Giáo trình Hóa đại cương - Chương 4: Kĩ thuật sản xuất một số hóa chất vô cơ cơ bản

Nội dung text: Giáo trình Hóa đại cương - Chương 4: Kĩ thuật sản xuất một số hóa chất vô cơ cơ bản

1. Chương 4: KỸ THUẬT SẢN XUẤT MỘT SỐ HÓA CHẤT VÔ CƠ CƠ BẢN 4.1 Sản xuất axit sunfuric + Vai trò axit sunfuric: - - Sản phẩm quan trọng nhất của nền công nghiệp hóa chất - - Axit sunfuric dùng để sản xuất phân bón, chế tạo nhiên liệu lỏng, tổng hợp hữu cơ, phẩm nhuộm, luyện kim, mạ điện + Nguyên liệu để sản xuất axit sunfuric - Lưu huỳnh là nguyên liệu chủ yếu, có nhiều ở Mỹ, Nga, Canada - Quặng pirit FeS2 chứa 53,44% S và 46,56% Fe, nước ta quặng chỉ chứa 15% S nên nguyên liệu phải nhập từ nước ngoài - Thạch cao CaSO4.2H2O hoặc CaSO4 khan - Phế thải chứa hợp chất S
2. Chương 4:KỸ THUẬT SẢN XUẤT MỘT SỐ HÓA CHẤT VÔ CƠ CƠ BẢN + Chế tạo khí SO2 từ S: - S từ quặng được tinh chế đưa vào lò đốt cùng với không khí: Sk + O2 = SO2 + Q (20,7kJ) - Phản ứng không thuận nghịch, tốc độ p/ư tăng theo chiều tăng nhiệt độ, nồng độ chất oxy hóa - Nhiệt độ đốt S đạt 1.200oC phản ứng xảy ra nhanh, S cháy hòan toàn + Chế tạo khí SO2 từ quặng pirit sắt: 2FeS2 = 2FeS + S2 – 103,9kJ S2 + 2O2 = 2SO2 + 724,8kJ
3. Chương 4:KỸ THUẬT SẢN XUẤT MỘT SỐ HÓA CHẤT VÔ CƠ CƠ BẢN - FeS tiếp tục bị đốt cháy: 4FeS + 7O2 = 2Fe2O3 + 4SO2 + Kết quả quá trình đốt pirit ta thu được: - Hỗp hợp khí 7-9% SO2, , 10-11% O2 còn lại là Nitơ với một số tạp chất - Xỉ còn lại là Fe2O3 và Fe3 O4 sử dụng cho kỹ nghệ luyện gang hay sản xuất xi măng + Các điều kiện ảnh hưởng đến quá trình đốt pirit: -Nhiệt độ cao cháy càng nhanh, duy trì nhiệt độ: 600oC – 800o C - Diện tiếp xúc giữa nguyên liệu và Oxy trong không khí, kích thước quặng thích hợp là 8mm - Lượng không khí thổi vào lò khống chế cho Oxi dư 11%
4. Chương 4:KỸ THUẬT SẢN XUẤT MỘT SỐ HÓA CHẤT VÔ CƠ CƠ BẢN + Lò đốt pirit - Lò đốt nhiều tầng hay còn gọi là lò bơi chèo, lò có 7 tầng đốt và 1 tấng sấy, quặng được đổ tự động từ trên xuống, không khí đi từ dưới lên, khí SO2 lấy ra từ đỉnh lò, tầng 3 – 4 phản ứng xẩy ra mạnh nhất + Lò phun đốt quặng pirit ở dạng bụi, năng suất lớn hơn lò bơi chèo có thể đốt cháy khoảng 100tấn /ngày, nhược điểm là nhiều bụi + Lò tầng sôi người ta thổi không khí từ dưới lên với kích thước hạt quặng thích hợp để pirit cháy ở trạng thái lơ lửng lò này có thể đốt 200tấn/ này. Ngày nay người ta sử dụng không khí giầu oxy để đốt quặng pirit
5. Chương 4: KỸ THUẬT SẢN XUẤT MỘT SỐ HÓA CHẤT VÔ CƠ CƠ BẢN + Tinh chế hỗn hợp SO2 - Tách bụi ra khỏi hỗn hợp khí có kích thước lớn bằng thiết bị lắng ly tâm xiclon, bụi có kích thước nhỏ tách bằng thiết bị lọc điện - Tách Asen và Selen oxit bằng cách cho khí qua tháp rửa từ dưới lên, axit sunfuric từ trên xuống, các bụi asen và selenoxit bị hòa tan hoặc lắng xuống đáy tháp - Tách mù axit sunfuricbằng thiết bị lọc điện ướt
6. Chương 4: KỸ THUẬT SẢN XUẤT MỘT SỐ HÓA CHẤT VÔ CƠ CƠ BẢN - Tách hơi nước nhờ axit sunfuric đặc đi từ trên xuống khí đi từ dưới lên Sau khi khí SO2 làm sạch được oxi hóa tiếp thành SO3 + Oxi hóa SO2 thành SO3 - Phương pháp Nitro hóa nhờ các oxit Nito N2O3, NO2 là chất chuyển tiếp oxi của không khí SO2 + NO2 + H2O = H2SO4 + NO SO2 + N2O3 + H2O = H2SO4 + 2NO
7. Chương 4: KỸ THUẬT SẢN XUẤT MỘT SỐ HÓA CHẤT VÔ CƠ CƠ BẢN - NO hình thành phản ứng trực tiếp với Oxi của không khí: NO + O2 = 2NO2 NO + NO2 = N2O3 Qúa trình oxihóa SO2 thành H2SO4 trong pha lỏng bao gồm nhiều quá trình nối tiếp nhau xẩy ra trên ranh giới pha lỏng – khí vì thế tốc độ của quá trình không chỉ phụ thuộc vào sự khuyếch tán mà còn phụ thuộc vào tốc độ của phản ứng hóa học
8. Chương 4: KỸ THUẬT SẢN XUẤT MỘT SỐ HÓA CHẤT VÔ CƠ CƠ BẢN - Phương pháp tiếp xúc ( oxi hóa trên xúc tác rắn V2O5) là phản ứng tỏa nhiệt: 2SO2 + O2 = 2SO3 + Q Gía trị hằng số cân bằng: p K SO3 p p. p1/2 SO2 O 2 Cân bằng phản ứng chuyển dịch về phía tạo thành SO3 khi tăng áp suất và giảm nhiệt độ Phản ứng chỉ xẩy ra với tốc độ rõ rệt ở nhiệt độ trên 400oC
9. Chương 4: KỸ THUẬT SẢN XUẤT MỘT SỐ HÓA CHẤT VÔ CƠ CƠ BẢN + Chất xúc tác có 2 nhóm: - Xúc tác chứa Platin - Xúc tác bao gồm các Oxit kim loại phổ biến là Oxit Vanadi cùng các phụ gia khác như Al2O3, SiO2, K2O, CaO , ngoài ra còn dùng xúc tác o Fe2O3 nhưng hoạt tính kém chỉ diễn ra ở 600 C + Thời gian tiếp xúc tăng thì tốc độ chuyển hóa tăng thông thương tháp tiếp xúc có 4 tầng tiếp xúc, gần đây người ta sử dụng tháp tầng sôi
10. Chương 4: KỸ THUẬT SẢN XUẤT MỘT SỐ HÓA CHẤT VÔ CƠ CƠ BẢN + Hấp thụ SO3 Thực hiện trong tháp hấp thụ, chất lỏng đi từ đỉnh tháp xuống, khí SO3 đi từ dưới lên: mSO3 + H2O = H2SO4.(m-1)SO3 - Tùy hệ số m ta thu được axit khác nhau: m = 1 axit có nồng độ 100%, m > 1 tạo thành olêum H2SO4.nSO3, m < 1 axit có nồng độ < 100% Hiệu suất hấp thụ phụ thuộc vào nhiệt độ và nồng độ axit
11. Chương 4: KỸ THUẬT SẢN XUẤT MỘT SỐ HÓA CHẤT VÔ CƠ CƠ BẢN + Điều kiện thích hợp của quá trình hấp thụ: -Trước khi vào tháp khí SO2 được làm lạnh đến o nhiệt độ < 60 C - Nhiệt độ trong tháp duy trì ở nhiệt độ 60oC - Hiệu suất hấp phụ đạt đến trên 99%
12. Chương 4: KỸ THUẬT SẢN XUẤT MỘT SỐ HÓA CHẤT VÔ CƠ CƠ BẢN 4.2 Tổng hợp Amoniac Tổng hợp các hợp chất của Nitơ từ không khí theo 3 phương pháp: - Phương pháp hồ quang N2 + O2 = 2NO – 179,2 kJ Phản ứng diễn ra ở nghiệt độ cao và thuận nghịch nên cần làm lạnh nhanh sau đó tiến hành oxi hóa NO thành NO2 và hấp thụ để tạo thành HNO3 năng lượng tiêu tốn cho 1 tấn Nitơ liên kết hết 60.000 kW.h
13. Chương 4: KỸ THUẬT SẢN XUẤT MỘT SỐ HÓA CHẤT VÔ CƠ CƠ BẢN +Phương pháp xianamit - Canxi cacbua tác dụng trực tiếp với Nitơ ở nhiệt độ 1.000oC CaC2 + N2 CaCN2 + C – 301,5 Kj - Xianamit chứa 18-20% nitơ. Năng lượng tiêu tốn 10-12 triệu kW.h cho 1 tấn Nitơ liên kết - Phương pháp này hiện nay ít dùng
14. Chương 4: KỸ THUẬT SẢN XUẤT MỘT SỐ HÓA CHẤT VÔ CƠ CƠ BẢN + Phương pháp Amoniac N2 + 3H2 2NH3 + Q Đây là phương pháp kinh tế nhất, nên được ứng dụng rộng rãi 4.2 Tổng hợp amoniac 4.2.1 Các phương pháp sản xuất nitơ và hydro + Sản xuất Nitơ
15. Chương 4: KỸ THUẬT SẢN XUẤT MỘT SỐ HÓA CHẤT VÔ CƠ CƠ BẢN Hóa lỏng không khí ở P=50at, t = - 140oC, dựa vào nhiệt độ sôi khác nhau, người ta tách riêng được các chất khí. + Sản xuất Hydro - Chuyển hóa Mêtan hoặc đồng đẳng của Mêtan cho tác dụng với hơi nước, oxi và khí cacbonich có xúc tác Niken hoặc không có xúc tác. Có xúc tác thì phản ứng xảy ra ở nhiệt độ thấp hơn 800- 900oC, không có xúc tác phản ứng xẩy ra ở nhiệt độ cao hơn
16. Chương 4: KỸ THUẬT SẢN XUẤT MỘT SỐ HÓA CHẤT VÔ CƠ CƠ BẢN CH4 + H2O CO + 3H2 – 206 kJ CH4 + CO2 2CO + 2H2 – 248 Kj CH4 + O2 CO + 4H2 + 35kJ Với đồng đẳng của mêtan phản ứng cũng xấy ra tương tự Cn H2n+2 nCO + (2n+1)H2 - Hóa lỏng khí cốc, điện phân nước hoặc điện phân dung dịch NaCl Bằng cách hóa lỏng khí cốc, các khí khác chuyển sang trạng thái lỏng, còn Hydro ở trạng thái khí
17. Chương 4: KỸ THUẬT SẢN XUẤT MỘT SỐ HÓA CHẤT VÔ CƠ CƠ BẢN + Chế tạo hỗn hợp khí nitơ và hydro gồm 2 giai đọan: - Điều chế khí tổng hợp - Làm sạch khí tổng hợp a. Điều chế khí tổng hợp Khí thiên nhiên được chuyển hóa bằng hơi nước hoặc oxi theo phản ứng: CH4 + H2O = CO + 3H2 (1) CH4 + 1/2O2 CO + 2H2 – Q (2) Khí CO được chuyển hóa tiếp: CO + H2O CO2 + H2 – Q (3)
18. Chương 4: KỸ THUẬT SẢN XUẤT MỘT SỐ HÓA CHẤT VÔ CƠ CƠ BẢN Trong công nghiệp người ta có 3 loại công nghệ chuyển hóa: - Chuyển hóa bằng hơi nước có xúc tác - Chuyển hóa bằng hơi nước và oxi có xúc tác - Chuyển hóa không có xúc tác bằng oxi hay không khí giàu oxi
19. Chương 4: KỸ THUẬT SẢN XUẤT MỘT SỐ HÓA CHẤT VÔ CƠ CƠ BẢN + Làm sạch khí tổng hợp Có 4 phương pháp để làm sạch khí tổng hợp: - Hấp thụ các tạp chất bằng chất hấp thụ pha rắn - Hấp thụ bằng các chất lỏng - Ngưng tụ bằng làm lạnh sâu - Hidro hóa có xúc tác Phương pháp hấp thụ bằng chất lỏng được áp dụng rộng rãi nhất
20. Chương 4: KỸ THUẬT SẢN XUẤT MỘT SỐ HÓA CHẤT VÔ CƠ CƠ BẢN + Tách bụi, tro bằng phương pháp rửa nước, lọc điện khô hoặc lọc điện ướt. Khử dầu bằng lọc ly tâm. + Tách H2S bằng phương pháp khô: Fe2O3.xH2O + 3H2S = Fe2S3.xH2O + 3H2O Tái sinh chất hấp thụ: Fe2S3.xH2O + 3/2O2 = Fe2O3 .xH2O + 3S Tổng quát: 3H2S + 3/2O2 = 3H2O + 3S
21. Chương 4: KỸ THUẬT SẢN XUẤT MỘT SỐ HÓA CHẤT VÔ CƠ CƠ BẢN + Tách H2S bằng phương pháp ướt: Na4As2S5O2 + H2S = Na4As2S6O + H2O Na4As2S6O + 1/2O2 = Na4As2S5O2 + S + Tách CO2 - Người ta rửa khí bằng nước lạnh ở áp suất 16-25 atm nước sẽ hấp thụ một phần lớn CO2, sau đó giảm xuống 1atm, khí CO2 sẽ thóat ra khỏi nước được đưa đi sử dụng.
22. Chương 4: KỸ THUẬT SẢN XUẤT MỘT SỐ HÓA CHẤT VÔ CƠ CƠ BẢN - Khí cacbonnich còn được lọc bằng dung dịch kiềm hoặc chất hấp thụ cacbonich như etanolamin: 2RNH2 + H2O + CO2 (RNH3)2CO3 RNH2 + H2O + CO2 RNH3HCO3 Đun nóng có thể tách CO2 + Tách CO người ta cũng dùng phương pháp hấp thụ bằng phức Cu với NH3 ở nhiệt độ cao [Cu(NH3)n ]OOCCH3+ CO [Cu(NH3)n CO]OOCCH3 Sau đó tái sinh ở nhiệt độ 77-790C, áp suất thường
23. Chương 4: KỸ THUẬT SẢN XUẤT MỘT SỐ HÓA CHẤT VÔ CƠ CƠ BẢN +Làm sạch vi lượng CO bằng hydro hóa có xúc tác Ni/Cr, 150oC, 3atm phản ứng xẩy ra như sau: CO + 3H2 CH4 + H2O 4.2.2 Cơ sở lý thuyết tổng hợp Amoniac N2 + 3H2 2NH3 + Q Phản ứng thuận nghịch, tỏa nhiệt, giảm thể tích. Cân bằng phản ứng dịch chuyển về phía tạo thành NH3 khi tăng áp suất và nhiệt độ Muốn tăng tốc độ phản ứng đủ lớn phải tiến hành phản ứng ở 400-500oC và có xúc tác như: Fe, Pt, Os, Mn, W
24. Chương 4: KỸ THUẬT SẢN XUẤT MỘT SỐ HÓA CHẤT VÔ CƠ CƠ BẢN 4.2.3 Dây chuyền và thiết bị tổng hợp NH3 Có 3 hệ thống để tổng hợp amoniac: - Áp suất thấp 100 – 150atm - Áp suất trung bình 250 – 600atm - Áp suất cao 600 – 1000atm Trong đó áp suất trung bình được dùng rộng rãi nhất - Tháp tổng hợp amoniac là quan trọng nhất, năng suầt tổng hợp hiện nay khỏang từ 500 - 1500T/giờ
25. Chương 4: KỸ THUẬT SẢN XUẤT MỘT SỐ HÓA CHẤT VÔ CƠ CƠ BẢN 4.3 Kỹ thuật sản xuất axit nitric 4.3.1 Khái niệm chung + Qúa trình gồm 3 bước: - Oxi hóa amoniac: 4NH3 + 5O2 = 4NO + 6H2O - Oxi hóa NO: 2NO + O2 = 2NO2 - Hấp thụ đinitơ oxit: 3NO2 + H2O = 2HNO3 + NO
26. Chương 4: KỸ THUẬT SẢN XUẤT MỘT SỐ HÓA CHẤT VÔ CƠ CƠ BẢN 4.3.2 Cơ sở lý thuyết của sản xuất axit HNO3 - Oxi hóa amoniac ở 900oC theo phản ứng: 53 4NH3+5O2=4NO+6H2O +907kJ, Kp=10 (a) 61 4NH3+4O2=4N2O+6H2O+1105kJ, Kp=10 (b) 67 4NH3+3O2=4N2+6H2O+1270kJ, Kp=10 (c) Muốn cho phản ứng (a) xảy ra phải dùng xúc tác có độ chọn lọc cao
27. Chương 4: KỸ THUẬT SẢN XUẤT MỘT SỐ HÓA CHẤT VÔ CƠ CƠ BẢN - Xúc tác có thể là Pt, hay các hợp kim Pt với Pd, Rd hay các oxit Fe, Mn, Co và Ni - Xúc tác rất nhạy với tạp chất có trong không khí hay amoniac - Pt rất đắt tiền nên người ta thường nghiên cứu thay thế xúc tác của các oxit rẻ tiền hơn - Nhiệt độ tối ưu khỏang 900oC ở áp suất 9atm - Tỷ lệ O2: NH3 = 1,25 là tốt nhất nhưng dễ nổ, thông thường khống chế tỷ lệ bằng 1,7- 2,0 - Tăng áp suất hiệu suất giảm, nhưng tốc độ tăng
28. Chương 4: KỸ THUẬT SẢN XUẤT MỘT SỐ HÓA CHẤT VÔ CƠ CƠ BẢN - Oxi hóa NO: 2NO + O2 2NO2 + Q + Nhiệt độ tăng tốc độ phản ứng giảm và ngược lại + Áp suất tăng tốc độ phản ứng tăng + Oxi trong không khí tăng lên thì tốc độ phản ứng tăng lên
29. Chương 4: KỸ THUẬT SẢN XUẤT MỘT SỐ HÓA CHẤT VÔ CƠ CƠ BẢN - Hấp thụ NO2 bằng nước 2NO2 + H2O = HNO3 + HNO2 + 116kJ HNO2 bị phân hủy 3HNO2 = HNO3 + 2NO + H2O - 75,8 Kj Tông quát: 3NO2 + H2O = 2HNO3 + NO + 136kJ Qúa trình tái sinh NO cần phải oxi hóa lại Muốn tăng tốc độ hấp thụ cần phải hạ nhiệt độ Tăng áp suất sẽ tăng quá trình hấp thụ, thông thường người ta khống chế ở P=8atm axit thu được có nồng độ 60-62%
30. Chương 4: KỸ THUẬT SẢN XUẤT MỘT SỐ HÓA CHẤT VÔ CƠ CƠ BẢN + Dây chuyền sản xuất axit nitơric lõang - Sản xuất HNO3 ở áp suất thường - Sản xuất HNO3 ở áp suất cao + Dây chuyền áp suất cao có ưu điểm: 1. Lượng oxit chuyển thành axit cao 98-99% 2. Thể tích cột hấp thụ nhỏ hơn hàng chục lần 3. Chi phí chế tạo thiết bị giảm 4. Khai thác giản đơn Nhược điểm tiêu hao xúc tác nhiều và tốn năng lượng Để khắc phục người ta dùng sơ đồ phối hợp
31. Chương 4: KỸ THUẬT SẢN XUẤT MỘT SỐ HÓA CHẤT VÔ CƠ CƠ BẢN + Sản xuất axit nitơric đậm đặc - Cô đặc axit lõang nhờ axit sunfuric nồng độ cao ta thu được axit HNO3 đậm đặc, axit sunfuric lõang 70% lấy ra ở đáy tháp Lượng axit sunfuric đậm đặc tiêu tốn 3-4 tấn/1tấn HNO3 đậm đặc - Tổng hợp trực tiếp HNO3 đậm đặc từ NO 2N2O4 + H2O + O2 4HNO3 + 59,5kJ Thực hiện ở 75oC và 50atm