Giáo trình Hướng dẫn vẽ ghi

91 trang huongle 4130

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình Hướng dẫn vẽ ghi", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

giao_trinh_huong_dan_ve_ghi.pdf

Nội dung text: Giáo trình Hướng dẫn vẽ ghi

tr−êng ®¹i häc kiÕn tróc hμ néi khoa kiÕn tróc- bé m«n c¬ së kiÕn tróc h−íng dÉn vÏ ghi Biªn so¹n : ®ç quang trinh- c¸n bé gi¶ng d¹y 12 - 2008
Lêi më ®Çu VÏ ghi lµ mét thao t¸c cÇn cã trong nghÒ nghÖp cña kiÕn tróc s−. H−íng dÉn vÏ ghi lµ m«n häc cã trong khèi l−îng c«ng t¸c gi¶ng d¹y cña Khoa KiÕn tróc. Bµi gi¶ng vÒ vÏ ghi, víi néi dung cã ®ñ kh¸i niÖm, yªu cÇu, c¸c b−íc thùc hiÖn, vÉn ®−îc tiÕn hµnh víi mäi kho¸ sinh viªn. §©y lµ bµi gi¶ng cho thêi l−îng tõ 3 tíi 5 tiÕt t¹i líp, bao gåm tÊt c¶ c¸c néi dung: giíi thiÖu c«ng tr×nh, ®Þa ®iÓm, nh÷ng c«ng t¸c chuÈn bÞ. Nã ch−a cã ®iÒu kiÖn ®−a ra nh÷ng h−íng dÉn ®Çy ®ñ, kÜ l−ìng cho rÊt nhiÒu tr−êng hîp phøc t¹p sÏ gÆp ph¶i khi thùc hiÖn, còng kh«ng thÓ ®−a nh÷ng yªu cÇu mµ thùc tÕ hoµn toµn cã thÓ thùc hiÖn ®−îc ®èi víi ng−êi häc, ng−êi h−íng dÉn trong qu¸ tr×nh lµm viÖc. Tµi liÖu “VÏ ghi kiÕn tróc" biªn so¹n chñ yÕu phôc vô ng−êi häc vµ nh÷ng ng−êi h−íng dÉn míi ch−a kÞp tÝch luü ®ñ kinh nghiÖm cÇn thiÕt. Trong tµi liÖu, néi dung vÏ ®o b»ng ph−¬ng ph¸p thñ c«ng lµ néi dung ®−îc tr×nh bµy chñ yÕu, nh»m phôc vô cho môc ®Ých rÌn luyÖn kü n¨ng quan s¸t n¾m b¾t h×nh ¶nh, rÌn luyÖn tay vÏ, ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, chñ ®éng s¸ng t¹o, n©ng thªm tÇm hiÓu biÕt vÒ nghÖ thuËt kiÕn tróc cho ng−êi häc qua c«ng viÖc, ®ång thêi c¸c yªu cÇu, ®ßi hái ®èi víi ng−êi h−íng dÉn trong c«ng viÖc còng ®−îc ®Ò cËp. Tµi liÖu ®−îc chØnh söa, hoµn thµnh sau khi ®· nghiªm tóc xem xÐt c©n nh¾c c¸c nhËn xÐt gãp ý còng nh− yªu cÇu tõ cuéc häp cña Héi ®ång khoa häc Khoa KiÕn tróc, th¸ng 5 n¨m 2008 vµ sau ®ã cña Héi ®ång nghiÖm thu khoa häc Tr−êng §¹i häc KiÕn tróc Hµ Néi vµo ngµy 09 /10 n¨m 2008. Tri thøc cßn h¹n hÑp, tµi liÖu khã tr¸nh cßn thiÕu sãt. RÊt mong ®−îc sù chØ b¶o cña ng−êi ®äc, ng−íi sö dông, ®Ó cã thÓ hiÖu chØnh, bæ sung, hoµn thiÖn h¬n khi cã ®iÒu kiÖn biªn so¹n l¹i. Xin ®−îc ch©n thµnh c¶m ¬n. Tμi liÖu biªn so¹n cã sù tham kh¶o c¸c tμi liÖu ®−îc liÖt kª ë phÇn cuèi vμ kiÕn thøc thu nhËn ®−îc tõ c¸c thÇy gi¸o líp tr−íc, tõ c¸c ®ång nghiÖp, kh«ng sao chÐp ë bÊt cø tμi liÖu cô thÓ nμo. C¸c h×nh vÏ minh ho¹ tõ nguån nμo ®Òu cã ghi cô thÓ hoÆc viÕt t¾t nh− sau: Tõ t− liÖu cña Héi KiÕn tróc s− (®· ®¨ng t¶i trªn rÊt nhiÒu Ên phÈm l−u hμnh réng r·i) ®−îc ghi: (HKts) vμ tõ bμi tËp cña sinh viªn ®−îc ghi : (Sv) Th¸ng10 n¨m 2008 Ng−êi biªn so¹n §ç Quang Trinh, c¸n bé gi¶ng d¹y Bé m«n CSKT 1
ch−¬ng 1. GiíI THIÖU CHUNG 1.1. Kh¸i niÖm ThiÕt kÕ nãi chung, thiÕt kÕ c«ng tr×nh x©y dùng nãi riªng lµ viÖc nghiªn cøu vÏ ra c«ng tr×nh, ch−a cã trªn thùc - ®Ó x©y dùng. VÏ ghi c«ng tr×nh x©y dùng l¹i lµ viÖc ghi chÐp c«ng tr×nh hoÆc phÇn c«ng tr×nh ®· x©y dùng, ®ang tån t¹i- nh×n thÊy, cã thÓ sê mã ®−îc – b»ng c¸c h×nh vÏ, ghi l¹i h×nh d¸ng h×nh häc cña chóng. ViÖc vÏ nµy ®Ó lÊy tµi liÖu nghiªn cøu vÒ c«ng tr×nh, nªn kÌm theo viÖc ghi chÐp b»ng h×nh, cßn cã c¸c t×m hiÓu nghiªn cøu ®Ó x©y dùng tµi liÖu nh− mét lý lÞch cña c«ng tr×nh: xuÊt xø, qu¸ tr×nh sö dông, nh÷ng ®æi thay, ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng, nguyªn nh©n cña nh÷ng tån t¹i – c¸i kh«ng thÊy b»ng m¾t. Víi kiÕn tróc, c¸c c«ng tr×nh x©y dùng ®−îc vÏ ghi th−êng lµ c¸c kiÕn tróc cæ, cò, lµ lo¹i c«ng tr×nh hÇu nh− kh«ng cã b¶n vÏ thiÕt kÕ, hoÆc kh«ng cßn, hoÆc hiÖn tr¹ng ®· kh¸c víi tµi liÖu thiÕt kÕ ban ®Çu. C«ng t¸c vÏ ghi ®−îc tiÕn hμnh khi nμo? - Trong c«ng t¸c kh¶o cæ cÇn nghiªn cøu x¸c ®Þnh gi¸ trÞ c«ng tr×nh vÒ lÞch sö, nghÖ thuËt, kü thuËt ,x· héi ®Ó tiÕp theo cã c¸c gi¶i ph¸p b¶o tån, t«n t¹o thÝch hîp ph¸t huy gi¸ trÞ -nÕu cã- cña nã. Ngoµi viÖc s−u tÇm, kh¶o cøu t− liÖu, ®iÒu tra x· héi ®Ó x¸c ®Þnh lý lÞch c«ng tr×nh, ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng vÒ c¸c mÆt kü thuËt, kÕt cÊu vËt liÖu phÇn vÏ ®−îc tiÕn hµnh ghi chÐp l¹i ®Çy ®ñ, tØ mØ, chÝnh x¸c h×nh thÓ hiÖn tr¹ng. - Khi cÇn nghiªn cøu ®¸nh gi¸ vÒ phong c¸ch kiÕn tróc mét c«ng tr×nh x©y dùng, viÖc x¸c ®Þnh lý lÞch c«ng tr×nh ®−îc thùc hiÖn ®ång thêi víi viÖc ghi chÐp l¹i c¸c h×nh ¶nh cña c«ng tr×nh. H×nh cã thÓ lµ ¶nh chôp. Víi c«ng tr×nh cã gi¸ trÞ cao, c¸c h×nh vÏ mang tÝnh kü thuËt, chÝnh x¸c (h×nh theo phÐp chiÕu th¼ng gãc) lµ kh«ng thÓ thiÕu v× viÖc vÏ ghi lóc nµy cßn nh»m phôc vô cho nghiªn cøu, b¶o tån, t«n t¹o, qu¶ng b¸, ph¸t huy gi¸ trÞ c«ng tr×nh. - Víi c«ng tr×nh x©y dùng cÇn c¶i t¹o, n©ng cÊp, chuyÓn ®æi môc ®Ých sö dông, viÖc vÏ ghi l¹i hiÖn tr¹ng cïng c¸c ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng vÒ kü thuËt kÕt cÊu, vËt liÖu cÇn thiÕt cho viÖc nghiªn cøu ®Ò ra c¸c gi¶i ph¸p thiÕt kÕ tèi −u vÒ kinh tÕ, kü thuËt cho c«ng tr×nh c¶i t¹o. Thao t¸c vÏ ghi lµ thao t¸c th−êng diÔn ra, cÇn thiÕt víi c¸c kiÕn tróc s−. B»ng c¸ch vÏ, ghi l¹i h×nh ¶nh ®Ó lÊy t− liÖu, tµi liÖu, lµm c¸i vèn cho nghiªn cøu, s¸ng t¸c. C¸c ph−¬ng tiÖn sao chôp tµi liÖu hiÖn rÊt tiÖn lîi, chÝnh x¸c, nhanh chãng, th«ng dông gióp Ých cho KTS rÊt nhiÒu. Nh−ng viÖc chÝnh m¾t quan s¸t, chÝnh tay ®−a nh÷ng nÐt vÏ m« t¶ h×nh d¸ng vËt cã t¸c dông rÊt lín. Qu¸ tr×nh quan s¸t, ®−a tay vÏ l©u h¬n nh−ng buéc "®Çu" lµm viÖc nhiÒu h¬n: ph¶i ®¸nh gi¸ so s¸nh tØ lÖ, t×m ®Æc ®iÓm ®Ó m« t¶ ®−îc chóng. Nhê thÕ, h×nh ¶nh thu nhËn ®−îc ®Ëm, s©u h¬n, dÔ n¾m "hån vÝa" ®èi t−îng h¬n. Nã ch¼ng kh¸c viÖc ng−êi ngåi sau xe ng−êi kh¸c víi viÖc ng−êi tù ®i. Ng−êi tù ®i ch¾c nhí ®−êng h¬n, cã thÓ chØ mét lÇn lµ nhí. 2
Víi sinh viªn, ng−êi ®ang cÇn ®−îc giíi thiÖu, gi¶ng gi¶i rÊt nhiÒu kiÕn thøc c¬ b¶n, ngay ë møc c¬ së, vÏ ghi thùc sù lµ thao t¸c cÇn ®−îc luyÖn tËp víi l−îng thêi gian kh«ng Ýt. ViÖc nµy nªn tiÕn hµnh ngay sau khi sinh viªn cã kh¶ n¨ng ®äc hiÓu b¶n vÏ, cã kü n¨ng c¬ b¶n ®Ó thùc hiÖn b¶n vÏ. VÏ ghi lµ mét dÞp luyÖn quan s¸t, kh¶ n¨ng nhËn d¹ng h×nh häc; luyÖn kü n¨ng vÏ tay- mét ®ßi hái b¾t buéc cña nghÒ nghiÖp; thùc hiÖn kü n¨ng bè côc b¶n vÏ, thÓ hiÖn c¸c quy ®Þnh cña h×nh vÏ kü thuËt. Th−êng c¸c c«ng tr×nh ®−îc chän lµm ®èi t−îng ®Ó sinh viªn thùc tËp vÏ ghi lµ c¸c c«ng tr×nh truyÒn thèng: chïa, ®×nh, ®Òn, miÕu c¸c c«ng tr×nh cæ, cò. §©y lµ thÓ lo¹i kh¸ phæ biÕn, sinh viªn ®Òu biÕt, nh−ng d−êng nh− c¸i biÕt cßn ë møc chung chung, hêi hît. CÊu tróc, cÊu t¹o, gi¸ trÞ lÞch sö, nghÖ thuËt cña nã víi sinh viªn cßn m¬ hå, hoÆc cã khi cßn bÞ hiÓu sai l¹c. Trong nhµ tr−êng, m«n LÞch sö kiÕn tróc nãi chung, lÞch sö kiÕn tróc ViÖt Nam nãi riªng còng ph¶i ®îi hai, ba n¨m sau míi ®−îc giíi thiÖu. V× thÕ, víi ®èi t−îng vÏ ghi chän nh− trªn lµ dÞp gióp cho sinh viªn ®−îc giíi thiÖu, ®−îc t×m hiÓu vÒ kiÕn tróc d©n gian, truyÒn thèng cña d©n téc. RÊt cã thÓ nã sÏ lµ “nguyªn liÖu” tham gia phÇn nµo ®ã cho c¸c gi¶i ph¸p kiÕn tróc ë c¸c ®å ¸n kiÕn tróc hä sÏ thùc hiÖn sau nµy. §èi t−îng ®−îc vÏ ghi lµ c«ng tr×nh cã gi¸ trÞ cao vÒ nghÖ thuËt sÏ hÕt søc tèt cho sinh viªn thùc tËp vÏ ghi. Nh− con ng−êi ®−îc sèng trong m«i tr−êng lµnh m¹nh, hä sÏ ®−îc ¶nh h−ëng nhiÒu tõ c¸i hay, c¸i ®Ñp cña c«ng tr×nh ®ã. Cßn ng−îc l¹i, sÏ thiÖt thßi cho hä khi b¶n lÜnh nghÒ nghiÖp cßn h¹n chÕ (thËm chÝ ch−a cã g×). Kh«ng nªn (hay kh«ng ®−îc!) ®Ó hä tiÕp xóc sím g−¬ng ph¶n diÖn. • §Ó ®¶m b¶o cho môc ®Ých trªn, c¸c tµi liÖu trong hå s¬ vÏ ghi ph¶i ®¶m b¶o nguyªn t¾c ®óng vµ ®ñ. Do yªu cÇu cô thÓ cña c«ng t¸c vÏ ghi còng nh− ®ßi hái møc ®é kh¸i qu¸t hoÆc kü l−ìng mµ yªu cÇu “®ñ” cã c¸c møc ®é vÒ bÒ réng vµ ®é s©u cña tµi liÖu kh¸c nhau. Nh−ng yªu cÇu ®óng, trung thùc víi thùc tr¹ng lu«n cÇn thùc hiÖn trong hå s¬. NÕu kh«ng phôc vô mét yªu cÇu trùc tiÕp, cô thÓ, viÖc vÏ ®−îc thùc hiÖn víi ph−¬ng ch©m cã g× vÏ nÊy, vÏ hÕt, cïng c¸c chó gi¶i cÇn thiÕt vÒ hiÖn tr¹ng t−¬ng tù nh− vÏ ghi kh¶o cæ, ®Ó cã mét bé tµi liÖu l−u tr÷. C«ng viÖc nµy cÇn thêi gian, c«ng søc kh«ng Ýt. Thùc tÕ, tuú yªu cÇu cô thÓ, ng−êi l·nh ®¹o- ng−êi cã kiÕn thøc cÇn thiÕt, sÏ quyÕt ®Þnh viÖc vÏ nh÷ng c¸i g×, chi tiÕt tíi ®©u. ViÖc thùc tËp vÏ ghi cña ng−êi häc còng vËy. Ng−êi h−íng dÉn sÏ ®−a ra yªu cÇu phï hîp, khèi l−îng thÝch hîp cho c«ng viÖc. 3
1.2. Néi dung bé hå s¬ vÏ ghi NÕu chØ vÏ ®Ó lÊy t− liÖu l−u tr÷, ®Ó lóc kh¸c, ng−êi kh¸c sö dông, bé hå s¬ chØ cÇn cã phÇn h×nh gåm c¸c h×nh vÏ, ¶nh chôp, c¸c chó gi¶i cÇn thiÕt kÌm theo, ngoµi nh÷ng yªu cÇu mang tÝnh ph¸p lý: nªu tªn c«ng tr×nh, ®Þa ®iÓm, thêi gian, thêi ®iÓm,thùc hiÖn, tªn ng−êi vÏ Thùc tÕ, th−êng mçi khi tiÕn hµnh vÏ ghi mét c«ng tr×nh, ®Òu nh»m mét môc ®Ých cô thÓ nµo ®ã, hoÆc lµ nghiªn cøu lÞch sö, nghÖ thuËt kiÕn tróc, hoÆc ®Ó x¸c ®Þnh c¸c gi¸ trÞ cña c«ng tr×nh, ®Ò ra gi¶i ph¸p hîp lý tu bæ, n©ng cÊp, c¶i t¹o c«ng tr×nh Nh− vËy hå s¬ b¸o c¸o c«ng t¸c vÏ ghi hoµn chØnh cÇn bao gåm c¶ phÇn x¸c ®Þnh lý lÞch c«ng tr×nh cïng víi phÇn h×nh. B¸o c¸o kÕt qu¶ ®ît vÏ ghi cña ®oµn Tr−êng §¹i häc KÜ thuËt Dresden cïng víi Tr−êng §¹i häc KiÕn tróc Hµ Néi vÏ ghi chïa CÇu §«ng Hµ Néi th¸ng10-2001, vÏ ghi ng«i nhµ ë cña mét tu sÜ ë Limbach Céng hoµ liªn bang §øc trong th¸ng 7 vµ th¸ng 8 n¨m 2002,®Òu bao gåm c¶ phÇn lý lÞch c«ng tr×nh vµ phÇn h×nh. PhÇn Lý lÞch c«ng tr×nh bao gåm: - Tªn, chøc n¨ng, ®Þa ®iÓm, lý do vµ n¨m x©y dùng. - Qu¸ tr×nh sö dông, b¶o tr×. PhÇn H×nh bao gåm: C¸c h×nh vÏ kü thuËt chÝnh x¸c theo phÐp chiÕu th¼ng gãc, thÓ hiÖn tæng thÓ - toµn bé - c«ng tr×nh tíi mäi chi tiÕt, sao cho ng−êi ®äc cã thÓ hiÓu ®−îc ®óng vµ ®ñ vÒ c«ng tr×nh. C¸c h×nh vÏ cã c¸c chó dÉn cÇn thiÕt, cã thÓ kÌm theo c¶ c¸c ¶nh chôp minh ho¹. C¸c h×nh vÏ t−¬ng tù c¸c h×nh vÏ cña mét hå s¬ thiÕt kÕ kiÕn tróc: - MÆt b»ng toµn thÓ: VÏ kÌm c¸c ghi chó tÊt c¶ c¸c h¹ng môc c«ng tr×nh, ®−êng, s©n, v−ên trong khu«n viªn, ph−¬ng h−íng. H×nh vÏ nµy ph¶i thÓ hiÖn kh«ng chØ ®é lín vÒ diÖn tÝch chiÕm ®Êt mµ cßn ph¶i cho thÊy ®−îc mèi liªn hÖ bªn trong c«ng tr×nh (gi÷a c¸c h¹ng môc c«ng tr×nh víi nhau, c«ng tr×nh víi s©n v−ên, lèi ®i, c©y cá ) vµ liªn hÖ c«ng tr×nh víi bªn ngoµi. MÆt b»ng toµn thÓ cã lo¹i vÏ nh×n thÊy m¸i cña c¸c h¹ng môc c«ng tr×nh, cã lo¹i vÏ nh− mÆt b»ng tÇng 1 cã ®ñ t−êng cét Tuú yªu cÇu mµ vÏ mét hoÆc c¶ hai lo¹i mÆt b»ng toµn thÓ trªn. MÆt b»ng toµn thÓ, tuú c«ng tr×nh lín nhá mµ vÏ víi tØ lÖ 1/100 ®Õn1/500. ( H.1) -MÆt b»ng tÇng 1 vµ c¸c tÇng kh¸c nÕu cã, th−êng ®−îc vÏ theo tû lÖ 1/50, 1/100 hoÆc cã khi tíi 1/20, 1/25. - MÆt b»ng m¸i ®−îc vÏ tõ trªn nh×n xuèng. NÕu kh«ng qu¸ phøc t¹p, h×nh vÏ nµy kh«ng cÇn vÏ riªng khi nã ®· xuÊt hiÖn ë mÆt b»ng toµn thÓ. Víi c«ng tr×nh cæ, d©n gian truyÒn thèng cña ta, kÕt cÊu m¸i th−êng phøc t¹p, cÇn vÏ mÆt b»ng m¸i ®−îc nh×n tõ d−íi lªn. H×nh nµy th−êng ®−îc vÏ theo tû lÖ 1/50 ®Õn 1/20. ( H.2) 4
H.1 Mét ng«i ®×nh . MÆt b»ng tæng thÓ vÏ cã m¸i vμ kh«ng m¸i ( Sv) 5
H.2 Toμ Tam b¶o. Chïa Thiªn Trï. MÆt b»ng m¸i nh×n d−íi lªn (Sv) - C¸c mÆt ®øng cña c«ng tr×nh nh×n tõ c¸c h−íng. Víi quÇn thÓ c«ng tr×nh ®ßi hái c¶ mÆt ®øng quÇn thÓ (H.3.1 vµ H.3.2) Tïy yªu cÇu mµ sè l−îng mÆt ®øng cña c¸c h¹ng môc ®ßi hái nhiÒu Ýt kh¸c nhau, sao cho kh«ng ¶nh h−ëng tíi kÕt qu¶ phôc vô môc ®Ých nghiªn cøu cô thÓ. VÝ dô, ®Ó nghiªn cøu phong c¸ch kiÕn tróc chung, c¸c h¹ng môc nh− nhµ vÖ sinh, bÕp nÊu trong mét sè ®×nh, chïa th−êng nhá bÐ, t¸ch rêi, khuÊt nÎo ë gãc, phÝa s©n v−ên sau, chóng rÊt Ýt hoÆc hÇu nh− kh«ng g©y ®−îc ¶nh h−ëng g×. ChØ cÇn chóng cã trong mÆt b»ng chung, mÆt ®øng, mÆt c¾t chung quÇn thÓ, kh«ng thùc cÇn vÏ ghi hÕt c¸c mÆt ®øng, mÆt c¾t riªng (VÏ c¸i g×, kh«ng vÏ c¸i g× sÏ do ng−êi l·nh ®¹o, h−íng dÉn cã chuyªn m«n cÇn thiÕt x¸c ®Þnh. ViÖc nµy kh¸c h¼n víi c«ng viÖc thiÕt kÕ. Khi thiÕt kÕ ph¶i vÏ ®Çy ®ñ tÊt c¶, tõ tæng thÓ tíi mäi chi tÕt). C¸c mÆt ®øng th−êng ®−îc vÏ theo tû lÖ mµ mÆt b»ng ®· ®−îc vÏ. 6
íc, mÆt bªn ®Òn Voi Phôc (Sv) íc, − MÆt ®øng phÝa tr 7 H.3.1, H.3.2
H.4 §×nhTriÒu khóc. MÆt c¾t ngang (Sv) 8
- C¸c mÆt c¾t theo ph−¬ng ngang vµ däc nhµ: sè l−îng nhiÒu Ýt tuú ®é phøc t¹p cña c«ng tr×nh, sao cho cïng víi c¸c mÆt b»ng, mÆt ®øng ®ñ diÔn t¶ mäi cÊu tróc cña c«ng tr×nh. Th−êng ®−îc vÏ ë tû lÖ 1/50 tíi 1/20 (H.4) - Víi mét quÇn thÓ c«ng tr×nh, cÇn cã lo¹i mÆt c¾t qua tÊt c¶ c¸c h¹ng môc c«ng tr×nh ®Ó thÊy ®−îc kho¶ng c¸ch, ®é cao tõng h¹ng môc, còng nh− sù thay ®æi cao ®é cña mÆt nÒn, s©n v−ên Lo¹i mÆt c¾t nµy ®−îc vÏ víi tû lÖ nhá h¬n: 1/50; 1/100 hoÆc cã khi lµ 1/200. - C¸c chi tiÕt cÇn thiÕt mµ kh«ng thÓ diÔn t¶ ®−îc râ ë c¸c lo¹i h×nh vÏ nªu trªn, cÇn ®−îc vÏ víi tû lÖ lín h¬n tõ 1:20 tíi 1:10, 1:5 thËm chÝ tíi tû lÖ 1:1. (H.5) H.5 §×nh lμng TriÒu Khóc. TrÝch chi tiÕt bøc cèn nãc toμ Ph−¬ng ®×nh (Sv) - PhÇn khèi l−îng tuy kh«ng buéc ph¶i nh−ng nªn cã lµ h×nh vÏ phèi c¶nh tæng thÓ. Thùc hiÖn h×nh nµy th−êng khã kh¨n bëi thùc tÕ kh«ng dÔ hoÆc kh«ng thÓ cã ®iÓm nh×n bao qu¸t ®−îc toµn bé c«ng tr×nh ®Ó tiÕn hµnh cïng lóc víi c¸c c«ng viÖc kh¸c. Th−êng vÏ theo phÐp chiÕu trôc ®o, nh−ng h×nh vÏ nµy còng chØ thùc hiÖn ®−îc tèt sau khi ®· cã c¸c h×nh vÏ chuÈn c¸c h¹ng môc c«ng tr×nh. Nh− ®· tr×nh bµy, tuú yªu cÇu nghiªn cøu ®Æt ra, khèi l−îng tõng phÇn b¸o c¸o cã thay ®æi. VÝ dô: Khi cÇn nghiªn cøu ®¸nh gi¸ vÒ phong c¸ch kiÕn tróc, phÇn ghi chÐp nhËn ®Þnh vÒ thùc tr¹ng kü thuËt kh«ng ®ßi hái thËt tØ mØ, cÆn kÏ, Nh−ng xuÊt xø c«ng tr×nh, qu¸ tr×nh sö dông, b¶o d−ìng söa ®æi cÇn ®−îc t×m hiÓu kü míi cho phÐp x¸c ®Þnh ®−îc phong c¸ch thùc cña c«ng tr×nh. Víi c«ng tr×nh tån t¹i c¶ tr¨m n¨m khã tr¸nh khái nh÷ng söa ch÷a, ®æi thay, thËm chÝ bÞ dÞch chuyÓn khiÕn chóng kh«ng thÓ cßn nguyªn gèc, c«ng viÖc trªn cµng quan träng. PhÇn h×nh vÏ kü thuËt hiÖn tr¹ng cã thÓ kh«ng ®ßi hái thÓ hiÖn mäi chi tiÕt, mµ chØ cÇn thÓ hiÖn nh÷ng chi tiÕt ®Æc biÖt, tiªu biÓu cïng nh÷ng b¶n vÏ kh¸i qu¸t chung, nh− mÆt b»ng chung, mÆt b»ng tõng h¹ng môc, c¸c mÆt ®øng vµ mÆt c¾t chñ yÕu. TÊt nhiªn viÖc x¸c ®Þnh nµy còng ph¶i do ng−êi cã n¨ng lùc, chuyªn gia theo dâi ®éi c«ng t¸c x¸c ®Þnh dùa trªn môc ®Ých, yªu cÇu cña ®ît vÏ. 9
1.3. C¸c ph−¬ng ph¸p tiÕn hµnh Ngoµi c¸ch ®o vÏ thñ c«ng, dïng tay ®Ó vÏ, ®o b»ng c¸c dông cô ®o th«ng th−êng vµ nÕu cã, lµ mét sè dông cô ®o chÝnh x¸c: c¸c m¸y tr¾c ®¹c, m¸y ®o b»ng sãng ©m ,hiÖn ®· cã mét sè ph−¬ng ph¸p tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i h¬n, mét trong sè ®ã lµ ph−¬ng ph¸p ®¹c ¶nh. 1.3.1. Ph−¬ng ph¸p ®¹c ¶nh + ViÖc ®¹c ¶nh ®· ®−îc sö dông réng r·i trong nhiÒu lÜnh vùc khoa häc kÜ thuËt kh¸c nhau, trong ®ã cã viÖc ®o vÏ c«ng tr×nh x©y dùng. Nã cã −u thÕ ®Æc biÖt so víi ®o vÏ b»ng ph−¬ng ph¸p thñ c«ng do cã ®é chÝnh x¸c cao vµ c¸ch ®o gi¸n tiÕp qua ¶nh. Nã cho phÐp ®o vÏ ®−îc nhiÒu phÇn c«ng tr×nh ë nh÷ng n¬i kh«ng tíi ®−îc, kh«ng thÓ trùc tiÕp ®o, x¸c ®Þnh b»ng ph−¬ng ph¸p thñ c«ng. Nã cho phÐp tr¸nh nh÷ng h− háng, biÕn d¹ng cña c«ng tr×nh trong khi tiÕn hµnh ®o vÏ. + Theo tµi liÖu cña KiÕn tróc s− Bïi QuÝ Ngäc, Tr−êng §¹i häc KiÕn tróc Hµ Néi: ¶nh cã thÓ ®−îc chôp tõ mÆt ®Êt hoÆc tõ trªn m¸y bay( trªn kh«ng). Nh×n chung c¸c ¶nh chôp ®èi t−îng kh¶o s¸t nµy cung cÊp kh¸ ®Çy ®ñ, tØ mØ l−îng th«ng tin cÇn thiÕt ®Ó tiÕn hµnh xö lý ¶nh. Cã c¸c ph−¬ng ph¸p xö lý ¶nh sau: N¾n ¶nh: Cã lo¹i m¸y n¾n ¶nh chuyªn dông ®Ó ®−a ¶nh chôp b»ng phÐp chiÕu xuyªn t©m vÒ mÆt ph¼ng ¶nh theo phÐp chiÕu th¼ng gãc. Ph−¬ng ph¸p gi¶i tÝch: TiÕn hµnh ®o ¶nh chôp ®−îc tõ c¸c m¸y ®o to¹ ®é lËp thÓ. Dùa vµo c«ng thøc liªn hÖ gi÷a to¹ ®é ®iÓm trong kh«ng gian, x¸c ®Þnh c«ng tr×nh b»ng hÖ thèng m« h×nh sè. ViÖc tÝnh to¸n ®−îc thùc hiÖn theo c¸c ch−¬ng tr×nh trªn m¸y tÝnh. Ph−¬ng ph¸p nµy cho kÕt qu¶ chÝnh x¸c nhÊt. Ph−¬ng ph¸p toμn n¨ng: C¸c cÆp ¶nh lËp thÓ chôp tõ mÆt ®Êt ®−îc xö lý trªn c¸c m¸y ®¹c ¶nh lËp thÓ toµn n¨ng. KÕt qu¶ cuèi cïng thu ®−îc tõ ph−¬ng ph¸p nµy lµ c¸c b¶n vÏ theo phÐp chiÕu th¼ng gãc . + ViÖc chôp ¶nh t¹i hiÖn tr−êng ®ßi hái nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¾t khe. C¸c vÞ trÝ ®Æt m¸y chôp ®ßi hái nh÷ng vÞ trÝ x¸c ®Þnh, ®−îc tÝnh to¸n tr−íc. Ph¶i cã c¸c m¸y tr¾c ®¹c kÌm theo ®Ó phôc vô viÖc ®Æt m¸y chÝnh x¸c còng nh− viÖc kiÓm tra kÕt qu¶ ®o vÏ ë trong phßng. + §¹c ¶nh lµ ®o theo ¶nh chôp, còng cã nghÜa chØ cã thÓ ®o nh÷ng g× cã h×nh trong ¶nh. Víi c«ng tr×nh kiÕn tróc, kh«ng ph¶i chç nµo cña c«ng tr×nh nµo còng cã thÓ chôp ®−îc ¶nh. DÔ thÊy lµ h×nh mÆt c¾t kh«ng thÓ cã ¶nh chôp tõ c«ng tr×nh. HoÆc mét c¸i nh×n tõ trªn kh«ng bao trïm bé m¸i lµ rÊt khã thùc hiÖn. Trong viÖc hoµn thµnh c¸c h×nh vÏ cña hå s¬ vÏ ghi b»ng ®¹c ¶nh, cÇn kÕt hîp c¸c ph−¬ng ph¸p néi suy tõ h×nh thøc kiÕn tróc, c¸c gi¶i ph¸p cÊu t¹o ®Ó ®èi chiÕu chän läc lÊy t− liÖu cã ®é tin cËy cao nhÊt. Nh− vËy ®¹c ¶nh còng vÉn cã nh÷ng h¹n chÕ. VÉn ph¶i kÕt hîp ph−¬ng ph¸p nµy víi mét sè ®éng t¸c thñ c«ng trong ®o vÏ, ®ång thêi ®ßi hái ng−êi ®o vÏ ph¶i cã nh÷ng kiÕn thøc vÒ kiÕn tróc x©y dùng nhÊt ®Þnh. Thùc tÕ c«ng tr×nh ®o vÏ ghi V¨n miÕu- Quèc tö gi¸m ®−îc tiÕn hµnh theo ph−¬ng 10
ph¸p ®¹c ¶nh ®· ph¶i kÕt hîp víi c¸ch lµm viÖc thñ c«ng míi hoµn thµnh næi. Theo KiÕn tróc s− Bïi Quý Ngäc, ng−êi tham gia l·nh ®¹o c«ng t¸c vÏ ghi nµy, ®¹c ¶nh chØ tiÕn hµnh ®−îc víi nhiÒu mÆt ®øng, cßn khèi l−îng chñ yÕu c¸c b¶n vÏ hoµn chØnh (bao gåm c¸c mÆt b»ng, c¸c mÆt c¾t) vÉn ®−îc thùc hiÖn mét c¸ch thñ c«ng bëi c¸c kiÕn tróc s− vµ sinh viªn kiÕn tróc. 1.3.2. Ph−¬ng ph¸p ®o vÏ thñ c«ng Nh− ®· tr×nh bÇy, ®©y lµ ph−¬ng ph¸p dïng c¸c dông cô ®o vÏ th«ng th−êng vµ nÕu cã ®iÒu kiÖn, sö dông c¸c m¸y tr¾c ®¹c trong qu¸ tr×nh thu thËp sè liÖu, sö dông m¸y tÝnh khi thÓ hiÖn b¶n vÏ chÝnh thøc . §iÒu kiÖn thùc tÕ, c¸c dông cô quang häc chuyªn dông ®Ó thùc hiÖn c¸c ph−¬ng ph¸p ®o vÏ hiÖn ®¹i kh«ng dÔ g× cã ®−îc, ng−êi sö dông ph¶i lµ nh÷ng chuyªn gia, th× ph−¬ng ph¸p thñ c«ng vÉn lµ phæ cËp, nhÊt lµ trong c«ng t¸c ®µo t¹o ë nhµ tr−êng. 11
CH¦¥NG 2. ph−¬ng ph¸p ®o vÏ thñ c«ng 2.1.Ph−¬ng tiÖn thùc hiÖn §Ó thùc hiÖn phÇn h×nh cÇn cã c¸c ph−¬ng tiÖn, dông cô sau: Lo¹i th«ng th−êng: - VËt liÖu, dông cô vÏ: b¶ng, giÊy, bót, th−íc th¼ng, th−íc cong - Dông cô ®o: th−íc th¼ng, th−íc cuén b»ng thÐp, v¶i dµi 2, 3, 5m vµ dµi ®Õn15, 20, 30, 50 m. - La bµn ®Ó lÊy chuÈn ph−¬ng h−íng. - Dông cô lÊy chuÈn ngang: èng th¨ng b»ng bät n−íc (nivo), èng nhùa mÒm, trong dµi 5, 10, 15 m ®Ó dÔ nh×n khi ®æ n−íc - Dông cô lÊy chuÈn ®øng: d©y däi hoÆc nivo kÕt hîp - C¸c lo¹i sµo, d©y gióp ®o cao - §Ìn däi (®Ìn pin) ®Ó chiÕu s¸ng chç tèi. - B¶ng vÏ ®Ó kª giÊy ph¼ng khi vÏ t¹i hiÖn tr−êng,cì A2 hoÆc A3. BÐ qu¸ khã vÏ hÕt h×nh, lín qu¸ khã mang, gi¬, dùng lªn ®Ó vÏ. - GiÊy vÏ: dïng giÊy tr¾ng hoÆc giÊy kÎ « (tíi ®¬n vÞ mm). GiÊy kÎ « gióp vÏ dÔ cã tû lÖ h×nh ®óng, ®Þnh h−íng cho nÐt vÏ ngang, däc khi vÏ b»ng tay. - Bót vÏ: dïng bót ch× ®en ®Ó vÏ ph¸c, vÏ nh¸p. Bót mùc ®en ®Ó vÏ nÐt, chñ yÕu dïng ë b¶n vÏ chÝnh thøc. Bót mùc mµu (xanh, vµng, ®á ) ®Ó vÏ c¸c nÐt phô, ®−êng ghi kÝch th−íc, c¸c ký hiÖu riªng cho ®ì rèi, ®ì lÉn víi h×nh vËt khi vÏ ph¸c. C¸c lo¹i dông cô ®Æc biÖt kh¸c H6. Mét lo¹i th−íc nivo tæng hîp (xem h×nh H6.) gåm 3 èng bät n−íc. Hai èng ®Æt song song vµ vu«ng gãc víi ®¸y th−íc, mét èng ®Æt xiªn 450. Dông cô cho phÐp kiÓm tra (hoÆc ®Æt) ph−¬ng ngang, ph−¬ng ®øng vµ xiªn 450 Dông cô ®o gãc nghiªng (xem h×nh H7.) tuy chØ cã 2 èng bät n−íc ®Æt vu«ng gãc nhau cho phÐp x¸c ®Þnh 2 ph−¬ng ngang, ®øng chuÈn, nh−ng khi thanh ®éng thay ®æi, mµn hiÖn sè chØ gi¸ trÞ gãc ®−îc t¹o bëi hai thanh, cho phÐp x¸c ®Þnh gãc bÊt kú. 12
H7. H8. H.8 Dông cô dïng sãng ©m ph¶n x¹ ®Ó ®o kho¶ng c¸ch (Xem h×nh H8.) Khi sãng ©m ph¸t ra tõ m¸y gÆp mÆt cña vËt cÇn ®o bÞ ph¶n x¹, nÕu m¸y thu ®−îc sãng ph¶n x¹ tøc thêi nµy, sÏ hiÖn lªn kho¶ng cÇn ®o Nh− vËy ®iÒu kiÖn ®o còng ®ßi hái chÆt chÏ. M¸y ph¶i ®−îc ®Æt æn ®Þnh, mÆt m¸y ph¶i trùc diÖn, song song víi mÆt vËt cÇn ®o. Trong thùc tÕ cÇn ®o, nh÷ng tr−êng hîp nh− thÕ kh«ng nhiÒu. Ngoµi ra cßn cã c¸c lo¹i dông cô ®o xa, ®o cao dïng c«ng nghÖ laze, hoÆc c¸c c«ng nghÖ chÝnh x¸c kh¸c. C¸c dông cô quang häc nh− m¸y tr¾c ®¹c (kinh vÜ, thuû b×nh ) cho phÐp x¸c ®Þnh chÝnh x¸c ®−îc c¸c gãc ph−¬ng vÞ, gãc cao vµ cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc kho¶ng c¸ch tíi ®iÓm cÇn ®o. C¸c dông cô ®o ®Æc biÖt trªn gióp cho viÖc ®o tiÕn hµnh dÔ dµng, chÝnh x¸c, ®é tin cËy cao. Song c¸c ®éi c«ng t¸c sinh viªn khã cã nh÷ng dông cô ®ã, nªn trong qu¸ tr×nh ®o t¹i hiÖn tr−êng cÇn linh ho¹t sö dông c¸c kiÕn thøc h×nh häc, l−îng gi¸c víi c¸c dông cô s½n cã hoÆc tù t¹o ®¬n gi¶n. B»ng c¸c thao t¸c cÈn thËn hîp lý vÉn cã thÓ ®¹t ®−îc kÕt qu¶ víi sai sè trong ph¹m vi cho phÐp. 2.2. Ph−¬ng ph¸p tiÕn hµnh • Khi nhËn nhiÖm vô, víi ®èi t−îng cô thÓ, x¸c ®Þnh môc ®Ých tõ yªu cÇu ®Ò ra, nghÜa lµ c¸c tµi liÖu vÏ ghi sau nµy ®Ó lµm g×. Tõ ®ã cã h−íng ban ®Çu x¸c ®Þnh néi dung tµi liÖu cÇn s−u tÇm, thu thËp, néi dung hå s¬ vÏ ghi h×nh thÓ, møc ®é kü l−ìng 13
• PhÇn lý lÞch c«ng tr×nh: T×m tµi liÖu qua nh÷ng tra cøu t− liÖu tõ nhiÒu nguån cã thÓ, nh÷ng ®iÒu tra x· héi víi c¸c ®èi t−îng cã liªn quan (ng−êi qu¶n lý, b¶o vÖ, thñ tõ, t¨ng ni, s− s·i ). TÊt c¶ c¸c tµi liÖu ®ã ®−îc tæng hîp, s¾p xÕp theo tr×nh tù cÇn thiÕt. • Víi phÇn thùc hiÖn c¸c ghi chÐp b»ng h×nh vÏ thu thËp tµi liÖu t¹i hiÖn tr−êng, viÖc tiÕn hµnh c«ng t¸c vÏ ghi th−êng chia lµm c¸c b−íc: ChuÈn bÞ - Kh¶o s¸t §o vÏ t¹i hiÖn tr−êng ThÓ hiÖn hå s¬. 2.2.1. B−íc chuÈn bÞ • TiÕn hµnh kh¶o s¸t hiÖn tr−êng Ng−êi tæ chøc vÏ ghi (cã thÓ lµ mét ng−êi, mét nhãm ) cÇn thiÕt ph¶i tíi hiÖn tr−êng. Ngoµi viÖc lµm c¸c thñ tôc hµnh chÝnh: liªn hÖ, xin phÐp ®Ó vÏ, viÖc kh¶o s¸t c«ng tr×nh lµ kh«ng thÓ bá qua, nÕu cÇn cã thÓ vÏ s¬ ph¸c mÆt b»ng chung, thËm chÝ c¶ mÆt ®øng, mÆt c¾t , nh»m n¾m ®−îc c¸c ®Æc ®iÓm chñ yÕu vÒ chiÒu cao, chiÒu réng, ®é phøc t¹p cña c«ng viÖc sÏ ph¶i thùc hiÖn. KÕt qu¶ kh¶o s¸t nµy ph¶i ®¶m b¶o cho viÖc: - X¸c ®Þnh khèi l−îng c«ng viÖc, lªn danh môc b¶n vÏ cÇn thiÕt ®¸p øng yªu cÇu cña hå s¬. - X¸c ®Þnh cô thÓ c¸c tµi liÖu, hå s¬ liªn quan cÇn t×m hiÓu tham kh¶o. - §¸nh gi¸ thuËn lîi, khã kh¨n ®Ò ra gi¶i ph¸p kh¾c phôc thùc hiÖn, tiÕp cËn ®èi t−îng hiÖu qu¶. • Tæ chøc ®éi c«ng t¸c: Khi ®· x¸c ®Þnh ®−îc khèi l−îng c«ng viÖc, c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn t¹i hiÖn tr−êng, tiÕn hµnh tæ chøc nh©n lùc cho ®éi c«ng t¸c. Ph©n chia c«ng viÖc, tæ chøc c¸c nhãm c«ng t¸c hîp lý víi c«ng viÖc x¸c ®Þnh. • ChuÈn bÞ c¸c ph−¬ng tiÖn vËt chÊt ®Ó thùc hiÖn. Trªn c¬ së c«ng viÖc ®−îc ph©n c«ng, tõng nhãm chuÈn bÞ dông cô thÝch hîp cho m×nh. • LËp kÕ ho¹ch vÒ thêi gian cã thêi ®iÓm, thêi l−îng cô thÓ lµm viÖc t¹i hiÖn tr−êng. KÕt hîp víi khèi l−îng c«ng viÖc ®Ó x¸c ®Þnh tiÕn ®é thùc hiÖn. Cã tiÕn ®é hîp lý, c«ng viÖc sÏ tiÕn hµnh ®−îc chñ ®éng, dÔ ®¹t kÕt qu¶ tèt. §Þa ®iÓm vÏ ghi cµng xa, chuÈn bÞ cµng cÇn tØ mØ, kü l−ìng. C«ng t¸c nµy quan träng ®Õn nçi nã ®¶m b¶o tíi mét nöa cho thµnh c«ng. 2.2.2. C«ng t¸c ®o vÏ t¹i hiÖn tr−êng VÏ ph¸c T¹i hiÖn tr−êng, nhãm c«ng t¸c kh¶o s¸t chung phÇn viÖc cña m×nh. Ph©n c«ng phÇn viÖc tíi c¸ nh©n tõng ng−êi hoÆc hai, ba ng−êi phèi hîp. Mçi c¸ nh©n víi b¶ng vÏ, giÊy tr¾ng, bót - th−êng lµ bót ch×, vÏ b»ng tay m« t¶ ®èi t−îng thuéc phÇn viÖc cña m×nh. H×nh vÏ nµy míi ë møc c¶m nhËn, ®o b»ng m¾t. Nã ch−a thÓ cã tû lÖ chÝnh x¸c, nh−ng vÉn ®ßi hái ph¶i m« t¶ ®óng Ýt ra lµ ë møc ®ång d¹ng, cã nghÜa lµ c¸c thµnh phÇn ph¶i cã tû 14
lÖ kh¸ ®óng víi nhau, víi toµn thÓ. C¸c ®Æc tr−ng nh− ngang b»ng, th¼ng ®øng, vu«ng gãc, ph¶i ®−îc tu©n thñ. H×nh ph¸c cµng gÇn ®óng, cµng gióp cho viÖc ®o, ghi kÝch th−íc thuËn tiÖn h¬n. H×nh ph¸c cã thÓ cã h×nh ®−îc vÏ tõ mét sè ®iÓm nh×n cè ®Þnh ®−îc chän theo phÐp chiÕu xuyªn t©m. SÏ dïng nã nh− tµi liÖu m« t¶ bæ xung cho hå s¬ sau nµy. Chñ yÕu vÉn lµ thùc hiÖn c¸c h×nh vÏ theo phÐp chiÕu th¼ng gãc, nh÷ng h×nh vÏ mang tÝnh kü thuËt, m« t¶ h×nh ¶nh “vËt lý” cña ®èi t−îng. M¾t quan s¸t dï ë bÊt cø vÞ trÝ nµo còng chØ cho h×nh ¶nh t−¬ng tù víi h×nh theo phÐp vÏ phèi c¶nh (h×nh chiÕu xuyªn t©m). §Ó tr¸nh ngé nhËn cÇn di chuyÓn ®Ó cã nhiÒu ®iÓm quan s¸t kh¸c nhau. Lïi xa, di chuyÓn quanh vËt ®Ó quan s¸t míi n¾m ®−îc cÊu tróc, h×nh d¹ng “vËt lý” cña vËt, míi chuyÓn ®−îc vËt vµo h×nh chiÕu th¼ng gãc. Qu¸ tr×nh ph¸c h×nh cÇn tu©n theo nguyªn t¾c vÏ tõ tæng thÓ tíi chi tiÕt. Ph¸c tr−íc nh÷ng nÐt bao qu¸t tæng thÓ, nh÷ng ®−êng trôc cÊu tróc c¬ b¶n, råi míi dÇn vÏ thªm nh÷ng chi tiÕt. H×nh H.9 cho thÊy c¸ch lµm trªn. PhÝa ph¶i: nh÷ng nÐt b−íc ®Çu, bao qu¸t. PhÝa tr¸i: c¸c nÐt dùa trªn nh÷ng nÐt b−íc ®Çu ®Ó vÏ chi tiÕt dÇn lªn. §Ó cã nh÷ng nÐt bao qu¸t ban ®Çu cña h×nh ph¸c trªn, ®· cã nh÷ng so s¸nh tØ lÖ c¸c thµnh phÇn víi nhau, víi toµn bé thÓ hiÖn ë c¸c con sè. • VÏ ph¸c mÆt b»ng §Ó cã h×nh ph¸c mÆt b»ng chung, hÇu nh− kh«ng cã ®iÒu kiÖn cã mét c¸i nh×n "lïi xa" lªn phÝa trªn ®Ó bao qu¸t toµn thÓ trong mét "c¸i nãn nh×n" chõng 30o (lµ gãc mµ vËt trong ph¹m vi ®ã ®−îc nh×n râ, ngoµi ph¹m vi ®ã, h×nh bÞ nhoÌ, mê). Nh÷ng ®iÓm nh×n cã thÓ cã ë d−íi (mÆt ®Êt, mÆt nÒn) còng kh«ng thÓ nh×n thÊy mäi thø v× th−êng bÞ che khuÊt bëi vËt nµo ®ã. ChØ víi mét khu«n viªn nhµ ë d©n gian còng cÇn ph¶i d¹o kh¾p tõ ®−êng biªn tíi s©n v−ên tr−íc sau ®Ó n¾m c¸c ®Æc ®iÓm chÝnh - cã ý niÖm ban ®Çu. VÝ nh− khu«n viªn cã h×nh ch÷ nhËt dµi gÊp r−ìi réng (cã nghÜa lµ mét h×nh vu«ng vµ nöa h×nh vu«ng n÷a). Ng«i nhµ chÝnh b¾t ®Çu tõ phÇn nöa h×nh vu«ng Êy (xem h×nh H.10). Cæng vµo tõ gi÷a lÖch vÒ phÝa nhµ chÝnh Nh÷ng n¾m b¾t ®ã cho phÐp ph¸c nh÷ng nÐt ®Çu tiªn h×nh miÕng ®Êt, vÞ trÝ nÕp nhµ chÝnh, Víi mét khu phøc t¹p h¬n vÝ dô mét c«ng tr×nh cæ truyÒn cña chóng ta (®×nh - chïa ) cµng cÇn ph¶i ®i tíi tÊt c¶ ngâ ng¸ch bªn trong còng nh− bªn ngoµi khu«n viªn ®Ó ph¸c h×nh. (Xem c¸c h×nh H.11 ; H.12) VÏ ph¸c mÆt b»ng chi tiÕt (víi tõng h¹ng môc c«ng tr×nh cô thÓ) Thùc chÊt ®©y lµ lo¹i h×nh vÏ mÆt c¾t : h×nh c¾t b»ng. VÞ trÝ h×nh c¾t nµy chØ ë møc cao kho¶ng 1m ®Õn 1,5m so víi nÒn sµn. Tuy kh«ng qu¸ khã ®Ó thÊy nh−ng còng cÇn cã nh÷ng quan s¸t tæng qu¸t ®Ó n¾m ®−îc h×nh d¹ng vËt lý cña nã ®−a vµo h×nh chiÕu vu«ng gãc. Quan s¸t tæng thÓ h×nh cÇn vÏ, cã nh÷ng −íc ®Þnh tû lÖ s¸t thùc míi ®−a nh÷ng nÐt vÏ ®Çu tiªn, nh÷ng nÐt tæng thÓ råi míi dÇn thªm chi tiÕt. 15
H.9. DiÔn t¶ qu¸ tr×nh ph¸c h×nh tõ kh¸i qu¸t tæng thÓ tíi thùc hiÖn dÇn c¸c chi tiÕt mÆt ®øng Khuª v¨n c¸c( V¨n miÕu-Quèc tö gi¸m). C¸c con sè chØ kÝch th−íc dùa vμo qui −íc kho¶ng c¸ch phñ b× hai cét lμ 2 ®¬n vÞ. 16
H.10 Khu«n viªn mét ng«i nhμ ë d©n gian H.11 Khu«n viªn mét ng«i ®×nh lμng th«ng th−êng TrÝch h×nh vÏ cña kiÕn tróc s− Tr−¬ng H÷u H©n 17
H.12 MÆt b»ng chïa L¸ng Hμ Néi (HKts) • VÏ ph¸c mÆt ®øng H×nh mÆt ®øng c«ng tr×nh cÇn vÏ lµ h×nh theo phÐp chiÕu th¼ng gãc. "Tia nh×n" lóc nµy lµ c¸c tia song song, th¼ng gãc víi mÆt ®øng theo h−íng cÇn vÏ, nªn kh«ng thÓ chØ quan s¸t t¹i mét vÞ trÝ nhÊt ®Þnh. MÆt kh¸c, tÊt c¶ c¸c chi tiÕt trªn mÆt ®øng cÇn vÏ, kh«ng chØ n»m trong cïng mÆt ph¼ng. Cã phÇn h×nh vÉn thÊy theo phÐp chiÕu song song nh−ng bÞ khuÊt nÕu chØ quan s¸t ë mét vÞ trÝ cè ®Þnh. CÇn quan s¸t ë nhiÒu vÞ trÝ sao cho bao qu¸t, n¾m ®−îc h×nh d¸ng chung, ph¸t hiÖn ®−îc c¸c ®Æc ®iÓm (song song, th¼ng hµng, th¼ng ®øng, xiªn, cong vu«ng, ch÷ nhËt, ) cña ®èi t−îng cÇn vÏ. H.13 Chó ý chän c¸c vÞ trÝ quan s¸t ®Ó bao qu¸t ®−îc h×nh thÓ muèn vÏ, h¹n chÕ c¶m nhËn sai vÒ c«ng tr×nh vµ vÉn ®ñ nh×n râ. VÝ dô kÝch th−íc lín cña h×nh cÇn vÏ lµ a, ®iÓm quan s¸t ®Ó vÏ nªn c¸ch vËt kho¶ng 1,7a - 2a. DÜ nhiªn khi vÏ vÉn cÇn dÞch chuyÓn (vÝ dô theo ®−êng v¹ch t−¬ng ®èi trªn h×nh H.13) bëi h×nh cÇn vÏ lµ h×nh theo phÐp chiÕu song song, th¼ng gãc. 18
H.14.1 H.14.2 C¸c h×nh H.14.1 vμ H.14.2 lμ ¶nh chôp phÝa tr−íc toμ Tam b¶o chïa Thiªn Trï, Hμ T©y. H×nh H.14.3 lμ h×nh vÏ ghi mÆt ®øng c«ng tr×nh cña sinh viªn (®· ®−îc vÏ l¹i b»ng m¸y tÝnh) ¶nh H.14.1 ®−îc chôp c¸ch mÆt c«ng tr×nh kho¶ng 15m, ë ¶nh H.14.2 lμ kho¶ng 40m. Kho¶ng c¸ch gi÷a hai ®Çu ®ao chõng 25m. So s¸nh hai ¶nh chôp víi h×nh vÏ ghi cho thÊy víi kho¶ng c¸ch quan s¸t thÝch hîp ®· h¹n chÕ sù biÕn d¹ng h×nh ¶nh vËt lý cña c«ng tr×nh, khiÕn dÔ c¶m nhËn ®−îc h×nh ¶nh ®óng theo phÐp chiÕu th¼ng gãc- yªu cÇu cña h×nh ph¸c 19
H.14.3 20
H.14.4 Khuª v¨n c¸c ®−îc quan s¸t tr−íc §¹i Thμnh m«n c¸ch kho¶ng 35m. KÝch th−íc lín nhÊt lμ chiÒu cao Khuª v¨n c¸c kho¶ng 10m. ¶nh cho h×nh Ýt biÕn d¹ng, gÇn nh− h×nh chiÕu th¼ng gãc H.14.5 H×nh vÏ ghi mÆt ®øng Khuª v¨n c¸c (HKts) 21
- CÇn vËn dông tèt c¸ch so s¸nh tû lÖ gi÷a c¸c thµnh phÇn víi nhau, víi tæng thÓ b»ng m¾t nh− c¸i nµy b»ng nöa, phÇn ba c¸i kia, ngang b»ng ba lÇn ®øng, d−íi b»ng nöa trªn, ch÷ nhËt vu«ng r−ìi H.15 VÝ dô: Tr−íc khi ®Æt bót ph¸c h×nh mÆt ®øng d−íi, nhËn xÐt mét sè nÐt tæng qu¸t: chiÒu réng gÇn gÊp ®«i chiÒu cao, chiÒu cao ®u«i m¸i b»ng nöa ®¬n vÞ −íc ®Þnh ®ã. H.15 H.16: VÝ dô khi vÏ ph¸c mÆt ®øng tam quan mét ng«i chïa, nhËn ®Þnh theo chiÒu ngang gÇn thμnh 5 ®¬n vÞ b»ng nhau. T−¬ng tù víi mét ®¬n vÞ Êy lμ chiÒu cao cña trô thÊp. ChiÒu cao cña phÇn t−êng thÊp chiÕm kho¶ng h¬n mét phÇn ba, cña m¸i cæng bªn b»ng kho¶ng hai phÇn ba ®¬n vÞ Êy H.16 - CÇn tËn dông so s¸nh c¸c ®iÓm ®Æc biÖt cña h×nh, vËt víi nhau qua ph−¬ng d©y däi - th¼ng ®øng, ph−¬ng ngang. H.17: Dïng d©y däi ®Ó thÊy ®é nghiªng t−¬ng ®èi cña cét so víi ph−¬ng ®øng; thÊy kho¶ng c¸ch t−¬ng ®èi (®é v−¬n ë mÆt ph¼ng ®øng) cña ®iÓm cuèi ®−êng guét m¸i víi cét, t−êng ngoμi nhμ; thÊy vÞ trÝ t−¬ng ®èi cña khóc nguûnh (n¬i ®æi h−íng cña ®−êng bê gi¶i) 22
H.17 Qu¸ tr×nh ®Æt bót vÏ theo tr×nh tù tõ tæng thÓ tíi chi tiÕt tr−íc hÕt chó ý tíi ®−êng bao h×nh vµ c¸c trôc cÊu tróc, nh− thÕ ®¶m b¶o cho h×nh vÏ võa ®ñ lín, võa lät trong nÒn giÊy ngoµi viÖc dùng cho ®óng h×nh. H×nh ph¸c sÏ ®−îc ghi sè ®o c¸c kÝch th−íc, nªn yªu cÇu h×nh ph¶i ®ñ lín ®Ó vÏ ®−îc hÕt c¸c thµnh phÇn cÇn thiÕt, ®ång thêi cÇn cã ®ñ chç ®Ó ghi kÝch th−íc. Khi c«ng tr×nh cã nhiÒu chi tiÕt kh«ng diÔn t¶ ®−îc ë h×nh vÏ nµo ®ã dï ®· vÏ ®ñ lín víi cì giÊy vÏ, cÇn vÏ t¸ch riªng c¸c chi tiÕt víi tû lÖ lín h¬n nh»m vÏ ®−îc kü, ®Çy ®ñ vµ ghi ®−îc ®ñ c¸c kÝch th−íc cÇn thiÕt. C¸c h×nh vÏ trÝch chi tiÕt nµy cÇn cã ký hiÖu ®Ó biÕt trÝch tõ ®©u vµ ng−îc l¹i biÕt chi tiÕt (ë h×nh tû lÖ nhá) lµ ë chç nµo cña b¶n vÏ nµo. (xem vÝ dô ë c¸c h×nh H.18.1 vµ H.18.2) C¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc truyÒn thèng nh− ®×nh, chïa, ®Òn, miÕu, cung ®iÖn cña ta th−êng cã bè côc ®èi xøng, nhÊt lµ mÆt ®øng phÝa tr−íc c¸c ng«i nhµ chÝnh: nh− b¸i ®−êng, ®¹i b¸i, tiÒn tÕ, th−îng ®iÖn Tuy vËy, ®èi xøng th−êng chØ diÔn ra ë cÊu tróc, ë c¸c cÊu kiÖn lín. C¸c chi tiÕt nhÊt lµ c¸c chi tiÕt trang trÝ kh«ng h¼n gièng hÖt nhau, ®«i khi cßn kh¸c h¼n, do c«ng tr×nh ®−îc lµm b»ng tay bëi nh÷ng ng−êi kh¸c nhau, thËm chÝ kh¸c nhau ë c¶ thêi gian thùc hiÖn. Trong hoµn c¶nh thùc tËp vÏ ghi, còng rÊt cÇn quan s¸t kü tr−íc khi ®Þnh vÏ chØ h¬n nöa råi lÊy ®èi xøng, hoÆc chØ cã thÓ vÏ mét nöa ë nh÷ng nÐt kh¸i qu¸t, cßn c¸c chi tiÕt, nhÊt lµ chi tiÕt trang trÝ ph¶i vÏ hÕt (tr−êng hîp nµy cÇn ®−îc ng−êi h−íng dÉn th«ng qua). ë H.19 cho thÊy c¸c häa tiÕt ch¹m kh¾c kh¸c nhau ë cïng mét lo¹i cÊu kiÖn. 23
H.18.1 TrÝch mét phÇn mÆt ®øng K huª V¨n C¸c - V¨n MiÕu. Víi tû lÖ nhá, c¸c chi tiÕt kh«ng thÓ hiÖn ®−îc râ. C¸c chi tiÕt cÇn thiÕt ®−îc vÏ víi tû lÖ lín ®ñ râ vμ cã thÓ ghi ®Çy ®ñ ®−îc c¸c kÝch th−íc. H.18.2 C¸c chi tiÕt ®−îc trÝch víi tû lÖ lín h¬n (Dùa theo t− liÖu cña Kts. Bïi QuÝ Ngäc) 24
H.19 Ho¹ tiÕt ®−îc ch¹m træ ë mét cÊu kiÖn phô ®−îc vÏ trÝch riªng cã tû lÖ lín h¬n b×nh th−êng (so víi ë trong h×nh vÏ chung) • VÏ ph¸c mÆt c¾t c«ng tr×nh kiÕn tróc Kh¸c víi vÏ mÆt ®øng vµ c¶ víi khi vÏ mÆt b»ng, h×nh c¾t cã nh÷ng phÇn kh«ng thÊy ®−îc vµ khã h×nh dung. V× thÕ muèn ph¸c ®−îc mÆt c¾t, cÇn ph¶i t×m hiÓu cÊu t¹o cña c¸c bé phËn c«ng tr×nh. Víi c«ng tr×nh kiÕn tróc d©n gian truyÒn thèng phøc t¹p vµ khã vÏ h¬n c¶ lµ ë phÇn m¸i, ®Æc biÖt lµ kho¶ng quanh bê nãc. H¬n n÷a ®Êy lµ c¸c bé phËn ë trªn cao, khã tiÕp cËn vµ còng rÊt khã x¸c ®Þnh chÝnh x¸c chiÒu dµy m¸i. Thùc tÕ kh«ng thÓ tuú høng dì c¸c líp lîp m¸i ®Ó quan s¸t, ghi chÐp, ®o nÕu viÖc ®ang tiÕn hµnh kh«ng ph¶i lµ mét viÖc träng ®¹i. Nªn cÇn t×m hiÓu kü cÊu t¹o phÇn ch©n m¸i n¬i giät n−íc - phÇn cuèi thÊp nhÊt - cïng víi l¸ m¸i, diÒm m¸i, tµu m¸i, ®Çu ®ao, ®Çu bÈy, kÎ. B»ng nh÷ng hiÓu biÕt Êy, néi suy, x¸c ®Þnh sè l−îng líp ngãi chiÕu, ngãi lîp ®Ó tÝnh ra chiÒu dµy cña líp m¸i ë c¸c chç kh¸c. (xem c¸c h×nh H.20 ®Õn h×nh H.24) H.20.1 Ch©n m¸i Chïa T©y Ph−¬ng. C¾t ngang (HKts) 25
H.20.2 PhÇn ch©n m¸i §×nh ChÌm. C¾t ngang (HKts) H.20.3 §×nh Tam T¶o- Hμ B¾c. C¾t ngang ch©n m¸i (Theo t− liÖu cña Kts. Tr−¬ng H÷u H©n) PhÇn ®Ønh m¸i cã bê nãc, ph¶i quan s¸t c¶ phÝa trªn m¸i ®Ó biÕt c¸c líp ngãi trªn cïng - (s¸t bê nãc) s¾p xÕp thÕ nµo vµ cÊu t¹o bê nãc. Cïng víi quan s¸t phÝa trong tõ ®ßn nãc, líp rui ®Ó néi suy ra cÊu t¹o ®Ønh m¸i (xem h×nh H.21) 26
H.21 C¾t ngang - §Ønh nãc Chïa T©y Ph−¬ng (v× th−îng r−êng) (HKts) H.21.2 §×nh Chu QuyÕn C¾t ngang ®Ønh nãc (V× chång r−êng – xuÊt hiÖn“c©u ®Çu“, c©u hai ®Çu cét ) MÆt c¾t ngang lµ h×nh c¾t vu«ng gãc víi ®ßn nãc. V× c¸c gian gi÷a vµ gian bªn th−êng kh«ng gièng nhau nªn tµi liÖu ®Çy ®ñ ph¶i thùc hiÖn vÏ nhiÒu mÆt c¾t ngang ë c¸c vÞ trÝ kh¸c nhau. Trong thùc tËp vÏ ghi th−êng chØ yªu cÇu vÏ mÆt c¾t ngang qua gian gi÷a, lµ n¬i kh¸ tiªu biÓu cho cÊu tróc chung ng«i nhµ. MÆt c¾t däc ng«i nhµ lµ mÆt c¾t song song víi ®ßn nãc. Th−êng vÏ theo h×nh c¾t däc ngay gi÷a ®ßn nãc, còng lµ däc theo sèng m¸i - ®−êng bê nãc - nã cho thÊy ®é vâng cña ®−êng bê nãc mµ nã chØ ®−îc nh×n thÊy tõ bªn ngoµi ë trªn cao , khã x¸c ®Þnh ( c¸c h×nh H.23, H.24). 27
H.22 §¹i Thµnh ®iÖn –Quèc Tö gi¸m (theo t− liÖu cña Kts. Bïi QuÝ Ngäc) H.22.1 C¾t ngang ®Ønh nãc H.22.2 C¾t däc (c¾t song song gÇn ®ßn nãc) 28
H.23 §×nh B¶ng .TrÝch mét phÇn c¾t däc toμ §¹i b¸i (HKts) H.24 §×nh ChÌm. TrÝch mét phÇn c¾t däc (HKts) MÆt c¾t däc còng cã thÓ vÏ theo h×nh c¾t song song c¹nh bê nãc. Lo¹i h×nh c¾t nµy cho thÊy ®−îc phÇn cÊu t¹o líp m¸i, râ cÊu tróc líp rui. Tuú cÊu t¹o líp m¸i cña tõng c«ng tr×nh mµ khi vÏ h×nh c¾t s¸t ®ßn nãc vÉn cho thÊy ®−îc ®é vâng cña ®ßn nãc (xµ nãc), ®−êng bê nãc. (Xem h×nh H.22.2) Víi ng«i nhµ cã 4 m¸i víi phÇn ®Çu ®èc (d¹ng ®Ñp nhÊt cña m¸i nhµ truyÒn thèng) v× kÌo gãc kh¸ phøc t¹p. Nªn vÏ thªm h×nh kh«ng gian cña cÊu t¹o v× nµy hoÆc chÝ Ýt dïng ¶nh ®Ó dÔ kiÓm tra theo dâi vÒ sau. (H.25) 29
H.25 Hai kiÓu v× gãc t¹i c¸c ng«i ®Òn ë H¶i D−¬ng Khi cã sù ph©n c«ng vÏ tõng phÇn, bé phËn c«ng tr×nh th× ng−êi, nhãm vÏ bé phËn, phÇn c«ng tr×nh cña m×nh cÇn ph¶i vÏ v−ît ra ngoµi ph¹m vi m×nh phô tr¸ch, lÊn sang mét phÇn cña ng−êi kh¸c, nhãm kh¸c. ViÖc nµy gióp cho sau khi r¸p nèi c¸c bé phËn, c¸c phÇn víi nhau dÔ dµng vµ kiÓm tra ®−îc sù ®óng sai cña c¸c tµi liÖu thu ®−îc. KÕt thóc b−íc vÏ ph¸c, r¸p nèi c¸c phÇn viÖc. §èi chiÕu víi thùc tr¹ng. Sai, thiÕu cÇn bæ sung ngay. H×nh ph¸c ®¹t yªu cÇu lµ h×nh ph¶n ¸nh ®óng h×nh d¹ng vËt lý cña c«ng tr×nh, ®ñ nÐt (nh− sau nµy b¶n vÏ chÝnh thøc cã). Lu«n chó ý: H×nh ph¸c ph¶i ®ñ lín vµ ph¶i ®ñ chç ®Ó ghi c¸c sè ®o khi ®o kÝch th−íc sau nµy. B−íc vÏ ph¸c nµy ®−îc thùc hiÖn ®Çy ®ñ, tèt cïng víi c¸c t− liÖu thu l−îm ®−îc vÒ lý lÞch c«ng tr×nh lµ nh÷ng tµi liÖu b−íc ®Çu thuËn lîi cho viÖc hoµn chØnh bé hå s¬ vÏ ghi sau nµy. §o vμ ghi chÐp sè liÖu C¸c dông cô ®o hiÖn ®¹i, chÝnh x¸c khã trang bÞ ®−îc cho c¸c ®éi thùc tËp vÏ ghi cña sinh viªn. Ph−¬ng ph¸p ®¹c ¶nh ch−a cã c¸c c«ng cô ®ång bé, t−¬ng thÝch trong gi¶ng d¹y. §o b»ng ph−¬ng ph¸p thñ c«ng víi c¸c dông cô ®o th«ng th−êng vÉn lµ c¸ch th«ng dông, cã hiÖu qu¶ víi sinh viªn. ViÖc ®o vµ ghi chÐp sè liÖu ®−îc tiÕn hµnh sau khi ®· ph¸c ®Çy ®ñ c¸c khèi l−îng cÇn vÏ. C¸c b¶n vÏ ph¸c nªn ®−îc photocoppy ra vµi b¶n. Nh÷ng b¶n míi dïng ®Ó ghi chÐp sè liÖu ®o. Trong qu¸ tr×nh ghi sè ®o, khã tr¸nh khái viÖc ghi c¸c kÝch th−íc ®Ì lªn h×nh vÏ, c¸c ®−êng ghi kÝch th−íc còng dÔ bÞ chång chÐo lªn nhau g©y khã nhËn biÕt h×nh, khã cho viÖc ghi kÝch th−íc. Cã vµi b¶n photocoppy h×nh ph¸c víi b¶n gèc gi÷ nguyªn kh«ng ghi sè ®o lªn ®ã, gióp kh¾c phôc nh−îc ®iÓm trªn. 30
Khi tiÕn hµnh ®o cÇn liªn kÕt thµnh nhãm nhá hai - ba ng−êi. Tr−êng hîp ®Æc biÖt cã thÓ nhiÒu h¬n. Khi nµy cã ng−êi ®o, cã ng−êi ghi kÕt qu¶. Ng−êi ghi chñ ®éng yªu cÇu ng−êi ®o, ®o phÇn nµo, c¸i nµo tr−íc, c¸i nµo sau. V× ng−êi ghi míi n¾m râ kÝch th−íc nµo ®· cã, kÝch th−íc nµo ch−a cã. §Ó ®¶m b¶o cã ®ñ sè liÖu cÇn thiÕt, ng−êi ghi chÐp cÇn cã c¸ch ghi chÐp khoa häc, theo mét tr×nh tù nµo ®ã ®Ó kh«ng bá sãt, kh«ng trïng lÆp g©y khã theo dâi. Nãi chung vÉn lµ ®o, ghi kÝch th−íc lín tæng qu¸t tr−íc, kÝch th−íc nhá, chi tiÕt sau. Sö dông bót mµu (kh¸c víi mµu cña nÐt vÏ ph¸c h×nh) ®Ó ghi kÝch th−íc (gåm c¸c ®−êng dãng, ®−êng ghi kÝch th−íc, con sè) còng nh»m môc ®Ých nµy. KÕt qu¶ cña viÖc ®o cÇn ®ñ, chÝnh x¸c. Sai sè trong qu¸ tr×nh ®o khã tr¸nh khái. B»ng mäi c¸ch ®Ó h¹n chÕ sai sè lµ yªu cÇu lu«n ®−îc chó ý trong kh©u ®o, ë c¸ch dïng th−íc, ®äc sè. Nguyªn t¾c ®o - Tuú tr−êng hîp cô thÓ, lùa chän c¸ch ®o thÝch hîp. Cã thø tù ®o hîp lý, kh«ng ®Ó sãt kÝch th−íc. H¹n chÕ c¸ch ®o c¸c kÝch th−íc nhá råi céng l¹i ®Ó cã kÝch th−íc lín. TËn dông c¸ch ®o luü tiÕn. - Ph¶i chän ®iÓm chuÈn, ®−êng chuÈn, mÆt chuÈn ®Ó lµm mèc khi ®o, ®iÒu hîp c¸c sè ®o. - §o nhiÒu lÇn (2 - 3 -5 ) lÇn. LÊy trÞ trung b×nh cña nh÷ng lÇn ®o cã gi¸ trÞ gÇn nhau nhÊt. - TËn dông tèi ®a c¸c dông cô ®o hiÖn ®¹i nÕu cã. §o b»ng m¸y (kinh vÜ, thuû b×nh) cho sè liÖu chÝnh x¸c vµ thuËn lîi, nh−ng víi c¸c ®éi thùc tËp vÏ ghi cña sinh viªn, khã cã thÓ cã ®−îc. C«ng viÖc chñ yÕu th−êng vÉn ph¶i tiÕn hµnh b»ng tay, víi ph−¬ng tiÖn vµ dông cô ®o th«ng dông. §o kÝch th−íc ë mÆt b»ng Víi kÝch th−íc ngang chñ yÕu dïng th−íc th¼ng, th−íc cuén dµi 2m, 3m, 5m vµ dµi tíi 50m. ë mÆt b»ng chung cã thÓ chän mét c¹nh th¼ng lín, ë vÞ trÝ quan träng (tr−íc hoÆc bªn) hoÆc c¹nh ng«i nhµ chÝnh lµm chuÈn ®Ó ph¸t triÓn tiÕp viÖc ®o. TÊt nhiªn trªn c¹nh - ®o¹n th¼ng ®ã, chän lÊy ®iÓm mót nµo ®ã lµm ®iÓm chuÈn. §Æt th−íc ®óng c¸ch khi ®o. §Ó th−íc song song hoÆc nÕu cã thÓ ¸p s¸t kho¶ng cÇn ®o, kh«ng ®Æt th−íc xiªn, chÐo víi kho¶ng Êy. Chó ý tr¸nh th−íc bÞ vâng, hoÆc bÞ kÐo c¨ng d·n th−íc sÏ cho sè ®o sai lÖch. §Ó h¹n chÕ tèi ®a sai sè, tr¸nh c¸ch ®o tõng chi tiÕt råi céng l¹i ®Ó cã kÝch th−íc tæng. Mçi lÇn ®o dÔ lµ mét lÇn cã sai sè. NhiÒu lÇn ®o, c¸c sai sè kh«ng cã g× ®¶m b¶o chóng tù bï trõ. Nªn dïng c¸ch ®o luü tiÕn råi tÝnh ra kÝch th−íc bé phËn. Nh− vËy lµ chØ mét lÇn ®o, c¸c kÝch th−íc bé phËn nÕu cã sai sè, sÏ bï trõ nhau. Thùc hiÖn nh− thÕ vµi lÇn sÏ cã sè ®o tin cËy ë mÆt b»ng chi tiÕt c¸ch ®o còng t−¬ng tù. 31
VÝ dô ®o kÝch th−íc trong kho¶ng tõ A ®Õn B: §Æt mót th−íc cuén t−¬ng ®−¬ng vÞ trÝ A. (NÕu ¸p s¸t ®−îc cµng tèt). KÐo dµi th−íc ®Õn tËn B. NÕu th−íc kh«ng ®ñ dµi, chñ ®éng dõng ë vÞ trÝ nµo ®ã ®Ó x¸c ®Þnh. LÇn l−ît ®äc c¸c trÞ sè trªn th−íc t−¬ng ®−¬ng víi c¸c vÞ trÝ: 1 - 2 - 3 → n. B»ng phÐp trõ ®¬n gi¶n ta cã kÝch th−íc c¸c kho¶ng 0-1, 1-2, 2-3, 3-4 (h.26.1) H.26.1 C¸c h×nh H.26.2, H.26.3 : Mét nhãm c«ng t¸c ®ang thùc hiÖn c¸ch ®o luü tiÕn. KÝch th−íc ®Òu ®−îc tÝnh vμ ghi tõ mét ®Çu cè ®Þnh tíi lÇn l−ît c¸c vÞ trÝ cÇn ®o. H.26.2 H.26.3 32
C¸c ®−êng giao nhau trªn mÆt b»ng kh«ng h¼n khi nµo còng vu«ng. NÕu kh«ng ch¾c ch¾n, cÇn tiÕn hµnh x¸c ®Þnh gãc gi÷a 2 ®−êng giao nhau ®ã. Cã nhiÒu c¸ch ®Ó x¸c ®Þnh: • ¸p dông ph−¬ng ph¸p gãc t−¬ng øng b»ng nhau: - Dïng giÊy tr¶i trªn b¶ng ®Æt n»m ngang. Dùng c¸c ®−êng nèi dµi 2 c¹nh gãc cÇn ®o lªn trªn giÊy. Cã ®−îc gãc cã gi¸ trÞ b»ng gãc cÇn biÕt. H.27.1 NÕu kh«ng ®Æt ®−îc giÊy vÏ ë vÞ trÝ trªn, ph¶i ®Æt lÖch, chØ nèi dµi ®−îc 1 ®−êng. T×m c¸ch dãng ®−êng song song víi ®−êng cßn l¹i sÏ cã gãc cÇn t×m. H.27.2 Khi chØ cã thÓ ®o ®−îc ë trong phßng, cÇn t×m c¸ch dãng ®−îc 2 ®−êng song song víi 2 c¹nh cÇn ®o lªn giÊy vÏ. H.27.3 Tuy nhiªn viÖc t×m c¸ch dãng c¸c ®−êng song song kh«ng dÔ v× phô thuéc vµo kh¶ n¨ng ng¾m b»ng m¾t, nªn ph¶i h¹n chÕ tèi ®a sai sè. Víi c¸ch ®o nµy, c¸c gãc dùng ®−îc lµ gãc thËt cña ®èi t−îng cÇn ®o. H×nh vÏ ®ang ë b¶n vÏ ph¸c, ch−a cã ®iÒu kiÖn ®o, tÝnh mét c¸ch chÝnh x¸c ®é lín nªn ph¶i gi÷ cho tê giÊy ph¼ng ®Ó cã h×nh vÏ chÝnh x¸c, tr¸nh biÕn d¹ng. • ¸p dông ph−¬ng ph¸p tam gi¸c ®ång d¹ng - Khi 2 c¹nh giao nhau, gãc kh«ng ch¾c vu«ng, lÊy trªn mçi c¹nh mét ®iÓm nµo ®ã thuËn tiÖn. X¸c ®Þnh kho¶ng c¸ch gi÷a 2 ®iÓm Êy. Cã tam gi¸c ®−îc x¸c ®Þnh c¶ 3 c¹nh, sÏ dùng ®−îc ®óng gãc cÇn t×m (xem h×nh H.27.4) 33
H.27.4 LÊy ®iÓm A, B trªn mçi c¹nh cña 2 t−êng. §o OA, OB, AB, gãc gi÷a hai t−êng ®−îc x¸c ®Þnh. - Víi mÆt b»ng nhµ phøc t¹p: Chän mét ®iÓm nµo ®ã cã thÓ quan s¸t ®−îc nhiÒu nhÊt c¸c ®èi t−îng cÇn x¸c ®Þnh (vÝ dô mót cña c¸c ®o¹n th¼ng) kho¶ng c¸ch tõ ®iÓm ®o tíi c¸c ®iÓm mót kia, vµ ®o ®é dµi cña tõng ®o¹n. NÕu kh«ng v−íng thiÕt bÞ, ®å ®¹c, chia mÆt b»ng phßng thµnh c¸c h×nh tam gi¸c sao cho ®o thuËn lîi. §iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn c¸ch nµy lµ ph¶i x¸c ®Þnh, ®o ®−îc( kÎ, v¹ch) ®−êng chÐo.Tõng tam gi¸c ®−îc x¸c ®Þnh. KÕt hîp lÇn l−ît c¸c tam gi¸c c¹nh nhau sÏ cho h×nh mong muèn. B»ng ph−¬ng ph¸p nµy cã thÓ ®o ®−îc bÊt kú h×nh cã ®−êng th¼ng, cong, phøc t¹p nµo vµ ngay c¶ h×nh phøc t¹p ë mÆt ®øng khi cã thÓ ®o trùc tiÕp ®−îc. (Xem c¸c hinh H.28 , h×nh H.35) H.28 ë mÆt b»ng chung, còng nh− mÆt b»ng tõng h¹ng môc thµnh phÇn, ngoµi ®o c¸c kÝch th−íc dµi cÇn ph¶i x¸c ®Þnh ®é cao thÊp t−¬ng ®èi víi nhau gi÷a nÒn s©n, v−ên, hÌ, nÒn nhµ. §Ó x¸c ®Þnh ®−îc ®é cao nµy, khi kh«ng cã m¸y kinh vÜ, thuû b×nh, dïng c¸ch ®o thñ c«ng: sö dông èng nhùa trong ®æ n−íc vµo, víi nguyªn t¾c b×nh th«ng nhau, hoÆc dïng nivo kÕt hîp víi c¨ng d©y ®Ó x¸c ®Þnh mét mÆt ngang hoÆc mét ®−êng ngang chuÈn. §o kho¶ng c¸ch cao tõ c¸c ®iÓm cÇn x¸c ®Þnh ®é cao tíi mÆt ngang, ®−êng ngang chuÈn. Trong tr−êng hîp mÆt sµn, nÒn nhµ, s©n v−ên kh«ng cã mét ®iÓm cao nµo ®Ó ®¸nh dÊu mùc n−íc ®Çu èng (bëi ®Çu èng ph¶i dùng ®øng mét ®o¹n nhÊt ®Þnh míi gi÷ vµ quan s¸t ®−îc mùc n−íc bªn trong), khi nµy dïng mét vËt nµo ®ã: que c¾m, vµi viªn g¹ch xÕp, ch©n ghÕ ®Æt cè ®Þnh t¹i mét mèc chän ®Ó cã thÓ ®¸nh dÊu mùc n−íc ë ®Çu èng t¹i ®©y. §¸nh dÊu mùc n−íc vµo vËt cè ®Þnh. §o kho¶ng cao tõ v¹ch dÊu mùc n−íc tíi mÆt nÒn, sµn, s©n t¹i ®ã, vÝ dô lµ 120 vµ coi mÆt cÇn x¸c ®Þnh cao ®é ë ®©y lµ cèt ± 0,000. §Çu èng kia di chuyÓn tíi c¸c ®iÓm cÇn ®o kh¸c. Khi mùc n−íc hai ®Çu èng c©n b»ng, duy tr× mùc n−íc sao cho trïng víi møc ®· v¹ch. §o kho¶ng cao tõ 34
dÊu n−íc tíi mÆt ngang t¹i ®iÓm ®o míi, vÝ dô lµ 170. Nh− vËy ®é cao t¹i ®iÓm ®o míi sÏ lµ 120-170= -050(mm) =- 0,050(m) H.29.1 NÕu hai ®iÓm cÇn x¸c ®Þnh cao ®é qu¸ xa hoÆc qu¸ chªnh vÒ ®é cao d©y kh«ng ®ñ ®¸p øng ®Ó ®o mét lÇn (do d©y ng¾n hoÆc kh«ng thÓ chØnh møc n−íc ë hai ®Çu èng ngang mét møc cè ®Þnh tr−íc), khi nµy ph¶i thùc hiÖn ®o chuyÓn nhiÒu lÇn. Mçi lÇn ®o cã kÕt qu¶ so s¸nh cao ®é cña tõng cÆp vÞ trÝ. TiÕn hµnh nh− vËy cho tíi ®iÓm cÇn x¸c ®Þnh cuèi cïng. Chó ý: Khi ph¶i ®o chuyÓn d©y èng nhiÒu lÇn, t¹i mçi vÞ trÝ ®o trung gian ®Òu cã hai trÞ sè ghi ®é cao dÊu n−íc so víi mÆt nÒn tai vÞ trÝ ®ã. Mét trÞ sè cña lÇn ®o tr−íc, mét trÞ sè cña lÇn ®o tiÕp sau. CÇn thËn träng, tr¸nh nhÇm lÉn ®Ó tÝnh ®−îc kÕt qu¶ ®óng. H.29.2 VÝ dô: ë h×nh H.29.2 cã sè ®o ë A lμ 290, ë B lμ 90. T¹i B cao h¬n A lμ: 290 – 90 = 200. Gi¶ thö, tiÕp ®o cao gi÷a B vμ ®iÓm C nμo ®ã. NÕu sè ®o míi ë B lμ 120 vμ ë C lμ 210. T¹i B sÏ cao h¬n C lμ 210 -120= 90 Nh− vËy ë A thÊp h¬n ë C lμ 200 – 90 = 110 §o c¸c kÝch th−íc ë mÆt ®øng, mÆt c¾t Khi c¸c kÝch th−íc cÇn ®o ë trªn cïng mét mÆt ph¼ng cã thÓ tiÕp cËn ®−îc, chØ cÇn chó ý tíi c¸ch ®Æt th−íc ®o ®óng c¸ch (¸p s¸t, kh«ng ®Ó xiªn víi kho¶ng cÇn ®o, kh«ng ®Ó th−íc chïng, vâng hoÆc bÞ kÐo d·n) cïng víi thø tù ®o, ghi sè ®o hîp lý. Mét sè tr−êng hîp ®¬n gi¶n nh−ng dÔ cã sai sè do chñ quan, vÝ nh− x¸c ®Þnh ®−êng kÝnh cña c¸c vËt trßn (cét, bÖ cét ) hoÆc tim cét ®Ó x¸c ®Þnh kho¶ng c¸ch. Tr−êng hîp nµy cã thÓ dïng th−íc cuén ®o chu vi råi tÝnh ®−êng kÝnh hoÆc dïng hai th−íc th¼ng ®Æt song song, kÑp th©n cét ®Ó cã ®−êng kÝnh cÇn ®o. X¸c ®Þnh c¸c kÝch th−íc trªn cao mµ kh«ng thÓ tiÕp cËn trùc tiÕp, sÏ khã kh¨n khi kh«ng cã dông cô ®o chÝnh x¸c (m¸y kinh vÜ - thuû b×nh ) Lóc nµy cÇn tíi c¸c thñ thuËt ng¾m, dãng b»ng m¾t dùa trªn c¸c ®−êng chuÈn bëi ph−¬ng d©y däi vµ ph−¬ng ngang (mÆt ph¼ng ngang, ®−êng ngang) ®Ó ¸p dông c¸c kiÕn thøc tØ lÖ, ®ång d¹ng h×nh häc, tÝnh ra kÝch th−íc cÇn ®o. 35
H.30.1 Giíi thiÖu mét c¸ch ®o cao c¸c ®iÓm kh«ng víi tíi ®−îc. H.30.1 Dïng b¶ng vÏ cì A0 ( hoÆc Ýt ra lµ b»ng A1 nÕu kh«ng cã b¶ng vÏ to), g¾n lªn mÆt b¶ng giÊy kÎ « vu«ng tíi mm (kÎ li). Cè ®Þnh mét ®iÓm ë gãc trªn tê giÊy (®iÓm E) b»ng mét ghim nhá (sÏ dïng lµm tiªu ®Ó ng¾m). G¾n vµo ®ã hai d©y m¶nh. Mét d©y g¾n qu¶ däi, d©y kia c¨ng lµm tia ng¾m tíi ®iÓm cÇn ®o. §Æt b¶ng æn ®Þnh (dùng ®øng). Cã thÓ ®Æt trªn bµn, g¾n vµo 36
cäc vµ chØnh cho d©y däi trïng víi ®−êng th¼ng ®øng cña giÊy kÎ li, ®−êng ngang Mx sÏ trïng víi ®−êng ngang cña giÊy kÎ li. Lùa chän vÞ trÝ ®Ó b¶ng sao cho võa ng¾m ®−îc qua tiªu tíi ®iÓm muèn ®o cao, l¹i cã ®−îc giao ®iÓm (N) gi÷a tia ng¾m qua tiªu E víi Mx n»m trong khu«n cña giÊy kÎ li. Nªn chän M ë ®−êng ngang sao cho EM cã sè ®o ch½n, dÔ tÝnh vÒ sau. §é cao H: tÝnh tõ A cho tíi nÒn chøa ch©n cét (hoÆc chªnh cao ®iÓm A so víi ®iÓm C) lµ H. Cã H= h1 + h2 B' ®−îc x¸c ®Þnh bëi ng¾m dãng ®−êng ngang xM (NM) c¾t cét t¹i B'. B' vµ B trïng trªn ®−êng ngang. Cã B' x¸c ®Þnh ®−îc h1. EM x l h2 = NM (C¾m mét ghim trªn Mx ®Ó ng¾m, dãng ®−êng ngang cho tiÖn lîi) Khi cã ®iÒu kiÖn (phÝa tr−íc h×nh vËt cÇn ®o cao, tuy kh«ng tíi trùc tiÕp ®iÓm cÇn ®o ®−îc, nh−ng kh¸ tho¸ng) cã thÓ dïng c¸ch ®o ®¬n gi¶n h¬n. Trªn b¶ng x¸c ®Þnh EM ⊥ Mx. Trªn Mx x¸c ®Þnh N1 vµ N2 sao cho EM = MN1 = MN2 Cã c¸c ghim t¹i E, N1,N2 ®Ó dÔ cho viÖc ng¾m, dãng. G¾n d©y däi t¹i E VÝ dô: x¸c ®Þnh ®é cao H cña th¸p. §Æt b¶ng ë vÞ trÝ 1 sao cho ng¾m qua N1 th¼ng qua E tíi A (®Ønh th¸p) vμ d©y däi qua E trïng víi M. §−êng Mx trïng ph−¬ng ngang. X¸c ®Þnh ®iÓm B nμo ®ã ë th¸p trïng víi Mx. §¸nh dÊu vÞ trÝ 1. ChuyÓn b¶ng tíi vÞ trÝ 2 sao cho Mx h−íng th¼ng tíi B qua vÞ trÝ 1, EM trïng víi p−¬ng d©y däi vμ N2, E, A th¼ng hμng. §¸nh dÊu vÞ trÝ 2. §o kho¶ng c¸ch l gi÷a hai vÞ trÝ, vμ ®ã chÝnh lμ gi¸ trÞ h2. X¸c ®Þnh tiÕp h1 (®é cao tõ B tíi mÆt nÒn cÇn ®o) bëi ®é cao nμy cã thÓ x¸c ®Þnh kh¸ chÝnh x¸c ë s¸t mÆt ngoμi th¸p, thay thÕ cho viÖc x¸c ®Þnh tõ B’ (n»m gi÷a th¸p) xuèng nÒn. §é cao th¸p H = l + h1 (xem h×nh H.30.2) NÕu kh«ng cã kho¶ng lïi xa tho¶ ®¸ng ®Ó ®Æt ®−îc vÞ trÝ 2 hoÆc ngay ë vÞ trÝ 1 víi c¸c ®iÒu kiÖn trªn, cã thÓ cã c¸c ®iÓm N trªn Mx víi mét tû lÖ ®¬n gi¶n nμo ®ã. MNn cã c¸c gi¸ trÞ b»ng 1:3; 1:2; 2:3; 3:4; /(1,5 x EM); vÉn cã thÓ x¸c ®Þnh chiÒu cao cÇn thiÕt khi di chuyÓn hai vÞ trÝ ®Æt b¶ng. VÝ dô khi MN1 = 2:3 EM MN2 = 3:2 EM N1N2 = (1/3 + 1/2) EM = 5/6 EM Gi¸ trÞ l lóc nμy = 5/6 h2 X¸c ®Þnh gi¸ trÞ l nhiÒu khi kh«ng dÔ v× cã thÓ v−íng t−êng, cöa kh«ng kÐo ®−îc th−íc th¼ng tíi B. Còng cã tr−êng hîp kh«ng dãng ®−îc d©y däi trùc tiÕp tõ A xuèng. V× vËy cÇn kü l−ìng, tû mØ trong c¸c phÐp ®o. 37
H.30.2 38
H.30.3 Mét nhãm c«ng t¸c ®ang thùc hiÖn phÐp ®o cao thñ c«ng §o c¸c kÝch th−íc ë mÆt ®øng, mÆt c¾t cÇn lu«n c¶nh gi¸c bëi ®©y lµ ®o cho h×nh theo phÐp chiÕu th¼ng gãc. Ph¶i lu«n lÊy kho¶ng ®o vËt lµ kÝch th−íc song song víi mÆt chiÕu. ThÝ dô phÇn tµu m¸i, l¸ m¸i, khi ®o kÝch th−íc ®Ó vÏ cho mÆt ®øng, nÕu chñ quan sÏ dÔ nhÇm lÉn kÝch th−íc tõ giät "tranh" (mÆt d−íi líp ngãi cuèi cïng) tíi d¹ tµu (mÆt d−íi tµu m¸i) lµ a2 mµ ®óng ph¶i lµ a1, còng nh− chiÒu cao ®Çu bÈy dÔ nhÇm lµ b2, mµ ®óng ph¶i lµ b1. H.31 KÝch th−íc nh×n theo tia nh×n (theo h−íng quan s¸t xiªn tõ d−íi) kh¸c víi kÝch th−íc theo phÐp chiÕu th¼ng gãc ë h×nh chiÕu ®øng . H.31 39
§o nh÷ng h×nh d¸ng ®Æc biÖt • §−êng diÒm m¸i, tµu m¸i ë c«ng tr×nh c«ng céng cæ truyÒn: ®×nh, ®Òn, chïa, miÕu, nhÊt lµ víi lo¹i nhµ cã 4 m¸i dèc, th−êng rÊt ®Ñp. Tµu ®ao, l¸ m¸i víi nh÷ng thay ®æi tinh tÕ vÒ ®é cong nh− ngang b»ng ë gi÷a råi nhÑ uèn dÇn tíi vót lªn duyªn d¸ng l¹i kiªu h·nh ë gãc ®ao (th−êng gäi lµ ®Çu ®ao), khiÕn thµnh mét chÊt ViÖt, riªng biÖt so víi c¸c l¸ng giÒng. §é cao cña ®−êng diÒm, tµu m¸i cã thÓ trùc tiÕp víi tíi, nh−ng nã kh«ng cïng n»m trong mÆt ph¼ng vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng ngang. Kh«ng cã diÒu kiÖn ¸p dông c¸ch c¨ng d©y nèi hai ®Çu ®ao ®Ó ®o trùc tiÕp. Khi nµy cÇn x¸c ®Þnh ®−êng ngang chuÈn - däc theo ®−êng diÒm m¸i dãng xuèng. Chia nhiÒu kho¶ng theo ®−êng diÒm vµ x¸c ®Þnh kho¶ng c¸ch cao tõ tõng ®iÓm ®ã xuèng d©y, tõ d©y tíi ®iÓm t−¬ng øng trªn nÒn (§Ó vÏ ®−êng diÒm - ®−êng giät n−íc - ë mÆt b»ng, lóc ®o còng cÇn dïng qu¶ däi dãng xuèng mÆt nÒn kho¶ng 5, 7 ®iÓm ®Ó x¸c ®Þnh cho ®óng). H.32.1 Nhãm c«ng t¸c ®ang ®¸nh dÊu ®−êng ngang chuÈn (dïng èng nhùa trong ®æ n−íc) lªn bËc thÒm H.32.2 Giíi thiÖu c¸ch x¸c ®Þnh c¸c ®−êng bê nãc, diÒm m¸i, tμu m¸i, nÒn, bê gi¶i qua c¸c ®−êng trung gian lμ c¸c ®−êng ngang chuÈn a-a, b-b, c-c. C¸c ®−êng nμy, ®−îc x¸c ®Þnh b»ng nivo, b»ng èng nhùa ®æ n−íc Dùng ®−êng ngang chuÈn. §o c¸c kho¶ng c¸ch gi÷a ®−êng ngang chuÈn a víi ®−êng diÒm m¸i, víi nÒn ë nh÷ng vÞ trÝ thÝch hîp, sÏ x¸c ®Þnh ®−îc vÞ trÝ cña c¸c ®−êng cÇn x¸c ®Þnh. L−u ý: Tuú tõng tr−êng hîp cô thÓ lÊy dÊu ®−êng ngang chuÈn vµo cét, vµo nÒn Khi ®o cao ph¶i cÈn thËn dïng ®−êng dãng ngang tõ c¸c mèc Êy ra ®iÓm ®o. NÕu b»ng c¸ch nµo ®ã c¨ng ®−îc d©y ngang chuÈn vµ gi÷ ®−îc æn ®Þnh sÏ thuËn lîi cho viÖc ®o, h¹n chÕ sai sè tèt h¬n. 40
H.32.2 H.32.3 Nhãm c«ng t¸c dïng kÕt hîp d©y däi, nivo, ®¶m b¶o chÝnh x¸c cho ®o cao tõ d¹ tμu xuèng ®−êng ngang chuÈn ®−îc ®¸nh dÊu ë bËc thÒm • §−êng bê nãc: Víi lo¹i c«ng tr×nh trªn, ®−êng bê nãc còng kh«ng ph¶i lµ ®−êng th¼ng, kh«ng ph¶i lµ ®−êng cong ®Òu, nh−ng nã n»m trong mÆt ph¼ng th¼ng ®øng (vu«ng víi mÆt ph¼ng ngang). NÕu ®−îc tiÕp cËn (trÌo lªn) c¨ng d©y gi÷a 2 ®Çu vµ chia kho¶ng, ®o kho¶ng c¸ch gi÷a ®−êng bê nãc vµ d©y c¨ng ngang ë mét sè ®iÓm cÇn thiÕt. Khi 2 ®Çu ®· x¸c ®Þnh, ®−êng cong nµy còng ®−îc x¸c ®Þnh. Tuy thÕ th−êng khã cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn do kh«ng an toµn, do yªu cÇu b¶o vÖ di tÝch, do tÝn ng−ìng nªn sÏ ph¶i x¸c ®Þnh cao ®é mét sè ®iÓm trªn ®−êng cong ®ã tõ d−íi nÒn, s©n. DÜ nhiªn rÊt tèn c«ng søc. Sè ®iÓm ®o khã cã nhiÒu. Cã thÓ chØ lÊy kho¶ng 5,7 ®iÓm ®Æc biÖt, trong ®ã cã hai ®iÓm ®Çu mót vµ ®iÓm gi÷a cña ®−êng bê nãc, cïng víi nhËn xÐt d¹ng h×nh cña nã qua quan s¸t. 41
• §−êng bê gi¶i: §−êng bê gi¶i, ®o¹n chÐo tíi gãc ®ao l¹i th−êng lµ ®−êng cong nªn ph¶i ¸p dông c¶ mÆt b»ng ®Ó xoay chuyÓn c¸c kÝch th−íc ra mÆt ph¼ng chiÕu cÇn vÏ. §©y lµ ®−êng cong kh«ng hÒ ®Òu nªn còng ¸p dông nh÷ng gi¶i ph¸p ®o trªn. (Xem c¸c h×nh H.32 vµ H.33) H×nh H.33.1 cho thÊy c¸ch x¸c ®Þnh ®é v−¬n cña m¸i t¹i ®iÓm A b»ng c¸ch dïng d©y däi ®−a xuèng nÒn. §é lïi cña ®Çu ®èc còng dïng d©y däi gi¬ tr−íc mÆt ®Ó ng¾m, ®−a xuèng mÆt nÒn. H.33.2 Thùc hiÖn x¸c ®Þnh ®Çu ®ao xuèng nÒn b»ng d©y däi Chó ý: Nh÷ng ®iÓm kh«ng ®−a d©y däi tíi ®−îc, dïng c¸ch ng¾m dãng d©y däi ®−a ®iÓm ®ã xuèng nÒn. Khi nµy cÇn cã ng−êi cÇm cäc tiªu dùng trªn nÒn. Ng−êi kh¸c ng¾m qua d©y däi tíi ®iÓm quan t©m tõ mét vÞ trÝ xa ngoµi c«ng tr×nh, yªu cÇu chØnh tiªu cho ®óng phu¬ng ®· ng¾m. §¸nh dÊu ph−¬ng ng¾m trªn nÒn. ChuyÓn vÞ trÝ kh¸c vµ l¹i lµm nh− vËy. Giao cña hai ph−¬ng ng¾m Êy lµ ®iÓm quan t©m ®−îc dãng th¼ng ®øng xuèng nÒn. (xem c¸c h×nh H.34.1vµ H.34.2) 42
H.34.1 vµ H.34.2 Nhãm c«ng t¸c ®ang tiÕn hμnh x¸c ®Þnh vÞ trÝ gãc ®ao cña tÇng chång diªm xuèng nÒn. Ng−êi ng¾m ë hai vÞ trÝ c¸ch xa nhau. Mét sè h×nh phøc t¹p, nh−ng cã kh¶ n¨ng ®o trùc tiÕp ®−îc, dïng c¸c h×nh tam gi¸c ®Ó x¸c ®Þnh h×nh d¸ng ®èi t−îng muèn vÏ. CÇn sö dông c¸c chuÈn ngang, th¼ng ®øng b»ng nivo, b»ng d©y däi ®Ó ®¶m b¶o chÝnh x¸c. H.35 Vi dô viÖc ®o kÝch th−íc cña mét cæng vßm cã h×nh d¹ng khã x¸c ®Þnh • X¸c ®Þnh ®é dèc m¸i Th−êng víi bé m¸i d©n gian truyÒn thèng cña ta, ®é dèc m¸i chØ thay ®æi ë phÇn cuèi gÇn ®−êng ”giät gianh”( m¸i nhÑ l−ít cong lªn, hÊt dßng n−íc khi m−a lín ra xa h¬n) vµ ë phÇn m¸i ®ao. NÕu kh«ng cã dông cô ®o chÝnh x¸c (nh− dông cô giíi thiÖu ë phÇn ®Çu), cã thÓ sö dông c¸c c¸ch sau + Dïng sµo vµ d©y däi thùc hiÖn nh− h×nh H.36.1. Dïng sµo, ®Çu buéc d©y däi chäc s¸t ®¸y líp rui (còng cßn gäi lµ dui) ë hai vÞ trÝ kh¸c nhau (1vµ 2). 43
§−êng x-x lµ ®−êng ngang chuÈn, x¸c ®Þnh b»ng nivo hoÆc èng nhùa trong ®æ n−íc LÇn ®o 1, ®¸nh dÊu trªn d©y däi giao cña d©y víi x-x lµ M. LÇn ®o 2, giao lµ N. §é chªnh cao gi÷a hai vÞ trÝ lµ MN. X¸c ®Þnh kho¶ng ngang gi÷a vÞ trÝ 1vµ 2 theo ph−¬ng x-x, cã ®ñ th«ng sè tÝnh ®é dèc m¸i Cã thÓ dïng d©y c¨ng gi÷a c¸c cét trong cïng v× ®Ó x¸c ®Þnh x-x khi vÞ trÝ 1 vµ 2 s¸t hµng cét cña v× H.36.1 + Sö dông b¶ng cã c¹nh th¼ng vµ d©y däi ghim ®Çu cè ®Þnh t¹i E (xem h×nh H.36.2). §−êng x-x song song víi c¹nh th¼ng trªn. Ey vu«ng gãc víi x-x t¹i M (nªn chän x-x vµ E sao cho EM cã sè ®o ch½n). ¸p c¹nh trªn s¸t ®¸y c¸c hoµnh (cßn gäi lµ ®ßn tay).Th−êng chØ ®−îc hai ®Õn ba kho¶ng hoµnh, tøc lµ 3 ®Õn 4 hoµnh. Chó ý chän n¬i cã c¸c hoµnh cã ®é dÇy (c¸ch líp rui) b»ng nhau. §¸nh dÊu giao ®iÓm cña d©y däi víi x-x t¹i N. TØ sè NM : EM = ®é dèc m¸i Gãc gi÷a EN vµ NM còng biÓu hiÖn ®é dèc m¸i H.36.2 Chó ý :C¸c vÞ trÝ 1 vµ 2, hoÆc mÆt ph¼ng b¶ng ®Æt d−íi líp hoµnh ®Òu ph¶i ®Æt trong mÆt ph¼ng vu«ng gãc víi ®ßn nãc (ë mÆt c¾t ngang m¸i). 44
C¸c chi tiÕt trang trÝ Th−êng khã hoÆc kh«ng dïng ®−îc c¸ch lÊy b¶n dËp næi nh− lÊy c¸c h×nh ë v¨n bia bëi nã kh«ng chØ n»m trong cïng mÆt ph¼ng hoÆc khã tiÕp cËn trùc tiÕp. Ph¶i vÏ ph¸c vµ ®o nh÷ng ®iÓm ®Æc biÖt. §Çu tiªn nh»m x¸c ®Þnh chÝnh x¸c ®−êng biªn, sau ®ã míi x¸c ®Þnh dÇn c¸c chi tiÕt. Lµm nh− vËy khi dùng b¶n chÝnh, h×nh ®−îc s¾p xÕp ®óng vÞ trÝ, h¹n chÕ biÕn d¹ng. Tr−êng hîp nµy ë b¶n vÏ ph¸c b−íc ®Çu c¸c tû lÖ tõ chi tiÕt tíi tæng thÓ cña h×nh cµng gÇn ®óng bao nhiªu cµng ®¶m b¶o chuÈn x¸c cho b¶n vÏ hoµn chØnh sau nµy. H.37.1 Mét bøc cèn trªn xμ n¸ch ChØ ghi c¸c kÝch th−íc chñ yÕu khi vÏ ph¸c H.37.2 Ho¹ tiÕt ch¹m kh¾c ë mét ®Çu bÈy Víi c¸c thÓ lo¹i c«ng tr×nh kh¸c, cã nh÷ng chi tiÕt kh«ng dÔ ®o ®−îc trùc tiÕp, còng ¸p dông nh÷ng c¸ch ®o t−¬ng tù trªn. C¸c gi¶i ph¸p trªn chñ yÕu lµ c¸ch ®o trùc tiÕp hoÆc sö dông sù ®ång d¹ng h×nh häc ®¬n gi¶n ®Ó tÝnh. Thao t¸c cÈn träng, hîp lý, ®óng c¸ch, vÉn cã thÓ cho kÕt qu¶ tèt. Tuú yªu cÇu chÝnh x¸c nhiÒu Ýt mµ c¸c ®iÓm ®o dµy ®Æc hay mau th−a kh¸c nhau. Mét ®ît kh¶o s¸t h×nh d¹ng phè cæ t¹i Hµ Néi yªu cÇu tµi liÖu vÏ ghi ®Ó dïng cho viÖc ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng bÒ mÆt d·y phè vÒ phong c¸ch kiÕn tróc, t×m hiÓu x¸c ®Þnh chiÒu h−íng biÕn ®éng cña nã, nh»m cã biÖn ph¸p qu¶n lý thÝch hîp, ®Þnh h−íng biÕn ®éng nµy. §o kÝch th−íc ngang ë mÆt b»ng kh«ng qu¸ khã. Song ®o kÝch th−íc ®øng, khi v−¬n tíi tÇng 2, 3 cña c¸c ng«i nhµ gÇn nh− kh«ng thùc hiÖn ®−îc víi c¸c dông cô ®o th«ng th−êng. V× thÕ yªu cÇu ®ång d¹ng h×nh häc (gi÷a h×nh vÏ víi vËt thËt) lµ cao nhÊt. 45
H.38 (Sv) 46
Khi nµy c¸c kÝch th−íc ngang trªn b¶n vÏ mÆt b»ng cã ®iÒu kiÖn ®o trùc tiÕp cÇn cè g¾ng sao cho sai sè ë møc nhá nhÊt. Bëi v× ®ã lµ c¬ së cho nh÷ng phÐp ®o tû lÖ b»ng m¾t (vu«ng, ch÷ nhËt 1:2, 2:3, 3:4 ) c¸c h×nh ghi chÐp mÆt ®øng. Do ®iÒu kiÖn ®o kh«ng thuËn nªn h×nh mÆt ®øng chØ cã thÓ ®¶m b¶o ë møc cã tû lÖ s¸t, gÇn ®óng gi÷a c¸c thµnh phÇn víi nhau, víi tæng thÓ, gióp cho nhËn d¹ng ®óng h×nh thùc. Møc ®é chÝnh x¸c nµy phï hîp víi môc ®Ých chØ x¸c ®Þnh ®−îc kiÓu d¸ng kiÕn tróc hiÖn tr¹ng. ViÖc nµy kh«ng tr¸i víi nguyªn t¾c "®óng, ®ñ" víi ®iÒu kiÖn trong b¸o c¸o kÕt qu¶ cã ghi râ yªu cÇu chÝnh x¸c tíi møc nµo. H×nh H.38 lµ h×nh vÏ ghi l¹i hiÖn tr¹ng mÆt phè Hµng Khay vµ mét ®o¹n mÆt phè Hµng Bµi. Dùng nh¸p b»ng dông cô theo tû lÖ quy ®Þnh Lµ h×nh nh¸p nh−ng sö dông c¸c lo¹i th−íc, vÏ chÝnh x¸c theo tû lÖ quy ®Þnh. H×nh vÏ nµy lµ gèc ®Ó dùng l¹i b¶n vÏ chÝnh thøc cña hå s¬. Yªu cÇu vÏ dùng t¹i hiÖn tr−êng ®Ó cã ®iÒu kiÖn so s¸nh ®èi chiÕu trùc tiÕp víi h×nh thùc. ViÖc ph¸c h×nh vµ ®o rÊt cã thÓ cã thiÕu sãt hoÆc nhÇm lÉn. Dùng t¹i hiÖn tr−êng, dÔ ph¸t hiÖn vµ cã ®iÒu kiÖn bæ sung ngay. Khèi l−îng c«ng viÖc ®−îc chia tõng phÇn cho c¸c nhãm, nªn ph¶i r¸p nèi tµi liÖu gi÷a c¸c nhãm. C¸c h×nh vÏ dùng sau khi ®· ®èi chiÕu, kiÓm tra víi thùc tÕ ë tõng nhãm ph¶i ®−îc r¸p nèi víi c¸c nhãm liªn quan. Khi ph¸c h×nh vµ ®o, c¸c h×nh ®· ®−îc vÏ lÊn sang mét phÇn cña nhãm kh¸c nªn t¹o ®iÒu kiÖn tèt cho viÖc kiÓm tra khi r¸p nèi. NÕu cã trôc trÆc kh«ng khíp cã nghÜa lµ tµi liÖu cßn phÇn nµo ®ã thiÕu hoÆc ch−a ®óng. TÊt c¶ c¸c phÇn thiÕu, sai lÖch cÇn ®−îc ®èi chiÕu víi thùc tÕ ®Ó bæ sung ®iÒu chØnh, kh«ng tuú tiÖn suy diÔn ®Ó chØnh ë b¶n vÏ. H.39.1 Thùc hiÖn dùng hinh vÏ chÝnh x¸c theo tû lÖ quy ®Þnh ngay t¹i hiÖn tr−êng (§éi c«ng t¸c vÏ ghi t¹i chïa Thiªn Trï- Hμ T©y) 47
H×nh vÏ sau khi ®· kiÓm tra so víi hiÖn tr¹ng ë nhãm vµ r¸p nèi, ®ñ møc tin cËy, míi ®−îc dïng ®Ó dùng vÏ l¹i cho hå s¬ chÝnh thøc. Thùc hiÖn ®−îc c«ng ®o¹n nµy t¹i hiÖn tr−êng sÏ tiÕt kiÖm ®−îc c«ng søc kh«ng Ýt. H.39.2 Mét phÇn h×nh vÏ chuÈn theo tû lÖ qui ®Þnh, dùng t¹i hiÖn tr−êng 2.2.3 ThÓ hiÖn hoµn chØnh hå s¬ ViÖc thÓ hiÖn hoµn chØnh hå s¬ ®−îc tiÕn hµnh khi c¸c h×nh vÏ nh¸p chÝnh x¸c theo tû lÖ ®· ®Þnh víi khèi l−îng ®Þnh tr−íc ®−îc ®èi chiÕu kiÓm tra bæ sung ®Çy ®ñ t¹i hiÖn tr−êng. C¸c ghi chÐp chó dÉn b»ng lêi, b»ng h×nh phèi c¶nh, b»ng ¶nh chôp lµ c¸c tµi liÖu ®Ó s¾p xÕp thÓ hiÖn trong c¸c b¶n vÏ chÝnh thøc cho hå s¬. Hå s¬ nµy ®−îc vÏ ®óng nh− hiÖn tr¹ng, kh«ng chØnh söa.( viÖc chØnh söa nÕu cã, vÝ dô khi vÏ ghi ®Ó t×m hiÓu ®¸nh gi¸ vÒ gi¸ trÞ lÞch sö, nghÖ thuËt cña c«ng tr×nh, ng−êi quyÕt ®Þnh chØnh söa ph¶i cã kiÕn thøc cÇn thiÕt, chØ söa nh÷ng chi tiÕt ch¾c ch¾n kh«ng ¶nh h−ëng tíi kÕt qu¶ cÇn nghiªn cøu. VÝ nh− cét bÞ lÖch khái t¶ng kª, t−êng bÞ nøt, ngãi bÞ x«, tµu m¸i bÞ gÉy cã thÓ söa cho cét khíp víi t¶ng kª, t−êng kh«ng nøt, ngãi kh«ng x«, tµu m¸i kh«ng g·y , mµ kh«ng ¶nh h−ëng tíi kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ vÒ kiÓu thøc kiÕn tróc (nh− ®· tr×nh bµy ë phÇn ®Çu). • PhÇn h×nh: Sè l−îng, yªu cÇu c¸c h×nh vÏ ®· x¸c ®Þnh lóc ®Çu cÇn ®−îc thÓ hiÖn theo quy c¸ch nhÊt ®Þnh, kh«ng tuú tiÖn, ph¶i thèng nhÊt dùa theo c¸c quy ®Þnh cña b¶n vÏ kü thuËt x©y dùng. C¸c b¶n vÏ cã gi¸ trÞ ph¸p lý, gi¸ trÞ sö dông sau nµy nªn ph¶i cã khung tªn víi ®ñ c¸c h¹ng môc, chØ thêi ®iÓm, tªn ng−êi vÏ, kiÓm so¸t, ng−êi l·nh ®¹o ®éi c«ng t¸c ch÷ kÝ C¸c b¶n vÏ kü thuËt thùc hiÖn theo c¸ch vÏ nÐt ®en tr¾ng. TÊt nhiªn cã kÌm theo nh÷ng chó dÉn cÇn thiÕt vÒ vËt liÖu, mµu s¾c, biÕn d¹ng 48
Nªn kÌm theo c¸c h×nh vÏ c«ng tr×nh tõ mét sè ®iÓm nh×n cè ®Þnh, ¶nh chôp víi môc ®Ých minh ho¹ gióp h×nh dung c«ng tr×nh ®−îc dÔ dµng. (Hai h×nh d−íi lµ c¸c h×nh vÏ phèi c¶nh tõ ®iÓm nh×n cô thÓ ®èi víi c«ng tr×nh, cã thÓ cã trong hå s¬ vÏ ghi) PhÝa tr−íc mét ng«i ®×nh lμng Tuú tØ lÖ h×nh vÏ quy ®Þnh mµ tr×nh bµy chóng trªn c¸c khæ giÊy thÝch hîp, cã thÓ tõ A4 tíi A0. • PhÇn t− liÖu x¸c ®Þnh lý lÞch c«ng tr×nh Víi hå s¬ ®Ó sö dông cho môc ®Ých nghiªn cøu vÒ c«ng tr×nh, ngoµi phÇn c¸c h×nh vÏ nãi trªn, cÇn cã phÇn nµy. Nã ®−îc tr×nh bµy thµnh tËp b¸o c¸o trªn khæ A4 hoÆc A3. Néi dung nªn theo tr×nh tù: - XuÊt xø, qu¸ tr×nh sö dông, b¶o qu¶n, nh÷ng biÕn ®æi nÕu cã - §¸nh gi¸ chÊt l−îng hiÖn tr¹ng vÒ mÆt kü thuËt x©y dùng; 49
- Cã thÓ cã nh÷ng nhËn ®Þnh b−íc ®Çu vÒ c¸c gi¸ trÞ kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi, nghÖ thuËt - C¸c ®Ò xuÊt kiÕn nghÞ: xÕp h¹ng gi¸ trÞ, tu bæ t«n t¹o hay söa ch÷a c¶i t¹o, biÖn ph¸p ph¸t huy gi¸ trÞ c«ng tr×nh PhÇn t− liÖu nµy kh«ng ®ßi hái ph¶i cã víi viÖc vÏ ghi chØ ®Ó lÊy h×nh, còng kh«ng ®ßi hái ë sinh viªn thùc tËp vÏ ghi. 2.3 Mét sè b¶n vÏ ghi trong thùc tÕ vµ thùc tËp cña sinh viªn C¸c h×nh H.40 vµ H.41 lµ mét phÇn tµi liÖu thu thËp t¹i hiÖn tr−êng trong ®ît vÏ kh¶o s¸t nghiªn cøu nhµ ë t¹i c¸c vïng khÝ hËu kh¸c nhau. (Tμi liÖu do c¸c kts Tr−¬ng H÷u H©n vμ §ç Quang Trinh thùc hiÖn) C¸c h×nh H.43 Mét sè b¶n vÏ ghi trÝch tõ hå s¬ vÏ ghi chïa Thiªn Trï cña sinh viªn tr−êng §¹i häc KiÕn tróc Hµ Néi C¸c h×nh H.44 trÝch tõ hå s¬ vÏ ghi V¨n miÕu – Quèc tö gi¸m. Hå s¬ ®−îc thùc hiÖn b»ng ph−¬ng ph¸p ®¹c ¶nh kÕt hîp víi thñ c«ng (theo tμi liÖu cña kts Bïi QuÝ Ngäc) C¸c h×nh H.45 vµ H.46 TrÝch kÕt qu¶ cña ®ît vÏ ghi hîp t¸c gi÷a tr−êng §HKT Hµ Néi vµ tr−êng §¹i häc Kü thuËt Dresden, CHLB §øc trong n¨m 2001 vµ 2002. (theo t− liÖu cña kts TrÇn §øc Khuª) C¸c h×nh H.47 TrÝch kÕt qu¶ vÏ ghi Phè cæ Héi An cña sinh viªn tr−êng §¹i häc n÷ Showa tõ KØ yÕu cña Së nghiªn cøu v¨n ho¸ quèc tÕ- §¹i häc n÷ Showa- NhËt B¶n. Sè 3-1996 ( theo t− liÖu cña kts Tr−¬ng H÷u H©n) 50
H.43 G¸c chu«ng chïa Thiªn Trï. MÆt tr−íc vμ mÆt c¾t ngang 53
H.44.1 Khuª v¨n c¸c. MÆt b»ng vμ mÆt c¾t 54
H.44.2 V¨n miÕu- Quèc tö gi¸m. V¨n miÐu m«n. MÆt ®øng phÝa tr−íc 55
H.44.3 V¨n miÕu m«n. MÆt c¾t ngang vμ däc 56
H.45 Mét ng«i nhμ ë Limbach CHLB §øc 57
H.46 Chïa CÇu §«ng Hμ Néi 58
H.47.1 Nhμ thê hä Ph¹m. 130 TrÇn phó. Héi An H.47.2 Nhμ 77 TrÇn Phó. Héi An. MÆt tr−íc vμ mét phÇn mÆt c¾t ngang c¾t ngang 59
H.47.3 Nhμ 85 TrÇn Phó MÆt tr−íc vμ mét phÇn mÆt c¾t ngang H.47.4 Nhμ 126 TrÇn Phó. Héi An. MÆt b»ng vμ mÆt c¾t 60
h.47.5 Nhμ 106 Th¸i Häc -Héi An H.47.6 Nhμ thê hä Phan 20 LªLîi–Héi An 61
CH¦¥NG 3 NG¦êi h−íng dÉn trong c«ng t¸c thùc tËp vÏ ghi Ng−êi cã nhiÖm vô tæ chøc chØ ®¹o, h−íng dÉn cÇn ®¸nh gi¸ ®óng, ®ñ t¸c dông cña vÏ ghi ®èi víi nghÒ nghiÖp sinh viªn theo häc. Nh− vËy hä míi cã tr¸ch nhiÖm hµnh ®éng phï hîp trong mäi kh©u cña c«ng t¸c ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ cao cho c«ng søc cña sinh viªn - còng lµ cho c«ng t¸c ®µo t¹o. 3.1 Chän thêi ®iÓm thùc hiÖn Khi sinh viªn ®· cã c¸c kiÕn thøc, kÜ n¨ng qua häc ph−¬ng ph¸p thÓ hiÖn, cã thÓ tæ chøc ngay cho hä thùc hiÖn nhiÖm vô nµy. Bëi víi hä, c¸c lý thuyÕt kü n¨ng vÏ ®· b−íc ®Çu cã, b¾t ®Çu hiÓu. HiÓu vÒ c¸i "®Ñp" cña kiÕn tróc ch−a nhiÒu, hÇu nh− ch−a bÞ mét ®Þnh kiÕn nµo rµng buéc. Coi nh− quyÓn vë cßn ®ang tr¾ng. Hä ®ang rÊt "kh¸t", rÊt "thÝch" c¸i g× ®−îc ngîi ca lµ c¸i "®Ñp", c¸i "hay" trong c«ng tr×nh kiÕn tróc. Lóc nµy nh− tê giÊy thÊm, miÕng xèp ngÊm, ngèn nhanh mäi thø n−íc r¬i vµo. §Ó muén h¬n khi ®· lµm mét vµi ®å ¸n, trong hä cã thÓ ®· cã nh÷ng ®Þnh kiÕn nµo ®ã. Khi kü n¨ng vÏ kh¸ h¬n, cã thÓ hä sÏ kh«ng ®ñ coi träng c«ng viÖc nµy, Ýt chó t©m, khã tiÕp thu ®−îc nh÷ng g× cã thÓ, nhÊt lµ khi c«ng tr×nh ®−îc vÏ kh«ng cã, hoÆc Ýt cã gi¸ trÞ nghÖ thuËt. 3.2 Chän ®èi t−îng, ®Þa ®iÓm, thêi l−îng ®Ó vÏ ghi ViÖc chän ®èi t−îng, c«ng tr×nh cã gi¸ trÞ nghÖ thËt cao ®Ó vÏ, ngoµi nh÷ng hiÖu qu¶ ®· ®Ò cËp, cßn cã thÓ g©y høng thó cho nh÷ng ng−êi thùc hiÖn, c¶ ng−êi häc lÉn ng−êi h−íng dÉn, khiÕn hiÖu qu¶ c«ng viÖc t¨ng cao. Ng−îc l¹i cã thÓ lµ "hËu qu¶" ng−êi häc Ýt hay ch¼ng häc ®−îc ®iÒu g× hay, tÖ h¬n cßn ng−îc l¹i. M«t sè c¬ së ®µo t¹o kiÕn tróc ë Hµ Néi th−êng cè g¾ng chän c¸c c«ng tr×nh thÓ lo¹i cæ truyÒn, c«ng céng nh− ®Òn, ®×nh, chïa ë quanh quanh n¬i tr−êng to¹ l¹c. Hîp lý ë chç, ®©y lµ dÞp sinh viªn cã thÓ lµm quen víi kiÕn tróc truyÒn thèng ViÖt Nam v× sau nµy, Ýt hoÆc khã cã dÞp tiÕp cËn. Nh−ng quanh tr−êng (tiÖn cho gi¸o viªn, sinh viªn) kh«ng nhiÒu c«ng tr×nh cã gi¸ trÞ nghÖ thuËt cao, hoÆc ®· ®−îc vÏ ®i vÏ l¹i n¨m nµy qua n¨m kh¸c, khã t¹o ®−îc høng thó cho ng−êi vÏ. Kh«ng Ýt c«ng tr×nh míi ®−îc x©y dùng l¹i, bª t«ng cèt thÐp gi¶ gç, thùc hiÖn kiÓu h×nh thøc kÕt cÊu gç tõ cét, xµ, kÎ, bÈy (Chïa §á, thÞ x· Hµ §«ng ), h×nh thøc kh«ng cã ®−îc c¸i chau chuèt tinh tÕ. TÊt nhiªn thùc tÕ khã kh¨n, qu¸ nhiÒu sinh viªn ®ång thêi thùc hiÖn c«ng viÖc, thªm n÷a kh¶ n¨ng vËt chÊt kh«ng cho phÐp ®i xa, c¸c c«ng tr×nh gÇn cã gi¸ trÞ nghÖ thuËt l¹i khã xin ®−îc phÐp vµo vÏ. Ba, bèn chôc n¨m tr−íc, nh÷ng chuyÕn ®i xa cho sinh viªn thùc tËp vÏ ghi g©y høng thó cho mäi ng−êi rÊt nhiÒu. HoÆc gÇn h¬n, cã ®iÒu kiÖn thÝch hîp nh− c¸c ®ît vÏ ghi ë §×nh Tam T¶o - Hµ B¾c cña mét nhãm sinh viªn kho¸ 86K, vÏ ghi Chïa Thiªn Trï - Hµ T©y cña mét nhãm sinh viªn 2005K Tr−êng §HKT Hµ Néi ®· g©y ®−îc høng thó tèt cho ng−êi häc. Hå s¬ vÏ ghi §×nh Tam 62
T¶o cã ®−îc t− c¸ch ph¸p nh©n ®Ó sö dông. Hå s¬ vÏ ghi chïa Thiªn Trï ®−îc dùng ®Ó lµm tµi liÖu l−u tr÷ cña nhµ chïa. ViÖc kÕt hîp thùc tËp vÏ ghi cña sinh viªn víi yªu cÇu thùc tÕ còng rÊt nªn chó ý. Nã cã t¸c dông tèt, bëi khi ng−êi thùc hiÖn biÕt s¶n phÈm cña hä ®−îc dïng (chø kh«ng ph¶i chØ lµ bµi tËp lµm xong råi còng chØ ®Ó ®ã), hä hoÆc tù gi¸c, hoÆc buéc ph¶i cã tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn cao. Cïng víi nghÜa ®ã, ng−êi h−íng dÉn còng ph¶i tù n©ng cao tr¸ch nhiÖm. C¸c ®ît vÏ ghi ®×nh Tam T¶o, Hµ B¾c, chïa H−ng ký, Hµ Néi, chïa Thiªn Trï, Hµ T©y còng xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu thùc tÕ, ®Òu cã kÕt qu¶ tèt. §ît vÏ ghi mét sè phè cæ Hµ Néi cña mét kho¸ sinh viªn ®¹i häc KiÕn tróc Hµ Néi phôc vô kh¸ tèt viÖc x©y dùng hå s¬ cho c«ng t¸c nghiªn cøu b¶o tån, t«n t¹o phè cæ, phè cò cña c¸c c¬ quan h÷u tr¸ch Hµ Néi Nãi chung, viÖc sö dông c«ng tr×nh d©n gian cæ truyÒn, c«ng tr×nh cò ®Ó sinh viªn thùc tËp vÏ ghi lµ hîp lý. Nh−ng nÕu chóng kh«ng cã gi¸ trÞ nghÖ thuËt tèt, kh«ng nªn chän. C«ng tr×nh chän ®Ó vÏ ë quanh tr−êng kh«ng nªn lµ tiªu chÝ ®Çu tiªn. §Þa bµn réng h¬n, më kh¶ n¨ng cã nhiÒu h¬n c¸c c«ng tr×nh ®¸p øng yªu cÇu. (tÊt nhiªn vÉn ph¶i tuú ®iÒu kiÖn cô thÓ tõ thùc tÕ) VÒ thêi l−îng: Thêi l−îng cho phÐp nªn lµ 2 tuÇn. CÇn dµnh nhiÒu nhÊt thêi gian cã thÓ cho c«ng viÖc t¹i hiÖn tr−êng ®Ó vÏ ph¸c - ®o – dùng nh¸p chÝnh x¸c theo tû lÖ. Khi ®· cã h×nh chÝnh x¸c, viÖc thÓ hiÖn chØ ®¬n thuÇn lµ vÊn ®Ò kü thuËt, mµ theo yªu cÇu, hä ®· biÕt råi. Thêi gian ë hiÖn tr−êng nªn chiÕm tíi 3/4 , thËm chÝ ®Õn 4/5 tæng quü thêi gian. 3.3 Giíi thiÖu, gi¶ng gi¶i, trao nhiÖm vô ViÖc giíi thiÖu c«ng t¸c vÏ ghi lµ c«ng viÖc tiÕn hµnh ®Çu tiªn víi sinh viªn ®i thùc tËp vÏ ghi, tiÕp ®ã giíi thiÖu c«ng tr×nh cô thÓ ®−îc vÏ. Nh− vËy ng−êi h−íng dÉn, cÇn trùc tiÕp tiÕn hµnh kh¶o s¸t thùc ®Þa (c«ng tr×nh) tr−íc. BiÕt thÓ lo¹i c«ng tr×nh, ®Æc ®iÓm vµ nh÷ng khã kh¨n thuËn lîi n¬i vÏ ®Ó th«ng b¸o vµ lµm c«ng t¸c chuÈn bÞ cho sinh viªn. NÕu ®èi t−îng ®−îc vÏ lµ c«ng tr×nh d©n gian cæ truyÒn, khi giíi thiÖu gi¶ng gi¶i c«ng t¸c vÏ ghi rÊt nªn giíi thiÖu nh÷ng nÐt kh¸i qu¸t vÒ kiÕn tróc d©n gian, truyÒn thèng. ThÝ dô nh− c¸c tæ hîp c«ng tr×nh víi c¶nh quan n¬i ®ã, thøc kiÕn tróc cña ViÖt Nam, c¸c nÐt cÊu t¹o c¬ b¶n, cÊu t¹o chung cña c¸c bé phËn ®Æc biÖt: tµu m¸i, ®Çu ®ao Nªn cã nh÷ng b¶n vÏ tèt giíi thiÖu cho sinh viªn tõ b¶n vÏ mÆt b»ng tæng thÓ tíi mÆt ®øng, mÆt c¾t NÕu ®èi t−îng lµ c«ng tr×nh kiÕn tróc cò, phong c¸ch t©n cæ ®iÓn thêi thuéc Ph¸p (vÝ dô nh− c¸c ®ît vÏ ghi mÆt ®øng phè cò: Hµng Khay, Hµng Bµi, Ngâ G¹ch, Phñ Toµn quyÒn) ng−êi h−íng dÉn cÇn giíi thiÖu, dï lµ kh¸i qu¸t, gi¸ trÞ lÞch sö kiÕn tróc cña thÓ lo¹i c«ng tr×nh nµy, vµ cã thÓ c¶ viÖc sö dông thøc kiÕn tróc cæ ®iÓn ph−¬ng T©y ë ®ã. Sinh viªn ®i thùc tËp vÏ ghi trong kho¶ng 2 tuÇn, rÊt khã hoÆc kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc viÖc t×m tµi liÖu cho lý lÞch c«ng tr×nh bëi mçi c¸ nh©n ®Òu ph¶i thùc hiÖn phÇn ®o vÏ. ViÖc nµy tuy kh«ng ®ßi hái víi bµi tËp vÏ ghi 63
cña sinh viªn, nh−ng ng−êi h−íng dÉn nªn biÕt Ýt ra ë møc kh¸i qu¸t ®Ó giíi thiÖu cho sinh viªn. NÕu kh«ng thùc hiÖn ë lóc nµy, khi tíi hiÖn tr−êng, ng−êi h−íng dÉn cÇn t×m hiÓu vµ b»ng c¸ch nµo ®ã giíi thiÖu cho sinh viªn. 3.4 C«ng t¸c t¹i hiÖn tr−êng • Ph©n chia - Tæ chøc c¸c nhãm víi tõng phÇn c«ng viÖc Ng−êi h−íng dÉn khi kh¶o s¸t cÇn cã ý ®Þnh tæ chøc tõng phÇn c«ng viÖc, tõng nhãm sinh viªn kÌm theo, sao cho c©n ®èi ®−îc khèi l−îng c«ng viÖc cho c¸c nhãm vµ tr¸nh bÞ chång chÐo tèi ®a khi thùc hiÖn. ViÖc ph©n chia tõng h¹ng môc sÏ h¹n chÕ viÖc t×m hiÓu c«ng tr×nh kü l−ìng toµn diÖn víi tõng c¸ nh©n. Do ®Êy khi giíi thiÖu ban ®Çu t¹i hiÖn tr−êng, ng−êi h−íng dÉn cÇn giµnh thêi gian nhÊt ®Þnh cho toµn bé ®oµn thùc tËp ®Ó giíi thiÖu nh÷ng nÐt c¬ b¶n, bao qu¸t, c¸c gi¸ trÞ cÇn chó ý t×m hiÓu ë c«ng tr×nh sÏ ®o vÏ. ViÖc nµy cã gi¸ trÞ võa ®Þnh h−íng, võa gîi më ý thøc t×m hiÓu, nghiªn cøu nÕu cã néi dung giíi thiÖu tèt bëi nh÷ng kiÕn thøc ®−îc trang bÞ cïng sù chuÈn bÞ kü l−ìng cña ng−êi h−íng dÉn. VÝ dô khi vÏ ghi mét c«ng tr×nh kiÕn tróc d©n gian truyÒn thèng, ng−êi h−íng dÉn cÇn biÕt cÊu tróc c¸c lo¹i h×nh kiÕn tróc d©n gian truyÒn thèng c¬ b¶n vµ lo¹i h×nh c«ng tr×nh sÏ vÏ, cô thÓ lµ c¸c lo¹i v×, c¸c biÕn thÓ vµ nguyªn nh©n cña nh÷ng biÕn thÓ ®ã. Ng−êi h−íng dÉn còng cÇn biÕt vµ diÔn gi¶i ®−îc sù thÝch hîp Ýt nhiÒu cña h×nh thøc kiÕn tróc Êy víi m«i tr−êng, c¶nh quan, khÝ hËu n¬i Êy. Khi ®èi t−îng ®−îc vÏ lµ mét ng«i ®×nh lµng, cÇn gi¶ng gi¶i tõ nh÷ng vÊn ®Ò vÒ qui ho¹ch: vÞ trÝ ng«i ®×nh tr−íc kia, ngµy nay trong xãm lµng, thêi gian x©y dùng ®Õn gi¸ trÞ nguyªn gèc, thÓ lo¹i cÊu tróc bé v× thuÇn ViÖt hay ¶nh h−ëng tõ ®©u. C¸c tªn gäi tõng bé phËn cÊu tróc bé v×, kiÓu v× kÎ truyÒn, chång r−êng, gi¸ chiªng, hay tiÒn kÎ- hËu bÈy, c¸c bé phËn trang trÝ bøc vâng, diÒm m¸i cÇn ®−îc chØ dÉn cô thÓ cho ng−êi häc §Êy lµ nh÷ng kiÕn thøc chung nªn giíi thiÖu cho c¶ ®oµn. • C«ng t¸c qu¶n lý sinh viªn t¹i hiÖn tr−êng lµ tr¸ch nhiÖm cña ng−êi h−íng dÉn: qu¶n lý theo dâi võa vÒ nh©n sù, võa vÒ sù an toµn trong c«ng viÖc, trong quan hÖ víi ng−êi chñ qu¶n, víi ng−êi d©n së t¹i. NhiÒu c«ng tr×nh ®×nh, ®Òn, chïa ë Hµ Néi cã thÓ liªn hÖ ®Ó sinh viªn tíi vÏ kh«ng cã khu«n viªn thùc sù riªng biÖt. C¸c ng«i ®×nh th−êng cã ng−êi ra vµo s©n vµ quanh nã th−êng xuyªn. Va ch¹m kÓ c¶ mÊt m¸t ®· tõng x¶y ra khi c«ng t¸c nµy l¬ lµ. Nh÷ng phÐp t¾c, thñ tôc ra vµo n¬i thê cóng nhÊt lµ nh÷ng n¬i hËu cung, th−îng ®iÖn kh«ng hiÕm lÇn lì bÞ vi ph¹m ®¸ng tiÕc. Ng−êi h−íng dÉn tuú tõng tr−êng hîp cô thÓ ph¶i cã c¸ch thÝch hîp ®Ó qu¸n xuyÕn ®−îc tÊt c¶. Cã thÓ kÐo ban l·nh ®¹o líp, ®éi vÏ ghi sinh viªn vµo c«ng t¸c nµy, giao cho hä tr¸ch nhiÖm. Khi chän ®óng ng−êi, thùc tÕ cho thÊy hä ®· lµm tèt. C¸c ban nµy còng chØ nªn 2, 3 ng−êi, vµ cÇn giíi thiÖu víi ng−êi qu¶n lý c«ng tr×nh ®Ó chÝnh hä cïng cã phÇn tr¸ch nhiÖm (dï gi¸n tiÕp) víi chñ së t¹i. NÕu viÖc h−íng dÉn kh«ng chØ cã mét ng−êi, nªn chia nhau ra s¸t víi nh÷ng nhãm c«ng t¸c nhÊt ®Þnh. Tuy r»ng qu¶n lý nh©n sù, nh−ng coi träng qu¶n lý qua c«ng viÖc ®−îc giao cô thÓ. Cã Ên ®Þnh khèi l−îng, tiÕn ®é thêi gian chung ®Ó hoµn thµnh 64
c«ng viÖc. Cã thÓ giao cho nhãm c«ng t¸c qu¶n lý nh©n sù cña m×nh. Gióp hä chñ ®éng ph©n c«ng thùc hiÖn, giê giÊc thùc hiÖn. Hoµn toµn cã thÓ tiÕn hµnh tr−íc tiÕn ®é ®Þnh ra khi c«ng viÖc cña hä ®· hoµn thµnh. • H−íng dÉn c¸c kü n¨ng thùc hiÖn thao t¸c vÏ, ®o cÇn ®−îc s¸t sao trong khi tiÕn hµnh ph¸c h×nh, ®o vµ ghi kÝch th−íc. §©y lµ viÖc chñ yÕu. ViÖc giíi thiÖu, gi¶ng gi¶i c¸c kiÕn thøc vÒ lÞch sö, nghÖ thuËt kiÕn tróc cÇn ®−îc lång ghÐp trong khi h−íng dÉn vÏ, ®o. Lóc nµy lµ ®iÒu kiÖn tèt, nh− cã gi¸o cô trùc quan, sù vËt, b»ng chøng thËt, cho gi¶ng gi¶i lÉn tiÕp thu. Khi ph¸c mÆt b»ng toµn thÓ, h·y cïng sinh viªn thùc hiÖn "di chuyÓn quan s¸t",®i kh¾p n¬i trong ngoµi c«ng tr×nh, quan s¸t, Ên ®Þnh, −íc l−îng h×nh thï chung khu vùc cÇn vÏ, víi c¸c bé phËn lín: h×nh c«ng tr×nh chiÕm ®Êt, m¶nh s©n, miÕng v−ên, lèi ®i vµ tØ lÖ c¸c h×nh ®ã víi nhau, víi toµn bé. Ch−a dïng dông cô ®o, song tËp −íc b»ng m¾t, sè c¸c b−íc ch©n, ®Æc biÖt b»ng c¸ch −íc l−îng c¸c tØ lÖ ®o¹n nµy, ®o¹n kia b»ng hoÆc gÇn b»ng 1:1, 1:2, 1:3, gÊp r−ìi, gÊp ®«i Khi cïng quan s¸t víi sinh viªn, nªn ®ãng vai nh− ng−êi ®i th¨m quan, ®i lÔ tiÕn hµnh lé tr×nh tham quan, tøc lµ ®i theo lèi ®i chÝnh thøc mµ mäi ng−êi ph¶i ®i, qua cæng chÝnh råi vµo tíi ®©u, L−ît ®i nµy ph¶i ®Ó ng¾m chung, c¶ c«ng tr×nh, c¶ c¶nh quan, thÊy c¸i g× tr−íc, c¸i g× sau. NÕu t¹o ®−îc thªm t©m thÕ cña ng−êi cã tÝn ng−ìng cïng víi t©m thÕ cña ng−êi lµm c«ng t¸c kiÕn tróc th× rÊt tèt. §−îc vËy, cã thÓ kh¸m ph¸, ®ång c¶m víi ý ®Þnh cña ng−êi x−a khi kiÕn t¹o c«ng tr×nh. H.48 §Òn Ngäc S¬n – MÆt b»ng VÝ dô: khi giíi thiÖu ®o¹n ®−êng ®−îc ng¨n b»ng t−êng thÊp ë ®Òn Ngäc S¬n, l¹i tiÕp qua cÇu Thª Hóc tíi cæng phÝa trong víi gi¶ng gi¶i bè côc kh«ng gian Êy t¹o ra ®−îc t¸c dông g× trong lóc cïng sinh viªn b−íc trªn nã, h¼n hä sÏ nhí, hiÓu rÊt s©u.(H.48) T−¬ng tù khi vÏ ghi Chïa L¸ng (H.12) h·y cïng b×nh, cïng gîi, gi¶ng gi¶i c¸c ®o¹n ®−êng tõ Tam quan rÊt dµi cã t−êng x©y, hµng c©y giíi h¹n, dÉn d¾t råi më ra s©n réng víi LÇu b¸t gi¸c ë gi÷a vµ sau ®ã míi tíi gian tiÒn ®−êng th× t©m thÕ con ng−êi sÏ biÕn ®æi thÕ nµo, tõ ngoµi kia ®êi thùc ®Õn chèn ®êi t©m linh nhê c¸ch tæ chøc kh«ng gian kiÕn tróc Êy. HiÖn t¹i ®êi th−êng ®· ph¸t triÓn Ðp s¸t dÇn tõ cæng vµo. RÊt nªn ®Æt c©u hái ®Ó sinh 65
viªn ®¸nh gi¸ hiÖn t−îng nµy ¶nh h−ëng thÕ nµo, møc ®é nµo tíi ý tø tæ chøc ng«i chïa thêi khëi thuû. Khi vÏ mÆt b»ng, mÆt c¾t cô thÓ lµ lóc cã thÓ giíi thiÖu kü l−ìng c¸ch tæ chøc kh«ng gian bªn trong ng«i nhµ. Tõ h×nh thÕ cña m¸i dèc, c¨n nguyªn buæi ®Çu bëi vËt liÖu lîp, tíi c¸c h×nh thøc bé khung ngang däc t¹o nªn mét h×nh thøc chung quen thuéc cho hÇu nh− tÊt th¶y kiÕn tróc cæ truyÒn cña chóng ta tõ d©n gian cho tíi cung ®×nh, c¸i g× hay, c¸i g× dë cña h×nh thøc ®ã. Cã thÓ dÉn tíi c¶ c¶m nhËn cña h×nh thøc kiÕn tróc bÞ chi phèi bëi nh÷ng c¸i g×, m−a n¾ng, vËt liÖu, kiÕn thøc, n¨ng lùc c«ng nghÖ CÇn chØ cho sinh viªn c¸ch thøc (cÊu t¹o) liªn kÕt, tªn gäi mäi bé phËn chi tiÕt cña bé v× (bé khung ngang): cét xµ kÎ bÈy lµm nªn mét thøc kiÕn tróc ViÖt Nam. V× kÎ truyÒn Th−îng r−êng - h¹ kÎ TiÒn kÎ - hËu b¶y (trèn cét) V× gi¸ chiªng H.49 VÝ dô vμi kiÓu v× trong kiÕn tróc truyÒn thèng Thùc tÕ chóng ta cßn rÊt Ýt c¸c c«ng tr×nh ®−îc dùng tõ tr¨m n¨m tr−íc. ë Hµ Néi c¸c ®×nh chïa ®−îc phôc dùng l¹i vµ x©y thªm míi rÊt nhiÒu. Nã Ýt nhiÒu, kh«ng cßn nguyªn b¶n nh− x−a. Nh÷ng cét, xµ, kÎ, bÈy b»ng gç ngµy tr−íc ®−îc thay b»ng bª t«ng cèt thÐp, nh−ng l¹i vÉn theo thãi quen- c¸i gäi lµ yÕu tè b¶o thñ cña v¨n ho¸ - vÉn t¹o dùng theo c¸ch víi vËt liÖu gç thuë nµo. Ng−êi h−íng dÉn nªn gîi cho sinh viªn so s¸nh c«ng viÖc kiÕn t¹o nµy, x−a sao dÔ chÊp nhËn, cßn giê kh«ng ph¶i tr−êng hîp nµo còng ®−îc ®¸nh gi¸ tèt. X−a lµm b»ng gç, thñ c«ng, chØ liªn kÕt b»ng c¸c lo¹i méng mµ vÉn ch¾c. C¸i khÐo ®−îc træ ra ®óng chç. NhiÒu chi tiÕt kiÕn tróc ®−îc ch¹m kh¾c c¸c ®−êng nÐt hoa v¨n, h×nh ¶nh rÊt khÐo, sèng ®éng. NhiÒu chç nÐt 66
ch¹m lµm nhoÌ ®i nh÷ng giao gi÷a 2 cÊu kiÖn, khiÕn chóng nh− liÒn m¹ch. Bª t«ng cèt thÐp gi¶ gç kh«ng dÔ g× cã ®−îc nh÷ng c¸i khÐo nh− vËy. H.50.1 NÐt ch¹m kh¾c lμm mê ®i ranh giíi gi÷a bÈy vμ xμ ngang H.50.2 NÐt ch¹m kh¾c cho h×nh liªn tôc gi÷a bøc cèn vμ xμ n¸ch C¸ch tæ chøc kh«ng gian bªn trong nhµ còng cho thÊy sù chó träng ®Õn gian gi÷a ®Õn thÕ nµo. Víi nhµ d©n gian, ®ã lµ n¬i tiÕp kh¸ch, còng lµ n¬i ®Æt bµn thê tæ tiªn hoÆc c¶ t«n gi¸o hä theo. Víi kiÕn tróc céng ®ång t«n gi¸o, tÝn ng−ìng nh− ®×nh, ®Òn, chïa , gian gi÷a cµng trang träng, lµ trung t©m, lµ trôc ®èi xøng nh− mét ®Þnh −íc h»n s©u. §©y lµ trôc chÝnh ®Ó xÕp ®Æt tÇng bËc trong t«n gi¸o, tÝn ng−ìng, nh»m mét c¸ch tù nhiªn buéc con ng−êi cµng tËp trung sù thµnh kÝnh trong ®øc tÝn. Gian gi÷a nµy lu«n ®−îc chó träng tõ kho¶ng c¸ch hai v× réng h¬n, tíi chän lo¹i v× ®−îc coi lµ trang träng: v× chång r−êng, hoÆc lµ c¸c bøc cèn ®Æc. C¸c thµnh phÇn trong cÊu kiÖn ®−îc trang trÝ ch¹m kh¾c c«ng phu h¬n h¼n c¸c gian bªn. Khi sinh viªn thao t¸c phÝa trong nhµ nªn gîi ý tíi c¶m nhËn ®é chiÕu s¸ng trong nh÷ng n¬i thê cóng. Giê nã ®−îc l¾p ®Æt kh¸ nhiÒu ®Ìn chiÕu s¸ng hiÖn ®¹i. Nh÷ng viªn g¹ch b¸t ®Êt nung ®á l¸t nÒn cò ®−îc thay b»ng g¹ch men gèm bãng, ®Çy hoa v¨n H·y gîi hái ®Ó sinh viªn suy nghÜ ®é s¸ng sÏ thÕ nµo khi ngµy tr−íc ch−a tõng cã c¸ch chiÕu s¸ng Êy, vµ còng cã thÓ s©u s¾c h¬n : c¸i ®é s¸ng “mê mê, to tá” ngµy x−a Êy lµ hÖ qu¶ ngÉu nhiªn cña kh¶ n¨ng kÜ thuËt h¹n chÕ hay lµ chñ ®Ých tõ ®Çu hoÆc sau nµy 67
Víi nhãm thùc hiÖn vÏ ghi chÐp bªn ngoµi, c¸c mÆt ®øng tõ c¸c phÝa hoÆc x¸c ®Þnh cao ®é t−¬ng ®èi cña tõng khu vùc nªn ®Æt vÊn ®Ò t¹i sao l¹i ®Æt c¸c h¹ng môc ë c¸c ®é cao kh¸c nhau (nÕu cã) - vµ kho¶ng c¸ch gi÷a chóng cã mèi liªn quan g×, cã gióp th− gi·n, thay ®æi hay chuÈn bÞ mét t©m lý nµo ®ã kh«ng? RÊt cã thÓ ®Êy lµ nh÷ng tr−êng hîp tèt giíi thiÖu lo¹i h×nh kh«ng gian chuyÓn tiÕp, kh«ng ph¶i lµ chñ ®¹o, nh−ng ®ãng vai trß quan träng t¨ng hiÖu qu¶ cho nh÷ng kh«ng gian chÝnh. Khi vÏ ghi chÐp mÆt ®øng, l−u ý sinh viªn chó ý ®Õn yÕu tè tØ lÖ, tõ so s¸nh c¸c bé phËn víi nhau ®Õn so s¸nh víi tæng thÓ, gióp sinh viªn cã thÓ nhËn ra cã g× ®Æc biÖt, cã vÎ ®Ñp nµo còng nh− h¹n chÕ cña c¸c h×nh thøc ®ã. ThÝ dô gióp sinh viªn nhËn xÐt vÒ c¸c ®−êng cong bê nãc, bê gi¶i, tµu m¸i, ®ao m¸i cã biÓu c¶m g×. C¶m nhËn nµy ®¸ng gi¸ cho nhËn thøc thÈm mü cña hä. Chó ý c¸ch quan s¸t c¶m nhËn thÈm mü nµy kh¸c víi c¸ch quan s¸t ®Ó vÏ ra h×nh d¹ng vËt lý cña c«ng tr×nh - h×nh theo phÐp chiÕu th¼ng gãc. C¸ch quan s¸t nµy l¹i dõng ë nh÷ng ®iÓm, nh÷ng ®o¹n ®−êng ®Æc biÖt ng−êi kh¸ch tham quan, tÝn ®å th−êng ®i, th−êng xuÊt hiÖn. ViÖc quan s¸t ®Ó vÏ ®−îc vËt theo phÐp chiÕu th¼ng gãc kh«ng hoÆc ch−a lµ thãi quen cña sinh viªn, nªn cÇn ®−îc nh¾c nhë. VÏ tæng thÓ c¶ mÆt ®øng, vÏ chi tiÕt nªn cã kho¶ng c¸ch quan s¸t vµ ë chç nµo lµ phï hîp cÇn ®−îc chØ ra cô thÓ trong tõng tr−êng hîp. Khi hä chØ thô ®éng dõng ë mét vÞ trÝ quan s¸t vµ vÏ dÉn tíi sai lÖch h×nh lµ rÊt hay gÆp. Lçi nµy cã thÓ do trêi m−a n¾ng, vÝ trÞ quan s¸t kh«ng thuËn, ng¹i chç nhiÒu ng−êi qua l¹i, thËm chÝ do sinh viªn ch−a thùc hiÓu. Hä cÇn ®−îc nh¾c nhë kÞp thêi. ViÖc ®o vÏ cña nhãm sinh viªn th−êng hoµn toµn b»ng ph−¬ng ph¸p thñ c«ng. Tr−êng hîp ®o vÏ nh÷ng h×nh d¸ng phøc t¹p mµ kh«ng v−¬n tay tíi ®−îc, cÇn gîi gióp sinh viªn ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, chñ ®éng, s¸ng t¹o, ¸p dông c¸c kiÕn thøc to¸n häc th«ng th−êng, t×m ra nh÷ng c¸ch ®o thÝch hîp trong tõng hoµn c¶nh cô thÓ. Tr¸nh sai sè, h¹n chÕ sai sè trong phÐp ®o lµ vÊn ®Ò chó t©m nhÊt trong kh©u ®o vµ ghi kÝch th−íc. Tõ viÖc nhá, dÔ nh− ®Æt th−íc ®o ®óng c¸ch, c¸ch ghi sè ®o luü tiÕn tíi c¸ch ®o nh÷ng ®−êng nÐt, h×nh phøc t¹p trªn cao, ®Òu cÇn cã theo dâi, gi¶ng gi¶I, khuyÕn khÝch kh¶ n¨ng s¸ng t¹o trong c¸ch ®o ë sinh viªn cña ng−êi h−íng dÉn. ViÖc luyÖn tay vÏ diÔn l¹i h×nh thËt cña ®èi t−îng, sinh viªn ®· ®−îc rÌn tËp nhiÒu qua qu¸ tr×nh ë c¸c lß luyÖn tr−íc khi thi tuyÓn vµ m«n häc mü thuËt trong n¨m. Tuy thÕ nÐt vÏ trong ghi chÐp kiÕn tróc kh«ng h¼n yªu cÇu gièng nh− c¸c nÐt ®Ó t¶ m¶ng khèi khi häc vÏ mü thuËt, thËm chÝ tíi c¶ c¸ch cÇm bót. NhiÒu sinh viªn khi diÔn t¶ mét ®−êng th¼ng, mét ®−êng cong ®· ph¶i v¹ch rÊt nhiÒu nÐt (thËm chÝ rÊt th«) míi xong. Kh«ng hiÕm tr−êng hîp lóng tóng kh«ng vÏ ®−îc ®−êng mong muèn, hä dïng ngay th−íc. Lóc nµy cÇn sù nh¾c nhë, can thiÖp kÞp thêi cña ng−êi h−íng dÉn. Dï r»ng môc ®Ých vÏ ghi lµ ghi l¹i ®−îc ®óng h×nh, nh−ng ®©y lµ häc, lµ thùc tËp, môc ®Ých häc ®−îc g× qua vÏ míi lµ cao nhÊt, lµ cuèi cïng. Mét khi ng−êi h−íng dÉn ®¸nh gi¸ ®−îc hÕt t¸c dông cña viÖc thùc tËp 68
nµy ®èi víi sinh viªn, thùc sù chó t©m, giµnh ®ñ thêi gian cÇn thiÕt cho c«ng viÖc sÏ lµ ®iÒu kiÖn rÊt tèt ®Ó thùc hiÖn hai yªu cÇu n©ng kü n¨ng vÏ vµ hiÓu biÕt nghÖ thuËt kiÕn tróc cho sinh viªn, ®¹t hiÖu qu¶ tèt cho c¶ mét ®ît thùc tËp. Nh− thÕ còng t¹o ®−îc mét ý thøc tÝch cùc cho tinh thÇn häc tËp vµ nghiªn cøu cña sinh viªn. C¸c ®Ò xuÊt vÒ khèi l−îng c«ng viÖc cÇn thùc hiÖn nªu trªn chØ thÝch hîp víi c¸ch thøc tiÕn hµnh: cã gi¸o viªn, ng−êi h−íng dÉn trùc tiÕp cïng víi sinh viªn t¹i hiÖn tr−êng. NÕu ng−êi h−íng dÉn chØ lµ ng−êi giao nhiÖm vô råi ®îi nép bµi ®Ó chÊm, ®Ó sinh viªn hoµn toµn tù lùc tõ viÖc chän c«ng tr×nh, ®Þa ®iÓm tíi thùc hiÖn c¸c thao t¸c vÏ, ®o, thÓ hiÖn hå s¬ hoµn chØnh, c¸c néi dung nªu trªn sÏ v« nghÜa. 3.5 §¸nh gi¸ kÕt qu¶ §Ó ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ hîp lý, ®óng, c«ng b»ng víi mäi ®èi t−îng, tr−íc hÕt cÇn chó ý tíi viÖc giao khèi l−îng hîp lý, c©n b»ng gi÷a c¸c nhãm vµ tíi c¸ nh©n ngoµi viÖc tr¸nh giao nh÷ng phÇn viÖc Ýt gi¸ trÞ häc tËp (viÖc nµy nh»m ®¶m b¶o môc ®Ých viÖc thùc tËp vÏ ghi). - Kh¼ng ®Þnh cã nh÷ng khèi l−îng c«ng viÖc cña c¸ nh©n trïng nhau trong nhãm tõ vÏ ph¸c cho tíi thÓ hiÖn b¶n vÏ chÝnh thøc. - Cè g¾ng cao nhÊt ®Ó ®¸nh gi¸ ®−îc kÕt qu¶ tíi tõng c¸ nh©n, h¹n chÕ tèi ®a c¸ch ®¸nh gi¸ chung c¶ nhãm. Mét sè c¸ nh©n cã néi dung thÓ hiÖn ë b¶n vÏ chÝnh trïng nhau lµ ®−¬ng nhiªn, nhiÒu khi kh«ng cã g× kh¸c nhau vÒ chÊt l−îng ë c¸c b¶n vÏ nµy, nh−ng ë c¸c b¶n ph¸c h×nh b»ng tay cña hä vÉn thÊy ®−îc cã sù kh¸c nhau, thËm chÝ rÊt râ vÒ khèi l−îng lÉn chÊt l−îng. §¸nh gi¸ kÕt qu¶ cuèi cïng cÇn xÐt ë kÕt qu¶ tæng hîp cña b¶n vÏ chÝnh thøc vµ c¸c b¶n ph¸c h×nh b»ng tay khèi l−îng ®· yªu cÇu cña tõng c¸ nh©n. Yªu cÇu khèi l−îng, néi dung c¸c phÇn cÇn vÏ ph¸c ph¶i ®−îc phæ biÕn tr−íc, râ rµng tõ ®Çu. Ph¶i t×m c¸ch nhËn biÕt ®©u lµ b¶n vÏ ph¸c thùc, ®©u chØ lµ b¶n “nh¸I”, chÐp mét c¸ch dÔ dµng cña ng−êi kh¸c. Lµm ®−îc vËy, kh«ng ph¶i nÆng nÒ viÖc ®iÓm danh, còng nh− quy ra bao nhiªu phÇn tr¨m “chuyªn cÇn” Tãm l¹i c¨n cø ®¸nh gi¸ dùa vµo: - Khèi l−îng h×nh ph¸c vµ thÓ hiÖn chÝnh (tuy viÖc nµy phô thuéc nhiÒu h¬n vµo sù ph©n c«ng tõ ®Çu) - ChÊt l−îng: Néi dung h×nh vÏ ®óng hiÖn tr¹ng §¶m b¶o c¸c yªu cÇu kü thuËt cña c¸c h×nh vÏ 69
3.6 Mét sè vÝ dô tham kh¶o vÒ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ vÏ ghi ( Xem c¸c h×nh H.51, H.52, H.53 ) NhËn xÐt: Khèi l−îng (cÇn thÓ hiÖn ë b¶n vÏ chÝnh) ë vÝ dô 1 lµ kh«ng tho¶ ®¸ng, kh«ng kÓ tíi chÊt l−îng kÐm. Víi mçi c¸ nh©n, ngoµi khèi l−îng vÏ ph¸c néi dung, khèi l−îng b¶n chÝnh nªn nh− ë c¸c vÝ dô 2 vµ 3, thËm chÝ chñ yÕu nªn t−îng tù c¸c vÝ dô 3. C¸c vÝ dô ®−îc dÉn ra chñ yÕu chØ minh ho¹ cho khèi l−îng nªn cã, thÝch hîp víi mçi sinh viªn trong mét ®ît thùc tËp (thêi l−îng hai tuÇn) . 70
VÝ dô 1: Mét nhãm gåm 5 sinh viªn cã kÕt qu¶ lμ mét tËp gåm 7 b¶n vÏ khæ 400 x 600 H.51.1 - H.51.7 71
VÝ dô 2: S¶n phÈm cña mét sinh viªn (b¶n thÓ hiÖn chÝnh thøc) lμ mét tËp gåm 4 b¶n vÏ khæ 400 x 600 H.52.1 H.52.2 H.52.3 H.52.4 72
VÝ dô 3: C¸c s¶n phÈm cña sinh viªn. Nãi chung mçi ng−êi chØ cã mét b¶n vÏ chÝnh thøc. B¶n vÏ nμy còng trïng víi mét sè ng−êi trong nhãm. H.53.1 §×nh lμng TriÒu Khóc. MÆt c¾t ngang toμ §¹i b¸i tíi hËu cung 73
H.53.2 §×nh TriÒu Khóc. MÆt tr−íc toμ §¹i b¸i H.53.3 §×nh TriÒu Khóc. MÆt c¾t däc toμ §¹i b¸i 74
H.53.5 §Òn Voi Phôc. MÆt b»ng tæng thÓ 75
H.53.6 §×nh lμng V¹n Phóc. MÆt b»ng toμn thÓ 76
H.53.7 §×nh lμng V¹n Phóc. Ph−¬ng ®×nh. MÆt tr−íc 77
H.53.8 §×nh lμng V¹n Phóc. MÆt c¾t ngang c«ng tr×nh qua Ph−¬ng ®×nh 78
H.53.9 §×nh lμng V¹n Phóc. MÆt c¾t däc c«ng tr×nh 79
H.53.10 §×nh lμng §¬. PhÝa tr−íc cæng 80
H.53.11 §×nh lμng §¬. MÆt c¾t däc c«ng tr×nh 81
H.53.12 §×nh lμng §¬. MÆt c¾t däc toμ §¹i b¸i H.53.13 MÆt c¾t ngang toμ §¹i b¸i 82
H.53.15 §×nh Kim Liªn. Tam quan H.53.16 §×nh Kim Liªn. MÆt c¾t ngang Tam quan 83
H.53.17 Chïa lμng §¬. MÆt b»ng chung – Tam quan 84
H.53.18 Chïa lμng §¬. MÆt c¾t däc toμ Tam b¶o 85
H.53.19 Chïa Quang ¢n. MÆt b»ng toμn thÓ 86
H.52.20 Chïa Quang ¢n. C¾t ngang toμ Tam b¶o 87
H.53.21 Chïa Quang ¢n. MÆt tr−íc Nhµ HËu vµ mÆt bªn toµn c«ng tr×nh 88
Môc lôc Lêi më ®Çu Ch−¬ng1 Giíi thiÖu chung 1.1 Kh¸i niÖm 1.2 Néi dung bé hå s¬ vÏ ghi 1.3 C¸c ph−¬ng ph¸p tiÕn hµnh Ch−¬ng 2 Ph−¬ng ph¸p vÏ thñ c«ng 2.1 Ph−¬ng tiÖn thùc hiÖn 2.2 Ph−¬ng ph¸p tiÕn hµnh 2.2.1 B−íc chuÈn bÞ 2.2.2 §o vÏ t¹i hiÖn tr−êng Ph¸c h×nh §o Dùng h×nh theo tØ lÖ chÝnh x¸c 2.2.3 ThÓ hiÖn hå s¬ hoµn chØnh 2.3 Mét sè kÕt qu¶ vÏ ghi thùc tÕ vµ thùc tËp cña sinh viªn Ch−¬ng 3 Ng−êi h−íng dÉn trong c«ng t¸c thùc tËp vÏ ghi 3.1 Chän thêi ®iÓm thùc hiÖn 3.2 Chän ®èi t−îng, ®Þa ®iÓm, thêi l−îng vÏ ghi 3.3 Giíi thiÖu, gi¶ng, trao nhiÖm vô 3.4 C«ng t¸c t¹i hiÖn tr−êng 3.5 §¸nh gi¸ kÕt qu¶ 3.6 Mét sè vÝ dô tham kh¶o vÒ kÕt qu¶ vÏ ghi 89
Tμi liÖu tham kh¶o • C¸c b¶i gi¶ng cña thÇy gi¸o Vò §¹i H¶i - Khoa KiÕn tróc; • Tµi liÖu c¬ së kiÕn tróc cña Bé m«n C¬ së KiÕn tróc do c¸c gi¸o viªn trong bé m«n x©y dùng hµng n¨m; • Bµi so¹n vÏ ghi kiÕn tróc cña thÇy gi¸o Tr−¬ng H÷u H©n; • Tµi liÖu vÏ ghi cña Héi KiÕn tróc s− ViÖt Nam; • Tµi liÖu kh¶o s¸t nhµ ë vïng Qu¶ng §iÒn – HuÕ, vïng thÞ trÊn Cµy - Th¹ch Hµ - Hµ TÜnh n¨m 2000 • Tµi liÖu kh¶o s¸t nhµ ë vïng d©n téc Ýt ng−êi ë Lµo Cai n¨m 2004-2005 • Tµi liÖu vÏ ghi cña sinh viªn c¸c kho¸ • Tµi liÖu ®ît vÏ ghi sinh viªn §øc – ViÖt th¸ng10-2001, th¸ng 7,8-2002 • To¸n häc lý thó -Ja.J.Perelman -Nhµ xuÊt b¶n V¨n ho¸ Th«ng tin n¨m 2001 90