Giáo trình Biển trong sự tồn vong của vương quốc Phù Nam - Nguyễn Thị Mỹ Hạnh
Bạn đang xem tài liệu "Giáo trình Biển trong sự tồn vong của vương quốc Phù Nam - Nguyễn Thị Mỹ Hạnh", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Tài liệu đính kèm:
- giao_trinh_bien_trong_su_ton_vong_cua_vuong_quoc_phu_nam_ngu.pdf
Nội dung text: Giáo trình Biển trong sự tồn vong của vương quốc Phù Nam - Nguyễn Thị Mỹ Hạnh
- LỊCH SỬ - KHẢO CỔ - DÂN TỘC HỌC Biển trong sự tồn vong của vương quốc Phù Nam Nguyễn Thị Mỹ Hạnh* Tóm tắt: Bài viết lần lại dấu ấn và những tác động đa chiều của biển trong quá trình ra đời, phát triển và suy vong của vương quốc cổ Phù Nam trong suốt 7 thế kỷ tồn tại. Không chỉ là nhân tố quan trọng chi phối xuyên suốt quá trình tồn vong của vương quốc này, biển còn là một trong những nguồn mạch chủ lưu kết dựng nên diện mạo kinh tế - văn hóa khó lẫn ở nơi đây và là yếu tố căn cốt tạo lập nên sức mạnh, vị thế của của vương quốc Phù Nam trong bối cảnh khu vực, quốc tế đương thời. Từ khóa: Biển; vương quốc; Phù Nam. 1. Mở đầu không gian địa lý đặc biệt. Trong thời kỳ Với những thành tựu rực rỡ của nền hưng thịnh của Phù Nam, về phía đông, lãnh thổ bao gồm cả vùng đất phía nam khảo cổ học hiện đại, những ẩn số về Trung Bộ (Việt Nam), về phía tây đến vương quốc cổ Phù Nam dần được hé mở, thung lũng sông Mê Nam (Thái Lan) và về giúp chúng ta có được bức tranh khá hoàn phía nam đến gần phía bắc bán đảo chỉnh về nền chính trị, sự phát triển kinh Malaysia, trong đó lấy trung tâm là vùng tế, văn hóa ở nơi đây trong suốt 7 thế kỷ đất Nam Bộ Việt Nam hiện nay. Với vị trí tồn tại. Từ những hình dung tổng diện về địa lý tự nhiên ấy, Phù Nam trở thành một quốc gia cổ đại đầu tiên được hình thành ở quốc gia ven biển. Từ đặc trưng ấy tất yếu Đông Nam Á này, chúng ta thấy được sự sẽ kéo theo những đặc thù kinh tế, văn hóa chi phối và tác động xuyên suốt của nhân ở nơi này. Và biển cũng chính là cơ sở quan tố biển đến quá trình ra đời và hưng - vong trọng để phân biệt hai quốc gia Chân Lạp của nó. Hơn thế, chính tại nơi đây, biển là và Phù Nam (không ít người xưa nay một trong những nguồn mạch quan trọng thường nhầm lẫn hai quốc gia này là một). kết dựng nên đặc thù kinh tế - văn hóa khó Nếu Chân Lạp là một quốc gia xuất hiện ở lẫn của vùng đất này và là yếu tố căn cốt vùng trung lưu sông Mê Kông, khu vực gần tạo lập nên sức mạnh, vị thế của của Phù Biển Hồ, lấy nông nghiệp là nghề sống Nam trong bối cảnh khu vực và quốc tế chính thì Phù Nam lại là một quốc gia ven đương thời. biển có truyền thống hàng hải và thương 2. Vương quốc Phù Nam nghiệp. * Phù Nam vốn là tên gọi theo cách phát Xét về chủng tộc, cư dân chủ thể của âm “Founan” của người Trung Hoa. Tên vương quốc Phù Nam không phải là người gọi đó xuất hiện đầu tiên trong cuốn Sử ký của Tư Mã Thiên [6]. Xét về vị trí địa lý, (*) Tiến sĩ, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội. Phù Nam được hình thành trong phạm vi ĐT: 0936121816. Email: myhanhvnh@gmail.com 58
- Nguyễn Thị Mỹ Hạnh Khmer như Chân Lạp mà là nhóm người cập bến ở nhiều hải cảng khác nhau tại vịnh Mã Lai - Đa Đảo ven biển có truyền thống Ba Tư, nhưng phần lớn trong số đó sẽ tiếp hải thương và kinh nghiệm lẫn tài nghệ tục một cuộc hải hành dài ngày hơn dẫn đến trong làm thủy lợi. Đây cũng là nhân tố biển Hồng Hải, tiếp đó, lụa sẽ được vận thiết yếu xác lập nên đặc thù “gần biển”, chuyển xuyên qua Ai Cập, sau hết đến vùng “gắn với biển” của cư dân vương quốc cổ Địa Trung Hải [2, tr.53 - 59]. Phù Nam, góp phần nhận diện nó trong Bấy giờ, đứng trước nhu cầu các thương mối tương quan so sánh với nhiều quốc nhân ở bờ biển phía đông Ấn Độ muốn tìm gia khác. kiếm một thủy lộ trực tiếp để tiếp cận dễ Đặc biệt, khoảng thời gian tồn tại và dàng hơn với nguồn cung cấp tơ lụa ở phát triển của vương quốc này (từ thế kỷ I Trung Hoa, thủy lộ thứ hai xuyên qua hải đến đầu thế kỷ VII sau Công nguyên) cũng phận Đông Nam Á đã xuất hiện. Khởi hành là thời điểm nền hàng hải khu vực và quốc từ các hải cảng gần cửa sông Hằng Hà, các tế diễn tiến vô cùng sôi động. Lúc bấy giờ, thương thuyền chạy dọc bờ biển của vịnh trong vài thế kỷ đầu và trước Công nguyên, Bengal cho đến khi gặp bán đảo Mã Lai, từ trên thế giới đang diễn ra sự vận hành của đó họ xuôi hướng nam tới địa điểm hẹp hai con đường mậu dịch lớn nhất là “con nhất, eo đất Kra có chiều ngang khoảng 35 đường tơ lụa” và “con đường hương liệu”. dặm. Sau khi các hành khách và hàng hóa “Con đường tơ lụa” sớm nhất là con được vận chuyển qua giải đất hẹp này, các đường trên đất liền chạy từ tây bắc Trung chiếc tàu phía bên kia sẽ chuyên chở chúng Hoa xuyên qua vùng Trung Á và Iran đến dọc theo bờ biển của vịnh Thái Lan cho đến phía đông vùng Địa Trung Hải. Con đường lúc tới được Phù Nam. Sau khi trải qua này đã sớm phát triển ngay từ thế kỷ thứ khoảng thời gian tại địa phương này, họ sẽ nhì trước Công nguyên. Đến thế kỷ thứ nhất lên các chiếc thuyền khác để làm một cuộc sau Công nguyên, nhu cầu ngày càng gia du hành đến Trung Hoa [8, tr.18 - 36]. tăng về tơ lụa đã tạo ra chất xúc tác thúc Điều đáng nói là, bên cạnh tơ lụa thì các đẩy mạnh mẽ sự phát triển của “con đường loại gia vị và hương liệu - đặc sản vùng tơ lụa” trên biển, một con đường bắt đầu Đông Nam Á lúc này cũng trở thành đối với hành trình trên đất liền từ phía tây tượng giao thương toàn cầu. Đặc biệt, khi Trung Hoa sang Ấn Độ. Bấy giờ, một số đế quốc La Mã mở rộng giao thương với lượng lớn tơ lụa đã được vận chuyển xuyên người Ấn Độ qua biển Ả Rập thì con đường qua lưu vực Tarim và băng qua dẫy núi thương thuyền Ấn Độ - Trung Hoa được Karakoram để vào nơi ngày nay thuộc vùng nối dài từ đông sang tây Ấn Độ đến các bắc của Hồi quốc (Pakistan) và Ấn Độ, rồi thương cảng trong vịnh Ba Tư hay trên bờ từ đó, hàng hóa được các tàu buôn vận Biển Đỏ. Chính sự nối dài này làm cho giao chuyển tới các hải cảng của biển Ả Rập từ thương đường biển càng trở nên vô cùng bờ biển tây bắc của Ấn Độ. Một số tơ lụa nhộn nhịp. Theo đó, các quốc gia trên con trong số này được vận chuyển lên các tàu đường này có nhiều điều kiện thuận lợi để 59
- Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 7(104) - 2016 phát triển kinh tế thương nghiệp với số buôn bán đường biển. Thêm vào đó, những lượng hàng hóa lưu thông ngày một lớn. Từ dãy cọc gỗ nhà sàn và dấu tích nền móng sự vận hành, phát triển của những con đền tháp rải rác khắp miền tây sông Hậu đường mậu dịch ấy đã tạo điều kiện cho sự cũng cho thấy, người dân Phù Nam thời ấy xuất hiện và phát triển của một loạt các đã lập chợ trên sông, lập phố xá dọc kênh quốc gia Trung Á và Đông Nam Á, trong đào. Ngày nay, hậu duệ của họ (cư dân đó có Phù Nam [8, tr.18 - 36]. Và rồi, cũng vùng đồng bằng sông Cửu Long) tiếp thừa chính môi trường kinh tế biển xung quanh di sản ấy để phát triển ở trình độ cao hơn. đầy sôi động ấy đã giúp Phù Nam vươn lên Và để thích nghi với đời sống kênh rạch trở thành một mắt xích quan trọng của “con trên biển, ngay từ đầu, nhà nước Phù Nam đường tơ lụa” và là quốc gia chi phối, kiểm đã đặc biệt chú trọng đầu tư phát triển thủy soát “con đường hương liệu” trong toàn khu binh, bên cạnh tượng - bộ binh. Bấy giờ, vực thời bấy giờ. thủy binh được xem là đội quân tinh nhuệ 3. Biển trong thời kỳ hưng thịnh của nhất mang tầm chiến lược quyết định đến vương quốc Phù Nam sự phát triển của quốc gia này. Hàng chục chiến thuyền lớn được đóng với vũ khí Ra đời trên không gian lãnh thổ ấy, Phù trang bị đầy đủ. Chính trong tập ký sự Nam sớm thích nghi với đời sống ven biển. Chuyện lạ ở phương Nam, hai sứ thần Không ít nhà nghiên cứu trên thế giới như Trung Hoa là Chu Ứng và Khang Thái đã Boisselier cho rằng: “Trong giai đoạn Phù mô tả khá chi tiết những con tàu Phù Nam Nam sớm thì hàng hải vẫn chưa phát triển, đủ lớn để chở 600 - 700 người với 40 - 50 người ta chưa biết rõ về gió mậu dịch và mái chèo. Tàu dài 20 bộ (48 m), nổi cao lên các dòng hải lưu, và vì vậy mà tuyến tiếp mặt nước khoảng 3 bộ, có 4 cột buồm với xúc chủ yếu giữa Ấn Độ và Đông Nam Á là các cánh buồm nằm nghiêng rộng khoảng trên đất liền, trước hết đến vùng lưu vực 10 bộ [4]. Như vậy, từ giao thông, nhà ở sông Mê Nam, sau đó mới đến vùng châu đến lực lượng quân đội của Phù Nam, thổ sông Mê Kông. Song, ngày nay, dựa chúng ta đều thấy sự hiện diện, chi phối rất trên những di vật khảo cổ, đặc biệt là các di rõ nét của nhân tố biển. Điều này một mặt chỉ được khai quật ở vùng Ba Thê (An phản ảnh mối tương tác tất yếu của môi Giang) kéo dài đến tận Nam Cát Tiên (Lâm trường tự nhiên đến đời sống của con Đồng) sau năm 1975 thì chúng ta hoàn toàn người, mặt khác cũng chứng tỏ khả năng có thể khẳng định cư dân nơi đây từ rất sớm thích nghi cao và rất sớm với đời sống kênh đã có trình độ công nghệ và kỹ thuật hàng rạch trên biển của người dân vương quốc cổ hải cao, nhờ đó hoàn toàn chủ động tiếp xúc Phù Nam. trực tiếp bằng đường biển với các nước trong khu vực và trên thế giới. Chúng ta có Từ chỗ thích ứng với môi trường sống thể hình dung ra được một không gian ven biển ấy, Phù Nam đã nhanh chóng vương quốc Phù Nam trải rộng hầu khắp vươn lên phát huy những nguồn lực nội các tỉnh miền Tây và Đông Nam Bộ với hệ sinh, tận dụng cả những sức mạnh ngoại thống cảng thị tiếp nối và kênh rạch hợp lí, sinh để khẳng định vị thế, tầm vóc của gắn với nhu cầu sản xuất, giao thông và mình trong khu vực đương thời. 60
- Nguyễn Thị Mỹ Hạnh Trước hết, bằng sức mạnh của nguồn lực lực vững mạnh, Phù Nam không chỉ chủ đến từ biển, vương quốc Phù Nam đã bành động cử thương thuyền đi giao lưu, buôn trướng thương nghiệp biển và lãnh thổ. bán với nước ngoài mà chính qua đường Trong mấy thế kỷ tồn tại ngắn ngủi, các biển còn đón rất nhiều đoàn thương thuyền chiến thuyền của Phù Nam đã tỏ rõ sức của các nước từ khắp mọi nơi cập bến. mạnh của mình trong công cuộc nam chinh, Bấy giờ, các chuyến tàu của Phù Nam từ tây phạt và kết quả là, hơn 10 vương quốc Óc Eo ghé qua các cảng quế ở Hội An, Hải xung quanh (trong đó có cả Chân Lạp tức Phòng, đợi đến mùa gió Đông Bắc đến các Khmer cổ hay Campuchia ngày nay) đã quần đảo gia vị trong biển Celebes, thần phục và tự nhận làm chư hầu, đặt dưới Moluccas và Bandas (thuộc Indonesia ngày sự bảo hộ của Phù Nam và cống nạp thuế nay) rồi quay trở lại đảo Trường Sa. Chính khóa đều đặn. Nhờ đó, địa bàn Phù Nam ngày một mở rộng, từ địa bàn chính là đồng tại đây, các sản vật phương nam, tiêu biểu bằng sông Cửu Long, vương quốc Phù Nam là hương liệu và gia vị sẽ được đưa lên tàu đã vươn ra kiểm soát một vùng rộng lớn từ hàng để xuất khẩu sang Trung Hoa, Nhật Nha Trang đến thung lũng Mê Nam, gồm Bản hay qua Ấn Độ đến các kho chứa trên một phần đảo Mã Lai và vùng ven vịnh bờ biển Đỏ hoặc trong vịnh Ba Tư. Tại đó, Thái Lan. hương liệu Phù Nam và hàng hóa theo đường bộ La Mã tiếp tục đến các nước Không chỉ bành trướng lãnh thổ trên cơ sở nguồn lực biển, Phù Nam còn ra sức Châu Âu [4]. Bởi thế, nó lí giải vì sao hiện bành trướng thương nghiệp biển và gặt hái nay, người ta đã tìm được rất nhiều tiền của được nhiều thành công vang dội. Để phát Phù Nam ở Nam Thái Lan, và Hmawza triển thương nghiệp biển, bên cạnh việc đầu (Myanmar) hay một số nơi khác. tư phát triển thủy binh, đóng thuyền bè thì Không chỉ qua đường biển để đến với vương quốc Phù Nam còn đặc biệt coi trọng các nước, mà các nước trong khu vực và đến việc hình thành các thương cảng phục trên thế giới đã đặt chân đến Phù Nam để vụ cho việc giao thương với bên ngoài. Do trao đổi, buôn bán. Chính điều này đã biến vậy, trên thực tế, Phù Nam không chỉ có Phù Nam thực sự trở thành cường quốc một thương cảng Óc Eo (An Giang) và một thương nghiệp biển nổi trội đương thời. tiền cảng Nền Chùa (Kiên Giang), mà còn Có thể hình dung Phù Nam lúc bấy giờ, có các thương điếm từ Óc Eo qua Đá Nổi đến Phú Long (Sa Đéc), Gò Thành (Vĩnh đặc biệt là thành phố - hải cảng Óc Eo, như Long) rồi các trung tâm ở vùng Mỹ Tho - một tiền trạm, một giao điểm của các trục lộ Gò Công trước khi đến Cần Giờ đổ ra Biển mậu dịch của Ấn Độ và Trung Hoa [7, tr.19 Đông. Vùng vịnh cổ này chạy theo hướng - 31]. Tại đây, thương nhân các nước không đông - tây từ mũi Vũng Tàu đến cửa sông chỉ bị hấp dẫn bởi các sản vật, đặc biệt là cổ ở Thoại Giang, Thoại Sơn, An Giang và hương liệu Phù Nam mà còn có thể tìm mua cuối cùng đến kinh đô Phù Nam. Với tiềm các nguyên liệu, các sản phẩm của nhiều 61
- Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 7(104) - 2016 nước khác được mang đến bởi các thương một eo biển với địa hình tránh bão, là nơi nhân từ những vùng đất xa xôi. Đáng lưu ý neo đậu lí tưởng cho thương thuyền các là, thông qua Phù Nam, thương thuyền các nước lúc bão tố nguy nan. nước có thể mua nhiều sản phẩm của Trung Tất cả những điều này góp phần lí giải Hoa, Ấn Độ đặc biệt là các mặt hàng tơ lụa tại sao nơi này trở thành điểm hội tụ các truyền thống. đoàn tàu trên “con đường hương liệu” [4] Ngoài ưu thế về vị trí trung chuyển mậu lúc bấy giờ. Chính tại nơi đây, qua quá trình dịch ấy, Phù Nam còn là địa điểm dừng khai quật khảo cổ học, chúng ta tìm thấy chân hấp dẫn cho các thương lái khắp nơi được rất nhiều dấu vết hàng hóa từ các bởi nó đáp ứng được nhu cầu lớn về thực nước Đông Nam Á, hàng nhập cảng từ Ấn phẩm cho các khách du hành đi lại giữa Ấn Độ, Iran và Địa Trung Hải ở gần bờ Độ và Trung Hoa. Theo mô thức gió mùa biển. Đặc biệt, rất nhiều đồ sứ, nhiều ấn tín, thổi, các thương thuyền đi từ Ấn Độ phải đồ trang sức, các tấm bùa chú với các biểu mất vài tháng (khoảng từ 3 đến 5 tháng) ở tượng của thần Visnu, Siva có nguồn gốc lại hải cảng Đông Nam Á, chờ khi gió Ấn Độ được tìm thấy. Ngoài ra, một số chuyển hướng và thổi vào đất liền thì mới lượng lớn các phẩm vật có xuất xứ Trung đến được Trung Hoa và ngược lại. Thời Hoa, (như các tượng Phật nhỏ, tấm gương lượng ở lại hải cảng chờ gió đổi chiều lâu bằng đồng, ) hay các sản phẩm đến từ Địa như vậy nên rất cần một số lượng nông Trung Hải (như các mảnh đồ thủy tinh, các phẩm đủ lớn để đảm bảo cung ứng lương huy chương bằng vàng mang hình ảnh của thực cho thương thuyền các nước trú ngụ. Antoninus Pius và Marcus Aurelius) Những hải cảng của Phù Nam đã đáp ứng cũng được khai quật [8, tr.18 - 36]. được yêu cầu này và đây chính là một trong Từ sức mạnh thương mại trên biển ấy, những căn nguyên góp phần làm nên sức vương quốc Phù Nam thời bấy giờ còn chi hấp dẫn của vương quốc cổ Phù Nam trong phối cả hệ thống tài chính trong khu vực, nền hải thương quốc tế thời bấy giờ. trong đó có hệ thống thanh toán tiền tệ. Tiền của Phù Nam được sử dụng ở Thêm vào đó, đây còn là nơi tránh bão Myanmar, Philippines, các đảo vùng Đông an toàn cho thương thuyền khắp nơi bởi Nam Á [4]. Đây là một minh chứng sinh hàng nghìn năm trước đây, thềm lục địa động cho chúng ta thấy tầm ảnh hưởng của Biển Đông Việt Nam, mực nước biển vẫn vương quốc cổ Phù Nam đối với nền kinh còn nằm sâu hơn hiện tại 100 - 200m, tế trong khu vực thời bấy giờ. Trong đó, phần lớn đồng bằng sông Cửu Long còn nhân tố biển đóng một vai trò quan trọng chìm trong nước biển. Đến khoảng 2.500 hàng đầu tạo nên vị thế ấy. năm trước, nước biển lại dâng lên 2 - 2,5m so với hiện tại. Một lần nữa, đồng Do đón nhận được và biết phát huy bằng sông Cửu Long lại bị thu hẹp, nhiều những điều kiện thuận lợi của vị thế tự cánh đồng trở thành biển nông ven bờ, nhiên, đặc biệt là sự tác động của nhân tố những vùng đất thấp trở thành bãi lầy ven biển, Phù Nam không chỉ trở thành cường biển. Chính điều đó mà Óc Eo trở thành quốc thương mại biển ở Đông Nam đương 62
- Nguyễn Thị Mỹ Hạnh thời mà chính qua đường biển, Phù Nam thờ cúng thần linh. Đặc biệt, thế kỷ V, VI là còn là nơi tiếp nhận và truyền phát văn hóa giai đoạn thịnh đạt của đạo Phật nơi đây, giữa hai thế giới phương Đông (Trung Hoa, đưa Phù Nam trở thành trung tâm chuyển Ấn Độ) và phương Tây (La Mã, Ba Tư) dịch lớn của Phật giáo về phía đông. Vì vậy, Óc Eo tiềm chứa trong mình một 4. Biển trong thời kỳ suy vong của trữ lượng tư liệu lịch sử - văn hóa vô cùng vương quốc Phù Nam phong phú, đa dạng minh chứng cho sự tồn Rõ ràng, biển đã trở thành một trong tại của một nền văn minh đặc sắc từng có những nguồn mạch quan trọng kết dựng mặt trên đất nước Việt Nam. Có thể nói, nên sức mạnh của vương quốc cổ Phù Nam Phù Nam là quốc gia cổ ở Đông Nam Á có trên mọi phương diện, từ chính trị, kinh tế sự giao lưu văn hóa sớm nhất với các nền đến văn hóa trong suốt 7 thế kỷ tồn tại của văn hóa trong khu vực rộng lớn từ Biển mình. Tuy nhiên, vào giai đoạn cuối, chính Đông thuộc Thái Bình Dương vươn dài sự xáo trộn của khu vực biển từ bên ngoài theo phía Tây về tới tận vịnh Bengan thuộc tác động vào, rồi cuộc hải xâm, biển lấn Ấn Độ. Những phát hiện của nhà khảo cổ tức là những yếu tố có liên quan trực tiếp học người Pháp Louis Malleret từ tháng 2 đến biển cũng là những tác nhân quan trọng đến tháng 4 năm 1944 trên cánh đồng Óc đưa đến sự suy vong của vương quốc cổ Eo bên chân núi Ba Thê (thuộc huyện Phù Nam. Thoại Sơn, tỉnh An Giang) đã vén mở bức Sau những thế kỷ hưng thịnh, đến thế kỷ tranh sinh động về Óc Eo - không chỉ là thứ V, Phù Nam bị suy yếu dần vì nạn hải một đô thị rộng lớn, một thị cảng phồn tặc và sự tác động của một loạt các xáo trộn vinh, một tung tâm kinh tế sống động mà cùng những biến chuyển, giao tranh quyết còn là một di tích tiêu biểu cho nền văn liệt dọc theo tất cả con đường mậu dịch hàng hải từ Constantinople đến Trung Hoa minh rực rỡ của quốc gia cổ Phù Nam - một [8, tr.18 - 35]. Bên ngoài thì như vậy, bên quốc gia cổ hình thành vào loại sớm nhất ở trong thì các cuộc tranh ngôi trong vương Đông Nam Á đương thời. triều của các hoàng thân cũng diễn ra khốc Lần theo những dấu tích khảo cổ còn lại, liệt dẫn đến triều đình trung ương bị chia rẽ chúng ta được biết, ở Phù Nam, từ vua quan suy yếu. Trong bối cảnh ấy, Phù Nam đến dân chúng đều tôn thờ tín ngưỡng tâm không còn môi trường hòa bình để phát huy, phát triển thế mạnh của một cường linh, nhất là tôn kính thờ phụng các vị thần quốc biển như trước đây nữa. Khi vương của đạo Bà La Môn và Phật giáo. Do đó, quốc Phù Nam suy sụp như vậy thì con giới tăng lữ, đạo sĩ được trọng dụng và nắm đường thương mại quốc tế trên biển chuyển thần quyền - vương quyền. Kế đến là các dần từ trọng tâm là thương cảng Óc Eo ven nhà sư, hòa thượng nắm độc quyền bang bờ biển tây nam cổ xuống khu vực Malacca giao. Vua cho xây dựng đền đài khắp nơi để và Sumatra (Indonesia). Bấy giờ, Sri Vijaya 63
- Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 7(104) - 2016 (một phần đất thuộc Mã Lai và đảo Java Lạp. Danh xưng Thủy Chân Lạp một lần xưa kia) là quốc gia mới xuất hiện ở khu nữa đã khẳng định thêm đặc trưng, dấu ấn vực này vào cuối thế kỷ VII, nhờ nằm trên biển của vương quốc Phù Nam - một quốc địa bàn trù phú và chiến lược thương mại gia cổ từng hiện hữu trên lãnh thổ Việt nên đã nhanh chóng làm chủ được eo biển Nam xưa kia. Đây cũng chính là thực tế lịch quan trọng Sunda. Từ khi Sri Vijaya trở sử góp phần minh định thêm bản sắc, chủ thành một quốc gia hùng mạnh, đóng vai quyền thực sự của Việt Nam trên mảnh đất trò là đế chế hải thương của khu vực thì tên Phù Nam (thuộc Nam Bộ ngày nay). Thực tuổi của Phù Nam thực sự lu mờ [3, tr.186 - tế đó đã được chứng nghiệm qua bao thăng 188]. Thêm vào đó, đến giữa thế kỷ thứ VI, trầm của lịch sử và không thể bị nghịch châu thổ vương quốc Phù Nam lại bị đặt đảo, chuyển lay bất luận có trải qua bao thử trước nguy cơ bị thu hẹp bởi đỉnh cao của thách nghiệt ngã. các đợt hải xâm (biển lấn). Đứng trước thực Tài liệu tham khảo trạng ấy, các quốc gia trong vùng bắt đầu [1] Ngô Văn Doanh (2009), “Vương quốc Phù Nam: nhen nhóm thúc đẩy tiến trình “vương quốc khái quát những giai đoạn lịch sử”, Tạp chí Nghiên hóa”, tiến tới nổi dậy tách khỏi phạm vi thế cứu Đông Nam Á, số 3. lực của vương quốc Phù Nam Những tác [2] Vũ Đình Mười (2008), “Phù Nam: các nghiên cứu động liên hồi ấy đã khiến cho Phù Nam và một số vấn đề còn bỏ ngỏ”, Tạp chí Dân tộc trượt dài trên con đường suy vong, để cuối học, số 1. cùng bị nước chư hầu cũ là Chân Lạp của [3] Lương Ninh - Hà Bích Liên (1998), Lịch sử các người Khmer thôn tính [3, tr.186 - 188]. nước Đông Nam Á, Nxb Đại học Mở - Bán công Có thể nói, chính tiềm lực của nền Tp. Hồ Chí Minh, Tp. Hồ Chí Minh. thương nghiệp biển đưa Phù Nam trở thành [4] Lương Ninh (2006), Nước Phù Nam, Nxb Đại học một đế chế hùng mạnh bậc nhất Đông Nam Quốc gia Tp. Hồ Chí Minh, Tp. Hồ Chí Minh. Á và rồi cũng chính những tác nhân từ biển lại là căn nguyên chính đẩy Phù Nam đi đến [5] Lương Ninh (2009), “Nước Phù Nam và hậu Phù con đường suy yếu, diệt vong. Nam”, Tạp chí Nghiên cứu Đông Nam Á, số 10. 5. Kết luận [6] Đặng Văn Thắng (2013), “Óc Eo - Ba Thê trong vương quốc Phù Nam”, Tạp chí Khảo cổ học, số 3. Từ sự hưng thịnh, diệt vong của vương [7] Johannes Widodo (2004), The Boat and The City, quốc cổ Phù Nam đã cho chúng ta thấy vai Chinese Diaspora and the Architecture of trò quan trọng của nhân tố biển đối với sự Southeast Asian Coastal Cities, Chapter 2: The sinh tồn của vương quốc này. Hay nói cách Maritime Trade and the Advent of Coastal Cities khác, biển chính là nhân tố định dạng nên in Southeast Asia (1st-16th Centuries), pp.19 - 31 & diện mạo và những giá trị căn cốt nhất của 35 - 39, Singapore: 2004 Marshall Cavendish vương quốc cổ Phù Nam và là thẻ căn cước International. để phân biệt nó với các vương quốc khác, trong đó có Chân Lạp của người Khmer. [8] Lynda Norene Shaffer (1996), Maritime Southeast Bởi thế, không phải ngẫu nhiên, sau khi Asia to 1500, Armonk, New York & London, Chân Lạp chiếm được Phù Nam, vùng đất England: M. E. Sharpe, Chapter 2: In The Time of Phù Nam xưa được người Khmer gọi là Funan, pp.18 - 36. Thủy Chân Lạp để phân định với Lục Chân [9] huvi.wordpress.com 64