Giáo trình Đề cương Bài giảng Lịch sử Thế giới cận đại - Nguyễn Công Chất

Nội dung text: Giáo trình Đề cương Bài giảng Lịch sử Thế giới cận đại - Nguyễn Công Chất

1. TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑAØ LAÏT F 7 G GIAÙO TRÌNH ÑEÀ CÖÔNG BAØI GIAÛNG LÒCH SÖÛ THEÁ GIÔÙI CAÄN ÑAÏI (PHAÀN PHÖÔNG TAÂY) NGUYEÃN COÂNG CHAÁT 2002
2. Lòch söû theá giôùi caän ñaïi - 2 - MỤC LỤC LÔØI NOÙI ÑAÀU 4 CHƯƠNG I : CAÙCH MAÏNG TÖ SAÛN ANH 5 I. NÖÔÙC ANH ÑEÂM TRÖÔÙC CUÛA CUOÄC CAÙCH MAÏNG TÖ SAÛN 5 1. Cheá ñoä quaân chuû chuyeân cheá vaø nhöõng tieàn ñeà kinh teá 5 2. Söï phaân hoùa giai caáp 6 3. Tieàn ñeà tö töôûng 7 II. DIEÃN TRÌNH CUÛA CUOÄC CAÙCH MAÏNG (NHÖÕNG COÄT MOÁC LÒCH SÖÛ) 7 1. “Noäi chieán caùch maïng” 8 2. Nöôùc Anh sau cuoäc noäi chieán 9 III. KEÁT LUAÄN 11 CHÖÔNG II : CAÙCH MAÏNG COÂNG NGHIEÄP ÔÛ ANH THEÁ KYÛ XVIII. 12 I. CAÙCH MAÏNG COÂNG NGHIEÄP LAØ MOÄT HIEÄN TÖÔÏNG MANG TÍNH CHAÁT LÒCH SÖÛ CHUNG 12 II. QUAÙ TRÌNH DIEÃN BIEÁN CUOÄC CAÙCH MAÏNG COÂNG NGHIEÄP ÔÛ NÖÔÙC ANH. 12 1. Nhöõng tieàn ñeà cuûa cuoäc caùch maïng coâng nghieäp. 12 2. Quaù trình thöïc hieän cuoäc caùch maïng coâng nghieäp ôû nöôùc Anh. 13 III. NHAÄN XEÙT 13 CHÖÔNG III : CAÙCH MAÏNG TÖ SAÛN MYÕ 15 I. TIEÀN ÑEÀ CUÛA CUOÄC CAÙCH MAÏNG. 15 1. Coâng cuoäc khaån thöïc ôû Baéc Myõ. 15 2. Neàn kinh teá cuûa “ñaát thöïc daân” vaø ngoïn côø tö töôûng caùch maïng. 15 II. DIEÃN BIEÁN CUÛA CUOÄC CAÙCH MAÏNG 16 1. Giai ñoaïn 1 cuûa cuoäc chieán tranh. 16 2. Giai ñoaïn 2 cuûa cuoäc chieán tranh. 17 III. NÖÔÙC MYÕ SAU CHIEÁN TRANH GIAØNH ÑOÄC LAÄP 18 IV. KEÁT LUAÄN 18 CHÖÔNG IV : CAÙCH MAÏNG TÖ SAÛN PHAÙP 20 I. TÌNH HÌNH NÖÔÙC PHAÙP TRÖÔÙC CUOÄC CAÙCH MAÏNG. 20 1. Cheá ñoä quaân chuû chuyeân cheá vaø ñaúng caáp trong xaõ hoäi phong kieán Phaùp. 20 2. Söï phaùt trieån coâng thöông nghieäp tö baûn chuû nghóa vaø nhöõng trôû löïc cuûa noù. 20 3. Traøo löu tö töôûng “AÙnh saùng”. 20 II. QUAÙ TRÌNH DIEÃN TIEÁN CUÛA CUOÄC CAÙCH MAÏNG TÖ SAÛN PHAÙP 21 1. Giai ñoaïn 1 cuûa cuoäc caùch maïng 21 2. Giai ñoaïn 2 cuûa cuoäc caùch maïng 23 3. Giai ñoaïn thöù 3 cuûa cuoäc caùch maïng 25 III. TÍNH CHAÁT VAØ YÙ NGHÓA LÒCH SÖÛ 27 CHÖÔNG V : CAÙCH MAÏNG TÖ SAÛN VAØ PHONG TRAØO COÂNG NHAÂN CHAÂU AÂU TÖØ 1815 ÑEÁN 1848. 29 I. SÖÏ PHUÏC HOÀI CHEÁ ÑOÄ PHONG KIEÁN ÔÛ CHAÂU AÂU VAØ PHONG TRAØO CAÙCH MAÏNG TÖ SAÛN. 29 II. SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA NEÀN KINH TEÁ TBCN VAØ SÖÏ XUAÁT HIEÄN NHÖÕNG HOÏC THUYEÁT KINH TEÁ VAØ TRIEÁT HOÏC COÅ ÑIEÅN. 30 Nguyeãn Coâng Chaát Khoa Lòch Söû
3. Lòch söû theá giôùi caän ñaïi - 3 - III. PHONG TRAØO ÑAÁU TRANH CUÛA GIAI CAÁP COÂNG NHAÂN VAØ CHUÛ NGHÓA XAÕ HOÄI KHOÂNG TÖÔÛNG NÖÛA ÑAÀU THEÁ KYÛ XIX 30 IV. TÖØ CHUÛ NGHÓA XAÕ HOÄI KHOÂNG TÖÔÛNG ÑEÁN CHUÛ NGHÓA COÄNG SAÛN KHOA HOÏC. 31 CHÖÔNG VI : PHONG TRAØO CAÙCH MAÏNG TÖ SAÛN CHAÂU AÂU GIÖÕA THEÁ KYÛ XIX 32 I. CAÙCH MAÏNG TÖ SAÛN PHAÙP 32 1.Caùch maïng thaùng 2 32 2. Cheá ñoä coäng hoøa vaø khôûi nghóa thaùng saùu 33 II. CAÙCH MAÏNG 1848 VAØ COÂNG CUOÄC THOÁNG NHAÁT NÖÔÙC ÑÖÙC. 33 1. Caùch maïng 1848 ôû Ñöùc. 33 2. Cuoäc ñaáu tranh thoáng nhaát nöôùc Ñöùc. 34 III. CAÙC NÖÔÙC CHAÂU AÂU GIÖÕA THEÁ KYÛ XIX 35 1. Phong traøo caùch maïng 1848 – 1849 ôû ñeá quoác phong kieán AÙo. 35 2. Phong traøo caùch maïng 1848 vaø cuoäc ñaáu tranh thoáng nhaát nöôùc YÙ 36 3. Phong traøo ñaáu tranh giaønh ñoäc laäp ôû caùc nöôùc vuøng baùn ñaûo Ban Caêng 38 IV. KEÁT LUAÄN VEÀ CUOÄC CAÙCH MAÏNG 1848 – 1849 ÔÛ CHAÂU AÂU 38 1. Tính chaát cuûa cuoäc caùch maïng. 38 2. Nguyeân nhaân thaát baïi. 39 3. Nhöõng baøi hoïc kinh nghieäm. 39 4. YÙ nghóa lòch söû 40 V. CUOÄC CAÛI CAÙCH NOÂNG NOÂ ÔÛ NGA GIÖÕA THEÁ KYÛ XIX 40 VI. NOÄI CHIEÁN ÔÛ NÖÔÙC MYÕ 1861-1865 41 CHÖÔNG VI : QUOÁC TEÁ THÖÙ NHAÁT 42 I. TIEÀN ÑEÀ ÑOAØN KEÁT QUOÁC TEÁ. 42 II. SÖÏ THAØNH LAÄP QUOÁC TEÁ THÖÙ NHAÁT : TUYEÂN NGOÂN VAØ ÑIEÀU LEÄ 42 III. QUAÙ TRÌNH HOAÏT ÑOÄNG VAØ ÑAÁU TRANH CUÛA QUOÁC TEÁ THÖÙ NHAÁT. 43 Nguyeãn Coâng Chaát Khoa Lòch Söû
4. Lòch söû theá giôùi caän ñaïi - 4 - LÔØI NOÙI ÑAÀ U Theo söï phaân kyø chung cuûa lòch söû theá giôùi, thôøi kyø caän ñaïi ñöôïc baét ñaàu töø cuoäc caùch maïng tö saûn Anh vaø keát thuùc bôûi cuoäc caùch maïng xaõ hoäi chuû nghóa thaùng Möôøi Nga (1640 – 1917) Noäi dung cô baûn cuûa thôøi kyø lòch söû caän ñaïi laø söï chuyeån bieán töø cheá ñoä phong kieán sang cheá ñoä tö baûn chuû nghóa, söï xaùc laäp phöông thöùc saûn xuaát tö baûn chuû nghóa treân phaïm vi toaøn theá giôùi. Trong ñeà cöông baøi giaûng lòch söû theá giôùi caän ñaïi phöông Taây, chuùng toâi trình baøy giai ñoaïn lòch söû töø caùch maïng tö saûn Anh ñeán tröôùc chieán tranh Phaùp – Phoå (1640 – 1870) bao goàm nhöõng noäi dung chính sau ñaây: - Söï ra ñôøi vaø söï xaùc laäp cuûa chuû nghóa tö baûn nhôø keát quaû cuûa caùc cuoäc caùch maïng tö saûn ñieån hình ôû chaâu AÂu vaø Baéc Myõ; cuoäc caùch maïng coâng nghieäp vaø quaù trình phaùt trieån cuûa kinh teá tö baûn chuû nghóa; cuoäc ñaáu tranh choáng cheá ñoä phong kieán phaûn ñoäng, phöông thöùc saûn xuaát tö baûn chuû nghóa daàn daàn giöõ vai troø chuû ñaïo trong neàn kinh teá theá giôùi, giai caáp tö saûn trôû thaønh giai caáp thoáng trò, nhöõng maâu thuaån cô baûn cuûa xaõ hoäi tö saûn baét ñaàu boäc loä. - Söï ra ñôøi vaø böôùc ñaàu phaùt trieån cuûa phong traøo coâng nhaân vôùi söï xuaát hieän cuûa giai caáp voâ saûn coâng nghieäp vaø söï hình thaønh hoïc thuyeát veà chuû nghóa xaõ hoäi - Söï ra ñôøi vaø böôùc ñaáu phaùt trieån cuûa phong traøo coâng nhaân vaø söï xuaát hieän cuûa giai caáp voâ saûn coâng nghieäp vaø söï hình thaønh hoïc thuyeát veà chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc. Giai caáp coâng nhaân tieán haønh cuoäc ñaáu tranh caùch maïng choáng chuû nghóa tö baûn ñoàng thôøi vôùi cuoäc ñaát tranh yù thöùc heä choáng caùc “luaän thuyeát chuû nghóa xaõ hoäi phi voâ saûn”, thaønh laäp Quoác teá thöù nhaát – toå chöùc ñaáu tieân cuûa giai caáp coâng nhaân treân theá giôùi. Ñeà cöông baøi giaûng Lòch söû theá giôùi caän ñaïi phöông Taây coá gaéng phaûn aùnh nhöõng noäi dung theo tinh thaàn tinh giaûn, trình baøy caùc söï kieän lòch söû moät caùch choïn loïc, coù heä thoáng, phaân tích caùc vaán ñeà lòch söû treân quan ñieåm Marx – leùnine. Muïc ñích cuûa ñeà cöông baøi giaûng laø phuïc vuï vieäc hoïc taäp vaø nghieân cöùu cuûa sinh vieân ngaønh lòch söû cuõng nhö caùc ngaønh xaõ hoäi khaùc coù lieân quan. Maëc duø coù raát nhieàu coá gaéng, nhöng chaéc chaén ñeà cöông baøi giaûng lòch söû theá giôùi caän ñaïi phöông Taây coøn nhieàu khuyeát thieáu. Chuùng toâi mong ñöôïc yù kieán ñoùng goùp cuûa nhöõng ai quan taâm. Ñaø laït, thaùng 4 naêm 2002 Taùc giaû. Nguyeãn Coâng Chaát Khoa Lòch Söû
5. Lòch söû theá giôùi caän ñaïi - 5 - CHƯƠNG I : CAÙCH MAÏNG TÖ SAÛN ANH Caùch maïng tö saûn Anh laø cuoäc caùch maïng tö saûn thöù ba treân theá giôùi sau chieán tranh noâng daân Ñöùc vaø caùch maïng Haø Lan theá kyû XVI, nhöng laïi laø cuoäc caùch maïng ñaàu tieân coù yù nghóa treân phaïm vi toaøn chaâu AÂu. Chính vì theá, cuoäc caùch maïng tö saûn Anh ñöôïc coi laø moác môû ñaàu cho thôøi kyø lòch söû caän ñaïi theá giôùi, thôøi kyø phaùt sinh, phaùt trieån cuûa chuû nghóa tö baûn vaø böôùc ñaàu chuyeån sang giai ñoaïn ñeá quoác chuû nghóa. I. NÖÔÙC ANH ÑEÂM TRÖÔÙC CUÛA CUOÄC CAÙCH MAÏNG TÖ SAÛN 1. Cheá ñoä quaân chuû chuyeân cheá vaø nhöõng tieàn ñeà kinh teá Ñeán giöõa theá kyû XVII, nöôùc Anh vaãn laø moät quoác gia phong kieán quaân chuû chuyeân cheá. Vua laø ngöôøi sôû höõu ruoäng ñaát trong toaøn quoác. Vua naém trong tay moïi cô quan cao caáp cai trò ñaát nöôùc. Vua coù quyeàn kieåm tra caùc hoaït ñoäng tö phaùp, haønh phaùp vaø coâng vieäc cuûa nhaø thôø. Vua coøn laø ngöôøi ñöùng ñaàu giaùo hoäi Anh, naém trong tay vöông quyeàn laãn thaàn quyeàn. Cuõng vaøo theá kyû XVII, trong neàn kinh teá Anh quoác roõ raøng ñaõ coù nhöõng bieán ñoåi saâu saéc: Töø sau nhöõng phaùt kieán lôùn veà ñòa lyù, neàn kinh teá Anh quoác treân cô sôû “Ñòa – kinh teá” ñaõ coù nhöõng bieán ñoåi saâu saéc: Treân cô sôû phaùt trieån maïnh meõ cuûa löïc löôïng sản xuaát, quan heä saûn xuaát tö baûn chuû nghóa daàn ñöôïc hình thaønh vaø ngaøy caøng toû ra chieám öu theá trong ñôøi soáng sinh hoaït kinh teá – xaõ hoäi Anh quoác. Coâng tröôøng thuû coâng – hình thöùc saûn xuaát mang tính chaát tö baûn chuû nghóa ñaàu tieân trong lónh vöïc coâng nghieäp daàn daàn chieám öu theá so vôùi thuû coâng nghieäp “phöôøng hoäi”. Xeùt veà quan heä kinh teá, heä thoáng coâng tröôøng thuû coâng ñaõ vöôït qua thuû coâng nghieäp phöôøng hoäi trung ñaïi: Chuû nghóa tö baûn coâng tröôøng thuû coâng ñaõ taïo neân söï phaùt trieån cuûa löïc löôïng saûn xuaát vaø ñaåy nhanh hôn nöõa söï tan raõ cuûa cheá ñoä phong kieán. Marx cho raèng “ñoù laø nhaân toá quan troïng baøo moøn vaø laøm cho cheá ñoä phong kieán töï giaûi theå”. Beân caïnh söï phaùt trieån maïnh meõ cuûa heä thoáng coâng tröôøng thuû coâng tö baûn chuû nghóa, neàn thöông nghieäp Anh Quoác cuõng ñaït ñöôïc nhöõng thaønh töïu to lôùn. Treân cô sôû thöông nghieäp “hình tam giaùc”, thöông nhaân Anh ñaõ baønh tröôùng theá löïc thaønh laäp neân nhöõng coâng ty thöông maïi gaây aûnh höôûng roäng lôùn töø Ban tích ñeán Chaâu Phi, töø Trung Quoác ñeán Chaâu Myõ, nhaèm “quoác teá hoùa thò tröôøng khu vöïc vaø thò tröôøng theá giôùi”. Thò tröôøng daân toäc daàn daàn ñöôïc hình thaønh vaø caùc cô sôû kinh doanh cuûa ngöôøi nöôùc ngoaøi cuõng daàn daàn suy suïp. Nhöõng coâng ty noåi tieáng nhö coâng ty Chaâu Phi, coâng ty Phöông Ñoâng, coâng ty Ñoâng Aán v.v ñaõ caïnh tranh maïnh meõ vôùi thöông nhaân caùc nöôùc khaùc nhö Haø Lan, Phaùp. Ñeán giöõa theá kyû XVII, saûn xuaát haøng hoùa, trao ñoåi haøng hoùa maäu dòch khoâng ngöøng phaùt trieån, trong ñoù coù maäu dòch haøng haûi. Thuû ñoâ Luaân Ñoân trôû thaønh trung taâm taøi chính, thöông maïi saàm uaát vaø nhoän nhòp nhaát chaâu Aâu. Nhieàu thaønh phoá lôùn ñöôïc moïc leân. Trong caùc thaønh thò naøy ñaõ dieãn ra söï phaân coâng lao ñoäng giöõa lao ñoäng thöông nghieäp vôùi lao ñoäng coâng nghieäp. Caùc khu vöïc maäu dòch, caùc lieân minh thöông nghieäp xuaát hieän taïo ñieàu kieän thuùc ñaåy nhanh quaù trình ra ñôøi cuûa caùc ngaân haønh Anh Quoác. Nguyeãn Coâng Chaát Khoa Lòch Söû
6. Lòch söû theá giôùi caän ñaïi - 6 - Cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa caùc ngaønh coâng thöông nghieäp vaø söï xuaát hieän cuûa caùc trung taâm taøi chính, quan heä saûn xuaát tö baûn chuû nghóa cuõng thaâm nhaäp ngaøy caøng lôùn vaøo trong noâng thoân nöôùc Anh. Coù moät soá ñòa chuû khoâng thoûa maõn vôùi nguoàn ñòa toâ thu ñöôïc cuûa noâng daân neân ñeàu chuyeån ñoåi “phöông thöùc khai thaùc ruoäng ñaát truyeàn thoáng” baèng caùch tieán haønh cöôùp ñoaït ruoäng ñaát cuûa noâng daân, raøo ñaát coâng xaõ ñeå laäp neân nhöõng ñoàng coû lôùn chaên nuoâi cöøu, hoaëc cho nhöõng nhaø tö saûn thueâ möôùn, hoaëc laäp neân caùc trang traïi (töø Manor thaønh lord) söû duïng söùc lao ñoäng laø thueâ cuûa coâng nhaân, boùc loät theo giaù trò thaëng dö. 2. Söï phaân hoùa giai caáp Chính söï phaùt trieån cuûa nhöõng yeáu toá tö baûn chuû nghóa trong neàn kinh teá nöôùc Anh ñaàu theá kyû XVII, khoâng nhöõng ñaõ taïo ra naêng suaát lao ñoäng cao maø quan troïng hôn laø ñaõ ñaåy nhanh söï tan raõ cuûa cheá ñoä phong kieán. Nhöõng chuyeån bieán veà maët kinh teá naøy ñaõ daãn ñeán nhöõng chuyeån bieán lôùn veà maët xaõ hoäi, thay ñoåi caáu truùc giai caáp coù aûnh höôûng nhaát ñònh ñeán söï phaân boá löïc löôïng caùch maïng vaø phaûn caùch maïng trong cuoäc caùch maïng tö saûn. Do söï xaâm nhaäp cuûa chuû nghóa tö baûn vaøo noâng thoân nöôùc Anh cho neân trong haøng nguõ quyù toäïc coù söï phaân hoùa maïnh meõ. Beân caïnh taàng lôùp quyù toäc cuõ (quyù toäc lôùp treân, quyù toäc mieàn Taây vaø mieàn Baéc soáng chuû yeáu baèng caùch thu ñòa toâ phong kieán, döïa vaøo quyeàn sôû höõu ruoäng ñaát vaø phöông phaùp boùc loät phong kieán) coá baûo veä cho traät töï phong kieán – cho vöông trieàu Stuards, ñöùng ñaàu laø vua Charles I, taàng lôùp quyù toäc môùi (quyù toäc tö saûn hoùa) – heä quaû tröïc tieáp cuûa chieàu höôùng saûn xuaát tö baûn chuû nghóa trong noâng thoân nöôùc Anh ñöôïc hình thaønh vaø trôû thaønh moät taàng lôùp xaõ hoäi ñaëc bieät gaén quyeàn lôïi vôùi giai caáp tö saûn. Nguyeän voïng cuûa taàng lôùp naøy laø muoán bieán quyeàn chieám höõu hieän coù thaønh quyeàn sôû höõu tö saûn, hoaøn toaøn thoaùt khoûi söï raøng buoäc cuûa cheá ñoä phong kieán. Ngöôïc laïi, cheá ñoä phong kieán taêng cöôøng kieåm soaùt quyeàn chieám höõu cuûa quyù toäc môùi, baûo veä chaët cheõ nhöõng quyeàn lôïi vaø ruoäng ñaát cuûa giai caáp quyù toäc vaø giaùo hoäi. Cho neân giai caáp tö saûn deã daøng lieân minh vôùi quyù toäc môùi ñeå choáng laïi toanø boä cheá ñoä phong kieán chuyeân cheá. Söï lieân minh giöõa quyù toäc môùi vaø tö saûn trong cuoäc ñaáu tranh caùch maïng laø moät ñaëc ñieåm noåi baät ôû nöôùc Anh giöõa theá kyû XVII. Söï tham gia laõnh ñaïo cuûa taàng lôùp naøy ñaõ laøm cho cuoäc caùch maïng tö saûn Anh khoâng tieán tôùi choã thuû tieâu trieät ñeå nhöõng taøn dö phong kieán maø chæ döøng laïi nöûa ñöôøng, khoâng giaûi phoùng thaät söï cho giai caáp noâng daân. Giai caáp tö saûn Anh ñeán ñaàu theá kyû XVII thaønh phaàn cuõng khoâng ñoàng nhaát. Taàng lôùp treân bao goàm nhöõng nhaø tö saûn lôùn naèm trong tay nhöõng coâng ty ñoäc quyeàn, coù nguoàn tö baûn keách xuø, coù ñaëc quyeàn, ñaëc lôïi kinh teá gaén lieàn vôùi cheá ñoä quaân chuû chuyeân cheá. Vì vaäy taàng lôùp naøy khoâng muoán tieán haønh caùch maïng maø chæ mong coù nhöõng caûi caùch nhoû ñeå laø taêng theâm quyeàn löïc veà chính trò vaø kinh teá. Trong khi ñoù taàng lôùp tö saûn loaïi nhoû vaø vöøa goàm nhöõng thöông nhaân, thôï caû lôùp treân giaøu coù, chuû coâng tröôøng thuû coâng, nhöõng lorls ruoäng ñaát laïi mong muoán coù moät cuoäc caùch maïng thaät söï. Hoï trôû thaønh taàng lôùp tö saûn tích cöïc trong cuoäc ñaáu tranh choáng phong kieán. Hoï seõ cuøng ñoâng ñaûo quaàn chuùng nhaân daân: Noâng daân, thôï thuû coâng, taàng lôùp voâ saûn tieàn coâng nghieäp tích cöïc ñaáu tranh thuùc ñaåy nhanh choùng söï chín muoài cuûa cuoäc caùch maïng vaø quyeát ñònh thaéng lôïi cuûa caùch maïng tö saûn. Nguyeãn Coâng Chaát Khoa Lòch Söû
7. Lòch söû theá giôùi caän ñaïi - 7 - 3. Tieàn ñeà tö töôûng Cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa maàm moáng kinh teá tö baûn chuû nghóa, söï thay ñoåi veà keát caâu giai caáp, tö töôûng tö saûn daàn daàn hình thaønh vaø lôùn maïnh trong loøng xaõ hoäi phong kieán. Trong boái caûnh “thôøi ñaïi vaø thôøi ñoaïn” ôû khu vöïc chaâu Aâu vaø Anh quốc. Trong hoaøn caûnh caáu truùc chính trò – toân giaùo “vöông quyeàn keát hôïp vôùi thaàn quyeàn” ôû nöôùc Anh, thì ngoïn côø tö töôûng cuûa cuoäc caùch maïng tö saûn Anh buoäc phaûi khoaùc boä aùo “ Toân giaùo trong saïch” – Thanh giaùo maø giaùo lyù cuûa noù chính laø chuû nghóa cuûa Calvin (Jeans) – bieåu hieän nhöõng yeâu caàu caáp tieán nhaát cuûa giai caáp tö saûn. Do vaäy cuoäc ñaáu tranh giöõa Thanh giaùo vaø Anh giaùo thöïc chaát noù phaûn aùnh cuoäc ñaáu tranh giöõa hai luoàng tö töôûng tö saûn vaø phong kieán, cuoäc ñaáu tranh giai caáp trong xaõ hoäi Anh, khi maø cheá ñoä phong kieán ñang suy taøn vaø chuû nghóa tö baûn ñang vöôn leân. Treân cô sôû cuûa Thanh giaùo, nhöõng lyù luaän veà toå chöùc theå cheá chính trò vaø nhaø nöôùc tö saûn môùi cuõng ñöôïc hình thaønh. Tö töôûng cuûa cuoäc caùch maïng ñaõ ñöôïc loàng gheùp trong “coâng öôùc xaõ hoäi” cuûa nhöõng ñaïi bieåu caáp tieán nhö John Milton, John Ponetle maø noäi dung chuû yeáu laø uyeân truyeàn cho moät xaõ hoäi “hoaøn toaøn bình ñaúng” beân caïnh hoïc thuyeát “ñònh meänh” choáng laïi traät töï xaõ hoäi cuõ nhöng khoâng phaûi giaûi phoùng toaøn boä con ngöôøi. Möu caàu lôïi ích cho moät giai caáp (giai caáp tö saûn) chöù khoâng phaûi giaûi phoùng toaøn theå xaõ hoäi. Trong khi nhöõng nhaân toá môùi (nhaân toá tö baûn chuû nghóa) ñaõ ñöôïc hình thaønh vaø phaùt trieån maïnh meõ trong loøng cheá ñoä phong kieán, thì cheá ñoä quaân chuû chuyeân cheá ôû nöôùc Anh treân con ñöôøng suy taùn ñaõ laâm vaøo tình traïng “khuûng hoaûng traät töï xaõ hoäi cuõ”. Vöông trieàu Stuards – ñöùng ñaàu laø Charles I, ñaõ gia taêng nhöõng chính saùch kinh teá – xaõ hoäi phaûn ñoäng choáng laïi gai caáp tö saûn vaø quyù toäc môùi, ñi ngöôïc laïi vôùi nguyeän voïng cuûa ñoâng ñaûo quaàn chuùng nhaân daân lao ñoäng. Baát chaáp khaùc voïng cuûa giai caáp tö saûn muoán töï do kinh doanh, töï do tö höõu, nhaø nöôùc phong kieán ñaõ thi haønh chính saùch ñoäc quyeàn trong saûn xuaát thuû coâng nghieäp vaø hoaït ñoäng thöông nghieäp ngaên caûn keá hoaïch kinh teá “cheá ñoä ñoàng ruoäng boû ngoû” cuûa taàng lôùp quyù toäc môùi vaø “theá tuïc hoùa ñaát ñai cuûa nhaø thôø”, ñaøn aùp Thanh giaùo, keát thaân vôùi trieàu ñình Taây-Ban-Nha, keû thuø cuûa giai caáp tö saûn Anh v.v Khoâng haøi loøng vôùi traät töï xaõ hoäi cuõ, giai caáp tö saûn ñaõ lieân minh cuøng vôùi taàng lôùp quyù toäc môùi laõnh ñaïo quaàn chuùng nhaân daân noåi daäy tieán haønh cuoäc caùch maïng xaõ hoäi nhaèm laät ñoå cheá ñoä phong kieán – xaây döïng neân moät cheá ñoä xaõ hoäi môùi môû ñöôøng cho chuû nghóa tö baûn phaùt trieån II. DIEÃN TRÌNH CUÛA CUOÄC CAÙCH MAÏNG (NHÖÕNG COÄT MOÁC LÒCH SÖÛ) Dieãn trình cuûa cuoäc caùch maïng tö saûn Anh ñöôïc ñaùnh daáu baèng nhöõng coät moác lòch söû: Töø 1640 – 1660, trong ñoù 1640 – 1642 laø thôøi kyø chuaån bò caùch maïng (hay coøn goïi laø tình theá caùch maïng ñaõ chín muoài). - 1640 – 1649: noäi chieán laàn thöù nhaát (1642 -1646) vaø noäi chieán laàn thöù hai (1648) - 1649 – 1660: thôøi kyø “oån ñònh” döôùi cheá ñoä coäng hoøa vaø cheá ñoä “baûo hoä” ñoäc taøi Olivier Cromwell. Nguyeãn Coâng Chaát Khoa Lòch Söû
8. Lòch söû theá giôùi caän ñaïi - 8 - 1660 – 1668: thôøi kyø phuïc hoài vöông trieàu Stuards. - Chính bieán 1688 – 1689 vaø moâ thöùc cuûa neàn “quaân chuû laäp hieán” 1. “Noäi chieán caùch maïng”. Ban ñaàu cuoäc noäi chieán ñöôïc khôûi nguoàn töø cuoäc ñaáu tranh trong nghò vieän xoay quanh vaán ñeà taøi chính, vaø giaûi quyeát chính saùch toân giaùo ôû Irland vaø cuoäc chieán ôû Scotland. Ñeå caàn tieàn chi tieâu cho caùc cuoäc chieán tranh xaâm löôïc vaø cho vieäc phung phí cuûa trieàu ñình. Charles I nhieàu laàn trieäu taäp nghò vieän ñeå ñeà nghò thoâng qua luaät taêng thueá vaø ban haønh thueá môùi nhöng ñeàu gaëp phaûi söï coâng kích vaø choáng ñoái cuûa quyù toäc môùi vaø giai caáp tö saûn trong nghò vieän. Cuoäc khôûi nghóa thaéng lôïi cuûa nhaân daân caùc nöôùc Scotlen vaø Ai-rô-len, cuøng vôùi phong traøo noåi daäy cuûa quaàn chuùng nhaân nhaân lao ñoäng ñaõ laøm cho maâu thuaãn xaõ hoäi phaùt trieån neân toät ñoä. Tröôùc tình hình treân, ngaøy 3–1–1642,Charles I coâng khai duøng baïo löïc taán coâng vaøo nghò vieän nhöng bò thaát baïi. Ngaøy 7 – 1 – 1642, Charles I boû chaïy leân phía Baéc, taäp hôïp löïc löôïng phong kieán vaø ñeán ngaøy 22 – 8 – 1642 Charles I chính thöùc tuyeân chieán. Noäi chieán xaûy ra ôû nöôùc Anh laø moät cuoäc ñaáu tranh giai caáp gay go, quyeát lieät vaø phöùc taïp giöõa theá löïc phong kieán phaûn ñoäng vaø theá löïc tö saûn tieán boä cuøng ñoâng ñaûo quaàn chuùng nhaân daân. Giai caáp tö saûn vaø quyù toäc môùi, cuøng nhöõng tín ñoà toân giaùo “trong saïch” taäp hôïp döôùi ngoïn côø Thanh giaùo cuûa phaùi Tröôûng laõo, coøn phe nhaø vua taäp hôïp döôùi ngoïn côø Anh giaùo. Trong giai ñoaïn ñaàu 1642 ñeán muøa heø 1644, quaân nghò vieän lieân tieáp bò thaát baïi, theá chuû ñoäng hoaøn toaøn naèm trong tay quaân nhaø vua. Sôû dó coù hieän traïng ñoù laø do quaân nhaø vua thieän chieán hôn, maët khaùc quaân nghò vieän do phaùi Tröôûng laõo laõnh ñaïo coù tö töôûng thoûa hieäp, coi chieán tranh chæ laø phöông tieän buoäc nhaø vua phaûi nhöôïng boä moät soá quyeàn lôïi cho hoï. Engels ñaõ nhaän xeùt raèng: Thôøi ñoaïn naøy phe nghò vieän maëc daàu ñöôïc nhaân daân uûng hoä nhöng lieân tuïc gaët haùi nhöõng thaát baïi: moät phaàn do trang bò kyû thuaät yeáu; phaàn lôùn do chæ huy baûo thuû, nöûa muoán ñaùnh, nöûa muoán thoûa hieäp. Ñöùng tröôùc tình hình ñoù Olivier Cromwell (1599 – 1658) laõnh tuï xuaát saéc cuûa phaùi Ñoäc laäp ñaõ lôïi duïng “nhieät tình caùch maïng” cuûa quaàn chuùng ñöùng ra toå chöùc caùc ñoäi daân binh, eùp nghò vieän thoâng qua “ñaïo luaät töï ruùt lui”, caûi toå laïi quaân ñoäi. Nhöõng ñoäng thaùi tích cöïc cuûa Cromwell ñaõ laøm thay ñoåi caên baûn thaønh phaàn vaø tính chaát quaân ñoäi caùch maïng, môû ra moät khaû naêng giaønh thaéng lôïi vaø ñaåy cuoäc caùch maïng sang moät giai ñoaïn môùi: Töø muøa heø 1644 ñeán 1646, theá chuû ñoäng quaân söï hoaøn toaøn chuyeån veà phe nghò vieän. Ngaøy 14 – 6 – 1645, taïi chieán traän Nezblie, quaân ñoäi döôùi söï chæ huy cuûa Cromwell ñaõ giaønh ñöôïc thaéng lôïi lôùn. Keát quaû coù 5000 lính bò baét laøm tuø binh, toaøn boä trang thieát bò quaân söï vaø giaáy tôø cuûa nhaø vua, trong ñoù coù caû thö caàu vieän cuûa caùc nöôùc phong kieán chaâu Aâu ñeàu rôi vaøo tay quoác hoäi. Nhaø vua phaûi boû chaïy thoaùt thaân sang Scotlande caàu cöùu, nhöng bò ngöôøi Scotlande baét ñem noäp cho nghò vieän ñeå laáy tieàn thöôûng. Nhö vaäy sau gaàn 4 naêm, cuoäc noäi chieán ôû Anh taïm thôøi keát thuùc. Neáu trong thôøi kyø noäi chieán, phaùi Tröôûng laõo, Ñoäc laäp vaø quaàn chuùng nhaân daân ñeàu ñöùng veà moät phía choáng keû thuø chung laø nhaø vua vaø quyù toäc phong kieán, thì sau khi noäi chieán laàn 1 ñi vaøo theá “vaõn hoài”, trong haøng nguõ “nhöõng ngöôøi caùch maïng” ñaõ bò phaân hoùa vaø quaàn chuùng nhaân daân ñaõ bò nhöõng keû “nhaân danh caùch maïng” phaûn boäi laïi. Nguyeãn Coâng Chaát Khoa Lòch Söû
9. Lòch söû theá giôùi caän ñaïi - 9 - Phaùi Tröôûng laõo cho raèng “cuoäc caùch maïng ñaõ hoaøn thaønh do vaäy vieäc cuûa nghò vieän laø caûi taïo maët baèng xaõ hoäi”, thöïc thi nhöõng chính saùch kinh teá – xaõ hoäi coù lôïi cho taàng lôùp “höõu saûn lôùn” – taàng lôùp theo ñònh meänh “quaûn lyù vaø höôûng thuï”, ruoäng ñaát cuûa quyù toäc phong kieán (phaûn loaïn) vaø giaùo hoäi Anh giaùo bò tòch thu ñeàu rôi vaøo tay giai caáp tö saûn vaø taàng lôùp quyù toäc môùi baèng ñaïo luaät “giaûi thoaùt” 1643, nhaèm hôïp phaùp hoùa quyeàn sôû höõu taøi saûn vaø ruoäng ñaát cuûa giai caáp tö saûn vaø quyù toäc môùi. Traéng trôïn hôn, phaùi Tröôûng laõo coøn giaûi thoaùt cho Charles I, tieán haønh thöông löôïng vôùi nhaø vua ñeå thaønh laäp neân moät theå cheá chính trò quaân chuû laäp hieán. Ñöùng tröôùc thaùi ñoä thoûa hieäp vaø baûo thuû cuûa phe Trưởng lão, trong haøng nguõ quaân ñoäi vaø quaàn chuùng ñaõ xuaát hieän moät phaùi môùi ñoù laø phaùi San baèng do Jonh Linbet (1615 – 1617) laõnh ñaïo. Phaùi San baèng chuû tröông bình ñaúng veà maët chính trò vaø baûo veä cheá ñoä sôû höõu nhoû. Phaùi Ñoäc laäp ñaïi dieän cho tö saûn vaø quyù toäc môùi loaïi vöøa vaø nhoû ñaõ lieân minh vôùi phaùi San baèng ñeå choáng phaùi Tröôûng laõo vaø nhaø vua. Ngaøy 6 – 8 – 1647, döôùi aùp löïc cuûa phaùi San baèng, caùc chæ huy quaân söï cuûa phaùi Ñoäc laäp ñaõ cho quaân tieán vaøo London laät ñoå phaùi Tröôûng laõo, chuyeån nghò vieän veà tay phaùi Ñoäc laäp. Sau khi khoáng cheá ñöôïc nghò vieän, phaùi ñoäc Laäp chuû tröông thöông löôïng vôùi nhaø vua, chaám döt vieäc daân chuû hoùa trong quaân ñoäi, khoâng chaáp nhaän giaûi quyeát nguyeän voïng cuûa phaùi San baèng trong baûn yeâu saùch “söï nghieäp cuûa quaân ñoäi” vaø cöông lónh chính trò “baûn thoûa öôùc cuûa nhaân daân” thaùng 10 – 1647 vôùi noäi dung daân chuû trong “döï aùn” theå cheá chính trò coäng hoøa vaø caùc quyeàn “daân chuû tö saûn” (Quyeàn tö höõu vaãn ñöôïc coi laø “thieâng lieâng baát khaû xaâm phaïm”, – vua Anh vaãn ñöôïc thöøa nhaän trong cheá ñoä chính trò cuûa neàn coâng hoøa, coøn nhöõng ngöôøi noâng daân vaãn ñöôïc coi laø “keû ñöùng ngoaøi cuoäc caùch maïng”, vaán ñeà ruoäng ñaát ñaõ khoâng ñöôïc ñeà caäp ñeán. Ñaây chính laø caên nguyeân laøm cho quaàn chuùng nhaân daân (soá ñoâng laø nhöõng ngöôøi noâng daân) xa rôøi phaùi San baèng. Thaùng 12 naêm 1647, phaùi San baèng coù nhöõng cô sôû ôû trong quaân ñoäi ñaõ phaùt ñoäng phong traøo ñaáu tranh kieân quyeát choáng laïi aâm möu ñaøm phaùn cuûa phaùi Ñoäc laäp ñoái vôùi Charles I vaø hoï ñoøi hoûi thaønh laäp chính theå coäng hoøa. Lôïi duïng tình traïng phaân hoùa trong haøng nguõ caùch maïng vaø yù ñoà thoûa hieäp cuûa giai caáp tö saûn, cuoái naêm 1647, Charles I ñaõ boû troán khoûi nhaø giam ñeán ñaûo Waiter (phaùi Nam nöôùc Anh) taäp hôïp löïc löôïng tieán haønh cuoäc phaûn loaïn caùch maïng vaøo muøa xuaân naêm 1648. Tröôùc keû thuø chung, phaùi Ñoäc laäp vaø phaùi San baèng taïm thôøi lieân minh vôùi nhau choáng laïi quaân phaûn loaïn. Ñeán thaùng 8 – 1648, cuoäc noäi chieán laàn hai keát thuùc. Ngaøy 30 – 1 – 1649, Charles I leân ñoaïn ñaàu ñaøi, ñaùnh daáu söï suïp ñoå cuûa vöông trieàu Stuards sau 46 naêm taïo döïng. 2. Nöôùc Anh sau cuoäc noäi chieán. Vieäc xöû töû Charles I ñaõ ñaùnh daáu moät böôùc tieán môùi cuûa cuoäc caùch maïng. Ngaøy 19 – 5 – 1649, döôùi aùp löïc cuûa phong traøo quaàn chuùng neàn coäng hoøa ñaàu tieân ñöôïc chính thöùc ñöôïc tuyeân boá döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Cromwell song thöïc chaát ñoù laø neàn chuyeân chính cuûa giai caáp tö saûn naèm trong tay cuûa phaùi Ñoäc laäp do Cromwell vaø caùc töôùng lónh cao caáp ñöùng ñaàu. Ngoaøi lôøi tuyeân boá coäng hoøa, khoâng moät yeâu saùch naøo trong “baûn thoûa öôùc nhaân daân” ñöôïc thöïc hieän nhö lôøi höùa cuûa phaùi ñoäc laäp trong thôøi kyø noäi chieán laàn hai. Vì vaäy phong traøo ñaáu tranh choáng laïi “neàn coäng hoøa nguïy taïo” laïi roä leân. Beân caïnh phong traøo ñaáu tranh cuûa nhöõng ngöôøi San baèng, thì muøa xuaân 1649, ôû nöôùc Anh ñaõ xuaát hieän phong traøo daân chuû khaùc cuûa nhöõng ngöôøi noâng Nguyeãn Coâng Chaát Khoa Lòch Söû
10. Lòch söû theá giôùi caän ñaïi - 10 - daân ngheøo ñöôïc goïi laø “phong traøo Ñaøo ñaát” do Winsteley (1609 -1657 ) laõnh ñaïo. Phong traøo naøy chuû tröông coâng höõu hoùa ruoäng ñaát, thuû tieâu hoaøn toaøn cheá ñoä tö höõu vaø tình traïng ngöôøi boùc loät ngöôøi. Trong ñieàu kieän lòch söû luùc ñoù, tö töôûng cuûa phaùi Ñaøo ñaát laø tö töôûng tieán boä, mang tính chaát xaõ hoäi chuû nghóa nhöng coøn ôû möùc ñoä khoâng töôûng vaø aáu tró. Noù theå hieän quan nieäm bình quaân tuyeät ñoái cuûa giai caáp noâng daân. Ñaáu tranh giai caáp khoâng ñöôïc coi laø ñoäng löïc phaùt trieån cuûa xaõ hoäi. Phöông phaùp ñaáu tranh hoøa bình laø haït nhaân cô baûn trong tö töôûng vaø luaän thuyeát cuûa nhöõng ngöôøi Ñaøo ñaát. Maëc daàu phong traøo coù tính chaát hoøa bình nhöng cöông lónh caùch maïng cuûa hoï ñe doïa ñeán nguyeân taéc cuûa cheá ñoä tö höõu, laøm cho giai caáp tö saûn lo ngaïi. Ngay caû Jonh Linbet ñöùng ñaàu phaùi San baèng cuõng ñoaïn tuyeät vôùi hoï. Cromwell ñaõ ñaùp laïi nguyeän voïng cuûa quaàn chuùng baèng caùch söû duïng löïc löôïng quaân ñoäi ñaøn aùp vaø tieâu dieät phaùi San baèng vaø phaùi Ñaøo ñaát. Thaønh coâng cuûa Cromwell vaø phaùi Ñoäc laäp ñaõ phôi baøy baûn chaát phaûn boäi cuûa giai caáp tö saûn, vaø daãn ñeán haäu quaû nghieâm troïng laø laøm thu heïp cô sôû xaõ hoäi cuûa neàn coäng hoøa, ñaåy neàn coäng hoøa ñeán choã tan vôõ nhanh choùng. Sau khi traán aùp nhöõng phong traøo daân chuû chính ôû nöôùc Anh, Cromwell taùi tieán haønh cuoäc chieán tranh xaâm löôïc Irelande (8 – 1649) vaø Scotlande (1650) vaø phaùt ñoäng chieán tranh Anh – Haø (1651 – 1652). Caùc cuoäc chieán tranh naøy ñaõ nhanh choùng thu ñöôïc thaéng lôïi. Quyeàn töï trò cuûa Irelande vaø Scotlande bò thuû tieâu vaø Haø Lan cuõng buoäc phaûi thöøa nhaän “luaät haøng haûi” (1651). Neàn coäng hoøa Anh quoác bò thaúng tay thuû tieâu (1852). Ngaøy 16 – 12 – 1653, Cromwell tuyeân boá thieát laäp cheá ñoä cai trò ñoäc taøi döôùi danh nghóa chính theå “baûo hoä vöông”, keát thuùc cheá ñoä coäng hoøa ôû Anh quoác. Cheá ñoä baûo hoä vöông thöïc chaát laø söï thoáng trò cuûa quaân ñoäi vaø caûnh saùt, ñeå baûo veä lôïi ích cho taäp ñoaøn thoáng trò môùi, ñoàng thôøi choáng laïi cheá ñoä baûo hoaøng coøn laïi, ñaëc bieät laø choáng laïi caùc taàng lôùp nhaân daân. Tuy nhieân moïi coá gaéng cuûa “ngöôøi coâng daân soá 1”, “nhaø baûo hoä ñoäc taøi” Cromwell ñaõ khoâng cöùu vaõn noåi nhöõng tình traïng khoù khaên veà kinh teá, maát oån ñònh veà traät töï xaõ hoäi nöôùc Anh ngaøy caøng traàm troïng. Giai caáp tö saûn vaø quyù toäc môùi khoâng coøn tin vaøo söùc maïnh cuûa chính quyeàn baûo hoä, neân hoï ñaõ tìm moïi caùch phuïc hoài cheá ñoä quaân chuû. Naêm 1658, Cromwell cheát, con trai laø Riza leân keá vò, nhöng nhaø baûo hoä môùi naøy chæ toàn taïi khoâng ñaày 4 thaùng. Muøa xuaân naêm 1659, giai caáp tö saûn, quyù toäc môùi vaø caùc töôùng lónh cao caáp quyeát ñònh töôùc boû danh hieäu “baûo hoä vöông” cuûa Riza, phuïc hoài laïi theå cheá quaân chuû chuyeân cheá cuûa doøng hoï Stuards (1660 – 1668). Ñieàu maø giai caáp tö saûn vaø quyù toäc mong muoán laø caàn coù chính quyeàn quaân chuû maïnh meõ ñaûm baûo cho söï “coäng sinh” cuûa neàn kinh teá tö baûn chuû nghóa vaø phong kieán. Nhöng treân thöïc teá vöông trieàu phuïc hoài Stuards töø Charles I (1660- 1685) ñeán Jems II (1685 - 1688) ñeàu ñi ngöôïc laïi vôùi lôïi ích cuûa giai caáp tö saûn vaø quyù toäc môùi. Vì vaäy, nhöõng ñaïi bieåu cuûa ñaûng Uyh (tieàn thaân cuûa ñaûng Baûo thuû) bao goàm chuû ngaân haøng, thöông nhaân, ñoàn ñieàn ngoaøi nöôùc) vaø ñaûng Tory (tieàn thaân cuûa ñaûng Töï do goàm caùc ñaïi ñòa chuû) ñaõ tìm caùch tieán haønh cuoäc chính bieán thaùng 11 – 1688, laät ñoå cheá ñoä quaân chuû chuyeân cheá, thieát laäp neân theå cheá chính trò quaân chuû laäp hieán do Wilhelm Orange ñöùng ñaàu. Nguyeãn Coâng Chaát Khoa Lòch Söû
11. Lòch söû theá giôùi caän ñaïi - 11 - III. KEÁT LUAÄN 1-Caùch maïng tö saûn Anh laø moät söï kieän quan troïng trong lòch söû. Caùch maïng ñaõ ñaäp tan neàn quaân chuû phong kieán, thieát laäp neân cheá ñoä tö baûn chuû nghóa, môû ñöôøng cho chuû nghóa tö baûn phaùt trieån ôû Anh quoác. Ñoù cuõng laø böôùc ngoaët caên baûn trong lòch söû nhaân loaïi, noù ñöôïc coi laø coät moác chaám döùt thôøi kyø trung theá kyû, môû ñaàu cho thôøi kyø lòch söû caän ñaïi, thôøi kyø caùch maïng vaø tieán boä 2-Do nhöõng ñieàu kieän lòch söû, tieàn ñeà chính trò, kinh teá – xaõ hoäi cuûa cuoäc caùch maïng, caùch maïng tö saûn Anh ñöôïc dieãn ra döôùi hình thöùc toân giaùo vaø khaùc vôùi nhöõng cuoäc caùch maïng tö saûn khaùc thôøi caän ñaïi, caùch maïng tö saûn Anh ñöôïc tieán haønh döôùi söï laõnh ñaïo cuûa moät lieân minh giai caáp giöõa giai caáp tö saûn vaø taàng lôùp quyù toäc môùi. Ñaây laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân quan troïng daãn tôùi tính chaát baûo thuû cuûa cuoäc caùch maïng. Tính baûo thuû ñoù ñöôïc theå hieän söï giaûi quyeát khoâng trieät ñeå vaán ñeà ruoäng ñaát cho ngöôøi noâng daân vaø söï nhaân nhöôïng cuûa giai caáp tö saûn ñoái vôùi boïn quyù toäc phong kieán ñeå thieát laäp neân cheá ñoä quaân chuû laäp hieán thay cho neàn coäng hoøa tö saûn. 3-Thöïc teá dieãn bieán cuûa cuoäc caùch maïng tö saûn Anh ñaõ neâu leân moät soá vaán ñeà veà moái quan heä giöõa giai caáp tö saûn vaø quaàn chuùng nhaân daân trong cuoäc caùch maïng. Quaàn chuùng nhaân daân laø ñoäng löïc thuùc ñaåy vaø ñöa caùch maïng ñeán thaéng lôïi. Nhöng do chöa coù toå chöùc vöõng chaéc, chöa coù ñöôøng loái ñuùng ñaén neân thaønh quaû cuûa cuoäc caùch maïng ñaõ naèm troïn trong tay giai caáp tö saûn. Vì quyeàn lôïi giai caáp heïp hoøi, giai caáp tö saûn Anh ñaõ khoâng ñöa caùch maïng tieán xa hôn nöõa, chuùng phaûn boäi laïi quaàn chuùng nhaân daân vaø tìm moïi caùch laøm ngöng treä, döøng laïi nöûa ñöôøng cuoäc caùch maïng. Nguyeãn Coâng Chaát Khoa Lòch Söû
12. Lòch söû theá giôùi caän ñaïi - 12 - CHÖÔNG II : CAÙCH MAÏNG COÂNG NGHIEÄP ÔÛ ANH THEÁ KYÛ XVIII. I. CAÙCH MAÏNG COÂNG NGHIEÄP LAØ MOÄT HIEÄN TÖÔÏNG MANG TÍNH CHAÁT LÒCH SÖÛ CHUNG Thuaät ngöõ caùch maïng coâng nghieäp ñöôïc duøng laàn ñaàu tieân trong taùc phaåm “tình caûnh cuûa giai caáp coâng nhaân Anh” cuûa Engels vieát naêm 1845. Töø ñoù caùc nhaø kinh ñieån cuûa chuû nghóa Marx vaø caùc söû gia ñeàu duøng noù ñeå chæ böôùc quaù ñoä cuûa chuû nghóa tö baûn töø giai ñoaïn coâng tröôøng thuû coâng leân moät böôùc cao hôn – giai ñoaïn coâng nghieäp tö baûn chuû nghóa. Thöïc chaát cuûa cuoäc caùch maïng khoâng phaûi laø hieän töôïng kyõ thuaät thuaàn tuùy. Cuoäc caùch maïng ñoù mang tính chaát kinh teá – xaõ hoäi, caùc tieàn ñeà naûy sinh vaø chieán thaéng cuûa heä thoáng coâng xöôûng ñöôïc taïo ra khoâng chæ rieâng ôû nöôùc Anh maø ñöôïc lan roäng ra treân toaøn theá giôùi. Do ñieàu kieän kinh teá chính trò ôû caùc nöôùc khaùc nhau (thaäm chí ôû caùc ngaønh khaùc nhau trong moät quoác gia) neân tieán trình ôû caùch maïng coâng nghieäp noå ra khoâng nhöõng ñeàu ôû caùc nöôùc khaùc nhau vaø caùc ngaønh coâng nghieäp khaùc nhau trong moät quoác gia. Nhöng coù moät ñieàu caùch maïng coâng nghieäp khoâng chæ coù quan heä thuùc ñaåy ñoái vôùi löïc löôïng saûn xuaát maø coøn daãn ñeán söï thay ñoåi toaøn boä cô caáu xaõ hoäi vaø taïo ñieàu kieän quan troïng cho söï hình thaønh nhöõng giai caáp phuø hôïp vôùi söùc saûn xuaát môùi. Caùch maïng coâng nghieäp dieãn ra ñaàu tieân ôû nöôùc Anh vaøo khoaûng giöõa theá kyû XVIII ñeán giöõa theá kyû XIX. Caùch maïng coâng nghieäp nöôùc Anh laø cuoäc caùch maïng sôùm nhaát, aûnh höôûng to lôùn ñeán quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa chuû nghóa tö baûn ôû caùc nöôùc khaùc. II. QUAÙ TRÌNH DIEÃN BIEÁN CUOÄC CAÙCH MAÏNG COÂNG NGHIEÄP ÔÛ NÖÔÙC ANH. 1. Nhöõng tieàn ñeà cuûa cuoäc caùch maïng coâng nghieäp. Vaøo giöõa theá kyû XVIII, ôû nöôùc Anh ñaõ chín muøi nhöõng ñieàu kieän cho vieäc tieán haønh caùch maïng coâng nghieäp, nhaèm thöïc hieän thôøi kyø quaù ñoä töø saûn xuaát coâng nghieäp coâng tröôøng thuû coâng sang saûn xuaát coâng nghieäp baèng maùy moùc. Nhöõng tieàn ñeà cô baûn cuûa cuoäc caùch maïng coâng nghieäp Anh bao goàm: Cuoäc caùch maïng tö saûn Anh töø 1640 ñeán 1689, ñaõ giaønh ñöôïc thaéng lôïi môû ñöôøng cho chuû nghóa tö baûn phaùt trieån. Cheá ñoä chính trò môùi cuûa giai caáp tö saûn trong thôøi kyø ñaàu ñaõ coù taùc duïng tích cöïc ñoái vôùi söï phaùt trieån kinh teá tö baûn chuû nghóa. Ñoùng vai troø tieán boä, quan heä saûn xuaát phuø hôïp vôùi söùc saûn xuaát maëc daàu ñoái vôùi quaàn chuùng nhaân daân noù vaãn tieán haønh ñaøn aùp vaø boùc loät hoï. Nhöõng yeáu toá kinh teá tö baûn chuû nghóa coù ñieàu kieän thuaän lôïi, phaùt trieån maïnh meõ ñaõ taïo ra ñöôïc nhöõng tieàn ñeà heát söùc quan troïng ñeå giai caáp tö saûn tieán haønh cuoäc caùch maïng coâng nghieäp vaø phaùt trieån löïc löôïng saûn xuaát: - Coâng tröôøng thuû coâng khoâng nhöõng taïo ra ñieàu kieän thuaän lôïi cho vieäc caûi tieán, phaùt minh saùng cheá ra maùy moùc ñeå thay theá cho lao ñoäng thuû coâng. Ñoàng thôøi, coâng tröôøng thuû coâng ñaõ tích luõy ñöôïc nhieàu kinh nghieäm toå chöùc, quaûn lyù saûn xuaát ôû quy moâ lôùn. Nguyeãn Coâng Chaát Khoa Lòch Söû
13. Lòch söû theá giôùi caän ñaïi - 13 - - Vieäc tích luõy tö baûn chuû nghóa döïa vaøo chính saùch baûo hoä thöông nghieäp: “quoác teá hoùa thò tröôøng thöông mai” vaø vieäc buoân baùn coù tính chaát cöôõng ñoaït ñoái vôùi caùc thuoäc ñòa. Maët khaùc vieäc taêng cöôøng boùc loät coâng nhaân, thôï thuû coâng ñaõ goùp moät phaàn khoâng nhoû cuûa giai caáp tö saûn trong vieäc tích luõy tö baûn cho cuoäc caùch maïng coâng nghieäp. - Nöûa ñaàu theá kyû XVIII, giai caáp tö saûn Anh ñaõ tieán haønh cuoäc caùch maïng noâng nghieäp: Noäi dung cô baûn cuûa cuoäc caùch maïng noâng nghieäp Anh laø söû duïng baïo löïc ñeå töôùc ñoaït ruoäng ñaát cuûa noâng daân, tieán haønh kinh teá noâng nghieäp phong kieán chuyeån thaønh neàn kinh teá noâng nghieäp tö baûn chuû nghóa, ñoàng thôøi noù cuõng taïo ra moät thò tröôøng haøng hoùa söùc lao ñoäng bò cuoán huùt vaøo guoàng maùy saûn xuaát coâng xöôûng tö baûn chuû nghóa. - Vieäc cöôùp boùc thuoäc ñòa vôùi quy moâ lôùn moät caùch traéng trôïn vaø taøn baïo, ñaõ tích luõy ñöôïc nhieàu voán phuïc vuï cho söï phaùt trieån cuûa ngaønh coâng nghieäp nöôùc Anh laø moät yeáu toá raát quan troïng trong chu trình “tích luõy voán ñeå tieán haønh caùch maïng coâng nghieäp”. Ngoaøi ra nöôùc Anh coøn coù nhieàu ñieàu kieän thuaän lôïi khaùc cho söï phaùt trieån coâng nghieäp nhö: coù nhieàu thöông caûng toát, coù thò tröôøng tieâu thuï haøng hoùa roäng lôùn.v.v 2. Quaù trình thöïc hieän cuoäc caùch maïng coâng nghieäp ôû nöôùc Anh. - Quaù trình chuû yeáu cuûa cuoäc caùch maïng coâng nghieäp ôû nöôùc Anh laø phaùt minh saùng cheá ra maùy moùc. Vì theá, quaù trình caùch maïng coâng nghieäp ôû nöôùc Anh vaø caùc nöôùc tö baûn khaùc ñöôïc baét ñaàu töø coâng nghieäp nheï ñeán caùc ngaønh coâng nghieäp naëng (voán ñeàu tö cho coâng nghieäp nheï khoâng nhieàu; quay voøng saûn xuaát nhanh choùng vaø thu hoài voán nhanh, laõi nhieàu) - Böôùc ñaàu cuûa cuoäc caùch maïng coâng nghieäp chính laø söï chuyeån bieán töø coâng tröôøng thuû coâng ñeán saûn xuaát cô khí. Laø söï buøng noå caùc phaùt minh kyõ thuaät trong daây chuyeàn saûn xuaát baét ñaàu töø ngaønh deät vaø sau ñoù lan roäng ra caùc ngaønh coâng nghieäp khaùc. THOI BAY Æ MAÙY KEÙO SÔÏI Æ MAÙY SÖÙC NÖÔÙC Æ MAÙY HÔI NÖÔÙC (Jonh Keys -1763) (Jems Hacreve-1765) (Acreite-1769) (Jems Watt-1784) - Vieäc hoaøn thieän vaø söû duïng maùy hôi nöôùc cuûa Jens Watt (1784) sau ñoù lan roäng ra caùc ngaønh luyeän kim vaø cheá taïo cô khí, ñöôïc coi laø môû ñaàu cuûa quaù trình cô khí hoùa hay coøn goïi laø khôûi ñeàu cuoäc caùch maïng coâng nghieäp. III. NHAÄN XEÙT. - Caùch maïng coâng nghieäp taïo ra maùy moùc thay cho coâng lao ñoäng thuû coâng, coâng xöôûng thay cho coâng tröôøng thuû coâng, laøm cho löïc löôïng saûn xuaát coù nhöõng böôùc phaùt trieån nhaûy voït; do vaäy quan heä saûn xuaát tö baûn chuû nghóa ñöôïc xaùc laäp vöõng chaéc. Phöông thöùc saûn xuaát tö baûn chuû nghóa ñaõ thöïc söï chieán thaéng phöông thöùc saûn xuaát phong kieán. - Caùch maïng coâng nghieäp dieãn ra gaén lieàn vôùi söï phaùt trieån cuûa khoa hoïc - kyõ thuaät. Nhôø nhöõng tieán boä cuûa khoa hoïc kyõ thuaät ñaõ laøm cho caùch maïng coâng nghieäp ñöôïc ñaåy nhanh maïnh meõ, vaø ngöôïc laïi, nhöõng thaønh töïu cuûa caùch maïng coâng nghieäp caøng taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho vieäc nghieân cöùu, phaùt trieån khoa hoïc – kyõ thuaät. Nguyeãn Coâng Chaát Khoa Lòch Söû
14. Lòch söû theá giôùi caän ñaïi - 14 - - Caùch maïng coâng nghieäp khoâng nhöõng ñöa giai caáp tö saûn leân ñòa vò thoáng trò xaõ hoäi moät caùch vöõng chaéc maø coøn taïo ñieàu kieän hình thaønh giai caáp voâ saûn hieän ñaïi – ñaïi bieåu cho söï phaùt trieån cuûa löïc löôïng saûn xuaát môùi, naém söù meänh lòch söû quyeát ñònh xu höôùng phaùt trieån tieán boä cuûa nhaân loaïi. Nguyeãn Coâng Chaát Khoa Lòch Söû
15. Lòch söû theá giôùi caän ñaïi - 15 - CHÖÔNG III : CAÙCH MAÏNG TÖ SAÛN MYÕ Sau cuoäc caùch maïng tö saûn Anh khoaûng 100 naêm, moät bieán coá vó ñaïi trong lòch söû ñaõ noå ra ôû Chaâu Myõ. Ñoù laø cuoäc chieán tranh giaønh ñoäc laäp cuûa caùc thuoäc ñòa Anh ôû Baùc Myõ. Ñaây laø cuoäc caùch maïng tö saûn ñaàu tieân ôû Chaâu Myõ maø theo ñaùnh giaù cuûa Leâ-Nin ñaây laø“cuoäc chieán tranh vó ñaïi, moät cuoäc caùch maïng thaät söï, giaûi phoùng thaät söï”. I. TIEÀN ÑEÀ CUÛA CUOÄC CAÙCH MAÏNG. 1. Coâng cuoäc khaån thöïc ôû Baéc Myõ. Caùc nhaø söû hoïc, kinh teá hoïc tö saûn khaêng khaêng chöùng minh raèng: Lòch söû nöôùc Myõ ñöôïc baét ñaàu töø naêm 1620, khi “nhöõng ngöôøi cha cuûa caùc nhaø löõ haønh” ñaët chaân leân Baéc Myõ, coøn söï phaùt trieån cuûa neàn “vaên hoùa vaät chaát” sau naøy, laø keát quaû taây tieán cuûa nhöõng ngöôøi tieân phong môû ñöôøng khai phaù, cuûa caùc kyø coâng “theo chuû nghóa Robinshon” Thöïc ra Baéc Myõ voán laø vuøng ñaát cuûa cö daân ngöôøi da ñoû Idians töø Chaâu AÙ thieân di sang khoaûng 2500 naêm. Tôùi theá kyû XVI, sau cuoäc thaùm hieåm cuûa Colomb ñaõ môû ra quaù trình xaâm thöïc taøn baïo cuûa thöïc daân chaâu Aâu vaøo chaâu Myõ, tuy vaäy coâng cuoäc xaâm thöïc cuûa Anh laø maïnh meõ vaø coù hieäu quaû. Ñeán naêm 1752, Anh quoác ñaõ thieát laäp ñöôïc 13 vuøng thuoäc ñòa lôùn ôû Baéc Myõ. Sau khi luõng ñoaïn ñöôïc vuøng Baéc Myõ, nöôùc Anh ñaõ gia taêng cheá ñoä cai trò chuyeân cheá ñoái vôùi “vuøng ñaát thöïc daân” nhaèm muïc ñích caûn trôû söï phaùt trieån cuûa chuû nghóa tö baûn ôû caùc thuoäc ñòa, buoäc caùc thuoäc ñòa phaûi leä thuoäc vaøo Anh quoác baèng caùch thieát laäp neân toå chöùc chính trò – haønh chính thöïc daân, coi caùc thuoäc ñòa nhö vuøng “noâng nghieäp phuï thuoäc vaøo thaønh thò” Anh quoác. Nhöõng chính saùch kinh teá – xaõ hoäi maø Anh quoác aùp duïng vaøo vuøng ñaát thöïc daân Baéc Myõ ñaõ gaây leân nhöõng phong traøo phaûn khaùng maïnh meõ cuûa taát caû caùc taàng lôùp cö daân Baéc Myõ. Ñoù chính laø tieàn ñeà caàn thieát cho khuynh höôùng phaùt trieån thaønh moät daân toäc vaø buøng noå moät cuoäc caùch maïng tö saûn. 2. Neàn kinh teá cuûa “ñaát thöïc daân” vaø ngoïn côø tö töôûng caùch maïng. Caàn phaûi khaûng ñònh raøng Hôïp chuûng quoác Hoa kyø laø moät quoác gia ñaëc bieät, ra ñôøi treân neàn taûng 13 bang thuoäc ñòa cuûa Anh ôû khu vöïc Baéc Myõ, vaø thöøa höôûng “caùi cheá ñoä kinh teá cuûa noù” vaø di saûn thöïc daân maø Hôïp chuûng quoác nhaän ñöôïc ñaõ quyeát ñònh nhieàu ñaëc tröng cuûa chuû nghóa tö baûn Myõ. V.I. Leâ-Nin vaïch ra ñaëc tröng cuûa daïng naøy baèng caùch neâu leân con ñöôøng kieåu Myõ, hay con ñöôøng trang traïi cuûa söï phaùt trieån chuû nghóa tö baûn trong noâng nghieäp vaø daïng tieán hoùa ñoäc ñaùo cuûa neàn noâng nghieäp ôû mieàn Nam “cheá ñoä noâ leä ñoàn ñieàn laø ñaëc tröng cuûa loái soáng Myõ trong nhieàu theá kyû”. Tuy nhieân vieäc taäp trung ruoäng ñaát quaù lôùn trong tay quyù toäc vaø loái boùc loät phong kieán cuøng vôùi söï boùc loät kieåu noâng noâ – noâ leä, vaø nhöõng saéc leänh cuûa vua Anh caám daân di thöïc ñi veà phía Taây cuûa nhöõng ngöôøi Squatter ñaõ laøm cho cuoäc ñaáu tranh giai caáp giöõa taàng lôùp Farmes ñang hình thaønh vôùi cheá ñoä phong kieán Baéc Myõ (con ñeû cuûa chuû nghóa thöïc daân) vaø chính quoác (nöôùc Anh) ngaøy caøng saâu saéc. Ñoù chính laø moät trong nhöõng cô sôû cho söï ra ñôøi cuûa chuû nghóa daân chuû trong caùch maïng tö saûn Myõ. Cuõng ngay töø theá kyû VII, treân caùc ñaát thöïc daân ôû Baéc Myõ, nhöõng nhaân toá môùi – nhaân toá kinh teá tö baûn chuû nghóa ñaõ ra ñôøi vaø phaùt trieån maïnh meõ trong caùc ngaønh kinh teá coâng – thöông nghieäp. Nhöng coâng thöông nghieäp thuoäc ñòa ñaõ khoâng traùnh khoûi maâu thuaån vôùi chính quoác. Chuû nghóa troïng Nguyeãn Coâng Chaát Khoa Lòch Söû
16. Lòch söû theá giôùi caän ñaïi - 16 - thöông cöïc ñoan cuûa Anh ñaõ kìm haõm söï phaùt trieån cuûa kinh teá coâng thöông nghieäp Baéc Myõ. Nhöõng chính saùch kinh teá xuaát phaùt töø chuû nghóa troïng thöông cöïc ñoan ñoù ñaõ daãn ñeán maâu thuaån khoâng theå taùch khoûi giöõa chính quoác vaø thuoäc ñòa ngaøy caøng gay gaét vaø thoåi buøng neân ngoïn löûa ñaáu tranh cuûa nhaân daân Baéc Myõ. Khaåu hieäu “töï do vaø tö höõu” “thoáng nhaát hoaøn toaøn hay laø cheát” ñaõ trôû thaønh ngoïn côø taäp hôïp löïc löôïng. Nhöõng hoäi kín ra ñôøi ñeå ñaùng öùng nhu caàu lieân keát löïc löôïng vaø thoáng nhaát tö töôûng trong cuoäc chieán tranh “phaûn thöïc – phaûn phong” cuûa nhaân daân Baùc Myõ tieâu bieåu nhaát laø “Hoäi nhöõng ngöôøi con cuûa töï do” laáy tö töôûng töï do cuûa Locke vaø John Milton veà quan nieäm moät nhaø nöôùc tö saûn ñoäc laäp laøm muïc tieâu ñaát tranh. Nhö vaäy roõ raøng khaùc vôùi cuoäc caùch maïng tö saûn Anh, tieàn ñeà cuûa cuoäc caùch maïng tö saûn Myõ chính laø maâu thuaån gay gaét giöõa 13 bang thuoäc ñòa vaø chính quyeàn thöïc daân Anh. Laø maâu thuaãn giöõa giai caáp tö saûn, quaàn chuùng nhaân daân lao ñoäng vôùi cheá ñoä phong kieán ôû Baéc Myõ. Do vaäy nhieäm vuï cuûa cuoäc caùch maïng ñöôïc ñaët ra laø xoùa boû söï thoáng trò cuûa chuû nghóa thöïc daân Anh, ñaùnh ñoå cheá ñoä phong kieán ñeå thaønh laäp moät quoác gia ñoäc laäp vôùi theå cheá chính trò môùi taïo ñieàu kieän thuaän lôïi môû ñöôøng cho chuû nghóa tö baûn phaùt trieån. Nhieäm vuï caùch maïng ñoù ñöôïc trao cho giai caáp tö saûn – ngöôøi laõnh ñaïo cuoäc caùch maïng, coøn quaàn chuùng nhaân daân laø ñoäng löïc cuûa cuoäc caùch maïng. II. DIEÃN BIEÁN CUÛA CUOÄC CAÙCH MAÏNG. Caùch maïng tö saûn Myõ dieãn ra töø naêm 1774 a8m 1783 ñöôïc chia thaønh hai giai ñoaïn. - Giai ñoaïn 1: töø 1774 – 1778: giai ñoaïn naøy ñöôïc ñaùnh daáu baøng nhöõng coät moác lòch söû: söï kieän cheø Boxton (12/1773); Hoäi nghò luïc ñòa laàn thöù nhaát (5/9/1774 – 26/10/1774); hội nghò luïc ñòa laàn 2 (thaùng 5/1775) vaø tuyeân ngoân Hôïp chuûng quoác Hoa kyø (7/4/1776); traän chieán Saratoga vaø lieân minh choáng Anh ñöôïc nhieàu nöôùc chaâu Aâu theá tham gia. - Giai ñoaïn 2: töø chieán traän York Town (10/1781) ñeán hieäp öôùc Versaille (3/9/1783) 1. Giai ñoaïn 1 cuûa cuoäc chieán tranh. Ñeå choáng laïi nhöõng ñaïo luaät veà thueá khoùa naëng neà vaø khoâng coù quyeàn töï do kinh doanh chuyeân chôû haøng hoùa. Ñeâm 16/12/1773 söï kieän cheø Boâ-xtôn ñaõ khôûi phaùt. Söï kieän naøy ñaõ ñaùnh daáu moät böôùc chuyeån bieán môùi cuûa tình hình. Chieán tranh giöõa nhaân daân 13 bang thuoäc ñòa vôùi nöôùc Anh haàu nhö khoù coù theå traùnh ñöôïc. Khoâng khí caùch maïng suïc soâi, ngay caû nhöõng ngöôøi coù khuynh höôùng oân hoøa cuõng ngaû theo caùch maïng. Tröôùc tình traïng bò ñe doïa khuûng boá, nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo phong traøo caùch maïng ôû caùc bang ñaõ quyeát ñònh toå chöùc hoäi nghò luïc ñòa laàn thöù nhaát (töø ngaøy 5 – 9 ñeán ngaøy 26 – 10 – 1774). Tham döï hoäi nghò coù 56 ñaïi bieåu cuûa 12 bang (tröø bang Giooùcgia), ñaïi dieän cho nhöõng thaønh phaàn tö saûn, ñòa chuû vaø traïi chuû giaøu lôùn, ñeå nhaèøm tìm kieám “moät giaûi phaùp oân hoøa” ñoái vôùi chính quyeàn thöïc daân. Hoäi nghò ñaõ ra baûn “Tuyeân ngoân veà quyeàn haïn vaø khieáu naïi”. Tuyeân ngoân ñoøi xoùa boû nhöõng ñaïo luaät voâ lyù cuûa Anh quốc ñoái vôùi thuoäc ñòa; traû laïi quyeàn thu thueá cho thuoäc ñòa vaø quyeát ñònh taåy chay haøng Anh trong taát caû caùc bang. Nguyeãn Coâng Chaát Khoa Lòch Söû
17. Lòch söû theá giôùi caän ñaïi - 17 - Hoäi nghò luïc ñòa laàn I nhö moät bieåu töôïng ñoäc laäp vaø thoáng nhaát cuûa caùc thuoäc ñòa trong cuoäc ñaáu tranh vì muïc ñích chung. Quoác hoäi Anh khoâng nhöõng khoâng ñaùp öùng yeâu caàu naøo cuûa “Tuyeân ngoân veà quyeàn haïn vaø khieáu naïi” maø coøn gia taêng nhöõng bieän phaùp “tröøng phaït veà kinh teá”, “ñaøn aùp baèng quaân söï”. Nhöõng ñoäng thaùi naøy cuûa Anh quoác ñaõ daãn ñeán cuoäc xung ñoät vuõ trang ôû Coân-coùoc vaø khôûi ñaàu moät cuoäc chieán tranh giöõa Anh quoác vôùi 13 bang thuoäc ñòa ñòa ôû Baéng Myõ. Hoäi nghò luïc ñòa laàn II vaøo thaùng 5 – 1775 nhaèm muïc ñích giaûi quyeát nhöõng vaán ñeá cuï theå cuûa chieán tranh. Hoäi nghò ñaõ quyeát ñònh thaønh laäp Quaân ñoäi luïc ñòa, boå nhieän Washington laøm toång chæ huy. Ngaøy 4/7/1776, sau hôn moät naêm chuaån bò, Hoäi nghò luïc ñòa ñaõ thoâng qua “Tuyeân ngoân ñoäc laäp cuûa Hôïp chuûng quoác Hoa kyø” vôùi nhöõng noäi dung cô baûn laø tuyeân boá caùc quyeàn töï do daân chuû tö saûn vaø khaúng ñònh neàn ñoäc laäp cuûa caùc bang ôû Baéc Myõ. Baûn tuyeân ngoân neâu roõ “Taát caû moïi ngöôøi sinh ra ñeàu coù quyeàn bình ñaúng. Taïo hoùa ñaõ ban cho hoï nhöõng quyeàn khoâng theå töôùc boû. Trong nhöõng quyeàn aáy coù quyeàn soáng, quyeàn töï do vaø quyeàn möu caàu haïnh phuùc”. Tuyeân ngoân khaúng ñònh chæ coù nhaân daân môùi coù quyeàn thieát laäp chính quyeàn, vaø huyû boû chính quyeàn khi noù ñi ngöôïc laïi vôùi lôïi ích cuûa quaàn chuùng. Tuyeân ngoân ñaõ leân aùn vua Anh vaø long troïng tuyeân boá quyeàn ñoäc laäp cuûa caùc quoác gia, quyeàn gia nhaäp lieân minh buoân baùn, kyù keát hieäp öôùc. Tuyeân ngoân laø vaên kieän coù tính chaát daân chuû töï do, thaám nhuaàn tinh thaàn tieán boä thôøi ñaïi. Tuy nhieân, tuyeân ngoân cuõng khoâng traùnh khoûi nhöõng haïn cheá ñoù laø khoâng coù nhöõng ñieàu khoaûn thuû tieâu cheá ñoä noâ leä, khoâng nghieâm caám cheá ñoä buoân baùn noâ leä. Treân chieán tröôøng töø cuoái thaùng 6/1775 ñeán thaùng 9/1777 Quaân ñoäi luïc ñòa lieân tieáp bò thaát baïi tröôùc söï phaûn coâng quyeát lieät cuûa quaân Anh. Ngaøy 17/10/1777 Quaân ñoäi luïc ñòa ñaõ giaønh thaéng lôïi lôùn, ñaùnh baïi quaân Anh taïi chieán traän Saratoga. Chieán thaéng naøy ñaõ ñöa cuoäc chieán tranh giaønh ñoäc laäp cuûa nhaân daân 13 bang thuoäc ñòa cuûa nöôùc Anh chuyeån sang moät giai ñoaïn môùi: giai ñoaïn phaûn coâng vaø lieân minh choáng Anh giöõa Hoa kyø vôùi moät soá nöôùc chaâu Aâu nhö Phaùp, Taây Ban Nha, Haø Lan ñöôïc thieát laäp. 2. Giai ñoaïn 2 cuûa cuoäc chieán tranh. Nhöõng naêm ñaàu sau chieán traän Saratoga tình hình chieán söï ñaõ coù nhieàu thay ñoåi lôùn. Öu theá trong töông quan löïc löôïng nghieâng veà phía quaân ñoäi luïc ñòa. Ngaøy 19 – 10 – 1781, chieán traän Yooùctao ñaõ ñaùnh tan hy voïng cuoái cuøng cuûa thöïc daân Anh, buoäc nöôùc Anh phaûi tieán haønh thöông thuyeát vôùi Baéc Myõ ñeå keát thuùc chieán tranh. Ngaøy 3 -9 -1783, hoøa öôùc Verseille ñöôïc kyù keát vôùi noäi dung chuû yeáu: Anh quoác thöøa nhaän neàn ñeäc laäp cuûa caùc thuoäc ñòa oû baéc Myõ. Hieäp öôùc Verseille ñaùnh daáu thaéng lôïi cuûa cuoäc ñaáu tranh giaønh ñoäc laäp tö do cuûa nhaân daân Baéc Myõ. Vaø tuyeân boá söï thaùng lôïi cuûa moït cuoäc caùch maïng môû ñöôøng cho phöông thöùc saûn xuaát tö Nguyeãn Coâng Chaát Khoa Lòch Söû
18. Lòch söû theá giôùi caän ñaïi - 18 - baûn chuû nghóa phaùt trieån. Moät quoác gia môùi ôû Baéc Myõ ra ñôøi, ñoù laø Hôïp chuûng quoác Hoa Kyø (United States America) III. NÖÔÙC MYÕ SAU CHIEÁN TRANH GIAØNH ÑOÄC LAÄP Cuoäc chieán tranh ñaõ ñeå laïi haäu quaû to lôùn. Nöôùc Myõ vöøa môùi ra ñôøi ñaõ phaûi ñöông ñaàu vôùi nhöõng thöû thaùch lôùn veà kinh teá, chính trò vaø xaõ hoäi. Neàn kinh teá sau chieán tranh khoâng oån ñònh, laïm phaùt gaây roái loaïn thò tröôøng, thueá maù taêng, haøng ngaøn ngöôøi thaát nghieäp, cuoäc soáng khoâng ñöôïc ñaûm baûo - Suy thoaùi kinh teá taát yeáu seõ daãn ñeán roái loaïn veà traät töï xaõ hoäi. Caùc cuoäc khôûi nghóa choáng laïi chính quyeàn nhö cuoäc khôûi nghóa cuûa Daniel Shays töø 176 – 1787 ñaõ lan roäng trong nhieàu bang vôùi chuû tröông: Phaân chia ruoäng ñaát coâng baèng, xoùa boû nôï naàn, xeùt xöû coâng minh. nguyeân taéc ñeà ra cuûa hoï laø: “Thaéng lôïi nhôø coâng söùc cuûa moïi ngöôøi thì quyeàn sôû höõu ñaát ñai phaûi thuoäc veà taát caû”. Cuoäc khôûi nghóa ñaõ thu huùt ñöôïc ñoâng ñaûo daân ngheøo tham gia ñoøi quyeàn daân chuû. Nhöng chính quyeàn tö saûn ñaõ huy ñoäng löïc löôïng quaân ñoäi ñaøn aùp. “Phong traøo ruoäng ñaát cho ngöôøi ngheøo” do Daniel Shays nhanh choùng thaát baïi. - Sau khi giaønh quyeàn löïc veà tay mình, giai caáp tö saûn ñaõ thuû tieâu taän goác cheá ñoä phong kieán, phaù vôõ söï luõng ñoaïn cuûa Anh treân lónh vöïc kinh teá baøng caùc bieän phaùp nhö tieán haønh töôùt ñoaït ruoäng ñaát cuûa boïn baûo hoaøng; phaùt haønh tieàn giaáy; laäp heä thoáng ngaân haøng lieân bang khuyeán khích vaø taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho caùc ngaønh coâng nghieäp phaùt trieån - Ñeå xaây döïng chính quyeàn lieân bang vöõng maïnh, phaùt trieån kinh teá, ngaên chaën phong traøo daân chuû, baûo ñaûm quyeàn lôïi cuûa giai caáp tö saûn. Hoäi nghò lieân bang thaùng 5 – 1787, ñaõ ñöa ra 19 döï thaûo hieán phaùp vôùi nhöõng noäi dung cô baûn sau ñaây: Nguyeân taéc toå chöùc chính quyeàn laø söï phaân caáp ba quyeàn: quyeàn laäp phaùp naèm trong tay ghò vieän, quyeàn haønh phaùp naèm trong tay toång thoáng vaø quyeàn tö phaùp ñöôïc trao cho taøo aùn. - Nhöõng ngöôøi noâ leä da ñen, phuï nöõ khoâng coù quyeàn baàu cöû vaø öùng cöû. Hieán phaùp 1787, laø moät baûn hieán phaùp tieán boä vì noù goùp phaàn xoùa boû nhöõng quan heä phong kieán, môû ñöôøng cho chuû nghóa tö baûn phaùt trieån. Nhöng ñoái vôùi nhaân daân thì ñoù laø söï tuyeân boá baûn chaát chuyeân chính cuûa neàn chính trò giai caáp tö saûn Myõ nhaèm phuïc vuï cho giai caáp coù cuûa choáng laïi quaàn chuùng nhaân daân lao ñoäng. IV. KEÁT LUAÄN. -Cuoäc caùch maïng tö saûn Myõ laø moät cuoäc caùch maïng ñöôïc dieãn ra döôùi hình thöùc moät cuoäc chieán tranh giaûi phoùng daân toäc. Xuaát phaùt töø yeâu caàu phaùt trieån kinh teá tö baûn chuû nghóa, nhieäm vuï cuûa cuoäc caùch maïng naøy laø choáng aùch thoáng trò cuûa chuû nghóa thöïc daân Anh, choáng phong kieán ñeå xaây döïng neân moät quan heä môùi, traät töï xaõ hoäi môùi. Do vaäy nhieäm vuï phaûn thöïc phaûn phong ñaõ trôû thaønh ngoïn côø taäp hôïp moïi taàng lôùp xaõ hoäi ôû Baéc Myõ ñoaøn keát chiến ñaáu cho ñoäc laäp töï do. - Vôùi vai troø ñaïi dieän cho löïc löôïng saûn xuaát môùi tieán boä, giai caáp tö saûn Myõ, taàng lôùp ñieàn chuû ñaõ trôû thaønh moät boä phaän nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo caùch maïng. Nhöng sau khi cuoäc chieán tranh giaønh ñoäc laäp ñaõ hoaøn thaønh, giai caáp tö saûn ñaõ quay löng choáng laïi quaàn chuùng nhaân daân lao ñoäng. Noâng daân, noâ leä, coâng Nguyeãn Coâng Chaát Khoa Lòch Söû
19. Lòch söû theá giôùi caän ñaïi - 19 - nhaân vaø caû nhöõng traïi chuû ngheøo: löïc löôïng tham gia coù vai troø quyeát ñònh cuoäc caùch maïng ñaõ khoâng ñöôïc höôûng moät chuùt quyeàn lôïi gì: ruoäng ñaát vaãn naèm trong tay ñaïi tö baûn, ñaïi ñieàn chuû. Cheá ñoä noâ leä vaãn khoâng bò xoùa boû. Quyeàn tuyeån cöû, baàu cöû vaø töï do xaõ hoäi heát söùc haïn cheá. - Maëc daàu coøn coù nhöõng haïn cheá, nhöng caùch maïng tö saûn Myõ coù moät yù nghóa lôùn lao, noù laø ngoïn côø caùch maïng tö saûn sau yeâu caàu giaûi phoùng daân toäc. Noù môû ñaàu cho söï thaønh laäp moät quoác gia ñoäc laäp. Noù aûnh höôûng raát lôùn ñeán tieán trình caùch maïng vaø giaûi phoùng cuûa caùc daân toäc thuoäc ñòa. Nguyeãn Coâng Chaát Khoa Lòch Söû