›

Đồ án Tìm hiểu về chuẩn lưu trữ ảnh DICOM và viết chương trình đọc ảnh DICOM

pdf 41 trang huongle 2700
Download
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Đồ án Tìm hiểu về chuẩn lưu trữ ảnh DICOM và viết chương trình đọc ảnh DICOM", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdfdo_an_tim_hieu_ve_chuan_luu_tru_anh_dicom_va_viet_chuong_tri.pdf

Nội dung text: Đồ án Tìm hiểu về chuẩn lưu trữ ảnh DICOM và viết chương trình đọc ảnh DICOM

  1. LỜI CẢM ƠN Trƣớc hết, em xin chân thành gửi lời cảm ơn sâu sắc đến cô giáo ThS.Nguyễn Thị Xuân Hƣơng, ngƣời đã tận tình hƣớng dẫn và tạo mọi điều kiện cho em trong quá trình làm tốt nghiệp. Em xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong khoa Công Nghệ Thông Tin Trƣờng Đại Học Dân Lập Hải Phòng đã truyền đạt những kiến thức quý báu và giúp đỡ em trong suốt bốn năm học và trong quá trình làm tốt nghiệp vừa qua. Em xin trân trọng cảm ơn GS.TS.NGƢT Trần Hữu Nghị - Hiệu trƣởng trƣờng Đại Học Dân Lập Hải Phòng đã ủng hộ, động viên, và tạo mọi điều kiện tốt nhất cho chúng em trong thời gian học tập tại trƣờng. Cuối cùng tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới tất cả những ngƣời thân cùng bạn bè đã động viên, giúp đỡ và đóng góp nhiều ý kiến quý báu cho tôi trong quá trình học tập cũng nhƣ khi làm tốt nghiệp. Hải Phòng, tháng 7 năm 2010 Sinh viên Nguyễn Mạnh Tuân
  2. MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN LỜI MỞ ĐẦU 1 Chƣơng 1: TỔNG QUAN VỀ CÁC CHUẨN LƢU TRỮ ẢNH TRONG Y KHOA 3 1.1. Analysis of Functional NeuroImaging – AFNI 3 1.2. Analyse 4 1.3. DICOM 5 Chƣơng 2: CHUẨN ẢNH DICOM 7 2.1. Giới thiệu chung 7 2.2. Chuẩn ảnh DICOM 8 2.2.1. File DICOM 9 2.2.2. Giao thức DICOM 16 2.2.2.1. Tổng quan về giao thức 16 2.2.2.2. Dịch vụ DICOM 18 2.2.2.2.1. Dịch vụ DIMSE 19 2.2.2.2.2. Dịch vụ Association 20 2.2.2.2.3. Dịch vụ Upper Layer 21 Chƣơng 3: GIỚI THIỆU VỀ NGÔN NGỮ LẬP TRÌNH C# 27 3.1. Lịch sử ra đời của ngôn ngữ lập trình C# 27 3.2. Đặc điểm của ngôn ngữ lập trình C# 27 3.3. Bảng từ khóa C# 28 3.4. Công nghệ .NET 29 3.4.1. Giới thiệu 29 3.4.2. .NET FRAMEWORK 30 Chƣơng 4: CÀI ĐẶT VÀ THỬ NGHIỆM CHƢƠNG TRÌNH 33 4.1. Môi trƣờng cài đặt 33 4.2. Tập ảnh thử nghiệm 33 4.3. Giao diện của chƣơng trình 34 4.3.1. Giao diện chính của chƣơng trình 34 4.3.2. Giao diện hiển thị ảnh DICOM 35 4.3.3. Giao diện hiển thị thông số của ảnh DICOM 36 4.3.4. Giao diện lƣu ảnh sang định dạng PNG 37 KẾT LUẬN 38 TÀI LIỆU THAM KHẢO 39
  3. LỜI MỞ ĐẦU Ngày nay, lĩnh vực y tế đang giữ một vai trò vô cùng quan trọng đối với sự phát triển của con ngƣời cũng nhƣ toàn xã hội.Với việc dân số toàn cầu không ngừng tăng lên kèm theo đó là sự xuất hiện của nhiều căn bệnh mới đòi hỏi ngành y tế cần phải nỗ lực hơn nữa trong việc chăm sóc sức khỏe cho cộng đồng. Để làm đƣợc điều này, việc ứng dụng công nghệ thông tin vào trong lĩnh vực y tế là rất cần thiết. Tuy nhiên trong một thời gian dài, việc ứng dụng công nghệ thông tin trong ngành y tế mới chỉ dừng lại ở công tác quản lý hành chính và viện phí mà chƣa đáp ứng đƣợc nhu cầu khám chữa bệnh của ngƣời dân. Thực tế đã bắt đầu thay đổi, nhiều bệnh viện đặc biệt là các bệnh viện tƣ mới ra đời đã nhanh chóng thiết đặt các hệ thống hiện đại phục vụ cho công tác quản lý đồng thời không ngừng tăng cƣờng đầu tƣ máy móc công nghệ hiện đại nhƣ máy chụp cắt lớp, máy chụp Xquang, chụp cộng hƣởng từ để hỗ trợ cho việc chuẩn đoán bệnh. Ảnh đƣợc chụp từ các loại máy này đƣợc lƣu trữ theo các chuẩn ảnh để phục vụ trong lĩnh vực y tế. Các ảnh này đƣợc các bác sỹ sử dụng để đọc các thông tin phục vụ cho việc chẩn đoán bệnh. Một trong những chuẩn ảnh đƣợc sử dụng phổ biến nhất hiện nay là chuẩn ảnh DICOM (Digital Imaging and Communications in Medicine). Việc tìm hiểu chuẩn lƣu trữ của ảnh DICOM và có thể đọc để từ đó có thể áp dụng các kỹ thuật xử lý ảnh để xử lý dữ liệu, từ đó hỗ trợ cho việc chuẩn đoán bệnh là một công việc có ý nghĩa rất lớn. Đó cũng là lý do em chọn đề tài nghiên cứu” Tìm hiểu về chuẩn lƣu trữ ảnh DICOM và viết chƣơng trình đọc ảnh DICOM” cho luận văn tốt nghiệp của mình. Luận văn gồm 4 chƣơng: - Trang 1 -
  4. Chƣơng 1: Tổng quan về các chuẩn lƣu trữ ảnh trong y khoa: trình bày những kiến thức cơ bản nhất về các chuẩn AFNI, Analyze và chuẩn DICOM. Chƣơng 2: Chuẩn ảnh DICOM: trình bày về lịch sử ra đời, file DICOM, giao thức DICOM và dịch vụ DICOM. Chƣơng 3: Giới thiệu về ngôn ngữ lập trình C#: trình bày về lịch sử ra đời, các đặc điểm của ngôn ngữ lập trình C# và công nghệ .NET. Chƣơng 4: Cài đặt thử nghiệm chƣơng trình. Cuối cùng là phần kết luận. - Trang 2 -
  5. Chƣơng 1: TỔNG QUAN VỀ CÁC CHUẨN LƢU TRỮ ẢNH TRONG Y KHOA 1.1. Analysis of Functional NeuroImaging – AFNI - AFNI (Analysis of Functional NeuroImaging) là một môi trƣờng xử lý, phân tích và hiển thị fMRI data – một kĩ thuật mô phỏng hoạt động của bộ não con ngƣời. AFNI chạy trên hệ thống Unix+X11+MOTIF, bao gồm cả SGI và Linux. - ANFI đƣợc viết bằng ngôn ngữ C, đƣợc phát triển rất mạnh ở đại học y dƣợc Wisconsin vào năm 1994 và sau này Robert W. Cox phát triển thêm. Việc phát triển này mang lại nhiều điểm nhấn trong NIH (National Institutes of Health) vào năm 2001 và tiếp tục phát triển ở NIMH Scientific and Statistical Computing Core. - AFNI lƣu trữ thông tin vào 2 file: . File BRIK lƣu trữ dữ liệu. . File ACII HEAD lƣu trữ các thông tin header. Hình 1: Chương trình phần mềm AFNI - Trang 3 -
  6. 1.2. Analyse - Analyse là chƣơng trình phần mềm mạnh do BIR (Biomedical Imaging Resource) ở Mayo Clinic phát triền, dùng trong hiển thị, xử lí và đo đạc các ảnh đa chiều trong y khoa. Analyse đƣợc sử dụng để lấy các ảnh chụp từ MRI, CT và PET. - Định dạng file trong Analyse 7.5 đã đƣợc sử dụng sâu rộng trên lĩnh vực xử lí ảnh não bộ thần kinh, và các chƣơng trình khác nhƣ SPM (Statistical Parametric Mapping), AIR, MRIcro có thể đọc và ghi định dạng đó. Những file có thể đƣợc sử dụng để lƣu trữ những hình khối đa chiều. - Một mục dữ liệu gồm hai file : . Một file chứa dữ liệu kiểu binary với phần mở rộng .img . Một file chứa metadata với phần mở rộng .hdr Hình 2: Chương trình phần mềm Analyse - Trang 4 -
  7. 1.3. DICOM - DICOM (Digital Imaging and Communications in Medicine) là tập hợp các chuẩn dùng trong xử lý, truyền tải thông tin, lƣu trữ và in ấn ảnh y khoa. Chuẩn này bao gồm định dạng file và giao thức truyền tin qua mạng. File DICOM đƣợc trao đổi giữa 2 chƣơng trình và các chƣơng trình này có thể nhận ảnh và dữ liệu bệnh nhân theo định dạng DICOM. - DICOM cho phép tích hợp máy scan, server, trạm làm việc, máy in và các thiết bị mạng từ nhiều nhà cung cấp vào thành một hệ thống truyền tải và lƣu trữ ảnh. Ngày nay, hầu hết các bệnh viện trên thế giới đều áp dụng DICOM vào trong các thiết bị y khoa, máy trạm, server, các hệ thống quản lý trong hoạt động khám và chữa bệnh. - Các Modality hỗ trợ DICOM. Viết tắt Tên đầy đủ Viết tắt Tên đầy đủ AS Angioscopy LS Laser Surface Scan BI Biomagnetic Imaging MA Magnetic Resonance Angiography CD Color Flow Doppler MR Magnetic Resonance CP Culposcopy MS Magnetic Resonance Spectroscopy CR Computed NM Nuclear Medicine Radiography CS Cystoscopy PT Positron Emission Tomography CT Computed RF Radio Fluoroscopy Tomography DD Duplex Doppler RG Radiographic Imaging DG Diaphanography RTDOSE Radiotherapy Dose - Trang 5 -
  8. DM Digital Microscopy RTIMAGE Radiotherapy Image DS Digital Subtraction RTPLAN Radiotherapy Plan Angiography DX Digital Radiography RTSTRUC Radiotherapy Structure Set T EC Echocardiography ST Single-photon Emission Computed Tomography ES Endoscopy TG Thermography FA Fluorescein US Ultrasound Angiography FS Fundoscopy XA X-Ray Angiography HC Hard Copy ECG Electrocardiograms LP Laparoscopy - Trang 6 -
  9. Chƣơng 2: CHUẨN ẢNH DICOM 2.1. Giới thiệu chung - Vào năm 1970, trƣớc sự ra đời của phƣơng pháp chụp ảnh CT (Computed Tomography) cùng với các phƣơng pháp chụp ảnh số dùng trong chẩn đoán y khoa khác, và sự gia tăng nhanh chóng ứng dụng tin học trong các lĩnh vực y khoa lâm sàng, hai tổ chức ACR (American College of Radiology) và NEMA (National Electrical Manufacturers Association) đã nhận ra yêu cầu cần thiết phải có một phƣơng pháp chuẩn dùng trong truyền tải ảnh và thông tin liên quan đến ảnh đó giữa các nhà sản xuất thiết bị y khoa, mặc dù những thiết bị đó lại cho ra các định dạng ảnh khác nhau. Trong năm 1983, ACR và NEMA thành lập một ủy ban chung để phát triển phƣơng pháp chuẩn này với mục đích: . Tăng cƣờng khả năng giao tiếp thông tin ảnh số của thiết bị y khoa bất chấp thiết bị đó là của nhà sản xuất nào. . Giúp cho việc phát triển và mở rộng các hệ thống truyển tải và lƣu trữ ảnh trở nên dễ dàng hơn, từ đó các hệ thống này sẽ là nơi giao tiếp với các hệ thống thông tin bệnh viện khác. . Cho phép tạo ra thông tin cở sở chẩn đoán, từ đó nhiều loại thiết bị chẩn bệnh sẽ sử dụng và tra cứu thông tin này. - ACR-NEMA công bố "ACR-NEMA Standards Publication" phiên bản 1.0 vào năm 1985. Và năm 1988, ủy ban này công bố tiếp "ACR-NEMA Standards Publication" phiên bản 2.0. Tài liệu "ACR-NEMA Standards Publication" đặc tả giao tiếp phần cứng, số lƣợng tối thiểu các lệnh phần mềm và các định dạng dữ liệu. - Chuẩn DICOM (Digital Imaging and Communications in Medicine) đƣa ra nhiều cải tiến qua trọng so với 2 phiên bản của chuẩn ACR-NEMA trƣớc: - Trang 7 -
  10. . Chuẩn DICOM này áp dụng đƣợc trong môi trƣờng mạng vì chúng dùng giao thức mạng chuẩn là TCP/IP. Chuẩn ACR-NEMA chỉ có thể áp dụng cho mạng point-to-point. . Chuẩn DICOM áp dụng cho môi trƣờng lƣu trữ off-line, DICOM dùng các thiết bị lƣu trữ chuẩn nhƣ CD-R, MOD và filesystem luận lý nhƣ ISO 9660 và FAT16. Chuẩn ACR-NEMA không đặc tả định dạng file, thiết bị lƣu trữ vật lý hay filesystem luận lý. . Chuẩn DICOM đặc tả các thiết bị y khoa cần tuân theo chuẩn DICOM sẽ phải đáp ứng lệnh và dữ liệu nhƣ thế nào. Chuẩn ACR-NEMA bị giới hạn về truyền tải dữ liệu, DICOM dùng khái niệm Service Classes để mô tả ngữ nghĩa lệnh và dữ liệu đi kèm. . DICOM có kèm đặc tả về yêu cầu, quy tắc cho các nhà sản xuất thiết bị y khoa sản xuất sản phẩm tuân theo chuẩn DICOM. Chuẩn ACR- NEMA đặc tả rất ít về điều này. - Hƣớng phát triển hiện thời: chuẩn DICOM luôn phát triển và do Procedures of the DICOM Standards Committee quản lý. Đề nghị nâng cấp trong tƣơng lai của các thành viên trong ủy ban DICOM dựa trên thông tin từ các những ngƣời đã dùng qua chuẩn DICOM. Các ý kiến đƣợc xem xét để đƣa vào phiên bản tiếp theo của DICOM và các thay đổi của DICOM phải đảm bảo tƣơng thích tốt với phiên bản trƣớc. 2.2. Chuẩn ảnh DICOM - Đặc tả DICOM áp dụng cho: . Định dạng file ảnh dùng trong trong y khoa. . Giao thức truyền thông dữ liệu DICOM. - Trang 8 -
  11. 2.2.1. File DICOM - File DICOM là file lƣu trữ theo định dạng DICOM. File này lƣu trữ những thông tin sau: . Thông tin bệnh nhân. . Thông tin về lần khám của ảnh. . Thông tin lƣợt viếng thăm. . Thông tin về thiết bị y khoa đã sinh ra ảnh. . Ảnh của bệnh nhân. - DICOM hỗ trợ các định dạng ảnh JPEG, JPEG Lossless, JPEG 2000, LZW và Run-length encoding (RLE). - Cấu trúc căn bản của file DICOM là Data Set. Data Set Data Element Data Element Data Element Data Element Data Element Tag VR Value Length Value Field optional field Hình 3: Cấu tạo Data Set - Trang 9 -
  12. - Các khái niệm trong DICOM. Khái niệm Ý nghĩa Data Set - Là tập hợp nhiều Data Element trong một file DICOM. Data Element - Là một đơn vị thông tin trong DICOM file. Date Element chứa một thông tin đầy đủ. Các field trong Data Element có nhiệm vụ đặc tả đầy đủ một thông tin, đặc tả bao gồm: ý nghĩa, giá trị, chiều dài của tin và định dạng dữ liệu của tin. Tag - Là 2 số nguyên không dấu, mỗi số 16 bit. Cặp số nguyên này xác định ý nghĩa của Data Element nhƣ tên bệnh nhân, chiều cao của ảnh, số bit màu, Một số xác định Group Number và số kia xác định Element Number. - Giá trị của Group Number và Element Number cho biết Data Element nói lên thông tin nào. Các thông tin (Data Element) cùng liên quan đến một nhóm ngữ nghĩa sẽ có chung số Group Number. VR (Value - Đây là field tùy chọn, tùy vào giá trị của Representation) Transfer Syntax mà VR có mặt trong Data Element hay không. - Giá trị của VR cho biết kiểu dữ liệu và định dạng giá trị của Data Element. VM (Value Multiplicity) - Cho biết số lƣợng Value của Value Field nếu Value Field có nhiều giá trị. - Trang 10 -
  13. - Nếu số lƣợng Value không xác định, VM sẽ có dạng “a-b” với a số giá trị Value nhỏ nhất và b là số Value lớn nhất có thể có của Data Element. VD: VM = “6-10”: Value Field có ít nhất là 6 giá trị và nhiều nhất là 10 giá trị. - Data Element với Value Field có nhiều giá trị sẽ . Với chuỗi kí tự, dùng kí tự 5Ch („\‟) làm kí tự phân cách. . Với giá trị nhị phân, không có kí tự phân cách. Value Length - Là một số nguyên không dấu, có độ dài là 16 hay 32 bit. Giá trị của Value Length cho biết độ lớn (tính theo byte) của Value Field (không phải là độ lớn của toàn bộ Data Element). - Giá trị của Value Length là FFFFFFFFh (32 bit) hàm ý không xác định đƣợc chiều dài (Undefined Length). Value Field - Là nội dung thông tin (Data Element). Kiểu dữ liệu của field này do VR quy định và độ lớn (tính theo byte) nằm trong Value Length. Transfer Syntax - Transfer Syntax là các quy ƣớc định dạng dữ liệu. Giá trị của Transfer Syntax cho biết cách dữ liệu đƣợc định dạng và mã hóa trong DICOM đồng thời cũng cho biết VR sẽ có tồn tại trong Data Element hay không. - Trang 11 -
  14. - Mặc định ban đầu, Transfer Syntax của file DICOM là Explicit VR Little Endian Transfer Syntax. Information Object - IOD đại diện cho một đối tƣợng chứa Definition (IOD) thông tin và đối tƣợng này có tồn tại trong thế giới thực. Thông tin của đối tƣợng IOD là thông tin của đối tƣợng trong thế giới thực. - Có 2 loại IOD: . Composite IOD: là IOD đại diện cho những phần khác nhau của các đối tƣợng khác nhau trong thế giới thực. . Normalized IOD: là IOD cho duy nhất một đối tƣợng trong thế giới thực. Lớp Service-Object Pair - Lớp SOP đƣợc tạo ra khi ghép một IOD (SOP) với DIMSE Service dành cho IOD đó. - Có 2 loại lớp SOP: . Lớp Normalized SOP: đƣợc tạo ra khi ghép Normalized IOD với các dịch vụ DIMSE-N. . Lớp Composite SOP: đƣợc tạo ra khi ghép Composite IOD với các dịch vụ DIMSE-C. - Thứ tự của chuỗi byte: một giá trị sẽ đƣợc lƣu thành một hay nhiều byte trong file. Có 2 quy ƣớc quy định thứ tự xuất hiện của các byte của một giá trị nào đó trong file DICOM. - Trang 12 -
  15. Little Endian - Đối với số nhị phân gồm nhiều byte thì byte có trọng số thấp nhất (Least Significant Byte) sẽ nằm trƣớc, những byte còn lại có trọng số tăng dần nằm tiếp sau đó. - Đối với chuỗi kí tự, các kí tự sẽ nằm theo thứ tự xuất hiện trong chuỗi (từ trái sang phải). Big Endian - Đối với số nhị phân gồm nhiều byte thì byte có trọng số lớn nhất (Most Significant Byte) sẽ nằm trƣớc, những byte còn lại có trọng số giảm dần nằm tiếp sau đó. - Đối với chuỗi kí tự, các kí tự sẽ nằm theo thứ tự xuất hiện trong chuỗi (từ trái sang phải). - Cấu trúc file DICOM: Data Set File Preamble DICOM Prefix DICOM Data Set File Meta Information Dicom header Dicom data - Một file DICOM đơn bao gồm phần header (lƣu trữ thông tin về tên bệnh nhân, kiểu ảnh, kích thƣớc ảnh, ) cũng nhƣ phần data (có thể chứa đựng thông tin trong không gian 3D). Sự khác nhau bắt nguồn từ việc phân tích định dạng ảnh phổ biến, đó là dữ liệu ảnh đƣợc lƣu trữ trong một file (*.img) và dữ liệu header đƣợc lƣu trữ trong một file khác (*.hdr). Một điểm khác nhau nữa là dữ liệu ảnh DICOM có thể đƣợc nén để giảm bớt kích thƣớc ảnh. - Trang 13 -
  16. DICOM header - Hình bên hiển thị một giả thuyết về file ảnh DICOM. Trong ví dụ này, 794 bytes đầu tiên đƣợc sử dụng cho phần header của file ảnh DICOM, nó mô tả kích thƣớc ảnh và giữ lại thông tin văn bản khác về sự nội soi cắt lớp. Kích thƣớc của header này thay đổi phụ thuộc vào thông tin header đƣợc lƣu trữ. Ở đây, header định nghĩa một file ảnh có kích thƣớc 109x91x2 pixels với độ phân giải dữ liệu 1byte/pixel (nhƣ vậy toàn bộ kích thƣớc của ảnh sẽ là 19838). Dữ liệu ảnh đi theo thông tin header (header và dữ liệu ảnh đƣợc lƣu trữ trong cùng một file). - Thông tin header bao gồm thông tin bộ định danh dữ liệu đƣợc đƣa vào file, nó bắt đầu bởi 128 bytes Preamble đƣợc đƣa về 00H. Sau đó là 4 bytes ký tự “DICM” dùng để nhận dạng file DICOM. Các thành phần dữ liệu đầu file bắt buộc với mọi file DICOM gồm các trƣờng tag (nhãn) có dạng (0002, xxxx) với xxxx là số thành phần bất kỳ, VR – giá trị thể hiện đƣợc mã hóa theo cú pháp chuyển đổi giá trị thể hiện ẩn I- VR (Implicit Value Representation), VL – chiều dài giá trị, gồm 4 bytes chứa chiều dài trƣờng giá trị Value (Value Length), trƣờng Value gồm một số chẵn bytes chứa giá trị của thành phần dữ liệu. Thứ tự các byte quy định theo kiểu Little. Chi tiết cấu trúc DICOM header: Tên Data Element Tag Mô tả Đây là chuỗi byte đầu tiên của file, có chiều dài là 128 byte dành cho File Preamble Không có chƣơng trình xử lý file DICOM sử dụng. Nếu không sử dụng thì 128 byte này đều có nội dung là 00h. - Trang 14 -
  17. 4 byte là chuỗi “DICM”. Prefix này DICOM Prefix Không có để xác định file có phải là DICOM file hay không. File Meta Information Độ lớn của Data Set File Meta Information (tính theo byte). Số byte Group Length (0002,0000) này đƣợc tính từ Data Element theo ngay sau Data Element Group Lengh này. File Meta Information Xác định phiên bản của File Meta (0002,0001) Version Information. Media Storage SOP Chuỗi UID cho SOP Class xác định (0002,0002) Class UID định dạng lƣu trữ của file DICOM. Media Storage SOP Chuỗi UID cho bản thân file (0002,0003) Instance UID DICOM. Chuỗi UID cho Transfer Syntax sẽ Transfer Syntax UID dùng cho các Data Element nằm ở (0002,0010) Data Set sau Data Set File Meta Information. Implementation Class Chuỗi UID của chƣơng trình đã tạo ra (0002,0012) UID file DICOM này. Implementation (0002,0013) Phiên bản của chƣơng trình tạo file Version Name DICOM có UID nhƣ trên. Source Application Chuỗi tiêu đề cho Application Entity (0002,0016) Entity Title đã tạo ra file DICOM. Private Information Chuỗi UID của ngƣời cung cấp thông (0002,0100) Creator UID tin riêng tƣ (xem bên dƣới). Private Information (0002,0102) Thông tin riêng tƣ. - Trang 15 -
  18. - Các Data Element ở đầu file cung cấp một số thông tin ban đầu quan trọng. Chúng nằm trong một Data Set tên File Meta Information. Sau Data Set File Meta Information là đến những Data Element bình thƣờng, các Data Element này là nội dung DICOM file (gồm hình ảnh, thông tin hình ảnh, thông tin khám, thông tin bệnh nhân). - Ban đầu các Data Set File Meta Information đƣợc định dạng, mã hóa theo Transfer Syntax là Explicit VR Little Endian Transfer Syntax. Các Data Element nằm trong Data Set ngay sau Data Set File Meta Information sẽ có định dạng và đƣợc mã hóa theo Transfer Syntax quy định bởi UID của Transfer Syntax trong File Meta Information. - Với các Transfer Syntax quy ƣớc không cần VR trong Data Element, cần tra cứu trong Data Dictionary để biết VR mặc định của từng Data Element. 2.2.2. Giao thức DICOM 2.2.2.1. Tổng quan về giao thức - Các ứng dụng DICOM (xem, xử lý và quản lý ảnh DICOM) giao tiếp thông tin với nhau qua các dịch vụ DICOM và sử dụng giao thức DICOM để truyền tải thông tin. Giao thức DICOM dựa trên TCP/IP để truyền tải dữ liệu. - Trang 16 -
  19. - Kiến trúc của giao thức DICOM: Hình 4: Kiến trúc của giao thức DICOM - Trang 17 -
  20. 2.2.2.2. Dịch vụ DICOM - Mô hình dịch vụ DICOM. DICOM Application Service Class - Study Management - Storage - Patient Image Management - Print - Result Management - Query/Retrieve Information Object Normalized Composite - Patient - CT image - Study - MR image - Visit - CR image DIMSE Services and Association Services DICOM Upper Layer Service (DICOM Upper Layer Protocol for TCP/IP) Hình 5: Mô hình dịch vụ DICOM - Các ứng dụng DICOM giao tiếp và hoạt động trong môi trƣờng mạng đều thông qua các dịch vụ DICOM. Mỗi dịch vụ DICOM phục vụ cho một công việc cụ thể. - Khi ứng dụng DICOM trao đổi dữ liệu qua mạng thì cần sử dụng dịch vụ tƣơng ứng, chƣơng trình cung cấp một dịch vụ DICOM cụ thể gọi là Service Provider. Ứng dụng DICOM trao đổi dữ liệu với Service Provider để - Trang 18 -
  21. lấy thông tin hay yêu cầu thực hiện một công việc cụ thể. Service Provider có thể tự thực hiện yêu cầu từ ứng dụng DICOM hay gửi yêu cầu cho một Service Provider khác, lúc đấy Service Provider gửi yêu cầu đóng vai trò là một ứng dụng DICOM bình thƣờng. - Chuẩn DICOM đặc tả giao tiếp mạng thông qua 2 lớp dịch vụ: . Dịch vụ DIMSE và Association: ứng dụng DICOM trao đổi dữ liệu trực tiếp với lớp này. . Dịch vụ Upper Layer. 2.2.2.2.1. Dịch vụ DIMSE - Dịch vụ DIMSE hỗ trợ 2 loại dịch vụ: . Dịch vụ loại Notification: cho phép ứng dụng DICOM thông báo cho ứng dụng khác biết về một sự kiện hay sự thay đổi trạng thái. . Dịch vụ loại Operation: cho phép ứng dụng DICOM yêu cầu ứng dụng DICOM khác thực hiện một công việc trên đối tƣợng SOP mà ứng dụng này đang quản lý. - Dịch vụ DIMSE đƣợc chia làm 2 nhóm: . Dịch vụ DIMSE-N: dịch vụ này chỉ thao tác trên đối tƣợng Normalized SOP. . Dịch vụ DIMSE-C: dịch vụ này chỉ thao tác trên đối tƣợng Composite SOP. - Các dịch vụ DIMSE: Dịch vụ Nhóm Loại dịch vụ C-STORE DIMSE-C Operation C-GET DIMSE-C Operation C-MOVE DIMSE-C Operation C-FIND DIMSE-C Operation C-ECHO DIMSE-C Operation - Trang 19 -
  22. N-EVENT-REPORT DIMSE-N Notification N-GET DIMSE-N Operation N-SET DIMSE-N Operation N-ACTION DIMSE-N Operation N-CREATE DIMSE-N Operation N-DELETE DIMSE-N Operation 2.2.2.2.2. Dịch vụ Association - Trƣớc khi dùng dịch vụ DIMSE để truyền tải dữ liệu, ứng dụng DICOM cần đƣợc cung cấp thông tin ban đầu nhƣ Transfer Syntax dùng trong lúc truyền, tên ứng dụng DICOM sẽ giao tiếp, Những thông tin này đƣợc cung cấp qua dịch vụ Association. Dịch vụ này sẽ cung cấp các thông tin cần thiết trƣớc khi truyền dữ liệu. Một Association giữa ứng dụng DICOM sẽ giúp 2 bên biết các thông tin ban đầu trƣớc khi truyền dữ liệu. Khi truyền dữ liệu đi, cả bên truyền và bên nhận đều cung cấp Application Association Information trong request primitive và response primitive. - Dịch vụ Association đi cùng với dịch vụ DIMSE là dịch vụ ở mức tổng quát so với các dịch vụ Association do Upper Layer cung cấp. Tại mức này dịch vụ Association sử dụng dịch vụ A-ASSOCIATE của Upper Layer. - Dịch vụ Association sẽ tạo một association cho 2 ứng dụng DICOM để bắt đầu sử dụng các dịch vụ DIMSE. - Các thông tin dịch vụ Association cần phải có: . Application context. . Các yêu cầu về presentation và session. . Thông tin về ứng dụng DICOM sử dụng dịch vụ. . Application Association Information. - Trang 20 -
  23. 2.2.2.2.3. Dịch vụ Upper Layer - Các dịch vụ Upper Layer đƣợc sử dụng bởi 2 dịch vụ ở mức trên là Association và DIMSE. Upper Layer chịu trách nhiệm đƣa thông tin từ những dịch vụ trên thành các chuỗi byte để truyền qua mạng và nhận chuỗi byte từ mạng, sau đó đóng gói thành thông tin truyền cho dịch vụ trên. - Các dịch vụ Upper Layer cung cấp: A-ASSOCIATE Thiết lập một association giữa hai ứng dụng DICOM thông qua các message A-ASSOCIATE request, A-ASSOCIATE indication, A-ASSOCIATE response và A-ASSOCIATE confirmation. Hình minh họa thiết lập association giữa 2 ứng dụng DICOM A-RELEASE Khi một trong 2 bên muốn hủy association thì sẽ dùng dịch vụ này để hủy bỏ association giữa hai ứng dụng DICOM thông qua các message A-RELEASE request, A-RELEASE indication, A-RELEASE response và A-RELEASE confirmation. Cả hai ứng dụng DICOM đều chấp nhận hủy bỏ association để giải phóng tài nguyên. - Trang 21 -
  24. Hình minh họa hủy bỏ association giữa 2 ứng dụng DICOM A-ABORT Ứng dụng DICOM cần ngắt đột ngột association với phía bên kia. Dịch vụ này không cần phải xác nhận lại kết quả thực hiện. Tuy nhiên, yêu cầu indication từ ứng dụng DICOM không đảm bảo là sẽ đến với ứng dụng kia. Trong những trƣờng hợp nhƣ vậy, cả hai ứng dụng đều biết rằng association đã bị ngắt. Việc ngắt đƣợc thực hiện thông qua các message A-ABORT request và A-ABORT indication. Hình minh họa ngắt đột ngột association giữa 2 ứng dụng DICOM A-P-ABORT Service Provider phát tín hiệu ngắt association ngay mà không đơi một trong hai ứng dụng DICOM yêu cầu ngắt. Lý do của việc ngắt là do có các dịch vụ khác gặp trực trặc ở lớp Presentation hay lớp trên. Việc ngắt đột ngột sẽ gây mất thông tin đang truyền. - Trang 22 -
  25. Hình minh họa ngắt association với yêu cầu ngắt từ Service Provicer P-DATA Ứng dụng DICOM dùng dịch vụ này để trao đổi thông tin với nhau (truyền tải DICOM Message). Một association cho phép truyền và nhận P-DATA request primitive, P-DATA indication primitive đồng thời. Dịch vụ DIMSE đƣợc sử dụng trong dịch vụ này. Hình minh họa truyền tải dữ liệu dựa trên association đã thiết lập giữa 2 ứng dụng - Các dịch vụ Upper Layer dùng giao thức TCP và truyển / nhận dữ liệu tại port 104 (là port chuẩn cho giao thức DICOM). - Định dạng của một đơn vị thông tin giao tiếp giữa 2 peer trong giao thức Upper Layer là PDU (Protocol Data Unit). PDU đƣợc tạo từ các field có kích thƣớc cố định và các field tùy chọn, những field tùy chọn sẽ chứa một hay nhiều item hay sub-item. - Có 7 loại PDU trong giao thức DICOM Upper Layer: . A-ASSOCIATE-RQ PDU. . A-ASSOCIATE-AC PDU. . A-ASSOCIATE-RJ PDU. - Trang 23 -
  26. . P-DATA-TF PDU. . A-RELEASE-RQ PDU. . A-RELEASE-RP PDU. . A-ABORT PDU. - Chỉ có header của PDU là có thứ tự byte Big Endian còn định dạng fragment của PDV (Presentation Data Values) message trong P-DATA-TF PDU là tuân theo giá trị của Transfer Syntax. - Định dạng của PDU có đặc tả nhƣ sau: . Kiểu của PDU do một hay nhiều byte chỉ định với byte đầu tiên có số thứ tự thấp nhất. . Mỗi byte trong PDU có 8 bit đánh số từ 0-7 với bit 0 là bit có trọng số thấp. . Những byte liên tục dùng biểu diễn số nhị phân, byte có số thứ tự thấp thì có trọng số lớn. . Byte có số thứ tự thấp nhất sẽ đƣợc truyền đầu tiên trong luồng truyền dữ liệu. - Sau đây là cấu trúc của các PDU, độ lớn mỗi field tính theo byte, các ô màu sậm là dùng để dự trữ. PDU A-ASSOCIATE-RQ và PDU A-ASSOCIATE-AC Called Calling (Variable Field) PDU PDU Protocol Entity Entity Contains one or more Type Length Version (1) Title Title Items 1 1 4 2 2 16 16 32 PDU A-ASSOCIATE-RQ và PDU A-ASSOCIATE-AC - Variable Field (1) gồm các Item con sau: . Application Context Item: chỉ một item. . Presentation Context Item: một hay nhiều item. . User Info Item: chỉ một item. - Trang 24 -
  27. Item Item Application Context Type Length 1 1 2 <= 64 Application Context Item Result/ (Variable Field) Item Item Presentation Reason Contains one or more Type Length Context ID (2) (used for AC) Items 1 1 2 1 1 1 1 Presentation Context Item (Variable Field) Item Item Contains one or more Type Length (3) Items 1 1 2 User Info Item - Variable Field (2) gồm các Item con sau: . Abstract Syntax Item: chỉ một item trên mỗi RQ, không có item này trong AC. . Transfer Syntax Item: một hay nhiều item trong RQ, chỉ một item trong AC. Item Item Type Length Abstract Syntax 1 1 2 <= 64 Abstract Syntax Item Item Item Type Length Transfer Syntax 1 1 2 <= 64 Transfer Syntax Item - Variable Field (3) gồm các Item con sau: . Maximum Length Item. - Trang 25 -
  28. Item Item Max Length Type Length Received 1 1 2 4 Maximum Length Item PDU A-ASSOCIATE-RJ PDU, PDU A-RELEASE-RQ, PDU A- RELEASE-RP PDU và PDU A-ABORT PDU PDU Result * Source * Reason / Diag * Type Length 1 1 4 1 1 1 1 PDU A-ASSOCIATE-RJ PDU, PDU A-RELEASE-RQ PDU A-RELEASE-RP PDU và PDU A-ABORT - (*): tùy thuộc vào PDU cụ thể mà field này sẽ dùng hay để dự trữ. P-DATA-TF PDU (Variable Field) PDU PDU Contains one or more (4) Type Length Presentation Data Value Items 1 1 4 P-DATA-TF PDU - Variable Field (4) là các DICOM Message. Presentation Presentation-data-Values (PDV) Item Context DICOM message Length ID Command or Data Set Information 4 1 Presentation Data Value item - Trang 26 -
  29. Chƣơng 3: GIỚI THIỆU VỀ NGÔN NGỮ LẬP TRÌNH C# 3.1. Lịch sử ra đời của ngôn ngữ lập trình C# C# là một ngôn ngữ lập trình hƣớng đối tƣợng đƣợc phát triển bởi Microsoft, là phần khởi đầu cho kế hoạch .NET của họ. Tên của ngôn ngữ bao gồm ký tự thăng theo Microsoft nhƣng theo ECMA là C#, chỉ bao gồm dấu số thƣờng. Microsoft phát triển C# dựa trên C++ và Java. C# đƣợc miêu tả là ngôn ngữ có đƣợc sự cân bằng giữa C++, Visual Basic, Delphi và Java. 3.2. Đặc điểm của ngôn ngữ lập trình C# C#, theo một hƣớng nào đó, là ngôn ngữ lập trình phản ánh trực tiếp nhất đến .NET Framework mà tất cả các chƣơng trình .NET chạy, và nó phụ thuộc mạnh mẽ vào Framework này. Mọi dữ liệu cơ sở đều là đối tƣợng, đƣợc cấp phát và hủy bỏ bởi trình dọn rác Garbage-Collector (GC), và nhiều kiểu trừu tƣợng khác chẳng hạn nhƣ class, delegate, interface, exception, v.v, phản ánh rõ ràng những đặc trƣng của .NET runtime. . Trong ngôn ngữ C# mọi thứ liên quan đến khai báo lớp điều đƣợc tìm thấy trong phần khai báo của nó. . Định nghĩa một lớp trong ngôn ngữ C# không đoi hỏi phải chia ra tập tin header và tập tin nguồn giống nhƣ trong ngôn ngữ C++. . Hơn thế nữa, ngôn ngữ C# hỗ trợ kiểu XML, cho phép chèn các tag XML để phát sinh tự động các document cho lớp. . Ngôn ngữ C# khá đơn giản, chỉ khoảng 80 từ khóa và hơn mƣời mấy kiểu dữ liệu đƣợc xây dựng sẵn. . Tuy nhiên, ngôn ngữ C# có ý nghĩa cao khi nó thực thi những khái niệm lập trình hiện đại. C# bao gồm tất cả những hỗ trợ cho cấu trúc, thành phần component, lập trình hƣớng đối tƣợng. . Những tính chất đó hiện diện trong một ngôn ngữ lập trình hiện đại. . C# cũng hỗ trợ giao diện interface, nó đƣợc xem nhƣ một cam kết với một lớp cho những dịch vụ mà giao diện quy định. - Trang 27 -
  30. . Trong ngôn ngữ C#, một lớp chỉ có thể kế thừa từ duy nhất một lớp cha, tức là không cho đa kế thừa nhƣ trong ngôn ngữ C++, tuy nhiên một lớp có thể thực thi nhiều giao diện. . Khi một lớp thực thi một giao diện thì nó sẽ hứa là nó sẽ cung cấp chức năng thực thi giao diện. . Ngôn ngữ C# cũng hỗ trợ việc truy cập bộ nhớ trực tiếp sử dụng kiểu con trỏ của C++ và từ khóa cho dấu ngoặc [] trong toán tử. . Các mã nguồn này là không an toàn (unsafe). Và bộ giải phóng bộ nhớ tự động của CLR sẽ không thực hiện việc giải phóng những đối tƣợng đƣợc tham chiếu bằng sử dụng con trỏ cho đến khi chúng đƣợc giải phóng. 3.3. Bảng từ khóa C# - Trang 28 -
  31. 3.4. Công nghệ .NET 3.4.1. Giới thiệu - Đầu năm 1998, sau khi hoàn tất phiên bản 4 của Internet Information Server (IIS), một đội lập trình ở Microsoft nhận thấy họ còn rất nhiều sáng kiến để kiện toàn IIS. Họ bắt đầu thiết kế một architecture mới dựa trên những ý đó và project đuợc đặt tên là Next Generation Windows Services (NGWS). - Sau khi Visual Basic 6 đuợc trình làng vào cuối năm 1998, dự án kế tiếp mang tên Visual Studio 7 đuợc sát nhập vào NGWS. Đội ngũ COM+/MTS góp vào một môi trƣờng thống nhất cho tất cả các ngôn ngữ lập trình trong Visual Studio, họ có ý định cho ngay cả các ngôn ngữ lập trình của công ty khác dùng. - Công tác này đƣợc giữ bí mật mãi đến hội nghị Professional Developers' Conference ở Orlando vào tháng 7/2000. Đến tháng 11/2000 thì Microsoft cho phát hành Beta 1 của. NET gồm ba CD. Tính đến lúc ấy thì Microsoft đã làm việc trên dự án ấy gần ba năm rồi. Điều ấy cắt nghĩa tại sao Beta 1 version tƣơng đối rất vững chãi. - .NET mang dấu tích những sáng kiến đã đƣợc áp dụng trƣớc đây nhƣ p-code trong UCSD Pascal cho đến Java Virtual Marchine. Có điều Microsoft góp nhặt những sáng kiến của ngƣời khác, kết hợp với những sáng kiến của chính mình để làm nên một sản phẩm ăn rơ từ trong ra ngoài. Có lẽ cuối năm 2001 hay đầu năm 2002 Microsoft mới phát hành .NET. Có ngƣời hỏi Microsoft xem .NET quan trọng nhƣ thế nào. Các lãnh đạo của Microsoft cho biết 80% từ khóa Research & Development (Nghiên cứu và Triển khai) của Microsoft trong năm 2001 đƣợc dành cho .NET, tất cả sản phẩm của Microsoft đều sẽ đƣợc dọn nhà qua .NET platform. - .NET là vũ khí chiến lƣợc của Microsoft để trong tƣơng lai thâu chiểm lĩnh môi trƣờng Desktop, Distributed cho đến Internet và Mobile (Phone, Pocket PC). Visual Studio.NET cho ta một IDE (Intergrated - Trang 29 -
  32. Development Environment) tuyệt diệu, đầy đủ để triển khai mọi loại dự án. Cốt lõi của .NET là .NET Framework, hỗ trợ lập trình theo hƣớng đối tƣợng (Object Oriented) cho VB.NET (Visual Basic 7) và C#. Hai ngôn ngữ lập trình này khá đơn giản (chỉ có chừng 80 reserved words), tƣơng đƣơng nhau về chức năng và code của hai bên có thể thừa kế lẫn nhau. .NET Framework cung cấp khoảng 5000 classes để hỗ trợ mọi nhu cầu lập trình nhƣ Streaming, Threading, Collections, Delegate và EventHandling, Interface, Remoting, Reflection, Unicode, XML, Disconnected database ADO.NET, Encryption. .v.v 3.4.2. .NET FRAMEWORK - .NET đƣợc phát triển từ đầu năm 1998, lúc đầu có tên là Next Generation Windows Services (NGWS). Nó đƣợc thiết kế hoàn toàn từ con số không để dùng cho Internet. Viễn tƣởng của Microsoft là xây dựng một hệ thống phân tán toàn cầu, dùng XML (chứa những databases tí hon) làm chất keo để kết hợp chức năng của những computers khác nhau trong cùng một tổ chức hay trên khắp thế giới. - Những computers này có thể là Servers, Desktop, Notebook hay Pocket Computers, đều có thể chạy cùng một software dựa trên một platform duy nhất, độc lập với hardware và ngôn ngữ lập trình. Đó là .NET Framework. Nó sẽ trở thành một phần của MS Windows và sẽ đƣợc port qua các platform khác, có thể ngay cả Unix. - Trang 30 -
  33. Hình 6: Mô hình một ứng dụng. NET Hình 7: Các thành phần chính của. NET Framework - Trang 31 -
  34. - .NET application đƣợc chia ra làm hai loại: cho Internet gọi là ASP.NET, gồm có Web Forms, Web Services và cho desktop gọi là Windows Forms. - Windows Forms giống nhƣ Forms của VB6. Nó hổ trợ Unicode hoàn toàn, rất tiện cho chữ Việt và thật sự mang tính hƣớng đối tƣợng. - Web Forms có những Server Controls làm việc giống nhƣ các Controls trong Windows Forms, nhất là có thể dùng codes để xử lý Events nhƣ của Windows Forms. - Điểm khác biệt chính giữa ASP (Active Server Pages) và ASP.NET là trong ASP.NET, phần đại diện visual components và code nằm riêng nhau. Ngoài ra ASP.NET hoàn toàn có tính hƣớng đối tƣợng. - Trang 32 -
  35. Chƣơng 4: CÀI ĐẶT VÀ THỬ NGHIỆM CHƢƠNG TRÌNH 4.1. Môi trƣờng cài đặt Hệ điều hành Window XP/ Vista 7 có cài đặt phần mềm hỗ trợ Microsoft .Net Framework 3.5. Ngôn ngữ lập trình C#. Máy tính pentum IV, Ram 512MB. 4.2. Tập ảnh thử nghiệm Ảnh đƣợc tải về từ trang web: - Trang 33 -
  36. 4.3. Giao diện của chƣơng trình 4.3.1. Giao diện chính của chƣơng trình Cho phép ngƣời dùng thao tác với nút lệnh của chƣơng trình gồm có các chức năng chính sau: . Open DICOM Image: mở thƣ mục chứa ảnh DICOM, lựa chọn ảnh cần xem. . View DICOM Tags: hiển thị các thông tin có trong ảnh DICOM. . Save as PNG: lƣu ảnh DICOM sang định dạng PNG. . Reset Window / Level: thiết lập lại trạng thái cửa sổ. Hình 8: Giao diện chính của chương trình - Trang 34 -
  37. 4.3.2. Giao diện hiển thị ảnh DICOM Khi cick vào nút lệnh Open DICOM Image sẽ làm xuất hiện thƣ mục chứa ảnh DICOM, lựa chọn ảnh cần hiển thị nhƣ ví dụ bên dƣới. Hình 9: Giao diện hiển thị ảnh DICOM - Trang 35 -
  38. 4.3.3. Giao diện hiển thị thông số của ảnh DICOM Sau khi ảnh DICOM đƣợc hiển thị, cick vào nút lệnh View DICOM Tags ta thấy một bảng DICOM Tags nhƣ ở hình 10 cho phép ngƣời dùng biết đƣợc các thông số có trong ảnh nhƣ tên của bệnh nhân, mã ID của bệnh nhân, giới tính Hình 10: Giao diện hiển thị thông số của ảnh DICOM - Trang 36 -
  39. 4.3.4. Giao diện lƣu ảnh sang định dạng PNG Cick vào nút lệnh Save as PNG làm xuất hiện một cửa sổ nhƣ ở hình 11, đặt tên cho ảnh cần lƣu, cick vào nút Save để lƣu ảnh DICOM sang định dạng PNG. Với định dạng ảnh PNG sẽ giúp cho các phần mềm xử lí ảnh nhƣ photoshop có thể đọc ảnh và chỉnh sửa ảnh dễ dàng. Hình 11: Giao diện lưu ảnh sang định dạng PNG - Trang 37 -
  40. KẾT LUẬN Ngày nay DICOM là định dạng ảnh đƣợc dùng phổ biến nhất trong lĩnh vực y tế. Do nhu cầu khám chữa bệnh của ngƣời dân ngày càng tăng việc quản lý bằng giấy tờ, sổ sách là không thể đáp ứng đƣợc đòi hỏi phải ứng dụng công nghệ vào quá trình quản lý cũng nhƣ nhiều khâu khác của quá trình chuẩn đoán bệnh. Với việc ứng dụng ảnh DICOM trong y khoa đã giải quyết một cách hiệu quả các vấn đề trên. Trong bài đồ án này em đã nêu những nét đặc trƣng nhất về chuẩn lƣu trữ ảnh DICOM nhƣ lịch sử ra đời, các khái niệm cơ bản, cấu trúc file, giao thức DICOM Đồ án cũng đã xây dựng đƣợc chƣơng trình đọc ảnh DICOM Việc cài đặt thử nghiệm chƣơng trình trên bằng ngôn ngữ C# đã đƣợc thực hiện, bƣớc đầu cho kết quả tốt. Tuy nhiên do hạn chế về điều kiện và thời gian và kiến thức, đồ án sẽ không thể tránh khỏi những thiếu xót. Kính mong đƣợc sự đóng góp ý kiến của thầy cô và các bạn, để em có thể hoàn thiện tốt hơn đề tài nghiên cứu của mình. - Trang 38 -
  41. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. ” Digital Imaging and Communications in Medicine (DICOM)“, In National Electrical Manufacturers Association, USA, 2007. 2. Nguyễn Thị Ngọc, “Phân cụm dữ liệu mật độ”, Báo cáo thực tập tốt nghiệp ngành Công nghệ Thông tin, Trƣờng ĐHDL Hải Phòng, 2008. 3. DICOM trên Wikipedia tại _in_Medicine 4. 5. Tài liệu về chuẩn DICOM (phiên bản 3.0) tại - Trang 39 -