Giáo trình Các phương pháp quản trị kinh doanh (Bản đẹp)

Nội dung text: Giáo trình Các phương pháp quản trị kinh doanh (Bản đẹp)

1. CÁC PHƯƠNG PHÁP QUẢN TRỊ KINH DOANH
2. CÁC PHƯƠ NG PHÁP QU Ả N TR Ị KINH DOANH Các mụ c tiêu qu ả n tr ị kinh doanh, các quy lu ậ t kinh doanh và các nguyên t ắ c quả n tr ị kinh doanh đã giúp cho ch ủ doanh nghi ệ p tr ả l ờ i đ ượ c câu h ỏ i “ph ả i làm gì?”, mộ t câu h ỏ i ti ế p theo quan tr ọ ng h ơ n nhi ề u mà các doanh nghi ệ p c ầ n ph ả i gi ả i đáp là “làm cái đó như th ế nào?” Đ ể tr ả l ờ i đ ượ c câu h ỏ i này, ch ủ doanh nghi ệ p c ầ n có các phươ ng pháp và ngh ệ thu ậ t qu ả n tr ị kinh doanh thích h ợ p Sơ đ ồ 1: M ố i quan h ệ gi ữ a m ụ c tiêu, ph ươ ng pháp và nguyên t ắ c QTKD Khái niệ m: Các phươ ng pháp qu ả n tr ị kinh doanh là t ổ ng th ể các cách th ứ c tác đ ộ ng có th ể có và có chủ đích c ủ a ch ủ doanh nghi ệ p đ ố i t ượ ng kinh doanh (c ấ p d ướ i và ti ề m năng có đượ c c ủ a doanh nghi ệ p) và khách th ể kinh doanh, khách hàng, các ràng bu ộ c c ủ a môi trườ ng qu ả n tr ị vĩ mô, các đ ố i th ủ c ạ nh tranh và các b ạ n hàng), đ ể đ ạ t đ ượ c các mụ c tiêu kinh t ế đ ề ra, trong đi ề u ki ệ n môi tr ườ ng kinh doanh th ự c t ế . Phươ ng pháp qu ả n tr ị có vai trò quan tr ọ ng trong h ệ th ố ng qu ả n lý. Quá trình quả n lý và quá trình ho ạ t đ ộ ng các ch ứ c năng qu ả n tr ị theo nh ữ ng nguyên t ắ c, nh ư ng các nguyên tắ c đó ch ỉ đ ượ c v ậ n d ụ ng và th ể hi ệ n thông qua các ph ươ ng pháp qu ả n tr ị nhấ t đ ị nh. Vì v ậ y, v ậ n d ụ ng các ph ươ ng pháp qu ả n tr ị là m ộ t n ộ i dung c ơ b ả n c ủ a quả n tr ị kinh doanh. M ụ c tiêu, nhi ệ m v ụ c ủ a qu ả n tr ị đ ượ c th ự c hi ệ n thông qua tác độ ng c ủ a các ph ươ ng pháp qu ả tr ị kinh doanh. Trong nh ữ ng đi ề u ki ệ n nh ấ t đ ị nh, phươ ng pháp qu ả n tr ị có tác đ ộ ng quan tr ọ ng đ ế n s ự thành công hay th ấ t b ạ i trong
3. việ c th ự c hi ệ n các m ụ c tiêu và nhi ệ m v ụ . Vai trò quan tr ọ ng c ủ a các ph ươ ng pháp quảịởỗằơậữộự n tr còn ch nó nh m kh i d y nh ng đ ng l c, kích thích tính năng sáng t ạ o củ a con ng ườ i và ti ề m năng c ủ a h ệ th ố ng cũng nh ư các c ơ h ộ i có l ợ i bên ngoài. Phươ ng pháp qu ả n tr ị là bi ể u hi ệ n c ụ th ể c ủ a m ố i quan h ệ qua l ạ i gi ữ a ch ỉ th ể vớ i đ ố i t ượ ng và khách th ể kinh doanh, t ứ c là m ố i quan h ệ gi ữ a nh ữ ng con ng ườ i c ụ thể , sinh đ ộ ng v ớ i t ấ t c ả s ự phong phú, ph ứ c t ạ p c ủ a đ ờ i s ố ng. Vì v ậ y, các ph ươ ng pháp quảị n tr mang tính ch ấếứạ t h t s c đa d ng và phong phú, đó là v ấềầảặ n đ c n ph i đ c biệ t l ư u ý trong kinh doanh vì nó chính là b ộ ph ậ n năng đ ộ ng nh ấ t c ủ a h ệ th ố ng qu ả n trị . Ph ươ ng pháp qu ả n tr ị th ườ ng xuyên thay đ ổ i trong t ừ ng tình hu ố ng c ụ th ể , tuỳ thuộ c vào đ ặ c đi ể m c ủ a đ ố i t ượ ng cũng nh ư năng l ự c và kinh nghi ệ m c ủ a ch ủ doanh nghiệ p. Tác độ ng c ủ a các ph ươ ng pháp qu ả n tr ị luôn là tác đ ộ ng có m ụ c đích, nh ằ m ph ố i hợạộ p ho t đ ng, b ảảựố o đ m s th ng nh ấủệố t c a h th ng. Vì v ậụ y, m c tiêu kinh doanh quyế t đ ị nh b ằ ng vi ệ c l ự a ch ọ n ph ươ ng pháp qu ả n tr ị kinh doanh. Trong quá trình qu ả n trị ph ả i luôn luôn đi ề u ch ỉ nh các ph ươ ng pháp nh ằ m đ ạ t m ụ c đích t ố t nh ấ t. Ch ủ doanh nghiệ p có quy ề n l ự a ch ọ n ph ươ ng pháp qu ả n tr ị nh ư ng không có nghĩa là ch ủ quan, tuỳ tiệ n mu ố n s ử d ụ ng ph ươ ng pháp nào cũng đ ượ c. M ỗ i ph ươ ng pháp qu ả n tr ị khi s ử dụ ng l ạ i t ạ o ra m ộ t c ơ ch ế tác đ ộ ng mang tính khách quan v ố n có c ủ a nó. Bên c ạ nh nhữếốự ng y u t tích c c, phù h ợớụ p v i m c tiêu d ự đoán c ủủ a ch doanh nghi ệ p cũng có thể xu ấ t hi ệ n m ộ t s ố hi ệ n t ượ ng n ằ m ngoài d ự đoán ban đ ầ u, th ậ m trí trái ng ượ c v ớ i mụặề c tiêu đ t ra. Đi u đó đòi h ỏủ i ch doanh nghi ệảỉ p ph i t nh táo, sâu sát th ựếị c t , k p thờ i có bi ệ n pháp b ổ sung đ ể kh ắ c ph ụ c các m ặ t tiêu c ự c khi chúng xu ấ t hi ệ n. Như v ậ y, s ử d ụ ng các ph ươ ng pháp qu ả n tr ị v ừ a là khoa h ọ c v ừ a là ngh ệ thu ậ t. Tính khoa họ c đòi h ỏ i ph ả i n ắ m vũng đ ố i t ượ ng v ớ i nh ữ ng đ ặ c đi ể m v ố n có c ủ a nó, đểộ tác đ ng trên c ơởậứậụ s nh n th c và v n d ng các quy lu ậ t khách quan phù h ợớ p v i đố i t ượ ng đó. Tính ngh ệ thu ậ t bi ể u hi ệ n ở ch ỗ bi ế t l ự a ch ọ n và k ế t h ợ p các ph ươ ng pháp trong thựễểửụốề c ti n đ s d ng t t ti m năng doanh nghi ệằạụ p nh m đ t m c tiêu kinh doanh đề ra. Qu ảịệảấ n tr có hi u qu nh t khi bi ếựọ t l a ch n đúng đ ắ n và k ếợ t h p linh hoạ t các ph ươ ng pháp qu ả n tr ị . Đó chính là tài ngh ệ qu ả n lý c ủ a ch ủ doanh nghi ệ p nói riêng, củ a các nhà qu ả n lý nói chung. Để n ắ m v ữ ng nh ữ ng tác d ụ ng đa d ạ ng, phong phú c ủ a các ph ươ ng pháp qu ả n tr ị cầ n phân lo ạ i chúng và đi sâu nghiên c ứ u t ừ ng ph ươ ng pháp.
4. Tuỳ thuộ c tiêu chu ẩ n phân lo ạ i và m ụ c đích nghiên c ứ u mà có nhi ề u cách phân loạ i đ ố i v ớ i ph ươ ng pháp qu ả n tr ị . Theo cách phân lo ạ i ph ổ bi ế n, căn c ứ vào n ộ i dung và cơ ch ế ho ạ t đ ộ ng qu ả n tr ị các ph ươ ng pháp qu ả n tr ị đ ượ c chia thành: - Các phươ ng pháp qu ả n tr ị n ộ i b ộ doanh nghi ệ p - Các phươ ng pháp tác đ ộ ng lên khách hàng - Các phươ ng pháp quan h ệ v ớ i c ơ quan qu ả n lý vĩ mô - Các phươ ng pháp c ạ nh tranh v ớ i các đ ố i th ủ - Các phươ ng pháp quan h ệ v ớ i b ạ n hàng - Các phươ ng pháp lôi kéo ng ườ i ngoài doanh nghi ệ p CÁC PHƯƠ NG PHÁP QU Ả N TR Ị N Ộ I B Ộ DOANH NGHI Ệ P 1. Các phươ ng pháp tác đ ộ ng lên con ng ườ i o Các phươ ng pháp giáo d ụ c o Các phươ ng pháp hành chính o Các phươ ng pháp kinh t ế 2. Các phươ ng pháp tác đ ộ ng lên các y ế u t ố khác c ủ a doanh nghi ệ p o Mô hình hoá toán họ c o Các phươ ng pháp d ự đoán o Các phươ ng pháp phân đo ạ n th ị tr ườ ng 1. Các phươ ng pháp tác đ ộ ng lên con ng ườ i * Các phươ ng pháp giáo d ụ c Các phươ ng pháp giáo d ụ c là các cách tác đ ộ ng vào nh ậ n th ứ c và tình c ả m c ủ a ngườ i lao đ ộ ng nh ằ m nâng cao tính t ự giác và nhi ệ t tình lao đ ộ ng c ủ a h ọ trong công việ c th ự c hi ệ n nhi ệ m v ụ . Các phươ ng pháp giáo d ụ c có ý nghĩa to l ớ n trong qu ả n tr ị kinh doanh vì đ ố i tượ ng cu ả qu ả n tr ị là con ng ườ i - m ộ t th ự c th ể năng đ ộ ng, t ổ ng hoà nhi ề u m ố i quan
5. hệ . Tác đ ộ ng vào con ng ườ i không ch ỉ có hành chính, kinh t ế , mà còn tác đ ộ ng tinh thầ n, tâm lý – xã h ộ i v.v Các phươ ng pháp giáo d ụ c d ự a trên c ơ s ở v ậ n d ụ ng các quy lu ậ t tâm lý. Đ ặ c trư ng các ph ươ ng pháp này là tính thuy ế t ph ụ c, t ứ c là làm cho ng ườ i lao đ ộ ng phân biế t ph ả i - trái, đúng - sai, l ợ i - h ạ i, đ ẹ p - x ấ u, thi ệ n - ác, t ừ đó nâng cao tính t ự giác làm việ c và s ự g ắ n bó v ớ i doanh nghi ệ p. Các phươ ng pháp giáo d ụ c th ườ ng đ ượ c s ử d ụ ng k ế t h ợ p v ớ i các ph ươ ng pháp khác mộ t cách uy ể n chuy ể n, linh ho ạ t, v ừ a nh ẹ nhàng v ừ a sâu sát đ ế n t ừ ng ng ườ i lao độ ng, có tác đ ộ ng giáo d ụ c r ộ ng rãi trong doanh nghi ệ p, đây là m ộ t trong nh ữ ng bí quyế t thành công c ủ a các xí nghi ệừảậệ p t b n Nh t hi n nay (h ọếọế c thuy t Y, h c thuy t Z). * Các phươ ng pháp hành chính Các phươ ng pháp hành chính là các ph ươ ng pháp tác đ ộ ng d ự a vào các m ố i quan hệổứủệố t ch c c a h th ng qu ả n lý và k ỷậủ lu t c a doanh nghi ệ p. Bấ t kỳ h ệ th ố ng qu ả n tr ị nào cũng hình thành m ố i quan h ệ t ổ ch ứ c trong h ệ thố ng. V ề ph ươ ng di ệ n qu ả n tr ị , nó bi ể u hi ệ n thành m ố i quan h ệ gi ữ a quy ề n u ỷ và phụ c tùng, nh ư ng ườ i x ư a th ườ ng nói: qu ả n tr ị con ng ườ i có hai cách, dùng ân và dùng uy. Dùng ân thì vữ ng b ề n nh ư ng khó khăn và phù phi ế m, dùng uy thì nhanh chóng và mấ t tình; cho nên qu ả n tr ị tr ướ c tiên ph ả i dùng uy sau đó m ớ i tính đ ế n vi ệ c dùng ân. Các phươ ng pháp hành chính trong qu ả n tr ị khinh doanh chính là nh ữ ng cách tác độ ng tr ự c ti ế p c ủ a ch ủ doanh nghi ệ p lên t ậ p th ể nh ữ ng ng ườ i lao đ ộ ng d ướ i quy ề n bằ ng các quy ế t đ ị nh d ứ t khoát, mang tính b ắ t bu ộ c; đòi h ỏ i ng ườ i lao đ ộ ng ph ả i ch ấ p hành nghiêm ngặ t n ế u vi ph ạ m s ẽ b ị b ị x ử lý k ị p th ờ i, thích đáng. Vai trò củ a các ph ươ ng pháp hành chính trong qu ả n lý kinh doanh r ấ t to l ớ n; nó xác lậ p ch ậ t t ự k ỷ c ươ ng làm vi ệ c trong doanh nghi ệ p; khâu n ố i các ph ươ ng pháp quả n tr ị khác l ạ i; d ấ u đ ượ c bí m ậ t ý đò kinh doanh và gi ả i quy ế t các v ấ n đ ề đ ặ t ra trong doanh nghiệ p r ấ t nhanh chóng. Các phươ ng pháp hành chính tác đ ộ ng vào đ ố i t ượ ng qu ả n tr ị theo hai h ướ ng: tác độ ng v ề m ặ t t ổ ch ứ c và tác đ ộ ng đi ề u ch ỉ nh hành đ ộ ng c ủ a đ ố i t ượ ng qu ả n tr ị .
6. Theo hướ ng tác đ ộ ng v ề m ặ t t ổ ch ứ c, ch ủ doanh nghi ệ p ban hành các văn b ả n quy địề nh v quy mô, c ơấềệạộ c u, đi u l ho t đ ng, tiêu chu ẩằếậổứ n nh m thi t l p t ch c và xác đị nh nh ữ ng m ố i quan h ệ ho ạ t đ ộ ng trong n ộ i b ộ theo h ướ ng tác đ ộ ng đi ề u ch ỉ nh hành độ ng c ủ a đ ố i t ượ ng qu ả n tr ị . Ch ủ doanh nghi ệ p đ ư a ra nh ữ ng ch ỉ th ị , m ệ nh l ệ nh hành chính bắ t bu ộ c c ấ p d ướ i th ự c hi ệ n nh ữ ng nhi ệ m v ụ nh ấ t đ ị nh, ho ặ c hoát đ ộ ng theo nhữ ng ph ươ ng h ướ ng nh ấ t đ ị nh nh ằ m b ả o đ ả m cho các b ộ ph ậ n trong h ệ th ố ng hoạ t đ ộ ng ăn kh ớ p và đúng h ướ ng, u ố n n ắ n nh ữ ng l ệ ch l ạ c Các phươ ng pháp hành chính đòi h ỏ i ch ủ doanh nghi ệ p ph ả i có quy ế t đ ị nh d ứ t khoát, rõ ràng, dễ hi ể u, có đ ị a ch ỉ ng ườ i th ự c hi ệ n, lo ạ i tr ừ kh ả năng có s ự gi ả i thích khác nhau đố i v ớ i nhi ệ m v ụ đ ượ c giao. Tác độ ng hành chính có hi ệ u l ự c ngay t ừ khi ban hành quy ế t đ ị nh. Vì v ậ y, các phươ ng pháp hành chính h ế t s ứ c c ầ n thi ế t trong nh ữ ng tr ườ ng h ợ p h ệ th ố ng qu ả n lý bị r ơ i vào nh ưỡ ng tình hu ố ng khó khăn, ph ứ c t ạ p. Đố i v ớ i nh ữ ng quy ế t đ ị nh hành chính thì c ấ p d ướ i b ắ t bu ộ c ph ả i th ự c hi ệ n, không đượ c l ự a ch ọ n. Ch ỉ ng ườ i có th ẩ m quy ề n ra quy ế t đ ị nh m ớ i có quy ề n thay đ ổ i quyế t đ ị nh. Cầ n phân bi ệ t các ph ươ ng pháp hành chính v ớ i ki ể u qu ả n lý quan liêu do vi ệ c lạụ m d ng các k ỷậ lu t hành chính, s ửụệệ d ng m nh l nh hành chính thi ếơở u c s khoa họ c, theo ý mu ố n ch ủ quan. Th ườ ng nh ữ ng m ệ nh l ệ nh ki ể u đó gây ra nhi ề u t ổ n th ấ t cho doanh nghiệ p h ạ n ch ế s ứ c sáng t ạ o c ủ a ng ườ i lao đ ộ ng. Đó cũng là nh ượ c đi ể m củ a ph ươ ng pháp hành chính. Cán b ộ qu ả n lý và các c ơ quan qu ả n lý n ế u thi ế u t ỉ nh táo; say sư a v ớ i m ệ nh l ệ nh hành chính thì d ễ sa vào tình tr ạ ng l ạ m d ụ ng quy ề n hành; là môi trườ ng t ố t cho b ệ nh ch ủ quan, duy ý chí; b ệ nh hành chính quan liêu, tham nhũng. Sử d ụ ng các ph ươ ng pháp hành chính đòi h ỏ i các c ấ p qu ả n lý ph ả i n ắ m v ữ ng nhữ ng yêu c ầ u ch ặ t ch ẽ sau đây: - Mộ t là, quy ế t đ ị nh hành chính ch ỉ có hi ệ u qu ả cao khi quy ế t đ ị nh đó có căn c ứ khoa họ c, đ ượ c lu ậ n ch ứ ng đ ầ y đ ủ v ề m ọ i m ặ t. Khi đ ư a ra m ộ t quy ế t đ ị nh hành chính phả i cân nh ắ c, tính toán đ ế n các l ợ i ích kinh t ế . T ấ t nhiên, các quy ế t đ ị nh hành chính tậ p trung th ườ ng đ ượ c tính toán xu ấ t phát t ừ vi ệ c k ế t h ợ p h ợ p lý các lo ạ i l ợ i ích. Ngườ i ra quy ế t đ ị nh ph ả i hi ể u rõ tình hình th ự c t ế , n ắ m v ữ ng tình hu ố ng c ụ th ể . Cho nên, khi đư a ra quy ế t đ ị nh hành chính ph ả i c ố g ắ ng có đ ủ nh ữ ng thông tin c ầ n thi ế t cho việ c ra quy ế t đ ị nh trên c ơ s ở có b ả o đ ả m v ề thông tin. Nên giao quy ề n ra quy ế t
7. đị nh cho c ấ p nào có đ ủ thông tin h ơảậợủ n c . T p h p đ thông tin, tính toán đ ầủế y đ đ n các lợ i ích và các khía c ạ nh có liên quan là b ả o đ ả m cho quy ế t đ ị nh hành chính có căn cứ khoa h ọ c. Ngườ i qu ả n lý gi ỏ i, có nhi ề u kinh nghi ệ m không ch ỉ ra quy ế t đ ị nh khi có đ ủ thông tin mà còn dự đoán đ ượ c nét pháp tri ể n chính, nh ữ ng m ặ t tích c ự c cũng nh ư nhữ ng khía c ạ nh tiêu c ự c có th ể di ễ n ra khi quy ế t đ ị nh đ ượ c thi hành. T ừ đó s ẵ n sàng bổ sung các bi ệ n pháp phát huy m ặ t tích c ự c và h ạ n ch ế m ặ t tiêu c ự c n ế u có. - Hai là, khi sử d ụ ng các ph ươ ng pháp hành chính ph ả i g ắ n ch ặ t quy ề n h ạ n c ủ a ngườ i ra quy ế t đ ị nh. M ỗ i b ộ ph ậ n, m ỗ i cán b ộ khi s ử d ụ ng quy ề n h ạ n c ủ a mình ph ả i có trách nhiệềệửụ m v vi c s d ng các quy ềạỞấ n h n đó. c p càng cao, ph ạ m vi tác đ ộ ng củ a quy ế t đ ị nh càng r ộ ng, n ế u càng sai thì t ổ n th ấ t càng l ớ n. Ng ườ i ra quy ế t đ ị nh ph ả i chị u trách nhi ệ m đ ầ y đ ủ v ề quy ế t đ ị nh c ủ a mình. Nhưậảảảắ v y, ph i b o đ m g n quy ềạớ n h n v i trách nhi ệốệạụ m ch ng vi c l m d ng quyề n hành nh ư ng không có trách nhi ệ m cũng nh ư ch ố ng hi ệ n t ượ ng tr ố n tránh trách nhiệ m, không ch ị u s ử d ụ ng nh ữ ng quy ề n h ạ n đ ượ c phép s ử d ụ ng cũng ph ả i ch ị u trách nhiệ m. Tóm lạ i, các ph ươ ng pháp hành chính là hoàn toàn c ầ n thi ế t không có ph ươ ng pháp hành chính thì không thể qu ả n tr ị doanh nghi ệ p hi ệ u qu ả . * Các phươ ng pháp kinh t ế Các phươ ng pháp kinh t ế tác đ ộ ng vào đ ố i t ượ ng qu ả n lý thông qua các l ợ i ích kinh tế , đ ể cho đ ố i t ượ ng b ị qu ả n tr ị t ự l ự a ch ọ n ph ươ ng án ho ạ t đ ộ ng có hi ệ u qu ả nhấ t trong ph ạ m vi ho ạ t đ ộ ng (môi tr ườ ng làm vi ệ c) c ủ a h ọ mà không c ầ n th ườ ng xuyên tác độ ng v ề m ặ t kinh t ế . Mọ i ho ạ t đ ộ ng s ả n xu ấ t, kinh doanh c ủ a con ng ườ i đ ề u tuân theo các quy lu ậ t kinh tế khách quan. S ự chi ph ố i c ủ a các quy lu ậ t đ ố i v ớ i ho ạ t đ ộ ng c ủ a con ng ườ i đ ề u thông qua lợ i ích kinh t ế . Các ph ươ ng pháp kinh t ế tác đ ộ ng thông qua các l ợ i ích kinh tế nghĩa là thông qua s ự v ậ n d ụ ng các ph ạ m trù kinh t ế , các đòn b ẩ y kích thích kinh t ế , các địứ nh m c kinh t ếỹậ - k thu t, đó th ựấựậụ c ch t là s v n d ng các quy lu ậ t kinh t ế . Tác độ ng thông qua l ợ i ích kinh t ế chính là t ạ o ra đ ộ ng l ự c thúc đ ẩ y con ng ườ i tích cự c lao đ ộ ng. Đ ộự ng l c đó s ẽ càng l ớếậứầủếợ n n u nh n th c đ y đ và k t h p đúng đắ n các l ợ i ích t ồ n t ạ i khách quan trong doanh nghi ệ p. M ặ t m ạ nh c ủ a ph ươ ng pháp
8. kinh tế chính là ở ch ỗ nó tác đ ộ ng vào l ợ i ị ch kinh t ế c ủ a đ ố i t ượ ng qu ả n tr ị (là cá nhân hoặ c t ậ p th ể lao đ ộ ng), xu ấ t phát t ừ đó mà h ọ l ự a ch ọ n ph ươ ng án ho ạ t đ ộ ng, đả m b ả o cho l ợ i ích chung cũng đ ượ c th ự c hi ệ n. Vì vậ y, th ự c ch ấ t c ủ a các ph ươ ng pháp kinh t ế là đ ặ t m ỗ i ng ườ i lao đ ộ ng, m ỗ i tậểộ p th lao đ ng vào nh ữềệ ng đi u ki n kinh t ếểọả đ h có kh năng k ếợ t h p đúng đ ắợ n l i ích củ a mình v ớ i l ợ i ích c ủ a doanh nghi ệ p. Đi ề u đó cho phép ng ườ i lao đ ộ ng l ự a ch ọ n con đườ ng hi ệ u qu ả nh ấ t đ ể th ự c hi ệ n nhi ệ m v ụ c ủ a mình. Đặ c đi ể m c ủ a các ph ươ ng pháp kinh t ế là tác đ ộ ng lên đ ố i t ượ ng qu ả n tr ị không bằ ng c ưỡ ng b ứ c hành chính mà b ằ ng l ợ i ích, t ứ c là n ế u m ụ c tiêu nhi ệ m v ụ ph ả i đ ạ t đượ c, đ ư a ra nh ữ ng đi ề u ki ệ n khuy ế n khích v ề kinh t ế , nh ữ ng ph ươ ng ti ệ n v ậ t ch ấ t có thể huy đ ộểựệệụ ng đ th c hi n nhi m v . Chính các t ậểộớư p th lao đ ng (v i t cách đ ố i tượ ng qu ả n tr ị ) vì l ợ i ích thi ế t thân, ph ả i t ự xác đ ị nh và l ự a ch ọ n ph ươ ng án gi ả i quyế t v ấ n đ ề . Các ph ươ ng pháp kinh t ế ch ấ p nh ậ n có th ể có nh ữ ng gi ả i pháp kinh t ế , chủểảịảếạ th qu n tr ph i bi t t o ra nh ữ ng tình hu ố ng, nhũng đi ềệểợ u ki n đ l i ích cá nhân và tậ p th ể lao đ ộ ng phù h ợ p v ớ i l ợ i ích chung c ủ a doanh nghi ệ p và Nhà n ướ c. Các phươ ng phá ơ p kinh t ế t ạ o ra s ự quan tâm v ậ t ch ấ t thi ế t thân c ủ a đ ố i t ượ ng quả n tr ị ch ứ a đ ự ng nhi ề u y ế u t ố kích thích kinh t ế cho nên tác đ ộ ng nh ậ y bén, linh hoạ t, phát huy đ ượ c tính ch ủ đ ộ ng và các t ậ p th ể lao đ ộ ng. V ớ i m ộ t bi ệ n pháp kinh t ế đúng đắ n, các l ợ i ích đ ượ c th ự c hi ệ n tho ả đáng thì t ậ p th ể con ng ườ i trong doanh nghiệ p quan tâm hoàn thành nhi ệ m v ụ , ng ườ i lao đ ộ ng hăng hái s ả n xu ấ t và nhi ệ m v ụ chung đượ c gi ả i quy ế t nhanh chóng, có hi ệ u qu ả . Các ph ươ ng pháp kinh t ế là các phươ ng pháp qu ả n tr ị t ố t nh ấ t đ ể th ự c hành ti ế t ki ệ m và nâng cao hi ệ u qu ả kinh t ế . Thự c t ế qu ả n lý ch ỉ rõ khoán là bi ệ n pháp t ố t đ ể gi ả m chi phí, nâng cao năng su ấ t s ả n xuấ t. Các phươ ng pháp kinh t ế m ở r ộ ng quy ề n hành đ ộ ng cho các cá nhân và c ấ p dướ i, đ ồ ng th ờ i cùng tăng trách nhi ệ m kinh t ế c ủ a h ọ . Đi ề u đó giúp ch ủ doanh nghi ệ p giả m đ ượ c nhi ề u vi ệ c đi ề u hành, ki ể m tra, đôn đ ố c chi li, v ụ n v ặ t mang tính ch ấ t s ự vụ hành chính, nâng cao ý th ứ c k ỷ lu ậ t t ự giác c ủ a ng ườ i lao đ ộ ng. Vi ệ c s ử d ụ ng các phươ ng pháp kinh t ế luôn luôn đ ượ c ch ủ doanh nghi ệ p đ ị nh h ướ ng, nh ằ m th ự c hi ệ n các nhiệ m v ụ k ế ho ạ ch, các m ụ c tiêu kinh doanh c ủ a t ừ ng th ờ i kỳ. Nh ư ng đây không phảữệụ i là nh ng nhi m v có căn c ứ khoa h ọơởủộủ c và c s ch đ ng. Ch doanh nghi ệ p tác độ ng vào đ ố i t ượ ng b ằ ng các ph ươ ng pháp kinh t ế theo nh ữ ng h ướ ng sau:
9. - Đị nh h ướ ng phát tri ể n doanh nghi ệ p b ằ ng các m ụ c tiêu, nhi ệ m v ụ phù h ợ p v ớ i điềệựếủ u ki n th c t c a doanh nghi ệằữỉ p, b ng nh ng ch tiêu c ụểừờ th cho t ng th i gian, từ ng phân h ệ c ủ a doanh nghi ệ p. - Sử d ụ ng các đ ị nh m ứ c kinh t ế ; các bi ệ n pháp đòn b ẩ y, kích thích kinh t ế đ ể lôi quấ n, thu hút, khuy ế n khích các cá nhânph ấ n đ ấ u hoàn thành t ố tnhi ệ m v ụ đ ượ c giao. - Bằ ng ch ế đ ộ th ưở ng ph ạ t v ậ t ch ấ t, trách nhi ệ m kinh t ế ch ặ t ch ẽ đ ể đi ề u ch ỉ nh hoạ t đ ộ ng c ủ a các b ộ ph ậ n, các cá nhân, xác l ậ p tr ậ t t ự k ỷ c ươ ng, xác l ậ p ch ế đ ộ trách nhiệ m cho m ọ i b ộ ph ậ n, m ọ i phân h ệ cho đ ế n t ừ ng ng ườ i lao đ ộ ng trong doanh nghiệ p. Ngày nay, xu hướ ng chung c ủ a các n ướ c là m ở r ộ ng vi ệ c áp d ụ ng các ph ươ ng pháp kinh tế . Đ ể làm vi ệ c đó, c ầ n chú ý m ộ t s ố v ấ n đ ề quan tr ọ ng sau đây: + Mộ t là, vi ệ c áp d ụ ng các bi ệ n pháp kinh t ế luôn luôn g ắ n li ề n v ớ i vi ệ c s ử dụ ng các đò b ẩ y kinh t ế nh ư giá c ả , l ợ i nhu ậ n, tín d ụ ng, lãi su ấ t, ti ề n l ươ ng, ti ề n thưở ng v.v Nói chung, vi ệ c s ử d ụ ng các ph ươ ng pháp kinh t ế có liên quan ch ặ t ch ẽ đếệửụ n vi c s d ng các quan h ệ hàng hoá - ti ềệể n t . Đ nâng cao hi ệảửụ u qu s d ng các phươ ng pháp kinh t ế , ph ả i hoàn thi ệ n h ệ th ố ng các đòn b ẩ y kinh t ế , nâng cao năng l ự c vậ n d ụ ng các quan h ệ hàng hoá - ti ề n t ệ , quan h ệ th ị tr ườ ng. + Hai là, để áp d ụ ng ph ươ ng pháp kinh t ế ph ả i th ự c hi ệ n s ự phân c ấ p đúng đ ắ n giữ a các c ấ p qu ả n lý. + Ba là, sử d ụ ng ph ươ ng pháp kinh t ế đòi h ỏ i cán b ộ qu ả n tr ị ph ả i có trình đ ộ và năng lự c v ề nhi ề u m ặ t. B ở i vì s ử d ụ ng các ph ươ ng pháp kinh t ế còn là đi ề u r ấ t m ớ i mẻỏộảịảểế , đòi h i cán b qu n tr ph i hi u bi t và thông th ạ o kinh doanh, đ ồờả ng th i ph i có phẩ m ch ấ t kinh doanh v ữ ng vàng. 2. Các phươ ng pháp tác đ ộ ng lên các y ế u t ố khác c ủ a doanh nghi ệ p Đó là phươ ng pháp qu ả n lý đi sâu vào t ừ ng y ế u t ố chi ph ố i lên các đ ầ u vào c ủ a quá trình kinh doanh (tài chính, lao độ ng, công ngh ệ , thông tin, pháp ch ế , v ậ t t ư , s ả n phẩ m, r ủ i ro v.v ). Các ph ươ ng pháp qu ả n tr ị mang tính nghi ệ p v ụ g ắ n li ề n v ớ i k ỹ thuậệủ t thông l c a các chuyên ngành qu ảịảị n tr (qu n tr tài chính, qu ảịựả n tr nhân s , qu n trị công ngh ệảị , qu n tr thông tin và marketing, qu ảịậưảịảẩả n tr v t t , qu n tr s n ph m, qu n trị đ ầ u t ư , đ ư a tin h ọ c vào qu ả n tr ị kinh doanh v.v ); và th ườ ng g ắ n v ớ i các ph ươ ng
10. pháp toán kinh tế - m ộ t lo ạ i công c ụ không th ể thi ế u trong vi ệ c l ự a ch ọ n các ph ươ ng pháp quả n tr ị kinh doanh ngày nay. Các phươ ng pháp toán kinh t ế là tên g ọ i chung ch ỉ m ộ t nhóm các b ộ nôn khoa họế c ti p giáp gi ữ a kinh t ếọ h c, toán h ọềểọờ c và đi u khi n h c; ra đ i và phát tri ểủ n ch yế u t ừ cu ố i nh ữ ng năm 40 c ủ a th ế k ỷ này và có th ể chia thành 4 nhóm (xem s ơ đò 3.2): Thố ng kê k ế toán: Là mộ t b ộ ph ậ n c ủ a toán h ọ c ứ ng d ụ ng dành cho các phươ ng pháp x ử lý và phân tích s ố li ệ u th ố ng kê, mà các ứ ng d ụ ng ch ủ y ế u c ủ a nó trong quả n lý là các ph ươ ng pháp x ử lý ki ể m tra và d ự toán ( d ự đoán, đi ề u tra ch ọ n mẫ u, lý thuy ếắ t s p hàng, lý thuy ếồựữ t t n kho s tr , lý thuy ế t thay th ếảả b o qu n, lý thuyế t thông tin, lý thuy ế t mã hoá v.v ). Mô hình hoá toán họ c: Là sự ph ả n ánh nh ữ ng thu ộ c tính c ơ b ả n nh ấ t đ ị nh c ủ a các đố i t ượ ng nghiên c ứ u kinh t ế , là công c ụ tr ọ ng cho vi ệ c tr ừ u t ự ng hoá m ộ t cách khoa họ c các quá trình và hi ệ n t ượ ng kinh t ế . Khoa họ c kinh t ế t ừ lâu đã bi ế t s ử d ụ ng các mô hình kinh t ế l ượ ng nh ư mô hình hàm sả n su ấ t Cobb – Douglas, mô hình cung c ầ u, giá c ả v.v Vậ n trù h ọ c: Là khoa họ c có m ụ c đích nghiên c ứ u các ph ươ ng pháp phân tích nhằ m chu ẩ n b ị căn c ứ chính xác cho các quy ế t đ ị nh, đ ố i t ượ ng c ủ a nó là h ệ th ố ng, t ứ c là tậợ p h p các ph ầửệố n t và h th ng còn có tác đ ộ ng qua l ạớ i v i nhau nh ằạớộ m đ t t i m t mụ c tiêu nh ẩịậọ t đ nh. V n trù h c bao g ồề m nhi u nhánh khoa h ọứụộạ c ng d ng g p l i: (1) Lý thuyế t t ố i ư u (bao g ồ m: quy ho ạ ch tuy ế n tính, quy ho ạ ch đ ộ ng, quy ho ạ ch ng ẫ u nhiên, quy hoạ ch nguyên, quy ho ạ ch kh ố i, quy ho ạ ch 0 – 1, quy ho ạ ch m ờ , quy ho ạ ch nhiềụ u m c tiêu, quy ho ạềỉố ch nhi u ch s , lý thuy ếơ t trò ch i ); (2) Lý thuy ếồị t đ th và
11. sơ đ ồ m ạ ng l ướ i; (3) Lý thuy ế t d ự tr ữ b ả o qu ả n; (4) Lý thuy ế t ph ụ c v ụ đám đông; (5) Lý thuyế t tìm ki ế m; (6) Lý thuy ế t các đi ể m ch ạ y Điề u khi ể n h ọ c: Là khoa họ c v ề đi ề u khi ể n các h ệ th ố ng đ ộ ng và ph ứ c t ạ p trong đó quá trình vậ n đ ộ ng c ủ a thông tin. M ụ c đích chính c ủ a đi ề u khi ể n h ọ c là phát hiệ n ra các quy lu ậậộủ t v n đ ng c a thông tin đ ểềểệốộ đi u khi n các h th ng m t cách có hiệảể u qu và đ xây d ựộ ng b máy đi ềể u khi n có hi ệựựệứ u l c th c hi n ch c năng này. Điề u khi ể n h ọ c đ ượ c coi nh ư ra đ ờ i vào năm 1948 v ớ i cu ố n sách c ủ a nhà bác N. Vine có nhan đề “Đi ề u khi ể n h ọ c, hay s ự đi ề u khi ể n và m ố i liên h ệ trong sinh v ậ t và máy móc”. Điề u khi ể n h ọ c đã phát tri ể n theo các chi ề u h ướ ng khác nhau: lý thuy ế t, ứ ng dụ ng và th ự c hi ệ n. Mộ t nhánh quan tr ọủềểọềểọ ng c a đi u khi n h c là đi u khi n h c kinh t ếờừ ra đ i t cuố i nh ữ ng năm 50 đ ầ u nh ữ ng năm 60 c ủ a th ế k ỷ này. Đ ố i t ượ ng nghiên c ứ u c ủ a đi ề u khiểọ n h c kinh t ế là các h ệố th ng kinh t ếưề (nh n n kinh t ếố qu c dân, m ộ t ngành kinh tếặ ho c quá trình kinh t ếứạụ ph c t p). M c tiêu c ủềểọ a đi u khi n h c kinh t ếằ là nh m phát hiệữ n ra nh ng quy lu ậềậộ t v v n đ ng thông tin trong các h ệố th ng kinh t ếểề đ đ ra nguyên lý, các phươ ng pháp t ổ ch ứ c qu ả n lý các h ệ th ố ng m ộ t cách có hi ệ u qu ả và xây dự ng b ộ máy qu ả n lý có hi ệ u l ự c th ự c hi ệ n các ch ứ c năng đã v ạ ch ra.
12. Căn cứ vào n ộ i dung c ụ th ể c ủ a các ph ươ ng pháp toán kinh t ế , có th ể th ấ y rõ các phươ ng pháp này có hai ph ươ ng h ướ ng tác d ụ ng ch ủ y ế u trong qu ả n lý kinh t ế : - Thứấ nh t, nó là công lu ậủậứậẳạừ n c a nh n th c lu n. Ch ng h n t mô hình hàm s ả n xuấ t Cobb – Douglas c ủ a doanh nghi ệ p năm 1994 là: Y = 0,35. K0,61 . L0,48 (4) Nế u năm t ớ i 1995, doanh nghi ệ p có thêm ngu ồ n v ố n đ ầ u t ư b ổ sung 100 tri ệ u đồ ng thì nên đ ầ u t ư tăng tài s ả n c ố đ ị nh (K) lên, hay tăng lao đ ộ ng (L) lên l ợ i nhu ậ n (Y) năm sau sẽạứ đ t m c cao nh ấ t? rõ ràng h ệốệảầưảốị s hi u qu đ u t tài s n c đ nh cho ở mô hình (4) là 0,61 lớ n h ơ n h ệ s ố hi ệ u qu ả lao đ ộ ng là 0,4 doanh nghi ệ p ch ỉ nên đ ầ u tư tăng tài s ả n c ố đ ị nh. - Thứ hai, các ph ươ ng pháp toán kinh t ế còn đ ượ c s ử d ụ ng làm công c ụ đ ể lượ ng hoá các hi ệ n t ượ ng và các quá trình kinh t ế trong qu ả n lý. Thông qua vi ệ c mô hình hoá toán họ c ng ườ i ta tr ừ u t ượ ng hoá các đ ố i t ượ ng nghiên c ứ u trong qu ả n lý thành nhữ ng bài toán c ụ th ể có th ể gi ả i đ ượ c trên các máy vi tính đ ể t ừ m ộ t s ố h ế t s ớ c lớ n các ph ươ ng án có th ể (hàng trăm, hàng nghìn, hàng v ạ n ho ặ c hàng tri ệ u) nhanh chóng tìm đượ c ph ươ ng án t ố i ư u c ầ n tìm, mà b ằ ng các ph ươ ng pháp cũ và các công cụ tr ướ c đây không th ể tìm n ổ i. * Mô hình hoá toán họ c Như đã đ ề c ậ p ở trên, mô hình hoá toán h ọ c là ph ươ ng h ướ ng ứ ng d ụ ng c ủ a các phươ ng pháp toán kinh t ế trong qu ả n lý kinh doanh. T ư t ưở ng c ơ b ả n c ủ a ph ươ ng pháp mô hình hoá thể hi ệ n ở d ự a vào các kinh nghi ệ m qu ả n tr ị , con ng ườ i tr ừ u t ượ ng hoá đố i t ượ ng nghiên c ứ u thành mô hình (có th ể bi ể u th ị b ằ ng m ộ t ph ươ ng trình, m ộ t bấ t ph ươ ng trình, m ộ t h ệ s ố ph ươ ng trình và b ấ t ph ươ ng trình ) Mô hình này ph ả n ánh đượ c b ả n ch ấ t đ ố i t ượ ng, r ồ i t ừ phân tích mô hình s ẽ rút ra k ể t lu ậ n, nh ữ ng quy ế t đị nh cho đ ố i t ượ ng. T ấ t nhiên, n ế u mô hình hóa ph ả n ánh không đúng đ ắ ng ho ặ c không đầ y đ ủ b ả n ch ấ t c ủ a đ ố i t ượ ng, thì nh ữ ng k ế t lu ậ n và quy ế t đ ị nh rút ra t ừ mô hình nế u đem s ử d ụ ng trong th ự c ti ễ n c ủ a đ ố i t ượ ng s ẽ không có tác d ụ ng ho ặ c tác dụ ng ng ượ c l ạ i ý mu ố n. Nói m ộ t cách khác, vi ệ c mô hình hoá toán h ọ c là cách th ử nghiệ m các v ấ n đ ề qu ả n tr ị b ằ ng các mô hình d ự a trên kinh nghi ệ m c ủ a con ng ườ i. Các mô hình toán họ c c ủ a m ộ t đ ố i t ượ ng kinh t ế có th ể r ấ t khác nhau v ề t ầ m cỡềộứạ , v đ ph c t p và v ề tính ch ấủ t c a công c ụ toán h ọửụ c s d ng, tuỳ thu ộ c vào ngườ i thi ế t l ậ p mô hình. Trong các mô hình này, mô hình dùng đ ể ch ọ n quy ế t đ ị nh t ố i
13. ưu đ ượ c g ọ i là mô hình t ố i ư u. Mô hình t ố i ư u bao g ồ m hai b ộ ph ậ n ch ủ y ế u là hàm mụ c tiêu và h ệ ràng bu ộ c. Hàm mụ c tiêu là tiêu chu ẩềềệảảịẳạổ n đ ra v hi u qu qu n tr (ch ng h n là t ng giá tr ị sả n l ượ ng đ ạ t c ự c đ ạ i: t ổ ng l ợ i nhu ậ n doanh nghi ệ p tăng nhanh nh ấ t; năng su ấ t lao độ ng tăng nhi ềấ u nh t; chi phí v ậưếịấ t t , thi t b ít nh t ). Còn h ệ ràng bu ộ c là các h ạ n chếựếềả th c t v kh năng trong khi ti ế n hành l ựọếịốư a ch n quy t đ nh t i u ( nh ưạế h n ch về tài nguyên, đ ấ t đai, lao đ ộ ng, ngu ồ n v ố n, trình đ ộ qu ả n tr ị ). Quá trình mô hình hoá toán họ c bao g ồ m các b ướ c: - Hiể u đ ố i t ượ ng nghiên c ứ u và di ễ n đ ạ t đúng nó b ằ ng các bi ế n s ố (xj); - Xác đị nh tiêu chu ẩ n đánh giá hi ệ u qu ả các quy ế t đ ị nh qu ả n tr ị b ằ ng cách đ ề ra các hàm mụ c tiêu (H (x)); - Nghiên cứấảữ u t t c nh ng gì có liên quan t ớệảếấềứ i vi c gi i quy t v n đ , t c là thi ế t lậ p đ ượ c m ộ t h ệ ràng bu ộ c c ụ th ể . - Chỉ rõ ph ươ ng pháp và ph ươ ng ti ệ n gi ả i quy ế t v ấ n đ ề , t ứ c là nêu thu ậ t toán và phươ ng trình gi ả i trên máy tính đi ệ n t ử , sau đó tìm quy ế t đ ị nh t ố i ư u; - Rà lạ i quy ếịốư t đ nh t i u trên th ựế c t và đi ềỉếấầế u ch nh n u th y c n thi t; - Chỉ đ ạ o th ự c hi ệ n quy ế t đ ị nh. Chẳ ng h ạ n, ph ả i quy ế t đ ị nh ph ươ ng án phân b ổ 3000 ha di ệ n tích gieo tr ồ ng 3 loạ i nông ph ẩ m A, B, C c ủ a doanh nghi ệ p S có các đ ị nh m ứ c và ch ỉ tiêu kinh t ế k ỹ thuậ t nh ư 3.1 sau: Bả ng 3.1: Chi phí sả n xu ấ t cho 1 ha Ước giá tr ị s ả n lượ ng thu đ ượ c Loạ i nông ph ẩ m Vố n 1000 (Đ) Lao độ ng 1000 (đ ồ ng) trên 1 ha 1000 (đồ ng) A 300 500 2.000 B 350 400 1.500 C 400 450 2.500
14. Khả năng c ủ a doanh nghi ệ p có v ề phí lao đ ộ ng là 1.600 tri ệ u đ ồ ng, v ề v ố n khác là 1.200 triệồ u đ ng; ngoài ra đ ểảả b o đ m nhu c ầợồ u h p đ ng đã ký k ế t thì ít nh ấả t ph i gieo trồ ng 600 ha nông ph ẩ m A. Căn cứ vào các b ướ c qu ả quá trình mô hình hoá thì: - Đầ u tiên, ph ả i tìm hi ể u th ậ t rõ đ ố i t ượ ng. Ở đây cái chính là đem 3000 ha đ ấ t gieo trồ ng phân b ổ nh ư th ế n ằ otngf lo ạ i nông ph ẩ m A, B, C. Nói m ộ t cách khác là phảấốệ i l y s di n tích gieo tr ồầ ng c n tìm c ủỗạ a m i lo i hàm bi ếố n s (ký hi ệ u là x1, x2, x3). - Thứ hai, xác đ ị nh tiêu chu ẩ n đánh giá hi ệ u qu ả c ủ a quy ế t đ ị nh qu ả n lý. Ở đây rõ ràng là phả i xác đ ị nh các m ứ c di ệ n tích gieo tr ồ ng x1, x2, x3 ra sao đ ể cho t ổ ng giá trị s ả n l ượ ng đ ạ t đ ượ c đ ế n m ứ c c ự c đ ạ i có th ể , t ứ c là ph ả i có: H(x) = 2.000x1 + 1.500x2 + 2.500x3 > max (5) H(x) chính là hàm mụ c tiêu c ủ a mô hình đã đ ề c ậ p ở trên. - Thứ ba, nghiên c ứ u t ấ t c ả nh ữ ng cái liên quan đ ế n vi ệ c ra quy ế t đ ị nh đ ể thành lậệ p h ràng bu ộủ c c a mô hình. Đó là nh ữ ng ràng bu ộềả c v kh năng có h ạềệ n v di n tích gieo trồ ng (x1 + x2 + x3 = 3.000), v ề m ứ c gieo tr ồ ng t ố i thi ể u lo ạ i nông ph ẩ m A (x1 ≥600), về v ố n (300x1 + 350x2 + 400x3 ≤ 1.200 tri ệ u đ ồ ng); và v ề lao đ ộ ng (500x1 + 400x2 + 450x3 ≤ 1.600 triệ u đ ồ ng); nh ư v ậ y ở ví d ụ đang xét, h ệ ràng bu ộ c g ồ m 1 phươ ng trình và 3 b ấ t ph ươ ng trình: x1 + x2 + x3 = 3.000 x1 ≥ 600 300x1 + 350x2 + 400x3 ≤ 1.200.000 500x1 + 400x2 + 450x3 ≤ 1.600.000 Ngoài ra, vì x1, x2, x3 là số di ệ n tích gieo tr ồ ng các lo ạ i nông ph ẩ m nên nó ph ả i là nhữ ng s ố không âm, t ứ c là: x1 ≥ 0, x2 ≥ 0 và x3 ≥ 0 - Thứ t ư , căn c ứ vào k ế t qu ả c ủ a b ướ c 3, vi ệ c l ự a ch ọ n đ ể đ ề ra quy ế t đ ị nh (5), (6), (7) biế n thành vi ệ c gi ả i bài toán (5) – (6) – (7), bài toán này là mô hình toán h ọ c củ a v ấ n đ ề ph ả i nghiên c ứ u. Đ ể gi ả i nó ph ả i s ử d ụ ng ph ươ ng pháp t ươ ng ứ ng c ủ a lý
15. thuyế t t ố i ư u trong quy ho ạ ch tuy ế n tính, căn c ứ vào lo ạ i máy tính c ụ th ể nào đó đ ể viế t ch ươ ng trình gi ả i tìm ph ươ ng án t ố i ư u, là ph ươ ng án cho giá tr ị c ủ a bi ế n s ố x1, x2, x3 thoả mãn đ ồ ng th ờ i c ả ba đi ề u ki ệ n (5) – (6) – (7). - Thứ năm, sau khi đã có ph ươ ng án t ố i ư u tìm đ ượ c trên c ơ s ở gi ả i bài toán (5) – (6) – (7) trên máy tính, cầ n đem xem xét m ộ t l ầ n cu ố i trong th ự c t ế đi ề u ch ỉ nh cho h ợ p lý hơ n. - Cuố i cùng, tri ể n khai vi ệổứựệếị c t ch c th c hi n quy t đ nh trong s ảấ n xu t. Như v ậ y, mô hình là s ự tr ừ u t ự ng hoá các đ ố i t ượ ng kinh t ế c ầ n ph ả i nghiên cứ u; nh ư ng kh ả năng tr ừ u t ượ ng hoá này không ph ả i là vô h ạ n; nói m ộ t cách khác, việ c s ử d ụ ng các ph ươ ng pháp toán kinh t ế trong qu ả n lý là đi ề u h ế t s ứ c có ý nghĩa như ng nó không th ể thay th ế cho m ọ i ph ươ ng pháp khác hi ệ n có c ủ a qu ả n tr ị , mà nó chỉ là s ự h ỗ tr ợ tích c ự c trong h ệ các ph ươ ng pháp đã có. S ở dĩ có các gi ớ i h ạ n trong việ c s ử d ụ ng các ph ươ ng pháp toán kinh t ế nói chung, trong vi ệ c mô hình hoá toán h ọ c các hiệ n t ượ ng kinh t ế nói riêng, là vì khi s ử d ụ ng các công c ụ này còn c ầ n ph ả i có nhữ ng đi ề u ki ệ n t ươ ng ứ ng: - Thứ nh ấ t, mu ố n di ễ n t ả đ ượ c m ộ t cách c ơ b ả n đúng các đ ố i t ượ ng kinh t ế thì phả i l ượ ng hoá đ ượ c nó b ằ ng các ph ươ ng trình ho ặ c b ấ t ph ươ ng trình Đi ề u này đòi hỏả i ph i có các đi ềệ u ki n tiên quy ếịứ t; các đ nh m c kinh t ếỹậ - k thu t chính xác, s ựổ n đị nh c ủ a h ệ th ố ng, giá c ả , s ự nh ậ n th ứ c đúng đ ắ n c ủ a con ng ườ i; ngoài ra trong th ự c tế có nhi ề u ràng bu ộ c không th ể di ễ n đ ạ t đ ượ c thành các d ạ ng s ố l ượ ng nh ư nh ữ ng ràng buộ c không th ể di ễ n đ ạ t thành các d ạ ng s ố l ượ ng nh ư nh ữ ng ràng bu ộ c v ề tâm lý, tinh thầ n và th ể ch ế , ch ế đ ộ - Thứ hai, trong nhi ề u tr ườ ng h ợ p, m ặ c dù đã l ượ ng hoá đ ượ c đ ầ y đ ủ đ ố i t ượ ng nghiên cứ u thành nh ữ ng bài toán kinh t ế c ụ th ể nh ư ng không có lo ạ i máy tính ti ệ n t ử đủ kh ả năng gi ả i quy ế t đ ượ c chúng đ ể tìm ra ph ươ ng án t ố i ư u trong kho ả ng th ờ i gian cho phép nào đó (vì kích thướ c mô hình quá l ớ n do có quá nhi ề u bi ế n s ố và nhi ề u phươ ng trình các h ệ ràng bu ộ c, ho ặ c vì lo ạ i mô hình ch ư a có ph ươ ng pháp gi ả i quy ế t thoả đáng ). Việ c s ử d ụ ng các mô hình hoá toán h ọ c trong qu ả n tr ị kinh doanh ph ả i h ế t s ứ c linh hoạ t và sáng t ạ o, không nên áp đ ặ t; ph ả i tuỳ v ấ n đ ề mà ch ọ n công c ụ , không đượ c l ấ y công c ụ đ ể ràng bu ộ c máy móc.
16. Để s ử d ụ ng m ộ t cách có hi ệ u qu ả các mô hình toán kinh t ế , các ch ủ doanh nghiệảểặể p ph i hi u rõ đ c đi m, tính ch ấ t và ph ạứụủừể m vi ng d ng c a t ng ki u mô hình cụ th ể . - Mô hình quy hoạ ch tuy ế n tính: Là loạ i mô hình đ ượ c bi ể u hi ệ n b ằ ng các phươ ng trình ho ặ c b ấ t ph ươ ng trình b ậ c nh ấ t (tuy ế n tính nh ư đã cho ở bài toán (5) - (6) - (7) củ a ví d ụ đã xét ở trên. Đây là ki ể u mô hình có nhi ề u ứ ng d ụ ng nh ấ t trong thự c t ế và v ị êc gi ả i nó cũng khá d ễ dàng b ằ ng thu ậ t toán đ ơ n hình (Simplex). Nó là mô hình lự a ch ọ n các bi ế n s ố x1, x2, không âm (x1,x2 > ho ặ c b ằ ng 0) tho ả mãn t ố i ư u mộ t hàm m ụ c tiêu b ậ c nh ấ t và m ộ t h ệ ràng bu ộ c g ồ m các ph ươ ng trình và b ấ t ph ươ ng trình bậ c nh ấ t. Cách gi ả i là dùng thu ậ t toán đ ơ n hình (Simplex), đ ư a bài toán t ừ d ạ ng tổ ng quát, r ồ i v ề d ạ ng chính t ắ c và d ạ ng chu ẩ n, cu ố i cùng l ậ p b ả ng tính Thuậ t toán đ ơ n hình (Simplex) Để gi ả i bài toán quy ho ạ ch ti ế n tính d ạ ng chu ẩ n t ắ c dùng thu ậ t toán g ọ i là thu ậ t toán đơ n hình. Ví dụ : Ph ả i gi ả i bài toán sau b ằ ng thu ậ t toán đ ơ n hình. f(x) = 2x1 + 4x2 +0x3 + Mx4 → min 3x1 + 2x2 +x3 = 9 4x1 - 5x2 + x4 = 8 xj ≥ 0 (j = 1, 2, 3, 4) x3 là ẩ n s ố ph ụ , x4 là ẩ n gi ả , M > 0, l ớ n tuỳ ý Bướ c I: L ậ p b ả ng đ ơ n hình xu ấ t phát t ừ ph ươ ng án ban đ ầ u ( ph ầ n đ ầ u b ả ng 3.2). Bả ng 3.2: Ẩn c ơ Phươ ng x1 x2 x3 x4 Dòng 1 Bướ c Hệ s ố bả n pháp 2 4 0 M Dòng 2 1 0 x3 9 3 2 1 0 A (bướ c 1) M x4 8 (4) -5 0 1
17. Dòng cuố i b ướ c 1 f(x) 8M 4M-2 -5M-4 0 0 A (bướ c 2) 0 x3 3 0 23/4 1 2 x1 2 1 -5/4 0 2 Dòng cuố i f(x) 4 0 -13/2 0 bướ c 2 Bướ c II: NH ậ n th ấ y Δj ≤ 0 (j = 1, 2, 3) tho ả mãn tiêu chu ẩ n t ố i ư u, ta đ ượ c phươ ng án ph ả i tìm: x1 = 2; x2 = 0 f min = 4 Cách lậ p b ả ng đ ơ n hình nh ư sau: Bướ c 1 Dòng 1: ghi các ẩ n c ủ a bài toán x1, x2, x3, x4. Dòng 2: Ghi hệ s ố t ươ ng ứ ng c ủ a các ẩ n (căn c ứ vào hàm m ụ c tiêu: 2; 4; 0 và M). - Cộ t (1) ghi b ướ c. - Cộ t (2) ghi h ệ s ố có ẩ n c ơ b ả n, căn c ứ vào các dòng 1 và 2. - Cộ t ghi ẩ n c ơ b ả n. - Cộ t (4) ghi ph ươ ng án ban đ ầ u (các h ệ s ố v ế ph ả i c ủ a ràng bu ộ c) - Phầ n A (b ướ c 1): Ghi các h ệ s ố v ế ph ả i c ủ a h ệ ràng bu ộ c: 3 2 1 0 4 -5 0 1 - Ô nằ m ở giao di ệ n c ộ t (4) và dòng cu ố i b ướ c 1 tính nh ư sau: Đem các h ệ s ố ở cộ t (2) nhân t ươ ng ứ ng đ ố i v ớ i các h ệ s ố ở c ộ t (4) r ồ i c ộ ng k ế t qu ả l ạ i: (2) (4) 0.9
18. 0 9 M.8 = 8M M 8 ___ Cộ ng 8M + 0 = 8M - Dòng cuố i ph ầ n còn l ạ i, ghi các Δj ( ứ ng v ớ i x4) cũng nh ư trên nh ư ng sau khi cộ ng thì đem k ế t qu ả tr ừ đi h ệ s ố c ủ a xj t ươ ng ứ ng trên dòng (2), ch ẳ ng h ạ n tính Δ1. (2) (x1) 0,3 = 0 0 3 M.4 = 4M M 4 ___ Cộ ng 4M + 0 = 4M Sau trừ h ệ s ố c ủ a x2 là 2. Δ1 = 4M - 2 Bướ c 2: Ki ể m tra tiêu chu ẩ n t ố i ư u: "M ộ t ph ươ ng án là t ố i ư u n ế u ở dòng cu ố i mọ i Δj đ ề u không d ươ ng". Trong ví dụ đang làm, b ướ c 1 dòng cu ố i có: Δ1 = 4M - 2 > 0 nế u ch ư a tho ả mãn, ph ươ ng án t ươ ng ứ ng c ủ a nó: x1 = 0, x2 = 0, x3 = 6, x4 = 8 chư a ph ả i ph ươ ng án c ầ n tìm. Ta đi ề u chính sang ph ươ ng án khác. Bướ c 3: Đi ề u ch ỉ nh - Tìm ẩ n thay th ế : Là ẩ n ứ ng v ớ i giá tr ị max (Δj > 0) Trong ví dụ đang xét đó là Δ1 và vì th ế ẩ n thay th ế ở b ướ c 2 là x1. Ta đóng khung xung quanh. (Δ1) = (4M - 2) - Tìm ẩ n lo ạ i ra theo trình t ự sau: X trên cộ t d ướ i Δ1 (ph ầ n A cũ, l ấ y ra các h ệ s ố d ươ ng (n ế u t ấ t c ả đ ề u âm ho ặ c bằ ng không thì bài toán k ế t lu ậ n ngay là không có l ờ i gi ả i - vi ệ c tính toán ng ư ng l ạ i). Trong ví dụ đang xét:
19. 9 3 8 4 (8M) 4M - 2 Ta có hệ s ố d ươ ng là 3 và 4, l ấ y c ả 2. - Trên cùng dòng củ a các h ệ s ố d ươ ng ở trên: Xét ph ầ n n ằ m ở c ộ t ph ươ ng án, ta có các hệ s ố t ươ ng ứ ng (cùng dòng là 9 và 8). - Chi các hệ s ố trên c ộ t ph ươ ng án cho các h ệ s ố c ủ a c ộ t 1. 9 8 = 3 = 2 3 4 Ẩn b ị lo ạ i là ẩ n ứ ng v ớ i t ỷ s ố chia bé nh ấ t. Min ( 9/3, 8/4 )=2 Tứ c ứ ng v ớ i t ỷ s ố 8/4 đánh d ấ u móc vào s ố (4) (4) đượ c g ọ i là ph ầ n t ử tr ụ c ộ t (b ướ c 1) Ứng v ớ i (4) cùng dòng nhìn vào c ộ t (2) là ẩ n x4, x4 chính là ẩ n b ị lo ạ i. - Biế n đ ổ i sang b ướ c 2. + Cộ t (1) ghi: b ướ c 2. + Cộ t (3) ghi các ẩ n c ơ b ả n. x3 x1 Ẩn gi ả x4 b ị lo ạ i, tr ở v ề hàm f(x) ban đ ầ u (t ứ c là f hay f) + Cộ t (2) ghi h ệ s ố các ẩ n c ơ b ả n m ớ i: 0 2 + Tìm các hệ s ố ở c ộ t ph ươ ng án và ph ầ n A m ớ i c ủ a b ướ c 2 theo cách sau:
20. + Tính dòng chuẩ n tr ướ c, đó là dòng có cùng v ị trí v ớ i dòng ch ứ a ph ầ n t ử tr ụ c ộ t củ a b ướ c tr ướ c ( ở đây đang xét là b ướ c 1). Trong ví d ụ đang xét b ướ c 1 có ph ầ n t ử tr ụ cộ t (1) n ằ m ở dòng 2 do đó ở b ướ c 2 dòng chu ẩ n là dòng 2. Muố n tính h ệ s ố dòng chu ẩ n b ướ c m ớ i, đem các h ệ s ố c ủ a dòng ch ứ a ph ầ n t ử trụ c ộ t b ướ c cũ chia cho chính ph ầ n t ử tr ụ c ộ t, t ứ c là chia dòng cũ cho 4 ta đ ượ c dòng mớ i. Dòng cũ 8 (4) -5 0 Dòng mớ i 2 1 -5/4 0 Cộứẩảạ t ch a n gi đã lo i không c ầ n tính vì ẩảịạ n gi đã b lo i không quay tr ởạ l i nữ a. - Các dòng còn lạ i c ủ a ph ầ n A (b ướ c 2) tính nh ư sau: n ế u ph ả i tính dòng i (ví d ụ dòng 1) thì lấ y dòng chu ẩ n đã tính, đem nhân lên v ớ i s ố đ ố i c ủ a s ố n ằ m trên dòng i cũ cắ t v ớ i c ộ t ch ứ a ph ầ n t ử tr ụ c ộ t, r ồ i c ộ ng t ươ ng ứ ng (theo dòng) vào dòng i cũ đ ể đượ c dòng i m ớ i. Ví d ụ , tính ti ế p dòng 1 m ớ i: (-3) 9 3 2 1 dòng 1 cũ - dòng chứ a ph ầ n 8 (4) -5 0 tử tr ụ c ộ t - dòng chuẩ n c ủ a 2 1 -5/4 0 bướ c 2 Kế t qu ả thành: 3 0 23/4 1 - Tính dòng cuố i (nh ư dòng cu ố i b ướ c). Chú ý: Δj ứ ng v ớ i ẩ n c ơ b ả n bao gi ờ cũng b ằ ng 0, nên không c ầ n tính mà ghi luôn k ế t quả cho nhanh. Trở l ạ i bài toán l ứ c đ ầ u (5) - (6) - (7) đ ư a v ề bài toán d ạ ng chu ẩ n: - 2000x1 - 1500x2 - 2500x3 + Mx6 → min
21. x1 + x2 + x3 + x4 = 3.000 x1 - x5 +x6 = 600 300x1 + 350x2 + 400x3 + x7 = 1.200.000 500x1 + 400x2 + 450x3 + x8 = 1.600.000 xj ≥ 0 (j = 1 / 8), M > 0 lớ n tuỳ ý (x4, x5, x7, x8 là 4 ẩ n ph ụ , x6 là ẩ n gi ả ) Lậ p b ả ng đ ơ n hình Bả ng 3.3: B Ả NG Đ Ơ N HÌNH - -2000 -1500 0 0 M 0 0 B H A P 2500 x1 x2 x3 x4 x5 x6 x7 x8 0 x4 3.000 1 1 1 1 0 0 0 0 M x6 600 (1) 0 0 0 -1 1 0 0 1 0 x7 1.200.000 300 350 400 0 0 0 1 0 0 x8 1.600.000 500 400 450 0 0 0 0 1 g(x) 600M M+2.000 1500 2500 0 -M 0 0 0 0 x4 2.400 0 1 (1) 1 1 0 0 -2.000 x1 600 1 0 0 0 -1 0 0 2 0 x7 1.020.000 0 350 400 0 300 1 0 0 x8 1.300.000 0 400 450 0 500 0 1 - g(x) 0 1500 2500 0 2000 0 0 1.200.000 3 -2.500 x3 2.400 0 1 1 1 -2.000 xi 600 1 0 0 0 -400
22. 0 x7 60.000 0 -50 0 -450 0 x8 220.000 0 -50 0 - - g(x) 0 -1000 0 -500 0 0 7.200.000 2500 Đế n b ướ c 3, m ọ i Δj ≤ 0 tho ả mãn tiêu chu ẩ n t ố i ư u. Ph ươ ng án b ố trí gieo tr ồ ng x1 = 600 ha, x3 = 2400 ha, mứ c t ổ ng giá tr ị s ả n l ượ ng t ố i đa là f(x) = - g(x) = 7.200.000 (nghìn đồ ng). Việ c s ử d ụ ng qua các mô hình quy ho ạ ch tuy ế n tính đ ặ c bi ệ t thu đ ượ c k ế t qu ả tố t trong các bài toánv ề l ư u thông phân ph ố i, v ề phân b ố l ự c l ượ ng s ả n xu ấ t, v ề pha cắ t nguyên li ệ u và phân b ổệụảấ nhi m v s n xu t, các bài toán thu ộạảấồ c lo i s n xu t đ ng bộ Nh ờ s ử d ụ ng các mô hình quy ho ạ ch tuy ế n tính trong th ự c t ế , có nhi ề u tr ườ ng hợữếịảịệảả p nh ng quy t đ nh qu n tr có hi u qu làm gi m chi phí ho ặ c tăng thêm giá tr ịả s n lượ ng t ừ 10% - 20%. - Các mô hình quy hoạ ch đ ộ ng g ắ n li ề n v ớ i quá trình ra quy ế t đ ị nh qua nhi ề u bướ c. - Các mô hình quy hoạ ch phi tuy ế n: Là các mô hình cho như ở bài toán (5) - (6) - (7) như ng trong đó, ho ặ c hàm m ụ c tiêu, ho ặ c h ệ ràng bu ộ c, ho ặ c c ả hai có d ạ ng không phả i là nh ữ ng hàm b ậ c nh ấ t (phi tuy ế n tính). Đi ề u này th ườ ng x ả y ra trong th ự c t ế . Chẳạế ng h n, n u xét m ố i quan h ệỷệữ t l gi a giá thành s ảẩ n ph m và chi phí đ ầưố u t . M i quan hệ này th ườ ng không cùng tăng gi ả m theo t ỷ l ệ nh ư nhau. N ế u v ố n đ ầ u t ư lúc đầ u đã lên m ứ c K đ ồ ng mà ta l ạ i tăng thêm 3% thì giá thành(theo quy lu ậ t h ợ p lý) có thể gi ả m xu ố ng 2%, khi đó n ế u tăng thêm v ố n đ ầ u t ư lên không ph ả i là 3% mà là 6% (2 lầ n l ớ n h ơ n) thì không ph ả i nh ấ t thi ế t giá thành cũng gi ả m xu ố ng g ấ p 2 l ầ n mà có thểỉộỷệơứ ch là m t t l ít h n, t c là gi ữứả a m c gi m tăng v ốầư n đ u t và m ứ c giá gi ả m thành không phả i theo t ỷ l ệ b ậ c nh ấ t. - Các mô hình quy hoạ ch ng ẫ u nhiên (hoặ c còn g ọ i là quy ho ạ ch xác su ấ t th ố ng kê) trong đó mộ t d ạ ng quan tr ọ ng c ủ a nó là quy ho ạ ch m ờ (Fuzzy): Là m ộ t b ộ ph ậ n củ a quy ho ạ ch toán h ọ c, nghiên c ứ u lý thuy ế t và các ph ươ ng pháp gi ả i bài toán t ố i ư u trong trườ ng h ợ p khi thông tin v ề các tham s ố đi ề u ki ệ n c ủ a bài toán không đ ầ y đ ủ . Đây cũng là mộ t mô hình th ườ ng g ặ p trong th ự c t ế qu ả n tr ị kinh doanh xét trong m ộ t khoả ng th ờ i gian khá dài (có s ự bi ế n đ ộ ng v ề giá c ả ; v ề tr ữ l ượ ng tài nguyên, v ề đi ề u kiệ n thiên nhiên; v ề các ph ươ ng ti ệ n c ụ th ể c ủ a h ệ th ố ng giao thông; v ề s ự thay đ ổ i
23. củ a th ị tr ườ ng; v ề trình đ ộ khoa h ọ c - k ỹ thu ậ t; trình đ ộ qu ả n lý ) mà th ờ i đi ể m chuẩ n b ị ra quy ế t đ ị nh, ch ủ th ể qu ả n lý không đ ủ thông tin đ ể l ườ ng th ấ y tr ướ c m ọ i vấ n đ ề . - Các mô hình quy hoạ ch nguyên: Là mộ t tr ườ ng h ợ p riêng c ủ a các mô hình quy hoạ ch tuy ế n tính nh ư ng có ràng bu ộ c thêm là các bi ế n s ố ch ỉ l ấ y các giá tr ị nguyên và không âm. Chẳ ng h ạ n n ế u g ọ i bi ế n s ố x1, x2 là s ố l ượ ng các con gia súc lo ạ i I và loạ i II ở bài toán chăn nuôi, thì hi ể n nhiên x1, x2 là nh ữ ng con s ố nguyên không âm. Việ c gi ả i các mô hình quy ho ạ ch nguyên này th ườ ng cũng đ ư a v ề gi ả i các bài toán quy hoạ ch tuy ế n tính thông th ườ ng t ươ ng ứ ng. - Các mô hình quy hoạ ch 0 - 1: Cũng là mộ t tr ườ ng h ợ p riêng c ủ a mô hình quy hoạ ch tuy ế n tính, th ườ ng đ ượ c s ử d ụ ng trong vi ệ c xác đ ị nh đ ị a đi ể m ch ọ n đ ặ t xây dự ng nhà máy, xí nghi ệ p Ch ẳ ng h ạ n, tr ở l ạ i vi ệ c tìm đ ị a đi ể m xây d ự ng nhà máy, xí nghiệẳạởạệịể p Ch ng h n, tr l i vi c tìm đ a đi m xây d ự ng 2 nhà máy l ắặ p đ t trong s ố 30 địểế a đi m đã bi t T1, T2 , T30. Khi thi ếậ t l p mô hình đ ểọếịảư ch n quy t đ nh ph i đ a thêm vào 30 biế n s ố x1, x2 x30 ứ ng v ớ i 30 đi ể m, các bi ế n s ố này khác các bi ế n s ố thông thườ ng khác ở ch ỗ nó ch ỉ nh ậ n hai tr ị s ố . B ằ ng 1 n ế u đ ị a đi ể m ứ ng v ớ i bi ế n s ố này khác các biế n s ố thông th ườ ng khác ở ch ỗ nó ch ỉ nh ậ n hai tr ị s ố . B ằ ng 1 n ế u đ ị a điể m ứ ng v ớ i bi ế n s ố này đ ượ c xây d ự ng, và b ằ ng 0 n ế u đ ị a đi ể m không đ ượ c ch ọ n, việ c gi ả i mô hình c ủ a bài toán thông th ườ ng đ ư a v ề gi ả i nhi ề u bài toán quy ho ạ ch tuyế n tính t ươ ng ứ ng. Mô hình bài toán quy ho ạ ch 0 - 1 cũng th ườ ng dùng khi s ử d ụ ng và lự a ch ọ n b ổ nhi ệ m cán b ộ lãnh đ ạ o. - Các mô hình quy hoạ ch nhi ề u hàm m ụ c tiêu: Là biế n d ạ ng c ủ a mô hình trên bằ ng cách thay m ộ t hàm m ụ c tiêu b ằ ng nhi ề u hàm m ụ c tiêu; t ứ c là t ừ ch ỗ ch ỉ có hàm H(x) max thì có các hàm H1(x) → max, H2(x) → min, , Hm(x) → max Còn các điề u kiệ n ràng bu ộ c khác v ẫ n gi ữ nguyên. Ch ẳ ng h ạ n, khi l ậ p k ế ho ạ ch phát tri ể n kinh doanh củ a doanh nghi ệ p không ch ỉ nh ằ m làm cho t ổ ng doanh s ố tăng l ớ n nh ấ t, mà còn phả i k ế t h ợ p gi ả i quy ế t b ả o đ ả m m ứ c ch ấ t l ượ ng s ả n ph ẩ m cao nh ấ t, h ạ n ch ế r ủ i ro tớứấấ i m c th p nh t, nhiên li ệậệ u, v t li u chi phí ởứỏấ m c nh nh t Các mô hình quy hoạ ch nhi ề u hàm m ụ c tiêu này, r ấ t nhi ề u tr ườ ng h ợ p còn ch ư a đượ c gi ả i quy ế t tr ọ n v ẹ n, nguyên t ắ c x ử lý là nguyên t ắ c nh ượ ng b ộ nh ằ m dung hoà các loạ i m ụ c tiêu. Hi ệ n nay các mô hình thu ộ c lo ạ i này còn ít đ ượ c s ử d ụ ng. - Các mô hình lý thuyế t trò ch ơ i: Là các mô hình toán họ c ra quy ế t đ ị nh t ố i ư u trong các điề u ki ệ n xung đ ộ t. Đây cũng là m ộ t lo ạ i mô hình th ườ ng dùng trong qu ả n tr ị kinh doanh. Chẳ ng h ạ n, nh ư ng chúng ta đã bi ế t, trong m ộ t doanh nghi ệ p th ườ ng t ồ n
24. tạềạợ i nhi u lo i l i ích khác nhau đòi h ỏ i các ch ủ doanh nghi ệảộựếợ p ph i có m t s k t h p hài hoà hợ p lý các lo ạ i l ợ i ích đó, chúng không ph ả i không có mâu thu ẫ n, và khi x ử lý không thể c ắ t b ỏ đi m ộ t lo ạ i l ợ i ích nào mà ng ượ c l ạ i đ ề u ph ả i th ự c hi ệ n t ấ t c ả d ự a trên cơ s ở phát tri ể n s ả n xu ấ t, nâng cao không ng ừ ng năng xu ấ t lao đ ộ ng. Quy ế t đ ị nh cụểệảếẽẫớệậả th cho vi c gi i quy t s d n t i vi c l p và gi i các mô hình lý thuyêt trò ch ơ i nhằ m phân đ ị nh m ộ t cách rõ ràng kh ố i l ượ ng và t ỷ l ệ h ợ p lý cho t ừ ng lo ạ i l ợ i ích phù hợớ p v i các nguyên t ắả c qu n lý kinh t ếếộủ kinh t xã h i ch nghĩa . Vi ệảế c gi i quy t bài toán vớ i mô hình lý thuy ế t trò ch ơ i thông th ườ ng cũng đ ượ c đ ư a v ề gi ả i các bài toán quy hoạ ch tuy ế n tính, tuy có nh ữ ng ràng bu ộ c ph ứ c t ạ p h ơ n đôi chút. - Mô hình mạ ng l ướ i (PERT - Program Evaluation and Review Technique): là mộ t nhóm củ a mô hình quy ho ạ ch toán, th ườ ng dùng trong vi ệ c xác đ ị nh h ợ p lý công ngh ệ làm việ c c ủ a m ộ t quá trình nào đó. Nói m ộ t cách rõ h ơ n, nó là khoa h ọ c s ắ p x ế p, b ố trí các công việ c nh ằ m tìm ra khâu xung y ế u nh ấ t c ầ n ph ả i bi ế t đ ể có bi ệ n pháp b ố trí vậ t t ư , thi ế t b ị và cán b ộ ; là cách làm vi ệ c v ừ a n ắ m đ ượ c toàn c ụ c v ấ n đ ề v ừ a n ắ m đượ c t ừ ng ph ầ n c ụ th ể c ụ th ể , chi ti ế t. Ư u đi ể m n ổ i b ậ t c ủ a mô hình m ạ ng l ướ i so vớ i các hình th ứểễếạ c bi u di n k ho ch khác là ởỗếấảố ch nó n u rõ t t c các m i liên h ệ lẫ n nhau theo th ờ i gian c ủ a các công vi ệ c. K ế ho ạ ch đ ượ c th ự c h ệ n b ằ ng s ơ đ ồ m ạ ng lướ i có th ể đ ượ c chi ti ế t hoá ở m ứ c đ ộ b ấ t kỳ tuỳ theo yêu c ầ u toàn b ộ các công vi ệ c trong hệ th ố ng và th ứ t ự th ờ i gian th ự c hi ệ n các công vi ệ c đó. Chẳ ng h ạ n, doanh nghi ệ p ph ả i tri ể n khai trong năm 14 công vi ệ c v ớ i th ờ i gian cầ n thi ế t và logic h ợ p lý ph ả i tuân th ủ là: Bả ng 3.4: Thờ i gian chi phí Công việ c Trình tự công vi ệ c (tuầ n) X1 3 Làm ngay không trì hoãn X2 3 Làm ngay không trì hoãn X3 4 Làm sau khi X1 xong X4 3 Làm sau khi X1 xong X5 6 Làm sau khi X1 xong X6 5
25. Làm sau khi X2, X3 xong X7 6 Làm sau khi X2, X3 xong X8 4 Làm sau khi X4 xong X9 3 Làm sau khi X5, X6, X8 xong X10 5 Làm sau khi X5, X6, X8 xong X11 2 Làm sau khi X5, X6, X8 xong X12 4 X13 2 Làm sau khi X7, X11 xong X14 3 Làm sau khi X9 xong Làm sau khi X10, X12 xong Trình tự s ử d ụ ng ph ươ ng pháp s ơ đ ồ m ạ ng l ướ i nh ư sau: Bướ c 1: Vẽơồ s đ logic c ủ a toàn b ộ các công vi ệỗ c, m i công vi ệểịằ c bi u th b ng mộ t mũi tên, m ỗ i đ ầ u có m ộ t vòng tròn g ọ i là các đ ỉ nh, trên m ỗ i mũi tên ghi rõ n ộ i dung và thờ i gian chi phí th ự c hi ệ n các công vi ệ c. (Trườ ng h ợ p chi phí lao đ ộ , v ậ t t ư , ti ề n v ố n cũng làm t ươ ng t ự ). Việ c v ẽ s ơ đ ồ đ ượ c th ự c hi ệ n trên máy vi tính ho ặ c trên b ả n tính v ẽ tay (gi ấ y, bả ng v.v ) ph ả n ánh đúng logic c ủ a b ả ng các công vi ệ c đã cho.
26. Trong trườ ng h ợ p th ờ i gian không kh ẳ ng đ ị nh đ ượ c ch ắ c ch ắ n, ng ườ i ta th ườ ng sử d ụ ng công th ứ c tính: ti = ai + 4mi +bi / 6 ti là thờ i gian chi phí trung bình đ ể th ự c h ệ n xong công vi ệ c xi, ai là th ờ i h ạ n làm xong xi mộ t cách nhanh nh ấ t, còn mi là th ờ i h ạ n thông th ườ ng s ử d ụ ng đ ể làm xong việ c xi, bi là th ờ i h ạ n làm lâu nh ấ t. Bướ c 2: Đánh số th ứ t ự cách đ ỉ nh, ghi vào góc trên cùng theo quy t ắ c sau: - Đỉ nh nào ch ỉ có mũi tên đi ra thì đánh s ố tr ướ c. - Đánh số t ừ trên xu ố ng d ướ i, t ừ trái qua ph ả i. SƠ Đ Ồ M Ạ NG L ƯỚ I CÔNG VI Ệ C - Đỉ nh nào đ ượ c đánh s ố r ồ i, thì các mũi tên đi ra t ừ nó coi nh ư b ị xoá. Bướ c 3: Tính thờ i h ạ n b ắ t đ ầ u s ớ m các đ ỉ nh, ghi vào góc bên trái, theo quy t ắ c: - Tính từ đ ỉ nh nh ỏ t ớ i đ ỉ nh l ớ n k ế ti ế p 1, 2 - Đỉ nh 1 có m ộ t th ờ i h ạ n b ắ t đ ầ u s ớ m b ằ ng 0.
27. - Các đỉ nh còn l ạấốớ i l y s l n nh ấủổ t c a t ng gi ữờạắầớởỉ a th i h n b t đ u s m đ nh liề n tr ướ c c ộ ng v ớ i th ờ i gian th ự c hi ệ n công vi ệ c ti ế n v ề nó. Trong sơ đ ồ 3.5: Đ ỉ nh 2 có 1 mũi tên (công vi ệ c) ti ế n v ề nó là X1 có th ờ i h ạ n t1 = 3 tuầ n, nên th ờ i h ạ n b ắ t đ ầ u s ớ m ở đ ỉ nh 2 s ẽ là: 0 + 3 = 3. Còn đỉ nh 3, có 2 mũi tên ti ế n v ề nó là X2 và X3 nên th ờ i h ạ n b ắ t đ ầ u s ớ m ghi ở đỉ nh 3 s ẽ là: max (0+3; 3+4) = 7 Bướ c 4: Tính thờ i h ạ n k ế t thúc mu ộ n các đ ỉ nh ghi vào góc ph ả i c ủ a mình; theo quy tắ c: - Tính lùi từỉ đ nh có s ốứựớềỉ th t l n v đ nh có th ứựỏếế t nh k ti p. - Đỉ nh cu ố i có th ờạế i h n k t thúc mu ộằờạắầớ n b ng th i h n b t đ u s m. Trong ví dụ đang xét ởơồ s đ 3.5, đ ỉ nh 9 là đ ỉố nh cu i có th ờạắầớ i h n b t đ u s m bằ ng th ờ i h ạ n k ế t thúc mu ộ n = 21 tu ầ n. - Các đỉ nh còn l ạấốỏấủệữ i l y s nh nh t c a hi u gi a hai h ạế n k t thúc mu ộỉ n đ nh trướ c tr ừ v ớ i th ờ i gian th ự c hi ệ n công vi ệ c c ủ a tên (công vi ệ c) lùi v ề nó. - Chẳ ng h ạ n, trong s ơ đ ồ 3.5 sau khi tính th ờ i h ạ n k ế t thúc mu ộ n đ ỉ nh 9 là 21, lùi về đ ỉ nh 8 có 1 mũi tên X14 co th ờ i gian th ự c hi ệ n 3 tu ầ n, đ ỉ nh 8 s ẽ có th ờ i gian k ế t thúc muộ n là 21 - 3 = 18; t ươ ng t ự , đ ỉ nh 7 có th ờ i h ạ n k ế t thúc mu ộ n là 21 - 2 = 19. Đỉ nh 6 có th ờ i h ạ n k ế t thúc mu ộ n là 18 - 4 = 14 tu ầ n. Còn đ ỉ nh 5 có t ớ i 3 mũi tên lùi v ề nó là X9 (3 tuầ n), X10 (5 tu ầ n) và X11 (2 tu ầ n). Th ờ i h ạ n k ế t thúc mu ộ n đ ỉ nh 5 s ẽ là: min (19 - 3, 18 - 5, 14 -2) = 12 Bướ c 5: Tìm các đỉ nh găng, là các đ ỉ nhcó hi ệ u s ố gi ữ a th ờ i h ạ n k ế t thúc mu ộ n vớ i th ờ i h ạ n b ắ t đ ầ u s ớ m b ằ ng không (ghi ở góc d ướ i); trong c ơ s ơ đ ồ 3.5 là các đ ỉ nh: 1, 2, 3, 5, 6, 8, 9. Bướ c 6: Tìm các cộ ng vi ệ c găng là các công vi ệ c n ố i li ề n 2 đ ỉ nh găng. Trong hình 5 là các công việ c không có th ờ i gian d ự tr ữ , n ế u doanh nghi ệ p th ự c hi ệ n tr ậ m trễ ả nh h ưở ng đ ế n công vi ệ c khác (trong s ơ đ ồ , công vi ệ c găng đ ượ c v ẽ 2 nét).
28. Bướ c 7: Tìm đườ ng găng: Là đ ườ ng n ố i li ề n các công vi ệ c găng và đ ỉ nh găng liên tụừỉ c t đ nh 1 v ềỉố đ nh cu i và có t ổờạựệớ ng th i h n th c hi n s m các công vi ệằ c b ng đúng thờ i h ạ n k ế t thúc mu ộ n đ ỉ nh cu ố i.Trong ví d ụ đang xét đó là đ ườ ng găng X1, X3, X6, X11, X12, X14 (trong sơ đ ồ : công vi ệ c n ằ m trên đ ườ ng găng ghi 2 nét có g ạ ch). Đườ ng găng bi ể u th ị t ấ t c ả các công vi ệ c xung y ế u mà công ty ph ả i đ ặ c bi ệ t quan tâm. - Việ c s ử d ụ ng mô hình m ạ ng l ướ i cho phép áp d ụ ng r ộ ng rãi các ph ươ ng ti ệ n kỹ thu ậ t tính toán nh ằ m giúp x ử lý thông tin c ầ n thi ế t cho ng ườ i lãnh đ ạ o ở các c ấ p và các tuyế n đ ể đ ề ra nh ữ ng quy ế t đ ị nh có tính chi ế n l ượ c, chi ế n thu ậ t hay tác nghi ệ p. Vì vậ y, ph ầ n l ớ n h ệ th ố ng k ế ho ạ ch hoá và qu ả n lý theo s ơ đ ồ m ạ ng l ướ i thu ộ c h ệ thố ng qu ả n tr ị t ự đ ộ ng hoá. Vi ệ c l ậ p và gi ả i bài toán c ủ a các mô hình này th ườ ng đượ c đ ư a vào th ự c hi ệ n trên các máy vi tính. - Mô hinh mô phỏ ng (hoặ c còn g ọ i là mô hình t ươ ng t ự ) là mô hình dùng làm công việ c đ ể phân tích và thi ế t k ế các h ệ th ố ng qu ả n lý kinh t ế trên các mày móc và thiế t b ị hi ệ n đ ạ i. Nó đ ượ c áp d ụ ng trong các tr ườ ng h ợ p khi không th ể gi ả i đ ượ c bài toán bằ ng các mô hình đã đ ượ c đ ề c ậ p, va cũng không th ể ti ế n hành th ể nghi ệ m trên thự c t ế vì không h ợ p lý, do không th ể tính toán tr ướ c h ậ u qu ả c ủ a các quy ế t đ ị nh qu ả n trịủự , c a s thay đ ổơấặứ i c c u ho c ch c năng cũng nh ưủ c a các tác đ ộ ng khác nhau thu nhậ n t ừ môi tr ườ ng xung quanh. K ế t qu ả c ủ a mô ph ỏ ng trên máy kà thu đ ượ c các k ế t luậốế n th ng k cho phép đánh giá nh ữặể ng đ c đi m nào đó c ủệốảị a h th ng qu n tr . * Các phươ ng pháp d ự đoán Đó là việ c d ự ki ế n kh ả năng ngu ồ n khách hàng và s ố l ượ ng ch ủ ng lo ạ i s ả n phẩ m và các yêu c ầ u khác v ề s ả n ph ẩ m mà s ố khách hàng này c ầ n doanh nghi ệ p đáp ứng cho h ọ . Các ph ươ ng páhp d ự đpán c ụ th ể th ườ ng s ử d ụ ng là; - Các phươ ng pháp th ố ng k ế toán h ọ c: Đó là vi ệ c d ự a vào chu ỗ i các s ố li ệ u c ủ a quá khứ , ho ặ c các s ố li ệ u qua đi ề u tra xã h ộ i ho ạ c đ ể suy di ễ n các s ố li ệ u trong t ươ ng lai gầ n đó. Có th ể k ể ra các ph ươ ng pháp nh ư sau; - Phươ ng pháp trung bình tr ượ t. Giả s ử có chu ỗ i s ố li ệ u quá kh ứ c ủ a doanh nghi ệ p nh ư b ả ng 3.5 Bả ng 3.5: S Ố L ƯỢ NG S Ả N PH Ẩ M BÁN Đ ƯỢ C TRONG QUÁ KH Ứ 1994 - 2002
29. Số s ả n ph ẩ m đã bán 40 53 31 37 59 45 50 44 54 trong năm (1000) Năm 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Biể u th ị chu ỗ i s ố li ệ u ở b ả ng 3.5 trên đ ồ th ị 3.1 s ẽ đ ượ c m ộ t đ ườ ng g ấ p khúc nố i các đi ể m (d ấ u ch ấ m) Trên sơ đ ồ 3.5 tr ụ c tung bi ể u th ị s ố l ượ ng s ả n ph ẩ m đã bán ra qua các năm ( đ ơ n vị 10000 SP ) còn tr ụ c hoành là các năn tr ượ t, b ằ ng các c ộ ng l ẻ chia ( c ộ ng chia 3, cộ ng chia 5 vv ) ch ẳ ng h ạ n l ấ y chung bình c ộ ng c ủ a 3 s ố m ộ t. Năm m ở đ ầ u ( năm 1994 có số tr ụ c hoành b ằ ng 1) l ấ y ngay s ố li ệ u g ố c, t ứ c là 40 nghìn s ả n ph ẩ m) năm thứốốụ 2 ( s s tr c hoành b ằứớ ng 2 ng v i năm 1995 ) l ấốư y s tr ng bình công các s ả n phẩ n bán đ ượ c c ủ a 3 năm 1994, 1995, 1996 40 + 53 + 31 = 41 th ứ ba ( là trung bình cộ ng s ố s ả n ph ẩ m bán ra trong 3 năm 1995, 1996, 1997 53 + 31 + 37 = 40 vv chu ỗ i các số li ệ u trung bình c ộ ng đ ượ c cho ở . Bả ng 3.6 S Ố LI Ệ U TRUNG BÌNH TR ƯỢ T Số l ượ ng s ả n ph ẩ m 40 41 40 42 47 51 46 49 54 Năm 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002
30. Biể u di ễ n trên đ ồ th ị các s ố li ệ u ( l ấ y giá tr ị trung bình ) c ủ a b ả ng 3.6 trên cùng sssôd thị s ẽ đ ượ c môtk đ ướ ng f ấ p khúc ( đ ườ ng n ố i các đi ể m d ấ u vuông và n ố i b ằ ng các đoạ n ch ấ m ) đ ườ ng này ít g ồ gh ề h ơ n (m ị n h ơ n, tr ơ n h ơ n đ ườ ng g ấ p khúc lúc đ ầ u ) Dự a vào đ ườ ng trung bình tr ượ t này có th ể phác ho ạ xu th ế s ố s ả n ph ẩ m bán ra qua các năm bằ ng m ộ t đ ườ ng cong liên t ụ c y = f(x). D ự a trên đ ườ ng cong này có th ể d ự đoán số s ả n ph ẩ m có th ể bán đ ượ c cho các năm ( xem b ả ng 3.7 ) BẢỐỆỰ NG 3.7 S LI U D ĐOÁN Số s ả n ph ẩ m d ự đoán 50 52 Năm 2003 2004 Kế t qu ả d ự đoán có th ể s ử d ụ ng đu ợ c t ươ ng đ ố i chính xác trong ph ạ m vi vài ba năm (bằ ng 1/4 đ ế n 1/3 s ố các s ố li ệ u c ủ a quá kh ứ ). + Phươ ng pháp hàm s ố : Cũng là nguyên lý củ a ph ươ ng pháp d ự đoán xu th ế ở trên ; như ng vi ệ c th ự c hi ệ n khong ph ả i l ấ o s ố trung bình tr ượ t mà s ử d ụ ng ph ươ ng pháp bình phươ ng nh ỏ đ ể tìm ra tham s ố c ủ a hàm s ố y = f (x). Ví d ụ : y = 40 + x khi đó muố n d ự đoán s ố l ượ ng s ả n ph ẩ m có th ể bán đ ự oc trong năm 1994 v ớ ( x = 10) thay vào biể u th ứ c hàm s ố y = 40 + x = 40 + 10 = 40 (SP). + Các phươ ng pháp khác: Cps thể s ử d ự ng các ph ươ ng pháp đi ề u tra (đi ề u tra xã hộ i h ọ c), tính các h ệ s ố co giãn đã bi ế t, d ự đoán kép ( ví d ụ d ự đoán m ứ c thu nh ậ p bình quan củ a các gia đình khách hàng có kh ả năng tiêu th ụ s ả n ph ẩ m c ủ a doanh nghiệ p trong nh ữ ng năm ph ả i d ự đoán, sau d ự đoán m ố i quan h ệ gi ữ a s ố l ượ ng s ả n phẩ m mua hàng c ủ a khách v ớ i m ứ c thu nh ậ p bình quân gia đình hàng năm c ủ a h ọ vv ) Toàn bộ các ph ươ ng pháp này đ ượ c các giáo trình d ự đoán kinh t ế xã h ộ i h ọ c hoặ c th ố ng kê toán nghiên c ứ u k ỹ l ưỡ ng và đ ề u đã đ ượ c đ ư a vào các ch ươ ng trình cài đặ t s ẵ n c ủ a các lo ạ i máy vi tính hi ệ n nay. * Các phươ ng pháp phân đo ạ n th ị tr ườ ng - Phươ ng pháp b ả ng k ẻ ô. Là ph ươ ng pháp phân đo ạ n th ị tr ườ ng d ự a theo các dấ u hi ệ u quan sát khách nhau phân theo t ừ ng c ặ p đôi m ộ t trên các b ả ng k ẻ ô. Chẳ ng h ạ n, nghiên c ứ u nhu c ầ u ph ư ong ti ệ n đi l ạ i c ủ a thành ph ố X ta thu đ ượ c kế t qu ả cho ở b ả ng k ẻ ô 3.8 sau.
31. Qua bả ng trên ta th ấ y, s ố viên ch ứ c nhà n ướ c s ử d ụ ng xe máy đi l ạ i có t ỷ l ệ cao nhấ t (22%) t ứ c là n ế u mu ố n bán xe máy thì đo ạ n th ị tr ườ ng viên ch ứ c nhà n ướ c có khả năng cao nh ấ t. T ừ phân tích đó, n ế u chuy ể n ti ế p sang các b ả ng k ẻ ô ti ế p theo đ ể phân tích các thông tin cầ n thi ế t khác ta s ẽ thu đ ượ c nh ữ ng k ế t lu ậ n b ổ ích ch ẳ ng h ạ n nghiên cứ u ti ế p b ả ng viên ch ứ c nhà n ướ c/ xe máy/ thu nh ậ p/ lo ạ i c ỡ xe máy ta có k ế t quả trong b ả ng 3.9 Từ b ả ng v ừ a thi ế t l ậ p qua kh ả o sát th ự c t ế , ta rút ra đ ượ c k ế t lu ậ n quan tr ọ ng là loạ i viên ch ứ c nhà n ướ c có thu nh ậ p cao đi xe máy 70 phân kh ố i là ch ủ y ế u ( 34%) cho nên cầ n chú ý nghiên c ứ u thêm m ả ng th ị tr ườ ng này ( viên ch ứ c - xe máy c ỡ 70 phân khố i có thu nh ậ p cao) - Phươ ng pháp s ứ c hút th ươ ng m ạ i: Là phươ ng pháp do W.J Reilley đ ề xu ấ t đ ể dự đoán th ị tr ườ ng.
32. - Phươ ng pháp momen l ự c: Là phươ ng pháp d ự đoán vùng ả nh h ưở ng có th ể có mà doanh nghiệ p d ự ki ế n l ự a ch ọ n t ừ các vùng có nhu c ầ u dùng xung quanh. Gi ả s ử có 3 vùng A ( nghìn dân vùng B ( 250 nghìn dân ) và vùng C (200 dân ) cho trên bả n đ ồ thu gọ n t ừ th ự c đ ị a ( s ơ đ ồ 3.7) Nố i tâm c ủ a ba vùng A,B,C ( cho tam giác ABC). Trên c ạ ch ch ọ n đi ể m sao cho AD: DE = EB x 250 rồ i vuông góc v ớ i BC t ạ i đi ể m E. Còn trên AC ch ọ n đi ể m F sao cho có AF x 100 = FC x 200. Ba đườ ng th ẳ ng vuông góc s ẽ c ắ t nhau t ạ o thành m ộ t tam giác nhỏạ (g ch chéo) trên b ảồ n đ và đó là n ơ i xí nghi ệểọểế p có th ch n đ chi m lĩnh th ị trườ ng - đó là phân đo ạ n th ị tr ườ ng có l ợ i nh ấ t cho xí nghi ệ p. - Phươ ng pháp đ ồ th ị : Cũng là phươ ng pháp quen dùng đ ể d ự đoán phân đo ạ n th ị trờ ng, có th ể nghiên c ứ u ph ươ ng pháp này qua ví d ụ minh ho ạ ở đ ồ th ị 3.2. Sơ đ ồ 3.2 có hai tr ụ c, tr ụ c tung bi ể u th ị ch ấ t l ượ ng xe máy t ừ th ấ p lên cao, còn trụ c hoành bi ể u th ị c ỡ xe máy t ừ nh ỏ ( 50 phân kh ố i) đ ế n l ớ n ( trên 90 phân kh ố i ), các vòng tròn vớ i kích c ỡ to nh ỏ và v ị trí khác nhau bi ể u th ị các công ty bán xe máy t ươ ng ứng v ớ i ti ề m năng to l ớ n. Trong đồ th ị 3.2 công ty C là l ớ n nh ấ t chuyên cung c ấ p xe máy c ỡ l ớ n v ớ i ch ấ t lượ ng trung bình, công ty D l ớ n th ứ c 2 chuyên cung c ấ p xe máy c ỡ l ớ n v ớ i ch ấ t l ượ ng thấ p, còn công ty A là công ty c ỡ th ứ c 3 chuyên cung c ấ p xe máy ch ấ t l ượ ng cao v ớ i cỡ xe máy trung bình. Công ty B n ằ m ngay ở g ố c to ạ đ ộ , có quy mô nh ỏ nh ấ t chuyên cung cấ p xe máy c ỡ trung bình v ớ i ch ấ t l ượ ng trung bìn. Nhìn vào đ ồ th ị ta th ấ t còn hai góc mộ t ph ầ n th ứ III và th ứ IV còn tr ố ng tr ả i, n ế u công ty đ ị nh tham gia cung c ấ p kinh
33. doanh xe máy thì nên chọ n hai phân đp ạ n th ị tr ườ ng này; góc III ứ ng v ớ i xe máy ch ấ t lượ ng th ấ p c ỡ xe nh ỏ , góc IV ứ ng v ớ i xe máy ch ấ t l ượ ng cao và c ỡ xe nh ỏ .