Giáo án Mầm non - Bài 35: Phương pháp nghiên cứu khoa học giáo dục mầm non

pdf 88 trang huongle 4690
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo án Mầm non - Bài 35: Phương pháp nghiên cứu khoa học giáo dục mầm non", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdfgiao_an_mam_non_bai_35_phuong_phap_nghien_cuu_khoa_hoc_giao.pdf

Nội dung text: Giáo án Mầm non - Bài 35: Phương pháp nghiên cứu khoa học giáo dục mầm non

  1. ĐINH VĂN VANG MODULE mn 35 PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU KHOA HäC GI¸O DôC MÇM NON | 7
  2. A. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN i mi ni dung và phng pháp giáo dc theo hng “Ly tr em làm trung tâm”, mi hot ng giáo dc hng vào tr em, vì s phát trin ca tr em là xu hng i mi giáo dc ca ngành hc Mm non nc ta hin nay. t chc các hot ng chm sóc — giáo dc tr em la tui mm non theo xu hng này, nhà giáo dc cn phi hiu rõ c im phát trin tâm sinh lí ca tr em la tui mm non nói chung và ca tr em la tui mm non trong a phng mình. Do vy vic nghiên cu s phát trin ca tr em tr thành mt nhu cu thit yu làm c s cho vic xây dng ni dung và la chn các phng pháp, phng tin, hình thc t chc các hot ng chm sóc — giáo dc tr em phù hp vi i tng giáo dc (tr em) ca a phng mình. Nghiên cu tr em là mt vn khó khn và phc tp. Kt qu nghiên cu ph thuc khá ln vào vic la chn và s dng các phng pháp nghiên cu khoa hc giáo dc mm non. Trong tài liu này gii thiu nhng vn c bn, hin i v vic nghiên cu tr em, t các quan im tip cn mang tính nh hng ca phng pháp lun (các quan im tip cn: tip cn lch s, tip cn hot ng, tip cn tích hp, ) n các phng pháp nghiên cu c th (nhóm phng pháp nghiên cu lí lun, nhóm phng pháp nghiên cu thc tin, phng pháp x lí s liu bng toán hc thng kê); gii thiu cách tin hành mt nghiên cu tr em, t vic phát hin vn n vic xây dng cng nghiên cu, trin khai nghiên cu, vit báo cáo và áp dng kt qu nghiên cu vào thc tin nhm nâng cao cht lng chm sóc — giáo dc tr em. B. MỤC TIÊU 1. Mục tiêu chung Module này giúp cho ngi hc thy c vai trò/s cn thit phi nghiên cu tr em trong công tác chm sóc — giáo dc tr em; trang b cho ngi hc các quan im tip cn trong nghiên cu tr em; cung cp cho ngi hc nhng phng pháp nghiên cu khoa hc giáo dc mm non, cách phát hin và trin khai nghiên cu tài, vit báo cáo kt qu nghiên cu; k nng hp tác vi ng nghip trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non, 8 | MODULE MN 35
  3. 2. Mục tiêu cụ thể — Kin thc + Nm c s cn thit phi nghiên cu khoa hc giáo dc mm non trong vic nâng cao hiu qu t chc các hot ng giáo dc mm non. + Nm c các quan im tip cn mácxít trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non. + Nm c c im, ni dung, các bc tin hành và nhng yêu cu ca các phng pháp nghiên cu khoa hc giáo dc mm non. + Nm c tin trình trin khai mt tài nghiên cu khoa hc giáo dc mm non. — K nng + Bit quán trit và vn dng các quan im tip cn mácxít trong quá trình nghiên cu khoa hc giáo dc mm non. + Bit la chn, thit k và trin khai k hoch nghiên cu mt tài nghiên cu khoa hc giáo dc mm non. + Bit la chn và trin khai các phng pháp nghiên cu khoa hc phù hp vi tài ã chn. + Bit phân tích, bình lun, vit và trình bày báo cáo khoa hc. + Bit phi hp vi ng nghip trin khai mt tài nghiên cu khoa hc giáo dc mm non. — Thái + Có ý thc t giác, ch ng trong vic hc tp, nghiêm cu tài liu nhm nm vng tri thc, k nng nghiên cu khoa hc giáo dc mm non. + Tích cc, ch ng vn dng nhng tri thc, k nng ã có vào nghiên cu thc tin mt s vn cn thit trong công tác giáo dc mm non. + Có ý thc cng tác, hc hi ng nghip trong vic nghiên cu khoa hc. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GIÁO DỤC MẦM NON | 9
  4. C. NỘI DUNG Nội dung 1 QUAN IM TIP CN TRONG NGHIÊN CU KHOA HC GIÁO DC MM NON Hot ng 1. Nghiên cu — tìm hiu s cn thit phi nghiên cu khoa hc giáo dc mm non (1 tit) 1.1. Mc tiêu hot ng: Giúp ngi hc — Nm c ý ngha, tm quan trng ca vic nghiên cu s phát trin ca tr em trong công tác chm sóc, giáo dc tr em. — Có nhng hiu bit cn thit v tr em và s phát trin ca tr em. — Tích cc, ch ng nghiên cu c im phát trin ca tr em nhm nâng cao hiu qu công tác chm sóc, giáo dc tr em. 1.2. Thông tin ngun Tr em là i tng nghiên cu ca nhiu lnh vc khoa hc, c bit là khoa hc giáo dc mm non. Tr em là gì? Trong xã hi hin i, tr em c nhìn nhn trong mi quan h tng hòa gia cái t nhiên và cái xã hi, cái bên ngoài và cái bên trong. Theo ó, tr em c nhìn nhn nh là mt thc th t nhiên ang phát trin v nhiu mt (sinh hc, vn hóa và tâm lí) tr thành nhân cách — mt thành viên ca xã hi. T lt lòng cho n lúc trng thành (thng là vào khong 17 — 18 tui) mi a tr phi tri qua mt quá trình phát trin (development) bao gm nhiu thi kì, nhiu giai on, nhiu pha. mi giai on phát trin u mang nhng c im riêng c trng cho mi a tr. T giai on này n giai on sau là mt bc chuyn bin mang tính nhy vt, có s bin i v cht và s phát trin mt giai on va là kt qu ca giai on trc ó, va là tin cho bc phát trin tip theo. 10 | MODULE MN 35
  5. T nhng vn ã c phân tích trên, chúng ta cn nhìn nhn tr em trong tính phc hp, tính tng th ca nó. Do vy, tr em là i tng nghiên cu ca nhiu khoa hc (sinh lí hc, tâm lí hc, giáo dc hc, xã hi hc). ây chính là quan im c bn trong phng pháp lun nghiên cu tr em. c im ca tr em ngày nay Do iu kin kinh t, vn hóa — xã hi ngày nay phát trin phong phú, a dng, tr em c tha hng nhng thành tu vn minh ca nhân loi bng nhiu kênh khác nhau vi s u ái c bit, nên tr em ngày nay có nhng c im phát trin khác xa vi tr em trc ây v mi mt. — V phng din sinh hc, chiu cao, trng lng c th tr em ngày càng tng so vi nhng a tr cùng tui my chc nm trc. Tr dy thì (chín mui v phng din gii tính) sm hn trc ây t 2 n 3 nm. — V phng din tâm lí — xã hi, tr em ngày nay khôn hn (thông minh hn) tr em 10 — 15 nm trc. Tr em ngày nay tích cc, ch ng hn trong hot ng, trong các mi quan h xã hi. i sng vn hóa tinh thn ca tr em ngày nay cng phong phú hn. Vn t ra là, ngi làm công tác giáo dc phi có nhng hiu bit rng v vn hóa xã hi, hiu rõ c im ca tr em trong xã hi hin i, trên c s ó áp ng nhng nhu cu hp lí ca tr, tránh thái quá hoc gò ép tr theo khuôn mu trc ây. c im phát trin ca tr em T khi ct ting khóc chào i n tui trng thành, s phát trin ca tr din ra cc kì mnh m. Thot u ch là nhng phn x không iu kin mang tính bm sinh thit yu cho s sng còn ca tr (bn nng sinh hc nh mi sinh vt). Nh có b óc tinh vi vi h thn kinh nhy bén (c tha hng ca th h ông cha), trong quá trình tip xúc vi môi trng xung quanh, h thng phn x có iu kin nhanh chóng c thit lp, giúp tr tip thu kinh nghim xã hi, làm cho i sng tâm lí ngi c hình thành và phát trin nhanh chóng. S phát trin ca tr em mang tính không u. Xét trên bình din phát trin ca mi cá nhân, s phát trin ca tr em không din ra ng u theo con ng thng tp, êm , mà trái li, s phát trin ca tr din ra không u. Trong tin trình ó, có giai on tc phát trin nhanh, có giai on tc phát trin chm chp hn. Tr càng nh tc phát trin li càng nhanh (ta có th cân ong, o m c tng tháng, thm PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GIÁO DỤC MẦM NON | 11
  6. chí tng tun) sau ó chm li, rõ nht là mt sinh hc (3 tháng bit ly, 6 tháng bit bò, 9 tháng lò dò bit i). V s phát trin tâm lí, tinh thn, càng ln cht lng phát trin càng cao (bin i v cht). Mi mt giai on phát trin tâm lí có s phát cm mt chc nng tâm lí nào ó. Nhà giáo dc phi chp thi c có nhng tác ng kp thi, phù hp nhm to ra s phát trin ti u i sng tâm lí tinh thn ca tr (song không c nóng vi, t cháy giai on ca s phát trin). Xét trong mi quan h vi tr em khác, các giai on mà mi tr em phi tri qua là nh nhau, nhng tc , nhp phát trin ca mi a tr ( cùng tui, cùng nhóm lp) trong tng giai on có s khác nhau. S khác bit ó ta có th quan sát thy mi phng din: Th cht (chiu cao, cân nng, kh nng vn ng và hot ng ca h thn kinh); tâm lí tinh thn (tính khí, hng thú, ngôn ng, kh nng nhn thc, k nng, ). Nguyên nhân ca s không u, khác bit gia nhng a tr là do có s khác bit v nhng iu kin bên trong (cu trúc gii phu sinh lí thn kinh khác nhau, khí cht khác nhau) và nhng khác bit v iu kin bên ngoài (iu kin giáo dc gia ình, hoàn cnh gia ình, nhng tác ng xã hi khác nhau ). Nh vy, mi tr em là mt khách th riêng bit, không a tr nào ging tr nào, chúng ta không th cào bng vic nuôi dng, chm sóc, giáo dc tr em. Các yu t nh hng n s phát trin ca tr em — S phát trin ca tr em chu s chi phi không nh ca iu kin sinh hc ca chính a tr. Sinh ra lành ln, khe mnh là du hiu quan trng v s phát trin bình thng ca mt a tr. Và a tr ch có th phát trin bình thng khi nó c nuôi dng, chm sóc mt cách chu áo. Các nhà tâm lí hc khng nh rng, yu t sinh hc là tin vt cht ca s phát trin, nó quy nh chiu hng, tc , nhp ca s phát trin. Cùng mt hot ng, trong mt môi trng hot ng nh nhau, a tr có nng khiu thng hot ng tích cc và hiu qu hn tr khác. Nhng t cht, nng khiu ch là tim nng ca s phát trin. Nó ch c bc l và phát huy tác dng trong môi trng hot ng thích hp, di s hng dn — dy d ca nhà giáo dc và s n lc hot ng ca bn thân a tr. Cng cn phi nói thêm rng, n mt tui nht nh, t cht, nng khiu mi c bc l và phát trin. tui mm non, nng khiu cha c bc l rõ ràng. Do vy, chúng ta không nên vi gán cho tr nng khiu này nng khiu n khi thy tr có mt vài thành tích v lnh vc hot ng nào ó và tìm cách bi dng nó. 12 | MODULE MN 35
  7. — S phát trin ca tr em chu s chi phi ca môi trng sng ca tr. Môi trng là h thng phc tp nhng hoàn cnh t nhiên và xã hi bao quanh con ngi có nh hng trc tip n cuc sng, hot ng và phát trin nhân cách con ngi. Ngi ta chia môi trng bao quanh con ngi thành hai loi: Môi trng t nhiên: khí hu, t, nc, sinh thái Môi trng xã hi: th ch kinh t, chính tr, vn hóa, khoa hc — công ngh, Ngoài ra, ngi ta còn phân loi môi trng nh hng n s phát trin nhân cách tr em thành môi trng ln và môi trng nh. Môi trng ln: các th ch kinh t, chính tr — xã hi, các chính sách ca chính ph, Môi trng nh: gia ình, nhà trng, các mi quan h bn bè, cng ng, nh hng trc tip n cuc sng và hot ng ca cá nhân. Môi trng tác ng mnh m n s phát trin nhân cách tr em. Nó là iu kin cn ca s hình thành và phát trin nhân cách. a tr, vì mt lí do nào ó, không c sng trong môi trng xã hi loài ngi thì không có nhân cách. S phong phú v i sng tinh thn ca a tr ph thuc vào môi trng sng và hot ng ca chúng. Thay i môi trng sng và hot ng là iu kin quan trng thay i, phát trin nhân cách tr em. — Giáo dc ca ngi ln gi vai trò ch o trong s hình thành và phát trin nhân cách tr em. Giáo dc gi vai trò ch o — nh hng, t chc, iu khin s phát trin ca tr em. Giáo dc to c hi thun li cho s phát trin ti u mi kh nng ca tr em; tr giúp cho nhng tr em kém may mn hòa nhp và c hng c hi bình ng v chm sóc, giáo dc. la tui mm non, giáo dc gia ình gi vai trò quan trng. Có th nói, gia ình là trng hc u tiên ca a tr; cha m, c bit là ngi m là thy dy u tiên ca tr em. — Hot ng tích cc ca bn thân a tr quyt nh trc tip s phát trin nhân cách ca chúng. Trong cuc sng, a tr không c hot ng, không c giao lu tip xúc vi ngi ln, vi nhng tr em khác, i sng tâm lí tinh thn ca a tr s tr nên nghèo nàn. Bi l, thông qua hot ng và giao lu vi ngi ln và nhng tr em khác, a tr tip thu, lnh hi nn vn hóa xã hi, phát trin kh nng, t cht ca bn thân. Có th nói, thông qua hot ng và giao tip tr hc làm ngi. Nh vy, mt a tr c phát trin bình thng, ngi ln — nhng nhà giáo dc cn phi bo v, nuôi dng, chm sóc cho c th a tr phát trin bình thng, c bit là b não; to môi trng sng và hot ng phong phú, lành mnh, khích l tr tích cc hot ng, giao tip vi ngi ln, vi nhng tr em khác. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GIÁO DỤC MẦM NON | 13
  8. S cn thit phi nghiên cu khoa hc giáo dc mm non Nhng thông tin trình bày trên ây cho ta thy, vic nghiên cu c im phát trin ca tr em và nhng yu t nh hng n s phát trin ca tr em là rt cn thit trong công tác chm sóc, giáo dc tr em. Da trên kt qu nghiên cu khoa hc chúng ta xây dng c k hoch và t chc chm sóc, giáo dc phù hp vi c im, nhu cu phát trin ca tr: T nhu cu dinh dng n nhu cu hot ng, giao lu, giao tip phù hp vi c im phát trin ca tng tui và mi cá nhân tr em. Thc tin cho thy, tr em là i tng nghiên cu ca nhiu khoa hc, vì nuôi dy tr em là công vic hng ngày mà ai cng có th làm c, nhng ngi ln thng không bit rng khi ã qua thi th u, mình ã quên i rt nhiu nhng gì din ra trong cuc sng ca tr, nên trong nhiu trng hp h li suy t ngi ln ra tr em theo kiu “suy bng ta ra bng ngi”. Vì vy, vic hiu bit tr em thng theo kinh nghim sn có ca mi ngi, cha t ti mc khái quát cn thit, cha phi là khoa hc mà ch là kinh nghim ch ngha. Vic xây dng h thng lí lun khoa hc v tr em bng phng pháp chng minh cht ch là ht sc cn thit nhm ch o vic nuôi dy tr nh, áp ng c nhng yêu cu do cuc sng mi t ra th k XXI. Quan sát thc tin cho thy, nhiu a tr mc dù sinh ra trong mt gia ình khá gi song vn suy dinh dng. Mt s béo phì quá sm do tha dinh dng. Béo phì, suy dinh dng là do công tác chm sóc — nuôi dng ca ngi ln không hp lí, thiu hiu bit v nhu cu dinh dng ca tr. a tr ch phát trin bình thng (cân i, hài hòa) khi nó c nuôi dng vi mt ch dinh dng hp lí. Quá tha hoc không cân i gia các thành phn dinh dng (quá nhiu tht, cá nhng li thiu rau, thiu u, ) u không có li cho s phát trin ca tr. 1.3. Tin trình hot ng c thông tin ngun, tài liu tham kho có liên quan, quan sát s phát trin ca mt hoc hai a tr, kt hp vi nhng hiu bit ca bn thân, thc hin mt s yêu cu sau: 1) S phát trin ca tr em la tui mm non có c im gì ni bt? Ly ví d thc tin minh ha. 2) So sánh c im phát trin ca tr em ngày nay vi tr em trc ây v phng din sinh hc, tâm lí — xã hi. Có ví d c th minh ha. 14 | MODULE MN 35
  9. 3) Xác nh vai trò ca mi yu t nh hng n s phát trin ca tr em. Trên c s ó t ra nhng yêu cu cn thit phát huy vai trò ca các yu t này i vi s phát trin ca tr em. 4) Quan sát hai a tr: mt tr béo phì, mt tr suy dinh dng hai gia ình có iu kin kinh t khá gi nh nhau. Ch ra nguyên nhân ca s phát trin không bình thng ca hai a tr. T ó a ra li khuyên cn thit cho các gia ình này. 5) T vic thc hin các yêu cu trên t rút ra s cn thit phi nghiên cu khoa hc giáo dc mm non. 1.4. Thông tin phn hi — Tr em là mt thc th t nhiên ang phát trin. S phát trin ca tr din ra vi gia tc ln, song không u v c phng din th cht ln tâm lí. V phng din th cht, tr càng nh gia tc phát trin càng ln (ta có th quan sát thy tng tun, tng tháng). V phng din tâm lí, càng ln cht lng phát trin tâm lí càng cao. S phát trin ca mi tr khác nhau là khác nhau. Do vy, nhà giáo dc cn hiu c im phát trin ca tr, trên c s ó có nhng phng pháp, bin pháp chm sóc giáo dc phù hp vi tng giai on phát trin ca tr, vi tng tr (không cào bng v phng pháp, bin pháp giáo dc i vi mi tr em). — S phát trin ca tr em chu nh hng ca nhiu yu t: sinh hc, môi trng, công tác chm sóc giáo dc ca ngi ln và tính tích cc hot ng ca bn thân a tr. Nhà giáo dc cn phi nghiên cu nm c vai trò ca các yu t nh hng n s phát trin ca tr em và có nhng bin pháp cn thit phát huy vai trò ca các yu t này trong công tác giáo dc tr em. — Tr em ngày nay có s khác bit khá ln so vi trc ây, do vy vic i mi cách nhìn nhn và chm sóc giáo dc tr em cho phù hp vi xu th phát trin ca thi i là rt cn thit. — Vic nghiên cu khoa hc giáo dc mm non giúp cho nhà giáo dc (giáo viên mm non và các bc cha m) có nhng hiu bit v s phát trin ca tr. Trên c s ó xây dng và thc hin k hoch chm sóc, giáo dc tr t hiu qu. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GIÁO DỤC MẦM NON | 15
  10. Hot ng 2. Nghiên cu nhng quan im tip cn trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non (1 tit) 2.1. Mc tiêu hot ng — Giúp ngi hc nm c các quan im cn quán trit khi nghiên cu khoa hc giáo dc mm non. — Bit quán trit các quan im tip cn phù hp trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non. 2.2. Thông tin cho hot ng nghiên cu mt cách khách quan, khoa hc v khoa hc giáo dc mm non, chúng ta cn có nhng quan im tip cn phù hp. Di ây là mt s quan im cn nm vng: — Quan im h thng — cu trúc trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non — Quan im h thng — cu trúc là mt lun im quan trng trong phng pháp lun nghiên cu khoa hc, phng pháp lun nhn thc. — H thng là tp hp các thành t to thành mt chnh th trn vn, n nh và vn ng theo quy lut chung, mang tính cht tng hp. — Cu trúc là toàn b nhng quan h bên trong gia các thành phn to nên mt chnh th. Mi s vt hin tng là mt h thng bao gm nhiu thành t, có quan h tác ng qua li vi nhau trong mt chnh th thng nht, n nh và luôn luôn vn ng theo mt quy lut nào ó. Quan im h thng — cu trúc vch ra con ng nghiên cu các i tng trên c s phân tích các i tng thành các b phn nghiên cu mt cách sâu sc nhm tìm ra tính h thng, tính toàn vn ca i tng, tìm ra nhng mi quan h gia các thành t ca h thng và gia h thng vi môi trng, nói cách khác là gia h thng nh vi h thng ln. Quan im h thng — cu trúc là công c phng pháp lun giúp ngi nghiên cu khám phá nhng i tng phc tp to ra mt sn phm khoa hc có cu trúc lôgic cht ch. Nghiên cu khoa hc giáo dc mm non theo quan im h thng — cu trúc là nhìn nhn, ánh giá mi vn ca công tác giáo dc mm non trong mt chnh th thng nht gm nhiu thành t có mi quan h qua li nhau, tác ng ln nhau, không có yu t nào c lp. 16 | MODULE MN 35
  11. Trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non, quan im h thng — cu trúc có vai trò nh hng rt quan trng, theo quan im này, tr em c coi là mt i tng toàn vn vi nhng c im, nhng mi quan h ca chúng trong mt h thng — cu trúc nht nh. Quan im h thng — cu trúc giúp khc phc ch ngha tn mn và ch ngha chc nng, ch bit xem xét các mt tách ri, các khía cnh riêng l tr em, nh tách bch các mt th cht, trí tu, o c, thm m mà không hiu rõ mi quan h qua li gia các mt ó, nh hng tng th ca chúng qua quá trình phát trin ng b tr em. Nghiên cu i tng theo quan im h thng — cu trúc cn phi chú ý my im sau ây: — Khi nghiên cu i tng cn phân tích chúng ra thành các thành t xem xét mt cách sâu sc. — Cn nghiên cu y các quan h qua li gia các thành t trong h thng tìm ra cu trúc và quy lut phát trin ni ti ca h thng. — Cn xác nh c thành t trung tâm hay ht nhân trong h thng th bc ca mt cu trúc toàn vn và tác ng chi phi ca thành t ht nhân i vi các thành t khác trong h thng. — Cn t i tng trong môi trng, trong hoàn cnh phát trin c th ca nó thy c tác ng qua li gia i tng vi môi trng, c bit là xác nh c nhng iu kin thun li cho s phát trin ca i tng. — Kt qu nghiên cu phi c trình bày mt cách rõ ràng, vi mt h thng lí lun cht ch, có tính logic cao. Quan im tip cn lch s trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non. Mi s vt u có ngun gc phát sinh và quá trình phát trin, nên khi nghiên cu cn phi xem xét i tng mt cách toàn din và trong sut quá trình phát sinh và phát trin ca nó, tc là nghiên cu theo quan im lch s (hay còn gi là quan im phát trin). S tht lch s bao gi cng có nhng nguyên nhân, ó là nhng iu kin thúc y hay trì hoãn tin trình phát trin ca nó. Nu có iu kin thun li s giúp cho các nhân t mi, tích cc phát trin c nhanh chóng. Ngc li, trong iu kin khó khn, nhng nhân t tiêu cc có dp ni lên ln át nhng nhân t tích cc làm cho tin trình lch s b chm li. Nghiên cu khoa hc giáo dc mm non theo quan im lch s v thc cht là xem xét a tr trong quá trình phát trin ca nó trong PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GIÁO DỤC MẦM NON | 17
  12. không gian, thi gian c th vi nhng iu kin nht nh, c bit là trong mi quan h gia phát trin vi giáo dc; xác nh c mi quan h k tha, phát trin ca các thành tu trc ó, các quy lut phát trin ca i tng. Da vào các quy lut phát trin ca i tng d báo xu th phát trin ca nó, trên c s ó thit k ni dung, phng pháp giáo dc phù hp vi tin rình phát trin ca i tng. Mt s lu ý khi quán trit quan im tip cn lch s trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non: — Cn phi theo dõi quá trình phát trin ca tr trong không gian, thi gian, hoàn cnh c th. — Cn phi nhìn nhn s phát trin ca a tr theo con mt ng: Có th thay i, iu chnh c s phát trin ca tr khi ta iu chnh ni dung, thay i phng pháp giáo dc và ci to môi trng giáo dc. — Cn phi nhìn nhn s phát trin ca a tr trong mi quan h k tha, phát trin nhng thành tu trc ó trong nhng iu kin khách quan và ch quan c th. Quan im tip cn tích hp trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non Quan im tích hp coi t nhiên — xã hi — con ngi là mt th thng nht tác ng qua li vi nhau. Quan im tích hp trong nghiên cu khoa hc òi hi mt s kt hp, an xen, lng ghép các mng tài, các góc nghiên cu chung. Quan im tích hp là mt t tng tin b ang c áp dng rng rãi trong nghiên cu khoa hc, c bit là trong vic nghiên cu khoa hc giáo dc mm non. Trc ht vì khoa hc giáo dc mm non là mt lnh vc nghiên cu mang tính phc hp, òi hi phi có nhiu khoa hc tham gia (nh sinh vt hc, tâm lí hc, giáo dc hc, xã hi hc và nhiu khoa hc khác). Trong 6 nm u tiên, s phát trin ca tr tuy t ti mt tc rt nhanh, các chc nng sinh lí và tâm lí ang hình thành nhng cha tht rõ nét và cha tách bch rch ròi nh ngi ln. Do ó, hiu rõ v tr em, ngi ta ã s dng nhiu phng pháp mt cách tng hp nhiu mng tài thuc nhiu khoa hc khác nhau. T quan im tích hp, trong giáo dc tin hc ng, ngi ta ã kt hp gia vic chm sóc sc kho và dy d tr em. Mun t ti hiu qu khi thc hin hai nhim v này cn lng ghép, an xen, hoà quyn chúng 18 | MODULE MN 35
  13. vi nhau. Có ngha là khi chm sóc sc kho cn chú ý tranh th thi c dy d tr, ngc li, trong khi dy d phi chú ý n trng thái sc kho ca tr. Cng theo quan im tích hp, thì vic xây dng chng trình giáo dc tr mm non không nên xut phát t logic ni ti ca mi khoa hc phân chia chng trình thành nhng b môn mt cách rch ròi nh trng ph thông, mà phi xut phát t yêu cu hình thành nhng thuc tính, nhng nng lc chung hng ti s phát trin chung ca tr hình thành nn tng nhân cách ban u cho tr em. Mt s lu ý khi quán trit quan im tích hp trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non: — Khi nghiên cu mt vn nào ó trong khoa hc giáo dc mm non cn s dng nhng phng pháp và thành tu ca nhiu lnh vc khoa hc liên quan: sinh lí hc, tâm lí hc, xã hi hc, nghiên cu và gii thích nó mt cách thu áo. — Cn xem xét mi quan h gia chm sóc và giáo dc (gia nuôi và dy); mi quan h ca các mt: sinh lí — th cht vi trí tu, tình cm, tính cách, — Mi hot ng giáo dc trng mm non có tác dng giáo dc nhiu mt. Do vy cn tích hp nhiu ni dung giáo dc vào tng hot ng giáo dc trng mm non. Quan im tip cn hot ng trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non Quan im tip cn hot ng là mt lun im quan trng trong phng pháp lun nghiên cu khoa hc giáo dc mm non, nó ch ra rng, tâm lí — nhân cách tr c bc l trong hot ng, trong sn phm hot ng và hình thành bng hot ng ca chính mình. Do ó, ngi nghiên cu cn coi a tr là mt ch th hot ng phát trin tâm lí và hình thành nhân cách ca mình. Không nên cho a tr ch là mt i tng chu s tác ng ca giáo dc mt cách th ng mà là mt ch th hot ng t sinh ra mình. Tr em hot ng tr thành mt nhân cách, mt thành viên ca xã hi, có th sng và hot ng có kt qu trong xã hi vn minh. iu quan trng hn c là ngi ln cn t chc hot ng cho tr em theo yêu cu giáo dc ca mình. Ngha là mun hình thành mt phm cht hay mt chc nng nào y thì trc ht cn phi t chc cho tr nhng hot ng có i tng bên ngoài tng ng và cn phi t chc PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GIÁO DỤC MẦM NON | 19
  14. cho tr thc hin nhng hành ng, nhng vic làm có nh hng c th, theo c ch nhp tâm mà thành tâm lí, nhân cách ca chúng. Mt s lu ý khi quán trit quan im tip cn hot ng trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non: — Cn t chc các hot ng a dng, phong phú phù hp vi la tui hình thành, phát trin tâm lí — nhân cách cho tr. — Cn nghiên cu s phát trin ca tr em trong chính hot ng thc tin ca tr. — Mi giai on phát trin ca tr có mt hot ng ch o chi phi cuc sng ca tr, cn c bit quan tâm n s phát trin ca a tr trong hot ng này. Quan im tip cn thc tin trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non Thc tin là toàn b nhng hot ng vt cht có tính cht lch s xã hi ca con ngi làm bin i t nhiên và xã hi. Din bin ca thc tin bao gi cng mang tính cht khách quan, vi nhng s kin a dng, phc tp và phát trin theo nhiu hng, thm chí còn y mâu thun. Thc tin i vi nghiên cu khoa hc nói chung, i vi nghiên cu khoa hc giáo dc mm non nói riêng ht sc quan trng vì: — Nghiên cu khoa hc phi bt ngun t thc tin. Nhu cu gii quyt mâu thun ca thc tin là ng lc thúc y mi hot ng nghiên cu khoa hc. Các s kin ca thc tin li là nhng gi ý cho nhng ý tng, cho nhng tài nghiên cu khoa hc. Chính vì th mà mi tài nghiên cu khoa hc phi xut phát t thc tin, phc v thc tin. ó cng là mc ích ca hot ng khoa hc nói chung. — Nhng s kin trong thc tin luôn luôn là nhng c liu cung cp cho ngi nghiên cu khoa hc nm bt nhng c im ca i tng nghiên cu và phát hin quy lut ca chúng. Do ó ngi nghiên cu khoa hc cn bám sát thc tin, theo dõi din bin ca i tng ngay trong thc tin sinh ng. Thc tin luôn luôn là mnh t màu m em li sc sng cho nhng lí lun khoa hc. — Nhng khái quát khoa hc ch tr thành chân lí khi c thc tin kim nghim và ánh giá. Thc tin là tiêu chun ánh giá các sn phm khoa hc chính xác nht. Nhng lí thuyt khoa hc úng luôn c thc tin minh ho mt cách sinh ng, y thuyt phc và li tr thành ngn 20 | MODULE MN 35
  15. uc soi ng cho hot ng thc tin. Trái li, nhng lí thuyt khoa hc sai lm s b chính thc tin ào thi và s không có ch ng trong cuc sng ca con ngi. Tóm li, thc tin va là ngun gc, va là ng lc, va là mc ích, va là tiêu chun ánh giá i vi mi lí thuyt khoa hc. ng trc ngng th k XXI, thc tin chm sóc và giáo dc tr em nc ta cng t ra nhiu vn cn phi nghiên cu nhm ti mt s phát trin ti u cho tr em — nhng công dân tng lai — ch nhân ca t nc. Nghiên cu tr em cn ng vng trên quan im thc tin mi hi vng i mi hot ng nghiên cu khoa hc v tr em, mang li li ích thc tin cho s nghip chm sóc và giáo dc tr em ca nc ta. Mt s lu ý khi quán trit quan im thc tin trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non: — Mi nghiên cu khoa hc cn da vào hoàn cnh thc tin, phi c chng minh bng thc tin. — Mi nghiên cu khoa hc không c xa ri thc tin hoc mâu thun vi thc tin; phi hng vào phc v thc tin (ci to thc tin nhm nâng cao cht lng giáo dc mm non). 2.3. Tin trình hot ng c thông tin ngun, tài liu tham kho có liên quan, kt hp vi nhng hiu bit ca bn thân, thc hin mt s yêu cu sau: 1) Trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non cn quán trit nhng quan im tip cn nào? Trình bày ni dung ca tng quan im; gii thích ti sao phi quán trit quan im ó. 2) Mi quan im tip cn có nhng òi hi nht nh. Hãy nêu nhng yêu cu c bn khi quán trit tng quan im. Cho ví d minh ha. 3) Vn dng nhng hiu bit v các quan im tip cn trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non vào vic xem xét, ánh giá mt mt nào ó tr lp mình ph trách (nh s phát trin th cht hay s phát trin trí tu/tình cm/tính nt ca mt s tr trong nhóm/lp). 2.4. Thông tin phn hi Trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non cn quán trit 6 quan im. Mi quan im có nhng yêu cu nht nh khi quán trit nó trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non. C th là: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GIÁO DỤC MẦM NON | 21
  16. Quan im 1. Quan im h thng — cu trúc. Quan im này cho rng, mi nghiên cu, ánh giá tr em phi t trong mt chnh th thng nht ca nhiu thành t có mi quan h tác ng, chi phi ln nhau, ch không xem xét nó mt cách c lp. Quan im 2. Quan im tip cn lch s. Quan im này cho rng, khi nghiên cu mt vn nào ó ca khoa hc giáo dc mm non cn xem xét nó trong không gian, thi gian, hoàn cnh c th, nhng mi quan h nht nh. S phát trin ca tr em din ra theo nhiu giai on. S phát trin ca mi giai on là s k tha nhng thành tu phát trin ca giai on trc ó. Giáo dc ch có hiu qu khi ni dung, phng pháp giáo dc phù hp vi c im phát trin ca tr. Quan im 3. Quan im tích hp. Quan im này cho rng, khoa hc giáo dc mm non là mt khoa hc mang tính phc hp. Do vy khi nghiên cu khoa hc giáo dc mm non cn s dng nhiu phng pháp ca các lnh vc khoa hc khác nhau: sinh lí hc, tâm lí hc, xã hi hc, Xem xét mt vn nào ó trong khoa hc giáo dc mm non cn xem xét nó trong mi quan h vi các mt, các yu t khác. Quan im 4. Quan im tip cn hot ng. Quan im này cho rng, tâm lí — nhân cách tr c bc l trong hot ng, trong sn phm hot ng và hình thành bng hot ng ca chính mình. Do ó, ngi nghiên cu cn coi a tr là mt ch th hot ng phát trin tâm lí và hình thành nhân cách ca mình và cn phi nghiên cu tr em trong hot ng và thông qua sn phm hot ng. Quan im 5. Quan im thc tin. Quan im này cho rng, thc tin va là ngun gc, va là ng lc, va là mc ích, va là tiêu chun ánh giá i vi mi lí thuyt khoa hc. Do vy khi nghiên cu khoa hc giáo dc mm non cn bám sát thc tin, ly thc tin kim nghim và hng vào ci to thc tin, nâng cao cht lng chm sóc, giáo dc mm non. ánh giá ni dung 1 1) Quan sát s phát trin th cht và tâm lí tinh thn ca mt nhóm tr (5 — 10 tr) mt tui trong mt hc kì, ghi li c im phát trin ca nhóm tr. Trên c s ó xác nh ni dung, phng pháp, bin pháp chm sóc, giáo dc nhóm tr này; t ánh giá s phù hp và hiu qu ca các phng pháp, bin pháp mà mình thng s dng trc ây trong vic chm sóc, giáo dc nhóm tr này. 22 | MODULE MN 35
  17. 2) Thm mt vài gia ình, trao i vi các bc cha m v công tác chm sóc, giáo dc tr. Trên c s ó rút ra kt lun v nh hng ca gia ình và giáo dc gia ình n s phát trin ca tr. 3) c và suy ngm tình hung thc tin sau: Cháu An, 3 tui, con u lòng ca mt gia ình khá gi, song li b suy dinh dng, tính tình nhõng nho, bng bnh, luôn tranh giành chi vi bn, Bng hiu bit ca mình v s phát trin ca tr em và các quan im tip cn nghiên cu khoa hc giáo dc mm non, hãy: a) Gii thích, bình lun v nhng biu hin trên ca cháu An. b) Có th thay i, iu chnh c nhng hin tng trên ca cháu An không? iu kin thay i, iu chnh nhng hin tng trên ca cháu An là gì? 4) Su tm mt công trình khoa hc (Bài báo c ng trong tp chí, k yu khoa hc, sách báo) ca ng nghip hoc ca mt nhà khoa hc, c và ch ra nhng quan im tip cn mà tác gi bài báo ã vn dng — quán trit phân tích, bình lun kt qu nghiên cu. Nội dung 2 CÁC PHNG PHÁP NGHIÊN CU KHOA HC GIÁO DC MM NON Hot ng 1. Nghiên cu khái quát chung v phng pháp nghiên cu khoa hc giáo dc mm non (1 tit) 1.1. Mc tiêu hot ng — Giúp ngi hc nm c khái nim, c im ca phng pháp nghiên cu khoa hc giáo dc mm non. — Nm c các nhóm phng pháp nghiên cu khoa hc giáo dc mm non và chc nng ca nó. 1.2. Thông tin ngun Khái nim v phng pháp nghiên cu khoa hc Phng pháp nghiên cu khoa hc là cách thc con ngi tip cn bn cht và quy lut vn ng và phát trin ca i tng, trên c s ó xác nh phng thc, bin pháp tác ng phù hp nhm mang li li ích cho con ngi. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GIÁO DỤC MẦM NON | 23
  18. Phân tích bn cht ca phng pháp nghiên cu khoa hc, chúng ta có th thy nó có mt s c im sau: Tính ch th và tính i tng + Tính ch th: Phng pháp là cách làm vic ca ch th nhm ti i tng khám phá s vn ng và phát trin ca nó. Tính ch th c th hin ch, cùng mt phng pháp nghiên cu trên cùng mt i tng, song kt qu nghiên cu ca mi nhà nghiên cu có th khác nhau. iu ó ph thuc vào trình và cách thc s dng phng pháp trong quá trình nghiên cu ca mi ngi. + Tính i tng: Phng pháp là cách làm vic ca ch th nhm vào i tng cho nên ngi nghiên cu trc ht cn xut phát t nhng c im ca i tng, do vy phng pháp bao gi cng gn lin vi i tng. Hn th na ngi nghiên cu li cn phi bit tính n các mi quan h gia nó vi nhng iu kin khách quan, cho nên phng pháp không ch mang tính i tng mà nói rng ra nó còn mang tính khách quan. Chính tính khách quan li quy nh vic la chn cách này hay cách kia trong hot ng ca ch th nhm khám phá các i tng. Trong nghiên cu khoa hc, cái ch quan bao gi cng tuân th cái khách quan. Cái khách quan t chúng cha phi là phng pháp nghiên cu. Tính mc ích Nghiên cu khoa hc bao gi cng hng ti mc ích là khám phá nhng thuc tính bn cht và quy lut vn ng ca i tng nhm ci to th gii. Mc ích ca nhng tài nghiên cu khoa hc là cái nh hng, ch o vic tìm kim và la chn các phng pháp mt cách thích hp. Mt khác, nu la chn c nhng phng pháp chính xác s giúp cho ngi nghiên cu t ti mc ích mt cách chc chn và thun li. Nu chch mc ích thì phng pháp dù có hay n my cng không mang li li ích gì. Phng pháp nghiên cu chu s quy nh ca ni dung nghiên cu Phng pháp nghiên cu có mi quan h cht ch vi ni dung ca các vn nghiên cu. Phng pháp là hình thc vn ng ca ni dung, mi ni dung cn nghiên cu òi hi có phng pháp nghiên cu phù hp. Nh vy, ni dung nghiên cu quy nh vic la chn phng pháp; ngc li, nu la chn c phng pháp phù hp s khám phá c 24 | MODULE MN 35
  19. nhng iu mà ni dung cn làm sáng t. Do vy mi tài nghiên cu khoa hc cn xây dng cho mình h phng pháp phù hp. Mi phng pháp có mt cu trúc nht nh gm mt h thng các thao tác nht nh vi các phng tin cn thit. Mi phng pháp có mt trình t các bc nghiên cu vi mt h thng các thao tác c th có s h tr ca mt s phng tin nghiên cu nht nh. Phng tin và phng pháp tuy là hai lnh vc khác nhau, nhng li luôn luôn gn bó cht ch vi nhau. Tu theo phng pháp nghiên cu, ngi ta chn nhng phng tin sao cho thích hp; còn phng tin luôn luôn h tr cho phng pháp nhm t ti kt qu. Phng tin càng có cht lng cao, càng to cho phng pháp t ti s thành công nhanh chóng ca tài. Các phng pháp nghiên cu khoa hc giáo dc mm non Nh chúng ta ã bit, tr em là mt i tng nghiên cu mang tính phc hp, mi khía cnh dù là mt b phn nh u là mt tài nghiên cu khá phc tp. Do ó, nghiên cu tr em cn có h thng phng pháp phong phú. Thông thng mi tài nghiên cu khoa hc giáo dc mm non u s dng ba nhóm phng pháp sau ây: — Nhóm phng pháp nghiên cu lí lun. Chc nng ca nhóm phng pháp này, trc ht là nh hng cho vic nghiên cu tài, vch ra con ng tip cn i tng, ch o vic la chn các phng pháp c th khám phá c im và quy lut phát trin ca tr em v mt khía cnh nht nh. Chc nng th hai ca nhóm phng pháp này là xây dng h thng khái nim công c cho vic nghiên cu. Chc nng th ba là khái quát t nhng c liu khoa hc thu thp c thành nhng kt lun khoa hc, cao hn na ó là nhng lí thuyt khoa hc. — Nhóm phng pháp nghiên cu thc tin. ó là nhóm các phng pháp trc tip tác ng vào i tng ang tn ti trong thc tin làm bc l bn cht và quy lut vn ng ca các i tng y. i vi mt công trình nghiên cu tr em, nhóm phng pháp này óng vai trò ch lc, nó có chc nng t chc thc hin công vic tìm tòi, khám phá, phát hin nhng iu cha bit v i tng nghiên cu; su tm các c liu khoa hc, ch ra nhng c im trong quá trình vn ng, bin i ca i tng, t ó mà thy c quy lut phát trin ca tr em khía cnh ang nghiên cu. Nhóm phng pháp này bao gm nhiu phng pháp nh: phng pháp quan sát, thc nghim, trò PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GIÁO DỤC MẦM NON | 25
  20. chuyn, iu tra, nghiên cu sn phm hot ng, trc nghim (test) Tt c thng nht li thành mt h thng, b sung cho nhau nhm thc hin nhng nhim v nghiên cu ca tài. Trong ó có mt phng pháp công hiu nht c chn làm ch o, còn các phng pháp khác óng vai trò h tr. Kt qu do nhóm phng pháp này mang li thng muôn màu muôn v và rt sinh ng. Sc sng ca tài ch yu là do nhóm phng pháp nghiên cu thc tin to ra. — Nhóm phng pháp x lí s liu. Ngoài hai nhóm trên, ngày nay ngi ta còn b sung thêm mt nhóm phng pháp nghiên cu na giúp cho vic nghiên cu t ti kt qu rõ ràng và chính xác. ó là nhóm phng pháp x lí s liu bng các phng tin toán hc. Trong khoa hc hin i, vic xâm nhp ca toán hc vào mi ngành ã mang li cho khoa hc thêm mt sc mnh mi — ó là vic nh lng các mc và trình phát trin ca i tng nghiên cu, b sung cho vic nh tính vn ã có trong các công trình nghiên cu khoa hc do các phng pháp trên mang li. Trong mt công trình nghiên cu khoa hc, nh tính và nh lng là hai công vic khác hn nhau, nhng chúng li quan h cht ch vi nhau, h tr cho nhau cui cùng là cho ra mt sn phm nghiên cu khoa hc có tin cy cao. c bit, trong khoa hc giáo dc mm non, bên cnh nghiên cu nh tính, vic nghiên cu nh lng óng vai trò không kém phn quan trng, bi l tr em là mt thc th ang phát trin. Bng phng pháp nh lng có th cho ta bit mt cách rõ ràng v mt phm cht hay mt chc nng nào ó ca tr ang phát trin nhanh hay chm. iu ó nói lên rng, a tr ang có c hi tt phát trin, ngi ln nên to mi iu kin giúp cho s phát trin ó t ti trình ti u. iu ó cng có th nói lên rng a tr ang trong tình trng chm phát trin hoc ang gp nhiu khó khn trong bc ng phát trin ca mình, òi hi ngi ln phi tìm cách giúp , to mi iu kin cn thit tr vt qua tình trng trì tr này. 1.3. Tin trình hot ng c thông tin ngun, tài liu tham kho có liên quan, kt hp vi nhng hiu bit ca bn thân, thc hin mt s yêu cu sau: 1) Gii thích ti sao phng pháp nghiên cu khoa hc mang tính ch th, tính i tng và chu s quy nh ca ni dung nghiên cu? Ly thc tin chng minh. 26 | MODULE MN 35
  21. 2) Trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non ngi ta thng s dng nhng phng pháp nào? Hãy lit kê các phng pháp nghiên cu ó và xp chúng thành các nhóm: nhóm phng pháp nghiên cu lí lun; nhóm phng pháp nghiên cu thc tin; nhóm phng pháp toán hc thng kê. 1.4. Thông tin phn hi Phng pháp nghiên cu khoa hc là cách thc con ngi tip cn bn cht và quy lut vn ng và phát trin ca i tng, trên c s ó xác nh phng thc, bin pháp tác ng phù hp nhm mang li li ích cho con ngi. Trong khoa hc giáo dc mm non ngi ta thng s dng ba nhóm phng pháp nghiên cu khoa hc: Nhóm phng pháp nghiên cu lí lun, nhóm phng pháp nghiên cu thc tin, nhóm phng pháp toán hc thng kê. Mi nhóm phng pháp nghiên cu có nhng chc nng nht nh trong quá trình nghiên cu khoa hc. Hot ng 2. Nghiên cu — tìm hiu nhng phng pháp nghiên cu lí lun trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non (1 tit) 2.1. Mc tiêu hot ng — Giúp ngi hc nm c bn cht, c im ca các phng pháp nghiên cu lí lun trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non. — Giúp ngi hc hiu và vn dng c quy trình s dng các phng pháp nghiên cu lí lun trong vic xây dng c s lí lun cho tài nghiên cu khoa hc. 2.2. Thông tin ngun Trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non, phng pháp nghiên cu lí lun c s dng nh là cách thc thu thp và x lí thông tin khoa hc trên c s nghiên cu các vn bn tài liu, trong ó có c nhng công trình nghiên cu lí lun thuc các trng phái vi nhng quan im khác nhau v tr em ã tn ti lâu bn trc ó. Bng t duy khoa hc, ngi nghiên cu có th xây dng nên h thng lí thuyt ca mình hoc khng nh hay ph nh nhng lun im khoa hc ang c bàn lun, tranh cãi, hoc phê phán nhng lí thuyt sai lm ã nh hng xu n vic nuôi dy tr em trong thc t. i vi bt c mt tài nghiên cu khoa hc nào v tr em u cn tin hành nghiên cu các quan im lí lun nhm nh hng cho toàn b PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GIÁO DỤC MẦM NON | 27
  22. quá trình nghiên cu, ch o vic la chn các phng pháp nghiên cu thc tin, khai thác và x lí các c liu khoa hc Nói cách khác, trc khi bt tay vào nghiên cu thc tin, ngi nghiên cu cn hình thành cho mình mt t tng khoa hc rõ ràng. Có nhiu phng pháp nghiên cu lí lun, sau ây là mt s phng pháp ch yu thng c dùng trong các công trình nghiên cu khoa hc giáo dc mm non. Phng pháp phân tích — tng hp lí thuyt Phân tích là vic tách i tng ra thành nhiu b phn, nhiu chi tit xem xét i tng mt cách k lng nhiu mt, nhiu góc khác nhau. Còn thao tác tng hp li nhm gp các b phn, các chi tit ã c phân tích theo mt hng nht nh to thành mt chnh th, nh ó i tng c nhìn nhn mt cách toàn din và sâu sc. Tuy hai thao tác này i lp nhau, nhng chúng li thng nht bin chng vi nhau, chúng luôn i lin vi nhau, thiu phân tích thì không th có tng hp; ngc li, không có tng hp thì phân tích tr nên vô ngha. Trong khi nghiên cu khoa hc giáo dc mm non, phân tích — tng hp lí thuyt là mt phng pháp c bn không th thiu c i vi vic xây dng nhng lun c khoa hc v tr em. Thông thng phng pháp này c s dng bc khi u ca vic nghiên cu lí lun hoc cho mt công trình nghiên cu thun tuý lí lun, hoc t c s lí lun cho mt công trình nghiên cu thc tin. Phng pháp phân loi và h thng hoá lí thuyt Phân loi là phng pháp sp xp các tài liu khoa hc thành mt h thng logic cht ch theo tng n v kin thc, tng vn khoa hc có cùng du hiu bn cht, cùng mt hng phát trin. H thng hoá lí thuyt là sp xp tri thc khoa hc thành h thng trên c s mt mô hình lí thuyt làm cho hiu bit ca ta v i tng nghiên cu y , sâu sc hn. T ó ta xây dng mt lí thuyt mi hoàn chnh. Phân loi và h thng hoá là hai thao tác luôn luôn i lin vi nhau, h tr và b sung cho nhau. Nh ó, các tài liu khoa hc vn có kt cu phc tp v ni dung tr nên d nhn thy, d s dng theo mc ích nghiên cu ca tài. Phng pháp phân loi và h thng hoá bao gi cng da vào kh nng khái quát hoá. Trình khái quát cao, ó là iu kin ngi nghiên cu t ti nh cao ca lí lun. 28 | MODULE MN 35
  23. Trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non, phng pháp phân loi và h thng hoá lí thuyt óng vai trò rt quan trng, nh ó mà các lí thuyt khoa hc v tr em mang tính khái quát hoá cao, nh hng cho công vic nghiên cu thc tin và có tác dng ch o mnh m s nghip chm sóc và giáo dc tr em. Phng pháp c th hoá lí thuyt Mi lí thuyt khoa hc bao gi cng tn ti dng tru tng, c xây dng nên bi nhng khái nim khoa hc. Do vy, mun c d hiu, d s dng vào thc tin, ngi nghiên cu cn c th hoá nhng vn ã c khái quát hoá trong lí thuyt ca mình bng phng pháp minh ho và phng pháp mô hình hoá. Phng pháp minh ho là cách thc s dng nhng s kin sinh ng có thc trong thc tin làm sáng t lí thuyt, làm cho cái tru tng trong khoa hc tr thành s vt và hin tng d nhìn thy, d nm bt. Chính nhng s kin in hình trong thc tin không nhng là cái minh ho mt cách có hiu qu nht cho lí thuyt, mà còn b sung cái mi cho lí thuyt; nh ó, lí thuyt luôn gn vi thc tin và có c c hi phát trin mãi lên. úng nh nhn nh ca Gt, nhà th v i c: “Lí thuyt bao gi cng là màu xám, ch có cây i mi mãi mãi xanh ti”. Phng pháp mô hình hoá là phng pháp dùng nhng mô hình gi nh th hin c ý cha ng trong lí thuyt, trên c s ó làm sáng t lí thuyt. H thng mô hình cn c xây dng sao cho phn ánh trung thc nhng mi liên h c cu — chc nng hay nhng mi liên h nhân qu gia các thành t trong i tng nghiên cu. Có th coi mô hình là s tái hin i tng nghiên cu di dng trc quan tng ng vi nguyên bn ca lí thuyt. Mô hình là cái thay th cho i tng nghiên cu, nhng n lt nó li bin thành mt phng tin c th nghiên cu, giúp ngi nghiên cu có th ào sâu và m rng lí thuyt ca mình. Trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non, phng pháp c th hoá c s dng khá rng rãi, nh ó nhng lí lun khoa hc v tr em c gn lin vi thc tin chm sóc và giáo dc tr em. Phng pháp này không ch giúp cho ngi nghiên cu t c kt qu mi v lí lun mà còn giúp cho thc tin nuôi dy tr có nhng bc tin mi. Phng pháp gi thuyt ây là phng pháp nghiên cu bng cách d oán nhng thuc tính và quy lut phát trin ca i tng, ch ng cho vic chng minh nhng PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GIÁO DỤC MẦM NON | 29
  24. iu d oán ó là úng. Trên c s ó mà tìm kim, khám phá bn cht ca i tng nghiên cu. Trong nghiên cu khoa hc, phng pháp này thc hin hai chc nng: chc nng d báo và chc nng nh hng. Trong lch s nghiên cu khoa hc ca nhân loi, các gi thuyt khoa hc có th ri vào nhng trng hp sau ây: — Gi thuyt chính là chân lí (là úng) khi nó c chng minh mt cách hp lí, c thc tin chp nhn. — Gi thuyt không phi là chân lí (là sai) khi ta có nhng c liu thc tin loi b. ó là nhng hc thuyt phn khoa hc ã gây nhiu tác hi cho hot ng thc tin ca loài ngi, ó cng là nhng d oán sai lm mà ngi nghiên cu các tài khoa hc không th chng minh c. — Gi thuyt, có th lúc u cha c coi là mt chân lí, thm chí lúc u còn b coi là phn khoa hc, sau ó nh khoa hc phát trin ngi ta có c liu khng nh nó là chân lí. Ngc li, có gi thuyt ngay t khi mi ra i lin c nhiu ngi ón nhn nh mt chân lí tuyt i, nhng sau mt thi gian gi thuyt ó dn dn bc l nhng sai lm, khin cho không th chp nhn c c v lí lun ln thc tin. T gi thuyt n chân lí là mt quãng ng dài, nhiu khi rt khó t ti, nhng bt c công trình khoa hc nào cng cn n, vì gi thuyt va làm chc nng d báo, va làm chc nng nh hng cho ngi nghiên cu. K c trong trng hp gi thuyt b bác b, nó cng giúp cho chúng ta t b hng nghiên cu c tìm n hng nghiên cu mi úng n hn. Trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non, phng pháp gi thuyt không nhng cn thit cho vic nghiên cu lí lun, mà còn rt cn thit cho thc tin chm sóc và giáo dc tr, c bit cn thit cho vic d báo s phát trin ca tr em th k XXI, nh hng cho vic tìm kim nhng phng pháp mi có hiu qu hn trong vic nuôi dy tr em. Phng pháp chng minh Chng minh là cách s dng lí lun hay s kin thc tin làm sáng t mt nhn nh, mt quan im là chân lí hay không. Phng pháp chng minh có th tin hành theo nhiu cách: — Phng pháp chng minh trc tip, là phép chng minh da vào các lun chng chân thc và bng các quy tc suy lun rút ra nhng lun cn thit. 30 | MODULE MN 35
  25. — Phng pháp chng minh gián tip, là phng pháp chng minh cha nhm thng vào lun chính cn khng nh mà trc tiên là bng nhng lun chng chân thc, ngi nghiên cu bác b các lun trái vi lun chính (c gi là phn ), vch rõ nhng sai lm, nhng cái không hp lí ca các phn lun y, t ó mà khng nh tính chân thc, tính chính xác và tính logic ca lun chính. — Phng pháp quy np, là phng pháp chng minh bng suy lun, i t nhng vn riêng l n nhng kt lun chung. Phng pháp này thng c dùng trong nhiu công trình nghiên cu lí lun khoa hc. — Phng pháp din dch, là phng pháp chng minh bng li suy lun, i t nhng nguyên lí chung nht n nhng kt lun cho tng trng hp riêng. Nhng phng pháp nghiên cu lí thuyt c trình bày trên ây c vn dng mt cách linh hot không ch trong các công trình nghiên cu lí lun thun tuý mà còn c dùng nhiu trong các công trình mang tính ng dng. iu này cng tht hp lí và cn thit, bi vì trong nghiên cu khoa hc, bt c công trình nào cng bt u t mt lun im làm chc nng nh hng và kt cc ca quá trình nghiên cu là rút ra nhng kt lun khoa hc, nhng kt lun này li là nhng óng góp quý báu vào kho tàng lí lun chung. 2.3. Tin trình hot ng c thông tin ngun, tài liu tham kho có liên quan, kt hp vi nhng hiu bit ca bn thân, hãy lp bng tng hp v các phng pháp nghiên cu lí lun trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non theo gi ý sau: TT Tên phng pháp Khái nim phng pháp Chc nng ca phng pháp 1 2 3 4 5 2.4. Thông tin phn hi Trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non, phng pháp nghiên cu lí lun c s dng nh là cách thc thu thp và x lí thông tin khoa hc trên c s nghiên cu các vn bn tài liu xây dng h thng lí thuyt cho tài nghiên cu. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GIÁO DỤC MẦM NON | 31
  26. Trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non, ngi ta thng s dng nhng phng pháp nghiên cu lí lun sau ây: Phng pháp phân tích — tng hp lí thuyt, phng pháp phân loi và h thng hóa lí thuyt, phng pháp c th hóa lí thuyt, phng pháp gi thuyt, phng pháp chng minh. Hot ng 3. Nghiên cu — tìm hiu nhng phng pháp nghiên cu thc tin trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non (4 tit) 3.1. Mc tiêu hot ng — Giúp ngi hc nm c khái nim, c im và các bc tin hành ca các phng pháp nghiên cu thc tin trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non. — Giúp ngi hc hiu và s dng c các phng pháp nghiên cu thc tin trong vic thu thp s liu thc tin ca tài nghiên cu khoa hc. 3.2. Thông tin ngun PHNG PHÁP QUAN SÁT Phng pháp quan sát khoa hc là mt hot ng c t chc c bit, có mc ích, có k hoch, có phng tin, tri giác các i tng c la chn in hình, nhm phát hin các du hiu c trng và nhng quy lut phát trin ca i tng. Trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non, ngi nghiên cu quan sát, theo dõi mt cách có ch ích hành vi, trng thái ca tr em trong iu kin t nhiên và ghi li mt cách nghiêm túc nhng iu tai nghe mt thy hay qua các phng tin k thut h tr. Kt qu quan sát ph thuc vào nhiu yu t, nh mc ích quan sát, phng tin quan sát, quan h gia ngi nghiên cu vi tr em — i tng c quan sát. Có nhiu cách phân loi phng pháp quan sát khoa hc, có th k ra các kiu phân loi sau ây: — Quan sát trc tip và quan sát gián tip + Quan sát trc tip là s dng các giác quan ca ngi nghiên cu hay các phng tin k thut nh kính hin vi, máy thu thanh, thu hình v.v thu thp nhng thông tin v i tng nghiên cu mt cách trc tip. 32 | MODULE MN 35
  27. + Quan sát gián tip là quan sát thông qua các i tng khác, nói cách khác ó là vic quan sát din bin và hiu qu ca các tác ng tng tác gia i tng khác vi i tng cn quan sát mà ngi nghiên cu không th quan sát trc tip bn thân i tng cn nghiên cu. — Quan sát toàn din và quan sát b phn + Quan sát toàn din là quan sát bao quát cùng mt lúc nhiu mt ca hành vi a tr và c tin hành trong cùng mt thi gian dài. Kiu quan sát này c tin hành vi mt em bé hay nhiu em bé. D nhiên không th và cng không cn thit ghi li tng biu hin mt cách quá chi tit ca mi a tr. Quan sát toàn din bao gi cng có tính chn lc ít hay nhiu; ngi quan sát ch ghi li nhng im mình cho là quan trng, là có ý ngha i vi tài nghiên cu ca mình, c bit là nhng gì mình thy, ó là nhng biu hin ca nhng cái mi trong quá trình phát trin ca a tr. Kt qu quan sát toàn din thng c ghi chép di hình thc nht kí. Nhng cun nht kí này là ngun quan trng cung cp các s kin dùng phát hin các quy lut phát trin ca tr em. + Quan sát b phn khác vi quan sát toàn din ch, ngi nghiên cu theo dõi và ghi li mt mt nào ó ca hành vi tr em trong mt thi gian nht nh (chng hn ch trong thi gian vui chi hay trong ba n). Các bc cn thc hin trong tin trình quan sát — Xác nh mc ích nghiên cu, nh hng cho vic quan sát trc ht là xác nh úng mc dích quan sát, i tng quan sát (nhng iu cn quan sát c biu hin các thông s hay tiêu chí nào), ng thi xác nh c kiu loi quan sát (quan sát toàn din hay quan sát b phn) cho phù hp vi mc ích nghiên cu. — Lp k hoch quan sát: xác nh thi gian (dài hay ngn, bao nhiêu ln, liên tc hay gián on), a im (trong gia ình hay trong nhóm tr, ngoài tri hay trong nhà), s lng tr cn c quan sát (ông hay tng cháu mt), ngi quan sát (nhà nghiên cu, cô giáo dy tr hay các bc cha m), phng tin quan sát (trc tip bng các giác quan hay s dng các phng tin k thut). — Tin hành quan sát: thn trng theo dõi kp thi phát hin các thuc tính ca i tng, theo dõi nhng din bin dù rt nh, rt tinh vi trong PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GIÁO DỤC MẦM NON | 33
  28. quá trình vn ng ca i tng, c bit là nhng nh hng ca nhng tác ng t bên ngoài ti i tng. — Ghi li các c liu: nhng biu hin, nhng din bin ca i tng u c ghi li mt cách thn trng. Có nhiu cách ghi li nhng iu ã quan sát c (ghi theo mu in sn, ghi di dng biên bn toàn b ni dung quan sát, ghi nht kí, ánh du bng kí hiu, ghi âm, chp nh, quay phim ). — X lí tài liu: các tài liu quan sát c thng rt phong phú, muôn màu muôn v và mang nng tính cht cm tính nên cn phi x lí thn trng bng cách phân tích, tng hp, phân loi, h thng hoá, bng thng kê toán hc v.v mi cho ta nhng thông tin cô ng, khái quát và áng tin cy ca tài liu thu thp c. Do ó, khi t chc quá trình nghiên cu cn lu ý my im sau ây: + V phía ch th quan sát, dù là nhà khoa hc hay ngi bình thng (các cng tác viên hay các bc cha m) u b chi phi bi nhng quy lut tâm lí. Nht là khi quan sát, ngi nghiên cu li b chính các quy lut ca quá trình tri giác chi phi (nh quy lut v tính la chn, quy lut thích ng, quy lut o giác ), khin cho cái nhìn b méo mó. Ngay c trong trng hp ã s dng n nhng máy móc hin i thì sn phm thu thp c vn mang tính ch quan ca ngi cm máy. Chính cái ch quan có th là nguyên nhân ca mi s sai lch, thm chí ôi khi nó là “ti phm” xuyên tc s tht mt cách có ý thc hoc không có ý thc. Do ó khi tin hành quan sát, ngi nghiên cu nên i chiu cái mình quan sát c vi nhng iu ngi khác quan sát trong thc t trc ó hay ng thi tài liu thu thp c mang tính khách quan hn. + V phía khách quan, i tng quan sát thng nm trong nhng mi quan h phc tp vi nhng s vt và hin tng khác, li luôn luôn vn ng và bin i. Do ó tài liu thu thp c thng b “nhiu” bi nhng tác ng ngoi lai mà b bin dng i. Chính vì vy khi quan sát, ngi nghiên cu phi ht sc thn trng, tìm cách gt b nhng gì ri rm xung quanh tp trung chú ý vào i tng. Có nh vy, tài liu quan sát c mi chính xác và tin cy. Trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non, phng pháp quan sát là mt phng pháp ch yu, khó có phng pháp nào có th thay th c thu thp nhng biu hin v s phát trin ca tr. Tuy vy, nó òi hi phi tn nhiu thi gian và công sc. Hn na trong quá trình quan sát, ngi nghiên cu buc phi i n khi nào các s kin ca i sng tr em t chúng xut hin. V li, nhng iu kin phc tp ca i sng và 34 | MODULE MN 35
  29. nhng tác ng giáo dc n tr em không cho phép ch bng quan sát mà vch rõ c nhng nguyên nhân ca nhng biu hin muôn màu muôn v ó. Do ó, cùng vi phng pháp quan sát, nghiên cu tr em, nht thit cn phi tin hành nhiu phng pháp khác. PHNG PHÁP THC NGHIM Thc nghim là mt phng pháp nghiên cu trong ó ngi nghiên cu ch ng tác ng vào i tng nhm to ra mt s bin i v mt mt hay làm xut hin mt nhân t mi nào ó i tng nghiên cu theo gi thuyt t ra. Kt qu thc nghim s cho ta bit c gi thuyt ó là úng hay sai. Nu kt qu thc nghim phù hp vi gi thuyt, chúng ta có th coi thc nghim ó thành công. Ngc li, nu kt qu thc nghim trái vi gi thuyt thì cn phi làm li thc nghim. Nu kt qu thc nghim vn không phù hp vi gi thuyt thì có th ph nh gi thuyt và lp li mt gi thuyt mi. Phng pháp thc nghim thng phi tin hành trong mt thi gian nht nh, có khi lâu dài và phi lp i lp li nhiu ln mi xác nh c kt qu. ây là con ng khám phá khoa hc c thc hin mt cách ch ng và kt qu thu c áng tin cy, vì nó mang tính khách quan. Thc nghim là mt phng pháp nghiên cu quan trng nht, c coi là phng pháp ch công trong các công trình nghiên cu khoa hc hin i, nó em li cho khoa hc mt sc sng mi. Trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non, thc nghim c coi là phng pháp nghiên cu tích cc, cho phép ngi nghiên cu khêu gi tr em nhng biu hin, nhng c im mà mình ang quan tâm nghiên cu. Trong thc nghim, nhà nghiên cu to ra và làm thay i mt cách có ch nh các iu kin trong ó din ra nhng hot ng ca tr. Ngi thc nghim t ra cho a tr nhng nhim v nht nh mà tr cn gii quyt ri cn c vào cách gii quyt ca a tr tìm ra nhng c im v mt mt nào ó tr em ang cn xác nh. Trong nghiên cu khoa hc, ngi ta ã chia phng pháp thc nghim ra làm các loi sau ây: — Phng pháp thí nghim. Là phng pháp thc nghim c tin hành trong các phòng thí nghim vi nhng phng tin k thut. Trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non, ngi ta cng s dng phng pháp này xác nh mt ch s sinh lí và tâm lí cn thit. Ví d nh khi nghiên cu s phát trin tri giác nhìn ca tr, ngi ta thng s dng PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GIÁO DỤC MẦM NON | 35
  30. mt s dng c k thut c bit ghi li nhng vn ng ca mt. Khi nghiên cu cm xúc ca tr, ngi ta dùng mt s máy móc ghi li s thay i nhp th, nhp tim và mt s thay i khác ca c th. Nhng iu kin không quen thuc trong phòng thí nghim ó, nht là trng hp có s dng các thit b máy móc ti tân có th làm cho a tr bi ri hong s, làm cho hành vi ca tr không bình thng, nhiu khi em bé t chi, không chu tham gia vào thí nghim. Do ó, ngi nghiên cu cn to bu không khí thân mt, vui v giúp tr mt i cm giác s st, thiu t nhiên. — Phng pháp thc nghim t nhiên. Là phng pháp thc nghim c tin hành trong hoàn cnh t nhiên nh trong cuc sng thc, giúp cho i tng nghiên cu c biu hin c tính ca mình mt cách t nhiên. Phng pháp thc nghim t nhiên c s dng khá rng rãi trong các công trình nghiên cu khoa hc giáo dc mm non. Các thc nghim c din ra trong sinh hot hng ngày, c bit là trong các trò chi và trong các hot ng mà tr a thích nh v, nn, hát, múa, k chuyn Thc nghim t nhiên cho phép ngi nghiên cu ch ng khêu gi nhng biu hin v mt mt nào ó ca tr mà mình ang quan tâm nghiên cu. Trong thc nghim, ngi ta nghiên cu to ra và làm bin i mt cách có ch nh các iu kin trong ó din ra các hot ng ca tr. Ngi thc nghim t ra cho a tr nhng nhim v nht nh cn phi gii quyt, ri cn c vào cách gii quyt nhim v ca tr mà tìm hiu c im v mt mt nào ó ca tr. Khi tin hành thc nghim t nhiên i vi tr nh, ngi ta thng dùng các trò chi. Nhà nghiên cu khi t chc trò chi cho tr, cng có th óng mt vai nào ó (nu cn) cùng chi và hng dn tr em, còn tr em thì chi say sa, chi ht mình mà không ng rng nhng trò chi ó chính là nhng thc nghim c dùng nghiên cu v mình. Trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non, i b phn thc nghim c t chc trong hoàn cnh bình thng, trong cuc sng thc ca tr em. Nhng tu theo chc nng nghiên cu, ngi ta chia thc nghim t nhiên ra thành các loi sau ây: + Thc nghim kim nh. Thc nghim này c thc hin trong iu kin sng và giáo dc bình thng vi chc nng là thm dò mt phm cht hay mt thuc tính nào ó (v th cht hay v tinh thn) ca tr ã xut hin cha và t ti mc phát trin nào. Trong các công trình 36 | MODULE MN 35
  31. nghiên cu khoa hc giáo dc mm non, thc nghim kim nh thng làm chc nng thm dò nên c gi là thc nghim thm dò. + Thc nghim hình thành , c các nhà nghiên cu dùng hình thành nhng phm cht hay nhng thuc tính nào ó tr em trong nhng iu kin nht nh. Thc nghim hình thành cn phi c tin hành trong mt thi gian cn thit cho mt phm cht hay mt thuc tính nào ó c hình thành. i vi tr nh nhng phm cht hay thuc tính nào ó thng c hình thành khá nhanh; nhng cng phi tính n hàng tháng, hàng nm, rt công phu trong nhng iu kin mà nhà nghiên cu nh ra giúp tr phát trin c thun li. + Thc nghim kim tra , là loi thc nghim dùng xác nh xem tr em ã t c tin b gì sau khi ã chu nh hng do tác ng ca thc nghim hình thành trên mt mu khác, có th rng hn mu trc. Thc nghim kim tra còn c gi là thc nghim kim chng. cho chc chn, ngi ta tin hành li thc nghim trên nghim th khác. Trong quá trình nghiên cu, nói chung các dng thc nghim ã c trình bày trên ây thng c s dng kt hp vi nhau, h tr cho nhau. Các bc tin hành thc nghim Khi tin hành mt thc nghim trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non, ngi ta thng tin hành các bc sau ây: 1. Xác nh mc ích thc nghim. Cn c vào h thng lí lun ã xây dng; cn c vào thc trng s phát trin ca tr em; cn c vào gi thuyt khoa hc ã t ra; ngi nghiên cu xác nh mc ích thc nghim. Mc ích ó có th là hình thành hay phát trin mt phm cht hay mt thuc tính v th cht hay v tâm lí ca tr, cng có th là nhm khng nh tính úng n ca mt chng trình mi hay mt phng pháp mi nào ó trong vic chm sóc và giáo dc tr em. 2. Xây dng mô hình thc nghim. Da vào c s lí lun ã xây dng, da vào mc ích thc nghim, ngi nghiên cu xây dng các bin pháp tác ng n i tng nghiên cu, quy trình tác ng và khng ch nhng tác ng ngu nhiên không nm trong quy trình tác ng nh hng n kt qu thc nghim. 3. Chn mu thc nghim. Da vào khách th nghiên cu, i tng nghiên cu và mc ích nghiên cu, ngi nghiên cu la chn s lng tr cn thit làm thc nghim. Kho sát — ánh giá thc trng s phát PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GIÁO DỤC MẦM NON | 37
  32. trin ca nhng tr này (Trong thc nghim ngi ta gi là o u vào), sau ó chia tr thành 2 nhóm: Nhóm thc nghim (s c tác ng bi nhng tác ng ca ngi nghiên cu), nhóm i chng (mi hot ng vn din ra bình thng vi nhng tác ng mà giáo viên thng dùng). Tr nhóm thc nghim và nhóm i chng phi tng ng nhau v mi mt phát trin, v tính khí. 4. Tin hành thc nghim. T chc cho tr nhóm thc nghim hot ng vi nhng tác ng thc nghim (Mi hot ng ca tr din ra theo mô hình thc nghim). T chc cho tr nhóm i chng hot ng mt cách bình thng theo các bin pháp, quy trình mà giáo viên thng s dng. 5. Thu thp và x lí s liu. Da vào các tiêu chí biu hin s phát trin ca i tng nghiên cu, ngi nghiên cu thu thp kt qu nghiên cu c hai nhóm (thc nghim và i chng). S liu cn c thng kê theo các chiu cnh sau: — Kt qu ca nhóm thc nghim trc và sau thc nghim. — Kt qu ca nhóm i chng trc và sau thc nghim. — So sánh kt qu ca nhóm thc nghim và nhóm i chng trc và sau thc nghim. Kt qu ca thc nghim c phân tích trên hai khía cnh: — Phân tích kt qu thc nghim v mt nh lng bng nhng s liu thu thp c qua phng pháp thng kê toán hc thy c xu th phát trin và mc t c ca i tng nghiên cu. — Phân tích kt qu thc nghim v mt nh tính, ch yu bng nhng thông tin trc tip quan sát c trong quá trình thc nghim thy các din bin và c im bên trong s vn ng ca i tng nghiên cu. 6. Rút ra kt lun khoa hc. Trên c s phân tích v nh lng và nh tính kt qu nghiên cu, ngi nghiên cu a ra nhng kt lun khoa hc v hiu qu và tính kh thi ca mô hình tác ng thc nghim. So sánh tính u vit ca nó vi mô hình hin ti, trên c s ó xut các gii pháp góp phn nâng cao cht lng, hiu qu chm sóc, giáo dc tr em. PHNG PHÁP TRC NGHIM (TEST) Trc nghim là mt công c ã c chun hóa dùng o lng mt cách khách quan mt hay mt s mt nào ó trong s phát trin ca tr 38 | MODULE MN 35
  33. em qua nhng mu câu tr li bng ngôn ng, phi ngôn ng hoc bng phn ng, hay hành vi khác ca tr. Trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non có nhiu loi trc nghim: Trc nghim trí tu (Trc nghim Stanford — Binet dành cho tr t 2 n 9 tui; trc nghim Buyse — Decroly dành cho tr t 3 n 7 tui; trc nghim L. A. Venger — o t duy trc quan s ca tr mu giáo ln; trc nghim trí tu cm xúc (EQ); trc nghim trí sáng to (CQ), ); trc nghim vn ng (Trc nghim vn ng ca Tzertzki dành cho tr t 4 n 9 tui; trc nghim tâm vn ng ca Bruner — Nezint dành cho tr t 1 n 6 tui; ); trc nghim nhân cách (Trc nghim tranh v tr em; trc nghim k chuyn ca tr em; ); Nhng nm gn ây, trong các khoa hc v tr em nhiu nc trên th gii, phng pháp trc nghim c s dng rng rãi nghiên cu v nhiu mt phát trin ca tr. Nh trc nghim, ngi ta có th so sánh tr em v trình phát trin trí tu chung hay trình phát trin ca tng quá trình và phm cht riêng bit. S so sánh ó tin hành trên c s nhng chun theo la tui ã c xác lp trc. Nh trc nghim, ngi ta có th xác nh c mt a tr nào ó phát trin bình thng hay không bình thng, hoc cao hn hoc thp hn so vi chun. Cu trúc mt trc nghim Mi trc nghim thng có hai phn: Bn trc nghim và bn hng dn quy trình thc hin trc nghim. — Bn trc nghim gm các bài tp (Item) c sp xp theo mt logic nht nh. Các bài tp trc nghim trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non thng c th hin di mt trong ba hình thc: 1) Ngôn ng, ví d: T nào không phù hp trong nhóm t sau: gà, vt, chó, ngan ngng; 2) Hình nh phi ngôn ng, ví d: các tranh v, c ch, iu b ; 3) Hành ng, ví d: Xp hình vi các vt liu khác nhau, nh ngôi nhà, oàn tàu ha, con thuyn, Khi xây dng các trc nghim, ngi ta la chn nhng bài tp làm sao cho phc tp ca chúng c tng dn và không nht thit a tr nào cng hoàn thành c. Mi lot bài dùng cho tr em thuc mt la tui nht nh, thng không di hai trm em, ri tính kt qu trung bình (tc là tính im trung bình). im trung bình này chính là chun ca la tui ó. Cng có khi mt lot bài tp cho nhiu la tui khác nhau. Trong trng hp ó, ngi ta xác nh cho mi la tui mt chun riêng. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GIÁO DỤC MẦM NON | 39
  34. — Bn hng dn quy trình thc hin trc nghim thng có bn ni dung: 1) Xut x ca trc nghim, c s lí lun và quá trình son tho, chun hóa trc nghim; 2) Gii hn phm vi o lng ca trc nghim và nhng yêu cu khi s dng nó; 3) Nhng ch dn v cách tin hành trc nghim, cách chm im và phân tích kt qu trc nghim; 4) Khóa im trc nghim và kt qu nh chun nhm giúp nhà nghiên cu i chiu, so sánh kt qu ca nghim th (Kt qu o lng trên tr) so vi nh chun. PHNG PHÁP TRÒ CHUYN Phng pháp trò chuyn là phng pháp phân tích nhng phn ng bng li ca ngi c nghiên cu (khách th nghiên cu) din ra trong các cuc trò chuyn vi nhng li trao i ã c xác nh ca ngi nghiên cu. Trong khoa hc giáo dc mm non, ngi ta có th trò chuyn vi ngi ln (các bc cha m, các cô giáo, nhng ngi làm công tác qun lí giáo dc mm non ), có th trò chuyn vi tr em nghiên cu mt vn nào ó. Trò chuyn có hai loi c bn sau ây: — Trò chuyn trc tip (mt i mt gia ngi nghiên cu vi ngi c nghiên cu, ngi c chn làm i tng trò chuyn). ây, ngi nghiên cu trc tip tip xúc, trò chuyn, trao i vi ngi c nghiên cu phát hin nhng vn cn nghiên cu. Trong nghiên cu khoa hc ngi ta thng s dng ba kiu trò chuyn trc tip sau ây: Trò chuyn thng : t thng vn vi ngi c nghiên cu v nhng vn mình quan tâm nghiên cu. Trò chuyn “ng vòng ”: Thay vì hi thng vn , ngi nghiên cu có nhng câu chuyn “làm quà”, gi m, nói xa, nói gn ri xen ln nhng vn cn quan tâm nghiên cu xét oán phn ng tr li ca ngi c hi. Hoc dùng nhng câu chuyn khác (có liên quan n vn cn quan tâm, nghiên cu) trò chuyn vi ngi c nghiên cu, qua các câu chuyn ó mà phát hin, ánh giá vn nghiên cu, ó là kiu trò chuyn “ng vòng”. Trò chuyn kim nghim: Sau khi tin hành nghiên cu, ngi nghiên cu dùng nhng câu chuyn tâm tình kim tra, kim nghim xem nhng vn mà ngi c nghiên cu bc l là bn cht, là tt yu, úng n hay ch là cái ngu nhiên, không úng s thc. Thc t cho hay rng, nhiu khi trong nhng tâm trng, thi im khác nhau phn ng tr li ca ngi c nghiên cu có th khác, do vy kim tra, kim nghim nhiu ln là cn thit có nhng kt lun 40 | MODULE MN 35
  35. khoa hc úng n. Vic trò chuyn kim nghim có th tin hành sau khi trò chuyn thng, có th tin hành sau mt phng pháp nghiên cu (quan sát, trc nghim ) khng nh kt qu nghiên cu ca tài. — Trò chuyn gián tip. Là loi phng pháp nghiên cu mt vn nào ó mt i tng nào ó thông qua vic trò chuyn vi ngi khác, hoc thông qua th t, in thoi. Phng pháp trò chuyn gián tip giúp ngi nghiên cu iu tra — phng vn trên mt din rng không b l thuc nhiu vào không gian, và tính khuyt danh cao hn so vi trò chuyn trc tip. Tuy nhiên trò chuyn gián tip cng có nhng hn ch ca nó: ngi nghiên cu không quan sát c tâm trng cng nh khung cnh xung quanh ngi c trò chuyn khi tr li nhng vn ca ngi nghiên cu. Và do ó ngi nghiên cu khó có th kim tra c tính chân thc ca các câu tr li. Nhng yêu cu c bn khi s dng phng pháp trò chuyn — Ngi nghiên cu phi xác nh rõ mc ích trò chuyn. Trên c s ó, xác nh ni dung trò chuyn và xây dng k hoch trò chuyn. Kt qu nghiên cu ph thuc khá ln vào vic xây dng h thng câu hi, xác nh nhng vn cn trò chuyn, cách thc trò chuyn. ng thi, cng cn xác nh c các phng án trao i có th xy ra khi ta t vn nào ó và cn phi trao i cái gì sau ó, khi h trao i theo mt phng án nào ó H thng các vn cn trò chuyn c xây dng thành cng ca cuc trò chuyn. cuc trò chuyn din ra mt cách t nhiên, ngi nghiên cu phi thuc và làm ch c nó. Ch có nh vy, trò chuyn mi mang li hiu qu. — Nhng yêu cu c bn khi tin hành cuc trò chuyn + Phi tip cn vi i tng mt cách ci m gây c thin cm vi ngi c nghiên cu. Nht là i vi tr nh. Tr em ch trò chuyn hn nhiên, thoi mái vi nhà nghiên cu khi nhà nghiên cu có mi quan h thân thin i vi tr. Do vy cuc trò chuyn vi tr có hiu qu cao, òi hi nhà nghiên cu phi có thi gian gn gi, làm quen vi tr. + Nói cho ngi c trò chuyn hiu rng cuc trao i ch nhm vào mc ích khoa hc và c gi bí mt (nu cn thit). Khi trò chuyn vi tr em, ngi nghiên cu cn to ra tr s thoi mái, vui v trò chuyn vi ngi nghiên cu. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GIÁO DỤC MẦM NON | 41
  36. + Nhn din nhanh c im tâm lí nói chung, tâm trng ca ngi c nghiên cu, linh hot trong khi trò chuyn. + Trong quá trình trò chuyn phi bám sát mc ích nghiên cu, không tràn lan, bit iu khin cuc trò chuyn theo mc ích nghiên cu. + Cn phi ghi chép mt cách t m, có h thng nhng li trao i gia ngi nghiên cu và i tng nghiên cu mt cách t nh (có th ghi âm). Nhiu trng hp, cuc trò chuyn din ra mt cách t nhiên, ci m, ngi nghiên cu cn phi ghi nh trong u nhng phn ng tr li ca ngi c nghiên cu, kt thúc cuc trò chuyn mi ghi li bng giy bút. — Cn phi phi hp vi các phng pháp nghiên cu khác, nht là phng pháp quan sát, trc nghim kt qu nghiên cu có tính thuyt phc hn. PHNG PHÁP PHÂN TÍCH SN PHM HOT NG Hot ng là con ng c bn hình thành và phát trin tâm lí, sinh lí tr em. Và s phát trin tâm, sinh lí tr em c bc l rt rõ trong hot ng, trong sn phm ca hot ng. Do vy, sn phm hot ng tr thành phng tin, vt liu nghiên cu s phát trin ca tr em. Phng pháp nghiên cu sn phm hot ng là phng pháp phân tích nhng biu hin v s phát trin ca tr em thông qua sn phm hot ng ca chúng. Sn phm hot ng ca tr rt phong phú, trong ó có nhng sn phm ta có th nghiên cu là: nhng c ng, kh nng vn ng, kh nng s dng t trong quá trình hot ng và giao tip; sn phm ca hot ng to hình: v, nn, ct dán, xp hình , sn phm ca hot ng vui chi: sn phm ca trò chi xây dng — lp ghép, kh nng thao tác, hành ng trong trò chi có lut (trò chi vn ng, trò chi hc tp). Trong ó, sn phm ca hot ng to hình và sn phm ca trò chi xây dng là nhng sn phm biu hin khá rõ v trình phát trin ca tr. Sn phm hot ng phn ánh trình phát trin tâm lí, sinh lí ca tr. Tu thuc vào i tng, nhim v nghiên cu ca tài, ngi nghiên cu cn xác nh úng n nên phân tích loi sn phm hot ng nào là chính. ành rng phi phân tích sn phm hot ng ó trong mi quan h thng nht vi các hot ng khác. Mt s yêu cu khi s dng phng pháp phân tích sn phm hot ng ca tr Nh trên ã trình bày, sn phm hot ng phn ánh trình phát trin ca tr, song bn thân sn phm hot ng bao gi cng trng thái 42 | MODULE MN 35
  37. tnh, tn ng, cha ng c im phát trin tâm sinh lí ca tr. Do vy, s dng phng pháp này mt cách có hiu qu, ngi nghiên cu cn phi thc hin nhng yêu cu sau: — Phi kt hp cht ch vi phng pháp quan sát và trò chuyn có c s phân tích mt cách khách quan, chính xác (không suy din, không áp t theo ý ch quan ca mình) v nhng biu hin ca s phát trin tr qua sn phm hot ng. Tc là ngi nghiên cu phi quan sát quá trình i n sn phm ca tr, trò chuyn vi tr trong quá trình tr to ra sn phm. Ví d: khi ta quan sát tr v mt bc tranh, ta ý xem tr v cái gì trc, cái gì sau, tâm trng, thao tác ca tr, và hi tr ang v cái gì (thc t, nu ta không hi khi tr v, hoc sau khi v thì nhiu khi ta không bit tr v cái gì, ta không oán c hình mà tr v là cái gì). — Phi mô t, “dng” li các thao tác trong quá trình hot ng to ra sn phm ca tr: Logic các thao tác din ra nh th nào? Bao nhiêu ln th sai, thi im to ra sn phm? — Ngoài ra, ngi nghiên cu cn phi mô t hoàn cnh khách quan và ch quan ca tr trong quá trình hot ng to ra sn phm (nhng tác ng ca ngoi cnh, hng thú, tâm trng ca tr ). PHNG PHÁP NGHIÊN CU “TIU S” TR EM Phng pháp nghiên cu “tiu s” tr em (hay còn gi là phng pháp nghiên cu tin trình sinh trng và phát trin ca tr em) là phng pháp nghiên cu — phân tích nhng yu t khách quan và ch quan nh hng n quá trình sinh trng và phát trin ca tr em. Trên c s ó tìm kim gii pháp tác ng (hoc ci to) nhm thúc y s sinh trng và phát trin ca tr mt cách tích cc. Trong y hc, nh phân tích nhng yu t khách quan và ch quan tác ng n quá trình sinh trng ca tr các thi kì khác nhau mà ngi ta ã tìm c nhng gii pháp úng n chm cha cho tr em. Các nhà tâm lí hc, y hc cho hay rng, cùng mt cn bnh, song nguyên nhân dn n cn bnh có th khác nhau: có th do nguyên nhân sinh lí, có th do nguyên nhân tâm lí. Và do vy phng pháp iu tr cng khác nhau gia bnh thc th và bnh tâm th. Trong lnh vc khoa hc giáo dc, nh phân tích nhng yu t khách quan và ch quan tác ng n quá trình phát trin ca tr em, ngi ta tìm ra c nhng gii pháp có hiu qu nhm ci to, phát huy s phát trin ca tr em, ngn nga nhng tác ng xu n quá trình phát trin ca tr em. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GIÁO DỤC MẦM NON | 43
  38. Ni dung c bn khi nghiên cu “tiu s” tr em — Thi kì thai nghén ca ngi m: Sc kho ca ngi m và vn chm sóc sc kho, dng thai? Yu t tâm lí — tinh thn ca ngi m (có gì c bit)? — Tình trng sinh n ca ngi m: a tr là con u lòng hay con th my? a tr sinh ra tháng hay thiu tháng? a tr sinh ra bình thng hay phi m, hút ? Trng lng ca tr mi sinh? Nhng du hiu khác? — Cuc sng ca tr trong gia ình: a tr sinh ra có theo ý mun ca gia ình không? V th ca a tr trong gia ình? Vn hoá gia ình? Phng pháp nuôi dy tr và quan nim ca mi thành viên trong gia ình v vic nuôi dy tr? — nh hng ca môi trng xung quanh: Quan h ca tr vi nhng ngi xung quanh? Vn khí hu, v sinh môi trng? — Nhng sang chn v tâm lí — th cht ca tr trong quá trình sinh trng và phát trin: Nhng sang chn v tâm lí: hong lon, mt mát, lo âu? Nhng sang chn v thc th: ngã, bng, gãy chân, tay, ngã v u, gy rng ? — Nhng bnh tt tr và phng pháp iu tr: Bnh gì? Thi im mc bnh? Bnh lí kéo dài bao lâu? Phng pháp iu tr: ông y? Tây y? — Tình trng sc kho và tâm lí ca tr qua tng thi kì: S sinh? Trong nm u? Nm th 2, th 3, mu giáo bé, nh, ln, ? — Cuc sng ca tr trng mm non (i vi nhng tr hc trng mm non): Quan h ca tr vi cô giáo? Ca tr vi bn bè? Nhng trò chi mà tr yêu thích? Nhng tr ngi ca tr khi chi, hc? Nhng khác bit trong quan h ng x, trong n ung, vui chi gia nhà trng và gia ình? Nhng yêu cu khi s dng phng pháp nghiên cu tiu s tr em Có th nói rng ây là phng pháp nghiên cu sâu mt cá nhân, mang tính cht nh tính, do vy rt phc tp. ánh giá mt cách chính xác s phát trin ca tr em khi s dng phng pháp này, ngi nghiên cu cn m bo nhng yêu cu sau: — Phi mô t mt cách chính xác nhng biu hin v s phát trin tâm lí, sinh lí tr em. — Phi tìm hiu mi yu t, mi s kin din ra trong cuc sng ca tr, xác nh c nhng yu t tác ng n quá trình sinh trng và phát trin ca tr. Nhiu trng hp s phát trin không bình thng v th cht: béo phì, suy dinh dng, ái dm, bing n li do nguyên nhân tâm lí tinh thn. Do vy, xác nh c úng các yu t nh hng n s 44 | MODULE MN 35
  39. phát trin ca tr, ngi nghiên cu phi theo dõi trong mt thi gian dài, tránh s ng nhn. — Phi kt hp vi phng pháp quan sát, trò chuyn xác nh rõ c im phát trin ca tr. PHNG PHÁP IU TRA VIT Phng pháp iu tra vit là phng pháp dùng hàng lot nhng câu hi ã in sn vào trong các phiu ngi c nghiên cu c và tr li. Da vào nhng tài liu thu thp c, ngi nghiên cu phân tích, ánh giá vn cn nghiên cu. Phng pháp này cng c s dng khá nhiu trong khoa hc giáo dc nói chung và khoa hc giáo dc mm non. Kt qu iu tra là nhng thông tin quan trng cho quá trình nghiên cu và là cn c quan trng xut nhng gii pháp khoa hc hay gii pháp thc tin. ây là mt phng pháp quan trng ánh giá hin trng giáo dc. Trong thi gian ngn, ta có th phng vn c nhiu ngi, do vy có nhng nhn nh úng n v thc tin. Các bc tin hành iu tra — Xây dng k hoch iu tra. Cn c vào i tng, nhim v nghiên cu ca tài, ngi nghiên cu phi xây dng c k hoch iu tra: iu tra cái gì — ni dung (i tng nghiên cu)? làm gì — mc ích iu tra? iu tra âu? Lc lng tham gia? Kinh phí iu tra? Thi gian iu tra? — Thit k phiu iu tra . Phiu iu tra là công c thu thp các d kin cn nghiên cu. Nó gm h thng các câu hi v nhng vn cn nghiên cu c sp xp theo ý ca ngi nghiên cu. Trong phiu iu tra, thng có hai loi câu hi c bn: câu hi óng và câu hi m. Câu hi óng là nhng câu hi ã có sn các phng án tr li, ngi c hi ch vic la chn mt hay mt vài phng án trong các phng án ó tr li, bng cách ánh du (+, x, hay khoanh tròn ). Ví d 1: Anh (ch) thng cho cháu ng lúc my gi? (hãy khoanh tròn vào thi im mà anh (ch) thng cho cháu i ng). a. 20h; b. 21h; c. 22h; d. 23h30. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GIÁO DỤC MẦM NON | 45
  40. Ví d 2: Ai là ngi chu trách nhim chính trong vic nuôi dy cháu gia ình? (ánh du x vào ngi nào di ây mà anh (ch) cho là úng vi gia ình mình). b. Ông, bà; b. Chng; c. V; d. Cô, chú; e. Ngi giúp vic Câu hi m là nhng câu hi mà ngi c hi t vit ra nhng ý kin tr li ca mình theo yêu cu ca câu hi. Ví d 1: Anh (ch) có suy ngh gì v nguyên nhân ca s nhõng nho, bng bnh ca con em mình? Ví d 2: Anh (ch) thng làm gì khi con cái mình bng bnh? Nhiu trng hp, trong mt câu hi có hai hình thc tr li (câu hi kt hp va óng, va m). Ví d: Anh (ch) có yêu thích ngh nuôi dy tr không? (khoanh tròn vào ý nào di ây phù hp vi suy ngh và tình cm ca anh (ch)). a. Rt thích; b. Tng i thích; c. Va thích, va không thích; d. Không thích lm; e. Hoàn toàn không thích; Vì sao? Nhng yêu cu khi thit k phiu iu tra: + M u mt phiu iu tra phi trình bày rõ mc ích ca cuc iu tra; phi giúp ngi c hi hiu c rng cuc iu tra này mang ý ngha xã hi, có li cho ngi c hi; ý kin ca ngi c hi là rt quan trng và không phng hi gì n ngi c hi. ngi c hi 46 | MODULE MN 35
  41. hoàn toàn yên tâm, thoi mái và trung thc hn khi tr li câu hi, ngay t u bng hi có th nói rõ cho ngi c hi hiu rng, h có th không cn ghi rõ h tên ca mình vào phiu iu tra. Tc là bng hi phi làm rõ c tính bí mt hay tính vô danh i vi nhng tr li ca ngi c hi. + Các câu hi a ra phi ngn gn, rõ ràng, d hiu và phù hp vi mc ích, nhim v nghiên cu, tránh nhng câu hi mp m, a ngha làm cho ngi c hi không hiu, hoc không bit tr li theo hng nào. ng thi cng không nên a ra nhng câu hi có tính cht áp t hay gi ý. + Các câu hi a ra phi hình dung c các phng án tr li, nht là nhng câu hi m. Tc là ngi nghiên cu phi xác nh c các kh nng tr li khi ta tung ra mt vn nào ó. iu này giúp ngi nghiên cu thu c nhng thông tin theo mong mun, ch ng trong x lí, phân tích thông tin và tránh c nhng thông tin không cn thit. + Phi sp xp xen k câu hi óng, câu hi m và nhng câu hi kim tra tính trung thc ca nhng câu tr li ngi c hi. + i vi nhng câu hi óng, ngi nghiên cu phi xác nh phng án x lí mt cách c th. Nhng câu hi có tính cht la chn (có hoc không), hoc có la chn mt trong nhng phng án tr li thì các phng án la chn phi y và loi tr các phng án khác. Nhng câu hi v mc , th bc có th c trình bày theo hàng ngang hay hàng dc. Ví d 1: Ngi ta nói rng tr em tip xúc vi nhng chi bo lc (dao, kim, súng, n ) là không tt, anh (ch) có ng ý vi iu ó không? (ánh du + vào ý kin nào phù hp vi ý kin ca anh (ch)).  Hoàn toàn ng ý  ng ý  Cha hn  Không ng ý  Hoàn toàn không ng ý PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GIÁO DỤC MẦM NON | 47
  42. Ví d 2: Anh (ch) suy ngh th nào v tình hình giáo dc mm non a phng ta hin nay? (ánh du x vào ct mà anh (ch) cho là úng). Rt Bình Rt Các vn Tt Ti tt thng ti Ni dung chng trình Phng pháp giáo dc dùng, chi, phng tin dy hc i ng giáo viên Trong nhng trng hp trên ta có th cho thang im t 5 n 1 (5 tng ng vi hoàn toàn ng ý, 1 tng ng vi hoàn toàn không ng ý; hay 5 tng ng vi rt tt, 1 tng ng vi rt ti). Ngoài ra, trong nhiu trng hp ngi nghiên cu mun tìm hiu nhn thc, thái ca i tng v mt s quan nim hay mt s vn nào ó, khi ó cn có câu hi mang tính cht sp xp các vn theo th hng. Ví d: “Di ây là mt s ngh nghip trong xã hi, anh (ch) hãy sp xp các ngh nghip ó theo th t t cao xung thp nhng ngh nghip mà anh ch thích. (Thích nht (1), thích th hai (2) ). Bác s, Giáo viên, Tip viên hàng không, Lut s, Ngân hàng, Hng dn viên du lch. + Cui bng hi là mt câu hi tìm hiu v bn thân ngi iu tra: gii tính, ngh nghip, tui tác, trình hc vn, ni Tuy nhiên, nh ã trình bày, không nht thit yêu cu ngi c hi ghi rõ h tên. Chn mu iu tra. Mu iu tra là tp hp nhng phn t (khách th) c chn la mang tính cht c trng — ph bin cho mt nhóm (lp) khách th nào ó c nhà nghiên cu chn làm khách th nghiên cu ca tài (c chn mu kho sát iu tra). Mu iu tra có hai dng: mu có tính cht xác sut (Chn ngu nhiên) và mu không có tính cht xác sut (Chn i din). chn c mt mu iu tra chính xác, cn lu ý my im sau ây: + Vic chn mu iu tra phi cn c vào gi thuyt khoa hc, nhim v nghiên cu ca tài. tài nghiên cu cái gì? Theo hng nào? 48 | MODULE MN 35
  43. i tng nghiên cu c bc l rõ nét nhóm nào, lp nào? ( tui, gii tính, ngh nghip, hoàn cnh sng, ) + Phi có hiu bit lí lun vng chc v nhóm khách th c chn làm mu. Ví d: c im tâm lí — tính cách ca tui, gii tính, ngh nghip + Cn phi cn c vào nhng iu kin khách quan và ch quan ca mình xác nh ln ca mu. iu tra bao nhiêu ngi, a phng nào (xa hay gn?); ph thuc vào kinh phí nghiên cu, phng tin nghiên cu, thi gian nghiên cu và kh nng ca bn thân ngi nghiên cu. + Phi nh hng trc c vic x lí kt qu theo mu ã chn: X lí theo phng thc nào? Khai thác khía cnh nào? — Tin hành iu tra. Sau khi xây dng c phiu iu tra, chn c mu iu tra, ngi nghiên cu t chc mt cuc iu tra. cuc iu tra tin hành mt cách ch ng, thun li và có hiu qu, trc tiên ngi nghiên cu phi “tin trm”. Tc là liên h vi a phng trao i v mc ích iu tra, k hoch iu tra, Tip theo, ngi nghiên cu tip xúc vi các cá nhân, nhóm iu tra. Khi tip xúc vi các cá nhân cng nh các nhóm, ngi nghiên cu cn nói rõ mc ích nghiên cu, ý ngha ca vic tr li ca nhng ngi c hi i vi cuc iu tra. ng thi cng cn to ra không khí ci m, thân tình gia ngi nghiên cu vi ngi c hi, và làm cho h hiu rõ vic tr li trung thc, thng thn là cn thit, không phng hi gì n cá nhân h. Sau khi ngi c hi hiu c mc ích, ý ngha ca cuc iu tra, có tâm th sn sàng tham gia vào vic tr li các câu hi, ngi nghiên cu hng dn mt cách khái quát, ngn gn cách tr li các câu hi. Kt thúc cuc iu tra, ngi nghiên cu lu ý nhng ngi c hi cho bit nhng thông tin v bn thân (thng là câu hi cui cùng v tui, gii tính, ngh nghip, trình vn hoá ) và cám n ngi c hi ã tham gia cuc iu tra. — X lí và phân tích kt qu iu tra . Ngi nghiên cu thu thp và x lí kt qu theo d kin ã xác nh. Tuy nhiên, khi x lí kt qu iu tra, ngi nghiên cu có th iu chnh, b sung ni dung, phng án x lí kt qu cho phù hp vi thc tin iu tra. Da vào kt qu thu thp thc tin trong quá trình iu tra, ngi nghiên cu phân tích, bình lun và rút ra nhng kt lun khoa hc. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GIÁO DỤC MẦM NON | 49
  44. PHNG PHÁP TNG KT KINH NGHIM Phng pháp tng kt kinh nghim là phng pháp dùng lí lun khoa hc giáo dc mm non phân tích, ánh giá thc tin giáo dc mm non. Trên c s phân tích, ánh giá thc tin rút ra nhng kt lun b ích cho khoa hc và nhm ci to thc tin. Tc là da vào h thng lí lun ã c nghiên cu, ngi nghiên cu phân tích, ánh giá mt tích cc hay mt hn ch v mt vn nào ó trong thc tin giáo dc mm non. Trên c s ó rút ra nhng quy lut, xu hng phát trin ca công tác giáo dc mm non. Trong khoa hc giáo dc nói chung, giáo dc mm non nói riêng, tng kt kinh nghim thng hng vào nghiên cu din bin và nguyên nhân ca các hin tng giáo dc và nghiên cu các gii pháp u vit hn nhm nâng cao hiu qu giáo dc. Tin trình tng kt kinh nghim — Phát hin các s kin, hin tng in hình có nh hng ln n thc tin giáo dc. Nhng in hình này thng t bc l nhng s kin quan trng, mi m mà mi ngi u quan tâm. — Tham quan, gp g, trao i vi nhng ngi trc tip tham gia vào s kin, hin tng in hình. — Lp li mô hình s kin, khôi phc li s kin, hin tng ã xy ra, c gng t ti nguyên bn. — Phân tích tng mt ca s kin, hin tng, nhng nguyên nhân xut hin, quá trình din bin ca s kin, hin tng và nhng thành công hay tht bi ca nhng gii pháp giáo dc. — Da vào lí lun khoa hc giáo dc mm non phân tích các s kin, tìm ra nhng kt lun khách quan v bn cht và quy lut phát trin ca s kin, hin tng giáo dc, rút ra c nhng bài hc cn thit. — Nhng bài hc rút ra c phân tích và ng dng vào thc tin nhm ci to và phát trin thc tin. Mt s im lu ý khi s dng phng pháp tng kt kinh nghim trong nghiên cu khoa hc và ng dng kt qu nghiên cu vào thc tin Tng kt kinh nghim là mt vn cn thit, có ý ngha thit thc trong công tác nghiên cu khoa hc cng nh trong hot ng thc tin, song bài hc kinh nghim có giá tr ng dng, ngi nghiên cu cn: 50 | MODULE MN 35
  45. — Nhìn thc tin vi con mt vn ng và phát trin, không nên ly kinh nghim c (li thi) áp dng vào thi i mi. Nhiu s kin giai on lch s này cho là sáng kin, tiên tin, song sang mt giai on lch s mi, nó cha hn là tiên tin, có khi còn lc hu. — Mi a phng, mi trng có nhng iu kin khách quan và ch quan khác nhau, do vy không th áp dng mt cách máy móc kinh nghim ca a phng này vào a phng khác. Ngay trong mt a phng, gia các trng mm non cng có nhng iu kin khách quan và ch quan khác nhau, do ó cng khó có th áp dng máy móc kinh nghim ca nhau. Vn t ra là, cn phi linh hot, sáng to khi áp dng nhng kinh nghim giáo dc vào thc tin ca a phng, ca trng mình. — Thc tin cho hay rng, kinh nghim giáo dc nh con dao hai li. Nu ta bit áp dng nó mt cách linh hot, sáng to phù hp vi hoàn cnh khách quan và ch quan ca a phng, ca trng thì hiu qu giáo dc s c nâng cao. Ngc li, nu ta áp dng kinh nghim ca a phng khác mt cách máy móc, không phù hp vi iu kin thc tin ca a phng mình, trng mình thì hiu qu giáo dc có th b gim sút, tht bi. 3.3. Tin trình hot ng c thông tin ngun, tài liu tham kho có liên quan, kt hp vi nhng hiu bit ca bn thân, thc hin mt s yêu cu sau: 1) Lp bng tng hp v các phng pháp nghiên cu thc tin trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non theo gi ý sau: Tên Khái nim Các bc Nhng yêu cu TT phng pháp phng pháp tin hành khi s dng 1 2 3 4 5 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GIÁO DỤC MẦM NON | 51
  46. 2) Quan sát gi chi ca tr lp mu giáo (bé/nh/ln) các góc, ghi li mt cách chi tit nhng biu hin ca tr trong quá trình chi: a) Tha thun ca tr trc khi chi. b) Tin trình tham gia chi ca tr: Hng thú chi ca tr; K nng chi; S hp tác ca tr trong nhóm chi và gia các nhóm chi trong mt gi chi; c) Kt thúc chi? Trên c s thông tin thu thp c, hãy a ra nhn xét v hot ng vui chi ca lp. 3) Da vào h s ca tr và nhng thông tin thu thp c t nhng cuc tip xúc vi ph huynh, hãy xây dng chân dung mt a tr mà anh/ch cho là phát trin không bình thng. 4) Xây dng mt phiu iu tra các bc ph huynh v vic nuôi con khe, dy con ngoan. Ni dung iu tra nên tp trung vào mt s vn sau ây: — Nhng hiu bit ca ph huynh v ch dinh dng i vi tr; v gi gic sinh hot, v sinh cho tr; — Nhng hiu bit ca ph huynh v giáo dc tr em; Vai trò ca cha m i vi s hình thành, phát trin nhân cách ca tr; Phng pháp, bin pháp giáo dc ca gia ình. — Nhng thun li và khó khn ca gia ình trong vic chm sóc, giáo dc tr em; Da trên thông tin tr li ca các bc cha m và nhng biu hin ca tr trng lp, hãy a ra nhng li khuyên phù hp giúp các bc cha m nuôi dy con tt hn. 3.4. Thông tin phn hi Nhóm phng pháp thc tin bao gm: phng pháp quan sát, phng pháp thc nghim, phng pháp trc nghim, phng pháp trò chuyn, phng pháp nghiên cu sn phm hot ng, phng pháp nghiên cu “tiu s” tr em, phng pháp iu tra vit, phng pháp tng kt kinh nghim. Mi phng pháp nghiên cu này có chc nng, th mnh nht nh. Do vy, trong nghiên cu thc tin cn phi hp nhiu phng pháp nghiên cu, có nh vy kt qu nghiên cu mi y , toàn din. Tuy nhiên, tùy thuc vào ni dung, nhim v ca tài mà ta chn phi hp mt s phng pháp cn thit (ch không phi là s dng tt c mi 52 | MODULE MN 35
  47. phng pháp trên ây) và cng cn xác nh rõ phng pháp nào là phng pháp nghiên cu chính ca tài, nhng phng pháp nào là h tr. Hot ng 4. Nghiên cu và vn dng phng pháp x lí s liu bng toán hc thng kê trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non (2 tit) 4.1. Mc tiêu hot ng — Giúp ngi hc nm c mt s công thc toán hc thng kê thng s dng trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non và ý ngha ca nó trong vic nh lng các kt qu nghiên cu thc tin. — Bit vn dng mt s công thc toán hc thng kê x lí s liu thc tin trong nghiên cu khoa hc giáo dc mm non. 4.2. Thông tin ngun Trong nghiên cu khoa hc giáo dc nói chung, khoa hc giáo dc mm non, ngi ta thng s dng mt s công thc toán hc thng kê mô t (Công thc tính t l %; tính im trung bình cng; tính lch chun; h s tng quan gia các i lng; ) và thng kê suy lun (Kim nh ý ngha giá tr ca bng thng kê qua t-tets hoc qua im Z). Tt c các công thc này u có th dùng phn mm Microsoft EXCEL tính toán. T l % c s dng khá ph bin trong nghiên cu khoa hc giáo dc. Tính t l % theo công thc sau: m p = x 100 n Trong ó: p là t l % m là s lng phn t cùng loi c quy i n là s lng toàn nhóm nghiên cu. im trung bình cng: là im trung bình cng ca tt c các im trong phân b. Công thc tính im trung bình cng nh sau: X X = ∑ i n Trong ó Σ là tng s, X là mt im s thô bt kì, n là s khách th nghiên cu. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GIÁO DỤC MẦM NON | 53
  48. Ví d, trong mt nghiên cu v kh nng ghi nh ca tr mu giáo ln, ngi ta thu c kt qu nh sau: 14, 17, 19, 18, 21, 24, 27, 25, 22, 28. Tính im trung bình cng v kh nng ghi nh ca nhóm tr này. im trung bình cng ca nhóm tr này là: X  14++++++ 17 19 18 21 24 27 +++ 25 22 28 X = ∑ i = X = = 21,5 n 10 lch chun (σ) phn ánh phân b các giá tr. Công thc tính nh sau: n (X− X) 2 ∑ i σ = 1 n Trong ó δ là lch chun, Σ là tng s, X i là im thô (i = 1 — n), X là trung bình cng, n là s các im trong phân b. Sau ây là các bc tính lch chun: 1. Tính trung bình cng ca phân b. 2. Ly tng im s tr trung bình cng. Tng kt qu kí hiu nh sau: 3. Xi — X . 4. Bình phng tng hiu. 2 5. Ly tng các hiu bình phng Σ (Xi — X ) . 6. Chia tng này cho s lng các im s, gi giá tr này là bin thiên. 7. Ly cn bc hai ca bin thiên. ó chính là lch chun ( δ). δ càng nh thì kt qu càng chm ( phân tán ca các im s thp), ngc li δ càng ln thì phân tán ca các im s càng cao (Ví d có s khác bit ln gia các tr trong mt nghiên cu nào ó). Nu tính th công ta cn lp bng thng kê nh sau: 2 im thô Trung bình cng Xi — X (Xi — X ) 54 | MODULE MN 35