Giáo trình Công tác xã hội với cá nhân - Nguyễn Ngọc Lâm

Nội dung text: Giáo trình Công tác xã hội với cá nhân - Nguyễn Ngọc Lâm

1. 1 COÂNG TAÙC XAÕ HOÄI VÔÙI CAÙ NHAÂN Th.S. Nguyễn Ngọc Laâm Phaàn 1 : Toång quan veà Coâng Taùc Xaõ Hoäi vôùi caù nhaân 1.Khaùi nieäm 2.Caùc thaønh toá cuûa Coâng Taùc Xaõ Hoäi vôùi caù nhaân 3.Tieán trình thöïc haønh coâng taùc xaõ hoäi vôùi caùnhaân Phaàn 2 : Kyõ naêng thöïc haønh trong Coâng Taùc Xaõ Hoäi vôùi caù nhaân 1.Moái quan heä giuùp ñôõ chuyeân nghieäp 2. Kyõ naêng giao tieáp cô baûn 3.Kyõ naêng ñaùnh giaù 4.Kyõ naêng can thieäp 5.Kyõ naêng baûo veä lôïi ích cuûa thaân chuû. 6.Kyõ naêng tham vaán. Phaàn 3 : Keát luaän Phaàn 1 : TOÅNG QUAN VEÀ COÂNG TAÙC XAÕ HOÄI VÔÙI CAÙ NHAÂN 1. KHAÙI NIEÄM : Moät khi chuùng ta thöøa nhaän taùc ñoäng ñeán caù nhaân ñöôïc xem nhö laø moät phöông phaùp laøm vieäc thì Coâng Taùc Xaõ Hoäi vôùi caù nhaân laø moät phöông phaùp can thieäp ñeå giuùp moät caù nhaân (thaân chuû) giaûi quyeát caùc vaán ñeà khoù khaên cuûa hoï maø töï hoï khoâng coù khaû naêng tìm ra loái thoaùt.Caàn löu yù laø nhöõng nguyeân nhaân khoù khaên naøy khoâng chæ xuaát phaùt töø moät khieám khuyeát cuûa caù nhaân maø töø caùc ñieàu kieän xaõ hoäi cuûa moâi tröôøng trong ñoù thaân chuû sinh soáng. Muïc ñích cuûa phöông phaùp naøy laø thieát laäp moái quan heä toát vôùi thaân chuû,giuùp cho hoï hieåu roõ veà chính hoï, xaùc ñònh laïi moái töông quan giöõa hoï vôùi nhöõng ngöôøi xung quanh, giuùp hoï taêng khaû naêng vaän duïng caùc nguoàn löïc xaõ hoäi (taøi nguyeân) vaø cuûa baûn thaân ñeå thay ñoåi. Noùi moät caùch khaùc, Coâng Taùc Xaõ Hoäi vôùi caù nhaân nhaèm phuïc hoài, cuûng coá vaø phaùt trieån söï thöïc thi bình thöôøng cuûa chöùc naêng xaõ hoäi cuûa caù nhaân vaø gia ñình trong boái caûnh xaõ hoäi maø vaán ñeà cuûa hoï 1
2. 2 ñang dieãn ra vaø bò taùc ñoäng. Toùm laïi, trong phöông phaùp naøy, ñoái töôïng taùc ñoäng laø baûn thaân ngöôøi ñöôïc giuùp ñôõ coøn coâng cuï taùc ñoäng laø moái quan heä giöõa ngöôøi thöïc haønh coâng taùc xaõ hoäi( goïi laø nhaân vieân xaõ hoäi) vaø ñoái töôïng (thaân chuû). Trong thôøi gian qua, ñaõ coù nhieàu caùch tieáp caän khaùc nhau ñeå söû duïng phöông phaùp naøy moät caùch hieäu quaû : - Caùch tieáp caän taâm lyù xaõ hoäi : moái quan taâm chính laø thöïc tieån taâm lyù xaõ hoäi noäi taâm cuûa con ngöôøi ( caùch nhìn veà mình vaø caùch nhìn vaán ñeà) vaø boái caûnh xaõ hoäi ñang soáng.Ví nhö moät ngöôøi cha thaát baïi trong cuoäc soáng, töï ñaùnh gía thaáp veà mình, xem con caùi nhö laø nhöõng trôõ ngaïi cho söï tieán thaân cuûa mình vaø khoâng tin vaøo nhöõng ngöôøi xung quanh. - Caùch tieáp caän “giaûi quyeát vaán ñeà”: vieäc thaân chuû chòu daán thaân (nhôø söï taùc ñoäng cuûa nhaân vieân xaõ hoäi) vaøo tieán trình giaûi quyeát vaán ñeà töï noù laø moät caùch trò lieäu. Caùch tieáp caän theo chöùc naêng : tích cöïc taùc ñoäng vaøo chöùc naêng hoaït ñoäng taâm lyù xaõ hoäi cuûa moät caù nhaân trong giai ñoaïn khuûng hoaûng ( can thieäp khi khuûng hoaûng).Caùch naøy taäp trung vaøo vieäc giuùp thaân chuû ñaït moät muïc tieâu cuï theå do hoï choïn vaøø thöïc hieän muïc tieâu aáy trong moät thôøi gian giôùi haïn cuõng chính laø trò lieäu. Coâng taùc xaõ hoäi ngaøy nay coù xu höôùng mang tính toång quaùt nhieàu hôn, töùc laø nhaán maïnh ñeán söùc maïnh cuûa thaân chuû nhieàu hôn laø chæ chuù yù ñeán nhöõng khoù khaên cuûa hoï.Vì khi hoï gaëp khoù khaên thöôøng hoï bò roái, chæ thaáy söï yeáu keùm cuûa mình vaø coù caùi nhìn tieâu cöïc veà boái caûnh xung quanh mình.Chæ khi naøo hoï nhaän thaáy ñöôïc, nhôø söï phaân tích cuûa nhaân vieân xaõ hoäi, caùc maët tích cöïc cuûa mình vaø cuûa nhöõng ngöôøi xung quanh thì hoï môùi coù theâm ñoäng löïc vöôït khoù vaø ñoù cuõng laø cô sôû ñeå xaây döïng phöông höôùng cho caùch giaûi quyeát vaán ñeà. Ví duï moät tröôøng hôïp cuï theå : Coâ N,16 tuoåi, haønh ngheà maïi daâm, soáng vôùi ngöôøi choàng hôø M,18 tuoåi, buïi ñôøi töø Baéc vaøo Nam.N hoïc ñeán lôùp 3 phaûi nghæ hoïc, coù ngoaïi hình ñeïp, söùc khoûe toát.Choàng laø tay ma coâ, thöôøng ñöa coâ ñi ñoùn khaùch treân ñöôøng phoá.Meï N tröôùc ñaây cuõng haønh ngheà maïi daâm, coù 4 ñôøi choàng, choàng thöù 3 laø cha ruoät cuûa N ñaõ maát (luùc N 3 tuoåi), ba ngöôøi choàng coøn laïi cuõng laàn löôït boû ñi, meï N thöôøng hay côø baïc. Luùc 15 tuoåi, N bò meï baùn trinh cho ngöôøi Ñaøi Loan laáy 4 chæ vaøng ñeå traû nôï.N chaáp nhaän vì cho ñoù laø haønh ñoäng traû hieáu. Sau ñoù, 2 chò ruoät ñöa N vaøo con ñöôøng maïi daâm.Moät laàn ñöùng ñoùn khaùch, N bò baét ñöa vaøo Tröôøng Phuï Nöõ 2 Thuû Ñöùc. Khi ra tröôøng , N tieáp tuïc haønh ngheà.Coù laàn gaëp phaûi khaùch laøng chôi quaù 2
3. 3 baïo daâm, N phaûi naèm vieän ba ngaøy môùi phuïc hoài söùc khoûe.Hieän N vaãn soáng vôùi gia ñình trong moät khu oå chuoät Beán Chöông Döông Quaän 1, tp.HCM. Meï N 45 tuoåi, coù boán ngöôøi con cuûa boán oâng choàng.N coù hai chò gaùi vaø moät em trai cuøng meï khaùc cha.Meï vaø hai chò ñaõ boû ngheà maïi daâm vaø ñang baùn veù soá vaø thu nhaäp chæ ñuû nuoâi caäu con trai 13 tuoåi ñang hoïc lôùp 4,lôùp tình thöông cuûa phöôøng.Hai chò cuûa N ñaõ coù choàng, coù con ,ø ôû rieâng vaø ñöôïc chính quyeàn ñòa phöông hoå trôï voán baùn hoa töôi ôû chôï. Sau söï kieän bò baïo daâm, N muoán töø boû ngheà maïi daâm vaø muoán chính quyeàn ñòa phöông hoå trôï voán ñeå baùn traùi caây ôû chôï gaàn nhaø.Coâ cuõng muoán döùt khoaùt khoâng soáng chung vôùi ngöôøi choàng hôø, nhöng raát khoù vì anh ta cöù baùm theo coâ luoân. Phaân tích : Söùc maïnh cuûa thaân chuû : - coøn treû, khoûe, coù saéc ñeïp, coù hieáu, - coù choàng, nhöng chöa coù con, - muoán boû ngheà maïi daâm. Söùc maïnh cuûa gia ñình thaân chuû: - meï vaø hai chò ñaõ boû ngheà maïi daâm, - meï vaø hai chò ñang coù coâng aên vieäc laøm, - ñoaøn keát, Söùc maïnh cuûa coäng ñoàng : - quan taâm ñeán gia ñình thaân chuû, - coù hoå trôï voán cho meï vaø 2 chò buoân baùn, - giuùp em trai ñi hoïc. 2. CAÙC YEÁU TOÁ CAÀN THIEÁT TRONG COÂNG TAÙC XAÕ HOÄI VÔÙI CAÙ NHAÂN. Coâng Taùc Xaõ Hoäi vôùi caù nhaân coù boán yeáu toá chính : - con ngöôøi thaân chuû, - vaán ñeà, - toå chöùc xaõ hoäi, - tieán trình, 2.1. Con ngöôøi thaân chuû : Vì muïc ñích cuûa coâng taùc xaõ hoäi laø giuùp caù nhaân vaø gia ñình hoaït ñoäng hieäu quaû hôn trong caùc moái quan heä taâm lyù xaõ hoäi neân nhaân vieân xaõ hoäi caàn phaûi coù nhöõng hieåu bieát cô baûn veà haønh vi con ngöôøi. Con ngöôøi luoân luoân thay ñoåi, bò thuùc ñaåy bôûi nhöõng nhu caàu cô baûn, caùc hoaït ñoäng caù nhaân phaûi chòu nhöõng aûnh höôûng sinh lyù,taâm lyù,vaên hoùa xaõ hoäi.Nhaân vieân xaõ hoäi caàn tìm hieåu haønh vi quaù khöù vaø döï baùo haønh vi töông lai cuûa thaân chuû, tìm hieåu vaø giuùp taïo ñoäng löïc, phaùt huy khaû naêng saún coù vaø tieàm taøng cuûa thaân chuû vì chính thaân chuû laø ngöôøi phaûi haønh ñoäng ñeå giaûi quyeát vaán ñeà cuûa hoï vaø trong khaû naêng cuûa chính hoï. 3
4. 4 Ñeå laøm ñöôïc ñieàu treân, nhaân vieân xaõ hoäi phaûi thöøa nhaän coù söï khaùc bieät veà giaù trò giöõa mình vaø thaân chuû, tin raèng moãi ngöôøi phaûi coù nhu caàu cô baûn ñeå maø soáng vaø moïi thaân chuû ñeàu phaûi ñöôïc chaáp nhaän, cho duø hoï laø ai ( caàn löu yù : chaáp nhaän giaù trò chöù khoâng phaûi chaáp nhaän haønh vi ).Chæ coù nhaân vieân xaõ hoäi laø ngöôøi phaûi toân troïng gía trò cuûa thaân chuû vaø khoâng theå mong ñôïi thaân chuû ñoái xöû vôùi chuùng ta theo caùch ta mong muoán. 2.2. Vaán ñeà : Vaán ñeà maø thaân chuû gaëp phaûi coù theå laø vaán ñeà thuoäc laõnh vöïc taâm lyù xaõ hoäi hoaëc do taùc ñoäng cuûa moâi tröôøng soáng hoaëc do söï keát hôïp cuûa caû hai ( ví duï : treû boû hoïc do maëc caûm(yeáu toá taâm lyù), do baïn beø,thaày coâ kinh cheâ(yeáu toá moâi tröôøng soáng) vaø do gia ñình soáng trong khu vöïc thieáu ñieàu kieän sinh soáng .Chính nhöõng vaán ñeà naøy laøm caûn trôû thaân chuû thöïc hieän muïc ñích,chuùc naêng,vai troø cuûa mình trong hoaït ñoäng taâm lyù vaø xaõ hoäi cuûa hoï.Coù theå neâu caùc daïng vaán ñeà maø thaân chuû gaëp phaûi : - nhu caàu cô baûn khoâng ñöôïc ñaùp öùng : ngheøo ñoùi,thieáu aên,thaát nghieäp - khoù khaên veà moái quan heä xaõ hoäi : thieáu tình thöông,bò boû rôi, maâu thuaån trong gia ñình, khoù khaên khi thöïc hieän vai troø xaõ hoäi (nhö vai troø laøm cha, laøm meï, vai troø laøm hoïc sinh ). - khoù khaên do thieáu kyõ naêng, trình ñoä hoïc vaán thaáp, do thieáu taøi nguyeân kinh teá (voán )hay xaõ hoäi (dòch vuï xaõ hoäi hoã trôï ) - khoù khaên veà maët theå chaát : beänh hoaïn, khuyeát taät - khoù khaên do caûm xuùc tröôùc moät thöû thaùch naëng neà,thaát baïi trong cuoäc soáng - khoù khaên do haønh vi laøm traùi phaùp luaät ,vv 2.3. Toå chöùc xaõ hoäi: Nhaân vieân xaõ hoäi laø ngöôøi ñaïi dieän cho toå chöùc xaõ hoäi ( nhö Hoäi Chöû Thaäp Ñoû) tröïc tieáp cung caáp dòch vuï vaø taøi nguyeân maø thaân chuû caàn ñeán.Toå chöùc xaõ hoäi coù theå thuoäc chính phuû hoaëc phi chính phuû tuøy theo nguoàn taøi trôï.Moãi toå chöùc xaõ hoäi ñeàu coù trieát lyù vaø chöùc naêng rieâng bieät,ø phuïc vuï cho moät hay nhieàu loaïi ñoái töôïng nhö treû em ñöôøng phoá, treû khuyeát taät, treû moà coâi, tín duïng cho phuï nöõ ngheøo, ngöôøi nghieän, ngöôøi gìa neo ñôn , giaùo duïc hoaëc ñaøo taïo kyõ naêng, giaùo duïc söùc khoeû, phaùt trieån coäng ñoàng, moâi tröôøng Caùc dòch vuï do toå chöùc xaõ hoäi cung caáp hoå trôï cho thaân chuû ñeàu naèm trong phaïm vi chöùc naêng vaø taøi nguyeân giôùi haïn cuûa mình . Toå chöùc xaõ hoäi caàn ñoùng theâm vai troø moâi giôùi, giôùi thieäu thaân chuû ñeán nôi maø hoï caàn ñeán moãi khi hoï coù nhu caàu vöôït ngoaøi phaïm vi chöùc naêng cuûa mình. 2.4. Tieán trình : 4
5. 5 Tieán trình giaûi quyeát vaán ñeà trong phöông phaùp coâng taùc xaõ hoäi vôùi caù nhaân bao goàm 7 böùôc : 1. Tieáp caän thaân chuû 7. Ñaùnh giaù 2. Xaùc ñònh vaán ñeà 6. Trò lieäu 3. thu thaäp döõ kieän 5. keá hoaïch trò lieäu 4.Chaån ñoaùn 2.4.1. Tieáp caän thaân chuû : Vieäc tieáp caän thaân chuû ñöôïc thöïc hieän coù theå do phía nhaân vieân xaõ hoäi chuû ñoäng do phaïm vi hoaït ñoäng theo chöùc naêng cuûa mình hoaëc do phía thaân chuû chuû ñoäng tìm ñeán nhaân vieân xaõ hoäi vì coù nhu caàu muoán ñöôïc giuùp ñôõ vaø vì bieát ñöôïc muïc tieâu hoaït ñoäng cuûa toå chöùc xaõ hoäi, nôi nhaân vieân xaõ hoäi laøm vieäc.Neáu böôùc tieáp caän ñaàu tieân naøy maø nhaân vieân xaõ hoäi taïo ñöôïc aán töôïng ban ñaàu tích cöïc ( côûi môû,thaí ñoä saún saøng,ñoùn nhaän ) thì caùc böôùc sau seõ coù nhieàu thuaän lôïi. 2.4.2. Xaùc ñònh vaán ñeà cuûa thaân chuû : ÔÛ böôùc naøy, moái quan heä giöõa thaân chuû vaø nhaân vieân xaõ hoäi baét ñaàu thaät söï ñònh hình vaøphaùt trieån daàn. Chính ôû böôùc naøy ñoøi hoûi ôû nhaân vieân xaõ hoäi nhieàu kyõ naêng ñeå thieát laäp moái quan heä giuùp ñôõ chuyeân nghieäp.Tröôùc khi xaùc ñònh vaán ñeà cuûa thaân chuû, nhaân vieân xaõ hoäi caàn xaùc ñònh ai thaät söï laø thaân chuû, töùc laø ngöôøi ñang bò huït haúng vaø khoâng coù loái thoaùt vì ngöôøi ñeán vôùi nhaân vieân xaõ hoäi coù theå laø naïn nhaân hoaëc coù lieân quan ñeán thaân chuû thaät(treû buïi ñôøi - ngöôøi cha nghieän röôïu hay ñaùnh ñaäp con, neân con boû ñi buïi, vaäy chính ngöôøi cha môùi laø thaân chuû thaät).Xaùc ñònh thaân chuû coù theå keùo daøi tôùi giai ñoaïn tieáp theo laø thu thaäp thoâng tin.Tuy nhieân, xaùc ñònh thaân chuû khoâng coù nghóa laø loaïi boû taát caû nhöõng ngöôøi khaùc coøn laïi maø chæ coù nghóa laø xaùc ñònh troïng taâm cuûa vieäc giaûi quyeát vaán ñeà. 2.4.3. Thu thaäp döõ kieän : Ñaây laø tieán trình thu thaäp thoâng tin ñeå coù caùi nhìn toång theå veà vaán ñeà cuûa thaân chuû.Nhöng nhöõng thoâng tin ban ñaàu cuõng coù nhieàu maäp môø, töông phaûn hay 5
6. 6 sai laïc caàn ñöôïc laøm saùng toû hoaëc ñöôïc kieåm chöùng laïi vôùi thaân chuû, coù theå do truyeàn thoâng khoâng ñöôïc toát, cuõng coù theå do chính thaân chuû ñang ôû trong tình traïng maäp môø, maâu thuaån.Nhaân vieân xaõ hoäi caàn hoå trôï thaân chuû töø töø nhìn roõ laïi vaán ñeà vaø thöôøng nhöõng maâu thuaån naøy baét nguoàn töø nhöõng nguyeân nhaân saâu xa. Coâng vieäc thu thaäp vaø kieåm chöùng caùc thoâng tin ñöôïc duy trì lieân tuïc trong thôøi gian thöïc haønh coâng taùc xaõ hoäi vì con ngöôøi thaân chuû vaø hoaøn caûnh cuûa thaân chuû luoân thay ñoåi, nhaát laø töø khi coù söï can thieäp cuûa nhaân vieân xaõ hoäi. Nguoàn thu thaäp thoâng tin : - chính thaân chuû töï boäc loä. i - ngöôøi thaân, baïn beø, - tröôøng hoïc, nôi laøm vieäc, toå daân phoá, ñoaøn theå, - taøi lieäu, bieân baûn coù lieân quan(ví duï tröôøng hôïp phaïm phaùp ) - v.v 2.4.4. Chaån ñoaùn : Chaån ñoaùn laø xaùc ñònh troïng taâm vaán ñeà döïa treân cô sôû caùc döõ kieän thu thaäp ñöôïc, töùc laø ghi nhaän : - caùc ñieåm maïnh vaø giôùi haïn cuûa thaân chuû, - caùc ñieåm thuaän lôïi vaø baát lôïi cuûa hoaøn caûnh, - taâm traïng, nhaän thöùc, mong ñôïi cuûa thaân chuû, Nhaân vieân xaõ hoäi phaûi phaân tích, soi roïi vaø phaûn aûnh caùc traïng thaùi, caûm nhaän, söï kieän, tình huoáng ñeå thaân chuû chuû ñoäng nhaän dieän taâm tö, öôùc muoán, vaán ñeà cuûa chính mình. Caàn coù thôøi gian vaø khoaûng caùch ñeå thaân chuû coù theå nhìn laïi chính hoï.Trong giai ñoaïn naøy, caùc döõ kieän coù ñöôïc thaåm ñònh saâu hay khoâng coøn tuøy vaøo moái töông quan giöõa nhaân vieân xaõ hoäi vaø thaân chuû .Nhaân vieân xaõ hoäi cuõng caàn yù thöùc roõ veà giôùi haïn cuûa chính mình cuõng nhö cuûa toå chöùc xaõ hoäi maø mình ñang laøm vieäc . 2.4.5. Leân keá hoaïch trò lieäu : Ñaây laø giai ñoaïn laäp keá hoaïch giaûi quyeát vaán ñeà.Döïa treân söï chaån ñoaùn chi tieát cuûa giai ñoaïn tröôùc, nhaân vieân xaõ hoäi giuùp thaân chuû höôùng tìm loái thoaùt cho hoï.Giai ñoaïn naøy nhaèm xaùc ñònh muïc ñích trò lieäu vaø caùc muïc tieâu cuï theå (ví nhö bieát tieát kieäm, boû röôïu cheø, bieát caùch laøm aên ) ñeå ñaït ñöôïc muïc ñích ( thoaùt khoûi caûnh ngheøo).Nhaân vieân xaõ hoäi hoã trôï baèng caùch phaûn aûnh, phaân tích, toân troïng quyeàn töï quyeát cuûa thaân chuû vaø chính thaân chuû laø ngöôøi chuû ñoäng trong söï löïa choïn giaûi phaùp. Söï löïa choïn muïc ñích cuoái cuøng phuï thuoäc vaøo : - söï mong muoán cuûa thaân chuû, - ñieàu maø nhaân vieân xaõ hoäi cho laø caàn thieát vaø khaû thi, - coù thuoäc phaïm vi chöùc naêng cuûa toå chöùc xaõ hoäi khoâng. 6
7. 7 Toùm laïi, 3 yeáu toá aûnh höôûng ñeán vieäc löïa choïn phöông caùch trò lieäu : - tính chaát cuûa vaán ñeà, - caùc taøi nguyeân coù ñöôïc vaø caàn thieát, - ñoäng cô vaø naêng löïc cuûa thaân chuû. Ngoaøi ra, cuõng khoâng neân queân caùc yeáu toá khaùc nhö giaù trò cuûa thaân chuû, caùch hoï ñaùnh giaù vaán ñeà(nhaân vieân xaõ hoäi caàn giuùp hoï ñaùnh gía vaán ñeà ñuùng vôùi thöïc traïng ñang coù thöïc vì thaân chuû thöôøng ñaùnh gía meùo moù vaán ñeà theo chuû quan cuûa hoï) 2.4.6. Trò lieäu : Caùc muïc tieâu cuûa trò lieäu bao goàm : - thay ñoåi hoaëc caûi thieän hoaøn caûnh cuûa thaân chuû : ví duï nhö giuùp ñôõ taøi chính,taïo coâng aên vieäc laøm - thay ñoåi moâi tröôøng soáng hoaëc caûi thieän moái quan heä: ví duï gôûi treû bò baïo haønh ñi nôi khaùc hay giaûi quyeát maâu thuaån trong gia ñình - giuùp thaân chuû thay ñoåi thaí ñoä, haønh vi trong hoaøn caûnh tröôùc maét :ví duï giuùp ngöôøi nghieän ma tuùy thaáy nguy cô laây nhieåm HIV - hoaëc coù theå thöïc hieän nhieàu muïc tieâu cuøng luùc. Trong giai ñoaïn giaûi quyeát vaán ñeà naøy,thaân chuû laø ngöôøi vöøa cheøo choáng vöøa ñònh höôùng muïc tieâu cho mình.Nhaân vieân xaõ hoäi laø choå döïa, chia seû nieàm vui khi thaân chuû coù tieán boä vaø an uûi, khuyeán khích khi thaân chuû caûm thaáy meät moûi.Khaû naêng ñaùp öùng cuûa thaân chuû ñoái vôùi tieán trình trò lieäu phuï thuoäc vaøo taâm lyù, theå traïng, nhaân caùch cuûa hoï, söï töï yù thöùc veà baûn thaân, caùc taøi nguyeân vaø cô hoäi maø thaân chuû ñang coù. Chæ khi naøo thöïc hieän keá hoaïch giaûi quyeát vaán ñeà thì nhöõng khoù khaên, caûn trôû môùi xuaát hieän vaø chính luùc naøy , nhaân vieân xaõ hoäi phaùt huy naêng löïc cuûa mình ñeå cuøng thaân chuû ñaùnh giaù laïi vaán ñeà ñeå tìm moät höôùng giaûi quyeát khaùc. 3.7. Ñaùnh giaù : Ñaùnh giaù laø ñoäng taùc ño löôøng, thaåm ñònh caùc bieán chuyeån, xem söï can thieäp cuûa nhaân vieân xaõ hoäi coù ñem laïi keát quaû mong muoán hay khoâng.Vieäc ñaùnh giaù giuùp nhaân vieân xaõ hoäi xem caùc muïc tieâu ñaõû ñöôïc ñeà ra ñaït ñeán möùc naøo ñeå ñieàu chænh laïi phöông caùch trò lieäu.Neáu keát quaû cuûa vieäc ñaùnh giaù cho thaáy coù chieàu höôùng tích cöïc , söï taêng tröôûng cuûa thaân chuû seõ thu heïp vai troø cuûa nhaân vieân xaõ hoäi vaø vai troø naøy caàn sôùm chaám döùt ñeå söï taêng tröôûng cuûa thaân chuû caøng ñöôïc hoaøn haûo hôn.Trong chieàu höôùng tieâu cöïc, caàn thaåm ñònh roõ möùc ñoä chuyeån bieán xaáu ñeå coù theå nhôø söï giuùp söùc cuûa caùc ñoàng nghieäp khaùc, cuûa caùc chuyeân gia hay cuûa caùc cô quan chöùc naêng khaùc. Ñieàu baét buoäc laø phaûi coù hoà sô ghi cheùp laïi tieán trình giaûi quyeát vaán ñeà ñeå coù quyeát ñònh cuoái cuøng cho giai ñoaïn naøy.Vieäc tieáp tuïc hay chaám döùt moái quan 7
8. 8 heä nhaân vieân xaõ hoäi - thaân chuû naøy tuøy thuoäc vaøo nhöõng tình huoáng : - dòch vuï cuûa cô quan ñaõ hoaøn taát, - muïc ñích ñaõ ñaït ñöôïc hay chöa, - thaân chuû ñaõ ñöôïc chuyeån ñi ñeán moät cô quan khaùc, - thaân chuû muoán chaám döùt, - nhaân vieân xaõ hoäi nhaän thaáy vieäc tieáp tuïc khoâng coøn caàn thieát nöõa. Duø sao,moïi quyeát ñònh ñeàu döïa treân nhu caàu vaø quyeàn lôïi cuûa thaân chuû. Phaàn 2 : CAÙC KYÕ NAÊNG THÖÏC HAØNH TRONG COÂNG TAÙC XAÕ HOÄI VÔÙI CAÙ NHAÂN. Ñeå coù theå giuùp caùc thaân chuû cuûa mình theo caùc nguyeân taéc vaø ñaïo ñöùc ngheà nghieäp, nhaân vieân xaõ hoäi laø ngöôøi caàn coù caùc yeáu toá : thieän chí, quyeát taâm, kieán thöùc vaø caùc kyõ naêng ngheà nghieäp .Caùc loïai kyõ naêng thieát yeáu aáy laø : - Kyõ naêng trong moái quan heä giuùp ñôõ chuyeân nghieäp, - Kyõ naêng giao tieáp cô baûn, - Kyõ naêng ñaùnh giaù, - Kyõ naêng can thieäp, - Kyõ naêng baûo veä lôïi ích cuûa thaân chuû. - Kyõ naêng tham vaán. 1. MOÁI QUAN HEÄ GIUÙP ÑÔÕ CHUYEÂN NGHIEÄP. 1.1.Giuùp ñôõ laø giaûi quyeát vaán ñeà. Con ngöôøi trong hoaøn caûnh khoù khaên, khoâng theå töï giaûi quyeát vaán ñeà vì : - thieáu thoâng tin, - thieáu kyõ naêng, - thieáu cô hoäi hoaëc taøi nguyeân, - maâu thuaån trong caûm xuùc, - hoaøn caûnh khuûng hoaûng laøm teâ lieät khaû naêng öng phoù. 1.2. Quan heä giuùp ñôõ chuyeân nghieäp . Trong khi thöïc haønh coâng taùc xaõ hoäi, nhaân vieân xaõ hoäi luoân luoân phaûi nhaän thöùc raèng moái quan heä giöõa nhaân vieân xaõ hoäi vaø thaân chuû laø moái quan heä giuùp ñôõ chuyeân nghieäp , khaùc vôùi moái quan heä xaõ hoäi bình thöôøng. Coâng cuï chính thöïc thi ngheà nghieäp trong coâng taùc xaõ hoäi cuûa nhaân vieân xaõ hoäi laø chính baûn thaân con ngöôøi nhaân vieân xaõ hoäi, keøm theo kieán thöùc vaø kyõ naêng.Vì theá chuùng ta deã queân khi haønh ngheà vaø öùng xöû theo loái bình thöôøng (phaûn öùng theo caûm xuùc töï nhieân).Moái quan heä giuùp ñôõ chuyeân nghieäp ñoøi hoûi : - Kyõ naêng quan heä caù nhaân, nhoùm vaø coäng ñoàng, - Kyõ naêng tham vaán,vaán ñaøm, - Taïo söï thay ñoåi, 8
9. 9 - Khaû naêng hieåu vaø laøm chuû baûn thaân mình, töùc bieát söû duïng caùi “toâi” trong ngheà nghieäp ( theå hieän caûm xuùc coù keàm cheá ). - Coù kieán thöùc veà con ngöôøi, nhoùm, caùc taùc ñoäng xaõ hoäi 1.3.Söï khaùc bieät giöõa moái quan heä giuùp ñôõ chuyeân nghieäp vaø quan heä xaõ hoäi bình thöôøng. Quan heä chuyeân nghieäp Quan heä xaõ hoäi bình thöôøng Ñaëc tính cuûa moái quan heä: - nhu caàu ñöôïc giuùp ñôõ - Do choïn löïa vì lôïi ích, tuøy theo - Moät beân coù kieán thöùc, ngheà nghieäp, giaù trò caù nhaân. kyõ naêng, thaùi ñoä caàn thieát ñeå ñaùp öùng. Lyù do ñeå coù moái quan heä : - Caàn söï giuùp ñôõ. - Nhu caàu muoán ñöôïc thoûa maõn : nhö - Theo yeâu caàu cuûa vaán ñeà vaø theo chöùc giuùp ñôõ vì thöông ngöôøi. naêng, khaû naêng cuûa toå chöùc xaõ hoäi. Nôi giuùp : - Ñöôïc choïn sao cho phuø hôïp, -Tuøy theo loaïi sinh hoaït, ña daïng - Tuøy theo toå chöùc xaõ hoäi. hôn. Caùch laøm: - Coù phöông phaùp, tìm hieåu, tieán trình, - Tuøy höùng, töï phaùt theo doõi, löôïng giaù, coù nguyeân taéc vaø ñaïo ñöùc ngheà nghieäp, quan heä bình ñaúng. - Quan heä khoâng bình ñaúng - coù muïc tieâu roõ raøng - khoâng coù muïc tieâu roõ raøng. Muïc tieâu : - Nhu caàu - Nhieàu muïc tieâu cuøng luùc : theå thao,vui chôi, baïn beø 2. KYÕ NAÊNG GIAO TIEÁP CÔ BAÛN. Nhu caàu cuûa thaân chuû laø caàn ñöôïc giuùp ñôõ vaø hoï troâng caäy vaøo khaû naêng giaûi quyeát vaán ñeà cuûa nhaân vieân xaõ hoäi.Nhöng, ñieàu maø thaân chuû raát quan taâm ñaàu tieân khi tieáp caän vôùi nhaân vieân xaõ hoäi laø chính söï quan taâm cuûa nhaân vieân xaõ hoäi ñoái vôùi hoï.Vaø cuõng chính nhaân vieân xaõ hoäi laø ngöôøi chuû ñoäng thieát laäp moái quan heä toát giöõa hai con ngöôøi vì moái quan heä naøy laø cô sôû ñeå chaáp nhaän, thay ñoåi, vaø tröôûng thaønh. 2.1.Aán töôïng ban ñaàu khi gaëp nhau,giöõa nhaân vieân xaõ hoäi vaø thaân chuû, bao giôø cuõng quan troïng vaø aûnh höôûng ñeán caùc dieãn bieán sau ñoù, tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp.Noù laø keát quaû cuûa söï ñaùnh giaù cuûa thaân chuû ñoái vôùi nhaân vieân xaõ hoäi coù quan heä vôùi mình.Phong thaùi thanh thaûn, töï tin, lôøi noùi vaø gioïng noùi nheï nhaøng, vöõng chaûi, maïch laïc, caùch aên maëc goïn saïch, nôi laøm vieäc coù traät töï coù theå giuùp 9
10. 10 thaân chuû an taâm hôn vaø deã hôïp taùc hôn.Chæ coù ngöôøi côûi môû, töï tin môùi taïo ñöôïc aán töôïng tích cöïc naøy.Caùc kyõ naêng truyeàn thoâng seõ giuùp duy trì vaø phaùt trieån moái quan heä naøy toát hôn, cuï theå laø : 2.2.- Söï hieåu bieát veà baûn thaân mình giuùp nhaân vieân xaõ hoäi nhaän thöùc roõ veà caùch nhìn caùc vaán ñeà beân ngoaøi theo kinh nghieäm baûn thaân, theo ta caûm thuï theá giôùi rieâng beân ngoaøi.Caùch nhìn vaán ñeà thöôøng ôû 3 möùc ñoä : - Möùc ñoä caù nhaân : caùch nhìn tuøy theo kinh nghieäm ñaõ traûi qua trong quùa khöù vaø ñoù cuõng laø caùch ta nhìn theá giôùi beân ngoaøi. - Möùc ñoä vaên hoaù :moãi ngöôøi caûm thuï theá giôùi beân ngoaøi theo caùch rieâng cuûa mình vaø do aûnh höôûng vaên hoaùa khaùc nhau, - Möùc ñoä ngheà nghieäp : do ñöôïc ñaøo taïo chuyeân nghieäp, neân nhaân vieân xaõ hoäi ñaõ thay ñoåi caùch nhìn : * Kyõ naêng nhìn nhaän : nhìn nhaän moät caùch khaùch quan, deïp boû caùi toâi sang moät beân.Nhaân vieân xaõ hoäi caàn bieát nhieàu ñieàu vaø phaûi saún saøng vôùi nhöõng ñieàu maø mình chöa bieát . * Kyõ naêng nhìn caùi cuõ vôùi con maét môùi. * Kyõ naêng nhìn vaán ñeà töø nhieàu goác caïnh khaùc nhau.Chuùng ta neân thay ñoåi choå ñöùng ñeå nhìn vaán ñeà vaø thay ñoåi nhaän thöùc trong ñaàu ñeå nhìn vaán ñeà.Ñoàng thôøi, nhaân vieân xaõ hoäi cuõng giuùp thaân chuû coù moät caùi nhìn töø goùc ñoä môùi ñoái vôùi mình cuõng nhö vôùi nhöõng ngöôøi coù lieân heä ñeán thaân chuû. 2.3.Kyõ naêng truyeàn thoâng. Nhaân vieân xaõ hoäi phaûi laø ngöôøi bieát truyeàn ñaït roõ raøng caùc thoâng ñieäp baèng lôøi vaø khoââng lôøi, bieát quan saùt vaø caûm nhaän yù nghóa beân trong töø caùc thoâng ñieäp baèng lôøi vaø khoâng lôøi, phaùt ra töø thaân chuû vaø bieát caùch phaûn hoài ñeå thaân chuû nhaän thöùc veà vaán ñeà vaø baûn thaân hoï roõ hôn. Nhaân vieân xaõ hoäi caàn phaûn hoài baèng caùch: - Dieãn ñaït baèng lôøi taâm traïng cuûa thaân chuû sau khi noù ñaõ ñöôïc bieåu loä baèng cöû chæ, neùt maêêt, caâu chuyeän Coù ngöôøi coù theå noùi veà söï kieän, haäu quaû, nguyeân nhaân, nhöng veà taâm traïng cuûa chính hoï thì laïi khoù dieãn ñaït baèng lôøi vaø ñoù cuõng ñaàu moái cuûa nhöõng haønh vi laøm cho vaán ñeà cuûa hoï theâm phöùc taïp.Khi thaân chuû bieát roõ chính mình vaø hoaøn caûnh cuûa mình hôn thì khaû naêng töï giaûi quyeát vaán ñeà cuûa hoï môùi ñöôïc taêng söùc. - Ñoäng vieân thaân chuû neáu thaáy ñöôïc söùc maïnh vaø tieàm naêng cuûa thaân chuû, khoâng ñoäng vieân nhöõng ñieàu hoaøn toaøn ngoaøi khaû naêng cuûa thaân chuû hay quaù xa vôøi vôùi thaân chuû. Ví duï : Neân noùi :” Em ñaõ tröôûng thaønh vaø chín chaén hôn nhieàu sau maáy thaùng soáng töï laäp.Chuùng ta ñaõ phaân tích vaø hieåu roõ nhöõng khoù khaên naøy.Toâi nghó laø vieäc em quyeát ñònh trôû veà nhaø luùc naøy laø hôïp lyù vaø em seõ ñuû söùc öùng phoù oån thoûa”. Khoâng neân noùi :” Em cöù veà nhaø.Nhaø ñoù laø nhaø cuûa ba em taïo döïng.Ba gheû 10
11. 11 coù khoù khaên maáy ñi nöõa thì em vaãn coù quyeàn laøm chuû nhaø ñeå buoäc oâng aáy phaûi bieát ñieàu.Toâi nghó laø em duø coøn nhoû tuoåi nhöng raát maïnh daïn neân em seõ ñuû söùc ñoái phoù vôùi oâng cha gheû cuûa em.” - Cung caáp thoâng tin,döõ kieän cho thaân chuû hôn laø khuyeân nhuû, ñeà nghò giaûi phaùp. - Chuyeån daàn töø nhöõng dieãn taû chung chung tôùi nhöõng neùt ñaëc thuø ñeå naém baét nhöõng ñieàu then choát cuûa vaán ñeà : Ví duï : TC : Nhaø em roái raém heát choå noùí! NVXH: “Roái raém” laø sao vaäy em? Coù chuyeän gì vaäy? TC : Böõa ñoù caû nhaø ñang aên côm thì ba veà.Ba say röôïu, roài loän xoän, roài ñaùnh maù. NVXH : Luùc ñoù em laøm gì? - Tìm hieåu söï im laëng cuûa thaân chuû: söï im laëng ñoù coù theå laø ñeå suy nghó, ñeå keàm cheå caûm xuùc, noåi ñau hay ñeå thö giaõn tinh thaàn.Ñieàu neân traùnh laø khoâng neân chuyeån höôùng caâu chuyeän khi coù söï im laëng. Ví duï: Chò coù veû suy tö veà ñieàu gì, noùi cho toâi bieát ñöôïc khoâng ? - Bieát ñaët caâu hoûi :ngoaøi vieäc ñaët caùc caâu hoûi kín, môû vaø daãn loái moät caùch thích hôïp, traùnh duøng nhöõng caâu hoûi”taïi sao”.Vì khi hoûi “taïi sao ” veà haønh vi cuûa moät ngöôøi thöôøng daãn ñeán tình traïng beá taéc laø thaân chuû caûm thaáy mình bò ñe doïa, seõ phoøng veä vaø tìm caùch choáng cheá, baûo veä. - Chuyeån dòch troïng taâm cuûa söï caêng thaúng töø ngoâi thöù hai(anh, chò, em,con, oâng, baø ) veà ngoâi thöù nhaát ñeå giaûm thieåu nhu caàu töï veä cuûa thaân chuû. Ví duï : Thay vì noùi :”Em cöù noùi voøng vo maõi, khoâng chuù taâm tôùi khoù khaên caàn giaûi quyeát laø ”.Neân noùi :” Nhìn laïi toâi thaáy naûy giôø mình cöù noùi voøng vo chöa vaøo vaán ñeà ” 2.4. KYÕ NAÊNG LAÉNG NGHE. Nghe laø moät tieán trình sinh lyù.Laéng nghe laø moät tieán trình taâm lyù. Vieäc laéng nghe tích cöïc cuûa nhaân vieân xaõ hoäi chöùng toû mình ñang quan taâm ñeán thaân chuû.Thaân chuû khi caûm thaáy mình ñöôïc quan taâm, ñöôïc toân troïng thì thaân chuû seõ deã daøng töï boäc loä nhöõng khuùc maéc trong vaán ñeà cuûa hoï. Laéng nghe keùm laø khoâng nghe gì caû veà nhöõng ñieàu ngöôøi khaùc noùi, chæ nghe moät phaàn, hoaëc khoâng nghe chính xaùc hoaëc queân thoâng ñieäp. Nhöõng trôû ngaïi cho vieäc laéng nghe toát : @ Thoùi quen suy nghó nhieàu hôn laø nghe. @ Laéng nghe laø moät coâng vieäc khoù khaên : thöôøng nghe ngöôøi hay ñeà taøi maø mình thích.Neáu thaáy khoâng thích hoaêêc khoù thì coù khuynh höôùng loaïi boû, khoâng nghe. @ Thieáu kyõ naêng laéng nghe: khoâng phaûi nghe ñöôïc laø laéng nghe ñöôïc vì caàn phaûi hieåu heát yù nghóa cuûa thoâng ñieäp. @ Söï döûng döng : buoàn chaùn, meät moõi, khoâng quan taâm, khoâng muoán nghe. 11
12. 12 @ Söï thieáu kieân nhaãn. @ Nhöõng thaønh kieán tieâu cöïc : laéng nghe moät caùch chuû quan do phaûn öùng taïo neân bôûi trang phuïc, toùc, gioïng noùi, nieàm tin, ñeà taøi, chuûng toäc, giôùi tính.Chuùng ta töø choái nghe hoaëc raát nhaïy beùn vôùi nhöõng gì chuùng ta gheùt. @ Thieáu quan saùt caùc cöû ñieäu, aâm gioïng, söï cöôøng ñieäu, neùt maët ñeå hieåu roõ thaùi ñoä vaø caûm nghó. @ Nhöõng thoùi quen khoâng toát : - Giaû boä chuù yù, - Caét ngang, - Ñoaùn tröôùc thoâng ñieäp, - Khoâng chuù yù ngay töø ñaàu, - Khoâng coù phaûn hoài. @ Nhöõng trôû ngaïi veà maët theå lyù : tieáng oàn, aùnh saùng, noùng, söï chaät choäi Laéng nghe hieäu quaû : - Khoâng chæ nghe lôøi noùi maø coøn nghe taâm traïng goùi gheùm hay aån naáp beân sau caùc lôøi noùi. - Phaûn hoài hay khuyeán khích thaân chuû thoå loä baèng nhöõng lôøi ngaén, goïn, saùt yù, vaø baèng gioïng thanh thaûn , töï nhieân. Ví duï : -” cho toâi bieát theâm ñi ” -” Theo toâi thì vaán ñeà laø ” -” Ñieàu ñoù chaéc laø laøm anh khoù chòu laém phaûi khoâng?” -” Hình nhö anh caûm thaáy ” -” Anh coù theå laøm gì veà chuyeän ñoù?” Comment: Page: 13 - Chuù yù ñeán nhöõng cöû chæ truyeàn thoâng khoâng lôøi chöùng toû söï chaêm chuù :nhìn nhau, hôi nghieâng veà phía thaân chuû, veû maët bieán ñoåi thích hôïp. -Hoûi theâm veà nhöõng gì thaân chuû chöa noùi roõ vaø chæ hoûi khi caàn hieåu theâm. -Phaûn hoài ñieàu mình caûm nhaän ñöôïc ñeå thaân chuû bieát chaéc laø ñieàu muoán noùi ñaõ ñöôïc tieáp nhaän ñuùng, neáu coù sai laïc, thaân chuû coù cô hoäi boå tuùc.Ñaây cuõng chính laø cô hoäi ñeå thaân chuû “nghe” ñöôïc chính hoï, ñeå xem taâm traïng vaø haønh vi, lôøi noùi cuûa hoï coù thaät söï töông ñoàng vôùi nhau khoâng.Neáu coù choå khoâng töông ñoàng, raát coù theå ñieåm aáy coù lieân quan maät thieát tôùi vaán ñeà cuûa thaân chuû. 3. KYÕ NAÊNG TÌM HIEÅUÙ VAÁN ÑEÀ . Ñaùnh giaù vaán ñeà laø moät böôùc raát quan troïng trong tieán trình giaûi quyeát vaán ñeà cuûa thaân chuû.Ñaùnh giaù vaán ñeà laø nhaèm xaùc ñònh ñuùng tính chaát cuûa vaán ñeà maø thaân chuû gaëp phaûi, ñeå töø ñoù nhaân vieân xaõ hoäi cuøng thaân chuû leân keá hoaïch haønh ñoäng.Moät tröôøng hôïp ñieån cöùu sau ñaây giuùp chuùng ta hieåu roõ moät soá kyõ naêng trong vieäc ñaùnh giaù vaán ñeà. 12
13. 13 Tröôøng hôïp gia ñình oâng Baûy : Gia ñình oâng Baûy goàm coù 5 ngöôøi, hai vôï choàng vaø 3 ngöôøi con(2 trai,1 gaùi).Ñaây laø gia ñình ngheøo ôû ñoâ thò ñang gaëp khoù khaên.OÂng Baûy 44 tuoåi ñang laøm coâng nhaân mai taùng, nghieän röôïu naëng.Baø Baûy 43 tuoåi, thöôøng ñi aên caép tuùi xaùch cuûa ngöôøi khaùc ôû chô, khi ñi chôï, baø thöôøng daãn theo coâ con gaùi uùt.Thænh thoûang baø coù laøm vieäc laët vaët taïi chung cö nhö laøm hoa vaûi ñeå kieám theâm tieàn.OÂng baø Baûy laáy nhau ñaõ 17 naêm.Tröôùc khi laáy oâng Baûy,baø Baûy ñaõ coù moät ñôøi choàng vaø 2 ñöùa con rieâng, ñöùa con trai lôùn teân Hai 22 tuoåi,boû ñi buïi töø laâu, khoâng coøn lieân heä vôùi gia ñình, coâ gaùi keá teân Ba 19 tuoåi cuõng boû ñi buïi caùch ñaây 3 naêm, hieän ñaõ coù gia ñình vaø coøn lieân heä vôùi meï, nhöng khoâng coù lieân heä veà taøi chính.Baø Baûy coù coù 3 ñöùa con chung vôùi oâng Baûy:ñöùa con trai 16 tuoåi teân Tö, hoïc ñeán lôùp 3 thì nghæ hoïc, hieän ñang laøm hoà ñeå phuï giuùp gia ñình, ñöùa em trai teân Naêm 14 tuoåi ñang hoïc lôùp 6 tröôøng phoå caäp, beù gaùi uùt teân Saùu 10 tuoåi, hoïc lôùp 3 phoå caäp. Gia ñình oâng Baûy tröôùc ñaây soáng ôû thaønh phoá HCM, sau moät thôøi gian ñi kinh teá môùi, hoï trôû veà vaø soáng caém duøi vaø ñöôïc chính quyeàn ñòa phöông baùn cho moät caên hoä taïi chung cö.Vì khoâng ñuû tieàn neân oâng Baûy vaø moät soá hoäï goùp tieàn chung ñeå mua moät caên hoä.Nhieàu gia ñình soáng trong moät caên hoä chaät choäi neân deã phaùt sinh maâu thuaån.Sau nhieàu laàn caõi vaõ vôùi caùc hoä khaùc,gia ñình oâng Baûy doïn ra soáng ôû haønh lang chung cö. Oâng Baûy xuaát thaân trong moät gia ñình ngheøo thaønh thò, coù 10 anh chò em ñaõ coù gia ñình rieâng.Nhöng taát caû ñeàu khoù khaên neân khoâng theå hoå trôï nhau veà kinh teá.Baø Baûy xuaát thaân trong moät gia ñình ngheøo, bò choàng boû phaûi mang 2 con leân kinh teá môùi sinh soáng.Taïi ñaây baø gaëp oâng Baûy vaø hai ngöôøi cuøng soáng chung.Hai ñöùa con rieâng cuûa baø do maâu thuaån vôùi boá döôïng ñaõ boû nhaø ñi buïi.Ngöôøi choàng cuõ cuûa baø khoâng coøn lieân heä vôùi baø vaø caû 2 con. Hieän nay oâng Baûy söùc khoeû yeáu, tuoåi cao, thaát nghieäp laïi theâm nghieän röôïu naëng, haønh haï vôï con nhieàu hôn.Maëc duø ñöùa con thöù tö ñaõ coù vieäc laøm nhöng thu nhaäp quaù thaáp cuõng chaúng thaám thaùp vaøo ñaâu.Baø Baûy phaûi laøm vieäc nhieàu hôn ñeå nuoâi soáng gia ñình.Baø mong muoán hai ñöùa con uùt phaûi ñöôïc hoïc haønh ñeán nôi ñeán choán.Tình hình hieän taïi coù theå keùo ñöùa treû ñang hoïc lôùp 6 phaûi boû hoïc ñi laøm vieäc ñeå kieám tieàn phuï gia ñình. Caùi khoù khaên maø nhaân vieân xaõ hoäi gaëp phaûi laø baø Baûy khoâng noùi heát nhöõng khoù khaên maø baø ñang gaëp(baø khoâng daùm noùi vieäc laøm hieän taïi cuûa baø) vaø nhaân vieân xaõ hoäi raát khoù tieáp caän vôùi baø Baûy. 3.1. Caùc böôùc trong tieán trình khaùm phaù vaán ñeà. Tieán trình khaùm phaù vaán ñeà bao goàm caùc böôùc : - Böôùc chuaån bò - Böôùc xaùc ñònh - Böôùc ñoàng hoaù - Böôùc phaûn chieáu 13
14. 14 - Böôùc luøi laïi - Böôùc côûi môû 3.1.1. Böôùc chuaån bò : Tröôùc khi gaëp thaân chuû,nhaân vieân xaõ hoäi caàn neân oân laïi nhöõng gì mình bieát veà thaân chuû, neáu khoâng ñieàu ñoù coù theå aûnh höôûng ñeán cuoäc vaán ñaøm ñaàu tieân.Chuùng ta kieåm tra laïi caùc thoâng tin töø nhieàu nguoàn (taøi lieäu ghi cheùp, gia ñình, tham khaûo ñoàng nghieäp ) Keá ñoù laø saép xeáp nôi vaø thôøi gian gaëp thaân chuû.Luùc naøo toát nhaát? ÔÛ ñaâu? Boái caûnh naøo thuaän lôïi nhaát ñeå thaân chuû caûm thaáy thoaûi maùi.Leân keá hoaïch cho cuoäc vaán ñaøm ñaàu tieân.Neân töï hoûi ñieåm naøo quan troïng, ñieåm naøo caàn bieát khi gaëp thaân chuû. Ñieàu quan troïng laø ta phaûi hieåu roõ muïc ñích gaëp thaân chuû laø gì? Vai troø cuûa ta laø gì? Chuaån bò thaùi ñoä ñoàng caûm cuûa chuùng ta vaø chuaån bò chính baûn thaân mình. Keá tieáp, chuùng ta xem mình coù caûm giaùc vaø suy nghó theá naøo veà con ngöôøi maø mình saép gaëp, neáu coù (ví nhö töùc giaän ) thì ta phaûi coù söï keàm cheá, neáu khoâng seõ coù aûnh höôûng ñeán coâng vieäc cuûa chuùng ta.Sau ñoù, chuùng ta thöû ñaët mình vaøo thaân chuû ñeå tìm hieåu caûm xuùc.Ñieàu nghòch lyù laø chuùng ta khoâng theå hieåu ñöôïc caûm xuùc cuûa thaân chuû neáu chuùng ta khoâng naém ñöôïc caûm xuùc cuûa chính baûn thaân mình.Moät vieäc cuoái cuøng laø chuaån bò vaøo troïng taâm cuûa vaán ñeà, töùc laø deïp moïi baän taâm rieâng tö neáu coù ñeå chuù taâm vaøo vieäc tieáp thaân chuû. 3.1.2. Böôùc xaùc ñònh . Baø Baûy laø moät phuï nöõ ngheøo.43 tuoåi, thöông con, muoán con hoïc ñeán nôi ñeán choán.Baø coù ngheà theâu nhöng khoâng chòu theo ngheà.Baø bieát mình ñi laáy caép ñoà cuûa ngöôøi khaùc laø sai traùi nhöng vaãn chöa döùt khoaùt boû ngheà.Baø coù 2 ñôøi choàng, coù 2 con vôùi choàng tröôùc vaø 3 con vôùi choàng sau. 3.1.3. Böôùc ñoàng hoùa. Ñaây laø böôùc duy nhaát maø nhaân vieân xaõ hoäi ñöôïc pheùp ñoùng vai thaân chuû.Caùch thöïc hieän böôùc naøy laø ñaët caâu hoûi : neáu ta laø thaân chuû thì chuùng ta seõ coù nhöõng phaûn öùng khaùc nhau vì chuùng ta laø nhöõng ngöôøi khaùc nhau : - khoâng bieát laøm gì ? - xaáu hoå. - boái roâí giöõa caùi xaáu vaø caùi toát. - töùc giaän choàng. - vaát vaû. - lo laéng vì sôï coâng an baét. - muoân gaëp nhaân vieân xaõ hoäi. - muoán tìm moät loái thoaùt. Coù khi chuùng ta thöông caûm, coù khi chuùng ta giaän döõ vaø coù khi chaúng coù caûm xuùc gì caû. 14
15. 15 3.1.4. Böôùc phaûn chieáu . Qua böôùc naøy chuùng ta duøng kinh nghieäm baûn thaân ñeå taïo ra nhöõng caûm xuùc gioáng nhö thaân chuû ñeå xem chuùng ta coù nhöõng phaûn öùng gì, kinh nghieäm gì gioáng thaân chuû. Chuùng ta nghó con chuùng ta bò laïc, con ta boû ñi ñeå tìm caûm xuùc, chia seû nhöõng maát maùt, nhöõng ñieàu kieän gioáng nhö thaân chuû, coù khi ít hôn, coù khi nhieàu hôn thaân chuû. Trong böôùc phaûn chieáu, ta taïo ñöôïc moái ñoàng caûm giöõa caûm xuùc cuûa ta vaø caûm xuùc cuûa thaân chuû.Coù theå chuùng ta coù moät soá maët maïnh vaø cuõng coù theå phaûn chieáu maët maïnh naøy leân thaân chuû maø hoï khoâng coù.Khi ñoù, nhöõng ngöôøi töông ñoàng nhö theá seõ deã laøm vieäc vôùi nhau hôn.Ví duï : ngöôøi coù kinh nghieäm veà nghieän seõ deã laøm vieäc vôùi thaân chuû laø ngöôøi nghieän, cuõng coù theå ta deã aùp ñaët leân thaân chuû nhöõng kinh nghieäm maø ta coù veà giaûi phaùp.Do ñoù khoâng theå ñoøi hoûi nhaân vieân xaõ hoäi phaûi coù cuoäc soáng gioáng nhö thaân chuû. ÔÛ böôùc naøy, ta töï hoûi ñieàu gì xaûy ra cho baø Baûy, ta tìm nhöõng kinh nghieäm trong cuoäc soáng cuûa chuùng ta ñeå noái keát cuoäc ñôøi thaân chuû vaø chuùng ta laáy hoaøn caûnh ñoù vaø töï hoûi :” Neáu toâi ôû hoaøn caûnh ñoù thì toâi seõ nhö theá naøo ?” Ví duï ta coù theå coù kinh nghieäm : - khoâng muoán gaëp nhaân vieân xaõ hoäi cöù moãi ngaøy ñeán hoûi han. - muoán gaëp nhaân vieân xaõ hoäi. - boû quaùch oâng choàng - khoâng theøm suy nghó gì caû, cöù soáng qua ngaøy. - 3.1.5. Böôùc luøi laïi . Böôùc taùch luøi ra xa, nhìn laïi nhöõng böôùc maø ta ñaõ laøm.Böôùc luøi khoûi thaân chuû ñeå nhìn laïi baèng lyù trí nhieàu hôn, phaân tích nhöõng aûnh höôûng ñeán thaân chuû, phaân tích phaûn öùng cuûa chính ta.Coù ñieàu gì trong ta laø quan troïng ñeå laøm vieäc vôùi baø Baûy.ÔÛ gia ñình naøy ,ta coù theå trao ñoåi vôùi ñoàng nghieäp vaø saún saøng thieát laäp keá hoaïch tieáp xuùc laàn ñaàu vôùi thaân chuû. 3.1.6. Böôùc côûi môû. Ñaây laø böôùc tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi thaân chuû.Khi ôû böôùc naøy, ta queân ñi luùc ta ñoàng hoùa vôùi thaân chuû vaø töông ñoàng ñeå tìm kinh nghieäm nôi thaân chuû.Neáu ta khoâng côûi môû hoøan toaøn thì ta seõ khoâng tieáp nhaän ñöôïc nhöõng ñieàu thaân chuû coù theå noùi cho ta nghe. Caùc böôùc treân laø caùc böôùc thaêm doø thaân chuû vaø caû chính baûn thaân nhaân vieân xaõ hoäi ñeå taïo söï ñoàng caûm.Tuy nhieân , muoán ñaùnh giaù toát vaán ñeà cuûa thaân chuû, chuùng ta caàn thu thaäp theâm nhöõng thoâng tin vaø döï truø nhöõng vieäc caàn laøm . 15
16. 16 3.2. Caùc thoâng tin caàn tìm hieåu vaø nhöõng vieäc caàn döï truø. ÔÛ tröôøng hôïp oâng Baûy, nhöõng thoâng tin caàn tìm hieåu theâm laø : - vieäc hoïc taäp cuûa 2 treû, - vieäc chi tieâu cuûa gia ñình, thu nhaäp, chi phí toái ña, - mong muoán cuûa baø Baûy veà 2 con, - thoâng tin veà oâng Baûy, - moái quan heä cuûa baø Baûy vôùi haøng xoùm, - baø Baûy coù bò baét laàn naøo khoâng? Baø soáng nhö theá naøo trong nhöõng ngaøy khoâng aên caép ôû chôï? - chính quyeàn ñòa phöông coù quan taân ñeán gia ñình baø khoâng? - söùc khoûe cuûa caùc thaønh vieân trong gia ñình, - oâng Baûy coù bieát laøm ngheà gì khaùc khoâng? - taïi sao baø Baûy khoâng chòu haønh ngheà theâu ? - trong nhaø ai laø ngöôøi coù nhieàu aûnh höôûng nhaát ? - moái quan heä vôï choàng nhö theá naøo ? - Haøng xoùm coù quan taâm ñeán gia ñình baø Baûy khoâng ? - Keá hoaïch tieáp caän : Ta thaáy baø Baûy thöông con neân ta tieáp caän vôùi con tröôùc ñeå gaây aán töôïng toát ñoái vôùi baø Baûy.Neáu muoán gaëp baø Baûy, chuùng ta caàn naém thoâng tin veà giôø giaác maø baø Baûy raûnh.Ai laø ngöôøi phuï nöõ maø baø Baûy thaân nhaát? Caù tính baø Baûy nhö theá naøo ? deã hay khoù ? Thoâng thöôøng chuùng ta laøm vieäc tröïc tieáp vôùi thaân chuû ñeå ñaûm baûo tính rieâng tö cuûa thaân chuû, moät quyeàn rieâng tö raát quan troïng.Chuùng ta chæ tieáp xuùc vôùi ngöôøi khaùc khi raát caàn thieát. 4. KYÕ NAÊNG CAN THIEÄP. Khi can thieäp giaûi quyeát vaán ñeà cuûa thaân chuû , chuùng ta coù moät soá vaán deà caàn giaûi quyeát .Tröôùc heát , chuùng ta coù hai loaïi ngöôøi : - Moät loaïi muoán bieát veà mình . - Moät loaïi muoán bieát ngöôøi khaùc, khoâng muoán bieát veà mình. Ñoái vôùi ai chæ muoán bieát veà mình, khoâng muoán laéng nghe thaân chuû thì coâng cuï naøy khoâng thích hôïp ñoái vôùi nhöõng ngöôøi nhö vaäy. Thöù hai laø chuùng ta caàn bieát laø taâm traïng cuûa thaân chuû khi tieáp caän vôùi chuùng ta laø ôû giöõa söï hy voïng vaø sôï haõi, sôï tieát loä bí maät cuaû mình cho ngöôøi xa laï. Vì vaäy coâng vieäc cuaû chuùng ta laø taïo söï hy voïng cuaû thaân chuû ñeå hoï töï boäc loä 16
17. 17 nhöõng bí maät (baèng kyõ naêng hoã trôï hôn laø baèng lôøi höaù). Thöù ba laø chuùng ta neân chuaån bò moät moâi tröôøng thuaän lôïi, töùc laø moâi tröôøng oån ñònh, coù söï hoã trôï vaø an toaøn. Thöù tö laø tröôùc khi quyeát ñònh ta phaûi laøm gì, ta phaûi phaân tích vaø löaï choïn nhieàu bieän phaùp khaùc nhau, coù khi phaûi laøm vieäc vôùi gia ñình, coù khi phaûi laøm vieäc vôùi nhoùm, coù khi phaûi laøm vieäc vôùi caù nhaân. Ñaây laø ñieàu khaùc bieät giöaõ nhaân vieân xaõ hoäi vaø kyõ thuaät vieân bình thöôøng. Caøng choïn löïanhieàu caùch caøng toát, neân phaân tích kyõ tröôùc khi haønh ñoäng. Quaù trình choïn löïa naøy ñöôïc goïi laø söû duïng baûn thaân mình moät caùch coù yù thöùc, khoâng laøm vieäc theo caûm höùng. Thöù naêm, ta cuøng baøn vôùi thaân chuû keá hoaïch can thieäp: dieãn tieán naøy phaûi coù söï coäng taùc cuaû thaân chuû, neân coù nhöõng böôùc ñöa ñeán moät hình thöùc giao öôùc theo caùc böôùc sau: -Ta phaûn aûnh ñuùng suy nghó cuaû thaân chuû, coá gaéng chöùng minh vôùi thaân chuû laø ta hieåu hoï. -Chia seû quan ñieåm vôùi thaân chuû. Ví duï: Khi ta laøm vieäc vôùi cha meï ngöôïc ñaõi con caùi, ta coù theå noùi vôùi hoï raèng: Toâi nghó baïn khoâng coù cô hoäi hoïc taäp laøm cha meï toát, vaø baïn coù noùi vôùi toâi laø hoài coøn beù, cha meï baïn ngöôïc ñaõi baïn, hay baïn khoâng coù söï uûng hoä cuaû choàng trong vieäc chaêm soùc con. Neáu baïn coù ñöôïc söï hoã trôï cuaû ngöôøi khaùc, baïn seõ chaêm soùc con toát hôn. -Xaùc ñònh chuùng ta phaûi can thieäp vaán ñeà baèng caùch naøo: phaûi thöông löôïng vôùi thaân chuû, phaûi phaân nhoû vaán ñeà, coù khi coù söï khaùc bieät veà quan nieäm giöaõ ta vaø thaân chuû. -Xaùc ñònh caùc muïc tieâu vaø caùc muïc tieâu naøy xuaát phaùt töø vaán ñeà ñaõ ñöôïc xaùc ñònh. Coù 6 tieâu chuaån ñeå taïo ra muïc tieâu toát: 1. Muïc tieâu phaûi mang tính tích cöïc. Neân neâu leân moät caùi gì ñoù tích cöïc maøthaân chuû phaûi laøm (vieäc gì giuùp ngöng uoáng röôïu thay vì caám thaân chuû uoáng röôïu). Ñaây laø caùch döïa vaøo maët maïnh khi xaùc ñònh muïc tieâu. 2. Muïc tieâu phaûi mang tính ñieån hình: haønh ñoäng caùi gì? 3. Muïc tieâu phaûi lieân quan ñeán cuoäc soáng hieän taïi: thaân chuû coù theå laøm ngay trong ngaøy hoaëc ngaøy hoâm sau, ví duï: toái nay toâi nguû sôùm. 4. Muïc tieâu caøng cuï theå caøng toát. 5. Xaùc ñònh keá hoaïch ñeå can thieäp: ta tieáp caän ai? Vai troø cuaû ta laø gì? Cuï theå ta seõ laøm gì vaø söû duïng bao nhieâu thôøi gian ñeå cho thaân chuû hieåu ñöôïc hoï phaûi laøm gì? 6. Ñaùnh giaù: ñieàu naøy coù lôïi cho thaân chuû. Hai beân cuøng hôïp taùc trong vieäc ñaùnh giaù. Ví duï: Tröôøng hôïp treû coù khoù khaên trong quan heä vôùi caùc baïn trong lôùp hoïc: ta laøm vieäc vôùi treû treân quan ñieåm coù nhöõng ñieàu treû caàn phaûi phaán ñaáu, nhö: “Neáu chaùu muoán chôi thaân thieän vôùi baïn, baây giôø chaùu cho bieát neáu baïn chaùu chôi khoâng toát vôùi chaùu thì ñieàu gì seõ xaûy ra? Chaùu hay ñaùnh vôùi chaùu neáu hoâm ñoù, chaùu coù caùch ñoái xöû toát vôùi baïn beø thì hoâm ñoù coù theå khaùc ñi 17
18. 18 phaûi khoâng ? Vaäy moãi tuaàn moät laàn, chaùu xem chaùu haønh ñoäng toát theá naøo ñoái vôùi treû khaùc baèng caùch chaùu ñaùnh daáu ñaõ laøm ñieàu toát hay khoâng toát. Coù theå ta cuøng thaân chuû veõ nhöõng naác thang tieán trieån. Khi ñaùnh giaù, ta thaáy thaân chuû khoâng tieán boä, ta phaûi tìm con ñöôøng khaùc. Muïc ñích ñaùnh giaù khoâng phaûi nhìn vaøo mình maø nhìn vaøo muïc ñích, vaø xem ta ñaõ tieán tôùi muïc tieâu chöa. Muïc ñích ñaùnh giaù laø phaûi tìm ra caùch tieáp caän höuõ ích nhaát. Giao öôùc: phaûi coù söï tham gia cuaû thaân chuû, phaûi thöôøng xuyeân ñaùnh giaù nhöõng ñieàu ñaõ giao öôùc. Caùch laøm naøy giuùp ta nhôù roõ nhöõng vieäc ta ñaõ laøm vaø vaïch cho ta nhöõng coâng vieäc saép tôùi. Ñieàu quan troïng laø thaân chuû tham gia keá hoaïch haønh ñoäng chung vaø söï thay ñoåi seõ baét ñaàu töø ñoù.Chæ khi naøo thaân chuû noùi leân ñöôïc ñieàu mình muoán ,bieát ñieàu mình laøm thì thaân chuûû môùi töï mình lôùn leân ñöôïc, hoï taêng cöôøng khaû naêng giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà khaùc trong cuoäc soáng cuûa hoï. BAÛNG GHI COÂNG TAÙC QUAN SAÙT Phaûn aûnh caùch nhìn cuûa thaân chuû Nhaän xeùt Chia seõ caùch nhìn vaán ñeà cuaû nhaân vieân xaõ hoäi Neâu roõ caùc vaán ñeà caàn giaûi quyeát (thöông löôïng) Thieát laäp caùc muïc tieâu Phaùt trieån moät chöông trình cho söï thay ñoåi Xaùc ñònh caùc böôùc haønh ñoäng 18
19. 19 Toùm löôïc giao öôùc BAÛNG LIEÄT KEÂ GIAO ÖÔÙC Caùc vaán ñeà Caùc muïc tieâu Caùch tieáp caän/caùc böôùc haønh ñoäng Thöù saùu: kyõ naêng thuùc ñaåy söï thay ñoåi (taïo ñoäng cô thay ñoåi). Khi ta laøm vieäc vôùi thaân chuû, ta thöôøng nghó ta ñang trong tieán trình haønh ñoäng thì vieäc laøm cuûa ta khoâng coù hieäu quaû .Ta neân luøi laïi, xem xeùt caùc hoaït ñoäng thay ñoåi, xem thaân chuû ñang ôû giai ñoaïn naøo, chöù khoâng phaûi do cô quan quyeát ñònh mình phaûi laøm gì. Caùc giai ñoaïn thay ñoåi dieãn ra theo töøng böôùc nhö sau: -Giai ñoaïn tieàn döï ñònh: ÔÛ giai ñoaïn naøy thaân chuû chöa nghó ñeán söï thay ñoåi, coù caûm giaùc khoâng oån .Ñaëc ñieåm chính laø khoâng coù söï nhaän thöùc .Coù luùc khi gaëp khoù khaên , thaân chuû khoâng yù thöùc ñöôïc vaán ñeà laø gì ? (nhö tröôøng hôïp ngöôøi nghieän).Chuùng ta phaûi ñoái dieän vôùi thaân chuû , buoäc hoï phaûi nhìn vaán ñeà vaø ñaët vaán ñeà nhö theá naøo .Coù theå hoï coù thaùi ñoä phaûn ñoái, coá traùnh ñi .Trong giai ñoaïn naøy, nhaân vieân xaõ hoäi cuõng coù moät soá vieäc laøm coù ích cho thaân chuû nhö :cung caáp thoâng tin cho hoï chöù khoâng ñaët vaán ñeà laø hoï phaûi thay ñoåi vì coù theå gaây cho hoï moät moái nghi ngôø .Ta traùnh tranh luaän, neáu khoâng seõ daãn ñeán ñoái ñaàu vôùi thaân chuû .Caùch laøm laø laéng nghe moät caùch coù phaûn hoài, nhö vaäy chuùng ta laøm cho thaân chuû caûm nhaän laø chuùng ta côûi môû nhìn vaán ñeà .Coâng vieäc cuûa chuùng ta trong giai ñoaïn naøy laø tìm hieåu quan ñieåm cuûa thaân chuû vaø cung caáp thoâng tin ñeå thaân chuû coù nhöõng nghi ngôø thaéc maéc deå hoï töï suy nghó. Giai ñoaïn döï ñònh : Ñaëc tính chính cuûa giai ñoaïn naøy laø thaân chuû coù yù nghó thay ñoåi trong tö töôûng , hoï caân nhaéc caùi ñöôïc , caùi maát trong söï thay ñoåi .Coù khi ta caûm thaáy khoù chòu tröôùc söï löôõng löï ñoù , nhöng ñoù laø böôùc toát trong quaù trình thay ñoåi .Coâng veäc cuûa ta laø giuùp hoï yù thöùc ñöôïc söï löôõng löï ñoù, giuùp hoï suy nghó vaø 19
20. 20 tìm ra nhöõng ñieàu naøo coù lôïi vaø baát lôïi khi hoï thay ñoåi hoaëc khi hoï khoâng thay ñoåi .Ví duï: ngöôøi nghieän röôïu , ñieàu toát cho hoï laø khoâng gaây goã trong nhaø vaø coù theå hoï coøn thaáy maïnh khoeû hôn, nhöng hoï cuõng sôï maát baïn beø .Ta caàn khuyeán khích hoï noùi veà nhöõng caùi lôïi khi thay ñoåi, coá gaéng nhaán maïnh caùc ñieåm naøy. Giai ñoaïn quyeát ñònh : ñoù laø khi coù chieàu höôùng nghieân veà söï thay ñoåi khi thaân chuû baét ñaàu noùi veà caùc yù ñònh veà nhöõng gì hoï seõ laøm vaø nhieäm vuï cuûa ta laø thuùc ñaåy .Víduï:khi thaân chuû noùi:”Toâi thöïc söï khoâng muoán uoáng nöõa , toâi ñaõ ngaùn cuoäc soáng nghieän ngaäp roài .”Ta phaûi noùi ngay:”Toát , ñaây laø vieäc anh phaûi laøm “vaø cuøng thaân chuû baøn veà keá hoaïch haønh ñoäng .ï .Ta neân cung caáp cho hoï nhöõng phöông phaùp löïa choïn .Hoï seõ caûm thaáy hoï kieåm soaùt ñöôïc quaù trình thay ñoåi naøy vaø ñaây laø böôùc khoù nhaát. Giai ñoaïn haønh ñoäng : Ta vaø thaân chuû moãi beân coù vieäc phaûi laøm laø thöïc hieän haønh ñoäng ôû giai ñoaïn naøy .Chuùng ta caàn phaûi khuyeán khích vaø taêng caùc ñieåm ïmaïnh cuûa hoï , höôùng vaø theo doõi coâng vieäc cuûa hoï ñeå giuùp hoï vöôït qua nhöõng khoù khaên. Giai ñoaïn duy trì: ÔÛ giai ñoaïn naøy , thaân chuû yù thöùc roõ vaán ñeà , hoï coù khaû naêng nhìn laïi vaán ñeà trong quaù khöù .Coâng vieäc cuûa ta laø taïo phöông höôùng ñeå giuùp hoï nhöõng phöông höôùng giaûi quyeát vaán ñeà.Ta giuùp hoï nhöõng kyõ naêng töø choái khoâng trôû laïi haønh vi cuõ (ví duï hoï gaëp baïn môøi ñi nhaäu). Giai ñoaïn trôû laïi: Ñaëc ñieåm cuûa giai ñoaïn naøy laø taùi hieän nhöõng haønh vi cuõ .Coù nhieàu caùch ta phaûn öùng khi ñieàu naøy xaûy ra , thöôøng laø ta thaát voïng nhö thaân chuû, ta cho laø ta thaát baïi , nhöng khoâng neân ñeå loä thaát voïng tröôùc thaân chuû .Ta neân caûm thoâng hoï , xem coù ñieàu gì lieân quan ñeán haønh ñoäng ñoù vaø cho hoï thaáy hoï phaûi laøm gì vaø noùi cho hoï bieát thay ñoåi laø moät coâng vieäc raát khoù khaên .Neáu vieäc taùi hieän haønh vi cuõ maø gaây thieät haïi cho ngöôøi thöù ba (nhö ñaùnh vôï khi nhaäu trôû laïi) vaø phaûi baûo ñaûm raèng thaân chuû phaûi chòu nhöõng haäu quaû do mình gaây ra(coù theå coù nhöõng bieän phapù cheá taøi).Duø sao, caàn neân bieát raèng thaân chuû laø nhöõng ngöôøi gaëp khoù khaên trong thay ñoåi neân hoï môùi caàn chuùng ta ,neáu khoâng hoï cuõng chaúng caàn gaëp chuùng ta ñeå laøm gì. Cuõng coù nhieàu yeáu ngoaøi döï ñònh cuûa thaân chuû khieán hoï khoâng theå vöôït qua ,ví duï hoï gaëp chuyeän buoàn, hoï uoáng röôïu trôû laïi. Thay ñoåi laø khoù khaên vaø thay ñoåi khoâng theo con ñöôøng thaúng. Ñeå giuùp thaân chuû theâm söùc maïnh khi chuaån bò thay ñoåi, caàn coù kyõ naêng giuùp thaân chuû thao döôït tröôùc haønh ñoäng cuûa hoï, coù theå thaân chuû seõ saém vai cuûa hoï veà vieäc thaân chuû seõ laøm (ví duï caùch töø choái khi gaëp baïn môøi ñi nhaäu ). ÔÛ caùc giai ñoaïn naøy, chuùng ta coù theå gaëp phaûi nhöõng haønh vi ñeà khaùng cuûa thaân chuû nhö thoâ baïo, töùc giaän, nhuùt nhaùt maéc côû, neù traùnh, Ta phaûi tìm hieåu nguyeân nhaân ñeà khaùng cuûa hoï, coù theå thaân chuû ñaõ coù moät kinh nghieäm veà ai ñoù ñaõ giuùp ñôõ hoï khoâng thaønh coâng, hoï tôùi mình vôùi thaùi ñoä ñeà 20
21. 21 khaùng. Ta phaûi hieåu ñeà khaùng laø moät thoâng ñieäp baùo cho nhaân vieân xaõ hoäi bieát laø mình ñi quaù nhanh hay quaù chaäm. Ñieàu khoù khaên laø nhaân vieân xaõ hoäi thöôøng hay ñoã loãi, traùch moùc thaân chuû, noùi laø chính hoï khoâng muoán thay ñoåi hoaëc hoï khoâng ñuû khaû naêng thay ñoåi. CAÙC GIAI ÑOAÏN THAY ÑOÅI Giai Ñaëc ñieåm nôi thaân Phöông höôùng coâng vieäc cuûa ñoaïn chuû nhaân vieân xaõ hoäi Tieàn döï Chöa nghó ñeán vieäc Caàn tìm thoâng tin veà vaán ñeà. ñònh thay ñoåi. Taêng söï thaéc maéc. Khoâng coù yù thöùc veà vaán Xoùa boû nhöõng raøo caûn ñeå thay ñeà. ñoåi. Khoâng thaáy roõ vaán ñeà. Traùnh söï tranh caûi. Laéng nghe coù phaûn hoài. Hoûi nhöõng caâu hoûi môû ñeå roäng ñöôøng traû lôøi. Döï ñònh Maâu thuaån trong tö Giuùp yù thöùc veà maâu thuaån töôûng. trong tö töôûng. Nghó ñeán söï thay ñoåi, Trình baøy söï töông phaûn, caân nhöng boû qua. ño. Caân nhaéc giöõa caùi ñöôïc Khôi leân nhöõng caâu coù tính töï vaø caùi maát cuûa söï thay ñoåi. ñoäng vieân. Quyeát Caàn nghieâng veà phía Caàn phaûi trình baøy caùc phöông ñònh cuûa söï thay ñoåi. aùn. Coù lôøi baøy toû yù ñònh Nhaán maïnh traùch nhieäm cuûa haønh ñoäng. thaân chuû ñoái vôùi söï thay ñoåi. Quyeát ñònh thay ñoåi. Cuûng coá tính hieäu quaû caù nhaân. Hôïp ñoàng tieán trình vaø neâu roõ caùc muïc tieâu. Haønh - Tham gia tích cöïc trong Thieát laäp caùc coâng vieäc vaø ñoäng keá hoaïch trò lieäu. kieåm tra vieäc thöïc hieän. Hoã trôï cho söï hieäu quaû caù nhaân. Duy trì - Nhaän thöùc vaán ñeà cuõ vôùi Laäp phöông höôùng ñeå aùp duïng thay ñoåi. khi caùc haønh vi cuõ taùi hieän. Xaùc nhaän khaû naêng cuûa thaân chuû ñeå duy trì söï thay ñoåi. 21
22. 22 Trôû laïi - Haønh vi cuõ taùi hieän trôû Xem xeùt ñieàu gì ñaõ xaõy ra. laïi. Xem caùch naøo ñeå laøm khaùc ñi. Traùnh laøm chaùn naûn hay laøm maát tinh thaàn thaân chuû. Ñöa vaøo boái caûnh cuûa quaù trình thay ñoåi. 5. KYÕ NAÊNG BAÛO VEÄ LÔÏI ÍCH CUÛA THAÂN CHUÛ (HAY KYÕ NAÊNG BIEÄN HOÄ) 5.1. Vai troø baûo veä quyeàn lôïi cuûa thaân chuû laø moät trong nhöõng vai troø quan troïng cuûa nhaân vieân xaõ hoäi. Bieän hoä laø laøm vieäc ñöùng treân tö caùch cuûa thaân chuû, chuùng ta ñöùng veà phía thaân chuû, nhöng cuõng khoâng haún laø choáng ñoái vôùi moät toå chöùc naøo ñoù. Chuùng ta laø ñoái taùc vôùi thaân chuû, coù theå tìm moät caùi gì ñoù cho thaân chuû maø ngöôøi khaùc khoâng laøm ñöôïc. Ta bò ñaët vaøo moät tình theá khoù khaên giöõa thaân chuû vaø coäng ñoàng giaûi quyeát nhöõng maâu thuaån baèng caùch laø chæ ñoøi hoûi nhöõng ñieàu hôïp phaùp cho thaân chuû. Chuùng ta laøm vieäc treân phöông dieän naøy ñeå taát caû thaân chuû ñeàu söû duïng ñöôïc nguoàn taøi nguyeân trong coäng ñoàng. Caùc böôùc baûo veä thaân chuû ñöôïc thöïc hieän nhö sau thoâng qua caùc caâu hoûi: 1. Ai laø thaân chuû ? Thaân chuû laø moät caù nhaân, gia ñình hay laø moät coäng ñoàng ? 2. Giôùi haïn trong vai troø baûo veä thaân chuû cuûa nhaân vieân xaõ hoäi laø gì ? 3. Muïc tieâu gì ? Ví duï thaân chuû phaûi ñöôïc ñieàu trò trong beänh vieän, nhöng hoï khoâng ñöôïc ñöa vaøo beänh vieän. 4. Quyeàn löïc ôû ñaâu ? Ñoái töôïng muïc tieâu maø ta tieáp caän laø ai ? 5. Ta seõ thaåm ñònh nhö theá naøo ? 5.2.Kyõ naêng cô baûn ñeå bieän hoä : 1. Thoâng tin : Nhaân vieân xaõ hoäi vaø thaân chuû phaûi naém ñöôïc taøi nguyeân maø hoï caàn. Khi ta giuùp thaân chuû bieän hoä cho chính hoï thì hoï caàn coù thoâng tin, vaø caùch söû duïng thoâng tin ( ví duï möùc vay voán vaø ñieàu kieän vay voán khi thaân chuû coù ñuû tö caùch ñeå vay voán theo ñieàu kieän quy ñònh ). 2. Kyõ naêng thuyeát phuïc töùc kyõ naêng thöông löôïng. 3. Laøm vieäc theo naác thang : baét ñaàu töø caáp thaáp nhaát ñeå thaân chuû töï giaûi quyeát vaán ñeà cuûa hoï, keá laø nhaân vieân xaõ hoäi vaø thaân chuû cuøng giaûi quyeát vaán ñeà. Böôùc cuoái cuøng laø nhaân vieân xaõ hoäi ñaïi dieän thaân chuû iñeå thöïc hieän khi caàn phaûi ñi gaëp ngöôøi coù chöùc vuï cao neáu caáp döôùi khoâng giaûi quyeát ñöôïc. Duø ta laø ñaïi dieän cho hoï, nhöng quan heä giöõa ta vaø thaân chuû laø quan heä ñoái taùc, neân ñeå hoï tham gia quyeát ñònh, tham gia vaøo nhöõng böôùc maø hoï coù theå laøm ñöôïc. 5.3.Moät soá khoù khaên trong bieän hoä. 1. Nhaân vieân xaõ hoäi khoâng ñuû quyeàn löïc ñeå baûo veä thaân chuû. 2. Tình traïng baát coâng chung, khoâng coù loái thoaùt, khoâng coù taøi nguyeân ñeå giaûi 22
23. 23 quyeát. 3. Thaân chuû nöõa chöøng chaùn vaø boû cuoäc. 4. Nhaân vieân xaõ hoäi khoâng haønh xöû moät caùch ñaïo ñöùc, khoâng toân troïng thaân chuû vaø heä thoáng maø mình muoán can thieäp. 6.KYÕ NAÊNG THAM VAÁN. 6.1. Tham vaán laø moät phöông caùch hoã trôï. Thoâng qua söï töông taùc giöõa hai beân, nhaân vieân xaõ hoäi giuùp thaân chuû laáy laïi nieàm tin vaø hy voïng, töø ñoù bieát nhaän laáy traùch nhieäm giaûi quyeát vaán ñeà cuûa chính hoï.Khi thaân chuû coù vaán ñeà khoù khaên vaø ñang beá taéc trong giaûi quyeát vaán ñeà thì thöôøng hoï thuï ñoäng, caûm thaáy baát löïc, thieáu khaû naêng hoaëc chöa taän duïng heát khaû naêng cuûa hoï hoaëc hoï coù caùi nhìn leäch laïc veà chính hoï, veà ngöôøi khaùc vaø veà moâi tröôøng soáng. Vì theá, muïc ñích cuûa tham vaán laø giuùp thaân chuû : Thay ñoåi haønh vi, Taêng söùc khoûe tinh thaàn, Theâm naêng löïc giaûi quyeát vaán ñeà, Ngaên ngöøa vaø laøm giaûm thieåu nhöõng taùc haïi cuûa vaán ñeà, Bieát laáy quyeát ñònh. 6.2. Kyû thuaät tham vaán. Khôûi ñaàu cuoäc phoûng vaán : taïo aán töôïng ban ñaàu toát ñeïp nôi thaân chuû (xem phaàn kyõ naêng giao tieáp cô baûn). Ñaùnh gía caùc kinh nghieäm cuûa laàn gaëp gôû tröôùc ñaây neáu coù. Tìm hieåu nhöõng mong ñôïi cuûa thaân chöû. Tìm hieåu vaø ño löôøng khaû naêng haønh ñoäng cuûa thaân chuû. Nhaän dieän caùc caûm giaùc vaø moái quan taâm cuûa thaân chuû. Xaùc ñònh muïc tieâu vaø phöông höôùng tôùi. Giao vieäc cho thaân chuû caàn phaûi thöïc hieän ôû nhaø. Keát thuùc buoåi tham vaán. 6.3. Caùc kyõ naêng caàn thieát trong tham vaán. Caùc kyõ naêng chuû yeáu trong tham vaán chính laø caùc kyõ naêng truyeàn ñaït ( xem laïi phaàn kyõ naêng giao tieáp cô baûn ). Coù theå toùm löôïc nhö sau : Bieát noùi vaø hoûi moät caùch höõu hieäu vaø bieát khai thaùc caùc döõ kieän. Bieát ñaùp öùng vaø khuyeán khích thaân chuû boäc loä vaø boäc loä roõ hôn, ñöa ra nhöõng höôùng daãn tröïc tieáp vaø kòp thôøi (nhöng khoâng phaûi laø lôøi khuyeân hay leân lôùp daïy ñôøi ). Bieát dieãn ñaït laïi caûm nghæ cuûa thaân chuû. Chuù yù ñeán haønh vi khoâng lôøi cuûa chính mình (thaân theå höôùng veà thaân chuû, thoaûi maùi, ñoùn nhaän ) vaø cuûa thaân chuû ( phoøng veä, boái roái, ). Laéng nghe vaø hieåu thaân chuû maø khoâng bò chi phoái bôûi nhöõng thaønh kieán rieâng 23
24. 24 tö cuûa mình ( ñoøi hoûi nhaân vieân xaõ hoäi phaûi yù thöùc roõ veà chính mình ). PHAÀN 3 : KEÁT LUAÄN. Hieän nay coâng taùc xaõ hoäi coù nhöõng kyõ naêng coát loõi ñöôïc thöïc hieän ôû töøng giai ñoaïn duø heä thoáng thaân chuû (caù nhaân,gia ñình, coäng ñoàng) nhoû hay lôùn , ñaây khoâng phaûi laø ñieàu thay ñoåi deã daøng ñoái vôùi coâng taùc xaõ hoäi .Khi laøm coâng taùc xaõ hoäi, caùch tieáp caän khoâng thay ñoåi, xu höôùng chung laø ña khoa , coù nghóa laø phaûøi bieát heát moïi thöù , nhöng ít laém laø söû duïng kyõ naêng gioáng nhau cho töøng tröôøng hôïp khaùc nhau. Coâng taùc xaõ hoäi mang tính toång quaùt laø chuû ñeà cuûa coâng taùc xaõ hoäi ngaøy nay, nhaán maïnh ñeán söùc maïnh cuûa thaân chuû (coâng taùc xaõ hoäi ngaøy xöa döïa vaøo nhöõng khoù khaên cuûa thaân chuû ) Khi baøn veà coâng taùc xaõ hoäi , phaûi nhôù ñeán heä sinh thaùi(caù nhaân, gia ñình, xaõ hoäi , neàn vaên hoùa ) thì ta caàn phaûi bieát can thieäp ôû caáp naøo , cho ñaëc tính naøy ñaõ laøm cho coâng taùc xaõ hoäi coù nhöõng ñaëc tính rieâng cuûa mình laø: Caù nhaân khoâng vaän haønh moät mình. Coù khi nhaân vieân xaõ hoäi chæ chuù troïng vaøo caù nhaân , khoâng chuù yù ñeán moâi tröôøng xung quanh cuûa caù nhaân ñoù . Coù khi nhaân vieân xaõ hoäi chaúng can thieäp vaøo caù nhaân , chaúng can thieäp vaøo moâi tröôøng maø chæ giuùp veà phöông tieän. Coù khi nhaân vieân xaõ hoäi chæ taäp trung vaøo moäi tröôøng , khoâng chuù yù vaøo caù nhaân (vì moâi tröôøng caàn thay ñoåi). Nhaân vieân xaõ hoäi phaûi laøm vieäc ôû ba caáp : caù nhaân , gia ñình vaø xaõ hoäi moâi tröôøng, ñoù laø ñieàu khaùc bieät giöõa coâng taùc xaõ hoäi vôùi caùc ngheà khaùc .Nhaân vieân xaõ hoäi ñoâi khi coù kyõ naêng laøm vieäc caû ba caáp, nhöng ñoâi khi khoâng coù nguoàn löïc ñeå can thieäp vaøo ba caáp ñoù .Nhieäm vuï cuûa ta laø giuùp con ngöôøi caù nhaân thích nghi vaøo moâi tröôøng maø ñoâi khi khoâng ñöôïc can thieâp ôû caáp cao hôn. Th.s.Nguyeãn Ngoïc Laâm 24
25. 25 CTD/Nguyen Ngoc Lam/CTXH 25