơn và cũng gây nhiu bnh hơn cho gia súc, gia cm (Lê Văn Năm, 2003)[13]. 1.1.3. Thit hi kinh t do bnh cu trùng Bnh cu trùng gây ra thit hi vơ cùng to ln cho ngành chăn nuơi gia súc, gia cm. Bnh gây ra thit hi v kinh t bao gm:
15. 5 Gim đu con do t l cht cao, đc bit là trong chăn nuơi gà và th bnh cu trùng gây cht 60 80%, nu b ghép vi E.coli bi huyt thì t l cht lên đn 100%. Gim tc đ sinh trưng, tăng trng kém. Tiêu tn thc ăn và các chi phí khác tăng cao. Gim t l đ, t l p n. ln con, bê, nghé non khi b cu trùng các k thut viên thưng cĩ sai sĩt trong chn đốn thì 30 50% s gia súc non b cht, s cịn li cịi cc chm ln (Lê Văn Năm, 2003) [13]; Foster A. O., 2006) [32]. 1.1.4. Dch t hc bnh cu trùng Thơng thưng bnh cu trùng đng vt xy ra và phát trin khá nhanh, gây hu qu nng n cho ký ch do: Bnh cĩ tính lây lan thành dch. Các đng vt non đang trong thi kỳ sinh trưng mnh d b bnh và phát trin nhanh hơn, nng n hơn so vi đng vt đã trưng thành. Đng vt đã trưng thành và càng già thì các biu hin lâm sàng bnh cu trùng càng ít. Song chúng li là đng vt mang trùng và là ngun bnh nguy him nht vi đng vt non. Mơi trưng xung quanh, các dng c thit b máy mĩc b ơ nhim và các lồi đng vt hoang thú b nhim căn nguyên nhưng khơng gây bnh cho chính bn thân nĩ (mang trùng) li là ngun bnh th 2 nguy him cho đng vt nuơi. Các yu t stress như chăm sĩc nuơi dưng khơng đúng k thut, thc ăn nghèo đm, nghèo vitamin, khơng cân đi khống vi lưng, điu kin v sinh chăn nuơi kém và mt s bnh truyn nhim mãn tính v hơ hp s thúc đy bnh cu trùng nng n hơn. Bnh cu trùng xy ra quanh năm, nhưng d bùng phát hơn vào nhng tháng cĩ mưa, nĩng m
16. 6 Thi gian cn đ to bào t nang cho tt c các loi cu trùng dao đng t 24 đn 72 gi, duy ch Eimeria smithi gây bnh cu trùng bị cĩ thi gian to bào t nang lâu nht t 3 đn 14 ngày. Nhit đ thích hp cho quá trình phát trin bào t nang ngồi cơ th là 15 35 0C. Lnh 15 0C và nĩng trên 40 0C bào t nang s cht. Khi đã hình thành bào t nang thì chúng tn ti rt lâu trong mơi trưng thiên nhiên hàng năm hoc lâu hơn và chu đng đưc các cht kh trùng tiêu đc, các tác đng lý hĩa khác (Lê Văn Năm, 2003) [13]; Ronald Fayer, 1980) [36]. 1.1.5. Cơ ch sinh bnh cu trùng Cơ ch tác đng cĩ hi gây bnh cho ký ch xy ra và ph thuc ch yu vào s lưng cu trùng, s các t bào niêm mc b chúng ký sinh và phá hy ti đưng rut, đưng mt và thn. Ngồi vic phá v trc tip các t bào niêm mc dn đn ri lon chc năng cho nhng cơ quan nơi chúng cư trú, mà ti đĩ chúng cịn phá v các mao mch, mao qun xung quanh gây chy máu ngm bên trong, viêm xut huyt Các t bào niêm mc nht là niêm mc đưng rut, sau khi b phá hy đã m ca to điu kin ht sc thun li cho hàng lot các loi vi trùng gây ra nhiu bnh th phát làm cho ký ch đã yu càng cĩ nhiu bnh mt lúc xy ra như: E.coli, Salmonella, Clostridium, Klebsiela và triu chng lâm sàng càng phc tp hơn. Cơ ch ca bnh cu trùng cĩ th tĩm tt như sau: * Cơ ch cơ hc: Sau khi nỗn nang vào cơ th vt nuơi qua thc ăn, nưc ung, nỗn nang cm nhim xâm nhp vào t bào nhung mao rut phát trin các giai đon, phá hy t chc rut bng cách cơ gii. * Cơ ch hĩa hc: Cu trùng tit ra các đc t và các men dung gii mơ rut, gây đc cho cơ th (Lê Văn Năm, 2003)[13]. 1.1.6. Min dch bnh cu trùng V kh năng min dch vi bnh cu trùng thì đng vt nhai li sau khi
17. 7 khi bnh chúng cĩ kh năng to đưc min dch đc hiu cho mi loi cu trùng. Nhưng nhng lồi đng vt khác min dch bn vng do cu trùng kích thích to ra ch xut hin vi nhng chng kí sinh trong các t bào nm sâu trong thành rut. Ví d: Gà b cu trùng cĩ 6 7 lồi Eimeria gây ra, nhng chng cu trùng kí sinh trong t bào biu bì trên b mt niêm mc như Eimeria acervulina, Eimeria necatrix, Eimeria mitis khơng to đưc min dch. Trong khi các chng cu trùng kí sinh trong các t bào biu bì nm sâu trong lp mucose ca thành rut như Eimeria tenella, Eimeria maxima, Eimeria praecox mi cĩ kh năng to đưc min dch thc s nhưng min dch cũng khơng cao lm, khơng tn ti đưc lâu. Vì th mc dù đã cĩ rt nhiu nghiên cu ch to vaccine chng bnh cu trùng song đn nay hiu lc ca tt c các lai vaccine đĩ vn chưa đáp ng tha mãn cho thc t sn xut và kt qu là trong quá trình s dng vaccine cĩ đàn đã đưc dùng vaccine nhưng bnh vn n ra. Đi vi đng vt trưng thành cĩ sc đ kháng tt vi bnh cu trùng là do min dch t nhiên theo la tui kháng đưc cu trùng. Ti ch các t bào biu bì niêm mc b cu trùng phá hy trưc đây nay đưc thay bng lp t bào biu bì mi cĩ kh năng kháng và chu đng đưc các tác đng ca cu trùng (Lê Văn Năm, 2003)[13]. 1.2. Bnh cu trùng trên gà 1.2.1. Đc đim chung Cu trùng gà là đng vt đơn bào thuc: Ngành: Protozoa Lp: Sporozoa B: Coccidia H: Eimeridae Ging: Eimeria.
18. 8 Bnh cu trùng là mt loi bnh ph bin gà đc bit là gà nuơi theo hưng cơng nghip. Eimeria ký sinh gà cĩ tính đc hiu và chuyên bit. Ngồi gà ra chúng khơng ký sinh gia cm khác, bnh gây ra bi mt s lồi sau: Eimeria acervulina , Tyzzer, 1929 Eimeria brunetti , Levine, 1942 Eimeria hagani , Levine, 1938 Eimeria maxima , Tyzzer, 1929 Eimeria mivati , Edgar và Sicbold, 1964 Eimeria mitis , Tyzzer, 1929 Eimeria necatris , Johnson, 1930 Eimeria Praecox , Johnson, 1930 Eimeria tenella , (Raillet và Lucer, 1891), Fantham, 1909 (Saif Y. M. , 2003)[37]. Oocyst cĩ hình trịn, bu dc. Phía trên cĩ np, cĩ micropile , cĩ ht cc, bên trong cĩ cha t bào phơi. Oocyst cĩ th cn. Mi sporocyst cũng cĩ th cn. Mi sporocyst cĩ th stieda (Nguyn Văn Diên, 1999)[3]. 1.2.2. Vịng đi ca ging cu trùng Eimeria Chu kì phát trin cu trùng ging Eimeria ca bt c lồi đng vt nào cũng tri qua 3 giai đon phát trin. Giai đon 1: Sinh sn vơ tính t nhân đơi ca cu trùng trong t bào biu bì đ hình thành nên các th phân lp gi là Schizogonia . Các th phân lp riêng bit gi là Sizont. Giai đon 2: Là giai đon sinh sn hu tính, tc là đn th h Sizont chúng phân bit thành giao t đc và giao t cái, giao t đc chui vào giao t cái đ th tinh và to nên các hp t, vì vy giai đon 2 ca quá trình sinh sn gi là Gametogonia. Giai đon 3: Là giai đon sinh sn ngồi cơ th, khi các nỗn nang cùng vi các cht bài tit thi ra ngồi dưi tác đng bt li ca mơi trưng thiên
19. 9 nhiên chúng nhanh chĩng to v bc cng đ thích nghi và tip tc phát trin gi là Sporogonia. Như vy, quá trình phát trin ca cu trùng gm cĩ 2 giai đon 1 và 2 xy ra trong kí ch, cịn giai đon 3 ngồi cơ th. Vì quá trình phát trin ca cu trùng gn lin vi cơ ch sinh bnh, do đĩ chúng ta cn xem xét kĩ các bưc phát trin ca chúng (Lê Văn Năm, 2003)[13]. Hình 1. 2. Quá trình phát trin ca cu trùng gà Ngun: www.livestock.bayer.be a. Sinh sn vơ tính Khi gia cm ăn phi oocyst gây nhim. Vách oocyst v ra diu gii phĩng sporocyst . Các merozoite tr nên hot đng khi đưc dch hố bi dch mt hay trypsin. Đn rut non, các merozoite đưc gii phĩng. Xâm nhp vào t bào tin hành sinh sn vơ tính nhiu mơ hoc bch cu. Sporozoite trịn li và to thành các meront (các giai đon sinh sn vơ tính) đ to thành schizoite và meront . Mi meroite cha khong 900 merozoite (merozoite bt ngun t ch hylp meros = mt phn) sau 2,5 3 ngày chúng phá v t bào rut hồn thành giai đon sinh sn th h 1. Các merozoite đưc sinh ra (2 4m) xâm nhp vào 1 t bào mi li tip tc sinh sn vơ tính th h 2 cho ra nhiu merozoite (mi merozoite th h 1 cho ra 200 250 merozoite th h 2, dài 16m, giai đon này xy ra ngày th 5 sau khi nhim). Mt s merozoite th h 2 xâm nhp vào t bào biu mơ mi, đng hố nguyên sinh cht, đy nhân v 1 bên và tin hành sinh sn vơ tính th h 3 to
20. 10 thành 4 30 merozoite th h 3 dài 7m. Quá trình sinh sn vơ tính c tip tc, song song đĩ 1 quá trình sinh sn hu tính s xy ra (Nguyn Văn Diên, 1999)[3]. Hình 1.3. Schizonts cha merozoites (Eimeria tenella ) Ngun: b. Sinh sn hu tính Phn ln merozoite th h 3 xâm nhp vào biu mơ rut to thành macrogametocyte (macrogamont) tin giao t cái. Mi 1 merozoite to thành 1 macrogametocyte nm dưi nhân t bào sau đĩ phát trin thành macrogamete (giao t cái). S khác xâm nhp vào biu mơ rut to thành microgametocyte sau đĩ phát trin thành microgamete (giao t đc). Cĩ rt nhiu giao t đc đưc sinh ra t merozoite , giao t đc cĩ 3 roi phá v t bào xâm nhp vào t bào cĩ giao t cái và th tinh to thành zygote (hp t). Hp t phát trin thành 2 lp v và phá v t bào biu mơ ca vt ch theo phân ra ngồi. Oocyst cĩ trong phân ngày th 7 sau khi nhim. Mi 1 oocyst cĩ th cho ra 2.520.000 merozoite th h 2 ( E. tenella ). Mi mt lồi Eimeria s to ra s lưng merozoite khác nhau. Tui gia cm khác nhau thì s lưng merozoite th h 2 sinh ra cũng khác nhau (Nguyn Văn Diên, 1999)[3].
21. 11 c. Hình thành bào trùng Oocyst ra ngồi gp các điu kin khơ, khơng thun li tn ti đưc 18 30 ngày. Nu gp các điu kin thun li như đ m, nhit đ thích hp sau 12 gi phát trin thành oocyst cĩ 4 sporoplast . Thi gian này dài ngn khác nhau tuỳ lồi cu trùng, sau đĩ phát trin thành sporocyst cĩ cha 2 sporozoite trong mi bào t (Belot J. et Pangui J. L., 1986)[29]. 1.2.3. Hình thái * Eimeria acervulina : Lồi này ký sinh đu rut non ca gà. Oocyst hình trng, kích thưc 12 13 x 9 17m, trung bình 16 18 x 13 15m, cĩ 2 lp v ký sinh t bào biu mơ, thi gian nung bnh là 97 gi. Thi gian nung bnh 4 ngày. E. acerulina gây bnh nh, nhưng cĩ rt nhiu oocyst cĩ th gây nhng triu chng trm trng cĩ th gây cht. Rut non dy và viêm cata, ít xut huyt. Oocyst nm trong rut to nên nhng đim màu trng hay màu xám hoc lan rng mt rut non. * E. mivati : Lồi này phân b rng, đnh cư đon rut non, cũng cĩ khi c rut non và rut già ca gà. Oocyst cĩ hình elip và hình trng kích thưc 11 20 x 12 17m, trung bình 16 x 13m. Thi kỳ nung bnh 4 5 ngày. E. mivati: gây bnh nng hơn E. acervulina nhưng t s khơng quá 10%. * Eimeria brunetti : Lồi này phân b rng trên gà. Quá trình sinh sn sm nht xy ra trên tồn rut non, các quá trình sinh sn vơ tính sau đĩ như meront, gamont và giao t xy ra cui rut non, trc tràng, rut già manh tràng và l huyt. Oocyst hình trng kích thưc 13 34 x 12 26m, trung bình 23 25 x 19 20m. Lp v nhn khơng cĩ micropile hay th cn, cĩ mt ht cc. Sporocyst hình trng dài 13 x 7,5m, cĩ th stieda và th cn. Thi gian hình thành bào trùng 18 48 gi. Cĩ ít nht 3 giai đon sinh sn vơ tính trưc khi sinh sn hu tính.
22. 12 E. tenella E. necatrix E. acevulina E. brunetti E. maxima E. mitis E. mivata E. praecox E. hagani Hình 1.4. V trí tn thương niêm mc rut gây ra do các lồi cu trùng Ngun: E. brunetti gây bnh ph thuc vào mc đ nhim. Nhim nh khơng thy tn thương. Nhim nng vách rut dy và cĩ dch màu hng. Phân lng cĩ cha cht nhy và ln máu, gia cm rũ. Triu chng kéo dài 5 ngày. Rut non xut huyt phn cui và cĩ xut huyt rut già. Nhim nng cĩ hin tưng viêm hoi t tồn b ng tiêu hố nhưng thưng thy đon cui rut non, hi tràng và manh tràng. * E. hagani : Lồi này him gp, cĩ na đon đu rut non ca gà. Oocyst hình trng 16 21 x 14 19m trung bình 19 x 18um lp v nhn khơng cĩ micropile , cĩ ht cc. Thi gian hình thành bào trùng 18 48 gi. Thi kì nung bnh 6 7 ngày. Lồi này gây bnh nh. * E. maxima : Phân b rng và kí sinh rut non ca gà. Oocyst hình trng 21 42 x 16 30m trung bình 29 31 x 21 3m. Vi lp v nhn đơi
23. 13 khi xù xì màu vàng, khơng cĩ micropile hay th cn, cĩ ht cc. Sporocyst hình trng 15 19 x 8 9m, cĩ th stieda, khơng cĩ th cn, sporozoite 19 x 4m. Thi gian hình thành bào trùng t 30 48 gi. Quá trình sinh sn vơ tính xy ra phía trên hoc bên cnh nhân t bào biu mơ lơng nhung ca tá tràng và đon trên khơng tràng. Cĩ 3 quá trình sinh sn vơ tính. Thi kỳ nung bnh là 5 6 ngày. E. maxima gây bnh nh và trung bình. Quá trình sinh sn hu tính gây ra mt s hư hi niên mc rut đáng k. Giai đon sinh sn hu tính gây nh hưng đn niên mc rut nhiu hơn. Rut tn thương, cĩ xut huyt rut non. Cơ rut mt tính đàn hi. Vách rut dy, viêm cĩ màu vàng nâu cĩ nhiu dch nhày mu hng hay vàng cam. Gà qua khi s tr li trng thái bình thưng. * E. mitis : Phân b rng trên th gii tt c các đon ca rut non nhưng thưng thy phn đu và phn cui manh tràng ca gà. Oocyst cĩ hình cu 10 21 x 9 18m trung bình 16 x 13 16m. Thi gian hình thành bào trùng 18 48 gi. Lồi E. mitis gây bnh nh. * E.necatrix : Phân b rng trên th gii. Giai đon sinh sn vơ tính th 1 và th 2 rut non, giai đon sinh sn vơ tính th 3, tin giao t và giai đon sinh giao t xy ra rut già. Oocyst hình trng kích thưc 12 19 x 11 24m trung bình 20 17m Khi gia cm ăn phi oocyst gây nhim, sporozoite xâm nhp vào t bào biu mơ rut non xuyên qua biu mơ ti trung tâm ca lơng nhung di chuyn ti màng cơ do các đi thc bào chuyn vn chúng. Các đi thc bào xâm nhp t bào, sau đĩ gii phĩng sporozoite , merozoite trịn dn li và bt đu sinh sn vơ tính. Thi kỳ nung bnh là 6 7 ngày. Tn thương thưng thy rut non đon gia và 2/3 phía trưc. Bnh tích nng vi nhng tiêu đim nh, màu trng m đưc tìm thy ngày th 4 sau khi nhim. Xut huyt xy ra vào
24. 14 ngày th 5 hoc th 6, lịng rut non cha đy máu, cĩ nhiu đm máu xung quanh nhng t đim màu trng cha meront giai đon 2, si fibrin và bch cu đơn nhân. Manh tràng ít b tn thương hơn, cĩ cha nhiu dch nhy, t cung thưng xut hin ngày th 7 sau khi xut hin triu chng. Gia cm khơng ung nưc, yu t hay đng tư th cánh xà, mt nhm li. * E. praecox : Lồi này phân b rng, đnh v trên 1/3 phía trên rut non ca gà. Oocyst hình trng kích thưc 20 25 x 16 20 m. Thi gian nung bnh 3 4 ngày. Lồi này ít gây bnh. * E. tenella : Lồi ph bin manh tràng gia cm trên khp th gii, oocyst hình trng kích thưc 14 31 x 9 25 m, trung bình 19 25 m, chu kỳ phát trin ca E. tenella ging chu kỳ phát trin ca cu trùng đã đưc trình bày mc 1.2.2 ( Saif Y. M. , 2003)[37]. 1.2.4. Bnh lý E. tenella là loi gây bnh nng nht gia cm, gây thit hi nhiu nht. Hng năm M thit hi do E. tenella gây ra là 34 triu USD. Bnh manh tràng thưng thy khi gia cm 4 tun tui, mt hai tun tui gia cm cĩ sc đ kháng cao hơn mc dù 1 ngày tui đã ăn phi oocyst . Gia cm nhiu tháng tui cĩ sc đ kháng cao hơn vi cu trùng. Bnh manh tràng là mt th bnh cp tính gây tiêu chy xut huyt tồn b manh tràng xut hin giai đon sinh sn vơ tính th 2. Phân cĩ máu 4 ngày sau khi nhim, gà ít ăn, mt, yu, nhưng vn ung nưc. Xut huyt nng nht 5 6 ngày sau khi nhim. Oocyst thưng cĩ trong phân vào ngày th 8 9 sau đĩ gim nhanh. Rt ít oocyst cĩ trong phân vào ngày th 11. Mt s ít oocyst vn tip tc đưc tìm thy vài tháng sau đĩ. Bnh cu trùng cĩ th t khi nu gia cm cĩ th lưt qua ngày th 8 9 sau khi nhim.
25. 15 Hình 1.5. Gà cht do cu trùng Hình 1.5b. Bnh tích manh tràng Ngun: Niêm mc manh tràng cĩ nhiu cc máu. ngày th 7, vách manh tràng chuyn t màu đ sang màu nht hay trng sa do vic to thành oocyst . Các lymphocyte tăng sinh, tăng tính thm thu thành mch to thành nhng cm t bào khng l (Nguyn Văn Diên, 1999) [3]; Chittur Venkitasubhan Radhakrishnan, 1971) [31]. 1.2.5. Dch t hc Eimeria phân b nhiu nơi trên th gii, cĩ khp các nưc. Bnh thưng xy ra gà nuơi theo hưng cơng nghip hơn là gà nuơi th, mi la tui gà đu nhim. Các ging gà như Hubbard Comet, Lerghorn, Plymouth, Sexahlin, Isa brown, New Hamshire , đu b nhim. T l nhim ti các tri gà Vit Nam t 4 100% tuỳ thuc vào tng cơ s chăn nuơi, điu kin v sinh chăm sĩc nuơi dưng, v sinh thú y, ging gà, la tui, trung bình t l nhim 30 50%. T l cht dao đng t 5 15%. Cĩ th nĩi tác hi quan trng ca bnh là gây gim trng lưng và thit hi kinh t (Nguyn Văn Diên, 1999)[3]. Bnh cu trùng phát ra khi gà mn cm ăn vào nhiu oocyst , tình trng thưng xy ra khi điu kin mơi trưng lí tưng, thí d cht đn m, nhit đ nĩng và cĩ gà mang trùng là ngun bnh (Lê Văn Năm, 2003) [13]; [38].
26. 16 1.2.6. Chn đốn Da vào triu chng bnh tích đ chn đốn, cn phân bit các bnh do virus, vi khun. Lồi E. tenella và E. necatrix gây nhim nng nht, sau đĩ đn E. brunetti , E. acervulina , E. mitis. Khi nhim các lồi E. tenella và E. necatrix, phân cĩ th cĩ máu, cịn các lồi khác khơng cĩ máu trong phân (www.liverstock.bayer.be)[39]. Da vào kt qu xét nghim phân tìm oocyst theo phương pháp phù ni. Da vào kích thưc ca oocyst , màu sc đ đnh danh tng lồi. Nhưng phương pháp này khơng đưc thơng dng và khĩ xác đnh lồi qua kích thưc oocyst . Mc đ nng hay nh cũng khơng xác đnh đưc vì kh năng gây bnh ca các lồi khác nhau là khác nhau, mi lồi thi ra s lưng oocyst nhiu hay ít khơng ging nhau. M khám đ quan sát nhng tn thương do Eimeria gây ra. Da vào mc đ tn thương cĩ th bit đưc lồi nào nhưng mt s lồi li đnh v nhiu v trí khác nhau trong giai đon sinh sn vơ tính. Johnson và Reid xác đnh mc đ nhim qua nhng tn thương niêm mc rut và xác đnh mc đ nhim t 0 đn ++++. Mc đ 0 là bình thưng, mc đ ++++ là nng nht. Dùng phân đ đánh giá mc đ nhim, nu phân cĩ nhiu dch nhày, cĩ khi cĩ máu tiêu chy nng là 4+. Cĩ th dùng các phn ng huyt thanh hc đ chn đốn như: Kĩ thut phĩng x min dch, kĩ thut khuych tán phĩng x, min dch huỳnh quang, nhum màu Sabin Feldman, Elisa (Nguyn Văn Diên, 1999)[3]. 1.2.7. Phịng bnh cu trùng Do bnh tp trung trên thú non và lây lan nhanh do truyn qua thc ăn, nưc ung nên bnh d bc phát trong điu kin chăn nuơi kém v sinh, chăm sĩc kém Do đĩ phi thc hin nhiu bin pháp đng b thì vic phịng bnh mi cĩ hiu qu: ngun nưc sch, khơng cha mm bnh. Trưc khi nuơi dưng đàn mi, cn v sinh k dng c chăn nuơi, cho ung hoc trn vào
27. 17 thc ăn thuc phịng bnh cu trùng. Do căn nguyên cĩ chu trình phát trin rt nhanh, các bào t nang li đưc tn ti rt lâu trong t nhiên nên đâu cĩ đng vt nuơi là đĩ cĩ bnh cu trùng cĩ kh năng xut hin, vì vy cơng tác phịng bnh gp rt nhiu khĩ khăn địi hi các cán b kĩ thut và cơng nhân chăn nuơi phi nghiêm túc thc hin tt các gii pháp sau: V sinh chung tri, dng c thit b sch s. Cơ s chăn nuơi phi xây dng nơi cao ráo cĩ nhiu ánh sáng trc tip ca mt tri. Thc ăn phi đm bo, nưc ung phi sch s. Dt khốt khơng nuơi chung gia cm vi nhiu la tui khác nhau trong mt khu vc. Mi đàn gia cm ch do mt ngưi trc tip chăm sĩc, khơng t ý đi li lung tung trong khu vc chăn nuơi, cm s dng chung các dng c trong khi chưa đưc kh trùng. Cht thi t đàn gia cm phi đưc thu gom hàng ngày và kĩ đúng nơi quy đnh, thưng xuyên cĩ bin pháp tiêu dit cơn trùng, chut Phi nghiêm túc thc hin lch phịng bnh theo ch dn ca cán b thú y. Nu bnh xy ra phi nhanh chĩng báo cho cán b cĩ thm quyn, cĩ trình đ chuyên mơn đ cĩ nhng gii pháp dp tt. Trong thi gian xy ra bnh đàn gia cm phi đưc ăn thc ăn đy đ đm, vitamin và nguyên t vi lưng, ngun nưc ung phi sch s và di dào, dt khốt khơng đưc đ gia cm b khát. Nguyên lý chung trong điu tr bnh cu trùng phi da trên 3 yu t: * Chu trình phát trin sinh hc ca chng cu trùng Quá trình phát trin khép kín ca cu trùng thưng xy ra trong khong thi gian t 35 ngày tr E. smithi . * Đc tính sinh hc, min dch t nhiên theo la tui gia súc, gia cm.
28. 18 Mi lồi gia súc, gia cm cĩ kh năng t kháng bnh cu trùng đt đn la tui nht đnh. Đi vi gia cm và heo là sau 80 90 ngày tui, đi vi gia súc (dê, bê, nghé ) là trên 180 ngày tui, đi vi th là trên 120 ngày tui. Sau thi gian trên gia súc, gia cm cĩ kh năng kháng bnh cu trùng t nhiên rt tt, vt nuơi b bnh th rt nh, khơng cĩ triu chng lâm sàng và nhìn chung chúng ch là vt kí ch mang trùng. * Bn cht tác dng ca các loi thuc Mi nhĩm thuc nĩi chung và mi loi thuc nĩi riêng cĩ tác dng kìm hãm, tiêu dit cu trùng theo cơ ch riêng bit. Cĩ nhng loi thuc cĩ tác dng kìm hãm quá trình t nhân đơi ca cu trùng trong thi gian hình thành th phân lp, cĩ nhng loi thuc tiêu dit các th phân lp đã và sp hình thành nhưng cũng cĩ nhng loi thuc ngăn cn và trit tiêu quá trình hình thành giao t đc và cái ca cu trùng. Nhìn chung các loi thuc tác dng ch yu lên 2 giai đon phát trin ca cu trùng (giai đon hình thành các th phân lp và giai đon hình thành các giao t) ngay trong cơ th đng vt kí ch, c ch và kìm hãm hình thành nỗn nang ca căn nguyên. Rt ít loi thuc nào tiêu dit đưc bào t nang, nht là khi chúng đã ra ngồi thiên nhiên cùng vi phân và các cht thi khác, càng khơng cĩ thuc nào tiêu dit đưc chúng khi bào t đã to đưc v bc cng. Căn c vào 3 yu t trên, nguyên tc điu tr bnh cu trùng phi đm bo: Thi gian điu tr bnh cu trùng phi kéo dài ít nht 3 4 ngày; Liu dùng thuc phi đ đ tiêu dit căn nguyên theo ch dn s dng ca mi loi thuc riêng bit mà các nhà sn xut đã khuyn cáo; Do chu trình phát trin sinh hc ca cu trùng phi cn t 3 5 ngày nên sau khi điu tr khi bnh 3 5 ngày ta phi duy trì liu phịng liên tc 3 ngày đ kìm hãm s phát trin ca chúng, sau đĩ ngh 3 ngày và lp li cho đn khi gia súc, gia cm đt đn tui min dch t nhiên.
29. 19 Đ nâng cao hiu qu phịng tr bnh cu trùng, khi đã dùng mt loi thuc vào mc đích phịng bnh, nu bnh xy ra nên dùng mt loi thuc khác thuc nhĩm khác đ điu tr đ mang li kt qu tt hơn và thi gian điu tr s đưc rút ngn hơn (Lê Văn Năm, 2003)[13]. 1.2.8. Kim sốt bnh cu trùng Đi vi bnh cu trùng gà, phịng nga là bin pháp tt nht. Nhiu hĩa cht là thuc c ch cu trùng thưng đưc trn vào thc ăn theo t l xác đnh, tuy nhiên tt c các hố cht này thưng cĩ kh năng khác nhau trong vic c ch các loi cu trùng. Hố dưc làm gim hay loi tr oocyst trong phân, do đĩ làm gim hay ngăn nga oocyst nn chung. Mt s thuc ch đc hiu cho mt s lồi Eimeria nht đnh nên c ch chúng hồn tồn và ít tác dng đi vi các lồi khác. Vì cĩ đn 9 lồi cu trùng, ngưi chăn nuơi cĩ th đang dùng thuc nga loi cu trùng này trong khi dch bnh phát ra do lồi khác. Điu này gây khĩ khăn trong vic chn s dng thuc c ch cu trùng. Hơn na, mt s lồi cu trùng tr nên đ kháng vi thuc, nht là vi nhng thuc đã s dng liên tc đ điu tr nhiu th h gia cm. Chương trình tiêm chng nga cu trùng thay đi thuc đưc s dng rng rãi trên gà tht M (Mc Dougal và Reid, 1996) [34] so sánh 2 chương trình nga liên tc và thay đi, kt qu trng lưng gà giai đon kt thúc ln hơn, cĩ ý nghĩa chương trình nga thay đi trong khi t l cht, h s chuyn hố thc ăn khơng khác bit. Chương trình kim sốt chăn nuơi gà tht: Nuơi gà tht cn cho ăn mt loi thuc cĩ kh năng c ch bnh cu trùng. Do cu trùng thưng phát trin tính đ kháng ít nhiu đi vi mt loi thuc đc hiu khi s dng lâu dài nên nhà chăn nuơi cn lưu tâm đn vic thay đi thuc khi tình trng này xy ra. Cn lưu ý nhng khuyn cáo sau đây trong vic phịng và tr bnh cu trùng: Giai đon 1 : Gà t 1 3 tun tui nên chn nhng loi thuc cĩ kh năng tiêu dit cu trùng khi chúng đang nm trong giai đon phát trin th
30. 20 schizont hoc shizont 2, 3 tc là giai đon đu ca quá trình phát trin ca cu trùng trong t bào biu bì ca vt ch, như các ch phm cha sulfadozin (sulfachloropyrirazin), amprolium, diaveridin. Giai đon 2: Gà t 20 39 ngày tui là giai đon trong cơ th gà cĩ nhiu s thay đi v sinh lý và do cu trùng cĩ kh năng kháng thuc nên buc phi thay thuc. Giai đon này nên dùng các ch phm va cĩ tác dng phịng và tr cu trùng va ngăn nga các hin tưng nhim chng mi hoc k phát. Nhng thuc đc tr hoc đáp ng 2 nhu cu trên là các ch phm cĩ sulfamide, amprolium, rigecoccin. Vic s dng thuc phi đúng theo ch đnh ca tng loi, nhưng mun phịng tr bnh cu trùng đt kt qu tt, chúng ta phi dùng bin pháp tng hp: v sinh thú y nghiêm ngt, nuơi dưng chăm sĩc chu đáo, tránh nhng yu t bt li cho đàn gia cm (Mc Dougal và Reid, 1996)[34]. Theo Hồng Tích Huyn (1998), thi gian ngưng thuc trưc khi xut bán: hu ht thuc tr cu trùng phi đưc ngưng s dng 3 5 ngày trưc khi git tht đ thuc cĩ thi gian loi thi khi các mơ cơ th (Hồng Tích Huyn và cs., 1998)[8]. 1.3. Lưc duyt các cơng trình nghiên cu trong và ngồi nưc 1.3.1. Lưc duyt các cơng trình nghiên cu trong nưc Theo Phm Hùng, (1979)[6] tin hành điu tra gà nuơi ti mt s tnh min Nam (thành ph H Chí Minh, Tây Ninh, Sơng Bé, Đng Nai) đã cho thy cĩ 8 lồi Eimeria kí sinh gà là E. tenella , E. necatrix, E. mivati, E. mitis, E. maxima, E. hagani, E. brunetti, E. acervulina . Nghiên cu ca tác gi cịn cho thy gà các la tui khác nhau cĩ t l nhim cu trùng khác nhau; c th: gà 2 3 tun tui cĩ t l nhim 60%, gà 4 5 tun tui cĩ t l nhim 93%, gà 6 13 tun tui cĩ t l nhim 100%, gà mái đ cĩ t l nhim 40 60%. H Th Thun, Phm Văn Sơn, Huỳnh Th Lan, Võ Bá Th, Phm Văn Nam (1984)[24] đã tin hành điu tra, tr bnh cu trùng ti 1 tri gà cơng
31. 21 nghip Sơng Bé cũ ghi nhn. Cĩ 5 lồi cu trùng tìm đưc: E. tenella , E. brunetti, E. mitis, E. maxima, E. necatrix. Gà 4 tun tui đã bt đu xut hin cu trùng, t l nhim cao nht t tun th 4 đn tun th 7. E. tenella là lồi cu trùng gây bnh ph bin, bnh tích rõ nht. Lương T Thu, Phm Quc Doanh, Kiu Lan Hương (1993)[25] đã nghiên cu vic dùng furazolidon phịng bnh cu trùng cho gà t 7 56 ngày tui nhưng gà vn nhim cu trùng mc đ cao. T l mc bnh bình quân 52,9%, gà cht lác đác và nh hưng đn quá trình sinh trưng. Theo Hồng Thch, Phan Hồng Dũng, Trn Văn Thành (1997)[17] qua điu tra 2 huyn thành ph H Chí Minh xác đnh 6 lồi cu trùng gây bnh cho gà: E. tenella , E. necatrix, E. mitis, E. maxima, E. hagani, E. acervulina. Gà cĩ th nhim 1 6 lồi trên cùng 1 cá th. Gà dưi 2 tun tui chưa thy nhim, gà b nhim cao 5 8 tun tui và gim dn tui ln hơn. min Bc, Dương Cơng Thun (1978)[23] đã ghi nhn kt qu điu tra các cơ s chăn nuơi như sau: Xí nghip gà Đơng Anh (Hà Ni). Gà nuơi trong chung, thơng thống t nhiên, hơi m, v sinh tt, dùng tikofuran phịng bnh cho gà. T l nhim cu trùng đưc ghi nhn như sau: gà 2 4 tun tui 4%, gà 5 8 tun tui 24%, gà 9 13 tun tui 11%, gà mái đ 14%. Xí nghip gà Thành Tơ (Hi Phịng), gà nuơi trong chung, v sinh chăm sĩc tt, khơng dùng thuc nga cu trùng, t l nhim như sau: gà 2 4 tun tui 46,9%, gà 5 8 tun tui 32%, gà mái đ 13,2%. Gà t 2 8 tun tui t l nhim cao, nht là gà t 2 4 tun tui nhim t 4793%. Sau 8 tun tui bnh gim hn xung, mt s gà mái đ cũng cịn nhim cu trùng nhưng triu chng lâm sàng khơng rõ. Dương Cơng Thun (1978)[23] qua theo dõi chu kì tin trin ca E. tenella đã nhn xét: oocyst phân lp t phân tươi nuơi trong dung dch bicromat kali 2,5% trong phịng thí nghim (24 36 0C). Sau 24 gi, trong
32. 22 oocyst đã sinh 4 sporocyst hình lê hơi cong. Sau 36 gi hồn tt s hình thành sporozoite . So vi các nưc, thi gian sinh sporocyst ca oocyst nưc ta ngn hơn các nưc khác 48 gi. Thi gian thi oocyst ca E. tenella : gà con 5 ngày tui cho nhim oocyst , ngày th 4 sau khi nhim soi phân đã thy oocyst thi ra. Ngày th 5 6 sau khi nhim, oocyst thi ra nhiu nht và lúc này là thi kì gà cĩ triu chng lâm sàng. Năm 2001, Bch Mnh Điu và Phan Lc [4] nghiên cu s dng vaccin nhưc đc đưc ch t oocyst 3 lồi cu trùng gà E.tenella, E.maxima và E.acervulina cho thy quá trình thi oocyst bình thưng sau khi gà ung vaccin 5 ngày. Vaccine ch t oocyst chiu x 15 Krad cho kt qu to min dch tt nht, mc bo h min dch kéo dài 35 ngày sau khi dùng vaccine. 1.3.1. Lưc duyt các cơng trình nghiên cu ngồi nưc Jordan F. T. W., (1990)[33] đã ghi nhn cĩ 7 lồi gây bnh cho gà là: E. brunetti, E. tenella, E. acervulina, E. maxima, E. mitis, E. praecox và E. hagani . Lồi E. hagani đưc mơ t đu tiên vào năm 1938. By lồi cu trùng k trên phân b nhiu nơi trên th gii. Lồi E. acervulina và lồi E. maxima thưng thy bnh cu trùng gà, đc bit E. tenella tác nhân gây bnh cao và ph bin. Ayssiwede et al (2011)[28] đã nghiên cu so sánh kh năng mn cm ca các ging gà đi vi cu trùng. Các tác gi nhn thy các ging gà đa phương ít mn cm vi cu trùng hơn so vi các ging gà nhp.
33. 23 Chương 2 NI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 2.1. Đa đim và thi gian tin hành * Đa đim: Chúng tơi tin hành đ tài nghiên cu ti 5 tri gà siêu tht đưc nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut (Tp. BMT). * Thi gian: T tháng 11 năm 2009 đn tháng 5 năm 2010 2.2. Ni dung nghiên cu Tình hình nhim cu trùng trên các đàn gà nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut. * T l nhim chung * T l nhim theo la tui * T l nhim theo phương thc nuơi * T l nhim theo quy mơ đàn Xác đnh thành phn lồi cu trùng hin đang lưu hành Triu chng, bnh tích ca gà b cu trùng Bin đi cu trúc rut gà khi b nhim cu trùng Th nghim mt s thuc phịng tr 2.3. Phương pháp và vt liu nghiên cu 2.3.1. Phương pháp nghiên cu 2.3.1.1. Điu tra tình hình nhim cu trùng gà ti thành ph BMT Bng phương pháp xét nghim phân và m khám. * S đàn điu tra: 5 đàn gà siêu tht ging Cobb ti thành ph BMT. Phương pháp ly mu: Ngu nhiên khơng hồn tồn. S mu ly: S mu ly dưc tính theo cơng thc n=[z 2p(1p)]/d 2 = 369. Vi p = 40% (Chúng tơi đã ly 50 mu kho sát th đ đánh giá sơ b tình hình nhim, và cĩ 20 mu dương tính vi cu trùng); z = 1.96; d = 0.05
34. 24 Chúng tơi đã ly tng cng 372 mu đ làm thí nghim. Ti tri 1 và tri 2 chúng tơi ly mi tri 30 mu, tri 3 ly 72 mu, tri 4 ly 90 mu, tri 5 ly 150 mu. S mu ly ca mi tri đưc chia đu trong 6 tun. Đnh kì kim tra phân mi tun mt ln, mu đưc ly ngu nhiên, chn nhng mu phân tươi mi, dùng giy carton mi ly phân cho vào bao ni lơng. Mu phân ly xong đưc đưa v phịng thí nghim và đưc xét nghim tìm Oocyst theo phương pháp phù ni. Phương pháp phù ni Willis Phương pháp này da vào s khác bit v t trng gia dung dch và oocyst cu trùng. T trng oocyst nh hơn dung dch nên oocyst s ni lên trên b mt. Dung dch Willis: NaCl 450g và nưc ct va đ 1000ml (nưc mui bo hịa) Cách thc hin: Pha dung dch Willis: Cho 450g NaCl vào 1000ml nưc ct, khuy đu, lc qua bơng thm nưc cho dung dch đưc sch. Dùng 2 3g phân cho vào l ri cho nưc mui bo hịa khong 2/3 l, dùng đũa thy tinh khuy cho tan phân ra (mi mu dùng đũa riêng) đ yên 1 phút, sau đĩ cho qua rây đ lc b phn rác cho dung dch đưc sch, tip tc cho nưc mui bo hịa vào l cho đy bng l ming. Dùng lamen đt lên l t t đ khơng cĩ bt khí, đ yên 10 15 phút, sau đĩ ly phin kính ra đ kim tra. Tìm oocyst cu trùng vt kính 10 và 40. * Tính t l nhim cu trùng trên gà ti thành ph BMT (%) T l nhim (%) = (S mu nhim/ S mu kim tra) x 100
35. 25 2.3.1.2. Xác đnh chng cu trùng Qua quá trình điu tra chúng tơi đã tin hành m khám kt hp gi 40 mu phân dương tính vi cu trùng đi xét nghim ti Trm Chn đốn xét nghim và điu tr Chi cc Thú y thành ph H Chí Minh. Phương pháp xét nghim: soi tươi, tp trung và lng gn. 2.3.1.3. Nghiên cu v s bin đi cu trúc rut gà khi b nhim cu trùng Qua kt qu xét nghim phân và da vào triu chng, bnh tích m khám chúng tơi xác đnh đưc gà b bnh cu trùng. Sau đĩ tin hành ly nhng đon rut cĩ bnh tích đin hình đi xét nghim. Chúng tơi tin hành gi 8 mu (mu đưc bo qun trong dung dch formol 10%) đn Trm chn đốn xét nghim và điu tr Chi cc Thú y thành ph H Chí Minh đ xét nghim. Phương pháp xét nghim: nhum Hematoxylin Eosin 2.3.1.4. Th nghim 1 s loi thuc phịng và tr bnh cu trùng trên gà * Chúng tơi s dng 2 loi thuc ph bin tr bnh cu trùng cho gà hin nay là Rtd Cocired, Nova coc 2.5% cho thí nghim. Liu dùng: Rtd Cocired vi liu 1g /2 lít nưc dùng liên tc trong 5 ngày. Nova coc 2.5% vi liu 1.5ml /1 lít nưc dùng liên tc trong 2 ngày. Chúng tơi tin hành xét nghim phân và chn ra 60 con dương tính đ thí nghim điu tr. Gà đưc chia đu làm 2 lơ thí nghim, mi lơ 30 con, 1 lơ dùng Rtd Cocired, và 1 lơ dùng Nova coc 2.5%. Gà thí nghim đu 3 tun tui, đưc nuơi trên nn vi đm lĩt là v tru, là ging gà Cobb và đưc chăm sĩc, nuơi dưng như nhau trong sut quá trình thí nghim. Sau khi cho gà ung thuc, ln lưt 3 ngày, 5 ngày và 7 ngày, mi lơ thí nghim chúng tơi ly đu ly 100% mu phân ca tng lơ đ xét nghim.
36. 26 Sơ đ b trí thí nghim: S lưng (con) Thuc tr bnh TN1 30 Rtd Cocired TN2 30 Nova coc 2.5% * Đng thi chúng tơi cũng s dng hai loi thuc trên đ tin hành thí nghim phịng bnh cu trùng cho gà. Liu dùng: Rtd Cocired vi liu 1g /4 lit nưc dùng liên tc trong 5 ngày Nova coc 2.5% vi liu 1ml/1 lit nưc dùng liên tc trong 2 ngày Sơ đ b trí thí nghim Đi chng TN1 TN2 S lưng (con) 100 100 100 Thuc phịng bnh Khơng s dng RtdCocired Nova–coc 2.5% Đt 1 RtdCocired Nova–coc 2.5% Đt 2 RtdCocired Nova–coc 2.5% Đt 1 t 8 10 ngày tui, đt 2 t 20 22 ngày tui. (Áp dng theo tài liu B mơn Ni chn dưc, Khoa Thú y, Trưng Đi Hc Nơng Nghip Hà Ni); Các gà thí nghim đưc nuơi trên nn vi đm lĩt là v tru, là ging gà
37. 27 Cobb. Các gà thí nghim cũng đưc chăm sĩc, nuơi dưng như nhau trong sut thi gian thí nghim. Thành phn thuc th nghim Thuc th nghim Thành phn Hàm lưng trong 100g thuc Sulfadimerazin 24, 6 gam RtdCocired Diaveridine 2,6 gam Nova–coc 2.5% Toltrazuril * Cơ ch tác đng ca thuc + Sulfadimerazin: Thuc thuc nhĩm sulfamid. Các sulfamid cĩ cu trúc tương t vi para aminobenzoic (PABA), do cĩ cu trúc hơi ging PABA nên kiu tác đng ca sulfamid là c ch tranh chp vi PABA. Vì cu trùng cn PABA đ tng hp acid folic, t đĩ tip tc tng hp bazo purin và to thành acid nucleic. Sulfamid thay th v trí ca PABA trong phn phn ng nên hn ch s nhân lên ca cu trùng. + Diaveridine: Cu trúc hĩa hc: 2,4 diamino 5 (3,4 dimethoxy benzyl) pyrimidin. Thuc cĩ tác dng làm n đnh cu trùng. Thuc can thip vào quá trình bin dưng ca acid folic. + Toltrazuril: Thuc dng hn hp, dng dung dch tan trong nưc cĩ tác dng tt tr cu trùng giai đon schizogony và gametogony . Thuc cĩ tác dng c ch s sinh sn và phát trin ca sporozoites . Dùng 25ppm. (1ppm = 1ml/1lit nưc). 2.3.2. Vt liu nghiên cu Kính hin vi, phin kính, lam kính Rây lưc L thy tinh Cc cĩ m
38. 28 Đũa thy tinh Bao nylon đng mu, Các loi dung dch, hĩa cht dùng xét nghim phân và bo qun mu. 2.3.3. Phương pháp x lý s liu Các s liu thu thp đưc x lý bng phương pháp thng kê sinh hc trên phn mm Minitab 16. (Trnh Cơng Thành (2003)[19]; Trnh Cơng Thành (2005)[20]).
39. 29 Chương 3 KT QU VÀ THO LUN 3.1. Điu kin t nhiên, kinh t xã hi ca thành ph Buơn Ma Thut Bn đ thành ph BMT * Điu kin t nhiên V trí đa lý Buơn Ma Thut đã phát trin lên thành ph năm 1995 (đơ th loi 3) và sau 10 năm xây dng thành ph Buơn Ma Thut đưc Th tưng Chính ph cơng nhn là đơ th loi 2 (2005), hin nay đang xây dng đ án nâng cp lên đơ th loi 1.
40. 30 Buơn Ma Thut khơng ch là trung tâm chính tr, kinh t xã hi ca tnh Đk Lk mà cịn là thành ph trung tâm cp vùng Tây Nguyên, cĩ v trí chin lưc quan trng v quc phịng ca vùng và c nưc. V mt đa lý, din tích t nhiên ca thành ph Buơn Ma Thut hin nay cĩ 377,18km 2 chim khong 2,87% din tích t nhiên tnh Đk Lk. Phía Bc giáp huyn CưM’gar. Phía Nam giáp huyn Krơng Ana, CưKuin. Phía Đơng giáp huyn Krơng Pc. Phía Đơng giáp huyn Krơng Pc. Phía Tây giáp huyn Buơn Đơn và Cư Jút (tnh Đk Nơng). Thành ph Buơn Ma Thut cĩ v trí giao thơng đưng b rt thun li vi các quc l 14, 26, 27 ni lin vi các tnh trong c nưc nht là thành ph H Chí Minh, Đà Nng, Nha Trang, các tnh lân cn như Lâm Đng, Đk Nơng, Gia Lai, Campuchia. V hàng khơng cĩ sân bay đn th đơ Hà Ni, thành ph H Chí Minh, thành ph Đà Nng. Nm trên Cao Nguyên Đk Lk rng ln phía Tây dãy trưng sơn, cĩ đa hình dc thai t 0,5 10%, cao đ trung bình 500m so vi mt bin. Thi tit khí hu va đưc chi phi ca khí hu nhit đi giĩ mùa va mang tính cht khí hu cao nguyên, trong năm cĩ 2 mùa rõ rt: mùa mưa (tháng 5 đn tháng 10), mùa khơ (tháng 10 đn tháng 4 năm sau). V thy văn, trên đa bàn thành ph Buơn Ma Thut cĩ mt đon sơng Sêrêpok chy qua phía Tây (khong 23km) và mng lưi sui thuc lưu vc sơng Sêrêpok, cĩ nhiu h nhân to ln nht như h Eakao, Eacuơrkăp, và ngun nưc ngm khá phong phú, nu khai thác tt phc v n đnh cho phát trin kinh t xã hi ca thành ph. V tài nguyên đt, ch yu là đt nâu đ trên đá cc Bazan (70%), đt nơng nghip 73,78%, đt lâm nghip 22% (ch yu rng trng), tài nguyên khống sn chính là đá bazan làm vt liu xây dng, st, cao lin, sét gch
41. 31 ngĩi. ( [26]. * Điu kin xã hi Dân s 340.000 ngưi. Thành ph cĩ 43.469 ngưi dân tc thiu s, sinh sng ti 33 buơn, trong đĩ cĩ 7 buơn ni thành, đơng nht là ngưi Êđê. Dân s ni thành khong 230.000 ngưi. Hành chính Buơn Ma Thut cĩ 13 phưng, 8 xã. Đc bit cĩ 7 buơn (làng) ni thành vi gn chc nghìn ngưi Êđê, h vn gi kin trúc nhà và li sn xut riêng ngay trong lịng thành ph. Kt qu phân đnh 3 khu vc ca thành ph Buơn Ma Thut như sau: Khu vc I MN (min núi): Phưng Thng Nht, phưng Thng Li, phưng Tân Lp, phưng Tân Tin, phưng Tân Thành, phưng Thành Cơng, phưng T An và xã Hồ Thng. Đây là nhng xã, phưng cĩ t ngày thành lp th xã. Khu vc I VC (vùng cao): Phưng Ea Tam, phưng Khánh Xuân, phưng Tân Hồ, phưng Tân An, phưng Tân Li, phưng Thành Nht, xã Hồ Khánh và xã Hồ Thun Khu vc II VC (vùng cao): Xã CưEbua, xã EaTu, xã EaKao, xã Hồ Xuân và xã Hồ Phú ( ơn_Ma_Thut )[27]. 3.2. Kt qu nghiên cu v tình hình nhim cu trùng trên các đàn gà tht nuơi ti Thành ph Buơn Ma Thut 3.2.1. Tình hình nhim cu trùng gà Qua kt qu điu tra 5 đàn gà ti thành ph Buơn Ma Thut chúng tơi nhn thy tt c các đàn gà đu b nhim cu trùng. Lương Tn Phát, Bùi Trn Anh Đào (2011)[15], khi kho sát tình hình bnh cu trùng gà trên 2 ging gà Ai Cp và Lương Phưng ti huyn Sĩc Sơn Hà Ni cho thy: 100% đàn Ai Cp và Lương Phưng nhim cu trùng vi cưng đ cao. Kt qu nghiên cu ca chúng tơi cũng như ca các tác gi khác cho thy nguy cơ nhim cu
42. 32 trùng cao các đàn gà tht nuơi tp trung. Tùy thuc vào điu kin chăm sĩc nuơi dưng mà mi đàn gà cĩ t l nhim cu trùng khác nhau. T l nhim cu trùng trên các đàn gà nghiên cu đưc trình bày qua bng sau: Bng 3.1. Tình hình nhim cu trùng gà ti thành ph Buơn Ma Thut Th t Tng đàn S mu S mu T l đàn (con) Kim tra nhim nhim (%) 1 100 30 10 33,3 2 100 30 2 6,7 3 500 72 9 12,5 4 600 90 54 60,0 5 2000 150 37 24,67 Tng 3300 372 112 30,11 đàn gà th 2 cĩ t l gà nhim cu trùng thp nht (6,7%) và đàn gà th 4 cĩ t l gà nhim cu trùng cao nht (60%). Qua tìm hiu chúng tơi thy s dĩ đàn gà th 2 cĩ t l nhim cu trùng thp hơn c là do gà đưc nuơi trên chung sàn và đưc ung thuc nga cu trùng vào lúc 20 ngày tui. Đàn gà th 4 nuơi nn xi măng lĩt tru, trong quá trình nuơi gà b mc bnh hơ hp nên gia ch đã khơng cho gà ung thuc cu trùng theo quy trình chăn nuơi mc dù đây là h gia đình cĩ kinh nghim và cĩ s đu tư tt v chăn nuơi gà. đàn gà th 1 cũng cĩ s lưng gà bng đàn gà th 2 nhưng do gà đưc nuơi dưi nn nên điu kin v sinh khơng đưc tt cng vi vic gà khơng đưc ung thuc nga mà ch đưc ung thuc cu trùng khi gà mc bnh cu trùng nên cĩ t l nhim cu trùng cao hơn. đàn gà th 3 và th 5 là nhng đàn gà cĩ quy mơ tương đi ln nên cĩ s đu tư v cơ s vt cht cũng như quá trình chăm sĩc, mc dù gà đã đưc ung thuc nga cu trùng nhưng vn tìm thy oocyst trong phân, cĩ lý do này là do gà đưc nuơi dưi nn xi măng lĩt tru, oocyst tn ti trong phân, trong dng c chăn nuơi vì vy
43. 33 gà thưng xuyên tip xúc vi mm bnh. T l nhim chung trên gà siêu tht nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut là 30,11% cao hơn so vi s liu điu tra ca Hồng Thch (1999)[16] trên gà siêu tht ti thành ph H Chí Minh (1995) là 23,33% và vào năm 1999 là 19,88% nhưng thp hơn nghiên cu trên đàn gà siêu tht nuơi ti Vĩnh Long (31,07%) và Sĩc Trăng (36,41%) theo kt qu kho sát ca Nguyn Hu Hưng (2010)[7]. Gà đưc nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut cĩ t l nhim cu trùng cao hơn Thành ph H Chí Minh và thp hơn 2 tnh Sĩc trăng và Vĩnh Long cĩ th do điu kin khí hu, phương thc, điu kin và kinh nghim chăn nuơi ca ngưi dân. Qua thc t điu tra cho thy t l nhim các đàn gà khơng đu nhau, Hồng Thch (1999)[16] cũng ghi nhn cĩ nhng đàn gà cĩ t l nhim 60 70% và cũng cĩ đàn gà cĩ t l nhim rt thp. Vì gà siêu tht cĩ sc đ kháng vi điu kin ngoi cnh thp hơn so vi các ging gà nuơi ti đa phương, cho nên gà siêu tht cĩ t l nhim cu trùng cao s là điu kin cho các bnh khác k phát làm nh hưng đn năng sut chăn nuơi gây thit hi kinh t cho ngưi nuơi gà, vì th ngưi chăn nuơi nên s dng thuc nga cu trùng đ hn ch t l nhim cu trùng gà. Ti lê nhiê~m câ`u tru`ng ga` 60 50 40 % 30 20 10 0 1 2 3 4 5 Ða`n ga` Biu đ 3.1. T l nhim cu trùng gà ti Thành ph Buơn Ma Thut
44. 34 3.2.2. T l nhim cu trùng gà theo tun tui T l nhim cu trùng theo tun tui đưc trình bày qua bng sau: Bng 3.2. T l nhim cu trùng theo đ tui ca gà (ngày) Ngày 17 > 714 >1421 >2128 >2834 >34 Ch tiêu SMKT 62 62 62 62 62 62 SMN 0 5 17 32 39 19 T l nhim 0 8,06 a 27,42 b 51,61 c 62,90 d 30,64 b (%) Ghi chú: các ch cái khác nhau trên cùng mt hàng th hin s khác nhau cĩ ý nghĩa thng kê (P 7 14 ngày) t l nhim là 8,06%, tun th 3 (>14 21 ngày) t l nhim là 27,42%, tun th 4 (>21 28 ngày) t l nhim là 51,61%, tun th 5 (>28 34 ngày) t l nhim là 62,90%, tun th 6 (>34 ngày) t l nhim là 30,64 %. Qua kt qu điu tra cho thy gà các la tui khác nhau b nhim cu trùng vi t l khác nhau, t l nhim cu trùng cao nht tun th 5 và thp nht tun th 1 và s sai khác này cĩ ý nghĩa trong thng kê (P<0,05). Kt qu trên phù hp vi nghiên cu ca Dương Cơng Thun (1978) [23]. Theo tác gi, gà nhim cao t 2 4 tun tui sau đĩ gim thp dn các la tui cao hơn, trong điu kin nuơi dưng chăm sĩc khác nhau, t l nhim cĩ th cao hơn tun th 4 hoc th 5. Theo Bch Mnh Điu, Phan Văn Lc (1998 1999)[5] gà mt tun
45. 35 tui chưa cĩ du hiu nhim cu trùng. Tun 2: mc đ nhim thp. Theo M.Wallach và A.Vermeuler (1996): min dch vi bnh cu trùng t gà m cĩ th truyn cho gà con, to min dch cho gà con ít nht là 2 tun tui (nu gà m cĩ đáp ng min dch cao). Gà nhim cu trùng nng nht 3 7 tun tui và trong la tui này hu ht các lồi cu trùng đu đưc phát hin. Theo Renault L. et al (1988) [35] chng E. tenella thưng gây xut huyt manh tràng gà con, chng E. necatrix gây viêm rut cp tính gà tht giai đon cịn nh và chun b ghép đàn cịn chng E. acervulina thì gây bnh lý khơng tràng gà hu b. Ti lê nhiê~m câ`u tru`ng ga` theo tuâ`n tuơi 40 30 % 20 10 0 2 3 4 5 6 Tuâ`n tuơi Biu đ 3.2. T l nhim cu trùng gà theo tun tui Gà cĩ t l nhim cu trùng cao vào khong 4 5 tun tui do: Trong giai đon này gà sinh trưng phát trin nhanh, tăng cân nhanh vì vy vào giai đon này gà cũng thi ra rt nhiu phân nên chung lúc này thưng kém v sinh, đây là điu kin thun li đ mm bnh phát trin và gà cĩ cơ hi tip xúc vi mm bnh rt cao.
46. 36 Như vy, theo chúng tơi ngưi chăn nuơi cn chú ý đn vic phịng bnh cho gà ngay t tun tui th 1, tc là trong khong 5 7 ngày sau khi úm đ ch đng phịng s phát trin ca các oocyst . Đng thi cn chú ý đn khâu v sinh chung úm trưc khi đưa gà vào đ làm sao hn ch ti đa s tn ti ca các oocyst trong nn chung, máng ăn, máng ung 3.2.3. T l nhim cu trùng gà theo phương thc nuơi Qua quá trình tin hành điu tra chúng tơi nhn thy gà siêu tht thưng đưc nuơi nn xi măng lĩt tru, s gà đưc nuơi chung sàn chim t l rt ít, kt qu c th đưc trình bày qua bng sau: Bng 3.3. T l nhim cu trùng gà theo phương thc nuơi S mu S lưng gà S mu T l nhim Loi chung (con) kim tra nhim (%) Chung sàn 100 30 2 6,7 a Chung nn 3200 342 110 32,16 b Ghi chú: các ch cái khác nhau trên cùng mt ct th hin s khác nhau cĩ ý nghĩa thng kê (P<0,05) Ti lê nhiê ~m câ`u tru`ng theo phu ong thu ´c nuơi 35 30 25 20 % 15 10 5 0 C huơ`ng nê`n C huơ`ng sa `n Phuong thu´c Biu đ 3.3. T l nhim cu trùng gà theo phương thc nuơi
47. 37 Trong thc t hin nay, gà nuơi tht ch yu đưc nuơi trên nn, nên khi nghiên cu, chúng tơi ch gp mt tri nuơi trên sàn vi s lưng 100 con. S dĩ ngưi chăn nuơi chn phương thc nuơi nn vì chung sàn phi cĩ s đu tư ban đu ln hơn chung nn, trong khi đĩ chung nn cĩ th tn dng đưc t các chung nuơi heo, nn nhà cũ Kt qu nghiên cu ca chúng tơi cho thy gà siêu tht đưc nuơi chung sàn cĩ t l nhim cu trùng (6,7%) thp hơn gà siêu tht đưc nuơi chung nn (32,16%) Gà đưc nuơi trên chung sàn cĩ t l nhim thp hơn là do chung sàn đưc làm cao hơn mt đt, trên nn sàn cĩ các k h đ cht thi ca gà cĩ th rt xung vì vy nn sàn sch s, khơ ráo hơn do đĩ oocyst cu trùng ít cĩ cơ hi phát trin và gà cũng ít cĩ cơ hi tip xúc vi mm bnh hơn. Gà đưc nuơi chung nn cĩ t l nhim cu trùng cao vì nn chung thưng m ưt do phân thi ra và nưc ung ca gà đ ra điu kin m ưt này làm oocyst cu trùng cĩ cơ hi phát trin cao, thêm vào đĩ mm bnh bên ngồi đưc đưa vào qua giày dép, đ dùng ca ngưi chăn nuơi. vì vy gà đưc nuơi chung nn thưng xuyên tip xúc trc tip vi mm bnh trong mơi trưng sng ca mình. Theo Phan Lc (1997)[12], bnh cu trùng gà phát trin mnh nhng nơi chăm sĩc qun lý kém. Thc ăn thiu dinh dưng, thiu sinh t, chung tri, sân chơi, dng c chăn nuơi thiu v sinh. Theo kt qu x lý thng kê s sai khác v t l nhim gia phương thc nuơi sàn và nuơi nn là cĩ ý nghĩa (P < 0,05) nên phương thc nuơi cũng cĩ nh hưng đn t l nhim cu trùng ca gà. 3.2.4. T l nhim cu trùng theo quy mơ đàn gà Thc t hin nay tùy vào điu kin, hồn cnh khác nhau ca ngưi chăn nuơi mà gà siêu tht đưc nuơi theo nhng quy mơ khác nhau, đ tìm hiu quy mơ đàn nh hung đn t l nhim cu trùng gà như th nào, chúng
48. 38 tơi tin hành xác đnh t l nhim cu trùng theo quy mơ đàn, kt qu đưc trình bày ti bng 3.4. Bng 3.4. T l nhim cu trùng theo quy mơ đàn Quy mơ S mu S mu T l đàn (con) Kim tra nhim nhim (%) 1000 150 37 24,67 Qua quá trình điu tra chúng tơi nhn thy các h chăn nuơi nh l thưng nuơi t 100 200 con gà, đây là nhng h chăn nuơi gà đ kim thêm thu nhp trong thi gian rnh. Cĩ nhng h chăn nuơi cĩ s đu tư v cơ s vt cht, kĩ thut tt cĩ s lưng gà nuơi nhiu hơn, vic chăn nuơi gà là cơng vic chính và cũng là ngun thu nhp chính ca h. Vì vy chúng tơi đã phân chia gà thành 3 quy mơ như trên. T l nhim cu trùng ca gà gia các quy mơ là khác nhau, nhng đàn gà cĩ quy mơ nh hơn 500 con cĩ t l nhim thp nht (20%), nhng đàn gà cĩ quy mơ t 500 1000 con cĩ t l nhim cao nht (38,89%), nhưng đàn gà cĩ quy mơ > 1000 con li cĩ t l nhim cu trùng là 24,67% điu này chng t t l nhim cũng ph thuc vào quy mơ đàn nhưng nĩ cịn ph thuc vào điu kin chung tri và kĩ thut chăm sĩc nuơi dưng. Điu này phù hp vi Hồng Thch (1999)[16], tác gi cĩ nhn xét trên thc t t l nhim cu
49. 39 trùng ph thuc vào nhiu yu t như thc ăn, mơi trưng chăn th, mt đ, điu kin chăm sĩc nuơi dưng chăm sĩc Ti lê nhiê~m câ`u tru`ng ga` theo quy mơ da`n 40 30 % 20 10 0 1 2 3 Quy mơ Biu đ 3.4. T l nhim cu trùng gà theo quy mơ đàn 3.3. Nhng lồi cu trùng hin đang lưu hành ti thành ph Buơn Ma Thut Qua quá trình điu tra chúng tơi đã tin hành m khám kt hp gi mu mu đi phân tích lồi cu trùng ti phịng thí nghim thuc Trm Chn đốn xét nghim và điu tr Chi cc Thú y Tp. H Chí Minh. Kt qu thu đưc như sau: Bng 3.5. Thành phn lồi cu trùng gà ti thành ph Buơn Ma Thut Tên lồi SMKT SMN T l (%) Eimeria maxima 40 24 60 Eimeria mitis 40 32 80 Eimeria necatrix 40 40 100 Eimeria tenella 40 28 70
50. 40 Qua bng 3.5 ta thy cĩ 4 lồi cu trùng đưc phát hin trên các đàn gà nghiên cu ti thành ph Buơn Ma Thut, t l nhim cao nht là E. necatrix (100%) và thp nht là E. maxima (60%) điu này cho chúng ta thy gà cĩ th b nhim nhim t 1 4 lồi cu trùng trên cùng mt cá th, và tt c nhng con gà b nhim cu trùng đu nhim lồi cu trùng E. necatrix. Theo Nguyn Hu Hưng (2010)[7], gà ti 2 tnh Vĩnh Long và Sĩc Trăng b nhim 5 lồi cu trùng là E. maxima, E. brunetti, E. acervulina, E. necatrix, E. tenella và gà nhim E. acervulina vi t l cao nht (44,66%), k đn là E. necatrix vi t l nhim là (31,62%) và thp nht là E. brunetti vi t l nhim (10,68%). Theo Hồng Thch, Phan Hồng Dũng (1997)[17], qua điu tra 2 huyn Thành ph H Chí Minh đã xác đnh cĩ 6 lồi cu trùng gây bnh cho gà E. tenella , E. necatrix, E. mitis, E. maxima, E. hagani, E. acervulina. Gà cĩ th nhim 1 6 lồi trên cùng 1 cá th. Ti lê ca´c loa`i câ`u tru`ng 100 80 60 % 40 20 0 1 2 3 4 Loa`i Biu đ 3.5. T l các lồi cu trùng (Ghi chú 1: E. maxima, 2: E. mitis, 3: E. necatrix, 4: E. tenella )
51. 41 Lương Tn Phát, Bùi Trn Anh Đào (2011)[15], đã xác đnh cĩ 5 lồi cu trùng gây bnh: E. tenella, E. brunetti, E. necatrix, E. maxima, E. mitis trên 2 ging gà Ai Cp và Lương Phưng ti huyn Sĩc Sơn Hà Ni. Như vy so vi Thành Ph H Chí Minh, Vĩnh Long, Sĩc Trăng và Hà Ni gà Thành Ph Buơn Ma Thut chưa b nhim lồi E. hagani, E. acervulina, E. brunetti nhưng cĩ s tương đng là gà c 5 tnh, thành ph đu nhim 3 lồi cu trùng là E. tenella , E. necatrix, E. maxima, và gà cĩ th b nhim mt vài lồi cu trùng trên cùng 1 cá th. Theo điu tra gà thành ph Buơn Ma Thut ch b nhim 4 lồi cu trùng cĩ th do: gà đây cịn nuơi chưa tp trung, s lưng cá th trên 1 đàn cịn hn ch mà bnh cu trùng gà bnh ph bin gà nuơi theo hưng cơng nghip. Cng vi vic chúng tơi ch mi tin hành điu tra trên 5 đàn gà nên kt qu thu đưc cịn gii hn trong 5 đàn gà này. 3.4. Triu chng, bnh tích ca gà b bnh cu trùng Bng 3.6. Triu chng ca gà b bnh cu trùng Triu chng SMKT SMN T l (%) Gà mt mi, rũ 20 20 100 Ăn ung kém 20 20 100 Niêm mc và mào tái nht 20 13 65 Phân dính máu 20 9 45 Phân cĩ màu sơcơla 20 14 70 Triu chng ca gà b bnh cu trùng thành ph Buơn Ma Thut là đin hình ca bnh cu trùng, gà rũ, ăn ít, phân cĩ màu đ nâu do ln máu (phân gà sáp), hoc phân cĩ máu tươi, niêm mc nht nht. Trong quá trình điu tra chúng tơi nhn thy các đàn gà b bnh cu trùng đu cĩ biu hin gà rũ mt mi, ăn ung kém, khi b tiêu chy kéo dài và trong phân cĩ máu thì mt gà trũng li và
52. 42 niêm mc gà tái nht nht. Nhưng triu chng đin hình mà ngưi chăn nuơi gà nhn bit đĩ là bnh cu trùng là tình trng gà đi phân sáp, khi ngưi chăn nuơi thy cĩ triu chng này thì mi cho gà ung thuc cu trùng. Đây cũng là mt trong nhng nguyên nhân làm cho mt s đàn gà cĩ t l nhim cu trùng lên ti 100%. Triu chng ca gà b bnh cu trùng thành ph Buơn Ma Thut cũng ging vi triu chng ca gà b bnh cu trùng Vĩnh Long và Sĩc Trăng theo kt qu điu tra ca Nguyn Hu Hưng (2010)[7]. Bng 3.7. Bnh tích ca gà b bnh cu trùng SMKT S gà cĩ bnh tích T l (%) V trí tn thương 20 8 Rut non 40% Manh tràng 20 16 80% Rut già 20 2 10% Theo Phm Sĩ Lăng và Phan Đch Lân (2002), mi lồi cu trùng thưng kí sinh mt đon rut và gây bnh tích ti đon rut đĩ, cu trùng phá hy niêm mc rut gây xut huyt, thành rut ch dày, ch mng, cht cha ln máu. Trong s gà b bnh cu trùng thành ph Buơn Ma Thut mà chúng tơi đã tin hành m khám chúng tơi nhn thy gà b tn thương manh tràng chim t l cao nht (80%), manh tràng gà b xut huyt tồn b vi nhiu dch nhày, đy máu, sưng to đây là bnh tích ca gà b nhim E. tenella . Tuy nhiên khi gà b nhim E. necatrix manh tràng cũng cĩ nhiu dch nhày. Rut non ca gà b nhim cu trùng E. maxima thưng thy b xut huyt, vách rut dày. Cũng cĩ bnh tích như gà b nhm lồi cu trùng E. maxima nhưng gà b nhim E. necatrix cịn thy rut sưng to trong rut cĩ nhng cc máu
53. 43 Theo Bch Mnh Điu, Phan Văn Lc (1998 1999), tn thương nng manh tràng chim t l 94,1%, ơng cho rng điu này hồn tồn phù hp, vì E. tenella là lồi cu trùng gây bnh nguy him nht. S gà cĩ bnh tích xut huyt rut non chim 78,4% th hin mc đ ký sinh gây tn thương lp dưi biu mơ ca E.maxima khá đin hình (Bch Mnh Điu, Phan Văn Lc, 1998 1999)[5]. Theo Nguyn Hu Nam, Bùi Th T Nga, Nguyn Th Hu (2010) [14], gà Hà Ni b bnh cu trùng cĩ bnh tích manh tràng là 66,33%, rut non là 13,4%. T các nghiên cu nĩi trên cho thy khi gà b bnh cu trùng thì bnh tích manh tràng chim t l cao nht. Renault L. et al (1988) [35] cũng cho rng bnh tích rut là mt trong s nhng bnh tích đin hình khi gà b nhim cu trùng và căn c vào bnh tích ca tng đon rut, ngưi ta cĩ th phán đốn chng cu trùng ký sinh. 3.5. Bnh tích vi th ca gà b bnh cu trùng Khi bào t xâm nhp vào t bào biu mơ, sau đĩ dinh dưng và tăng kích thưc, sinh sn làm tăng s lưng cu trùng làm hàng lot t bào b thối hĩa gây viêm rut. Do viêm rut, mch máu rut b v, gây xut huyt. Khi niêm mc rut b tn thương, m đưng cho vi khun xâm nhp vì vy cĩ hin tưng thâm nhim t bào lympho. Bng 3.8. Bnh tích vi th ca gà b bnh cu trùng Bnh tích vi th SMKT SMN T l (%) Sung huyt 8 2 25 Xut huyt 8 6 75 Tích dch phù 8 2 25 Thối hĩa t bào biu mơ tuyn rut 8 6 75 Thâm nhim t bào lympho 8 4 50
54. 44 Hình 3.1. Rut 1,2: Sungxut huyt nng, tích dch phù, t bào biu mơ tuyn rut b hư hi, thâm nhim t bào lympho Hình 3.2. Thối hĩa t bào biu mơ tuyn rut, thâm nhim t bào lympho
55. 45 Hình 3.3. Thối hĩa t bào biu mơ tuyn rut, xut huyt nh Hình 3.4. E. tenella ký sinh trong t bào niêm mc rut (hình chùm nho) Hình 3.5. Oocyst ca cu trùng trong niêm mc rut Kt qu m khám, kt hp vi mt s tiêu bn sinh thit niêm mc rut gà b nhim cu trùng cho thy khi cu trùng ký sinh trong niêm mc rut, chúng s phá hy t bào biu mơ tuyn rut, chính vì vy gà thưng cĩ biu hin tiêu chy. Bên cnh đĩ, bnh tích xut huyt rut cũng đưc ghi nhn (75%), sau đĩ là s xâm nhim các t bào lympho trong niêm mc rut. Kt qu nghiên cu ca chúng tơi đã đưc các tác gi trưc cơng b như Renault L. (1988)[35], Lê Văn Năm (2003)[13].
56. 46 3.6. Kt qu th nghim mt s thuc phịng tr 3.6.1. Kt qu thí nghim dùng thuc phịng bnh cho gà Bng 3.9. T l nhim cu trùng gà gia các lơ thí nghim S mu Đi chng Thí nghim 1 Thí nghim 2 Tun kim tra/ TLN TLN TLN tui SMN SMN SMN lơ (%) (%) (%) 1 10 0 0 0 0 0 0 2 10 0 0 1 10 2 20 3 10 2 20 1 10 0 0 4 10 7 70 1 10 0 0 5 10 10 100 2 20 1 10 6 10 5 50 1 10 1 10 Qua bng 3.9, kt qu ghi nhn gà 2 tun tui lơ thí nghim chưa thy nhim cu trùng, gà lơ thí nghim 1 t l nhim cu trùng là 10% và lơ thí nghim 2 là 20%. các lơ thí nghim chúng tơi đã tin hành cho gà ung thuc nga cu trùng vào ngày th 8 đn ngày 10 nhưng gà vn b nhim cu trùng là do gà vn thi oocyst theo phân và 1 phn trong chung vn cịn mm bnh. Đn tun th 3 lơ đi chng đã b nhim cu trùng vi t l 20%, gà lơ thí nghim 1 b nhim cu trùng vi t l 10%, nhưng gà lơ thí nghim 2 đã khơng thy b nhim cu trùng, vic này là do thuc cu trùng đã cĩ tác dng vi c 2 lơ thí nghim. Sang tun th 4 gà lơ đi chng cĩ t l nhim cu trùng nhy vt lên ti 70%, cịn lơ thí nghim 2 khơng tìm thy oocyst cu trùng trong phân. Sang tun th 5 tồn b s mu phân đưc xét nghim lơ đi chng đu thy oocyst cu trùng, cịn 2 lơ thí nghim bt đu thy oocyst cu trùng xut hin li sau đt dùng thuc phịng cu trùng ln th 2. Ln này thy oocyst nhanh hơn ln trưc vì lúc này trong chung đã cĩ sn nhiu mm bnh, mà trong quá trình gà dùng thuc gà vn luơn tip xúc vi mm bnh ngồi mơi trưng vào cơ th. Đn tun th 6, các lơ thí nghim cĩ t l nhim cu trùng gim, do lúc này gà bt đu cĩ min dch vi bnh cu trùng.
57. 47 Theo kt qu x lý thng kê, so sánh tng cp gia lơ đi chng và thí nghim 1, đi chng và thí nghim 2 các tun tui khác nhau cho thy cĩ s khác bit cĩ ý nghĩa gà lúc 4 và 5 tun tui (P<0,05). Gà lơ đi chng b nhim cu trùng cao vào tun th 4 và sang tun th 5 thy bnh cu trùng bc phát. Theo kt qu thng kê thì khơng cĩ s khác bit v t l nhim gia lơ thí nghim 1 và thí nghim 2, điu này chng t vic s dng 2 loi thuc Nova coc 2.5% và Rtd Cocired cĩ tác dng tương đương nhau trong vic phịng bnh cu trùng cho gà, nhưng trên thc t thì t l nhim cu trùng lơ dùng Nova coc 2.5% thp hơn. Theo Lương Tn Phát, Bùi Trn Anh Đào (2011), phác đ điu tr bnh cu trùng bng Baycox 2,5% (cĩ thành phn thuc Toltrazuril) đt hiu qu cao. Theo Bch Mnh Điu, Phan Văn Lc (1998 1999)[5], hin nay cu trùng vn là mt bnh hi kinh t ln trong chăn nuơi gia cm. Các bin pháp v sinh chung tri và dùng thuc liu thp (điu tr d phịng) vào nhng thi đim cn thit, đã hn ch đáng k thit hi do bnh gây ra, nhưng chưa phi là bin pháp hồn ho. Như vy qua vic dùng thuc nga cu trùng cho gà gia các lơ thí nghim và đi chng cho thy thuc cĩ tác dng tt trong vic phịng bnh cho gà nhưng cũng cn lưu ý phi v sinh chung tri sch s đ gà ít cĩ cơ hi tip xúc trc tip vi mm bnh thì hiu qu dùng thuc mi cĩ tác dng cao. 3.6.2. T l gà cht các lơ thí nghim Song song vi vic xét nghim mu đ xác đnh cu trùng, chúng tơi đã theo dõi t l gà cht các lơ thí nghim, kt qu đưc trình bày qua bng 3.10. Qua bng 3.10 chúng tơi nhn thy t l cht lơ đi chng cao hơn so vi 2 lơ thí nghim. C th lơ đi chng cĩ t l gà cht là 8%, cịn thí nghim 1 là 3% và thí nghim 2 là 2%. Kt qu trong nghiên cu ca chúng tơi cũng cho thy lơ đi chng, gà siêu tht cĩ t l cht cao hơn (8%) so vi t l gà
58. 48 Tam Hồng cht lơ đi chng trong thí nghim ca Tiêu Th Phương Lan (2000)[10] là 5,3% . T l gà siêu tht cht cao hơn cĩ th do điu kin chăn nuơi, mơi trưng sng và sc đ kháng ca gà. Bng 3.10. S gà cht trong thí nghim Tun tui S gà cht (con) Đi chng Thí nghim 1 Thí nghim 2 1 0 1 0 2 0 0 0 3 2 0 0 4 1 1 1 5 3 0 1 6 2 1 0 Tng cng 8 3 2 T l (%) 8 3 2 Gà cht qua m khám quan sát và no niêm mc rut soi kình hin vi xác đnh trong tng s 13 gà cht các lơ đi chng và thí nghim cĩ 4 gà cht do bnh cu trùng, kt qu ghi nhn tt c gà cht do bnh cu trùng đu nm lơ đi chng. Kt qu th nghim thuc ca Hồng Thch (1999)[16], cho thy lơ đi chng gà cĩ t l cht 92%, gà b cht do bnh cu trùng ph thuc nhiu yu t như thc ăn, thi tit khí hu Khi dùng thuc phịng cu trùng ngay tun tui đu tiên ca quá trình úm s gĩp phn làm gim đáng k s gà cht do cu trùng gây ra. Đây cũng là mt trong nhng yêu cu k thut trong chăm sĩc gà úm mà đã đưc các tác gi đ cp đn (Tiêu Th Phương Lan (2000)[10]; Hồng Thch
59. 49 (1999)[16]; Dương Cơng Thun (1978)[23]; Lương T Thu, Phm Quc Doanh, Kiu Lan Hương (1993).[25]. Biêu dơ` sơ´ ga` chê´t 9 8 7 6 5 4 Sơ´ ga` chê´t (con) chê´t ga` Sơ´ 3 2 1 0 ÐC TN1 TN2 Lơ thi´ nghiêm Biu đ 3.6. S gà cht trong thí nghim (Ghi chú: ĐC: đi chng, TN1: thí nghim 1, TN2: thí nghim 2) 3.6.3. Khi lưng gà các lơ thí nghim Khi lưng gà khi xut chung các lơ thí nghim đưc trình bày trên bng 3.11. Qua bng 3.11 ta cĩ th nhn thy, khi lưng gà lơ đi chng thp hơn lơ thí nghim nhưng s sai khác này khơng cĩ ý nghĩa trong thng kê. Trên thc t cĩ s chênh lch v khi lưng, điu này 1 phn cho ta thy vic s dng thuc đ phịng bnh cu trùng cho gà cĩ tác đng đn khi lưng ca gà. Gia 2 lơ thí nghim s chênh lch khơng nhiu, do đĩ s sai khác này cũng khơng cĩ ý nghĩa trong thng kê do đĩ dùng 2 loi thuc là Nova coc 2.5% và Rtd Cocired cĩ tác dng tương đương nhau trong vic phịng bnh cu trùng cho gà.
60. 50 Bng 3.11. Khi lưng gà khi xut chung (kg) S th t gà Đi chng Thí nghim 1 Thí nghim 2 1 2,9 3,0 2,8 2 2,9 2,9 3,2 3 2,7 3,1 2,9 4 3,0 3,1 3,1 5 2,8 3,0 3,0 6 2,9 2,9 3,2 Khi lưng trung bình 2,87 3,0 3,03 3.6.4. Kt qu thí nghim dùng thuc tr bnh cho gà Bng 3.12. Kt qu dùng thuc điu tr cho gà b bnh cu trùng (n=60) Thuc dùng Sau 3 ngày Sau 5 ngày Sau 7 ngày SMN TL (%) SMN TL (%) SMN TL (%) RtdCocired 12 20 6 10 6 10 Novacoc2.5% 6 10 6 10 0 0 Qua bng 3.12, vic s dng Rtd Cocired và Nova coc 2.5% điu tr cho gà b nhim cu trùng đt kt qu cao. S dng Nova coc 2.5% sau 7 ngày điu tr gà hồn tồn khi bnh, cho kt qu tt hơn, so vi khi dùng Rtd Cocired. Kt qu điu tr trong thí nghim trên ca chúng tơi cho thy đt kt qu cao hơn so vi vic điu tr bnh cu trùng ca ngưi chăn nuơi gà trong quá trình điu tra. Cĩ kt qu này là do chúng tơi tin hành cho gà ung thuc ngay sau khi phát hin gà b nhim cu trùng trong khi ngưi dân ch cho gà
61. 51 ung thuc khi thy gà đi phân sáp hoc phân cĩ dính máu, thêm vào đĩ vì thí nghim nên s lưng gà ít nên chúng tơi v sinh chung tri hàng ngày cho gà, vic này làm gim đáng k lưng oocyst trong chung nên gà ít cĩ cơ hi tip xúc vi mm bnh. Trong thc t, chúng tơi đã thy vic điu tr bnh cu trùng ca ngưi chăn nuơi gà đt kt qu khơng cao, cĩ đàn gà đã b cht vi t l 50%. Tuy nhiên, qua thí nghim này chúng tơi nhn thy khi điu tr cu trùng cho gà bên cnh vic s dng thuc đc hiu thì khâu v sinh, sát trùng chung tri s gĩp phn đáng k nhm nâng cao hiu qu điu tr. 3.7. Mt s đ xut phịng tr cu trùng khi nuơi gà tht thương phm V sinh, sát trùng chung tri sch s trưc khi đưa con ging vào là cơng vic đu tiên và rt cn thit. Nên s dng thuc phịng bnh cu trùng cho gà theo quy trình. Nên nuơi gà chung sàn đ hn ch t l nhim cu trùng. Thưng xuyên kim tra đàn gà đ sm phát hin gà b nhim cu trùng và cĩ bin pháp điu tr, can thip hu hiu. Nuơi gà tht thương phm theo phương thc “all in” “all out”.
62. 52 Chương 4 KT LUN VÀ Đ NGH 4.1. Kt lun Qua kt qu điu tra tình hình nhim cu trùng gà siêu tht nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut chúng tơi cĩ các kt lun sau: Tt c các đàn gà siêu tht trên đa bàn nghiên cu đu nhim cu trùng, t l nhim chung là 30,1%. T l nhim cu trùng cao nht là vào giai đon gà t 28 34 ngày tui (62,90%). Gà siêu tht đưc nuơi chung sàn cĩ t l nhim cu trùng (6,7%) thp hơn gà siêu tht đưc nuơi chung nn (32,16%). Nhng đàn gà cĩ quy mơ nh hơn 500 con cĩ t l nhim thp nht (20%), nhng đàn gà cĩ quy mơ t 500 1000 con cĩ t l nhim cao nht (38,89%). Gà siêu tht nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut b nhim 4 lồi cu trùng đĩ là: E. maxima, E. mitis, E. necatrix, E. tenella trong đĩ gà b nhim E. necatrix (100%) vi t l cao nht và thp nht là E. maxima (60%) và gà cĩ th b nhim c 4 lồi cu trùng trên cùng 1 cá th. Khi b nhim cu trùng, gà cĩ triu chng mt mi, rũ, ăn ung kém, niêm mc và mào tái nht phân dính máu hoc phân sơcơla. Bnh tích đi th ca gà b nhim cu trùng là niêm mc rut b phá hy, xut huyt, thành rut ch dày ch mng, cht cha ln máu. Bnh tích vi th ca gà b nhim cu trùng ch yu là xut huyt biu mơ rut, thối hĩa và hoi t t bào lp biu mơ rut, thâm nhim t bào lympho. Gà đưc dùng thuc phịng bnh cu trùng cĩ t l nhim cu trùng thp hơn hn so vi gà khơng đưc dùng thuc phịng bnh cu trùng.
63. 53 Vic s dng Rtd Cocired và Nova coc 2.5% điu tr cho gà b nhim cu trùng đt kt qu cao. 4.2. Đ ngh Ngưi chăn nuơi cn áp dng nghiêm ngt quy trình phịng bnh cho gà, cn phịng bnh cu trùng ngay t tun đu tiên và trong sut quá trình úm đ hn ch bnh và hn ch tn tht. Tip tc cĩ các nghiên cu sâu v kh năng nhim cu trùng, quy lut nhim, thành phn lồi cũng như chu trình phát trin ca cu trùng trong điu kin khí hu Đk Lk nĩi riêng và Tây Nguyên nĩi chung đ cĩ bin pháp phịng tr hu hiu.
64. 54 TÀI LIU THAM KHO Tài liu trong nưc 1. Nguyn Xuân Bình, Trn Xuân Hanh, Tơ Th Phn, (1995). 109 bnh gia cm . Nhà xut bn Đng Tháp 2. Trn Th Dân, Lê Thanh Hin, (2007). Dch t hc Thú y . Nhà xut bn Nơng Nghip. 3. Nguyn Văn Diên, (1999). Bài ging kí sinh trùng và bnh kí sinh trùng . Đi hc Tây Nguyên. 4. Bch Mch Điu, Phan Lc (2001). Kt qu th nghim ch và s dng vacxin nhưc đc phịng 3 lồi cu trùng gà. Tp chí Khoa hc Kĩ thut Thú y , tp VIII, s 2. 5. Bch Mnh Điu, Phan Văn Lc, (1998 1999). Các loi cu trùng nhim trên gà và vaccine phịng bnh. Kt qu nghiên cu Khoa hc Kĩ thut Chăn nuơi. 6. Phm Hùng, (1979). Nguyên bào kí sinh gia súc, gia cm ti mt s đa phương Min Nam. Tp san khoa hc Kĩ thut Nơng nghip, Đi hc Nơng nghip IV. 7. Nguyn Hu Hưng, (2010). Kho sát tình hình nhim cu trùng gà nuơi cu trùng cơng nghip ti hai tnh Sĩc Trăng và Vĩnh Long. Tp chí Khoa hc Kĩ thut Thú y , tp XVII, s IV, trang 61 68. 8. Hồng Tích Huyn, Đào Văn Phan, Nguyn Trng Thơng, (1998). Dưc lý hc . Đi hc Y khoa Hà Ni. Nhà xut bn Y hc Hà Ni. 9. Nguyn Th Kim Lan (2001), Tình hình nhim cu trùng đàn gà nuơi gia đình ti thành ph Thái Nguyên. Tp chí Khoa hc Kĩ thut Thú y , tp VIII, s IV, trang 81.
65. 55 10. Tiêu Th Phương Lan, (2000) . Điu tra sơ b tình hình nhim cu trùng trên gà Tam Hồng nuơi th và th nhim 3 quy trình s dng thuc phịng bnh ti th xã Sa Đéc tnh Đng Tháp . Lun văn thc sĩ khoa hc nơng nghip, Đi hc Nơng Lâm thành ph H Chí Minh. 11. Phm Sĩ Lăng, Phan Đch Lân, (2002). Bnh kí sinh trùng gia cm và bin pháp phịng tr . Nhà xut bn Nơng Nghip. 12. Phan Lc, (1997). Kí sinh trùng và bnh kí sinh trùng thú y . Nhà xut bn nơng nghip Hà Ni. 13. Lê Văn Năm, (2003). Bnh cu trùng gia súcgia cm . Nhà xut bn Nơng Nghip. 14. Nguyn Hu Nam, Bùi Th T Nga, Nguyn Th Hu, (2010). Mt s đc đim bnh lý gà mc bnh cu trùng. Tp chí Khoa hc Kĩ thut Thú y, tp XVII, s IV, trang 5660. 15. Lương Tn Phát, Bùi Trn Anh Đào, (2011) . Kho sát tình hình bnh cu trùng trên ging gà Ai Cp và Lương Phưng ti huyn Sĩc Sơn Hà Ni. Tp chí Khoa hc Kĩ thut Thú y , tp XVIII, s 4, trang 37 43. 16. Hồng Thch, (1999). Mt s đc đim dch t hc bnh cu trùng gà Eimeria khu vc Thành ph H Chí Minh và bin pháp phịng tr. Lun án tin s. B Nơng nghip và Phát trin Nơng thơn Thành ph H Chí Minh. 17. Hồng Thch, Phan Hồng Dũng, Trn Văn Thành, (1997). Tình hình nhim cu trùng Eimeria đàn gà th vưn nuơi ti mt s tri vùng ven Thành ph H Chí Minh. Tp chí Khoa hc Kĩ thut Thú y , tp IV, s 4, trang 44 49. 18. Nguyn Như Thanh, Bùi Quang Anh, Trương Quang, (2001). Dch t hc Thú y . Nhà xut bn Nơng Nghip Hà Ni. 19. Trnh Cơng Thành (2003). Thng kê ng dng trong nguyên cu Thú y. Đi hc Nơng Lâm TP HCM.
66. 56 20. Trnh Cơng Thành (2005). Thng kê ng dng trong nguyên cu Thú y (Giáo trình cao hc). Đi hc Nơng Lâm TP HCM. 21. Trnh Văn Thnh, Đ Thái Dương, (1982). Cu trùng trong cơng trình nghiên cu kí sinh trùng Vit Nam . Nhà xut bn Khoa hc và Kĩ thut, tp 4, trang 184 212 22. Bùi Th Tho. Thuc kháng sinh và nguyên tc s dng trong chăn nuơi . Nhà xut bn Hà Ni. 23. Dương Cơng Thun, (1978). Nghiên cu bnh cu trùng trong mt s cơ s chăn nuơi gà cơng nghip Min Bc Vit Nam. Cơng trình nghiên cu kí sinh trùng Vit Nam . Nhà xut bn Khoa hc và Kĩ thut. 24. H Th Thun, Phm Văn Sơn, Huỳnh Th Lan, Võ Bá Th, Phm Văn Nam, (1984). Điu tra và điu tr bnh cu trùng gà ti 1 tri gà cơng nghip. Kt qu hot đng Khoa hc Kĩ thut Thú y 19751985. Trung tâm Thú y Nam b, Nhà xut bn Nơng nghip, trang 291301. 25. Lương T Thu, Phm Quc Doanh, Kiu Lan Hương, (1993). Tình hình nhim cu trùng (coccidia) ca gà và hiu lc ca sulphamethoxypyriazine (SMP) , Vin Thú y quc gia. Nhà xut bn Nơng nghip Hà Ni, trang 99 105. 26. k=view&id=114&Itemid=532 27. ơn_Ma_Thut Tài liu nưc ngồi 28. Ayssiwede S. B., N’dri K. M., Gbati O. And Missohou A., (2011) Etude comparee de la sensibilite de differentes souches de poules a la coccidiose aviaire . Revue de medecine veterinaire. 162, 3, p. 138 142. 29. Belot J. et Pangui J.L., (1986) Observation sur l’excretion ookystale des volailles dans quelques elevages de Dakar et des environs . Bull. An. Health Prod Afr.
67. 57 30. Chauhan H. V. S., Sushovan Roy, (2003). Poultry diseases, diagnosis and treatment , 2 nd edition, p. 256. 31. Chittur Venkitasubhan Radhakrishnan, (1971). Eimeria tenella: comparative pathology and lesions of experimental infections in bacteriafree, specific pathogenfree and conventional chickens , University of Florida, p. 290. 32. Foster A. O., (2006). The economic losses due to coccidiosis . Annals of the New York Academy of Sciences. 33. Jordan F. T. W., 1990. Coocidiosis. Disease of poutry , 3 rd edition, pp. 227 243. 34. McDougald L. R. and Reid, 1996. Coocidiosis. Disease of poutry , 11 th edition, pp. 865 878. 35. Renault L., (1988) Les maladies a tropisme digestif majeur. L’aviculture francaise. 36. Ronald Fayer, 1980. Epidemiology of protozoan infections: The coccidia. Veterinary Parasitology, pp. 75 103. 37. Saif Y. M., (2003) . Disease of poutry , 11 th edition, pp. 974 986. 38. 39.
68. PH LC KT QU X LÝ S LIU 1.Ph lc bng 3.2: T l nhim cu trùng theo đ tui ca gà. Tabulated statistics: tuan, KQ Using frequencies in Tansuat Rows: tuan Columns: KQ - + All 2 57 5 62 91.94 8.06 100.00 3 45 17 62 72.58 27.42 100.00 4 30 32 62 48.39 51.61 100.00 5 23 39 62 37.10 62.90 100.00 6 43 19 62 69.35 30.65 100.00 All 198 112 310 63.87 36.13 100.00 Cell Contents: Count % of Row Pearson Chi-Square = 49.710, DF = 4, P-Value = 0.000 Likelihood Ratio Chi-Square = 53.906, DF = 4, P-Value = 0.000 2. Ph lc bng 3.3. T l nhim cu trùng gà theo phương thc nuơi Tabulated statistics: pthuc, kqua Using frequencies in sluong Rows: pthuc Columns: kqua - + All 1 28 2 30 93.33 6.67 100.00
69. 2 232 110 342 67.84 32.16 100.00 All 260 112 372 69.89 30.11 100.00 Cell Contents: Count % of Row Fisher's exact test: P-Value = 0.0029101 3. Ph lc bng 3.4: T l nhim cu trùng theo quy mơ đàn Tabulated statistics: quy mo, ket qua Using frequencies in tan suat Rows: quy mo Columns: ket qua - + All 1 48 12 60 80.00 20.00 100.00 2 99 63 162 61.11 38.89 100.00 3 113 37 150 75.33 24.67 100.00 All 260 112 372 69.89 30.11 100.00 Cell Contents: Count % of Row Pearson Chi-Square = 10.960, DF = 2, P-Value = 0.004 Likelihood Ratio Chi-Square = 11.005, DF = 2, P-Value = 0.004 4. Ph lc bng 3.9: T l nhim cu trùng gà gia các lơ thí nghim Tabulated statistics: lo, kq Using frequencies in tuan2 Rows: lo Columns: kq - + All
70. DC 10 0 10 100 0 100 tn1 9 1 10 90 10 100 All 19 1 20 95 5 100 Cell Contents: Count % of Row Fisher's exact test: P-Value = 1 Tabulated statistics: lo, kq Using frequencies in tuan3 Rows: lo Columns: kq - + All DC 8 2 10 80 20 100 tn1 9 1 10 90 10 100 All 17 3 20 85 15 100 Cell Contents: Count % of Row Fisher's exact test: P-Value = 1 Tabulated statistics: lo, kq Using frequencies in tuan4 Rows: lo Columns: kq - + All DC 3 7 10 30 70 100 tn1 9 1 10 90 10 100 All 12 8 20 60 40 100 Cell Contents: Count
71. % of Row Fisher's exact test: P-Value = 0.0197666 Tabulated statistics: lo, kq Using frequencies in tuan5 Rows: lo Columns: kq - + All DC 0 10 10 0 100 100 tn1 8 2 10 80 20 100 All 8 12 20 40 60 100 Cell Contents: Count % of Row Fisher's exact test: P-Value = 0.0007145 Tabulated statistics: lo, kq Using frequencies in tuan6 Rows: lo Columns: kq - + All DC 5 5 10 50 50 100 tn1 9 1 10 90 10 100 All 14 6 20 70 30 100 Cell Contents: Count % of Row Fisher's exact test: P-Value = 0.140867 Tabulated statistics: lo, kq Using frequencies in tuan2
72. Rows: lo Columns: kq - + All DC 10 0 10 100 0 100 tn2 8 2 10 80 20 100 All 18 2 20 90 10 100 Cell Contents: Count % of Row Fisher's exact test: P-Value = 0.473684 Tabulated statistics: lo, kq Using frequencies in tuan3 Rows: lo Columns: kq - + All DC 8 2 10 80 20 100 tn2 10 0 10 100 0 100 All 18 2 20 90 10 100 Cell Contents: Count % of Row Fisher's exact test: P-Value = 0.473684 Tabulated statistics: lo, kq Using frequencies in tuan4 Rows: lo Columns: kq - + All DC 3 7 10 30 70 100 tn2 10 0 10 100 0 100 All 13 7 20
73. 65 35 100 Cell Contents: Count % of Row Fisher's exact test: P-Value = 0.0030960 Tabulated statistics: lo, kq Using frequencies in tuan5 Rows: lo Columns: kq - + All DC 0 10 10 0 100 100 tn2 9 1 10 90 10 100 All 9 11 20 45 55 100 Cell Contents: Count % of Row Fisher's exact test: P-Value = 0.0001191 Tabulated statistics: lo, kq Using frequencies in tuan6 Rows: lo Columns: kq - + All DC 5 5 10 50 50 100 tn2 9 1 10 90 10 100 All 14 6 20 70 30 100 Cell Contents: Count % of Row Fisher's exact test: P-Value = 0.140867 Tabulated statistics: lo, kq
74. Using frequencies in tuan2 Rows: lo Columns: kq - + All tn1 9 1 10 90 10 100 tn2 8 2 10 80 20 100 All 17 3 20 85 15 100 Cell Contents: Count % of Row Fisher's exact test: P-Value = 1 Tabulated statistics: lo, kq Using frequencies in tuan3 Rows: lo Columns: kq - + All tn1 9 1 10 90 10 100 tn2 10 0 10 100 0 100 All 19 1 20 95 5 100 Cell Contents: Count % of Row Fisher's exact test: P-Value = 1 Tabulated statistics: lo, kq Using frequencies in tuan4 Rows: lo Columns: kq - + All tn1 9 1 10 90 10 100 tn2 10 0 10 100 0 100
75. All 19 1 20 95 5 100 Cell Contents: Count % of Row Fisher's exact test: P-Value = 1 Tabulated statistics: lo, kq Using frequencies in tuan5 Rows: lo Columns: kq - + All tn1 8 2 10 80 20 100 tn2 9 1 10 90 10 100 All 17 3 20 85 15 100 Cell Contents: Count % of Row Fisher's exact test: P-Value = 1 Tabulated statistics: lo, kq Using frequencies in tuan6 Rows: lo Columns: kq - + All tn1 9 1 10 90 10 100 tn2 9 1 10 90 10 100 All 18 2 20 90 10 100 Cell Contents: Count % of Row Fisher's exact test: P-Value = 1
76. 5. Ph lc bng 3.10: S gà cht trong thí nghim Tabulated statistics: tn, kq Using frequencies in sl Rows: tn Columns: kq - + All dc 92 8 100 tn1 97 3 100 All 189 11 200 Cell Contents: Count Fisher's exact test: P-Value = 0.213410 Tabulated statistics: tn, kq Using frequencies in sl Rows: tn Columns: kq - + All dc 92 8 100 92 8 100 tn2 98 2 100 98 2 100 All 190 10 200 95 5 100 Cell Contents: Count % of Row Fisher's exact test: P-Value = 0.100545 6. Ph lc bng 3.11: Khi lưng gà khi xut chung (kg) One-way ANOVA: ket qua versus lo TN Source DF SS MS F P lo TN 2 0.0933 0.0467 3.09 0.075 Error 15 0.2267 0.0151 Total 17 0.3200 S = 0.1229 R-Sq = 29.17% R-Sq(adj) = 19.72%
77. Individual 95% CIs For Mean Based on Pooled StDev Level N Mean StDev + + + + dchung 6 2.8667 0.1033 ( * ) TN1 6 3.0000 0.0894 ( * ) TN2 6 3.0333 0.1633 ( * ) + + + + 2.80 2.90 3.00 3.10 Pooled StDev = 0.1229 Grouping Information Using Tukey Method lo TN N Mean Grouping TN2 6 3.0333 A TN1 6 3.0000 A dchung 6 2.8667 A Means that do not share a letter are significantly different. Tukey 95% Simultaneous Confidence Intervals All Pairwise Comparisons among Levels of lo TN Individual confidence level = 97.97% lo TN = dchung subtracted from: lo TN Lower Center Upper + + + + TN1 -0.0508 0.1333 0.3175 ( * ) TN2 -0.0175 0.1667 0.3508 ( * ) + + + + -0.15 0.00 0.15 0.30 lo TN = TN1 subtracted from: lo TN Lower Center Upper + + + + TN2 -0.1508 0.0333 0.2175 ( * ) + + + + -0.15 0.00 0.15 0.30