Giáo trình Cuộc khởi nghĩa lật đổ triều Nguyễn - Nguyễn Duy Chính

Nội dung text: Giáo trình Cuộc khởi nghĩa lật đổ triều Nguyễn - Nguyễn Duy Chính

1. CU ỘC KH ỞI NGH ĨA L ẬT ĐỔ TRI ỀU NGUY ỄN
2. Nguy ễn Duy Chính CUỘC KHỞI NGHĨA LẬT ĐỔ TRIỀU NGUYÊN LI NÓI U: Kim Dung vi t ba truy n dài liên ti p b t u t X iêu Anh Hùng Truy n, ti p theo là Th n iêu Hi p L và sau cùng là Thiên Long Ký. X iêu Anh Hùng Truy n có b i c nh là cu i i nhà T ng, Th n iêu Hi p L là giai on ng ưi Trung Hoa ch ng l i n n B c xâm, ch y u là vi c th thành T ươ ng D ươ ng và Thiên Long Ký vi t v cu i i Nguyên trong th i k nh ng th l c tôn giáo lãnh o cu c kh i ngh a l t nhà Nguyên. C ba b truy n ã kéo dài h ơn mt tr m n m t u chí cu i tri u i c a ng ưi Mông C hình thành m t qu c ưc coi là v i nh t trong l ch s loài ng ưi, bao trùm m t khu v c a d ư t Á sang Âu. Bài vi t này v l i b c tranh l ch s c a th i k ó, nh n m nh vào giai on cu i i Nguyên nh m làm sáng t m t s câu h i liên quan n l ch s ngõ h u t o mt kho ng cách gi a th c t và ti u thuy t h u cho chúng ta cái nhìn chính xác hơn v cu c di n Trung Hoa vào cu i th k 14. Mt tác gi Hoa K b o r ng ng ưi Trung Hoa (và c ng ưi Vi t Nam n a ch ng???) nhìn l ch s c a h ch ng khác gì m t ng ưi già c nhìn l i thu thanh xuân. Cái quá kh xa x m kia bao gi c ng s ng ng, huy hoàng và m i l n k li, ng ưi ta l i tô im cho nó thêm r c r , phóng i và s n sàng bóp méo nhi u chi ti t[1]. Chính vì th vi c phân tích và l a ch n tài li u là m t vi c khó kh n và
3. rt khó nhìn v n cho trung th c và khách quan. Tóm t t m t giai on nhi u nh ươ ng và nhi u bi n c trong m ươ i trang gi y m t cách chính xác là iu g n nh ư không th làm ưc, nh t là m i s gia l i nhìn d ưi m t góc c nh khác nhau. Thành th chúng tôi ch ch n l a nh ng chi ti t nào có th óng góp m t cái nhìn lch s , b túc cho b n d ch b Thiên Long Ký mà thôi ch không có ý nh vi t thành m t biên kh o v m t giai on ph c t p c a Trung Hoa. Mt trong nh ng v n mà b t c ai c v tình tr ng cu i i Nguyên u khó tìm ra manh m i vì chúng ta th y có nhi u cu c n i d y t i nhi u vùng, m i ng ưi cát c m t ph ươ ng. H có liên h v i nhau không? Ph i ch ng cùng trong m t t ch c nh ư Kim Dung miêu t ? Trong nh ng ng ưi ó ai h ơn ai, ng ưi nào ch huy ng ưi nào? Th c t , ây u là nh ng nhóm c l p, m c d u khi c n thi t h v n liên minh v i nhau t n t i. Có nh ng nhóm d a vào s c m nh tôn giáo và th n quy n v n ng qu n chúng b ng l i tuyên truy n mê tín, có nhóm thì d a vào lòng hoài v ng ti n tri u nhân danh khôi ph c nhà T ng, c ng có nhóm l i ch vì ói khó quá mà i n c ưp sau l n d n thành m t l c l ưng quân s . So sánh giai on này v i cu c n i chi n Trung Hoa th i Dân Qu c u th k 20 sau khi nhà Thanh b l t , chúng ta th y có nhi u im t ươ ng ng. Ph i ch ng l ch s c ng ch là nh ng l p l i trên nh ng qui mô khác nhau nh ưng b n ch t c ng ch là m t cu c ui h ươ u tranh nh? Nu thoát h n ra kh i nh ng chi ti t s ng ng mà Kim Dung ã v nên trong b Thiên Long Ký, chúng ta có th rút t a ưc m t s bài hc v chính tr và quân s , và có cái nhìn chính xác h ơn v m t tri u i ngã xu ng và m t tri u i mi v ươ n lên. SƠ L C V TRI U I NGUYÊN MÔNG Ng ưi Mông C cai tr n ưc Tàu g n úng m t tr m n m (1271-1368). Tr ưc ó, nhà T ng là m t tri u i b nhi u s gia coi là hèn y u nh t trong l ch s Trung Hoa, tuy có m t s thành t u v v n h c và ngh thu t nh ưng luôn luôn b nh ng
4. ti u qu c chung quanh uy hi p, ph i tri u c ng cho lân bang ưc yên. C ng chính tri u i này ã em quân sang ánh n ưc ta hai l n nh ưng l n nào c ng b i b i. Lý Th ưng Ki t, danh t ưng i Lý còn em quân sang t n Ung Châu (1076) r i l i rút v . Ngay t u th k th 11, T ng tri u hàng n m ã ph i “c ng” cho n ưc Liêu mưi v n l ưng b c (100,000) và hai ch c v n (200,000) t m l a nh ưng k t n m 1042 thì t ng lên thành hai m ươ i v n (200,000) l ưng b c và ba ch c v n (300,000) cây l a h kh i em quân qu y phá biên thùy phía B c. Nm 1126, ng ưi N Chân (t c n ưc Kim) ti n ánh kinh ô Khai Phong, hai cha con vua Huy Tông và h ơn 3000 tông th t b b t và chín n m sau nhà vua ch t trong ng c (1135). M t n a n ưc Tàu b chi m óng, nhà T ng ph i thiên ô xu ng Hàng Châu và tri u ình ch còn ki m soát mi n nam sông Hoài tr xu ng, s g i là Nam T ng. M i n m nhà T ng ph i “tri u c ng” m t s ti n r t l n cho ng ưi N Chân. M t danh t ưng là Nh c Phi nhi u l n c em quân khôi ph c l i nh ng t b m t vào tay ng ưi Kim nh ưng không thành công. Thành th , trong kho ng m t th k r ưi, ng ưi Trung Hoa h t nh ưng b cho ng ưi Khi t an (Liêu) l i tri u c ng cho ng ưi N Chân (Kim) và sau cùng thì b ng ưi Mông C chi m óng. Ngay t th i th ưng c , nh ng dân t c phía b c ã là m t m i e d a l n cho ng ưi Trung Hoa. Nh ng b l c phía b c là gi ng dân du m c, s ng b ng ch n nuôi r t thi n chi n. M i khi ói kém, h tràn xu ng mi n nam qu y phá và c ưp bóc l ươ ng th c. Ng ưi du m c sinh s ng trên l ưng ng a ngay t khi còn nh nên khi tr ưng thành nam c ng nh ư n u thi n ngh v cung tên, quen v i chém gi t vì ó là sinh ho t g n nh ư t nhiên sinh t n. Không nh ng h tàn nh n v i ng ưi Tàu ph ươ ng nam mà c ng luôn luôn tranh giành gi a b l c này v i b l c khác, ánh l n nhau c ưp gia súc, àn bà, tài v t. Thành th m t khi h liên k t ưc v i nhau thì tr thành m t s c m nh kh ng khi p.
5. Sc m nh ch y u c a h trong chi n u là s di ng. Ng a mi n m c b c tuy nh con nh ưng dai s c, ch y r t nhanh[2]. M i chi n s th ưng em theo hai ba con ng a và i b d ưng s c, ch khi nào t i g n quân ch m i nh y lên xông th ng vào tr n a. V khí chính y u c a h là cung tên, h có th v a phi ng a va b n cung bách phát bách trúng. Theo sách v , m i k binh Mông C th ưng mang hai lo i cung, m t lo i b n g n và m t lo i b n xa (có th t i 300 mét). Túi ng c a h mang ưc n 60 m i tên, có lo i b n th ng ưc áo giáp, có lo i khi b n ra có ti ng rít dùng truy n tín hi u. Quân s c a h l i r t có k lu t và nh y bén trong chi n tr n. i ưng ng ưi Khi t an thành l p n ưc Liêu, mc dù ch bao g m m ươ i b t c, dân s ch non m t tri u nh ưng c ng ã khi n cho ng ưi Trung Hoa iêu ng. C ng phía b c, ng ưi N Chân (t c Mãn Châu) tuy luôn luôn b t hòa v i ng ưi Khi t an nh ưng l i c ng e d a n ưc Tàu. Ng ưi N Chân l i có trình k thu t quân s khá cao, bi t s d ng nh ng lo i chi n xa và súng b n á nên ã ti n ánh nh ng thành th c a T ng tri u mi n bc m t cách d dàng. Ti cu i th k th 12, khí h u mi n quan ngo i tr nên kh c nghi t. Nhi u vùng b h n hán lâu n m khi n cho các th o nguyên b khô cháy, thi u th c ph m cho nh ng b y gia súc. sinh t n h ch còn n ưc nhòm ngó cái kho th c ph m ph ươ ng nam và ng ưi khai thác ưc c ơ h i là Thành Cát T ư Hãn (Chinggis hay Ghengis Khan 1162-1227) m t nhân v t n i danh trong l ch s th gi i. Thành Cát T ư Hãn là m t con ng ưi khát máu, thích chém gi t và chinh ph c. Ông ta ã t ng tuyên b r ng “N i vui s ưng nh t c a con ng ưi là ánh b i ưc k thù, s n ui h , c ưp tài v t, ch ng ki n thân nhân h khóc than, c ưi ng a c a h và ot l y v con h làm tài s n c a mình”[3]. Sau khi th ng tr ưc nhi u b lc g m nhi u s c dân khác nhau, Thành Cát T ư Hãn xây d ng m t i quân tinh nhu và tr thành m t lãnh t . N m 1206, các b t c tôn ông ta lên làm i Hãn (Universal Ruler) ngh a là chúa t c a các b l c khác. Thành Cát T ư Hãn li n t
6. ch c l i l c l ưng, thay vì cho m i b l c theo c ơ ch riêng, ông t p trung l i thành m t quân i duy nh t theo h th ng th p phân, c m i 1000 k s thành m t ơ n v , ng ưi ch huy ưc cha truy n con n i và ch tuân hành quy n l c duy nh t ca i Hãn mà thôi. Ngoài vi c khai thác ưc s tr ưng c a mình là s di ng nhanh và k thu t chi n u, Thành Cát T ư Hãn còn thi n ngh trong vi c iu quân, áp d ng ưc binh pháp m t cách tài tình, k c ba m t giáp công, trá b i, trá t u và bi t liên minh úng lúc v i k thù. Ông ta c ng bi t s d ng n i gián (espionage and intelligence) thu l ưm tin t c tr ưc khi t n công. Thành Cát Tư Hãn c ng qui nh l i pháp ch , ch vi t và t ra là m t ng ưi có tài t ch c, l y k lu t s t và nghiêm hình cai tr . Ông t ch huy m t oàn thân binh ch ng m t v n ng ưi là nh ng binh lính có kh n ng nh t tuy n ch n trong các b l c. Sau khi c ng c th c l c r i, Thành Cát T ư Hãn sai ng ưi chiêu hàng các b l c, ai th n ph c thì ưc yên còn n u ch ng l i s b tàn sát không th ươ ng ti c. Ch trong hai n m 1212-1213 có n h ơn chín m ươ i thành b san thành bình a. Khi h chi m kinh ô n ưc Kim c a ng ưi N Chân n m 1215, thành ph này b t cháy n h ơn m t tháng m i h t. N m 1218, m t oàn th ươ ng nhân ng ưi H i ưc Thành Cát T ư Hãn b o h b c ưp t i n ưc Khwarizm (Hoa Thích T Mô) d n n vi c quân Mông C ti n vào Trung ông r i tràn qua t n ông Âu. Trong ba n m nhi u tri u ng ưi b tàn sát, k c àn bà con tr , th m chí c súc v t c ng b gi t sch. Chính chi n d ch này ã làm cho ng ưi Mông C n i ti ng v s dã man và nh ng n ơi nào kháng c l i h s b tiêu di t không th ươ ng ti c. Hai ng ưi con trai th hai và th ba c a Thành Cát T ư Hãn là Chagatai và Ogedei ch huy oàn quân này và quân i em v nh ng bao y tai ng ưi làm ch ng tích chi n th ng. Sau khi h thành Nishapur, bao nhiêu c ư dân u b gi t s ch, u c a h ưc ch t thành ba ng, àn ông, àn bà, tr con. Các s gia ã t ng k t cu c vi n chinh này
7. là 700,000 trong thành Merv, 1,600,000 ng ưi t i Heart và 1,747,000 ng ưi t i Nishapur.[4] Ch trong g n 20 n m cho t i khi Thành Cát T ư Hãn ch t (1227), qu c Mông C ã bành tr ưng g n kh p châu Á su t t Mãn Châu n t n Trung ông. Khi Thành Cát T ư Hãn t ng t t tr n, nh ng ng ưi con ông ta tranh nhau ngôi v nh ưng sau cùng, ng ưi th ba là Oa Khoát ài (Ogodei) ánh b i nh ng ng ưi khác và tr thành i Hãn. Oa Khoát ài ti n ánh ph n còn l i c a n ưc Kim tràn xu ng ph ươ ng Nam c ng nh ư bành tr ưng qua phía Tây, chi m c Moscow, Kiev và ông Âu. Tuy ng ưi Mông C lúc ó ch 1.5 tri u, h tr thành s c m nh vô ch vì bi t sáp nh p nh ng o quân c a các b l c hay dân t c khác d ưi quy n ch huy c a h . H khai thác ưc nh ng ưu im c a i ph ươ ng trong ó ph i k các chi n xa c a ng ưi N Chân và th y quân c a ng ưi Hán, s d ng nh ng võ khí m i thu ưc làm ph ươ ng ti n t n công. Trong nh ng l n ti n ánh n ưc ta, ng ưi Mông C ã dùng nh ng chi n thuy n c a nhà T ng. Trong khi nh ng c n th n mu n du m c hóa ng ưi Hán, bi n mi n B c n ưc Tàu thành ng c cho gia súc thì v t t ưng c a Oa Khoát ài là Gia Lu t S Tài (Yelu Qucai, g c hoàng t c Khi t an) ã khuyên ông ta theo ui m t chính sách vn minh h ơn. ó là ánh thu nông dân b ng vàng b c, l a là, thóc lúa. Nh ng sc dân du m c theo o H i vùng Trung Á ưc giao nhi m v thu thu và chính vì th h b c ng ưi Hoa l n ng ưi Mông C ghét b . Tuy nhiên ph i n khi cháu n i c a Thành Cát T ư Hãn là H t T t Li t (Khubilai) lên ngôi thì qu c Nguyên Mông m i phát tri n n c c im. H t T t Li t thiên ô t Karakorum Mông C v B c Kinh, khi ó có tên là i ô và n n m 1271, ông ta i qu c hi u là Nguyên, t ch c tri u ình theo nghi th c nhà T ng. Tr ưc ây, sông l ch mi n Nam Trung Hoa v n là nh ng chi n l y thiên nhiên ng n ch n b ưc chân c a oàn k binh Mông C nh ưng sau khi chi m ưc mi n
8. Bc, h ã tâm xây d ng m t i chi n thuy n. N m 1268 h vây hãm thành Tươ ng D ươ ng (Xiangyang), m t thành ph H B c, c a ng huy t m ch xu ng mi n h l ưu sông D ươ ng T . Cu c công hãm kéo dài n n m n m, s d ng hàng ngàn thuy n bè và hàng v n binh s . Các chuyên viên h i quân ng ưi Hán, Tri u Tiên, N Chân, Hi H t và Ba T ư ưc iu ng vào vi c ch t o các lo i chi n thuy n. K s ư ng ưi Muslim ch t o nh ng súng b n á có th ném nh ng t ng á nng hàng tr m pounds. Hai bên u ph i d a vào thuy n bè chuyên ch quân nhu, th c ph m và ti p li u. V phía nhà T ng, v n ch huy t ươ ng i l ng l o. Nhà vua lúc ó còn nh tu i và các i th n m i ng ưi m t ý, không th ng nh t. Sau khi quân Mông C v ưt qua ưc Tr ưng giang, bà Thái H u xu ng chi u C n v ươ ng và kh p n ơi nhân dân n i lên h ưng ng. Th nh ưng ng ưi Mông C l i s d ng chi n thu t tàn sát th uy gi t s ch nh ng th tr n nào ch ng tr l i h nên sau cùng tri u ình ph i u hàng tránh máu[5]. Nh ng tôn th t nhà T ng ch y v vùng duyên h i c gng ch ng tr thêm ưc ba n m nh ưng t i n m 1279 thì b hoàn toàn tiêu di t. Ti th i k này, tuy ng ưi Mông C cai tr m t khu v c r t r ng l n nh ưng h không còn th ng nh t là m t qu c mà ã chia thành nhi u khu v c d ưi quy n ca nh ng hoàng thân qu c thích m i khu v c ch u nh h ưng c a v n hóa vùng b cai tr và h th ưng ánh l n nhau. phía tây, h h i nh p v i v n minh H i giáo (Islam) c a ng ưi Th (Turkish) hay Thiên chúa giáo (Christanity) trong khi qu c phía ông thì nh ng n n v n minh b n x c a Kh ng, Ph t, Lão có ưu th . Mc d u ng ưi Mông C không mu n b ng hóa vào v n minh Hán t c và ư a ra nhi u lu t l kh t khe tr n áp và phân chia gi a ng ưi th ng tr và k b tr , h vn tiêm nhi m n p s ng có v n hóa và v n minh c a ng ưi Trung Hoa. Nhi u nh ch cai tr và sinh hot c a Trung Hoa ưc b t ch ưc k c h th ng thi c , in ch m c d u v n ưu ãi ng ưi Mông C và r t kh t khe v i ng ưi b n x .
9. V chính sách, ng ưi Mông C phân chia dân chúng ra thành m ưi giai c p v i bn th b c chính. Ng ưi Mông C có v trí cao nht, k n là các dân t c ngoài t Trung Hoa, ch y u là các vùng quan ngo i phía b c ưc g i là s c m c nh ư Hi (Uighurs), Th (Turks), T ng (Tibetans), Tây H (Tanguts), Ba T ư (Persians) , d ưi n a là Hán Nhân là nh ng ng ưi c ng m i b chinh ph c nh ưng ph ươ ng bc n ưc Tàu nh ư Khi t an (Khitans) hay N Chân (Jurchens). H ng th p nh t là khu v c ng ưi Hán chính g c c a nhà Nam T ng ưc g i là Nam Nhân[6]. Các giai c p này b i x phân bi t, thu má và lu t l thi hành c ng khác, Nam nhân hu nh ư r t ít ưc b nhi m vào nh ng ch c v hành chánh. H c ng b c m oán nhi u th và n u ph m t i thì s b nh ng hình ph t r t kh t khe. Ng ưi Hán không ưc quy n l y ng ưi Mông C làm v nh ưng ng ưi Mông C thì có quy n n p thi p ng ưi Hán. Thành th , ng ưi Hán càng c m thù b n d t c kém v n minh, dã man, n u ng nh m nhoàm, ng ưi hôi hám d ơ b n ang cai tr trên u trên c h[7]. Trong m t cu c chi n mà k th ng tr n có trình kém c i h ơn k b i tr n, hi n t ưng ngh ch hành c ng là chuy n bình th ưng. TÌNH TH CU I TRI U NGUYÊN Mt trong nh ng c tính c a tri u Nguyên là tuy h cai tr r t tàn ác nh ưng l i r t ci m và bao dung trong vi c i x v i các tôn giáo. Trong khi Âu Châu có nh ng cu c thánh chi n r i ti p theo là thanh tr ng d giáo (inquisition), chém gi t ng ưi khác o r t m máu thì tri u i c a ng ưi Mông C l i ưu ãi m i hàng giáo ph m t các o s t i s ư sãi, l t ma, và c nh ng ng ưi Thiên Chúa giáo m i truy n qua. Các tu s ưc mi n sai d ch (corvee) và có nhi u c quy n. Tuy nhà Nguyên có ôi khi liên minh v i m t tôn giáo này ti n ánh m t tôn giáo khác nh ưng vì lý do quân s và bành tr ưng h ơn là s b t ng v tín ng ưng[8]. Tri u Nguyên c ng tin dùng ng ưi ngo i qu c h ơn ng ưi Hán và ph n l n các ch c v hành chánh quan tr ng trong tay ng ưi Mông C và nh ng s c dân mi n Tây V c. Trong tri u có c nh ng ng ưi Âu Châu làm quan, và Marco Polo m t
10. ng ưi Ý ã trong tri u c a H t T t Li t 17 n m. Cu n ký s Nh ng chuy n du hành c a Marco Polo (The Travels of Marco Polo) xu t b n t i Nuremberg n m 1477 ã mang ti ng vang r t l n t i Âu Châu v s huy hoàng c a mi n ông Á. V tôn giáo, nhà vua ã chuy n h ưng t sùng bái Thi n Tông Trung Hoa sang Mt Tông Tây T ng vì M t Tông có nhi u l nghi, c u cúng và t ng l Tây Tng cng quen thu c h ơn v i vi c can d vào tri u chính. Hoàng h u Chabi r t m o và a con u ã mang tên Tây T ng là Dorji. Các l t ma Tây T ng tr nên l ng quy n, khai qu t c các l ng t m ti n tri u tìm châu báu. Còn ng ưi H i Tây Vc (Muslim) thì l i càng t h i h ơn, ngoài vi c thu tóm h t tài nguyên và c quy n nhi u ngành buôn bán, h còn óng vai trò thu thu cho tri u ình nên ng ưi Hán coi h là nh ng hung th n ác sát. Cu c s ng m i lúc m t thêm áp b c nh t là nh ng n m sau cùng c a nhà Nguyên khi chi phí m i lúc m t gia t ng, thu má mi lúc m t n ng, có ti n tri u ình ph i ra l nh cho in thêm ti n gi y và vì th n n l m phát càng cao. Nh ng cu c vi n chinh ánh Nh t B n, Java, i Vi t, Chiêm Thành càng làm cho qu c kh tr ng r ng và chính ó là giai on suy tàn ca qu c Nguyên Mông. Khi H t T t Li t (Kubilai) t tr n n m 1294, cháu n i ông ta Temur Oljeitu (Chân Kim c M c Nh , 1265-1307) lên n i ngôi (Nguyên Thành Tông). n khi Oljeitu ch t n m 1307, tình th tr nên b t n. Trong 26 n m t 1307 n 1333 có n b y i vua, luôn luôn có nh ng tranh giành quy n l c, ám sát, tiêu di t l n nhau gi a các phe phái. n khi Toghan Temur (Nguyên Hu Tông Th a Hoan c M c Nh ) lên ngôi n m 1333, lúc y m i 13 tu i thì quy n hành vào trong tay viên thái s ư Ba Diên, m t ng ưi ưa ra nhi u iu lu t r t hà kh c phân bi t Hán – Mông, ch ng h n nh ư c m ng ưi Hán mang v khí và ra ch th tiêu di t nm h l n nh t c a Hán t c tính ra là i a s ng ưi Trung Hoa[9]. Hu Tông làm vua c th y 33 n m nh ưng không còn m nh nh ư nh ng i tr ưc. Sau nhi u nm không chinh chi n, kh n ng quân s c a h suy gi m, l i thêm m t mùa d ch
11. t t i nhi u n ơi khi n cho lòng ng ưi càng thêm oán gi n. Theo s sách, dân s Trung Hoa tr ưc khi ng ưi Mông C cai tr vào kho ng 100 tri u thì n cu i i Nguyên ch còn ch ng 60 n 80 tri u ng ưi[10]. Trong khi nhà vua ch ham mê tu s c và tin dùng b n L t Ma Tây T ng, quy n hành d n d n l t vào tay nh ng tưng lãnh. ch ng l i v i nh ng cu c n i d y, nhà Nguyên cho phép nh ng ng ưi có th lc t i các a ph ươ ng ưc t ch c quân i riêng b o v cho mình. Theo nh ng tài li u m i ây, có n hai m ươ i cu c kh i ngh a l n trên toàn qu c. Tuy nh ng i quân a ph ươ ng này giúp tri u ình tr n áp ưc nh ng s quân cát c nh ưng c ng khi n cho tri u ình suy y u i nhi u và th l c c a nh ng thân v ươ ng càng gia t ng. Trong vùng t Hoài mi n b c Trung Hoa, Chaghan Temur, m t a ch thu c s c t c H i Uighur ã tr nên l y l ng vì có công ánh d p nhi u v ni d y và tr thành m t thân v ươ ng quy n uy[11]. N m 1362, Chaghan b m t hàng t ưng m ưu sát.[12] NH NG CU C N I D Y Ph ươ ng Qu c Trân: Cu i i Nguyên tình hình chính tr suy i, dân chúng b áp b c l i thêm kinh t th t b i, m t mùa ói kém liên miên nên âu âu c ng có nh ng cu c n i d y. Nm Chí Chính th ba (1343) Chu Quang Khanh Qu ng Châu n i lên. N m Chí Chính th 8 (1348) Ph ươ ng Qu c Trân Hào Châu (nay thu c Lâm H i, Tri t Giang) làm lo n k t t nh ng ng ưi cùng kh ven bi n i n c ưp các thuyn buôn. Quan hành t nh Tri t Giang là óa Nhi Ch Ban em quân ánh ui tuy lúc u có th ng th nh ưng sau l i thua luôn, t ó Ph ươ ng Qu c Trân làm ch m t gi i d c theo b b . n n m 1451, tri u ình sai B t La Thi p M c Nhi chinh ph t b Ph ươ ng Qu c Trân dùng h a công khi n quân Mông C b ch t ui n quá n a, B t La Thi p M c Nhi b b t s ng. Các n ơi khác c ng n i lên theo khi n tri u ình không sao d p h t ưc ph i ra chi u chiêu d . Anh em Ph ươ ng Qu c
12. Trân nghe l i ra hàng ưc phong làm nh H i Úy. H Ph ươ ng hàng r i l i ph n, c th m y l n, tri u ình c ng không sao có th tr ưc. Th l c c a Ph ươ ng Qu c Trân m i lúc m t to, quan ch c ưc phong c ng càng ngày càng l n. n nm Chí Chính th 16 (1456) y lên n ch c V n H H u, n n m sau lên Giang Tri t hành t nh tham tri chính s . Tuy y nh n quan t ưc nhà Nguyên nh ưng trên th c t là m t s quân lãnh chúa m t vùng Khánh Nguyên, Ôn, ài. Hàn S ơn ng, L ưu Phúc Thông: i Nguyên các tôn giáo ưc ưu ãi, các L t Ma Tây V c càng ưc tr ng vng, dâm lo n cung vi t i tri u ình, trong dân chúng thành lo n B ch Liên Giáo. S d g i là B ch Liên giáo vì b t ngu n t B ch Liên Xã trong Ph t giáo, T nh tông do cao t ng i T n là Tu Vi n thành l p nh ưng khi truy n trong dân gian tr thành m t chi phái tôn giáo nhi u mê tín. Hàn S ơn ng ng ưi V nh Bình v n là giáo B ch Liên giáo chiêu t p dân chúng, n m Chí Chính nguyên niên (1440) tuyên ngôn kh u hi u “Ph t Di L c xu ng tr n, Minh chúa ra i[13]” không khác gì kh u hi u “Tr i xanh ã ch t, Tr i vàng hi n ra[14]” c a gi c Hoàng Cân i Hán m t. Hàn S ơn ng t x ưng là cháu tám i vua T ng Huy Tông sau ưc thêm nh ng nhóm khác c a L ưu Phúc Thông, Tuân o, La V n T k t h p. Th i ó úng vào lúc Gi L (Toghto) ang p ê ch ng l t sông Hoàng Hà, L ưu Phúc Thông li n bí m t sai ng ưi t c m t pho t ưng á m t m t, chôn s n Hoàng Lng C ươ ng, r i phao ngôn r ng: “T ưng á m t m t ng chê, ào sông thiên h t b n i lên[15]”. Khi phu phen ào th y t ưng á này lòng ng ưi tr nên dao ng nên h L ưu bèn gi t trâu en, ng a tr ng bí m t liên l c v i Hàn S ơn ng kh i s . Tuy nhiên vi c b i l , Hàn S ơn ng b huy n quan phát giác em quân b t ưc. V Hàn là D ươ ng th cùng con là Hàn Lâm Nhi ch y thoát. L ưu Phúc Thông bèn tp h p ng ng ánh vào D nh Châu (nay thu c An Huy) r i chia binh ra ánh các n ơi, thanh th r t l n, quân có n h ơn m ưi v n ng ưi. Tuân o ưc
13. phong làm m ưu s (1451). Quân c a y u chít kh n nên còn g i là H ng quân, hay H ươ ng quân. Quân Nguyên ra s c ánh d p mà không xong. Nhân d p L ưu Phúc Thông n i lên, Lý Nh Tiêu Huy n , Quách T H ưng Hào Châu c ng n i lên theo. Quân Nguyên em i binh n ánh b thua to. N m 1455, L ưu Phúc Thông tìm ưc con trai c a Hàn S ơn ng là Hàn Lâm Nhi tôn lên làm hoàng , t hi u là Ti u Minh V ươ ng, óng ô Hào Châu qu c hi u là T ng, là n m Long Ph ưng nguyên niên. M D ươ ng th ưc tôn làm Thái H u, Tuân o, Th nh V n Úc làm Th a T ưng còn L ưu Phúc Thông và La V n T làm Bình Ch ươ ng Chính S . Th nh ưng ch ng bao lâu vì th y Tuân o chuyên quy n, Lưu Phúc Thông bèn gi t i t mình làm Th a T ưng. T Th Huy và Tr ươ ng S Thành: Cùng th i gian L ưu Phúc Thông và Lý Nh , Quách T H ưng n i lên còn có T Th Huy. T Th Huy tên th c là Trinh v n làm ngh buôn vi, th ưng qua l i t K Châu. Th i ó có Bành Oánh Ng c, Nghê V n Tu n, Trâu Ph Th ng th y Th Huy t ưng m o khôi ngô, cho r ng có t ưng phi th ưng nên suy tôn lên làm minh ch , kh i binh ch ng l i Nguyên tri u. N m Chí Chính th 11 i Nguyên Hu Tông, T Th Huy x ưng , qu c hi u là Thiên Hoàn, phong Trâu Ph Th ng làm Thái S ư. T Th Huy tuy chi m ưc m t khu v c r ng l n nh ưng không tài cai qu n b thu c thành th n n m Chí Chính 20 thì b m t b t ưng là Tr n Hu L ưng gi t ch t. Tr ươ ng S Thành ng ưi t Thái Châu, cùng hai em S c, S Tín làm ngh buôn mu i, tính tình hào s ng r ng rãi nên ưc nhi u ng ưi quí m n. Th i ó phu phen b hà hi p nh ưng không có ai lãnh o, S Thành bèn kêu g i ng lên ưc m i ng ưi b u làm minh ch chi m l y các thành Thái Châu, H ưng Hóa. N m Chí Chính th 13 t x ưng là Thành V ươ ng, t qu c hi u i Chu, niên hi u Thiên Hu.
14. Thanh th Tr ươ ng S Thành càng lúc càng l n, vua nhà Nguyên ph i sai Thoát Thoát Thi p M c Nhi em i quân n ánh. Tuy nhiên khi Tr ươ ng S Thành ki t lc s p u hàng thì Nguyên Hu Tông nghe l i dèm pha phái Thoát Thoát em quân xu ng Vân Nam nên h Tr ươ ng m i thoát n n. T i th i k ó, nhóm H ng Cân c a L ưu Phúc Thông ã hùng c chi m óng nhi u vùng r ng l n mi n B c, Tr ươ ng S Thành bèn th a th quân Nguyên ph i lo ánh nhau v i nh ng th l c ó bèn xua quân ti n chi m vùng Giang Nam. Chi m ưc Giang Nam r i, Tr ươ ng S Thành tr nên sa a, ham mê t u s c. B t ưng c a L ưu Phúc Thông là Chu Nguyên Ch ươ ng th y h Tr ươ ng tr i rng bèn em quân t n công, b t ưc em trai Tr ươ ng S Thành là Tr ươ ng S c. N m 1357 (Chí Chính th 17) Tr ươ ng S Thành ra hàng nhà Nguyên, em quân t n công gi t ưc L ưu Phúc Thông, ui ưc Hàn Lâm Nhi. Nm Chí Chính th 23 (1363), Tr ươ ng S Thành òi ưc phong làm Ngô V ươ ng nh ưng tri u ình không thu n, y li n t l p m t cõi, phong cho em S Tín làm th a tưng, tin dùng b n v n nhân. Chu Nguyên Ch ươ ng khi ó ã tr ưc Tr n H u Lưng r i li n sai T t, Th ưng Ng Xuân em hai m ươ i v n quân t n công, các t ưng c a Tr ươ ng S Thành l n l ưt u hàng Chu Nguyên Ch ươ ng. Quân Minh vây ánh Bình Giang, dùng i pháo b n vào, Tr ươ ng S Tín t tr n, Tr ươ ng S Thành ph i t sát. Tr n H u L ưng: Ngoài Chu Nguyên Ch ươ ng, có l Tr n H u L ưng là ng ưi áng ưc ý nh t. Tr n H u L ưng có th nói là nhân v t s hai trong t t c nh ng cu c n i d y cu i i Nguyên tranh giành ngôi v bá ch v i Minh Thái T . M t im áng nói khác là theo i Vi t s ký b n k thì Tr n H u L ưng chính là con trai c a Chiêu Qu c V ươ ng Tr n Ích T c (con trai th n m vua Tr n Thái Tông) sang hàng Nguyên nh ưng không có gì làm ch c ch n nên Khâm nh Vi t S ã bác b chuy n này[16].
15. Theo s Tàu, Tr n H u L ưng là con m t nhà thuy n chài, lúc nh ham h c nên khá gi i v n ch ươ ng, có hi ã làm m t chân nha l i trong huy n. Khi T Th Huy kh i binh, L ưng gia nh p binh i c a Nghê V n Tu n, l p ưc nhi u chi n công, lên n lãnh binh Nguyên Soái. Lúc ó Nghê V n Tu n quy n hành khuynh loát c T Th Huy có ý mu n gi t ch t mình lên làm vua. Th Huy ph i ch y tr n vào trong quân c a Tr n H u L ưng, H u L ưng li n nhân c ơ h i ó h giá em quân t n công Nghê V n Tu n c u T Th Huy nên ưc th ng lên Bình Ch ươ ng Chính S . V sau Tr n H u L ưng em quân phá ưc An Khánh, r i qua sông chi m luôn Long H ưng, Th y Châu, Cát An, Thi u Võ tr thành th l c m nh nh t vùng nam sông D ươ ng T . Khi ó lãnh a c a Tr n H u L ưng ã sát v i khu v c c a Chu Nguyên Ch ươ ng nên ang lúc y ph i phòng ng quân Nguyên, Chu Nguyên Ch ươ ng li n sai Th ưng Ng Xuân t n công l y m t t Trì Châu, hai bên tr thành th n ưc l a. T khi thanh th tr nên l ng l y, Tr n H u L ưng có ý mu n tr kh T Th Huy t mình lên làm vua. N m Chí Chính th 20, Tr n H u Lưng gi t T Th Huy lên ngôi hoàng i qu c hi u là Hán, c i niên hi u thành i Ngh a nguyên niên. Tuy nhiên các b h c a T Th Huy không ph c nên u b i c thành th Tr n H u L ưng b Chu Nguyên Ch ươ ng ánh thua my tr n li n. N m i Ngh a th t ư (1363), hai bên i chi n t i h Bà D ươ ng, Trn H u L ưng thua to b trúng tên ch t trên sông C u Giang, con là Tr n Lý k v n m sau thì v hàng Chu Nguyên Ch ươ ng. Chu Nguyên Ch ươ ng: Nhân v t ã thu ho ch ưc th ng l i sau cùng l p nên m t tri u i m i là Chu Nguyên Ch ươ ng. Chu Nguyên Ch ươ ng tui tr nghèo kh , h c hành r t ít nh ưng là con ng ưi tính toán, nhìn xa trông r ng. Cha m m t s m, Chu ph i vào chùa c o u làm s ư s ng qua ngày. C theo dã s , ông là ng ưi x u xí, m t l ưi cày, y nt ru i. Tuy nhiên theo dung m o mà h a gia trong triu v thì c ng r t oai nghi,
16. có l khi lên ngôi n u ng y , y uy quy n t ưng m o c ng vì th mà bi n i. Chu Nguyên Ch ươ ng nhìn th y th c c khó lòng có th kh i binh mi n B c nên tìm ưng gây thanh th mi n Nam sông D ươ ng T . V sau ưc Liêu V nh Trung và Du Thông H i Sào H giúp nên tìm ưc ưng xuôi nam. Chu Nguyên Ch ươ ng chi m ưc m y thành nghiêm c m s t t không ưc c ưp bóc nh ư nh ng nhóm khác nên i n âu c ng ưc dân chúng ón r ưc r t là n ng hu. N m Chí Chính th 16 (1356), Chu Nguyên Ch ươ ng chi m Kim L ng, i thành ph ng Thiên b ngoài th n ph c L ưu Phúc Thông và Hàn Lâm Nhi, coi mình là th n t nhà T ng nên ưc phong là Ngô Qu c Công. K t ây, Chu Nguyên Ch ươ ng có hai b m t, bên ngoài coi nh ư là m t b t ưng ca Hoàng nhà T ng (Hàn Lâm Nhi) nh ưng th c t h Chu có toàn quy n hành ng nh ư m t s quân. V sau Chu Nguyên Ch ươ ng sai T t, ng D , Th ưng Ng Xuân các t ưng em quân chi m các n ơi, m r ng a bàn ho t ng. Khi ó, các n ơi chung quanh Chu Nguyên Ch ươ ng có Tr n H u L ưng x ưng Hán t Giang S, Tr ươ ng S Thành x ưng Chu ông Ngô, Minh Ng c Trân x ưng H Ba Th c ba m t nhòm vào, tình th th t là nguy hi m. Tuy nhiên d ưi tr ưng h Chu có nh ng m ưu s gi i nh ư Lý Thi n L ươ ng, L ưu C ơ, Tng Liêm, bên ngoài l i có nh ng t ưng tài nh ư T t, Th ưng Ng Xuân, D ng D nên d n d n bình nh ưc nh ng s quân chung quanh. n th i k này, Chu Nguyên Ch ươ ng t cm th y mình ã s c th ng nh t Trung Hoa nên sai ng ưi l t thuy n gi t ch t Hàn Lâm Nhi (con c a Hàn S ơn ng, vua nhà T ng) vào tháng giêng n m 1366 và sau ó không còn nhân danh tri u ình bù nhìn này ra l nh n a[17]. Tr n Hu L ưng b di t t n m 1364, k n là Tr ươ ng S Thành b gi t n m 1367, và Ph ươ ng Qu c Trân u hàng cu i n m ó. Sau khi ã d p ưc nh ng i th áng ng i nh t, Chu Nguyên Ch ươ ng m nh ng chi n d ch l n t n công lên mi n b c và ng th i bình nh n t nh ng n ơi l t mi n nam.
17. Nm Chí Chính th 27 (1367), Chu Nguyên Ch ươ ng phong T t làm Chinh L i t ưng quân, Th ưng Ng Xuân làm phó t ưng em hai m ươ i nh m v n quân ti n lên ánh vào kinh ô nhà Nguyên, l i phái m t b ph n khác tiêu di t ám tàn quân c a Ph ươ ng Qu c Trân và nh ng d ư ng c a các nhóm khác còn sót t i Vân Nam, H Qu ng. Ch tr ươ ng c a Chu Nguyên Ch ươ ng là l y S ơn ông tr ưc ng n ch n ưng ti n c a quân Mông C , ng th i chi m l y Hà Nam ch n ti p vi n r i sau l y ng Quan ba m t cùng ti n v i ô. Ngày 23 tháng giêng n m 1368, Chu Nguyên Ch ươ ng lên ngôi Hoàng t qu c hi u là Minh, niên hi u H ng Võ. Nh ng ai không tán thành vi c lên ngôi c a ông ta v sau u b gi t c . V vi c t qu c hi u là Minh, nhi u s gia ã cho r ng h Chu mu n kh ng nh s hi n di n c a Minh Giáo trong quá trình n i d y nh ưng cho t i nay c ng v n ch là m t gi thuy t. Tôn giáo, k c các nhóm Di L c Tông, Bch Liên Giáo, Minh Giáo có th có ít nhi u ng sau l ưng nh ng v kh i ngh a nh ưng không ph i là m t l c l ưng duy nh t. Kim Dung có l ã m ưn lý lu n này ca Ngô Hàm (Wu Han)[18] , m t s gia n i ti ng c a Hoa L c khi b t u vi t b Thiên Long Ký n m 1961. n tháng 10 n m 1368, vua nhà Nguyên cùng qu n th n b ch y ra m c b c và Chu Nguyên Ch ươ ng ti n quân vào kinh ô. T m t ng ưi cùng inh nghèo kh có lúc ph i làm “sãi chùa quét lá a”, ông ã lên ngôi m t cách v vang tu i 40 và ln u tiên trong l ch s Trung Hoa, m t oàn quân do m t lãnh t t mi n nam sông D ươ ng T ã ti n lên ui ưc ng ưi Mông C ra ngoài biên i. vào th i bu i này chúng ta không th y ưc s huy hoàng ó nh ưng n u nh l i r ng mi n Bc ó ã n m trong tay ng ưi Thát át 432 n m qua các tri u i Liêu, Kim, Nguyên thì m i th y r ng ó là m t th ng l i r t to l n c a gi ng dân nông nghi p i v i gi ng dân du m c, phá tan cái huy n tho i s c m nh c a nh ng k s t sa mc.
18. Trong nh ng n m k ti p, m t m t Chu Nguyên Ch ươ ng tiêu di t t t c nh ng mm n i lo n có th có, m t khác ưa ra m t chính sách ng hóa qui mô, tiêu di t bng võ l c, cai tr b ng nghiêm lu t và lo i tr nh ng t ch c tôn giáo trong ó k c nh ng t ch c tr ưc ây ã ng h ông ta. THIÊN LONG KÝ, TI U THUY T VÀ L CH S Nhi u ng ưi c xong b Thiên Long Ký ã ch c l ưi than th m Tr ươ ng Vô K ã cho Chu Nguyên Ch ươ ng l a m t cách d dàng, và xem ra công cu c u tranh l t tri u Nguyên c ng không có gì khó kh n l m. Th c t , ngay t n m 1340 thì ã b t u có nh ng cu c n i d y và riêng Chu Nguyên Ch ươ ng, ông ta ph i chi n u liên t c g n hai m ươ i n m m i thành công trong vi c ui ưc ng ưi Mông C ra kh i Trung Hoa. Th ng l i c a Chu Nguyên Ch ươ ng có nh ng y u t khách quan không th ph nh n ưc và ph i nói r ng h Chu là ng ưi có chí khí h ơn t t c nh ng s quân khác. Trong khi h u nh ư t t c m i ng ưi m t khi có chút thành t u u x ưng , xưng v ươ ng, Chu Nguyên Ch ươ ng ã nghe theo l i khuyên c a Chu Th ng áp dng ba iu: - Th nh t là xây d ng m t c n c a th t v ng ch c (cao trúc t ưng) là Kim Lng, m t n ơi hi m y u, ngoài ánh vào thì khó, trong ánh ra thì d làm n ơi óng ô. - Th hai là tích tr l ươ ng th o (qu ng tích l ươ ng), khai kh n t ai khuy n khích canh nông làm k lâu dài. Trong khi nh ng ng ưi khác ch tr ươ ng ánh c ưp các nhà giàu l y ti n c a nuôi quân, Chu Nguyên Ch ươ ng dùng k t ch c qu n chúng, phát tri n l c l ưng làm k sâu r b n g c. - Th ba là ng v i vàng x ưng v ươ ng (hoãn x ưng v ươ ng) ngh a là không t o cho mình thành m t cái gai trong m t ng ưi Mông C c ng nh ư s k v i các nhóm khác. Trong khi ta th y L ưu Phúc Thông l p Hàn Lâm Nhi lên làm vua (dù danh ngh a k th a T ng tri u), T Th Huy l p tri u i Thiên Hoàn, Tr n H u L ưng
19. lp nên nhà Hán, Minh Ng c Trân l p nên nhà H thì Chu Th ng khuyên Chu Nguyên Ch ươ ng ti p t c danh ngh a th n t nhà T ng, dùng niên hi u Long Ph ưng mang chính ngh a v cho mình. Nh ư th ta th y Chu Nguyên Ch ươ ng là ng ưi bi t n nh n, có chí l n ã ành mà cng nhìn xa trông r ng khác h n v i ám th o kh u khác t mãn v i nh t kho nh giang s ơn có ưc trong tay r i i vào ch kiêu c ng, xa x và khinh ch. Mt nhân v t th hai chúng ta c ng ph i ý n là cha c a Qu n Chúa Tri u Mn, ng ưi con gái Mông C xinh p l m m ưu nhi u k sau tr thành v c (?) ca Tr ươ ng Vô K : Nh D ươ ng V ươ ng Sát Hãn c M c Nh . c M c Nh là phiên âm c a ch Temur, v n là m t h g c H i (Uighur) m n B c Tân C ươ ng. Chaghan Temur t là Diên Th y còn ưc g i d ưi tên Sát Hãn Thi p M c Nhi, ông t ng t theo quân Mông C n vùng Hà Nam, s ng t i vùng Tr m Khâu, cha là L ươ ng V ươ ng A L ài. N m Chí Chính th 12 (1352) em quân ánh v i gi c Hng Cân ưc phong làm t L Hoa Xích ph Nh Ninh (tu n ph ) tr n áp m máu nh ng cu c n i d y Hà Nam, Thi m Tây, S ơn Tây. N m Chí Chính 19 (1359), Chaghan em quân vây Bi n L ươ ng ui ưc Hàn Lâm Nhi, L ưu Phúc Thông ph i b ch y ra An Phong. N m 1361, Chaghan em quân t n công S ơn ông, chiêu hàng ưc b n in Phong V ươ ng S Thành r i công hãm Quan Châu, ông X ươ ng, ông Bình, T Ninh, T Nam, ưc th ng lên Trung Th ư Bình Ch ươ ng Chính S . N m 1362, ông ta b b n hàng t ưng in Phong V ươ ng S Thành gi t ch t. Quy n bính giao l i cho a con nuôi (v n là cháu g i b ng cu) là Koko Temur (Kh Kh c M c Nh )[19] Ng ưi th hai trong gia ình quí t c này là Koko Temur mà Nguyên S d ch ra là Khoáng Khu ch Thi p M c Nhi, Hán danh V ươ ng B o B o, t c anh trai c a Tri u Mn trong b Thiên Long Ký. Nh ư trên ã nói, theo chính s , ng ưi này là cháu g i Nh D ươ ng V ươ ng b ng c u, c ng là m t nhân v t r t c bi t. Sách chép r ng y ưc Minh Thái T Chu Nguyên Ch ươ ng coi là nh t k nhân mà
20. mt trong ba mi h n trong i ông ta là không b t ưc V ươ ng B o B o. Trong công cu c ánh d p nh ng v n i d y, V ươ ng B o B o l p ưc r t nhi u công lao, l y l ng còn h ơn c Sát Hãn. Tuy nhiên n cu i i Nguyên vì nh ng tranh ch p quy n bính trong tri u ình, chính ng ưi Mông C t làm cho h suy y u vì các thân v ươ ng ánh gi t l n nhau. V ươ ng B o B o m t mình lo ánh ông d p bc, tiêu di t r t nhi u nhân v t quan tr ng c a ngh a quân ưc th ng lên n Hà Nam V ươ ng, th ng l nh toàn b binh quy n nh ưng vì b m t s b t ưng làm ph n nên quân Nguyên thua to, V ươ ng B o B o ph i d n m ưi tám k binh thân tín ch y v m c b c[20]. Cái tên V ươ ng B o B o không nh ng i vào l ch s mà còn ưc truy n t ng dân gian nh ư m t k nhân[21] và v sau khi ng ưi Mông C b ui ra kh i t Trung Hoa r i, y v n còn là m t m i e d a mãi ch ưa d t. Chu Nguyên Ch ươ ng ã nhi u l n d hàng nh ưng V ươ ng B o B o không ch u, còn gi t s gi . Theo Minh Th c L c, Chu Nguyên Ch ươ ng ã b y l n vi t th ư r t th ng thi t, hai l n sai ng ưi tâm phúc ca V ươ ng B o B o ã v hàng sang chiêu d nh ưng không thành công. V ươ ng B o B o ch t n m 1375. Th còn Tri u M n, nàng qu n chúa Mông C v a xinh p, v a khôn ngoan, ch huy m t t p th cao th ông o, em gái c a V ươ ng B o B o, nhân v t có th nói là vai chính th nhì trong Thiên Long Ký là ai? Theo s sách, Khoáng Khu ch Thi p M c Nhi có hai ng ưi em, em trai là Thoát Nhân Thi p M c Nhi, em gái là V ươ ng Th . Thoát Nhân theo anh ánh tr n còn cô em gái thì tu i còn nh , s ng quanh qu n trong vùng Tr m Khâu, Hà Nam ho c vi ông n i là A L ài Bi n L ươ ng. Sau khi quân Minh chi m ưc Hà Nam ri, cô ta s ng bình th ưng nh ư m t ng ưi dân. Chính vì thái kiêu hùng c a Khoáng Khu ch, Minh Thái T c ng kính tr ng lây thân quy n nên nh c ưi Vươ ng Th cho con trai th hai c a ông ta là T n V ươ ng Chu S ng. Tuy nhiên cô em gái c a Khoáng Khu ch c ng qu t c ưng, l y c là còn ang tang cha nên c tuy t l i c u hôn, sau Minh Thái T ph i nh L B Th ưng Th ư ào Kh i
21. ng ra ch hôn, chính th c l p V ươ ng Th làm T n V ươ ng V ươ ng Phi. Th i k ó chính là giai on mà Khoáng Khu ch ã i b i binh l c tan tác và Chu Nguyên Ch ươ ng mu n t m t c ch hòa hi u d hàng nh ưng ã không thành công. Khi Chu S ng t tr n, V ươ ng Th tu n ti t ch t theo ch ng. Sau khi anh ch t ri, em trai V ươ ng B o B o là Thoát Nhân v n ti p t c theo phò Nguyên chúa, ánh nhau v i quân Minh ch ng may b b t r i b gi t. TNG K T Xét nh ng cu c n i d y trong nh ng n m cu i tri u Nguyên chúng ta th y tu n t có ba xu h ưng chính: - u tiên là nh ng anh hùng th o kh u t các bang h i bí m t, các nhóm l c lâm ni lên, v a có tính ch t th o dã, v a có tính cách anh hùng ki u L ươ ng S ơn B c mu n cát c m t ph ươ ng. i di n cho thành ph n này là Ph ươ ng Qu c Trân v n d là m t tay buôn mu i l u và là gi c b . Tuy c ng thành công trong m t s m t nào ó, h v n không thoát ưc tính ch t gi c c r i i n ch thi u k lu t tàn sát l n nhau nên b quân Nguyên tiêu di t. - K ó là nh ng t ch c tôn giáo phát ngu n t m t s chi l ưu c a Ph t giáo nh ư Bch Liên giáo, và nh t là nhóm chít kh n (H ng Cân). C theo s sách th i k ó nhi u tôn giáo cùng hi n di n trên t Trung Hoa và nh h ưng c a nh ng tôn giáo t Trung ông r t áng k . Chính s pha tr n nhi u màu s c khác nhau, ta th y cùng m t lúc có m t c H i giáo, Thiên chúa giáo, Bái h a giáo (t c Minh giáo), Ph t giáo M t tông, L t ma giáo và tín ng ưng b n x nh ư Lão giáo, Kh ng giáo ho t ng cùng m t lúc trên t Trung Hoa. Trong th c hành, nh ng tôn giáo này u ít nhi u có tính mê ho c và m t s th lãnh c ng bi t khai thác mt tích c c c a tôn giáo i v i qu n chúng b ng cách tung ra nh ng s m v , tiên tri, t cho mình là i di n th n linh d b chiêu d bách tính.
22. Mc dù ã có lúc nh ng th l c tôn giáo tr nên mãnh li t nh ưng chung qui v n ch thành nh ng s quân, m t m t ch ng l i nhà Nguyên nh ưng m t khác v n tìm cách tiêu di t l n nhau. - Sau cùng ch có Chu Nguyên Ch ươ ng là ng ưi có u óc h ơn c , nhìn ưc th cc m t cách rõ ràng, bi t liên minh và khai thác th i c ơ úng lúc nên ã là ng ưi t ưc th ng l i. Lúc u h Chu ã d a vào th c a Hàn Lâm Nhi m n b c làm phiên d u cho mình kh i b quân Nguyên tr c ti p t n công, d n h t n l c tiêu di t nh ng thành ph n y u h ơn mi n nam sông D ươ ng T . Chu Nguyên Ch ươ ng di t ưc Tr n H u L ưng r i bình Tr ươ ng S Thành, hàng ph c Ph ươ ng Qu c Trân tr thành ch nhân ông m t n a Trung Hoa màu m . Ti khi ã ch c ch n có ưc ưu iu thiên th i a l i r i, h Chu li n tiêu di t nt k ng minh sau cùng là Hàn Lâm Nhi, ng th i ti n hành m t ph ươ ng sách on tuy t v i nh ng th l c mà ông ta cho r ng mê tín d oan, có th tr thành nh ng m m h a sau này. Nh ng tôn giáo tr ưc ây t ưng r ng s óng m t vai trò quan tr ng trong tri u i m i c ng u l n l ưt b tiêu di t trong ó có c Ph t giáo là n ơi ông ta xu t thân. ng trên nhãn quan phân tích l ch s ó, chúng ta không còn th y Chu Nguyên Ch ươ ng là m t k áng ghét nh ư ã b b qu t qua ngòi bút c a Kim Dung. Khi nghiên c u v th i i này, các s gia Âu M phân tích nh ng nguyên nhân gn và xa bao g m các y u t kinh t , chính tr , xã h i, v n hóa ã ư a n nh ng cu c n i d y thì nh ng s gia Trung Hoa l i chú trong nhi u n chi ti t cá nhân, coi m i ng ưi là m t bi n c riêng bi t. Riêng t i l c a, d ưi nhãn quan duy v t bi n ch ng và giai c p u tranh, các s gia Trung C ng l i nh n m nh n tính ch t qu n chúng, gán cho nh ng v n i d y chiêu bài nông dân kh i ngh a và c làm n i b t m t s nhân v t mà h coi là tiêu bi u. Bành Oánh Ng c (t c Bành hòa th ưng) ưc miêu t nh ư m t nhân v t chuyên i tìm chân chúa thúc gi c n i dy, t vi c ng h Chu T V ưng l p nên Di L c Giáo n vi c v n ng giúp T
23. Th Huy, s d ng tôn giáo pha l n th n quy n khích ng qu n chúng. Tuy nhiên h c ng không th nào ph nh n ưc s óng góp to l n c a thành ph n trí th c, in hình là L ưu C ơ (Bá Ôn), Chu Th ng và chính nh nh ng ng ưi c sách này mà Chu Nguyên Ch ươ ng ã thành công. V cá nhân Chu Nguyên Ch ươ ng ông ta là ng ưi r t bi t i th nên ã xây d ng nh ng m u m c th t c n b n. Trong khi nh ng ng ưi khác lo c ng c v , Chu Nguyên Ch ươ ng l i tâm vào vi c xây d ng m t b máy hành chánh, thi t l p qui mô lu t l cho có l p lang ngõ h u t o cho mình m t t ch c có th c l c v sau không r ơi vào v t xe c a T ng tri u ã ành mà còn th c hi n nh ng gì mà qu c Nguyên Mông ch ưa hoàn t t. Ph i nói r ng úng nh ư nh ng chính tr gia ã nh n nh, m t ng ưi lãnh t ph i bi t ưc ch “nh n”, v a có ngh a en là nh n n i, nh n nh c mà còn c ngh a bóng là tàn nh n m i có th i n thành công. H Chu qu ã có c hai c tính ó. Ba m ươ i n m sau khi Chu Nguyên Ch ươ ng lên ngôi, con trai th c a ông ta là Chu L, t c vua Thành T (V nh L c) nhà Minh ã sai Tr ươ ng Ph em quân sang chi m n ưc ta. Chính sách cai tr hà kh c c a ng ưi Tàu ã châm ngòi cho nh ng cu c n i d y tuy nh h ơn nh ưng c ng ã ph n nào l p l i nh ng gì ã x y ra Trung Hoa m t n a th k tr ưc. Không bi t Lê L i có nghiên c u v s Tàu không nh ưng nh ng gì ông ta làm không khác Chu Nguyên Ch ươ ng bao nhiêu, t vi c l p Tr n C o lên làm vua mưn danh ngh a nhà Tr n n vi c gi t h i công th n khi ã lên ngôi. Ph i ch ng nưc Nam ta là m t cái bóng ph n nh nh ng gì thay i t i Trung Hoa trong m t qui mô m i m t th i im khác? 4/01
24. TÀI LI U THAM KH O - Brosse, Jacques: 100,000 years of daily life, A Visual History, Golden Press NY 1961 - Clayre, Alasdair: The Heart of The Dragon, Dragonbook ApS 1984 - Dardess, John W.: The Transformations of Messianic Revolt and the Founding of the Ming Dynasty, The Journal of Asian Studies V. XXIX, No. 3, May 1970 - Di p Lão S ư: Trung Qu c L ch S , B o Thành v n hóa, ài B c 1986 - Ebrey, Patricia Buckley: Cambridge Illustrated History: China, Cambridge University Press 1996 - Gernet, Jacques: A History of Chinese Civilization (Le Monde Chinois, Paris 1972 translated by J. R. Foster), Cambridge University Press, New York 1986 - Grousset, Rene: The Rise and Splendour of the Chinese Empire, Barnes & Noble Book, Inc. 1992 - Kh ưu Th Lâm: Trung Qu c L ch S C S (Nguyên tri u), Thi u Niên Nhi ng xb xã, B c Kinh 1986 - Lê Ki t: Minh S , H i Ki u, Hong Kong 1962 - Lê ông Ph ươ ng: T Thuy t Minh Tri u, V n Tinh tùng san 1966 (A Detailed History of Ming by Orient Lee, Book World Co. Ltd.) - Lê ông Ph ươ ng: T Thuy t Nguyên Tri u, Truy n Ký v n h c xã, ài B c 1976 - Louise Levathes: When China Ruled the Seas, Simon & Schuster, New York 1994 - Ngô T t T : Vi t Nam V n h c: V n H c i Tr n, Khai Trí 1960 ( i Nam in li, California USA) - Phan Khoang: Trung Quc S C ươ ng, i Nam, Calif. tái b n (không n m) - Rathbun, Hope W.: Echoes of Chinese History, Charles E. Tuttle Co. Japan 1967 - Time-Life Books, The Mongol Conquests, Time Frame AD 1200-1300 1989
25. - Tr n Trí Bình: Trung Hoa Thông S (V. 8: Nguyên S ), Lê Minh v n hóa s nghi p công ty, ài B c 1978 - Tr ươ ng Tác Hi u (ch biên): Trung Qu c L ch S T in, V n Hóa Ngh Thu t, B c Kinh 1991 [1] “History in China is like an old man’s memory. The distant past is often more vivid than the present, and its stories are polished, exaggerated and distorted by many tellings.” Clayre, Alasdair: The Heart of The Dragon, Dragonbook ApS 1984 p. 32 [2] Gi ng ng a sa m c tuy không hùng tráng nh ư gi ng ng a R p nh ưng l i thích h p cho chi n u. vùng Ferghana t i Tân C ươ ng (Turkestan) có m t gi ng ng a ch y r t nhanh, b m dài uôi r m. Gi ng ng a này s ng trên núi r t khó b t, có c tính là khi ch y nhanh toát m hôi thì c ng a nh u ra nh ng gi t máu, trong b Anh Hùng X iêu có nh c n g i là Hãn Huy t B o Câu. Th n tích ly k v gi ng ng a này v n ưc truy n t ng, coi nh ư m t lo i th n mã hi n ra t sông h . Ng ưi Mông C th ưng d n ng a cái t i th nh ng n ơi có loài này xu t hi n trong nh ng êm tr ng gây gi ng. T i g n ây nh ng khoa h c gia ã tìm ra nguyên nhân c a vi c xu t hãn huy t này. Nguyên là có m t loài ký sinh trùng (con gh ) s ng bám d ưi làn da và trong b m ng a ti t ra m t lo i c t làm m ng nh ng thành huy t qu n. Khi ng a ch y nhanh, nhi t trong c ơ th dâng cao khi n cho nh ng m ch máu nh b v . Tuy nhiên vi c máu không làm cho ng a b th ươ ng t n bao nhiêu, ng ưc l i còn cho gi ng b o mã này m t th n k. (Hope W. Rathbun: Echoes of Chinese History, Magic Horses of Ferghana, Charles E. Tuttle Co. Japan 1967, p. 32) [3] Time & Life Books: What Life Was Like in the Land of the Dragon (Imperial China 960-1368) 1998 tr. 112
26. [4] Time-Life Books, The Mongol Conquests, Time Frame AD (1200-1300) 1989 tr. 20 [5] Khi t n công vào Ch ươ ng Châu, quân Mông C gi t n m y tr m ngàn ng ưi trong thành, ch còn s ng sót kho ng 400. Xác ng ưi ch t lên cao n 40 feet trong kho ng t m t m u tây (Time & Life Books: What Life Was Like in the Land of the Dragon (Imperial China 960-1368) 1998 tr. 102) [6] Gi i nho s ưc x p vào hàng th chín, d ưi gái (th 8), trên n mày (th 10), Louise Levathes: When China Ruled the Seas, Simon & Schuster, New York 1994 tr. 49 [7] Ng ưi Mông C v n gi thói quen n u ng c a dân du m c, n th t u ng máu tươ i và ít dùng bát a. H còn kiêng c vi c t m g i – bt ngu n t vi c thi u nưc trong sinh ho t trên sa m c và cho r ng m t n ưc ph n nh b u tr i, là m t hình nh thiêng liêng nên t m g i s làm d ơ b n Th ưng . H quan ni m mùi thân th có liên quan n linh h n, càng n ng mùi thì b n th càng m nh. Qu n áo h không bao gi thay m c n nát m n ra thì thôi. Trong khi di hành, h c t th t d ưi yên ng a và mi ng th t ưc nh i nh ư th s chín trong khi ch y. H n u n b ng cách ó cho kh i m t thì gi . (Jacques Brosse: 100,000 years of daily life, A Visual History, Golden Press NY 1961 tr. 82) [8] N m 1258, Hulegu, em trai c a Nguyên chúa Mông Kha (Mongke) em quân ánh thành Baghdad ưc s y m tr tích c c c a ng ưi Thiên Chúa giáo vì h vn có t ư thù v i ng ưi Muslim. [9] Giai on này ưc mô t trong Thiên Long Ký khi Th ưng Ng Xuân dn Tr ươ ng Vô K i n H ip C c g p Y Tiên H Thanh Ng ưu. [10] Time & Life Books: What Life Was Like in the Land of the Dragon (Imperial China 960-1368) 1998 tr. 113
27. [11] John W. Dardess: The Transformations of Messianic Revolt and the Founding of the Ming Dynasty, The Journal of Asian Studies V. XXIX, No. 3, May 1970 tr. 549. [12] ây chính là ng ưi mà Kim Dung g i là Nh D ươ ng V ươ ng Sát Hãn c Mc Nh , cha c a nàng qu n chúa xinh p M n M n c M c Nh Tri u M n (xin xem thêm d ưi). [13] “Di L c Ph t giáng th , minh chúa ươ ng xu t” [14] “Th ươ ng thiên d t , Hoàng thiên ươ ng l p” [15] “Th ch nhân nh t chích nhãn, Khiêu ng Hoàng Hà thiên h ph n” [16] Ngô T t T : Vi t Nam V n H c i Tr n, Khai Trí 1960 tr. 124. Chính ng ưi vi t n m 1980 ã em chuy n này ra ch t v n Ti n S John W. Dardess, giáo s ư s hc i h c Lawrence, Kansas, m t chuyên viên nghiên c u v tri u i Nguyên- Minh thì ông cho bi t ông ch ưa t ng nghe nói n. G n ây s gia Tr n Qu c Vưng c ng ã làm m t h ph c a Tr n Ích T c nh ưng không th y nói gì n vi c này. Do ó chi ti t này không th coi là áng tin c y. M t v n ưc t ra là h Tr n nguyên th y là tên m t ti u qu c (n ưc Tr n) và t ó bi n thành h , không ph i ch xu t hi n m t vùng mà tr i dài theo duyên h i t nam Trung Hoa sang bc Vi t Nam. Do ó nhi u ng ưi cho r ng r t có th cùng m t ngu n g c m t th i k xa x m nh ưng sau này không có liên h gì v i nhau na. [17] Hàn Lâm Nhi làm vua 11 n m ch không ph i ch m i lên vài tháng thì b gi t nh ư trong Thiên Long Ký. [18] Ngô Hàm (Wu Han): Ming-chiao yu Ta-Ming ti-quo (Minh giáo d i Minh qu c) Tu-shih cha-chi (Peking, 1961), d n theo John W. Dardess trong The Transformations of Messianic Revolt and the Founding of the Ming Dynasty (The Journal of Asia Studies, V. XXIX, No. 3, May 1970) [19] Có n ơi l i chép là a tr ng ưi Hán tên th t là V ươ ng B o B o ưc ông nh n làm con nuôi nh ưng ích th c là cháu g i b ng c u. B n thân Saghan Temur
28. cng là ng ưi mi n Uighur nên ôi ch chép l m ông là ng ưi Hán mà th c ra Hán nhân ây là nh ng dân t c mi n B c Trung Hoa theo phân lo i c a tri u Nguyên nh ư Khi t an, N Chân, H i H t ch không ph i ng ưi Tàu. Trung Qu c L ch S T in (Tr ươ ng Tác Hi u ch biên, V n Hóa Ngh Thu t, B c Kinh 1991 tr. 1619) [20] Trung Qu c L ch S t in tr. 568 [21] Có m t câu t c ng i ý thách th c nh ng ai huênh hoang là có gi i thì ra sa mc b t V ươ ng B o B o.