Giáo trình Bảo tàng Văn Hóa-Quảng Nam - Bùi Mạnh Dương

Nội dung text: Giáo trình Bảo tàng Văn Hóa-Quảng Nam - Bùi Mạnh Dương

1. THUYẾT MINH ĐỒ ÁN TỐT NGHIỆP KIẾN TRÚC SƯ KHÓA 2008-2013 BẢO TÀNG VĂN HÓA QUẢNG NAM ĐẠI HỌC DÂN LẬP HẢI PHÒNG CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM KHOA XÂY DỰNG ĐỘC LẬP - TỰ DO - HẠNH PHÚC NGÀNH KIẾN TRÚC o0o Hải Phòng, ngày 01 tháng 07 năm 2013 THUYẾT MINH ĐỒ ÁN TỐT NGHIỆP KIẾN TRÚC SƢ KHÓA 2008-2013 Đề tài : BẢO TÀNG VĂN HÓA-QUẢNG NAM Địa điểm : Duy Điền - Duy Xuyên - Quảng Nam GVHD : KTS. VŨ KHÔI SVTH : BÙI MẠNH DƢƠNG Lớp : XD1201K I/ Phần mở đầu: - Con ngƣời luôn là chủ thể trong mọi môi trƣờng địa lý, văn hóa, xã hội nhất định. Vấn đề xã hội ngày nay càng đa dạng và phức tạp mà con ngƣời vừa là chủ thể tác động vừa là khách quan của môi trƣờng đó. Từ xƣa quan niệm khởi thủy về vai trò vĩ đại của con ngƣời đã đƣợc thể hiện khắp nơi trên trái đất. Tâm linh và tín ngƣỡng của ngƣời Chăm là một tông giáo có vẻ nhƣ mơ hồ và huyền bí nhƣng thực chất là một triết học nhân bản, nhận thức đƣợc sâu sắc bản chất và mối quan hệ của con ngƣời mà thế giới đã công nhận là di sản văn hóa. - Việc tham quan tìm hiểu các di tích, di sản văn hóa, các nền văn minh cổ có sức hấp dẫn đặc biệt và ngày càng chứng tỏ nó đã và đang là một hƣớng khai thác trong du lịch. Còn hơn thế nữa các di sản văn hóa, các di tích cổ nhƣ là chiếc cầu nối giữa”Qúa khứ - Hiện tại - Tƣơng lai”. Nối mọi ngƣời trên thế giới lại gần với nhau. - Mỹ Sơn cũng nhƣ các di tích khác thuộc nền văn minh cổ nhƣ: Ai cập, Đông sơn, Sa huỳnh nó luân đánh thức cái gì đó thuộc về gốc gác loài ngƣời, nó nhƣ một minh chứng cho một khát vọng vƣơn lên không ngừng nghỉ của cả lịch sử nhân loại, nó cũng là minh chứng cho một thời con ngƣời sống hòa mình với thiên nhiên, thời mà con ngƣời hiện đại khó có thể nhớ đƣợc mình đã đánh mất từ bao giờ. - Xu hƣớng du lịch ở thế kỷ XXI là du lịch văn hóa và du lịch sinh thái, trong đó du lịch văn hóa đóng vai trò hết sức quan trọng. Vấn đề tổ chức và khai thác khu di tích văn hóa Mỹ Sơn, đối thọa giữa cái “cũ” và cái “mới” nhƣ thế nào để cân bằng bảo tồn và phát triển là vấn đề đặt ra nói chung đặc biệt với nghành kiến trúc nói riêng. - Đồ án tốt nghiệp kiến trúc sƣ với đề tài “Bảo tàng văn hóa Quảng Nam” mạnh dạn đề xuất ý tƣởng, giải pháp thiết kế tổ chức không gian kiến trúc GVHD: KTS.VŨ KHÔI 1 SVTH: BÙI MẠNH DƢƠNG
2. THUYẾT MINH ĐỒ ÁN TỐT NGHIỆP KIẾN TRÚC SƯ KHÓA 2008-2013 BẢO TÀNG VĂN HÓA QUẢNG NAM khu di tích văn hóa Mỹ Sơn cũng không nằm ngoài mục đích giải quyết các vấn đề trên, cụ thể là đáp ứng nhu cầu của con ngƣời tƣởng chừng nhƣ quá “cũ” nhƣng không phải là không “mới”.Đó là sự trở về với thiên nhiên hƣởng thụ khung cảnh trong lành, cái môi trƣờng đã hình thành nên những giá trị văn hóa, nuôi dƣỡng và thúc đẩy sự phát triển của nhân loại. Mong muốn của đồ án Bảo tàng văn hóa Quảng Nam là đáp ứng nhu cầu cao cả đó của con ngƣời và hiện thực của nó. - Bảo tàng văn hóa Quảng Nam phải chăng là nơi hội tụ không gian và thời gian của nhiều nền văn minh, là một thế giới kỳ bí nhƣng lại quá đỗi hấp dẫn. Kiến trúc sƣ nổi tiếng thế giới HAIDI khi thiết kế Bảo tàng ở Roma đã từng nói ”Bảo tàng là một thế giới để lao vào chứ không phải một tòa nhà nhƣ một vật làm hiệu”. II/ Những hiểu biết về thể loại đề tài: 1/ Sự hình thành và phát triển của Bảo tàng: a/ Những xuất xứ xa xƣa. - Tình yêu cái đẹp của con ngƣời đã có từ thuở ban sơ khi sống trong hang đông đã biết làm nghệ thuật. Ngày nay ta còn thấy những di tích của nghệ thuật nguyên thủy trong các hang động nhƣ: hình vẽ, tranh ảnh, chạm khắc miêu tả rất sinh động đời sống săn bắt hái lƣợm của ngƣời nguyên thủy. - Tuy còn rất thô sơ, đơn giản. Nhƣng những hình thức nghệ thuật nguyên thủy đã góp phần điểm thêm đời sống của ngƣời nguyên thủy. Ngoài ra họ còn muốn thông qua những hình tƣợng sinh động đó để truyền lại những kinh nghiệm săn bắt, hái lƣợm, sản xuất cũng nhƣ sự hiểu biết về tự nhiên của con ngƣời. Tuy nhiên”Ý thức sƣu tầm” và tình yêu cái đẹp chỉ là điều kiện sơ khai cho việc hình thành một loại hình văn hóa mà ngày nay chung ta gọi là “Bảo tàng học”. b/ Sự xuất hiện Bảo tàng đầu tiên của loài ngƣời. - Lịch sử loài ngƣời còn giữ lại nhiều vết tích về những tổ chức của các Bảo tàng sơ khai. - Đó là những đền, miếu, cung điện, nơi chứa những đồ cúng lễ thờ thần ở phƣơng Đông, cũng nhƣ ở Hy Lạp cổ đại (còn gọi la Pinacotheca). - Các cơ sở có tính chất Bảo tàng đầu tiên gắn liền với những hoạt động mang tính tôn giao. Một trong những viện Bảo tàng đầu tiên găn liền với nhƣng hoạt động mang tính tôn giao. Một trong những viện Bảo tàng nổi tiếng nhất là viện Bảo tàng Alexanobri( Ai Cập), số di tích bất động sản ban đầu đƣợc tập hợp ngẫu nhiên. Đó là những pho tƣợng, những chiếc bình, lọ có liên quan đến thần thánh. GVHD: KTS.VŨ KHÔI 2 SVTH: BÙI MẠNH DƢƠNG
3. THUYẾT MINH ĐỒ ÁN TỐT NGHIỆP KIẾN TRÚC SƯ KHÓA 2008-2013 BẢO TÀNG VĂN HÓA QUẢNG NAM - Cùng với những hoạt đông nghệ thuật mang tính tôn giao, các cuộc chiến tranh xâm lƣợc diên ra liên tục giữa các quốc gia ngày xƣa đã có tác động đến quá trình phát triển của các Bảo tàng. c/ Các bƣớc phát triển của Bảo tàng: - Thời kỳ đầu ngoài tính chất tôn giao Bảo tàng còn găn bó mật thiết với sự phát triển của nghệ thuật nhƣ: hội họa, điêu khắc, đồ họa hầu hết các sƣu tập chứa đựng trong các nhà thờ, tu viện, cũng nhƣ các vật phẩm cƣớp đƣợc trong chiến tranh đều là các tác phẩm hội họa, điêu khắc nổi tiếng. - Các bƣớc sƣu tập đòi hỏi một sự tích tụ của cải và đó là một đặc quyền của giai cấp hữu sản. Do đó thị hiếu của sƣu tập phải đi kèm với chế độ văn nghệ. Điều này cũng giải thích mối quan hệ giữa các”mạnh thƣờng quân” và các nghệ sỹ (Hy Lạp, La Mã cổ đại hoặc thời kỳ Phục Hƣng ). - Đến thời Phục Hƣng, các nhà tƣ tƣởng nhân đạo chủ nghĩa đã nhìn nhận giá trị của các sƣu tập di tích dƣới góc độ khoa học. Vì vậy đã kích thích mạnh mẽ sự phát triển về sƣu tập và hoàn chỉnh của nó, tạo điều kiện để các Bảo tàng mới ra đời. Nhiều danh bạ đã cho ra đời các cơ sở sƣu tầm riêng của các dòng họ quy tộc và vua chúa, nó giúp cho việc giải thích tại sao mỗi một Bảo tàng nghệ thuật có một bộ mặt riêng độc đáo. - Các Bảo tàng cổ đại là nơi chứa đựng các tác phẩm nghệ thuật. Các Bảo tàng ở châu Âu ở giai đoạn cách mạng công nghiệp lần thứ nhất(TK XVI- TK XVIII). Đã mở rộng phạm vi sƣu tầm với những đối tƣợng tự nhiên: Mẫu Đồng, thƣc vật, khoáng sản, dụng cụ thiên văn đôi khi cả đồ dùng sinh hoạt và vuux khí. Những phát hiện địa lí cũng có vai trò lớn trong việc sƣu tầm tƣ liệu bổ sung cho các sƣu tập Bảo tàng. - Tóm lại:Ta thấy sự chuyển biến của Bảo tang từ vai trò (kho chứa đồ quý), đƣợc hình thành lẻ tẻ, ngẫu nhiên trong các nhà thờ, tu viện thành nơi phát khởi của những tìm tòi lịch sử và phụng sự khoa học. Ngƣời ta nắm đƣợc sự liên hệ mật thiết giữa sƣu tập với việc khai quật và khoa học khảo cổ. Nhiều nền văn minh mà ta tƣởng rằng phải mãi mãi câm lặng đã bƣớc ra khỏi bóng tối của thời gian. - Trong mấy thế kỷ hình thành và phát triển của mình, bảo tàng luân gắn bó với các nghành khoa học, liên hệ khăng khít và tác động tƣơng hỗ lẫn nhau. Hiệu quả cơ bản nhất là Bảo tàng tạo cơ sở cho sự phát triển và chuyên môn hóa các nghành khoa học. Ngƣợc lại, các nghành khoa học lại đặt tiền đề cho việc chuyên môn hóa các nghành khoa học. Ngƣợc lại, các nghành khoa học lại đặt tiền đề cho việc chuyên môn hóa các Bảo tàng. 2/ Tầm quan trọng của nghệ thuật trong đời sống: GVHD: KTS.VŨ KHÔI 3 SVTH: BÙI MẠNH DƢƠNG
4. THUYẾT MINH ĐỒ ÁN TỐT NGHIỆP KIẾN TRÚC SƯ KHÓA 2008-2013 BẢO TÀNG VĂN HÓA QUẢNG NAM - Nghệ thuật là một hình thái của ý thức xã hội phản ánh mọi hoạt động của cuộc sống. Nghệ thuật đóng một vai trò quan trọng trong đời sống xã hội . Tác động của xã hội trong tƣ tƣởng và tình cảm của con ngƣời. Một trong những tác dụng đặc biệt của nghệ thuật là kích thích óc tƣởng tƣợng không chỉ cần thiết cho các nghệ sỹ mà cả các nhà khoa học và mọi hoạt động trí óc cùng chân tay. - Nghệ thuật là một bộ phận nhậy cảm của khoa học thể hiện khát vọng của con ngƣời về Chân-Thiện-Mỹ, có tác dụng bồi dƣỡng tình cảm tâm hồn, nhân cách, bản lĩnh của con ngƣời, xây dựng môi trƣờng đạo đức. Nghệ thuật đề nén, cơ động, rút ngắn cuộc sống thực, để mở rộng kinh nghiệm cho con ngƣời thƣởng thức nó. 3/ Lƣợc sử vƣơng quốc Chăm Pa và phát triển văn hóa nghệ thuật Chăm-Pa: a/ Lƣợc sử vƣơng quốc Chăm Pa: - Khoảng 2500 năm trƣớc đây trên lãnh thổ Việt Nam ra đời nƣớc Văn Lang, Âu Lạc. Đồng thời tồn tại một nền văn hóa, có nhà nƣớc và có văn hóa Sa Huỳnh ở miền Trung mà các nhà nghiên cứu khẳng định là văn hóa Chăm. - Theo lịch sử Trung Quốc, thế kỷ II sau công nguyên(năm 192) một ngƣời tên là Khui Liên lãnh đạo nhân dân nổi dậy lật đổ nhà Hán giành lấy chính quyền và thành lập quốc gia độc lập có tên là Lâm Ấp Kinh Đô Simhapura ( kinh đô Trà Kiệu ở vùng Quảng Nam ngày nay)về sau đổi tên là Hoàng Vƣơng(858-688) và cuối cùng là Chiêm Thành tức Chăm Pa tên của một loài hoa. - Lãnh thổ vƣơng quốc Chăm Pa trải dài từ phía Nam đèo Ngang Quảng Bình đến Bình Thuận ngày nay (khoảng từ vĩ tuyến 11-18 bao gồm vùng đồng bằng ven biển cao nguyên và miền núi). - Ngƣời Chăm thuộc chủng tộc Austro-Asian và ngữ hệ Malayo-Panesian có đặc điểm da ngăm, tóc quăn, sống bằng nghề lúa nƣớc và đánh bắt cá, sống lâu đời trên đất miền Trung và Nam Trung Bộ vào thời sơ khai dân tộc chia làm hai bộ lạc. + Bộ lạc dừa: sống ở phía Bắc( từ Thừa Thiên Huế đến đèo Cù Mông) + Bộ lạc cac: sống ở phía Nam( từ đèo Cù Mông đến Phan Thiết) - Theo nội dung một tấm bia cổ, tiểu quốc Nam Chăm ra đời do Cimara thành lập kinh đô là Panduranga.(Phan Rang-Phan Thiết) từ thế kỷ VII. - Trong quá trình tồn tại và phát triển vƣơng quốc Chăm Pa có ít nhất 5 tiểu vƣơng quốc dựa theo địa thế tự nhiên: 1/ Tiểu vƣơng quốc ININRAPUA bao gồm Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế, nằm phía Bắc đèo Hải Vân ngày nay. 2/ Tiểu vƣơng quốc AMRAVATI gồm khu vực đèo Hải Vân đến đèo Bình Đê. GVHD: KTS.VŨ KHÔI 4 SVTH: BÙI MẠNH DƢƠNG
5. THUYẾT MINH ĐỒ ÁN TỐT NGHIỆP KIẾN TRÚC SƯ KHÓA 2008-2013 BẢO TÀNG VĂN HÓA QUẢNG NAM 3/ Tiểu vƣơng quốc VIJAYA gồm Bình Định, Phú Yên. 4/ Tiểu vƣơng quốc KATHAVAU từ khu vực Nam đèo Cả, Đồng Bò, Cam Ranh. 5/ Tiểu vƣơng quốc PANDURANGA từ khu vực Ninh THuận,Bình Thuận tức Đồng Bò đến khu vực sông Đồng Nai. - Gữa thế kỷ thứ VIII phía Bắc có nhiều Bảo tàng động nên trung tâm đƣợc chuyển ra Bắc, kinh đô đặt ở Đồng Dƣơng( Quảng Bình, Quảng Nam) mang tên là INDRAPUARA(thành phố sấm sét) có tên là Chiêm Thành hay Chăm Pa. - Thế kỷ thứ X kinh đô INDRAPUARA luân bị uy hiếp năm 1000 chuyển vào VIJAYA trung tâm là thành Đồ Bàn(Bình Định) thời kỳ luân xảy ra xung đột lẫn chiến tranh. - Năm 1471 vua Lê Thánh Tông đánh chiếm Đồ Bàn và bắt sống vua Chăm và từ đó đất nƣớc đã bị chấm dứt, vai trò nhƣ một quốc gia và ngày nay cộng đồng ngƣời Chăm đang sống tại đất nƣớc Việt Nam với cộng đồng 54 đân tộc anh em. - Sau 1471 khi không còn là một quốc gia độc lập nhƣng kinh teed xã hội Chăm vẫn phát triển. - Thời gian này (thế kỷ XVII) đã để lại nhiều thành tựu văn hóa-kiến trúc, điêu khắc có giá trị. - Công cụ lao động và vũ khí bằng sắt, làm đồ trang sức và làm đồ thờ cúng băng vàng bạc, đồng thau rất tinh xảo. - Chữ viết một yếu tố văn hóa quan trọng bậc nhất cũng lấy từ chữ Sanskrit, một loại văn tự cổ Ấn Độ. Trên cơ sở mẫu tự sanskrit, họ đã sáng lập ra chữ Chăm cổ, hệ thống chữ viết đƣợc cải tiến qua nhiều giai đoạn, do đó ngày nay rất ít ngƣời đọc đƣợc chƣ Chăm cổ. Nhiều điển tích tôn giao và văn hóa Ấn Độ đƣợc lạp lại trong truyền thuyết Chăm Pa. - Kiến trúc và điêu khắc Chăm Pa chịu ảnh hƣởng của nghệ thuật Ấn Độ giáo và các nƣớc ở vùng Đông Nam Á.Ngƣời Chăm tiếp thu văn hóa Ấn Độ một cách có chọn lọc và thể hiện nó theo kiểu Chăm Pa. Trong ba vị thần chính của Ấn Độ giao, ngƣời Chăm đề cao thần SIVA hơn cả. Có thể nói rằng chƣa ở đâu trong các nƣớc Đông Nam Á lại có nhiều bệ thờ LINGA, và kích thƣớc lớn đẹp nhƣ LINGA ở vƣơng quốc Chăm Pa. - Đền tháp Chăm Pa không to lớn, kỳ vĩ nhƣ đền tháp ở Ấn Độ, Indonesia nhƣng không kém phần uy nghiêm. Kiến trúc Chăm Pa có những nét đặc sắc riêng, ngƣời Chăm thƣờng xây tháp trên các ngọn đồi khiến các tháp càng nổi bật trong không gian rộng lớn. - Âm nhạc và múa phát triển mạnh mẽ do nhu cầu sinh hoạt trong cung đình và nghi lễ Ấn Độ giao, đồng thời là thói quen trong sinh hoạt cộng đồng và các dịp lễ hội, cƣới xin, tang lễ - Tục cƣới xin đƣợc bảo tồn trong suất thời kỳ vƣơng quốc Chăm Pa cho đến nay, ngƣời con gái giữ vai trò chủ đạo trong cƣới hỏi, ngƣời phụ nữ GVHD: KTS.VŨ KHÔI 5 SVTH: BÙI MẠNH DƢƠNG
6. THUYẾT MINH ĐỒ ÁN TỐT NGHIỆP KIẾN TRÚC SƯ KHÓA 2008-2013 BẢO TÀNG VĂN HÓA QUẢNG NAM đƣợc coi là chủ gia đình mặc dù ngƣời chồng đảm đang việc quan trọng nhất. - Việc tang lễ, thƣ tịch cổ Trung Hoa cho biết xƣa kia ngƣời chết đƣợc hỏa thiêu, lấy một ít tro xƣơng bỏ vào một cái bình nhỏ, nếu là vua thì tàn tích đƣợc cho vào một cái bình màu vàng rồi ném xuống biển, quan lại đƣợc tán trong bình bằng bạc rồi ném xuống sông, còn dân thƣờng thì chi xƣơng vào bình gốm rồi chôn xuống đất. - Hiện nay ở Việt Nam có trên 110000 ngƣời thuộc đân tọc Chăm, gồm nhiều nhóm khác nhau: ở vùng Ninh Thuận, Bình Thuận có hơn 72000 ngƣời. Trong đó có 62% theo đạo Balamon, 40% theo đạo Bani. Vùng An Giang cod trên 13000 ngƣời theo đạo ÍLam. Vùng rừng núi Bình Định, Phú Yên có khoảng 18000 ngƣời gọi là Chăm Hơ Roi, đó là một bộ phận tách ra từ cộng đồng ngƣời Chăm, sống gần gũi với các dân tộc miền núi nhƣ:Ê Đê, Ba Na, đặc điểm sinh hoạt đời sống văn hóa và kinh tế khác với ngƣời Chăm ở đồng bằng. Ngoài ra có một bộ phận không ít ngƣời Chăm đã Việt hóa trong quá trình công cƣ với ngƣời Việt, họ dần dần tiếp thu ngôn ngữ và phong tục tập quanscuar ngƣời Việt, qua nhiều thế hệ, ngày nay tuy vẫn mang họ của ngƣời Chăm nhƣ:Trà , Chế ,Ông nhƣng nói tiếng Việt nhƣ ngƣời Việt, bộ phận này sống rải rác khắp từ Quảng Bình đến Khánh Hòa. - Quảng Nam xƣa kia thuộc vùng đất Amaravati của vƣơng quốc Chăm Pa , nơi có những di tích nổi tiếng: Thánh Địa Mỹ Sơn, Phật Viện Đồng Dƣơng cùng nhiều nhóm tháp khác. Cho đến nay không ít di tích đã bị phá hủy bởi thiên nhiên và chiến tranh, nhƣng còn nhiều đền tháp vẫn đứng vững theo thời gian và còn nhiều bí ẩn chƣa đƣợc phát hiện. c/Mối liên hệ giữa văn hóa Chăm với văn hóa kinh và các dân tọc khác trong cộng đồng dân tọc Việt Nam. - Văn hóa nhƣ chất keo kết dính các mối quan hệ về kinh tế xã hội tạo nên hình hài của mỗi quốc gia dân tộc, đã thu nhận một tinh hoa muôn dạm đƣờng, không ngừng chuyển tải, biến đổi, giao lƣu góp phần tạo nên”đại dƣơng” mênh mông của nhân loại. - Vốn có quan hệ gần gũi về nguồn gốc, ngôn ngữ với các dân tộc Tây Nguyên, các địa bàn dân cƣ gần ngƣời Việt, đến giai đoạn sau lại có mối quan hệ tƣơng trợ, đoàn kết với nhau trong cuộc đấu tranh chinh phục thiên nhiên và chống ngọa xâm, văn hóa Chăm có nhiều yếu tố tiếp thu từ các dân tộc này. Vì văn hóa thể hiện trong nhà ở(nhà sàn), công cụ(kèn), âm nhạc(hát giao duyên, hát lý ). d/ Các thời kỳ phát triển của nghệ thuật Chăm Pa: - Ngoài những đỉnh cao không thể chối cãi, nghệ thuật kiến trúc Chăm Pa là một vẻ đẹp hoàn toàn cổ điển với nền điêu khắc phản ánh cuộc sống GVHD: KTS.VŨ KHÔI 6 SVTH: BÙI MẠNH DƢƠNG
7. THUYẾT MINH ĐỒ ÁN TỐT NGHIỆP KIẾN TRÚC SƯ KHÓA 2008-2013 BẢO TÀNG VĂN HÓA QUẢNG NAM với những cặp phạm trù đối lập nhau: tính uy nghi và vẻ sinh động, trần trụi và đầy trang trí hiện thực và hƣ ảo không thể nào khẳng định đƣợc rõ những phong cách khác nhau, cho phép định ra những biến đổi và liên đại của mỹ thuật Chăm Pa từ cuối thế kỷ VI-XVI có thể nói; nghệ thuật Chăm Pa phát triển qua 4 thời kỳ nhƣ sau: *Thời kỳ cổ xƣa(giữa thế kỷ thứ VII-IX). - Chính sau năm 650 bắt đầu thời kỳ cổ đại. Một tổng thể điêu khắc phỏng theo nghệ thuật SIVA nhƣ phần lớn nghệ thuật Chăm Pa bắt nguần từ Mỹ Sơn, một trong những nơi nổi tiếng của nghệ thuật Chăm Pa, cho phép xác định một Mỹ Sơn(tháp E1), từ tƣ liệu vật chất để lại cho thấy nếu các nhà nghiên cứu chia nghệ thuạt kiến trúc thành nhiều giai đoạn thì phong cánh Mỹ Sơn E1 trở thành phong cách đầu tiên mở đầu cho nghệ thuật kiến trúc. Thời kỳ vàng son rực rỡ thực sự của nền văn hóa Chăm, mặc dù chịu ảnh hƣởng của nghệ thuật Khơme tiền Ăngkor. Một thế kỷ sau, các tỉnh phía Nam áp đặc quyền bá chủ nhƣ hoạt động nghệ thuật hình nhƣ giảm xuống khi các cuộc tập kích của ngƣời Indonexia vào bán đảo đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát triển phật giáo và tái lập hệ thống ảnh hƣởng. Vào thế kỷ thứ IX một vài công trình nghệ thuật( hài hòa xác lập sự ra đời của nghệ thuật kiến trúc Chăm truyền thống và xuất hiện một phong cách mới. Điêu khắc Chăm với phong cách tao nhã, sang trọng phóng khoáng mang đậm bản sắc dân tộc. Các tác phẩm nổi tiếng nhƣ; Đài thờ Mỹ Sơn E1, tƣợng Ganesa, đều thuộc giai đoạn nghệ thuật này. Và có niên đại chung vào cuối thế kỷ VIII. * Thời kỳ INDRAPURA( nửa cuối thế kỷ IX-X). - Ngày nay trên dãy đất miền Trung, các Tháp Chàm vẫn còn sừng sững đứng trƣớc thiên nhiên và thời gian. Mặc dù nền văn minh Chăm Pa đã bị lãng quên trong khoảng thời gian khá dài và cuối cùng đƣợc biết đến nhƣ một viên ngọc của nền văn minh cổ Đông Nam Á. - Những di tích còn sót lại cho đến ngày nay kéo dài từ Quảng Bình đến Bình Thuận tuy rrays ít ỏi so với những gì vốn có của nó, nhƣng nền văn hóa Chăm Pa xứng đáng là một trong những nền văn hóa vào loại lớn nhất và có giá trị nhất Đông Nam Á thời Trung Cổ. b/ Những đặc tính cơ bản của văn hóa Chăm: - Văn hóa Chăm chịu ảnh hƣởng của văn hóa Ấn Độ buổi đầu lập quốc Chăm Pa đã xây dựng cho mình một hệ thống quan quyền nhƣng chƣa xá lập một hệ thống thần quyền cho nên họ thờ các thần sơ khai của ngƣời Ấn Độ đứng đầu là thần Indra và vị thần của các thần. Họ sùng bái các thần Ấn Độ giáo Siva, Brahma, Vinsu. - Siva thƣờng thờ cúng dƣới hình tƣợng thờ Linga-Yoni. Bên cạnh đó đạo phật cũng ảnh hƣởng tới Chăm. GVHD: KTS.VŨ KHÔI 7 SVTH: BÙI MẠNH DƢƠNG
8. THUYẾT MINH ĐỒ ÁN TỐT NGHIỆP KIẾN TRÚC SƯ KHÓA 2008-2013 BẢO TÀNG VĂN HÓA QUẢNG NAM - Đạo phật đƣợc truyền bá vào vƣơng quốc từ thế kỷ thứ VI-X phát triển nhất ở thế kỷ thứ IX găn với sự ra đời của phaatj viện Đông Dƣơng, phật viện lớn nhất Đông Nam Á và duy nhất của đất nƣớc. - Văn hóa Ấn Độ ảnh hƣởng vào Chăm Pa còn thể hiện ở việc đặt tên cho vùng lãnh thổ(Amaravati, Vijaya), tên gọi trong hoàng cung, hoàng tộc và sâu sắc nhất có lẽ là quần thể kiến trúc đền tháp. - Văn hóa Chăm mang đậm nét sắc thái tôn giao ngƣời Chăm nào cũng mang cho mình một tôn giao riêng, tôn giao bao trùm lên toàn bộ ngƣời Chăm đồng thời lại chia họ thành những nhóm riêng theo các tôn giáo khác nhau in đậm nét văn hóa Chăm. - Ảnh hƣởng của văn hóa Ấn Độ giáo: Ngƣời Chăm thờ các vị thần của Ấn Độ đứng đầu là Indra sùng bái tam vi thống thể. Siva, Brabma, trong đó thần Siva đƣợc đề cao hơn. - Các vƣơng triều xƣa của Chăm Pa cổ đại thƣờng lấy địa danh của Ấn Độ dặt tên cho vùng đất của mình. - Văn tự, luật pháp, kiến trúc cũng ảnh hƣởng sâu sắc đến văn hóa Chăm, không phải là sự sao chép hay phản chiếu nguyên bản từ Ấn Độ mà chúng ta đã đƣợc bản địa,Chăm hóa. - Ảnh hƣởng của hồi giáo: có hai loại hồi giao của ngƣời Chăm, những ngƣời Chăm theo đạo hồi ở Ninh Thuận dƣới tên gọi là Chăm Bafni( hồi giao cũ), các lễ nghi Bần chịu ảnh hƣởng nguyên tắc luật lệ, luật hôn nhân và gia đình của các dân mẫu hệ. Còn ngƣời Chăm Châu Đốc và các tỉnh Nam Bộ gọi là hồi giáo mới, cổ tích chính thống hơn. - Ảnh hƣởng của phật giao: Đại thừa truyền bá vào Chăm Pa muộn hơn và ảnh hƣởng ngắn hơn so với Ấn Độ giáo, nhƣng cũng có dấu vết rõ rệt trong lịch sử văn hóa Chăm. - Đặc biệt vào thế kỷ X, phật giáo đã ảnh hƣởng mạnh đến kiến trúc đền tháp và nghệ thuật điêu khắc. - Văn hóa Chăm Pa là văn hóa mẫu hệ, trong đại gia đình Việt Nam, ngƣời Chăm là dân tộc cò trình độ, kinh tế-xã hội phát triển khá cao, nhƣng còn lƣu giữ khá đậm nét. Trong sinh hoạt lối sống ứng xử, lễ nghi của xã hội, gia đình. Tuy tập tục cƣới xin, ma chay, trong tín ngƣỡng dân gian thờ cúng tổ tiên, thánh thần. - Tín ngƣỡng xƣa những ngƣời Chăm liên quan đến truyền thuyết cổ đã là tín ngƣỡng đa thần. Trong đó nổi bật lên hình tƣợng ngƣời phụ nữ đƣợc tôn vinh là thần sản sinh ra các dòng họ trị vì đất nƣớc theo quan điểm của ngƣời Chăm,Ponƣnagar đã dạy cho ngƣời Chăm biết trồng lúa nƣớc, làm thủy lợi, dệt vải và sản xuất đồ gốm. Hiện nay còn rất nhiều đền tháp còn thờ bà, để làng nhớ đến công đức đối với ngƣời mẹ xứ sở có công sinh thành ra đát nƣớc. GVHD: KTS.VŨ KHÔI 8 SVTH: BÙI MẠNH DƢƠNG
9. THUYẾT MINH ĐỒ ÁN TỐT NGHIỆP KIẾN TRÚC SƯ KHÓA 2008-2013 BẢO TÀNG VĂN HÓA QUẢNG NAM - Văn hóa Chăm là sản phẩm thích ứng. Ai đã qua dải đồng bằng miền Trung đều cảm nhận ba yếu tố của định hình: Núi, biển và đồng bằng thƣờng đan xen lẫn nhau. - Qua khai thác vùng này ngƣời Chăm đã tạo nên những yếu tố văn hóa: Đƣợc thể hiện trong hoạt động với một hệ thống thủy lợi cùng nhiều cấp. Bên cạnh đó ngƣơi Chăm cũng biết hòa mình vào biển cả trong hoạt động thực tiễn lẫn tâm linh, ngƣời Chăm giỏi nghề đi biển đanhhs bắt cá, biết rõ sự thay đổi của biển cả. - Ngày nay đại bộ phận dân tọc Chăm đã lùi vào đất liền và sống xa biển, những dấu ấn ngàn đời của nghề đánh bắt cá xƣa kia vẫn còn đó, yếu tố núi rừng cung thể hiện trong văn hóa Chăm, dựa lƣng nhƣng quay lƣng với núi, ngƣời Chăm đã khai thác để tận dụng phục vụ cho cuộc sống của mình để nhân loại biết đến Chăm Pa với những trầm hƣơng, kỳ nam, ngà voi. - Theo Gmaspero , vƣơng quốc Chăm Pa xƣa kia nổi tiếng nhiều sản vật, sử sách Trung Hoa đã ghi lại những sản phẩm của ngƣời Chăm triều cống hoặc buôn bán với các nƣớc phƣơng Bắc nhƣ: trầm hƣơng, quế, tiêu, ngà voi, sừng tê giác, đồi mồi sách(thủy tinh chú)cho biết, ngƣời Chăm cổ biết trồng dâu nuôi tằm, rệt lụa, trồng bông, đay để dệt vải. Họ sống chủ yếu bằng nghề nông, cung cấp lƣơng thực cho binh lính bằng lúa gạo. Họ giỏi nghề đi biển và đánh cá, biết rèn đúc công. - Vào năm 880 các vùng phía Bắc lắm ƣu thế vào giữa thế kỷ Indrapuara là kinh đô của vƣơng quốc. Đây là thời kỳ hoạt động nghệ thuật đích thực mặc dù mang dấu ấn của hai khu vực rất khác biệt. Từ năm 875 việc xây dựng một quần thể lớn theo phái đại thừa Mâhayona ở Đông Dƣơng dẫn đến việc nảy nở của một phong cách mạnh mẽ liên quan đến tính cách to lớn hơn và vẻ đẹp của con ngƣời nhƣng dựa trên những phần đóng góp khác nhau Indonesia và Trung Quốc theo khuân mẫu với sự độc đáo kỳ dị. Một phần từ thế kỷ sau, trong khi vai trò của phật giáo, nền điêu khắc có vẻ nhiều hơn và trang trí nhẹ nhàng hơn. Vào thế kỷ X, trong nền kiến trúc tìm thấy sự cân đối cổ điển( Mỹ Sơn A),Trà Kiệu mang dấu ấn Indonesia và đƣợc thay thế bởi một ảnh hƣởng phù du của Ăngkor nó hoàn toàn bị ô nhiễm một sự nhục dục thầm kín và xuát hiện những điều trái ngƣợc với lý tƣởng của nghệ thuật phƣơng Đông. Từ cuối thế kỷ X, nghệ thuật Chăm đƣơng đầu với một nƣớc Việt Nam độc lập ở phía Bắc nên đã mất đi nhiều tính đặc thù của nó. * Thời kỳ VIJAYA (100-1474): - Mặc dù có sự đe dọa ngày càng tăng với vƣơng quốc, vùng VIJAYA (Bình Định ngay nay), là mọi trung tâm của mọi hoạt động nghệ thuật sôi nổi từ TK XI-TK XII các điêu khắc đã tìm ra ở tháp Muôn đặc biệt là những sáng tạo về trang trí việc xác định một phong cách sẽ là đỉnh cao của nghệ thuật Chăm. Một áp dụng gia tăng từ campuchia đã dựa vào một GVHD: KTS.VŨ KHÔI 9 SVTH: BÙI MẠNH DƢƠNG
10. THUYẾT MINH ĐỒ ÁN TỐT NGHIỆP KIẾN TRÚC SƯ KHÓA 2008-2013 BẢO TÀNG VĂN HÓA QUẢNG NAM sự thống nhất mới của Khơme ( Hƣng thịnh), nhƣng lại dẫn đến việc chiến đấu của các quân đội Khơme vào xứ sở (1128-1220), do đó hoạt động nghệ thuật bị ngƣng lại và vƣơng quốc trở nên ngèo nàn sau cuộc thử thách, sự sụp đổ ngày càng nhanh hơn với sức đẩy không thể nào cản đƣợc của Việt Nam vào các cuộc nổi dậy của ngƣời Mông Cổ ( cuối thế kỷ XIII-TK XV), những công trình nghệ thuật đƣợc dựng lên ở các vùng bị đe dọa trở nên nặng nề hơn và ít trang trí. Nhƣng chính trong điều kiện sụp đổ đã xuất hiện nhanh nhất về cả mỹ thuật lẫn thẩm mỹ với những cách điệu hóa và biến dạng rất khó nghiên cứu(Yang Mun). * Thời kỳ muộn màng ( sau 1471): - Có lẽ đƣợc xây dựng vào thế kỷ XVI, tháp Prome là công trình cuối cùng có phong cách truyền thống và tất cả các đền đài về sau , các Bumong với kết cấu hỗn hợp, chịu ảnh hƣởng của nền kiến trúc Việt Nam các tƣợng thời kỳ này là biểu hiện của một quá trình thụt lùi đã khởi đầu từ lâu. III/ Lý do, ý nghĩa, mục đích hình thành công trình Bảo tàng văn hóa Quảng Nam: - Di sản nghệ thuật nói chung là tài sản tinh hoa, là tài sản vô giá của một quốc gia, một dân tộc. Ở đây những di sản văn hóa kiến trúc nghệ thuật của ngƣời Chăm, phƣơng án xƣa để lại trên đất nƣớc ta cũng vậy, đó là những tinh hoa nghệ thuật, tài sản vô giá, đã biểu hiện trình độ phát triển, một nền vƣn minh rực rỡ của ngƣời Chăm xƣa. Qua một thời gian khá dài bị lãng quên và chịu ảnh hƣởng của nhiều biến cố lịch sử .Đến nay nền văn hóa, nghệ thuật kiến trúc Chăm, phƣơng án chỉ là những phế tích. Đƣợc sự quan tâm của Nhà nƣớc và chính phủ, những phế tích đó đang đƣợc trùng tu, phục hồi làm sống lại nền văn hóa một thời. Điều đó làm cho di tích này trở thành một địa danh nổi tiếng , sẽ thu hút khách du lịch đến thăm quanvaf tìm hiểu nghiên cứu . Để giới thiệu với du khách về văn hóa của ngƣời Chăm Pa thì việc xây dựng một Bảo tàng Chăm Pa là điều rất cần thiết. Hơn nữa, thƣờng khi khách du lịch đến thăm một địa danh nào đó thì trƣớc hết họ đến thăm những công trình kiến trúc lừng danh và những tiêu biểu nhất của viện Bảo tàng để có ngay những nhận xét chung về lịch sử, văn hóa của vùng đất mà lần đầu tiên họ đến. A/ Lý do chọn đề tài và hƣớng nghiên cứu: 1/ Tác nhân hình thành đề tài tốt nghiệp ‘‘ Bảo tàng văn hóa Quảng Nam ” 1.1 / Chủ quan: - Muốn hiểu biết và nghiên cứu nhiều hơn về văn hóa nghệ thuật mang đậm tính truyền thống dân tộc, đặc biệt là văn hóa bản địa. 1.2/ Khách quan: GVHD: KTS.VŨ KHÔI 10 SVTH: BÙI MẠNH DƢƠNG
11. THUYẾT MINH ĐỒ ÁN TỐT NGHIỆP KIẾN TRÚC SƯ KHÓA 2008-2013 BẢO TÀNG VĂN HÓA QUẢNG NAM a/ Vị trí và địa hình: - Mỹ Sơn là tên của một làng nhỏ thuộc địa phận xã Duy Điền, huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam. Tên gọi đó cũng là tên một thung lũng nhỏ có nhiều đền –tháp Chăm. Thung lũng náy cách thành phố Đà Nẵng 68km về hƣớng Tây-Tây Nam. - Thung lũng đƣợc bao quanh bởi những ngọn núi đất và núi đá có độ cao từ 120m đến 350m, đỉnh Răng Mèo cao nhất 750m . Thung lũng này gần nhƣ tròn với bán kính trên 2km. Nhiều nguần suối nhỏ từ các sƣờn núi chảy vào con suối lớn có tên gọi là suối Thẻ ở trong thung lũng. Từ đó chảy ra hồ Thạch Bàn theo hƣớng Bắc đổ vào con sông Thu Bồn. Từ xa xƣa đã hình thành con đƣờng mòn ven đƣờng mòn men theo suối Thẻ nhƣ hiện nay. - Bia ký Chăm tích cổ cuối thế kỷ IV sau công nguyên cũng ghi rõ, nhà vua cũng đã cúng dâng cho thần Bhadravaman phía Tây là núi KUSALA. - Các nhóm đền tháp Chăm đƣợc xây dựng ở một khu đất rộng của thung lũng và một số gò đồi cao hai bên bờ suối thẻ. b/ Qúa trình hình thành: -Theo thƣ tịch cổ Trung Hoa thì vào cuối thế kỷ thứ II sau công nguyên ngƣời Chăm đã thành lập đƣợc Nhà nƣớcđộc lập gọi là nƣớc Lâm Ấp . Bia ký Chăm cổ cho biết vua Bhadravaman I đã chọn thung lũng Mỹ Sơn là nơi dựng đền thờ Siva , cội dễ của tƣớng quốc vào thế kỷ thứ IV sau công nguyên thung lũng này vừa kín đáo nên vừa đạt đƣợc sự thâm nghiêm cần thiết theo quan niệm Ấn Độ giao lại vừa có tính chất hiểm trở của một khu vực phòng ngự. - Bia ký cổ Chăm cho biết: Ngôi đền đầu tiên đƣợc xây dựng bằng gỗ có tên là Bhadresvara. Thần đƣợc thờ dƣới biểu tƣợng một bộ sinh ký thực. Bộ Linga thờ này là biểu tƣợng cổ nhất của sự kết hợp vƣơng quyền và thần quyền ở Đông Nam Á, hơn một thế kỷ sau, vuaParamesvaraman II khôi phục.Ông vua này đã cho dựng lại tất cả các Linga ở Yang-PO Nega(Nha Trang)và ở Srisanabhadresvana (Mỹ Sơn), trên thực tế niên đạimuộn nhất ở Mỹ Sơn cũng là giữa thế kỷ XIII. Sau thời kỳ này có lẽ là các vua Chăm không xây dựng gì thêm mà chỉ thờ phụng, dâng cúng lễ vật. Đây cũng là thời kỳ bắt đầu suy thoái của vƣơng quốc Chăm Pa. Các đền tháp mới đều đƣợc xây dựng ở vùng VIJAYA ( Bình Định). Thánh địa Mỹ Sơn không đƣợc chăm sóc nữa và dần trở thành hoang phế vào thế kỷ thứ XV khi các vua buộc phải lui về vùng Panduranga (Phan Rang), lập kinh đô Pandang. c/ Quy mô của di tích: - Bị bỏ quên gần 300 năm mãi đến năm 1898 Mỹ Sơn mới đƣợc M.C.Paris(ngƣời Pháp) phát hiện lại. Lập tức nó hấp dẫn và thu hút các GVHD: KTS.VŨ KHÔI 11 SVTH: BÙI MẠNH DƢƠNG
12. THUYẾT MINH ĐỒ ÁN TỐT NGHIỆP KIẾN TRÚC SƯ KHÓA 2008-2013 BẢO TÀNG VĂN HÓA QUẢNG NAM nhà nghiên cứu. Năm 1899, L.Finot và L.Lalonquiera hai học giả Pháp ở vùng viễn Đông Bác Cổ (E.F.E.O) đã đến Mỹ Sơn nghiên cứu các bia Chăm cổ. Từ năm 1901-1904,H.Parmentier và C.Ccarpeaux ở Mỹ Sơn để nghiên cứu các kiến trúc và điêu khắc. Đồng thời đào khai quật cổ một số địa điểm. Trong các năm 1909-1918 H.Parementier công bố công trình của mình gồm 4 text và bản vẽ: Invenlaire descriplif dé monument cham dei Annam. Các đền tháp ở Mỹ Sơn chiếm một phần quan trọng trong các nghiên cứu của ông. Theo nguyên tắc đặt tên cho mỗi khu đền tháp một chữ cái La Tinh rồi đánh số từng di tích trong nhóm bằng số Ả Rập, Ông đã thống kê đƣợc 71 di tích trong di tích Mỹ Sơn cụ thể là: Nhóm A có 13, nhóm A’ có 04, nhóm B có 14, nhóm K có 01 di tích và các phế tích L(01), M(01), N(01), O(02). Chỉ riêng vè số lƣợng thì Mỹ Sơn đã tự chứng minh là thành đô lớn nhất của vƣơng quốc Chăm Pa. - Mỗi nhóm đền tháp ở Mỹ Sơn thƣờng bố cục tƣơng tự nhƣ nhau, đó cũng là bố cục của một nhóm tháp Chăm nói chung, bao gồm: + Kalan: Thƣờng có mặt bằng hình vuông, chỉ có một cửa ra vào duy nhất ở Phía Đông, ba phía còn lại là cửa giả. Trong lòng Kalan có đặt một bàn thờ Linga-Yoni bằng đá. Theo ký hiệu của H.Parmentier các Kalan thƣờng là các di tích đƣợc đánh số 1. - Ngoài Kalan chính lớn nằm ở giữa trung tâm đền tháp, còn có các Kalan phụ khác nhƣ (A2, A3, A4, A5, A6, A7, A10, A12, A13,B3, B4,, B7, B8, B9, B10, B12, B13, C4, C5, C6, C7, E6, E6, F3), trong khuân viên một số đền tháp. Trong các Kalan này hoặc thờ các thần khác của Ấn Độ giao hoặc thờ các vị thần phƣơng hƣớng(Dicpalakas). + Kosa Grha: thƣờng nằm phía trƣớc, bên phải Kalan( cũng có khi bên trái). Nhƣng bao giờ cũng nằm trong tƣờng bao quanh đền tháp. Mặt bằng hình chữ nhật trong lòng Kalan Grha có tƣờng ngăn chia làm 2 phòng. Cửa ra vào hƣớng Bắc( hƣớng thần Kubera), hơi lẹch về phía Tây. Mặt đƣờng Đông và Tây trổ 2 cửa sổ. Mặt tƣờng Nam xây kín, trang trí các trụ ấp tƣờng. Bốn mặt tƣờng tầng 2 trổ 2 cửa nhỏ mái hình thuyền. Đây là kho lễ vật, nhiều khi kiêm việc chức năng nhà bếp. Mỹ Sơn có các Kalan Grha:A11, B5, C3, E7, G4, H4. + Goupura: Nằm thẳng cửa chính Kalan cũng có mặt bằng hình vuông. Hai cửa ra vào đối diện nhau ở hai hƣớng Đông Tây hình thành một lối đi. Đó cũng chính là công năng của kiến trúc này- Tháp Cổng. Nối dài từ hai cửa giả ở hai hƣớng Bắc và Nam là tƣờng bao quanh cả nhóm khu di tích. + Mandapa: Thƣờng đồng trục với Kalan và Gopura. Có mặt bằng hình chữ nhật, hai cửa ra vào mở ra hai hƣớng Đông và Tây. Trên tƣờng của hai cạnh dài không có cửa giả mà mở nhiều cửa sổ. GVHD: KTS.VŨ KHÔI 12 SVTH: BÙI MẠNH DƢƠNG
13. THUYẾT MINH ĐỒ ÁN TỐT NGHIỆP KIẾN TRÚC SƯ KHÓA 2008-2013 BẢO TÀNG VĂN HÓA QUẢNG NAM -Mái lợp ngói Mandapa có khi nằm ngoài tƣờng bao quanh nhƣ: A9, D1, E3, G3. Có khi nằm giữa Goperavafkalan. Đây là nơi tĩnh tâm, trai tịnh và cầu nguyện trƣớc khi vào hành lễ tại Kalan. + Poáh: Có mặt bằng hình vuông, cửa mở ra 4 hƣớng thƣờng nằm ngoài tƣờng bao, chức năng của kiến trúc này là nhà bia. Nhìn chung chỉ có những nhóm đền tháp lớn mới có. - Trong tổng thể đền tháp ở Mỹ Sơn thì cụm B-C-D là quan trọng nhất. Không chỉ vì cụm này có nhiều đền tháp nhất(27/71)mà những bia ký cũng nhiều nhất và có niên đại kéo dài từ cuối thế kỷ VII đến thế kỷ VIII. Các nhà nghiên cứu đều nhất trí rằng đây là nơi trung tâm của thánh địa vì cửa của đền tháp trong nhóm A, A’, G, E, F đều quay đầu về cụm này( hƣớng Tay, trong khi đúng ra cửa của các đền tháp Chăm bao giờ cũng mở ra hƣớng Đông). Thực ra trƣớc khi suối Thẻ không cắt rời cụm B, C, D(khu tháp chợ) và cụm A, A’(khu tháp chùa)mà chạy vòng theo nhóm A nghĩa là trƣớc kia cụm A, A’, B, C, D đƣợc xác định là một quần thể chung có ý đồ quy hoạch. d/ Gía trị của khu di tích: * Gía trị về lịch sử: - Có đến 31 bia ký Chăm cổ(chiếm hơn 1/5 tổng số 170 biakys đã biết ở vƣơng quốc Chăm Pa) đƣợc phát hiện ở Mỹ Sơn. Khung niên đại ở các bia ký ở đây kéo dài từ thế kỷV( ở nhóm A) đến thế kỷ XII( ở Kalan B1). 10/31 bia ký cung cấp những niên đại cụ thể, chính xác. Sớm nhất là 579 ở nhóm E. Muận nhất là 1166 ở sân giữa hai Mandapa D1 và D2. Trong số đó có 13 bia viết bằng chữ Sanserit, 10 bia viết bằng chữ Chăm cổ, 04 bia viết bằng chữ của cả hai ngôn ngữ và 04 bia không còn đọc đƣợc. - Là một quốc gia chịu ảnh hƣởng nhiều của Ấn Độ, ngƣời Chăm không có sử quan và quốc sử. Nhiều giai đoạn của lịch sử Chăm đƣợc biết đến nhờ các nƣớc láng giềng, đến tận cuối thập kỷ 20 của thế kỷ XX thì vƣơng quốc này mới có sử, do một ngƣời Pháp viết năm 1928. Các bí ký và nền văn minh Chăm Pa nói chung, các bia ký ở Mỹ Sơn nói riêng thực sự là một tài liệu gốc vô cùng quý giá để tìm hiểu về lịch sử của vƣơng quốc này. - Là thánh Địa thiêng liêng nhất của vƣơng quốc Chăm Pa, đƣợc hình thành và tồn tại hơn 9 thế kỷ. Những thăng trầm của Mỹ Sơn phản ánh rõ nét những biến thiêng của vƣơng quốc này. Chỉ căn cứ vào các kiến trúc đền tháp ở Mỹ Sơn cũng đã hình dung đƣợc phần nào bộ mặt sức sống và tiến trình lịch sử của vƣơng quốc Chăm Pa. * Gía trị về ngệ thuật: - Xá định niên đại của các di tích kiến trúc Chăm Pa là một vấn đề nan giải. Nguyên nhân của tình hình đó là vì bia ký Chăm Pa quá ít ỏi, bị xáo GVHD: KTS.VŨ KHÔI 13 SVTH: BÙI MẠNH DƢƠNG
14. THUYẾT MINH ĐỒ ÁN TỐT NGHIỆP KIẾN TRÚC SƯ KHÓA 2008-2013 BẢO TÀNG VĂN HÓA QUẢNG NAM trộn, lại không biết chính xác quan hệ của nó với những kiến trúc cụ thể. Hơn thế nữa, các đền tháp nói chungvaf đặc biệt ở Mỹ Sơn nói riêng đƣợc tu bổ liên tục hoặc xây mới trên vị trí cũ, nền móng cũ, nếu dựa vào bia cũ thì không thể xác định đƣợc. - E.Stem là ngƣời đầu tiên sử dụng các thành phần cơ bản của kiến trúc Chăm là” ô cửa trang trí” và “trụ áp tƣờng” để xác lập quá trình tiến triển các phong cách nghệ thuật Chăm Pa. Tất nhiên để hỗ trợ, ông còn sử dụng các: diền hoa dây”, “lớp gờ ngang”, đầu đao con giống,”trang trí góc”,lanh tô, cửa và các trang trí đặc trƣng. Trong 7 phong cách nghệ thuật của ông E.Stem xác định 2 phong cách mang tên các đền tháp ở Mỹ Sơn. Đó là phong cách Mỹ Sơn E1 (thế kỷ XVIII) và phong cách Mỹ Sơn A1 (thế kỷ X). Các đền tháp ở Mỹ Sơn đƣợc coi nhƣ điển hình cho sự phân loại sắp xếp tạo nên 2 phong cách ấy. Cả 2 phong cách này thuộc về giai đoạn phát triển rực rỡ của nghệ thuật Chăm. Một phong cách khác của thế kỷ XI đƣợc đặt tên là phong cách quá độ từ Mỹ Sơn A1 sang phong cách Bình Định. Các đền tháp ở Mỹ Sơn cũng vẫn là những tiêu chí căn bản làm nên những phong cách còn lại. - Nghĩa là những đền tháp ở Mỹ Sơn đóng một vai trò quan trọng trong di sản kiến trúc dân tộc Chăm. Không có Mỹ Sơn sẽ thiếu vắng, hụt hẫng lớn trong lịch sử kiến trúc Chăm. - Không đồ sộ và kỳ vĩ nhƣ Ăngco, Paagn, Borobudua nhƣng Mỹ Sơn vẫn có một chỗ đứng quan trọng trong nền nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc Đông Nam Á, bởi nó là di tích duy nhất của cả khu vực có thời gian phát triển liên tục gần 9 thế kỷ. MỸ SƠN TRONG TỔNG THỂ DI TÍCH VĂN HÓA CHĂM PA -Thánh Địa Mỹ Sơn, vùng đất thiêng của dân tộc Chăm, là khu di tích nổi tiếng đƣợc phát hiện cách đây hơn một thế kỷ(1898). Mỹ Sơn trở thành trung tâm, địa điểm không thể thiếu cho bất kỳ ai khi nghiên cứu hay muốn tìm hiểu văn hóa Chăm trong lịch sử. Mặc dù vậy, có thể nói Mỹ Sơn chứa đầy ma lực bởi quy mô đồ sộ, kiến trúc hoành tráng của khu tháp, vẻ đẹp mỹ lệ đầy sức sống của các tác phẩm điêu khắc,tính huyền học của tâm linh tôn giáo, nơi tập trung tinh hoa, vinh quang quyền uy của ngƣời Chăm trong thời kỳ dài của lịch sử. - Đặt Mỹ Sơn trong tổng thể chung của các di tích thuộc văn hóa Chăm Pa với nhiều thành tựu của nghiên cứu, càng khẳng định vai trò không thể thiếu của khu di tích này. 1/ Mỹ Sơn: Là tên gọi của một làng thuộc xã Diên Phú, huyên Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam. Tên làng cũng đƣợc đặt cho thung lũng chứa quần thể kiến trúc đền tháp của ngƣời Chăm GVHD: KTS.VŨ KHÔI 14 SVTH: BÙI MẠNH DƢƠNG
15. THUYẾT MINH ĐỒ ÁN TỐT NGHIỆP KIẾN TRÚC SƯ KHÓA 2008-2013 BẢO TÀNG VĂN HÓA QUẢNG NAM - Thung lũng Mỹ Sơn nằm trong hệ thống núi cao từ 120m đến 350m ở phía Tây đồng bằng Quảng Nam, vùng thƣợng nguần sông Thu Bồn. Lòng thung lũng khá bằng phẳng gần nhƣ tròn với đƣờng kính 2km cùng nhiều ccon suối nhỏ chảy vòng thung lũng rồi hợp thành suối Thẻ đổ ra thƣợng nguần sông Thu Bồn. Các dung suối đã chia cắt lòng thung lũng ra nhiều khu vực nhỏ. Vào thung lũng chỉ có một con đƣờng mòn men theo suối Thẻ. Có sự hiểm trở, khép kín của thung lũng, phù hợp với yêu cầu giáo lý tôn giáo, sự an toàn của công trình kiến trúc , sự ổn định của tâm linh cho nên trong lịch sử Chăm Pa nơi đây đã đƣợc hoàng tộc Chăm Pa chọn làm nơi thánh đƣờng của vƣơng quốc Chăm Pa. - Ngoài ra sự hiểm trở của Mỹ Sơn cũng là nơi an toàn cho hoàng tộc phòng khi có biến ở kinh đô Trà Kiệu. Mỹ Sơn là di tích duy nhất trong tổng thể di tích Chăm Pa đƣợc đặt trong một không gian kín, diện tiếp xúc hẹp với các di tích kiến trúc khác trong toàn bộ di tích Chăm Pa. - Trong 225 di tích văn hóa Chăm Pa hiện biết phần nhiều đền tháp xây dựng trên vùng đất đồi gò thông thoáng. 2/ Về ý nghĩa biểu tƣợng: - Các tháp đƣợc biểu hiện là hình ảnh của núi Mêru (nơi ngụ của các vị thần linh) thu nhỏ với màu xanh xung quanh mang hình ảnh của đại dƣơng. Đây là sự biến tấu, thích nghi của Ấn Độ giáo và điều kiện địa phƣơng mà vẫn giữ đƣợc đạo lý của nó.Mỹ Sơn là địa điểm duy nhất trong hệ thống đền thờ Chăm Pa đƣợc xây dựng theo Án Độ giáo, tháp thờ đƣợc xây dựng trong không gian kín, theo nguyên tắc thần linh không trực tiếp tiếp xúc với các môn đồ mà chỉ thông qua tầng lớp tu sỹ Bànamôn. Tính chất này đƣợc duy trì ổn định trong nhiều thế kỷ tiếp theo. Dó là một định tính nổi bật của khu di tích. - Nằm trong khu vực hiểm trở , núi cao, chìm dƣới tán cây rừng nhiệt đới, khi đƣợc phát hiện thì Mỹ Sơn đã bị thiên nhiên tàn phá điêu tàn. Mặc dù vậy đây vẫn là khu di tích lớn nhất thuộc văn hóa Chăm Pa về số lƣợng công trình kiến trúc và tác phẩm điêu khắc. Sau phát hiện của MC.Paris thì trong các năm 1901-1904 H.Parmentier và C.Carpeaux đã tiến hành tổng khảo sát tổng thể khu di tích, đo vẽ khảo tả từng kiến trúc, tiến hành hàng loạt các cuộc khai quật khảo cổ học, theo công bố của H.Parmentier thống kê toàn bộ khu Mỹ Sơn có 71 công trình kiến trúc. Dựa theo sự phân chia của địa hình với các dòng suối nhỏ làm ranh giới, sự xây dựng tập trung của các công trình kiến trúc, ông dã chia tổng thể công trình kiến trúc ở đây thành nhiều nhóm liên quan mật thiết với nhau. - Nhom A có 13 di tích, nhom A’ có 04 di tích, nhomB có 14 di tích, nhom D có 16 di tích, nhóm E có 9 di tích, nhom F có 03 di tích, nhóm G có 5 di tích. Dây là những nhóm tháp trung tâm của tổng thể khu di tích. GVHD: KTS.VŨ KHÔI 15 SVTH: BÙI MẠNH DƢƠNG
16. THUYẾT MINH ĐỒ ÁN TỐT NGHIỆP KIẾN TRÚC SƯ KHÓA 2008-2013 BẢO TÀNG VĂN HÓA QUẢNG NAM Ngoài ra còn có các nhóm: H, K, M, N, O vây quanh làm nên một tổng thể hoàn chỉnh. Với số lƣợng di tích nói trên có thể nói trong lịch sử Mỹ Sơn là khu Thánh Địa lớn nhất của ngƣời Chăm. - Những khu di tích Mỹ Sơn bị chiến tranh can thiệp nhiều lần: năm 1947 tàu chiến Pháp chạy trên sông Thu Bồn bắn pháo vào khu di tích, năm 1954 và những năm sau quân ngụy vào Mỹ Sơn cài mìn, nổ súng bừa bãi làm di tích ngày càng hu hại, năm 1969 máy bay B52 rải thảm hủy diệt một phần khu di tích trong đó có khu A( tháp A1) bị hủy hoại hầu nhƣ toàn bộ. - Mặc dù vậy, cho đến nay vẫn còn hơn 20 đền tháp có tƣờng cao từ 1m trở lên, các nhóm tháp B, C, D phần nào vẫn còn hình hài ban đầu. Quy mô những tháp ở Mỹ Sơn cũng đƣợc coi là kỳ vĩ nhất của nền nghệ thuật này. Tháp Mỹ Sơn A1 có kiến trúc toàn bằng gạch, toàn bộ tháp đƣợc coi là một tác phẩm hoàn chỉnh với đƣờng nét chạm khắc tinh tế, mềm mại, sống động và mang vẻ đẹp mê hồn. Đặc điểm này cũng là đặc trƣng chung của tháp Mỹ Sơn. Các đền tháp đƣợc xây cát hoàn hảo, các viên gạch đƣợc xây cất mài khít , liền khối, vững chắc mà cho đến nay kỹ thuật của chất kết dính vẫn là điều đang bàn cãi. - Ở Mỹ Sơn chất liệu đá cũng đƣợc sử dụng khá nhiều, kích thƣớc lớn, đƣợc gọt đẽo hoàn chỉnh, mài cắt nhẵn bóng, đá lắp với kỹ thuật cao. Không có công trình kiến trúc Chăm Pa nào có đƣợc. Đó là nét riêng của Mỹ Sơn mà chỉ Mỹ Sơn mới có. - Số lƣợng các tác phẩm ở Mỹ Sơn nhiều, kích thƣớc lớn, khắc tạc đẹp, trau chuất, nhiều tác phẩm đƣợc coi là kiệt tác trong nghệ thuật khắc đá Chăm Pa nhƣ đài thờ Mỹ Sơn E1. - Với số lƣợng tháp ở Mỹ Sơn là nơi lƣu giữ số lƣợng tƣợng, phù điêu nhiều nhất trong văn hóa Chăm Pa. Đặc biệt ở Mỹ Sơn còn có nơi gìn giữ số lƣợng bia ký khá lớn. Cuộc khảo cứu của L.Finot và Lajonquifere đã công bố 31 tiêu bản bia ký Chăm cổ. Chiếm hơn hẳn tổng số bia tìm đƣợc trên đất Chăm xƣa. Đây là nguần gốc tin cậy để góp phần tìm hiểu về lịch sử khu Thánh Địa Mỹ Sơn nói riêng, lịch sử vƣơng quốc Chăm Pa nói chung. - Tấm bia có liên đại từ cuối thế kỷ IV ở Mỹ Sơn vĩnh viễn cho thần”Bhadravarman I cho dựng ngôi đền bằng gỗ thờ thần Bhadresvara. Tài liệu này xác định Mỹ Sơn trở thành khu thánh Địa khá sớm vào thời vua Phạm Phật, hay Phạm Hồ Đạt thuộc vƣơng triều thứ 2 của vƣơng quốc Chăm Pa(336-420), sau đền bằng gỗ không may bị cháy. Có thể ngôi đền này bị thiêu hủy nhiều lần qua các cuộc Nam phạt của Dan Hòa Chi(446), “toàn xứ bị chiếm đóng, các đền bị phá và các tƣợng bị nấu chảy ”hay của Lƣu Phƣơng(605),” tàn phá kinh thành, bắt hết cƣ dân còn lại làm tù binh lấy đi 18 bài vị bằng vàng của 18 vị vua đã trị vì ở Chiêm Thành”,”ông làm lại hoàn toàn một ngôi đền khác bằng gạch ”từ GVHD: KTS.VŨ KHÔI 16 SVTH: BÙI MẠNH DƢƠNG
17. THUYẾT MINH ĐỒ ÁN TỐT NGHIỆP KIẾN TRÚC SƯ KHÓA 2008-2013 BẢO TÀNG VĂN HÓA QUẢNG NAM đó trở về sau, các vua Chăm Pa liên tục cho xây dựng các ngôi đền mới, hoặc tu bổ lại những ngôi đền cũ để trở nên bền vững và trang trọng. - Tƣ liệu vật chất để lại cho thấy các nhà nghiên cứu chia nghệ thuật kiến trúc thành nhiều giai đoạn thì phong cách Mỹ Sơn E1 trở thành phong cách đầu tiên mở đầu cho nghệ thuật kiến trúc điêu khắc Chăm với vẻ đẹp tao nhã, sang trọng, phóng khoáng mang đậm yếu tố bản sắc dân tộc, các tác phẩm nổi tiếng nhƣ: đài thờ Mỹ Sơn E1 , mi cửa Mỹ Sơn E1, tƣơng Ganesa Mỹ Sơn E5 đều thuộc giai đoạn nghệ thuật này, và có niên đại chung vào thế kỷ thứ VIII. - Các tháp A’1, A’2, A’3, A’4, C7, F1, F2, F3, cùng một số hiện tƣợng điêu khắc nhƣ: tƣợng thần Mỹ Sơn C1, chân tƣờng cột Mỹ Sơn D1 thuộc phong cách Hòa Lai mang vẻ đẹp khỏe mạnh cân đối, mang đậm tính thẩm mỹ dân tộc. Niên đại giai đoạn này vào khoảng đầu thế kỷ IX. - Các tháp Mỹ Sơn A10, B4, C7 thuộc phong cách Đông Dƣơng mang vẻ đẹp mạnh mẽ, tao bạo, hàm chứa sức sống sôi nổi với những yếu tố bản địa, đậm nét phát triển đến cực điểm. Niên đại phong cách này vào khoảng cuối thế kỷ IX cho đến nửa đầu thế kỷ X. - Tháp Mỹ Sơn A1 là đỉnh cao trong nghệ thuật tháp Chăm, có kích thƣớc lớn (cao 24m), cấu trúc hài hòa thanh thoát, sang trọng mà không kém phần tinh tế. Niên đại của tháp Mỹ Sơn A1 và các tháp B3, B5, C1, D1 thuộc phong cách thế kỷ thứ X. - Các thap K, Mỹ Sơn E4 nằm trong phong cách chuyển tiếp giữa Mỹ Sơn A1 sang phong cách Bình Định là sự chuyển hóa từ phong cách tinh tế, sang trọng sang phong cách thô, khỏe, căng sức sống. Niên đại phong cách này thuộc thế kỷ thứ XI đến đầu thế kỷ XII. - Các tháp B1, các nhóm H, tháp G, H1 là những tháp nằm trong phong cách nghệ thuật kiến trúc tháp Bình Định, thƣờng có quy mô lớn. Cấu trúc tháp khỏe khoắn, trang trí gọn, đƣờng nét mạch lạc, mềm mại mang vẻ đẹp hoành tráng nhƣng có phần hơi khô khan, đơn lẻ. Niên đại phong cách này thuộc thế kỷ thứ XII- thế kỷ XIV. - Phong cách Bình Định là phong cách cuối cùng có trong các công trình kiến trúc ở Mỹ Sơn, bởi điều kiện lịch sử biến động vùng đất này dần hòa nhập vào lãnh thổ cộng đồng của Đại Việt(1471). - Nhƣ vậy trong 7 phong cách nghệ thuật mà các nhà nghiên cứu đã vạch ra trong quá trình phát triển kỹ thuật của ngƣời Chăm Pa, thì công trình kiến trúc của Mỹ Sơn mang tên 2 phong cách Mỹ Sơn A1 và Mỹ Sơn E1. trong phong cách này đƣợc gọi là đỉnh caocuar kiến trúc Chăm Pa mà các đền tháp ở Mỹ Sơn đƣợc gọi là điển hình. - Có thê nói: nếu không có Mỹ Sơn sẽ là một thiếu hụt lớn của lịch sử dân tộc Chăm và nếu không đến Mỹ Sơn thì có thể nói là chƣa biết, chƣa hiểu về nghệ thuật và văn hóa ngƣời Chăm trong lịch sử. GVHD: KTS.VŨ KHÔI 17 SVTH: BÙI MẠNH DƢƠNG
18. THUYẾT MINH ĐỒ ÁN TỐT NGHIỆP KIẾN TRÚC SƯ KHÓA 2008-2013 BẢO TÀNG VĂN HÓA QUẢNG NAM - Nhìn tổng quan, khu di tích Mỹ Sơn không chỉ chiếm số lƣợng nhiều trong tổng thể di tích Chăm mà giá trị nghệ thuật cũng là đỉnh cao, kiệt tác vô giá trong văn hóa Chăm Pa, đó chính là những net hay và độc đáo để thu hút mọi ngƣời quan tâm đến nó ngày một nhiều hơn. - Cho đến nay, vừa tròn một thế kỷ Mỹ Sơn đƣợc phat hiện nhƣng Mỹ Sơn vẫn là một khu di tích cần đƣợc đi sâu nghiên cứu, các đền tháp vẫn là nguồn tƣ liệu quý, phong phú cho việc tìm hiểu lịch sử, tôn giao, biểu tƣợng, kỹ thuật xây dựng, vật liệu xây cát, kỹ thuật trạm khắc cùng tiến trình biến đổi của chungd qua mỗi thời kỳ lịch sử. - Những tác phẩm điêu khắc ở đây vô cùng phong phú về số lƣợng, kích thƣớc, nội dung thể hiện. Có thể đƣợc coi là trang sử về ý thức tâm linh, về nghệ thuật của dân tộc Chăm trong quá khứ. Là thánh Địa thiêng liêng với thời gian tồn tại hơn 9 thế kỷ. Mỹ Sơn đã thu hút tinh hoa của dân tộc, đã hun đúc, xây dựng nơi đây thành biểu tƣợng của dân tọc mình. Đó là giá trị của Mỹ Sơn một thời đã qua. - Mỹ Sơn ngày nay đã trở thành tài sản văn hóa của cộng đồng dân tộc Việt Nam và của nhân loại. - Mỹ Sơn còn tỏa sáng trong nền nghệ thuật Đông Nam Á, xứng đáng trở thành di sản văn hóa thế giới. - Vào những chiều lắng đọng lung linh trên lƣng tháp với màu gạch đỏ và màu rêu xanh năm tháng, Mỹ Sơn gợi cho ta những nhớ nhung, xao xuyến cũng dƣới những ngày nắng chói rực rỡ, những nghệ sỹ Chăm đã đem hết tài hoa và lòng sùng kính của mình tạo nên những kiệt tác tại Mỹ Sơn, để ngày nay đƣợc góp mặt xứng đáng vào kho tàng văn hóa chung của nhân loại. - Mặc dù số lƣợng tháp còn lại không nhiều và không còn ngôi tháp nào nguyên vẹn nhƣng khu Mỹ Sơn vẫn là khu di tích tháp quan trọng nhất của Chăm Pa. Các tháp Mỹ Sơn hợp lại là hình ảnh thu nhỏ của lịch sử nghệ thuật kiến trúc cổ Chăm Pa, là nơi lƣu giữ những kiệt tác kiến trúc cũng nhƣ điêu khắc của Mỹ Sơn đã trƣng bày tại các viện bảo tàng lớn ở nƣớc ta: Bảo tàng điêu khắc Chăm-Đà Nẵng, bảo tàng lịch sử Hồ Chí Minh voeis sự quan tâm của Đảng và Nhà nƣớc, Mỹ Sơn đã và sẽ là khu di tích danh thắng cảnh nổi tiếng, một điểm du lịch đầy hấp dẫn đối với khách du lịch khắp nơi trên thế giới và có giá trị tầm cỡ đáng đƣợc UNESCO công nhận là di sản văn hóa thế giới. B/ PHẦN NỘI DUNG: 1/ Các hệ thống đền đài trong khu vực di tích văn hóa Mỹ Sơn ngày nay: - Cuối năm 2001, chính phủ đã hỗ trợ 7 tỷ đồng để trùng tu 6 dự án tại di tích Mỹ Sơn. Ông Nguyễn Công Hƣởng trƣởng ban quản lý khu di tích này cho biết: 2/6 dự án là dà phá bom mìn và tu bổ tái tạo hạ tầng chính GVHD: KTS.VŨ KHÔI 18 SVTH: BÙI MẠNH DƢƠNG
19. THUYẾT MINH ĐỒ ÁN TỐT NGHIỆP KIẾN TRÚC SƯ KHÓA 2008-2013 BẢO TÀNG VĂN HÓA QUẢNG NAM thức hoàn toàn với số vốn 1.2 tỷ đồng. Từ dây đến năm 2005 sẽ tiếp tục triển khai và hoàn thanh4 du án tu bổ phát lộ khảo cổ học, bảo quản giữ gìn hiện vật định vị, gia cố di tích sau khi phát lộ khảo cổ học và trƣng bày tại chỗ. Về hệ thống đền đài trong khu di tích này. Uỷ ban nhân dân tỉnh Quảng Nam cho biết: - Nhóm A: gồ 13 đền tháp từ A1 đến A13 nằm ở phía Đông trong thung lũng Mỹ Sơn. - Ngôi đền chính(Kalan) A1 đƣợc các nhà nghiên cứu đánh giá là kiệt tác của nghệ thuật kiến trúc Chăm Pa, nhƣng tiếc thay nó đã bị đánh sập vào năm 1969. Theo bản vẽ khảo tả của H.Parementier, tháp A1 cao 24m mỗi cạnh 10m có 2 cửa ra vào ở 2 hƣớng Đông và Tây, thân tháp cao vút thon thả. Mỗi mặt tƣờng có 5 trụ ốp, các trụ ốp tƣờng có một đƣờng rãnh sâu ở giữa chạy suất từ chân đến đỉnh trụ, các trụ gạch này đƣợc các dãy hoa văn cành lá cách điệu, bố trí thành những hình chữ S nối tiếp nhau. trên các mặt tƣờng giữa các trụ ốp cũng đƣợc trạm những hình trụ lá uốn cong , trên hai mặt tƣờng phía Nam và phía Bắc có các cửa giả nhô ra đƣợc tại ra bởi hai hình chƣ nhật đỡ lấy, một vòm uốn cong và nhọn ở trên đỉnh, bên trong ô cửa giả có ngƣời đang chắp tay đƣợc chạm thẳng vào tƣờng gạch. Mái tháp gồm 3 tầng thu nhỏ dần lên dỉnh, tầng trên đƣợc mô phỏng theo tầng dƣới, ở 4 góc của mái đƣợc trang trí những hình tháp thu nhỏ. Trên dỉnh là một chóp tháp bằng sa thạch. Chân tháp đƣợc trang trí những hình gờ kỷ đa dạng những cành sen cách điệu, kết hợp với những hình ngƣời, voi, garada chạm trên gạch rất sống động . Sự kết hợp giữa khối kiến trúc đồ sộ nhƣng dáng vẻ nhẹ nhàng thanh thoát với nghệ thuật điêu khắc tinh tế trên gạch và đá, những cành lá mềm mại, những hình ngƣời và động vật đã hình thành nên một phong cách nổi tiếng của nghệ thuật Chăm Pa vào thế kỷ X. - Phong cách Mỹ Sơn A1: + Quanh đền thở A1 có 6 tháp nhỏ, ký hiệu từu A2 đến A7 thồ các vị thần phƣơng hƣớng: + Tháp A2: hƣớng Tây Nam, thờ thần Brahma, đấng sáng tạo thế gian. + Tháp A3: hƣớng Nam thờ Diêm vƣơng Yama. + Tháp A4: hƣớng Đông Nam, thờ thần lủa Agni. + ThápA5: hƣớng Đông Bắc, thờ thần Ysana( một tên khác của thần Siva) + Tháp A6: hƣớng Bắc thờ thần tài lộc Kuvera. + Tháp A7: hƣớng Tây Bắc thờ thần gió Vayu. - Các tháp này có niên đại cùng thời với tháp A1 thế kỷ X. + Tháp A8: là tháp cổng(Gopura) của đền thờ A1. + Tháp A9: ngôi nhà dài để đón khách hành hƣơng (Mandapa). + Tháp A10: nằm ở phía Bắc tháp A1, là một ngôi tháp khá lớn cũng bị sập trong chiến tranh, hoa văn trang trí trên tƣờng tháp là những cánh lá GVHD: KTS.VŨ KHÔI 19 SVTH: BÙI MẠNH DƢƠNG
20. THUYẾT MINH ĐỒ ÁN TỐT NGHIỆP KIẾN TRÚC SƯ KHÓA 2008-2013 BẢO TÀNG VĂN HÓA QUẢNG NAM cách điệu xoắn xít dạng vết sâu bò, loại hoa văn đặc trƣng của phong cách Đông Dƣơng (từ giữa đến cuối thế kỷ IX). - Các tháp từ A11 đến A13 là các tháp phụ , dùng làm nơi cất giữ đồ cúng tế lễ hoặc thờ các vị thần khác. - Nhóm A: gồm có 4 công trình, nằm ở giữa phía Nam của khu A, đây là những đền thờ nhỏ, tất cả các tháp đều có cửa ra vào ở phía Tây ,quay ra khu trung tâm. - Nhóm B: gồm 14 đền tháp. - Nhóm B1: là ngôi đền chính của nhom B, hiện nay chỉ còn một phần chân tháp bằng sa thạch, gồm nhiều tảng đá ghép lại với nhau. Căn cứ vào tấm bia tại tháp B1 có niên đại từ năm 1234, triều vua Paramesvaravaman, có thể biết đây là ngôi tháp cuối cùng đƣợc xây dựng ở Mỹ Sơn. Một số ngƣời cho rằng tháp B1 bị sụp đổ sau thế kỷ XIII, nhƣng căn cứ vào tấm trụ đá lớn nằm ở cạnh tháp mà H.Pamentier ký hiệu là B14; đồng thời quan sát phần chân tháp, bên dƣới những tảng đá là những hàng gạch, chung tôi cho rằng ngôi đền B1 đƣợc xây dựng trƣớc thế kỷ XIII, có thể là thế kỷ X hoặc sớm hơn nữa, thoạt tiên ngôi đền này đƣợc đƣợc xây dựng bằng gạch, sau đó bị sụp đổ, đến thế kỷ XIII, nó đƣợc xây dựng lại bằng gạch sa thạch, nhƣng do một số biến cố lịch sử nào đó, ngôi tháp cuối cùng ở Mỹ Sơn đã không đƣợc hoàn thành. Theo mặt bằng hiện tại của tháp B1, mỗi cạnh hơn 10m, nếu đƣợc xây dựng hoàn chỉnh có lẽ B1 đã trở thành ngôi tháp lớn nhất ở Mỹ Sơn. - Tháp B2 là tháp cổng của đền thờ B1. - Tháp B3 là đền thờ thần Ganesa, thần hạnh phúc. Tháp còn tƣơng đối nguyên vẹn nhƣng bị nghiêng về một bên, đây là kiểu tháp đặc trƣng của kiến trúc Chăm Pa . Một số nhà nghiên cứu cho rằng đây là hình ảnh thu nhỏ của tháp A1. Theo kiểu dáng tháp và hoa văn trang trí trên tƣờng thi tháp thì tháp B3 đƣợc xây dựng vào thế kỷ X - Tháp B4 thờ thần Skanda vị thần chiến tranh, con trai của thần Siva, toàn bộ phần trên của tháp đã bị đổ, cửa ra vào còn lại còn hai tru sa thạch hình bát giác. Trên tƣờng tháp trang trí các đảo hoa văn cành lá xoắn xít hình vết sâu bò, kiểu hoa văn đặc trƣng của phong cách Đông Dƣơng, ngôi tháp này dƣợc xây dựng khoảng cuối thế kỷ IX. Trong tháp có một bệ thờ đƣợc trang trí bằng những đƣờng đơn giản. - Tháp B5 là nơi cất giữ đồ cúng tế của nhóm tháp B, mặc dù là công trình phụ, nhƣng đây là tháp đẹp nhất trong nhóm tháp B. Tháp có mặt bằng hình chữ nhật kéo dài theo trục Đông Tây, cửa ra vào ở hƣớng Bắc, nằm ở nửa mặt tƣờng phía Tây. Trên tƣờng tháp chạm những dãy hoa văn hình cành lá cuộn tròn liên hoàn, trong những ô cửa giả có hình ngƣời đứng chắp tay đƣợc chạm trên tƣờng gạch, đầu tƣợng đƣợc làm bằng sa thạch. GVHD: KTS.VŨ KHÔI 20 SVTH: BÙI MẠNH DƢƠNG
21. THUYẾT MINH ĐỒ ÁN TỐT NGHIỆP KIẾN TRÚC SƯ KHÓA 2008-2013 BẢO TÀNG VĂN HÓA QUẢNG NAM A/ Sân bãi,quảng trƣờng: + Bãi xe chính 1000m2 + Nhà xe nội bộ 600m2 + Sân lễ hội 3500m2 + Sân vƣờn xanh: B/ Khu đón tiếp: + Sảnh đón tiếp 250m2 + Không gian khánh tiết 120m2 + Thuyết minh, hƣớng dẫn viên 20m2 + Sảnh hội thảo thƣ viện 80m2 + Hội trƣờng 300 chỗ 450m2 + Sảnh giải lao 250m2 + Giải khát tự phục vụ 36m2 + Vệ sinh nam, nữ 36m2 + Không gian trƣng bày các tƣợng thần 240m2 C/Khu vực trƣng bày ngoài trời 2100m2 D/Khu vực trƣng bày trong nhà: * Giowis thiệu văn hóa Chăm trong các lớp văn hóa 450m2 * Trƣng bày giai đoạn 720m2 * Trƣng bày thồi kỳ INDIRAPUA thế kỷ IX-X 324m2 + Trƣng bày thời kỳ AMARAVATI 270m2 + Trƣng bày thời kỳ VIJAYA 240m2 + Trƣng bày thời kỳ KOATHAVA sau 1471 270m2 + Trƣng bày thời kỳ PANDUANGA 240m2 + Trƣng bày kiến trúc truyền thống Chăm-Pa 1000m2 + Trƣng bày các di vật khảo cổ 200m2 + Trƣng bày nghệ thuật 200m2 + Trƣng bày chuyên đề 300m2 + Trƣng bày các vật dụng bằng kim loại 270m2 + Trƣng bày cổ vật quý 180m2 + Trƣng bày GALARY 200m2 + Trƣng bày kiến trúc Mỹ Sơn 800m2 + Trƣng bày thánh địa Mỹ Sơn 1000m2 + Khu vệ sinh các tầng trƣng bày 36m2 E/ Khối hội thảo nghiên cứu: Phòng hội thảo 240m2 Phòng nghiên cứu khoa học 42m2 Phòng nghiên cứu văn hóa 42m2 Phòng phục vụ hội thảo 50m2 Phòng hội thảo nhỏ 42m2 Vệ sinh nam, nữ 36m2 F/ Khối thƣ viện: GVHD: KTS.VŨ KHÔI 21 SVTH: BÙI MẠNH DƢƠNG
22. THUYẾT MINH ĐỒ ÁN TỐT NGHIỆP KIẾN TRÚC SƯ KHÓA 2008-2013 BẢO TÀNG VĂN HÓA QUẢNG NAM * Phòng đọc, quầy mƣợn sách 120m2 * Kho sách 42m2 * Phòng tạp chí băng đĩa hình 42m2 * Khu vệ sinh 36m2 G/ Khối hành chính: Sảnh hành chính Phòng tiếp khách 36m2 Phòng giám đốc 54m2 Phó giám đốc (hai phòng) 36m2 Phòng kế hoạch tổng hợp 36m2 Phòng hành chính kế toán 36m2 Phòng nghỉ nhân viên 36m2 Phòng họp 180m2 Vệ sinh 36m2 H/ Khối kỹ thuật nghiệp vụ và kho: * Sảnh nhập hàng 84m2 * Nơi phân loại thẩm định 64m2 * Kho tạm 62m2 * Kho đặc biệt 32m2 * Xƣởng mộc 28m2 * Phục chế cổ vật quý 32m2 * Xƣởng mô hình 36m2 * Xƣởng điêu khắc 36m2 * Xƣởng phiên bản 45m2 * Máy phát điện, điều hòa 42m2 * Kho tƣợng phù điêu 400m2 * Nơi phục chế tƣợng, nhạc cụ, vật dụng sinh hoạt 42m2 * Kho hóa chất 42m2 * Kho dụng cụ 32m2 * Kho kim loại đá quý 162m2 * Kho gốm thủy tinh 100m2 * Kho thổ cẩm, tranh vải 42m2 * Khu vệ sinh 36m2 I/ Các khu phục vụ giải khát 200m2 GVHD: KTS.VŨ KHÔI 22 SVTH: BÙI MẠNH DƢƠNG