Giáo trình Lập và phân tích tài chính dự án xây dựng giao thông

70 trang huongle 3640

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình Lập và phân tích tài chính dự án xây dựng giao thông", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

giao_trinh_lap_va_phan_tich_tai_chinh_du_an_xay_dung_giao_th.pdf

Nội dung text: Giáo trình Lập và phân tích tài chính dự án xây dựng giao thông

Giáo trình Lập và phân tích tài chính dự án xây dựng giao thông
108 M«n häc: LËp vµ ph©n tÝch dù ¸n ®Çu t− x©y dùng giao th«ng Ch−¬ng 5. Ph©n tÝch tµi chÝnh dù ¸n x©y dùng giao th«ng 1. Mét sè vÊn ®Ò chung khi tÝnh to¸n ®¸nh gi¸ ___ 109 1.1. Kh¸i niÖm, môc ®Ých cña ph©n tÝch tµi chÝnh___ 109 1.1.1. Kh¸i niÖm ___ 109 1.1.2. Môc ®Ých cña viÖc ph©n tÝch tµi chÝnh ___ 109 1.2. C¸c b−íc tÝnh to¸n, so s¸nh ph−¬ng ¸n ___ 109 1.3. X¸c ®Þnh chi phÝ sö dông vèn ___ 111 1.3.1. Chi phÝ cña nî vay ___ 112 1.3.2. Chi phÝ cña vèn chñ së h÷u.___ 113 1.3.3. Chi phÝ sö dông vèn cña c«ng ty ___ 115 1.3.4. Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh chi phÝ sö dông vèn cã tÝnh ®Õn l¹m ph¸t ___ 116 1.4. Gi¸ trÞ cña tiÒn tÖ theo thêi gian ___ 116 1.4.1. Kh¸i niÖm suÊt chiÕt khÊu ___ 117 1.4.2. C¸c c«ng thøc quy ®æi dßng tiÒn ___ 117 2. Nh÷ng néi dung ph©n tÝch tµi chÝnh c¬ b¶n ___ 122 2.1. X¸c ®Þnh c¸c dßng thu - chi ___ 122 2.1.1. X¸c ®Þnh dßng chi ___ 122 2.1.2. X¸c ®Þnh dßng thu ___ 123 2.2. X¸c ®Þnh c¸c chØ tiªu hiÖu qu¶ vµ ®¸nh gi¸ dù ¸n ___ 123 2.2.1. Nhãm chØ tiªu tÜnh ___ 123 2.2.2. Nhãm chØ tiªu ®éng ___ 125 2.3. Ph©n tÝch hoµ vèn ___ 146 2.3.1. Kh¸i niÖm ___ 146 2.3.2. C¸c lo¹i ®iÓm hoµ vèn ___ 148 2.4. Ph©n tÝch ®é an toµn vÒ mÆt tµi chÝnh ___ 150 2.4.1. An toµn vÒ nguån vèn ___ 150 2.4.2. Kh¶ n¨ng tr¶ nî ___ 151 2.4.3. Ph©n tÝch ®é nh¹y___ 151 2.5. Ph©n tÝch dù ¸n trong tr−êng hîp cã rñi ro vµ bÊt ®Þnh___ 153 2.5.1. Kh¸i niÖm ___ 153 2.5.2. C¸c ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch rñi ro c¬ b¶n___ 154 2.5.3. Ra quyÕt ®Þnh trong ®iÒu kiÖn bÊt ®Þnh ___ 155 3. Mét sè vÊn ®Ò tham kh¶o trong ph©n tÝch sau thuÕ ___ 158 3.1. Kh«ng ®−a tiÒn tr¶ l·i vay vµo chi phÝ khi tÝnh c¸c chØ tiªu ®éng ___ 158 3.2. Ph−¬ng ph¸p thÓ hiÖn tiÒn tr¶ l·i vay___ 160 4. Ph©n tÝch tµi chÝnh dù ¸n cÇu Thanh tr× ___ 168 4.1. C¸c sè liÖu xuÊt ph¸t ___ 168 4.2. TÝnh to¸n c¸c chØ tiªu hiÖu qu¶ ___ 169 4.3. Ph©n tÝch ®é nh¹y___ 173 C©u hái «n tËp___ 174 Bµi tËp ___ 175 Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
Ch−¬ng 5. Ph©n tÝch tµi chÝnh dù ¸n x©y dùng giao th«ng 109 1. Mét sè vÊn ®Ò chung khi tÝnh to¸n ®¸nh gi¸ 1.1. Kh¸i niÖm, môc ®Ých cña ph©n tÝch tµi chÝnh 1.1.1. Kh¸i niÖm Tµi chÝnh ®−îc ®Æc tr−ng b»ng sù vËn ®éng ®éc lËp t−¬ng ®èi cña tiÒn tÖ víi chøc n¨ng lµm ph−¬ng tiÖn thanh to¸n vµ ph−¬ng tiÖn cÊt tr÷ trong qu¸ tr×nh t¹o lËp hay sö dông quü tiÒn tÖ ®¹i diÖn cho søc mua nhÊt ®Þnh ë c¸c chñ thÓ kinh tÕ - x· héi. Tµi chÝnh ph¶n ¸nh tæng thÓ c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ trong ph©n phèi c¸c quü tiÒn tÖ nh»m ®¸p øng yªu cÇu tÝch luü hay tiªu dïng cña c¸c chñ thÓ trong x· héi. Mét trong nh÷ng vai trß cña tµi chÝnh lµ khai th¸c, thu hót c¸c nguån tµi chÝnh nh»m ®¶m b¶o cho nhu cÇu ®Çu t− ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp nãi riªng vµ toµn x· héi nãi chung. Do ®ã tµi chÝnh lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cho sù thµnh c«ng cña mét dù ¸n. Thùc tÕ ®· cho thÊy cã nhiÒu dù ¸n ®· kh«ng ®ñ vèn th× kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc, mµ th«ng th−êng nguån vèn cho mét dù ¸n lµ cã tõ nhiÒu n¬i hoÆc lµ tõ ChÝnh phñ, tõ viÖn trî hoÆc huy ®éng cña c¸c cæ ®«ng cho nªn tµi chÝnh ph¶i ph¸t huy vai trß t×m nguån vèn vµ huy ®éng nguån vèn cho dù ¸n. Ph©n tÝch tµi chÝnh mét dù ¸n ®Çu t− lµ mét tiÕn tr×nh chän läc, t×m hiÓu vÒ t−¬ng quan cña c¸c chØ tiªu tµi chÝnh vµ ®¸nh gi¸ t×nh h×nh tµi chÝnh vÒ mét dù ¸n ®Çu t− nh»m gióp c¸c nhµ ®Çu t− ®−a ra c¸c quyÕt ®Þnh ®Çu t− cã hiÖu qu¶. 1.1.2. Môc ®Ých cña viÖc ph©n tÝch tµi chÝnh - C¸c nhµ ®Çu t− lu«n mong muèn dù ¸n thµnh c«ng, ph©n tÝch tµi chÝnh sÏ gióp hä nh×n thÊy nh÷ng b−íc tiÕn triÓn cña dù ¸n ®Ó hä ®−a ra c¸c biÖn ph¸p thÝch hîp b»ng c¸ch dù tÝnh tr−íc c¸c ph−¬ng ¸n kh¸c nhau vµ lùa chän ®−îc ph−¬ng ¸n cô thÓ cho dù ¸n cu¶ m×nh. - Ph©n tÝch tµi chÝnh sÏ gióp c¸c nhµ ®Çu t− thÊy ®−îc hiÖu qu¶ cña dù ¸n th«ng qua viÖc so s¸nh gi÷a mäi nguån thu cña dù ¸n víi tæng chi phÝ hîp lý cña dù ¸n (c¶ chi phÝ ®ét xuÊt). - Ph©n tÝch tµi chÝnh lu«n diÔn ra tõ NCTKT cho ®Õn khi ®−a c«ng tr×nh vµo vËn hµnh, nªn ph©n tÝch tµi chÝnh sÏ gióp c¸c nhµ ®Çu t− dù tÝnh ®−îc cho t−¬ng lai khi cã sù thay ®æi vÒ thu nhËp vµ chi phÝ ®Ó kÞp thêi ®iÒu chØnh vµ rót kinh ngiÖm. - Ph©n tÝch tµi chÝnh lµ kÕ ho¹ch ®Ó tr¶ nî, bëi nã ®−a ra c¸c tiªu chuÈn vÒ ho¹t ®éng vµ nh÷ng cam kÕt vÒ nh÷ng ho¹t ®éng cña m×nh. Ng−êi tµi trî c¨n cø vµo kÕt qu¶ ph©n tÝch tµi chÝnh ®Ó ®−a ra c¸c quyÕt ®Þnh tµi trî tiÒn (®Çu t− vèn) tiÕp n÷a hay kh«ng. NÕu vay vµ tr¶ nî ®óng cam kÕt th× lÇn sau vay sÏ dÔ dµng h¬n vµ chøng tá sù thµnh c«ng cña dù ¸n. 1.2. C¸c b−íc tÝnh to¸n, so s¸nh ph−¬ng ¸n TÝnh to¸n so s¸nh c¸c ph−¬ng ¸n ®Çu t− ph¶i ®−îc tiÕn hµnh ë b−íc NCTKT vµ NCKT. Trong b−íc NCTKT c¸c giai ®o¹n tÝnh to¸n th−êng ®¬n gi¶n h¬n vµ chØ cho mét n¨m ®¹i diÖn. Trong b−íc NCKT viÖc tÝnh to¸n so s¸nh th−êng ®−îc tiÕn hµnh theo tr×nh tù sau: 1.2.1. X¸c ®Þnh sè l−îng c¸c ph−¬ng ¸n cã thÓ ®−a vµo so s¸nh. Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
110 M«n häc: LËp vµ ph©n tÝch dù ¸n ®Çu t− x©y dùng giao th«ng Mét dù ¸n cã thÓ cã nhiÒu ph−¬ng ¸n thùc hiÖn, nÕu chän ph−¬ng ¸n nµy th× th−êng ph¶i lo¹i trõ nh÷ng ph−¬ng ¸n kh¸c. Tuy nhiªn, cã nh÷ng ph−¬ng ¸n (hoÆc dù ¸n) mµ viÖc lùa chän nã kh«ng dÉn ®Õn viÖc lo¹i trõ c¸c ph−¬ng ¸n kh¸c. Víi dù ¸n ®Çu t− lín viÖc x¸c ®Þnh sè l−îng ph−¬ng ¸n ®em ra so s¸nh ph¶i thËn träng ®Ó võa ®¶m b¶o chÊt l−îng cña dù ¸n l¹i võa tr¸nh c¸c chi phÝ qu¸ lín cho viÖc lËp dù ¸n. C¸c ph−¬ng ¸n ®em ra so s¸nh cã thÓ kh¸c nhau vÒ ®Þa ®iÓm x©y dùng, d©y chuyÒn c«ng nghÖ, nguån vèn 1.2.2. X¸c ®Þnh thêi k× tÝnh to¸n cña ph−¬ng ¸n ®Çu t− Thêi k× tÝnh to¸n (hay tuæi thä hoÆc vßng ®êi cña dù ¸n) lµ chØ tiªu quan träng, v× nã võa ph¶i ®¶m b¶o tÝnh cã thÓ so s¸nh ®−îc cña c¸c ph−¬ng ¸n l¹i võa ph¶i ®¶m b¶o lîi nhuËn ë møc cÇn thiÕt còng nh− ®¶m b¶o hoµn vèn vµ tÝnh ph¸p lý qui ®Þnh trong luËt ®Çu t−. 1.2.2.1. Kh¸i niÖm Thêi k× tÝnh to¸n (hay cßn gäi lµ vßng ®êi, thêi k× tån t¹i) cña dù ¸n ®Ó so s¸nh c¸c ph−¬ng ¸n khi lËp dù ¸n ®Çu t− lµ kho¶ng thêi gian bÞ giíi h¹n b»ng thêi ®iÓm khëi ®Çu vµ kÕt thóc cña dßng tiÒn tÖ cña toµn bé dù ¸n. Thêi ®iÓm khëi ®Çu th−êng ®−îc ®Æc tr−ng b»ng mét kho¶n chi ban ®Çu vµ thêi ®iÓm kÕt thóc th−êng ®−îc ®Æc tr−ng b»ng mét kho¶n thu tõ thanh lý tµi s¶n cè ®Þnh vµ kho¶n vèn l−u ®éng ®· bá ra ban ®Çu. 1.2.2.2. C¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn thêi k× tÝnh to¸n *ý ®å chiÕn l−îc kinh doanh cña chñ ®Çu t−. *Thêi h¹n khÊu hao cña TSC§ do c¬ quan tµi chÝnh qui ®Þnh. *NhiÖm vô cña kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi cña Nhµ n−íc (víi c«ng tr×nh do Nhµ n−íc bá vèn). *Tuæi thä cña c¸c gi¶i ph¸p kü thuËt. *Tr÷ l−îng tµi nguyªn mµ dù ¸n ®Þnh khai th¸c. *Qui ®Þnh cña ph¸p luËt do LuËt §Çu t− qui ®Þnh. 1.2.2.3. Mét sè tr−êng hîp x¸c ®Þnh thêi k× tÝnh to¸n *Tr−êng hîp mua s¾m m¸y mãc, thêi k× tÝnh to¸n th−êng lÊy b»ng béi sè chung bÐ nhÊt cña tuæi thä c¸c m¸y ®em ra so s¸nh. *Tr−êng hîp c¸c c«ng tr×nh giao th«ng th−êng ®−îc x©y dùng ®Ó phôc vô vÜnh cöu, do ®ã thêi k× tÝnh to¸n cho c¸c dù ¸n x©y dùng c«ng tr×nh giao th«ng th−êng lín (tõ trªn 20 n¨m). Thêi ®iÓm ®Çu th−êng lÊy lµ thêi ®iÓm kÕt thóc x©y dùng b¾t ®Çu ®−a c«ng tr×nh vµo khai th¸c sö dông. Thêi h¹n tÝnh to¸n cã thÓ lÊy b»ng tuæi thä kÜ thuËt hoÆc tuæi thä kinh tÕ cña c«ng tr×nh. Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
Ch−¬ng 5. Ph©n tÝch tµi chÝnh dù ¸n x©y dùng giao th«ng 111 Tuæi thä kü thuËt cña c«ng tr×nh lµ thêi gian mµ c«ng tr×nh cßn cã thÓ phôc vô ®¶m b¶o giao th«ng, cßn ®ñ n¨ng lùc th«ng qua. Tuæi thä kinh tÕ cña c«ng tr×nh giao th«ng lµ tÝnh ®Õn khi chi phÝ ®¶m b¶o cho viÖc khai th¸c c«ng tr×nh cßn ch−a v−ît qu¸ lîi Ých tõ viÖc khai th¸c nã. 1.2.3. TÝnh to¸n c¸c chØ tiªu thu, chi, hiÖu sè thu chi cña c¸c ph−¬ng ¸n qua c¸c n¨m 1.2.4. X¸c ®Þnh gi¸ trÞ t−¬ng ®−¬ng cña tiÒn tÖ theo thêi gian Trong b−íc nµy cÇn x¸c ®Þnh suÊt chiÕt khÊu hay suÊt thu lîi tèi thiÓu chÊp nhËn ®−îc ®Ó qui ®æi c¸c dßng tiÒn cña dù ¸n vÒ cïng mét thêi ®iÓm. VÊn ®Ò nµy sÏ xem xÐt cô thÓ trong phÇn 1.4. 1.2.5. Lùa chän lo¹i chØ tiªu dïng lµm chØ tiªu hiÖu qu¶ tæng hîp ChØ tiªu hiÖu qu¶ tæng hîp ë ®©y ®−îc lùa chän tïy theo quan ®iÓm vµ chiÕn l−îc cña chñ ®Çu t− vµ nã n»m trong sè c¸c chØ tiªu tÜnh hoÆc ®éng, vÝ dô NPW, NPW/V, IRR, B/C, Thv §èi víi dù ¸n x©y dùng c«ng tr×nh giao th«ng chØ tiªu hiÖu qu¶ tæng hîp th−êng ®−îc chän lµ NPW. NÕu dù ¸n ®−îc ®Çu t− theo h×nh thøc BOT th× chñ ®Çu t− cã thÓ quan t©m nhiÒu tíi chØ tiªu IRR. NÕu dù ¸n x©y dùng c«ng tr×nh giao th«ng chñ yÕu lµ phôc vô c«ng céng th× chØ tiªu B/C ®−îc chó ý nhiÒu h¬n (lóc nµy dù ¸n ®−îc ph©n tÝch tõ gãc ®é kinh tÕ – x· héi víi c¸c dßng chi phÝ vµ lîi Ých kh«ng gièng nh− trong ph©n tÝch tµi chÝnh). TrÞ sè hiÖu qu¶ ®Þnh møc hay ng−ìng cña hiÖu qu¶ lµ møc tèi thiÓu mµ ph−¬ng ¸n ph¶i ®¶m b¶o, nÕu kh«ng nã (ph−¬ng ¸n) ph¶i bÞ lo¹i trõ ngay khái tÝnh to¸n so s¸nh. Nh− sau nµy sÏ chøng minh, trong mét tËp hîp c¸c ph−¬ng ¸n thùc hiÖn mét dù ¸n ®Çu t−, dï ta dïng chØ tiªu nµo (trong 3 chØ tiªu NPW, IRR hay B/C) lµm chØ tiªu so s¸nh th× kÕt qu¶ t×m ra lu«n lu«n lµ mét ph−¬ng ¸n vµ ph−¬ng ¸n ®ã còng lµ ph−¬ng ¸n cã NPW lín nhÊt. 1.2.6. X¸c ®Þnh tÝnh ®¸ng gi¸ cña mçi ph−¬ng ¸n ®em ra so s¸nh 1.2.7. So s¸nh c¸c ph−¬ng ¸n theo chØ tiªu hiÖu qu¶ ®∙ lùa chän 1.2.8. Ph©n tÝch ®é nh¹y, ®é an toµn vµ møc tin cËy cña ph−¬ng ¸n 1.2.9. Lùa chän ph−¬ng ¸n tèt nhÊt cã tÝnh ®Õn ®é an toµn vµ tin cËy cña kÕt qu¶ tÝnh to¸n 1.3. X¸c ®Þnh chi phÝ sö dông vèn Chi phÝ sö dông c¸c nguån vèn lµ c¨n cø quan träng ®Ó chñ ®Çu t− lùa chän nguån, lµ c¨n cø ®Ó tÝnh suÊt chiÕt khÊu. Chi phÝ sö dông vèn r lµ l·i suÊt lµm c©n b»ng gi÷a gi¸ trÞ cña nguån vèn nhËn ®−îc vµ gi¸ trÞ qui vÒ thêi ®iÓm hiÖn t¹i cña c¸c kho¶n chñ ®Çu t− ph¶i chi tr¶ trong t−¬ng lai, nh− tiÒn tr¶ l·i, tiÒn tr¶ vèn gèc, tr¶ l·i cè phÇn Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
112 M«n häc: LËp vµ ph©n tÝch dù ¸n ®Çu t− x©y dùng giao th«ng = + Ct (5.1) V 0 C0 ∑ t ()1+r trong ®ã: C0 – chi phÝ hoa hång, m«i giíi, khai tr−¬ng, b¶o hiÓm ë thêi ®iÓm ®i vay t=0; V0 – vèn rßng nhËn ®−îc t¹i thêi ®iÓm t=0; Ct – c¸c kho¶n ph¶i thanh to¸n cho chñ nî t¹i thêi ®iÓm t liªn quan ®Õn huy ®éng vèn, kÓ c¶ tiÒn tr¶ vèn gèc lµ tiÒn tr¶ l·i vay. Chi phÝ trung b×nh träng cña vèn ®Çu t− WACC WACC ®−îc tÝnh nh− sau: WACC = W1.k1 + W2.k2 + . + Wn.kn (5.2) trong ®ã: Wi thÓ hiÖn tû lÖ hay tû träng cña nguån vèn thø i; Ki lµ chi phÝ cña nguån vèn thø i. Trong phÇn nµy tËp trung nghiªn cøu chi phÝ cña 4 nh©n tè cÊu thµnh c¬ cÊu vèn bao gåm: nî, cæ phiÕu −u tiªn, lîi nhuËn kh«ng chia vµ cæ phiÕu th−êng míi. Chi phÝ cÊu thµnh cña chóng ®−îc kÝ hiÖu nh− sau: Kd: chi phÝ nî tr−íc thuÕ. Kp: chi phÝ cña cæ phiÕu −u tiªn. Ks: chi phÝ cña lîi nhuËn gi÷ l¹i. Ke: chi phÝ cña vèn cæ phiÕu th−êng míi. 1.3.1. Chi phÝ cña nî vay 1.3.1.1. Chi phÝ cña nî vay tr−íc thuÕ. Chi phÝ nî tr−íc thuÕ (Kd) ®−îc tÝnh trªn c¬ së l·i suÊt nî vay vµ mét sè kho¶n chi phÝ ph¸t sinh mét lÇn (nÕu cã) nh−: phÝ m«i giíi L·i suÊt nî vay th−êng ®−îc Ên ®Þnh trong hîp ®ång vay tiÒn. 1.3.1.2. Chi phÝ nî vay sau thuÕ. Chi phÝ nî sau thuÕ Kd(1- t), ®−îc x¸c ®Þnh b»ng chi phÝ nî tr−íc thuÕ trõ ®i kho¶n tiÕt kiÖm nhê thuÕ. PhÇn tiÕt kiÖm thuÕ nµy ®−îc x¸c ®Þnh b»ng chi phÝ tr−íc thuÕ nh©n víi thuÕ Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
Ch−¬ng 5. Ph©n tÝch tµi chÝnh dù ¸n x©y dùng giao th«ng 113 suÊt (Kd.t). V× vËy, nÕu doanh nghiÖp A vay tiÒn víi l·i suÊt 10% vµ thuÕ suÊt thu nhËp lµ 25% th× chi phÝ nî sau thuÕ lµ 7,5% Kd(1- t) = 10%(1-0,25) = 7,5% 1.3.2. Chi phÝ cña vèn chñ së h÷u. 1.3.2.1. Chi phÝ cæ phiÕu −u tiªn Chi phÝ cña cæ phiÕu −u tiªn (Kp) ®−îc x¸c ®Þnh b»ng c¸ch lÊy cæ tøc −u tiªn (Dp) chia cho gi¸ ph¸t hµnh thuÇn cña cæ phiÕu (Pn) – lµ gi¸ mµ doanh nghiÖp nhËn ®−îc sau khi ®· trõ ®i chi phÝ ph¸t hµnh. = D p (5.3) K p Pn VÝ dô: Doanh nghiÖp A sö dông cæ phiÕu −u tiªn ph¶i tr¶ 10 ® cæ tøc cho mçi cæ phiÕu mÖnh gi¸ 100 ®. NÕu doanh nghiÖp b¸n nh÷ng cæ phiÕu −u tiªn míi víi gi¸ b»ng mÖnh gi¸ vµ chÞu chi phÝ ph¸t hµnh lµ 2,5% gi¸ b¸n hay 2,5 ® cho mét cæ phiÕu, kho¶n thu rßng sÏ lµ 97,5 ® víi mét cæ phiÕu. V× vËy, chi phÝ cæ phiÕu −u tiªn cña doanh nghiÖp A sÏ lµ : Kp = 10/97.5 = 10,3%. 1.3.2.2. Chi phÝ cña lîi nhuËn gi÷ l¹i Chi phÝ nî vay vµ chi phÝ cæ phiÕu −u tiªn ®−îc x¸c ®Þnh dùa trªn thu nhËp mµ c¸c nhµ ®Çu t− yªu cÇu ®èi víi nh÷ng chøng kho¸n nµy. T−¬ng tù, chi phÝ cña lîi nhuËn gi÷ l¹i lµ tØ lÖ cæ tøc mµ ng−êi n¾m gi÷ cæ phiÕu th−êng yªu cÇu ®èi víi dù ¸n doanh nghiÖp ®Çu t− b»ng lîi nhuËn kh«ng chia. Chi phÝ cña vèn lîi nhuËn gi÷ l¹i liªn quan ®Õn chi phÝ c¬ héi cña vèn. Lîi nhuËn sau thuÕ cña doanh nghiÖp thuéc vÒ ng−êi n¾m gi÷ cæ phiÕu. Ng−êi n¾m gi÷ tr¸i phiÕu ®−îc bï ®¾p bëi nh÷ng kho¶n thanh to¸n l·i, ng−êi n¾m gi÷ cæ phiÕu −u tiªn ®−îc bï ®¾p bëi nh÷ng cæ tøc −u tiªn, nh−ng lîi nhuËn gi÷ l¹i thuéc vÒ ng−êi n¾m gi÷ cæ phiÕu th−êng. PhÇn lîi nhuËn nµy ®Ó bï ®¾p cho ng−êi n¾m gi÷ cæ phiÕu th−êng vÒ viÖc sö dông vèn cña hä. C«ng ty cã thÓ tr¶ phÇn lîi nhuËn nµy d−íi h×nh thøc cæ tøc hoÆc lµ dïng lîi nhuËn ®ã ®Ó t¸i ®Çu t−. NÕu c«ng ty quyÕt ®Þnh kh«ng chia lîi nhuËn th× sÏ cã mét chi phÝ c¬ héi liªn quan. Cæ ®«ng lÏ ra cã thÓ nhËn ®−îc phÇn lîi nhuËn d−íi d¹ng cæ tøc vµ ®Çu t− d−íi nhiÒu h×nh thøc kh¸c. Tû suÊt lîi nhuËn mµ cæ ®«ng mong muèn trªn phÇn vèn nµy chÝnh lµ chi phÝ cña nã. §ã lµ tû suÊt lîi nhuËn mµ ng−êi n¾m gi÷ cæ phÇn mong ®îi kiÕm ®−îc tõ nh÷ng kho¶n ®Çu t− cã møc rñi ro t−¬ng ®−¬ng. V× vËy, gi¶ sö cæ ®«ng cña doanh nghiÖp A mong ®îi kiÕm ®−îc mét tû suÊt lîi nhuËn Ks tõ kho¶n tiÒn cña hä. NÕu doanh nghiÖp kh«ng thÓ ®Çu t− phÇn lîi nhuËn kh«ng chia ®Ó kiÕm ®−îc mét tû suÊt lîi nhuËn Ýt nhÊt lµ Ks th× sè tiÒn nµy sÏ ®−îc tr¶ cho c¸c cæ ®«ng ®Ó hä ®Çu t− vµo nh÷ng tµi s¶n kh¸c. Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
114 M«n häc: LËp vµ ph©n tÝch dù ¸n ®Çu t− x©y dùng giao th«ng Kh¸c víi nî vµ cæ phiÕu −u tiªn, ng−êi ta kh«ng dÔ dµng ®o l−êng ®−îc Ks. Cã thÓ dïng c¸c ph−¬ng ph¸p sau: Ph−¬ng ph¸p 1. Sö dông m« h×nh t¨ng tr−ëng kh«ng ®æi (hoÆc gi¶m dÇn): NÕu tû lÖ t¨ng tr−ëng lîi tøc cæ phÇn kh«ng ®æi vµ lµ g, lîi tøc kú väng n¨m kÕ tiÕp lµ D1 trªn mçi cæ phÇn th× gi¸ b¸n hîp lý ë thêi ®iÓm hiÖn t¹i lµ: P0=D1/(Ks-g) (5.4) Hay: Ks= D1/P0 + g (5.5) Trong thùc tÕ, chóng ta kh«ng thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng lîi tøc cæ phÇn sÏ tu©n theo mét m« h×nh gia t¨ng hoµn toµn kh«ng ®æi m·i m·i trong t−¬ng lai. Ngoµi ra còng cÇn l−u ý lµ: thuËt ng÷ “t¨ng tr−ëng” ®Ó chØ sù gia t¨ng lîi nhuËn cña doanh nghiÖp vµ lîi tøc cña mçi cæ phÇn, kh«ng ph¶i vÊn ®Ò t¨ng tr−ëng quy m« ho¹t ®éng. Ph−¬ng ph¸p 2. Sö dông m« h×nh ®Þnh gi¸ tµi s¶n vèn CAPM Gäi: * i0 lµ l·i suÊt cña tµi s¶n kh«ng cã rñi ro, hay nãi kh¸c ®i lµ chØ chÞu rñi ro hÖ thèng. L·i suÊt nµy th−êng lÊy b»ng l·i suÊt tr¸i phiÕu kho b¹c; * β lµ hÖ sè rñi ro cña cæ phiÕu ®ang xÐt; * im lµ l·i suÊt cña cæ phiÕu cã ®é rñi ro trung b×nh trªn thÞ tr−êng. Thay thÕ nh÷ng gi¸ trÞ trªn vµo ph−¬ng tr×nh CAPM ta cã: Ks = i0 + (im – i0). β (5.6) Ph−¬ng ph¸p trªn cã mét sè nh−îc ®iÓm: - Tr¸i phiÕu kho b¹c cã nhiÒu thêi h¹n kh¸c nhau víi l·i suÊt kh¸c nhau, vËy cÇn ph¶i lÊy l·i suÊt cña lo¹i nµo? - HÖ sè β rÊt khã dù ®o¸n. - Khã x¸c ®Þnh l·i suÊt cña cæ phiÕu cã ®é rñi ro trung b×nh. Ph−¬ng ph¸p 3. So s¸nh chi phÝ cña vèn cæ phÇn vµ chi phÝ cña nî vay Ph−¬ng ph¸p nµy mang nÆng tÝnh chñ quan. C¸c nhµ ph©n tÝch th−êng dù ®o¸n chi phÝ cña lîi nhuËn gi÷ l¹i b»ng viÖc céng mét phÇn th−ëng rñi ro nhÊt ®Þnh vµo l·i suÊt nî dµi h¹n cña c«ng ty. Nh− vËy, nh÷ng c«ng ty ph¶i ph¸t hµnh tr¸i phiÕu víi l·i suÊt cao còng cã Ks lín. 1.3.2.3. Chi phÝ cæ phiÕu th−êng míi Ke Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
Ch−¬ng 5. Ph©n tÝch tµi chÝnh dù ¸n x©y dùng giao th«ng 115 Muèn ph¸t hµnh cæ phiÕu míi cÇn ph¶i tÝnh ®Õn c¸c chi phÝ nh−: chi phÝ in Ên; chi phÝ qu¶ng c¸o; hoa hång v.v C¸c chi phÝ nµy nhiÒu hay Ýt tuú thuéc vµo nhiÒu yÕu tè vµ cã thÓ chiÕm tíi 10% tæng gi¸ trÞ ph¸t hµnh. VËy chi phÝ cña vèn cæ phÇn míi sÏ lµ bao nhiªu? Vèn huy ®éng b»ng ph¸t hµnh cæ phiÕu míi ph¶i ®−îc sö dông sao cho cæ tøc cña c¸c cæ ®«ng cò Ýt nhÊt kh«ng bÞ gi¶m. Gäi: Dt Lµ cæ tøc mong ®îi trong n¨m thø t F: Lµ chi phÝ ph¸t hµnh. Gi¸ thuÇn mçi cæ phiÕu míi doanh nghiÖp thu ®−îc lµ Pn = P0(1-F) (5.7) Theo c¸c gi¶ thiÕt ®· nªu trªn, tû lÖ t¨ng tr−ëng cña cæ tøc lµ g ta cã thÓ viÕt: P0(1-F) = D1/(Ke-g) (5.8) Tõ ®ã chi phÝ cña cæ phiÕu míi lµ: D1 K e = + g (5.9) P0 (1− F) 1.3.3. Chi phÝ sö dông vèn cña c«ng ty Thùc chÊt phÐp tÝnh chi phÝ sö dông vèn cña c«ng ty icty lµ c¸ch tÝnh sè b×nh qu©n gia quyÒn cña c¸c chi phÝ sö dông c¸c nguån vèn riªng rÏ: m l = E j + D j (5.10) icty ∑icj ∑ivj j=1 V j=1 V trong ®ã: V- gi¸ trÞ vèn cña c«ng ty; icj – chi phÝ sö dông vèn cæ phÇn (vèn chñ së h÷u) lo¹i j: Ej; ivj – chi phÝ sö dông vèn vay lo¹i j: Dj. Ta thÊy chi phÝ sö dông vèn cña c«ng ty phô thuéc vµo chi phÝ sö dông vèn chñ së h÷u, chi phÝ sö dông vèn vay vµ tû sè vèn vay D/V hay cßn gäi lµ ®ßn bÈy tµi chÝnh. ChØ tiªu nµy cã t¸c dông 2 mÆt: *MÆt tèt: khi c«ng ty t¨ng tû lÖ vèn vay, tiÒn l·i thu ®−îc trªn mét cæ phÇn t¨ng do chi phÝ sö dông vèn vay ®−îc khÊu trõ vµo thu nhËp chÞu thuÕ. Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
116 M«n häc: LËp vµ ph©n tÝch dù ¸n ®Çu t− x©y dùng giao th«ng *MÆt xÊu: lµm t¨ng ®é rñi ro vÒ tµi chÝnh, t¨ng nguy c¬ ph¸ s¶n vµ do ®ã c¸c cæ ®«ng còng ®ßi hái møc l·i cao h¬n ®Ó bï ®¾p cho sù rñi ro lín h¬n ®ã. V× vËy khi tû sè D/V t¨ng th× chi phÝ sö dông c¸c nguån vèn kh¸c còng cã xu h−íng t¨ng theo. NÕu tÝnh ®Õn nh©n tè rñi ro th× chi phÝ sö dông mét nguån vèn thµnh phÇn j kÝ hiÖu ij nµo ®ã ®−îc tÝnh nh− sau: ij=i0+ik+it (5.11) trong ®ã: i0 – l·i suÊt kh«ng cã rñi ro; ik – chi phÝ bï ®¾p rñi ro kinh doanh, nã tån t¹i ngay c¶ khi D/V=0; it – chi phÝ bï ®¾p rñi ro vÒ tµi chÝnh. 1.3.4. Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh chi phÝ sö dông vèn cã tÝnh ®Õn l¹m ph¸t Chi phÝ sö dông vèn trong tr−êng hîp cã l¹m ph¸t ®−îc x¸c ®Þnh tõ ph−¬ng tr×nh: (1+ilf)=(1+i0)(1+f) (5.12) trong ®ã: ilf – chi phÝ sö dông vèn cã tÝnh ®Õn l¹m ph¸t; i0 – chi phÝ sö dông vèn kh«ng tÝnh tíi l¹m ph¸t; f – tû lÖ l¹m ph¸t. VËy: ilf = i0 + f + i0.f (5.13) 1.4. Gi¸ trÞ cña tiÒn tÖ theo thêi gian HiÖu qu¶ kinh tÕ cña cïng mét sè vèn bá ra ë c¸c thêi ®iÓm kh¸c nhau sÏ kh¸c nhau. Do ®ã ta kh«ng thÓ céng dån c¸c kho¶n chi phÝ bá ra ë c¸c thêi ®iÓm kh¸c nhau mét c¸ch trùc tiÕp, trõ tr−êng hîp kho¶ng c¸ch thêi gian lín kh«ng ®¸ng kÓ hay c¸c tÝnh to¸n mang tÝnh chÊt gÇn ®óng. VÊn ®Ò tÝnh to¸n tÝnh chÊt thêi gian cña vèn ®Çu t− n¶y sinh tõ thùc tÕ lµ trong x©y dùng cã thÓ tiÕn hµnh theo giai ®o¹n hoÆc ph¶i cã vèn ®Çu t− bæ sung theo giai ®o¹n ®Ó ®¶m b¶o khèi l−îng c«ng t¸c t¨ng lªn, hoÆc lµ trong tr−êng hîp ph¶i so s¸nh c¸c ph−¬ng ¸n cã thêi h¹n x©y dùng kh¸c nhau, hoÆc sù ph©n bè vèn ®Çu t− cho c¸c n¨m x©y dùng kh¸c nhau. TÝnh chÊt thêi gian cña vèn ®Çu t− ®−îc quyÕt ®Þnh bëi 3 yÕu tè: - chi phÝ ®Òn bï l¹m ph¸t (hiÖn nay trong mét nÒn kinh tÕ æn ®Þnh còng tån t¹i l¹m ph¸t, ®−îc gäi lµ l¹m ph¸t dù kiÕn, nã kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn GDP v× c¶ gi¸ c¶ vµ tiÒn l−¬ng Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
Ch−¬ng 5. Ph©n tÝch tµi chÝnh dù ¸n x©y dùng giao th«ng 117 cïng t¨ng). - chi phÝ cho c¸c yÕu tè ngÉu nhiªn cã thÓ xÈy ra theo thêi gian, th−êng lµ sù thÓ hiÖn kÕt qu¶ ®iÒu tiÕt vÜ m« cña Nhµ n−íc. - chi phÝ c¬ héi do sö dông tiÒn vµo ho¹t ®éng nµy mµ kh«ng sö dông vµo ho¹t ®éng kh¸c. C¬ së cña viÖc tÝnh to¸n ®Õn yÕu tè thêi gian lµ quan niÖm cho r»ng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®ång tiÒn lu«n lu«n ph¶i ®−îc sö dông cã lêi víi mét l·i suÊt nhÊt ®Þnh. NÕu ®ång tiÒn kh«ng ®−îc sö dông th× ph¶i coi ®ã lµ mét thiÖt h¹i do ø ®äng vèn vµ còng ph¶i tÝnh ®Õn khi ph©n tÝch ph−¬ng ¸n. 1.4.1. Kh¸i niÖm suÊt chiÕt khÊu §Ó quy ®æi nh÷ng l−îng tiÒn ph¸t sinh t¹i c¸c thêi ®iÓm kh¸c nhau vÒ cïng mét thêi ®iÓm ng−êi ta dïng “suÊt chiÕt khÊu”. SuÊt chiÕt khÊu lµ l·i suÊt dïng ®Ó tÝch lòy dßng tiÒn qu¸ khø hoÆc chiÕt gi¶m dßng tiÒn t−¬ng lai vÒ gi¸ trÞ hiÖn t¹i t−¬ng ®−¬ng. L·i suÊt lµ tû lÖ phÇn tr¨m cña l−îng tiÒn l·i thu ®−îc trong mét ®¬n vÞ thêi gian so víi vèn gèc. Ng−êi ta ph©n biÖt l·i suÊt ®¬n vµ l·i suÊt ghÐp: - L·i suÊt ®¬n sö dông khi tiÒn l·i chØ ®−îc tÝnh ®èi víi vèn gèc, kh«ng tÝnh ®Õn kh¶ n¨ng sinh l·i thªm cña c¸c kho¶n l·i ph¸t sinh t¹i c¸c thêi ®o¹n tr−íc (l·i mÑ kh«ng ®Î l·i con). - L·i suÊt ghÐp cã tÝnh ®Õn kh¶ n¨ng sinh l·i cña c¸c kho¶n l·i ph¸t sinh t¹i c¸c thêi ®o¹n tr−íc (l·i mÑ ®Î l·i con). SuÊt chiÕt khÊu lµ mét d¹ng l·i ghÐp. SuÊt chiÕt khÊu th−êng ®−îc thÓ hiÖn d−íi d¹ng % vµ do kh«ng biÕt tr−íc nã cã thÓ thay ®æi theo h−íng nµo nªn trong tÊt c¶ c¸c ®¸nh gi¸, th«ng th−êng ng−êi ta coi nã lµ cè ®Þnh. 1.4.2. C¸c c«ng thøc quy ®æi dßng tiÒn Trong ph©n tÝch, c¸c ký hiÖu sau ®©y th−êng ®−îc sö dông: P - Gi¸ trÞ hoÆc tæng sè tiÒn ë mét mèc thêi gian quy −íc nµo ®ã ®−îc gäi lµ hiÖn t¹i. F - Gi¸ trÞ hoÆc tæng sè tiÒn ë mét mèc thêi gian quy −íc nµo ®ã ®−îc gäi lµ t−¬ng lai. A - Mét chuçi c¸c gi¸ trÞ tiÒn tÖ cã trÞ sè b»ng nhau vµ ph¸t sinh ®Òu ®Æn t¹i cuèi c¸c thêi ®o¹n, nghÜa lµ ph¸t sinh tõ thêi ®iÓm thø 1. n - Sè thêi ®o¹n (n¨m, th¸ng). i - L·i suÊt trong mét thêi ®o¹n tÝnh l·i, th−êng biÓu thÞ theo %. Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
118 M«n häc: LËp vµ ph©n tÝch dù ¸n ®Çu t− x©y dùng giao th«ng C¸c dßng tiÒn tÖ ®−îc biÓu diÔn nh− trªn h×nh sau: P F A i% 0 1 2 3 n-2 n-1 n t Theo ®ã, ta cã thÓ lËp c¸c c«ng thøc biÓu thÞ sù liªn quan gi÷a c¸c ®¹i l−îng P, F, A: 1.4.2.1. Quan hÖ P vµ F Mét ng−êi göi vµo mét tµi kho¶n t¹i thêi ®iÓm hiÖn t¹i mét l−îng tiÒn lµ P. BiÕt l·i suÊt cña tµi kho¶n lµ i%/n¨m. H·y cho biÕt sau n n¨m ng−êi nµy sÏ cã mét l−îng tiÒn F lµ bao nhiªu? T¹i thêi ®iÓm 1, ng−êi ®ã cã l−îng tiÒn c¶ vèn lÉn l·i lµ: P + P.i = P(1+i) T¹i thêi ®iÓm 2, ng−êi ®ã cã l−îng tiÒn c¶ vèn lÉn l·i lµ: P(1+i) + P(1+i)i = P(1+i)2 F=? P i% 0 1 2 n-1 n t T−¬ng tù nh− trªn, t¹i thêi ®iÓm n (hay cuèi thêi ®o¹n n) ng−êi ®ã cã mét l−îng tiÒn lµ: F = P(1 + i )n (5.14) Ng−îc l¹i, nÕu ng−êi ®ã muèn cã mét l−îng tiÒn F t¹i n¨m thø n th× ngay b©y giê ng−êi ®ã ph¶i göi vµo tµi kho¶n trªn mét l−îng tiÒn P cã thÓ tÝnh ®−îc theo c«ng thøc sau: 1 P = F (5.15) ()1+i n 1.4.2.2. Quan hÖ A vµ F Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
Ch−¬ng 5. Ph©n tÝch tµi chÝnh dù ¸n x©y dùng giao th«ng 119 Cø cuèi mçi n¨m, mét ng−êi göi mét l−îng tiÒn b»ng nhau vµ b»ng A vµo mét tµi kho¶n cã l·i suÊt lµ i%/n¨m. H·y cho biÕt ®Õn hÕt n¨m thø n ng−êi ®ã cã mét l−îng tiÒn F b»ng bao nhiªu trong tµi kho¶n cña m×nh? F=? i% A 0 1 2 n-1 n t TrÞ sè A ë thêi ®iÓm 1 quy ®æi vÒ thêi ®iÓm cuèi n cã gi¸ trÞ t−¬ng ®−¬ng lµ: A(1+i)n-1 TrÞ sè A ë thêi ®iÓm 2 quy ®æi vÒ thêi ®iÓm cuèi n cã gi¸ trÞ t−¬ng ®−¬ng lµ: A(1+i)n-2 T−¬ng tù nh− trªn víi c¸c trÞ sè A kh¸c. (TrÞ sè A ë thêi ®iÓm n cã gi¸ trÞ t−¬ng ®−¬ng chÝnh b»ng A.) VËy gi¸ trÞ t−¬ng lai cña chuçi tiÒn tÖ ®Òu A b»ng: F = A(1+i)n-1 + A(1+i)n-2 + + A(1+i) + A => F = A[(1+i)n-1 + (1+i)n-2 + + (1+i) + 1] Tõ ®ã rót ra: n ()1+i −1 F = A (5.16) i Ng−îc l¹i, muèn sau n n¨m cã mét l−îng tiÒn lµ F th× cuèi mçi n¨m, ng−êi ®ã ph¶i göi vµo tµi kho¶n nªu trªn mét l−îng tiÒn A ®−îc tÝnh theo c«ng thøc sau: i A = F n (5.17) ()1+i −1 1.4.2.3. Quan hÖ A vµ P Mét ng−êi, ngay b©y giê, cã thÓ mua mét tµi s¶n cã gi¸ trÞ P b»ng bao nhiªu theo ph−¬ng thøc tr¶ gãp trong vßng n n¨m, nÕu biÕt r»ng mçi n¨m ng−êi ®ã cã thÓ tr¶ mét l−îng tiÒn lµ A vµ l·i suÊt tÝnh to¸n cña h·ng b¸n tr¶ gãp lµ i%/n¨m. Tõ c«ng thøc 5.15 vµ c«ng thøc 5.16 ta cã: Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
120 M«n häc: LËp vµ ph©n tÝch dù ¸n ®Çu t− x©y dùng giao th«ng n ()1+i −1 P = A n (5.18) i()1+i P=? i% A 0 1 2 n-1 n t Ng−îc l¹i, nÕu mua mét tµi s¶n cã gi¸ trÞ lµ P t¹i thêi ®iÓm hiÖn t¹i theo ph−¬ng thøc tr¶ gãp trong vßng n n¨m th× l−îng tiÒn ph¶i tr¶ gãp hµng n¨m lµ: n i()1+i A = P n (5.19) ()1+i −1 1. Tr−êng hîp chuçi tiÒn tÖ A t¨ng (hoÆc gi¶m) ®Òu mçi n¨m mét l−îng lµ G P=? G G G A G 012 n-2n-1nt n ⎡ n ⎤ ()1+i −1 G ()1+i −1 n P = A + ⎢ − ⎥ (5.20) n i ⎢ n n ⎥ i()1+i ⎣ i()1+i ()1+i ⎦ n ⎡ n ⎤ ()1+i −1 G ()1+i −1 F = A + ⎢ − n⎥ (5.21) i i ⎢ i ⎥ ⎣ ⎦ 2. Tr−êng hîp chuçi tiÒn tÖ A t¨ng theo qui luËt hµm sè mò víi hÖ sè t¨ng tr−ëng q Gi¸ trÞ At ph¸t sinh t¹i thêi ®iÓm t cã thÓ tÝnh theo c«ng thøc sau: t-1 At = A1(1+q) (5.22) Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
Ch−¬ng 5. Ph©n tÝch tµi chÝnh dù ¸n x©y dùng giao th«ng 121 Gäi A1 = A, ta cã thÓ tÝnh P theo 2 tr−êng hîp: *NÕu q ≠ i: t−1 n n A n ⎛1+q ⎞ A (1+q) − (1+i) P = = (5.23) 1+ i ∑⎜ ⎟ q − i n t=1 ⎝ 1+i ⎠ ()1+i *NÕu q = i: P = nA/(1+i) (5.24) Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
122 M«n häc: LËp vµ ph©n tÝch dù ¸n ®Çu t− x©y dùng giao th«ng 2. Nh÷ng néi dung ph©n tÝch tµi chÝnh c¬ b¶n Trong viÖc ph©n tÝch tµi chÝnh cÇn x¸c ®Þnh râ c¸c vÊn ®Ò sau: - X¸c ®Þnh tæng vèn ®Çu t−, c¬ cÊu c¸c nguån vèn vµ lo¹i vèn cña dù ¸n. - X¸c ®Þnh c¸c dßng thu - chi cña dù ¸n. - X¸c ®Þnh c¸c chØ tiªu hiÖu qu¶. - Ph©n tÝch ®é an toµn vÒ mÆt tµi chÝnh. Ph©n tÝch tµi chÝnh lµ mét néi dung kinh tÕ quan träng cña dù ¸n. Nã cho biÕt qui m« ®Çu t−, hiÖu qu¶ ®Çu t− vµ an toµn vÒ ®Çu t−, gióp cho nhµ ®Çu t− quyÕt ®Þnh cã nªn ®Çu t− hay kh«ng, hiÖu qu¶ ®Õn ®©u, ®ång thêi còng gióp c¸c c¬ quan thÈm ®Þnh biÕt ®−îc tÝnh thùc thi cña dù ¸n vÒ ph−¬ng diÖn tµi chÝnh. 2.1. X¸c ®Þnh c¸c dßng thu - chi 2.1.1. X¸c ®Þnh dßng chi C¸c chØ tiªu chi phÝ quan träng lµ: vèn ®Çu t− (kÓ c¶ vèn l−u ®éng), gi¸ thµnh s¶n phÈm hay dÞch vô, chi phÝ vËn hµnh (kh«ng kÓ khÊu hao), khÊu hao, c¸c kho¶n tiÒn ph¶i tr¶ nî (c¶ gèc vµ l·i) theo c¸c n¨m, c¸c kho¶n thuÕ. B¶ng 5.1. Chi phÝ söa ch÷a mÆt ®−êng «-t« Lo¹i tÇng mÆt ¸o Thêi gian gi÷a 2 kú söa Tû lÖ chi phÝ söa ch÷a (%) so víi chi phÝ ®−êng ch÷a (n¨m) x©y dùng mÆt ®−êng ban ®Çu §¹i tu Trung tu §¹i tu Trung tu Duy tu Bªt«ng nhùa chÆt 15 5 42.0 5.1 0.55 Hçn hîp ®¸ nhùa 12 4 48.7 5.1 0.98 ThÊm nhËp nhùa 10 4 49.6 8.7 1.92 §¸ d¨m 5 3 53.1 9.0 1.60 CÊp phèi sái cuéi 5 3 55.0 10.0 1.80 Bªt«ng xi-m¨ng 25 8 34.2 4.1 0.32 Trong dù ¸n x©y dùng c«ng tr×nh giao th«ng c¸c kho¶n chi chñ yÕu lµ: - vèn ®Çu t− ban ®Çu cho x©y dùng, n©ng cÊp, c¶i t¹o hay më réng tuyÕn ®−êng, c«ng tr×nh giao th«ng (xem ch−¬ng 3, môc 3.1); - chi phÝ cho khai th¸c c«ng tr×nh dù ¸n bao gåm: Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
Ch−¬ng 5. Ph©n tÝch tµi chÝnh dù ¸n x©y dùng giao th«ng 123 + chi phÝ duy tu, söa ch÷a, qu¶n lý c«ng tr×nh hµng n¨m cã thÓ x¸c ®Þnh trªn c¬ së ®Þnh møc cña c¸c c¬ quan qu¶n lý khai th¸c ®−êng (Côc §−êng bé ViÖt nam); trong tr−êng hîp cã thÓ nªn x¸c ®Þnh tuú thuéc cÊp h¹ng, lo¹i mÆt ®−êng vµ l−u l−îng vËn chuyÓn hµng n¨m; + chi phÝ söa ch÷a võa (trung tu) vµ söa ch÷a lín (®¹i tu) ®−îc x¸c ®Þnh theo dù to¸n söa ch÷a vµ thêi h¹n quy ®Þnh gi÷a 2 lÇn söa ch÷a. Riªng trong tr−êng hîp so s¸nh c¸c ph−¬ng ¸n kÕt cÊu ¸o ®−êng th× c¸c chi phÝ ®¹i tu, trung tu vµ duy tu th−êng xuyªn cã thÓ tham kh¶o chØ dÉn ë Quy tr×nh thiÕt kÕ ¸o ®−êng mÒm 22-TCN-211-93 nh− b¶ng 5.1. NÕu dù ¸n cã tæ chøc thu phÝ (phÝ cÇu ®−êng) th× thªm mét kho¶n chi n÷a lµ chi phÝ cho bé m¸y thu phÝ. Chi phÝ cho bé m¸y thu phÝ cã thÓ tÝnh trùc tiÕp tõ sè ng−êi lµm viÖc trong tr¹m thu phÝ vµ tiÒn l−¬ng cña hä hoÆc tÝnh theo phÇn tr¨m tõ doanh thu thu phÝ. 2.1.2. X¸c ®Þnh dßng thu C¸c kho¶n thu chñ yÕu lµ doanh thu hµng n¨m, gi¸ trÞ thu håi khi ®µo th¶i TSC§ trung gian vµ cuèi cïng, kho¶n thu håi vèn l−u ®éng cuèi ®êi dù ¸n. Trong dù ¸n x©y dùng c«ng tr×nh giao th«ng c¸c kho¶n thu chñ yÕu, xÐt tõ gãc ®é ph©n tÝch tµi chÝnh, lµ doanh thu tõ thu phÝ cÇu ®−êng (nÕu cã tæ chøc thu phÝ). Doanh thu n¨m thø t tc tõ thu phÝ cÇu ®−êng Bt ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc: m tc Bt = ∑ N ti Pi (5.25) i=1 trong ®ã: Nti – l−u l−îng xe lo¹i i n¨m thø t; Pi – phÝ cÇu ®−êng cho lo¹i xe thø i; m - sè lo¹i xe tÝnh to¸n. Nh− sau nµy sÏ chøng minh, trong c¸c c«ng thøc tÝnh c¸c chØ tiªu ®éng cña dù ¸n ®Çu t− nÕu ®· ph¶n ¸nh tiÒn vèn vay ®Ó ®Çu t− t¹i thêi ®iÓm chñ ®Çu t− chi vµo dù ¸n lóc ban ®Çu th× tiÒn tr¶ l·i vèn vay kh«ng ®−îc ph¶n ¸nh vµo chi phÝ, v× nh− thÕ lµ tÝnh l·i 2 lÇn. C¸c chØ tiªu thu chi trong ph©n tÝch sau thuÕ ®−îc xem xÐt cô thÓ trong 3.2.1. 2.2. X¸c ®Þnh c¸c chØ tiªu hiÖu qu¶ vµ ®¸nh gi¸ dù ¸n 2.2.1. Nhãm chØ tiªu tÜnh 2.2.1.1. ChØ tiªu chi phÝ cho mét ®¬n vÞ s¶n phÈm Cd ChØ tiªu nµy ®−îc x¸c ®Þnh b»ng tØ sè gi÷a chi phÝ vÒ vèn cè ®Þnh vµ vèn l−u ®éng trong mét n¨m trªn sè l−îng s¶n phÈm trong n¨m cña dù ¸n, ph−¬ng ¸n nµo cã chi phÝ cho mét ®¬n vÞ s¶n phÈm nhá nhÊt lµ ph−¬ng ¸n tèt nhÊt: Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
124 M«n häc: LËp vµ ph©n tÝch dù ¸n ®Çu t− x©y dùng giao th«ng 1 ⎛V.i ⎞ = ⎜ + ⎟ (5.26) C d N ⎝ 2 C n ⎠ trong ®ã: N - n¨ng suÊt hµng n¨m; V- vèn ®Çu t− cho TSC§; i- suÊt chiÕt khÊu; Cn- chi phÝ s¶n xuÊt hµng n¨m. 2.2.1.2. ChØ tiªu lîi nhuËn tÝnh cho mét ®¬n vÞ s¶n phÈm Ld ChØ tiªu nµy d−îc x¸c ®Þnh b»ng gi¸ b¸n 1 ®¬n vÞ s¶n phÈm Gd trõ ®i chi phÝ tÝnh cho mét ®¬n vÞ s¶n phÈm Cd. Ph−¬ng ¸n nµo cã chØ tiªu lîi nhuËn tÝnh cho mét ®¬n vÞ s¶n phÈm lín nhÊt lµ ph−¬ng ¸n tèt nhÊt: = − (5.27) Ld Gd C d 2.2.1.3. ChØ tiªu møc doanh lîi cña ®ång vèn ®Çu t− D ChØ tiªu nµy ®−îc x¸c ®Þnh b»ng tû sè mµ tö sè lµ lîi nhuËn cña mét n¨m ho¹t ®éng cña dù ¸n L vµ mÉu sè lµ tæng chi phÝ ®Çu t− cña dù ¸n. Ph−¬ng ¸n nµo cã chØ tiªu nµy lín nhÊt lµ ph−¬ng ¸n tèt nhÊt: L D = (5.28) + 2 V 0 V m trong ®ã: V0- vèn ®Çu t− cho TSC§ lo¹i Ýt hao mßn; Vm- vèn ®Çu t− cho TSC§ lo¹i hao mßn nhanh. 2.2.1.4. ChØ tiªu thêi h¹n thu håi vèn ®Çu t− ChØ tiªu nµy ®−îc x¸c ®Þnh b»ng tØ sè gi÷a sè vèn ®Çu t− V cho dù ¸n víi lîi nhuËn L vµ khÊu hao c¬ b¶n hµng n¨m Kn. Ph−¬ng ¸n nµo cã chØ tiªu nµy nhá nhÊt lµ ph−¬ng ¸n tèt nhÊt. V = (5.29) T k L + K n Thêi h¹n thu håi vèn ®Çu t− cßn cã thÓ lµ kho¶ng thêi gian mµ vèn ®Çu t− ®−îc trang tr¶i chØ b»ng lîi nhuËn thu ®−îc tõ dù ¸n. Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
Ch−¬ng 5. Ph©n tÝch tµi chÝnh dù ¸n x©y dùng giao th«ng 125 V = (5.30) T 0 L ¦u ®iÓm cña c¸c chØ tiªu tÜnh lµ ®¬n gi¶n phï hîp cho kh©u lËp dù ¸n tiÒn kh¶ thi hoÆc cho c¸c dù ¸n nhá, ng¾n h¹n kh«ng ®ßi hái møc chÝnh x¸c cao. 2.2.2. Nhãm chØ tiªu ®éng 2.2.2.1. Tr−êng hîp thÞ tr−êng vèn hoµn h¶o Mét thÞ tr−êng vèn ®−îc coi lµ hoµn h¶o khi nã ®¶m b¶o ®−îc c¸c ®iÒu kiÖn sau ®©y: - Nhu cÇu vÒ vèn lu«n lu«n ®−îc tháa m·n vµ kh«ng bÞ mét h¹n chÕ nµo vÒ kh¶ n¨ng cÊp vèn. - L·i suÊt ph¶i tr¶ khi vay vèn vµ l·i suÊt nhËn ®−îc khi cho vay vèn lµ b»ng nhau. - TÝnh th«ng suèt cña thÞ tr−êng vÒ mäi mÆt ®−îc ®¶m b¶o. C¸c tÝnh to¸n sau ®©y chØ ®¶m b¶o chÝnh x¸c trong tr−êng hîp thÞ tr−êng vèn hoµn h¶o. a. ChØ tiªu hiÖu sè thu chi Khi ¸p dông chØ tiªu hiÖu sè thu chi, tr−íc khi tÝnh to¸n ph¶i kiÓm tra sù ®¸ng gi¸ cña ph−¬ng ¸n sau ®ã míi lùa chän trong sè c¸c ph−¬ng ¸n ®¸ng gi¸ ®ã mét ph−¬ng ¸n tèt nhÊt. + Tr−êng hîp quy ®èØ hiÖu sè thu chi vÒ thêi ®iÓm hiÖn t¹i (NPW): lµ mét ph−¬ng ph¸p dÔ hiÓu, ®−îc sö dông réng r·i v× toµn bé thu nhËp vµ chi phÝ cña ph−¬ng ¸n trong suèt thêi kú ph©n tÝch ®−îc quy ®æi thµnh mét gi¸ trÞ t−¬ng ®−¬ng ë hiÖn t¹i (th−êng quy −íc lµ ë ®Çu thêi kú ph©n tÝch). Gi¶ sö cã mét dù ¸n tiªu biÓu víi dßng thu chi ®−îc thÓ hiÖn trong h×nh sau: B2 B1 Bt Bn-1 Bn SV Cn-1 Cn t C1 C2 Ct V0 NÕu ta ký hiÖu mäi kho¶n thu (mòi tªn chØ lªn trªn) lµ B vµ mäi kho¶n chi (mòi tªn chØ xuèng d−íi) lµ C th× tiªu chuÈn vÒ sù ®¸ng gi¸ cña ph−¬ng ¸n lµ: Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
126 M«n häc: LËp vµ ph©n tÝch dù ¸n ®Çu t− x©y dùng giao th«ng n n NPW = Bt − Ct ≥ 0 ∑ t ∑ t (5.31) t=0 ()1+i t=0 ()1+i trong ®ã: Bt - kho¶n thu ë n¨m t; Ct - chi phÝ bá ra ë n¨m t, ®©y lµ chi phÝ vËn hµnh, kh«ng kÓ khÊu hao; n - tuæi thä quy ®Þnh cña ph−¬ng ¸n; i - suÊt chiÕt khÊu. Trong c«ng thøc trªn ta thÊy r»ng thùc ra t¹i thêi ®iÓm t=0 kh«ng cã kho¶n thu nµo, chØ cã vèn ®Çu t− ban ®Çu V0. Ngoµi ra t¹i thêi ®iÓm n, trÞ sè SV ph¸t sinh kh«ng ph¶i tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña dù ¸n mµ tõ ho¹t ®éng bÊt th−êng (thanh lý tµi s¶n). NÕu ta t¸ch c¸c gi¸ trÞ V0 vµ SV ra th× dßng tiÒn cßn l¹i lµ dßng thu - chi tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña dù ¸n. TrÞ sè NPW lóc nµy cã thÓ x¸c ®Þnh theo c«ng thøc sau: n ( − ) SV NPW = + Bt Ct + (5.32a) −V 0 ∑ t n t=1 ()1+i ()1+i NÕu t¹i mçi thêi ®iÓm cã ph¸t sinh thu chi, ta lÊy thu trõ chi th× dßng tiÒn cßn l¹i lµ dßng c¸c kho¶n thu nhËp hoµn vèn N (v× C lµ chi phÝ vËn hµnh kh«ng kÓ khÊu hao nªn thu nhËp hoµn vèn N còng chÝnh b»ng lîi nhuËn L céng khÊu hao KH): B - C = L + KH = N (5.32b) C¸c dßng tiÒn cña dù ¸n lóc nµy cã d¹ng: N2 N1 Nt Nn-1 Nn SV t V0 C«ng thøc 5.32a cã thÓ viÕt l¹i thµnh: Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
Ch−¬ng 5. Ph©n tÝch tµi chÝnh dù ¸n x©y dùng giao th«ng 127 n N SV NPW = + t + (5.32c) −V 0 ∑ t n t=1 ()1+i ()1+i NÕu trÞ sè Nt lµ ®Òu ®Æn hµng n¨m (vµ b»ng N) th× c«ng thøc trªn cã thÓ viÕt l¹i thµnh: n ()1+i −1 SV NPW = + N + (5.33) −V 0 n n i()1+i ()1+i Sau khi kiÓm tra sù ®¸ng gi¸ cña c¸c ph−¬ng ¸n, ph−¬ng ¸n nµo cã trÞ sè NPW lín nhÊt lµ ph−¬ng ¸n tèt nhÊt. Khi hai ph−¬ng ¸n cã sè vèn ®Çu t− kh¸c nhau, ng−êi ta ph¶i gi¶ ®Þnh cã mét ph−¬ng ¸n ®Çu t− tµi chÝnh phô thªm vµo ph−¬ng ¸n cã vèn ®Çu t− nhá h¬n (trong thÞ tr−êng vèn hoµn h¶o NPW cña ph−¬ng ¸n ®Çu t− tµi chÝnh phô thªm b»ng 0). Khi c¸c ph−¬ng ¸n cã tuæi thä kh¸c nhau th× thêi kú tÝnh to¸n ®Ó so s¸nh ®−îc lÊy b»ng béi sè chung nhá nhÊt cña c¸c tuæi thä cña c¸c ph−¬ng ¸n. NÕu thêi kú tån t¹i cña dù ¸n ®−îc x¸c ®Þnh râ rµng, th× thêi kú ph©n tÝch ®−îc lÊy b»ng thêi kú tån t¹i ®ã. + Tr−êng hîp quy ®æi hiÖu sè thu chi vÒ thêi ®iÓm cuèi (NFW): Ph−¬ng ph¸p nµy quy ®æi tÊt c¶ c¸c kho¶n thu, chi cña dù ¸n ®−îc quy vÒ mét mèc thêi gian nµo ®ã trong t−¬ng lai (th«ng th−êng lµ cuèi thêi kú ph©n tÝch). Tiªu chuÈn ®¸ng gi¸ cña c¸c ph−¬ng ¸n lµ: n n−t n n−t NFW = − ≥ 0 (5.34) ∑Bt ()1+i ∑Ct (1+i) t=0 t=0 HoÆc lµ mét c¸ch t−¬ng tù quy ®æi c¸c c«ng thøc vÒ n¨m t−¬ng lai ta cã: n n n−t NFW = + − + SV (5.35) −V 0 ()1+i ∑()Bt Ct (1+i) t=1 vµ: n n (1+i) −1 NFW = 1 i + ()B − C + SV (5.36) −V 0 ()+ i Sau khi kiÓm tra sù ®¸ng gi¸, ph−¬ng ¸n nµo cã trÞ sè NFW lín nhÊt lµ ph−¬ng ¸n tèt nhÊt. Cßn vÒ thêi kú tÝnh to¸n còng x¸c ®Þnh gièng nh− tr−êng hîp quy ®æi vÒ thêi ®iÓm ban ®Çu (thêi ®iÓm hiÖn t¹i). + Tr−êng hîp quy ®æÞ hiÖu sè thu chi sau ®Òu hµng n¨m: NÕu c¸c trÞ sè thu chi kh«ng ®Òu ®Æn th× tr−íc hÕt ph¶i tÝnh gi¸ trÞ hiÖn t¹i cña hiÖu sè thu chi (NPW) sau ®ã theo c«ng thøc tÝnh ®æi tÝnh trÞ sè NAW. n i()1+i NAW = NPW n (5.37) ()1+i −1 Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
128 M«n häc: LËp vµ ph©n tÝch dù ¸n ®Çu t− x©y dùng giao th«ng Ph−¬ng ¸n ®¸ng gi¸ lµ ph−¬ng ¸n cã NAW > 0. Cßn ph−¬ng ¸n tèt nhÊt lµ ph−¬ng ¸n cã trÞ sè NAW lín nhÊt. NÕu c¸c trÞ sè thu chi ph¸t sinh ®Òu ®Æn hµng n¨m th× sù ®¸ng gi¸ cña c¸c ph−¬ng ¸n sÏ lµ: NAW = Btd - Ctd - CR ≥ 0 (5.38) trong ®ã: Btd - trÞ sè thu ®Òu ®Æn hµng n¨m; Ctd - trÞ sè chi ®Òu ®Æn hµng n¨m; CR - tæng sè khÊu hao c¬ b¶n hµng n¨m (ký hiÖu lµ A) vµ l·i trung b×nh hµng n¨m ph¶i tr¶ cho sè gi¸ trÞ tµi s¶n cè ®Þnh ch−a khÊu hao hÕt ë ®Çu mçi n¨m (ký hiÖu lµ R) víi gi¶ thiÕt lµ chi phÝ cho ®Çu t− ban ®Çu lµ nhê nguån vèn ®i vay vµ khÊu hao c¬ b¶n hµng n¨m sÏ ®−îc tr¶ nî hÕt. CR = A + R (5.39) A = (V-SV)/n (5.40) n i()1+i n R = i.V ct (5.41) n ∑ t ()1+i −1 t=1 ()1+i trong ®ã: Vct - gi¸ trÞ tµi s¶n cè ®Þnh cßn ch−a ®−îc tÝnh khÊu hao c¬ b¶n ë n¨m t cña ph−¬ng ¸n; t - kho¶ng c¸ch tÝnh tõ cuèi n¨m t ®Õn thêi ®lÓm b¾t ®Çu sö dông ph−¬ng ¸n. Ph−¬ng ¸n cã trÞ sè NAW lín nhÊt lµ ph−¬ng ¸n tèt nhÊt. Khi quy ®æi hiÖu sè thu chi san ®Òu hµng n¨m kh«ng ph¶i quy ®æi thêi gian tÝnh to¸n cña c¸c ph−¬ng ¸n thµnh b»ng nhau (béi sè chung nhá nhÊt) vµ nh− vËy ph¶i gi¶ ®Þnh r»ng c¸c trÞ sè thu chi lµ kh«ng thay ®æi qua c¸c thêi kú. §Ó thÊy râ c¸ch vËn dông c¸c chØ tiªu hiÖu sè thu chi ta gi¶i c¸c bµi tËp vÝ dô sau: a1. Bµi tËp vÝ dô VÝ dô 1 Dïng chØ tiªu gi¸ trÞ hiÖn t¹i hoÆc gi¸ trÞ t−¬ng lai ®Ó chän ph−¬ng ¸n ®Çu t− theo sè liÖu nh− biÓu sau: Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
Ch−¬ng 5. Ph©n tÝch tµi chÝnh dù ¸n x©y dùng giao th«ng 129 ChØ tiªu N¨m thø PA1 PA2 1. Vèn ®Çu t− ban ®Çu V 0 100 100 2. Thu nhËp hoµn vèn N 1 30 40 " 2 40 30 " 3 30 20 " 4 20 30 " 5 20 20 3. Gi¸ trÞ cßn l¹i 5 2 2 4. SuÊt chiÕt khÊu 0,1 0,1 Lêi gi¶i: B−íc 1: ViÕt c«ng thøc. V× thu nhËp hoµn vèn N lµ kh«ng ®Òu ®Æn hµng n¨m nªn ta ¸p dông c«ng thøc: n −t −n NPW = −V + + SV ∑ N t ()1+i (1+i) t=1 hoÆc: n n n−t NFW = −V + + SV ()1+i ∑ N t (1+i) t=1 B−íc 2: Thay sè. (Thay sè ®óng theo thø tù viÕt c«ng thøc.) 2 3 4 5 5 NPW1= -100 + (30/1.1 + 40/1.1 + 30/1.1 + 20/1.1 + 20/1.1 ) + 2/1.1 = 10.18 2 3 4 5 5 NPW2= -100 + (40/1.1 + 30/1.1 + 20/1.1 + 30/1.1 + 20/1.1 ) + 2/1.1 = 10.33 §èi víi NFW: 5 4 3 2 NFW1=-100*1.1 + 30*1.1 + 40*1,1 + 30*1.1 + 20*1.1 + 20 +2 =16.46 5 4 3 2 NFW2=-100*1.1 + 40*1.1 + 30*1,1 + 20*1.1 + 30*1.1 + 20 +2 =16.69 B−íc 3: So s¸nh, lùa chän. NPW1 < NPW2 hay ®èi víi NFW: NFW1 < NFW2 VËy ta chän ph−¬ng ¸n 2. Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
130 M«n häc: LËp vµ ph©n tÝch dù ¸n ®Çu t− x©y dùng giao th«ng VÝ dô 2 Dïng gi¸ trÞ hiÖn t¹i hoÆc gi¸ trÞ t−¬ng lai ®Ó chän ph−¬ng ¸n ®Çu t− theo tµi liÖu sau: ChØ tiªu PA1 PA2 1. Vèn ®Çu t− ban ®Çu 100 150 2. Thu nhËp hoµn vèn hµng n¨m 30 40 3. Gi¸ trÞ cßn l¹i 2 0 4. Tuæi thä dù ¸n 5 10 5. SuÊt chiÕt khÊu 0,12 0,12 Lêi gi¶i: Ph−¬ng ph¸p 1 B−íc 1: NhËn xÐt chung. Tuæi thä c¸c ph−¬ng ¸n kh«ng b»ng nhau, ®Ó so s¸nh chóng ta ph¶i dïng ph−¬ng ph¸p ®Çu t− bæ sung. Tr−íc hÕt, ta quy c¸c ph−¬ng ¸n vÒ cïng mét thêi h¹n tÝnh to¸n. Thêi h¹n tÝnh to¸n b»ng béi sè chung nhá nhÊt cña c¸c tuæi thä c¸c ph−¬ng ¸n ®em ra so s¸nh. Trong tr−êng hîp cô thÓ thêi h¹n tÝnh to¸n lµ: BSCNN(5;10)=10. VËy ph−¬ng ¸n 1 cã ®Çu t− bæ sung (mét lÇn). B−íc 2: LËp dßng tiÒn tÖ. ChØ tiªu N¨m PA 2 PA 1 V0 0 150 100 N vµ SV 1 40 30 2 40 30 3 40 30 4 40 30 5 40 30-100+2 6 40 30 7 40 30 8 40 30 9 40 30 10 40 30+2 B−íc 3: ViÕt c«ng thøc. Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
Ch−¬ng 5. Ph©n tÝch tµi chÝnh dù ¸n x©y dùng giao th«ng 131 n ()1+i −1 −n NPW = −V + N + SV n ()1+i i ()1+i hoÆc: n n ()1+i −1 NFW = −V 1+i + N + SV () i B−íc 4: Thay sè. 10 -1 -10 -5 -5 -10 NPW1=-100 +30*(1.12 -1)*0.12 *1.12 -100*1.12 +2*1.12 +2*1.12 =14.53 10 -1 -10 NPW2=-150 +40*(1.12 -1)*0.12 *1.12 =76 §èi víi NFW: 10 10 -1 5 5 NFW1=-100*1.12 +30*(1.12 -1)*0.12 -100*1.12 +2*1.12 +2 =43.16 10 10 -1 NFW2=-150*1.12 +40*(1.12 -1)*0.12 = 236.05 B−íc 5: So s¸nh, lùa chän: NPW1 < NPW2 hay ®èi víi NFW: NFW1 < NFW2 VËy ta chän ph−¬ng ¸n 2. Ph−¬ng ph¸p 2 NPW cña vßng ®êi 1 NPW cña vßng ®êi 2 30 30 30 30 30 30 30 30 30 22 012345678910n¨m 100 100 H×nh 5.1. Dßng tiÒn tÖ ban ®Çu cña ph−¬ng ¸n 1 ®−îc thay b»ng dßng c¸c NPW cña mçi vßng ®êi (thÓ hiÖn b»ng nÐt ®«i ) Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
132 M«n häc: LËp vµ ph©n tÝch dù ¸n ®Çu t− x©y dùng giao th«ng Tõ b−íc 2 ta lËp dßng tiÒn tÖ theo ph−¬ng ngang, sau ®ã ®èi víi ph−¬ng ¸n cã ®Çu t− bæ sung th× tr−íc hÕt tÝnh NPW hoÆc NFW ®èi víi mçi vßng ®êi. Dßng tiÒn tÖ lóc nµy ®−îc thay b»ng dßng c¸c NPW hoÆc NFW cã gi¸ trÞ b»ng nhau vµ ph¸t sinh ®Òu ®Æn t¹i c¸c thêi ®iÓm lµ thêi ®iÓm ®Çu (®èi víi NPW) vµ thêi ®iÓm cuèi (®èi víi NFW) cña tõng vßng ®êi. NPW vµ NFW cña ph−¬ng ¸n lµ NPW vµ NFW ®−îc tÝnh ®èi víi dßng tiÒn tÖ míi lËp ®−îc (h×nh 5.1). a2. ¦u nh−îc ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p chØ tiªu hiÖu sè thu chi ¦u ®iÓm: - Cã tÝnh ®Õn sù biÕn ®éng cña c¸c chØ tiªu theo thêi gian. - Cã tÝnh ®Õn gi¸ trÞ cña tiÒn tÖ theo thêi gian. - Cã thÓ tÝnh ®Õn tr−ît gi¸ vµ l¹m ph¸t th«ng qua viÖc ®iÒu chØnh c¸c chØ tiªu: doanh thu, chi phÝ vµ trÞ sè cña suÊt chiÕt khÊu. - Cã thÓ tÝnh ®Õn nh©n tè rñi ro th«ng qua møc ®é t¨ng trÞ sè cña suÊt chiÕt khÊu. - Cã thÓ so s¸nh c¸c ph−¬ng ¸n cã vèn ®Çu t− kh¸c nhau víi ®iÒu kiÖn l·i suÊt ®i vay vµ l·i suÊt cho vay b»ng nhau mét c¸ch gÇn ®óng. (Bæ sung cho ph−¬ng ¸n cã vèn ®Çu t− nhá mét ph−¬ng ¸n ®Çu t− tµi chÝnh bæ sung, vÝ dô ®i vay vèn ®Ó ho¹t ®éng trªn thÞ tr−êng vèn. Nh−ng v× l·i suÊt ®i vay vµ l·i suÊt cho vay b»ng nhau mét c¸ch gÇn ®óng nªn hiÖu sè thu chi cña ph−¬ng ¸n ®Çu t− tµi chÝnh bæ sung nµy b»ng kh«ng. Do ®ã trong tr−êng hîp thÞ tr−êng vèn hoµn h¶o kh«ng cÇn chó ý ®Õn ®iÒu kiÖn vèn ®Çu t− ban ®Çu b»ng nhau). Nh−îc ®iÓm: - ChØ b¶o ®¶m chÝnh x¸c trong tr−êng hîp thÞ tr−êng vèn hoµn h¶o, mét ®iÒu khã b¶o ®¶m trong thùc tÕ. - Khã dù b¸o chÝnh x¸c c¸c chØ tiªu cho c¶ ®êi dù ¸n. - KÕt qu¶ lùa chän ph−¬ng ¸n phô thuéc rÊt nhiÒu vµo ®é lín cña suÊt chiÕt khÊu i, viÖc x¸c ®Þnh nã rÊt khã kh¨n. - Th−êng n©ng ®ì c¸c ph−¬ng ¸n cã vèn ®Çu t− Ýt vµ ng¾n h¹n. - HiÖu qu¶ kh«ng ®−îc biÓu diÔn d−íi d¹ng tû sè, ch−a ®−îc so víi mét ng−ìng hiÖu qu¶ cã trÞ sè d−¬ng kh¸c 0. - Khi xÐt ph−¬ng ¸n bæ sung khi 2 ph−¬ng ¸n cã vèn ®Çu t− ban ®Çu kh¸c nhau ®· coi l·i suÊt cho vay vµ l·i suÊt ®i vay vµ suÊt thu lîi tèi thiÓu (suÊt chiÕt khÊu) lµ nh− nhau, mét ®iÒu kh«ng phï hîp víi thùc tÕ. VÝ dô 3 Dïng chØ tiªu NPW hoÆc NFW ®Ó so s¸nh lùa chän ph−¬ng ¸n ®Çu t− theo sè liÖu: Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
Ch−¬ng 5. Ph©n tÝch tµi chÝnh dù ¸n x©y dùng giao th«ng 133 Ph−¬ng ¸n 1 2 3 V0 150 200 300 N 100 105 110 SV 50 100 150 n 3 4 6 i 0.1 0.1 0.1 C¸c kÕt qu¶ tÝnh to¸n nh− b¶ng sau: Ph−¬ng ¸n 1 2 3 NPW 373 432 412 NFW 1172 1357 1295 b. ChØ tiªu suÊt thu lîi néi t¹i SuÊt thu lîi néi t¹i (IRR) lµ møc l·i suÊt mµ nÕu dïng nã lµm suÊt chiÕt khÊu ®Ó quy ®æi c¸c dßng tiÒn tÖ cña ph−¬ng ¸n th× gi¸ trÞ hiÖn t¹i cña thu nhËp PWB sÏ c©n b»ng víi gi¸ trÞ hiÖn t¹i cña chi phÝ PWC, nghÜa lµ NPW = 0. Hay nãi kh¸c ®i IRR lµ nghiÖm cña ph−¬ng tr×nh: n n NPW = Bt − Ct = 0 ∑ t ∑ t (5.42) t=0 ()1+IRR t=0 ()1+IRR VÒ thùc chÊt chØ sè IRR lµ suÊt thu lîi tÝnh theo c¸c kÕt sè cßn l¹i cña vèn ®Çu t− ë ®Çu c¸c thêi ®o¹n vµ khi sö dông chØ tiªu IRR nh− lµ møc sinh lîi do néi bé cña dù ¸n sinh ra ng−êi ta ®· ngÇm c«ng nhËn r»ng nh÷ng hiÖu sè thu chi d−¬ng thu ®−îc trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña dù ¸n ®Òu ®−îc ®em ®Çu t− l¹i ngay lËp tøc cho dù ¸n víi suÊt thu lîi b»ng chÝnh trÞ sè IRR, vµ ng−îc l¹i nh÷ng hiÖu sè thu chi ©m sÏ ®−îc bï ®¾p ngay b»ng nguån vèn chÞu l·i suÊt b»ng chÝnh trÞ sè IRR. VÒ b¶n chÊt IRR lµ kh¶ n¨ng cho l·i cña dù ¸n, lµ l·i suÊt lín nhÊt cã thÓ vay vèn ®Ó ®Çu t− mµ kh«ng bÞ lç. Sù ®¸ng gi¸ cña c¸c ph−¬ng ¸n lµ khi tho¶ m·n ®iÒu kiÖn sau: IRR ≥ MARR. (5.43) trong ®ã: MARR lµ suÊt thu lîi tèi thiÓu chÊp nhËn ®−îc (Minimal Attractive Rate of Return). §Ó t×m IRR, ta dïng ph−¬ng ph¸p néi suy gÇn ®óng. Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
134 M«n häc: LËp vµ ph©n tÝch dù ¸n ®Çu t− x©y dùng giao th«ng NPW NPW1 A i1 IRR i2 0C ID i NPW2 B H×nh 5.2. §å thÞ biÓu diÔn mèi quan hÖ gi÷a NPW vµ suÊt chiÕt khÊu i Trªn h×nh 5.2 ®å thÞ biÓu diÔn mèi quan hÖ gi÷a NPW vµ suÊt chiÕt khÊu i c¾t trôc hoµnh t¹i ®iÓm I. Hoµnh ®é cña I chÝnh lµ IRR. §Çu tiªn, ta cÇn ph¶i x¸c ®Þnh mét trÞ sè NPW1 d−¬ng (cµng nhá cµng tèt) t−¬ng øng víi gi¸ trÞ suÊt chiÕt khÊu lµ i1 sau ®ã ta l¹i x¸c ®Þnh mét trÞ sè NPW2 MARR). NÕu gia sè ®Çu t− cña nã IRR(∆) < MARR th× chän ph−¬ng ¸n cã vèn ®Çu t− nhá h¬n. - Tr−êng hîp cã nhiÒu ph−¬ng ¸n th× c¸c b−íc tiÕn hµnh so s¸nh lùa chän ph−¬ng ¸n Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
Ch−¬ng 5. Ph©n tÝch tµi chÝnh dù ¸n x©y dùng giao th«ng 135 ®−îc tiÕn hµnh nh− sau: l - XÕp h¹ng c¸c ph−¬ng ¸n theo thø tù t¨ng dÇn cña vèn ®Çu t− ban ®Çu. LÊy ph−¬ng ¸n sè 0 lµm ph−¬ng ¸n c¬ së tÝnh to¸n (ph−¬ng ¸n sè 0 cã vèn ®Çu t− = 0). 2 - TÝnh suÊt thu lîi néi t¹i cña gia sè ®Çu t− cña ph−¬ng ¸n l so víi ph−¬ng ¸n 0. Tøc lµ tÝnh IRR1, nÕu IRR1 MARR lóc nµy sÏ chän ph−¬ng ¸n c¬ së lµ ph−¬ng ¸n thø n. 3 - TiÕp tôc so s¸nh ph−¬ng ¸n thø n víi ph−¬ng ¸n n+l b»ng c¸ch x¸c ®Þnh chuçi tiÒn tÖ cña gia sè ®Çu t− b»ng dßng tiÒn tÖ cña ph−¬ng ¸n cã vèn ®Çu t− lín trõ ®i dßng tiÒn tÖ cña ph−¬ng ¸n cã vèn ®Çu t− nhá) sau ®ã còng x¸c ®Þnh trÞ sè IRR cña gia sè ®Çu t− nÕu IRR (∆) > MARR th× sÏ lo¹i bá ph−¬ng ¸n n vµ ph−¬ng ¸n (n+ l) sÏ ®−îc dïng lµm ph−¬ng ¸n c¬ së ®Ó tiÕp tôc so s¸nh. NÕu IRR (∆) 0 vµ i2 nhá nhÊt tho¶ m·n ®iÒu kiÖn NPW2<0, l−u ý i2 lu«n lu«n ph¶i lín h¬n i1. Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
136 M«n häc: LËp vµ ph©n tÝch dù ¸n ®Çu t− x©y dùng giao th«ng Ta chän i2=0.2 vµ i1=0.1. B−íc 2: TÝnh NPW. n (1+i) −1 −n C«ng thøc: NPW = −V + B − C + SV () n ()1+i i ()1+i Thay sè: 5 -1 -5 NPW1= -100 + (55 - 25) * (1.1 - 1) * 0.1 * 1.1 = 8.15 5 -1 -5 NPW2= -100 + (55 - 25) * (1.2 - 1) * 0.2 * 1.2 = -6.18 B−íc 3: TÝnh IRR. C«ng thøc: IRR = + ()− NPW 1 i1 i2 i1 + NPW 1 NPW 2 Thay sè: IRR=0.1+(0.2-0.1)*8.15/(8.15+6.18) =0.1541 hay: IRR = 15.41% B−íc 4: §¸nh gi¸. IRR (kh¶ n¨ng cho l·i cña dù ¸n) lín h¬n l·i suÊt tiÒn vay, vËy dù ¸n lµ ®¸ng gi¸. VÝ dô 5 Dïng chØ tiªu IRR ®Ó chän ph−¬ng ¸n ®Çu t− theo tµi liÖu sau: ChØ tiªu PA1 PA2 PA3 1. Vèn ®Çu t− ban ®Çu 100 190 190 2. Thu nhËp hoµn vèn hµng n¨m 33 35 37 3. Gi¸ trÞ cßn l¹i 0 20 20 4. Tuæi thä dù ¸n 5 10 10 5. L·i suÊt tiÒn ®i vay 0.1 0.1 0.1 Lêi gi¶i: B−íc 1: TÝnh thö Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
Ch−¬ng 5. Ph©n tÝch tµi chÝnh dù ¸n x©y dùng giao th«ng 137 Cho ph−¬ng ¸n 1: LÊy i1 = 0.15, i2 = 0.2 ta tÝnh ®−îc NPW1 = 10.62; NPW2 = -1.31 ⇒ IRR1 =0.194. Cho ph−¬ng ¸n 2: LÊy i1 = 0.15, i2 = 0.2 ta tÝnh ®−îc NPW1 = 32.77; NPW2 = -40.03 ⇒ IRR2 =0.172 Cho ph−¬ng ¸n 3: LÊy i1 = 0.15, i2 = 0.2 ta tÝnh ®−îc NPW1 = 45.06; NPW2 = -31.65 ⇒ IRR3 = 0.179 Râ rµng c¶ IRR2 vµ IRR3 ®Òu nhá h¬n IRR1 trong khi V1 l¹i nhá h¬n V2 vµ V3. VËy ®Ó so s¸nh c¸c PA trªn ta ph¶i dïng ph−¬ng ph¸p gia sè ®Çu t−. B−íc 2: LËp dßng tiÒn tÖ C¸c ph−¬ng ¸n cã tuæi thä kh¸c nhau nªn ta ph¶i ®Çu t− bæ sung. Thêi h¹n tÝnh to¸n ë ®©y lµ 10 n¨m. N¨m PA3 PA 2 PA 1 ∆1 (PA2-PA1) ∆2 (PA3-PA1) 0 -190 -190 -100 -90 -90 1 37 35 33 2 4 2 37 35 33 2 4 3 37 35 33 2 4 4 37 35 33 2 4 5 37 35 33-100 2+100 4+100 6 37 35 33 2 4 7 37 35 33 2 4 8 37 35 33 2 4 9 37 35 33 2 4 10 37+20 35+20 33 2+20 4+20 B−íc 3: TÝnh IRR cña c¸c gia sè ®Çu t− Cho ∆1: LÊy i1 = 0.08, i2 = 0.1 ta cã: Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
138 M«n häc: LËp vµ ph©n tÝch dù ¸n ®Çu t− x©y dùng giao th«ng 10 10 5 10 NPW1= -90 + 2*(1.08 -1)/(0.08*1.08 ) + 100/1.08 + 20/1.08 = 0.742; t−¬ng tù: 10 10 5 10 NPW2=-90 + 2*(1.1 -1)/(0.1*1.1 ) + 100/1.1 + 20/1.1 = -7.91 VËy IRR cña ∆1 tÝnh ra lµ: IRR(∆1) = 0.08+0.02*0.742/(0.742+7.91) = 0.0817 nhá h¬n so víi l·i suÊt tiÒn vay 0.1. VËy PA2 bÞ lo¹i bá so víi PA1. Cho ∆2: LÊy i1 = 0.1, i2 = 0.15 ta cã: 10 10 5 10 NPW1= -90 + 4*(1.1 -1)/(0.1*1.1 ) + 100/1.1 + 20/1.1 = 4.381. T−¬ng tù: 10 10 5 10 NPW2= -90 + 4*(1.15 -1)/(0.15*1.15 ) + 100/1.15 + 20/1.15 = -15.264. VËy IRR cña ∆2 tÝnh ra lµ IRR(∆2) = 0.1+0.05*4.381/(4.381+15.264) = 0.111 lín h¬n so víi l·i suÊt tiÒn vay 0.1. VËy PA1 bÞ lo¹i bá so víi PA3. Hay nãi kh¸c ®i ta chän PA3. L−u ý: Trong mäi t×nh huèng ta lu«n lu«n cã: NPW2=NPW1+ NPW∆ NÕu IRR∆ lín h¬n l·i suÊt tiÒn vay th× NPW∆ lín h¬n 0. Do ®ã PA chän ®−îc tõ ph−¬ng ph¸p dùa vµo chØ tiªu IRR lu«n lu«n lµ ph−¬ng ¸n cã NPW lín h¬n. Suy ra trong mét tËp hîp c¸c ph−¬ng ¸n ®Çu t− ta lùa chän ph−¬ng ¸n tèt nhÊt b»ng chØ tiªu IRR th× ph−¬ng ¸n nµy lu«n lu«n lµ ph−¬ng ¸n cã NPW lµ lín nhÊt. b2. ¦u nh−îc ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p suÊt thu lêi néi t¹i ¦u ®iÓm: - Cã tÝnh ®Õn sù biÕn ®éng cña c¸c chØ tiªu theo thêi gian vµ tÝnh to¸n cho c¶ ®êi dù ¸n. - HiÖu qu¶ ®−îc biÓu diÔn d−íi d¹ng sè t−¬ng ®èi vµ cã thÓ so víi mét chØ sè hiÖu qu¶. - TrÞ sè IRR ®−îc x¸c ®Þnh tõ néi bé ph−¬ng ¸n mét c¸ch kh¸ch quan vµ do ®ã tr¸nh ®−îc viÖc x¸c ®Þnh suÊt chiÕt khÊu rÊt khã chÝnh x¸c nh− khi dïng chØ tiªu NPW. - Cã thÓ tÝnh ®Õn tr−ît gi¸ vµ l¹m ph¸t b»ng c¸ch thay ®æi c¸c chØ tiªu cña dßng thu chi qua c¸c n¨m. - Th−êng ®−îc dïng phæ biÕn trong kinh doanh. Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
Ch−¬ng 5. Ph©n tÝch tµi chÝnh dù ¸n x©y dùng giao th«ng 139 - Gióp ta cã thÓ t×m ®−îc ph−¬ng ¸n tèt nhÊt theo c¶ 2 chØ tiªu hiÖu qu¶ NPW vµ IRR trong c¸c ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh. Nh−îc ®iÓm: - Ph−¬ng ph¸p nµy chØ cho kÕt qu¶ chÝnh x¸c víi ®iÒu kiÖn thÞ tr−êng vèn hoµn h¶o. - Khã −íc l−îng chÝnh c¸c chØ tiªu cho c¶ ®êi dù ¸n. - Ph−¬ng ph¸p nµy n©ng ®ì c¸c c¸c dù ¸n Ýt vèn ®Çu t−, ng¾n h¹n, cã tû suÊt doanh lîi cao so víi c¸c dù ¸n tuy cÇn nhiÒu vèn, dµi h¹n, cã tû suÊt sinh lêi thÊp nh−ng hiÖu sè thu chi c¶ ®êi dù ¸n (sè tuyÖt ®èi) cao, nÕu chØ dùa vµo c¸c chØ tiªu IRR mét c¸ch thuÇn tuý. - §· gi¶ ®Þnh c¸c hiÖu sè thu chi d−¬ng qua c¸c n¨m (thu nhËp hoµn vèn N) ®−îc ®Çu t− l¹i ngay vµo ph−¬ng ¸n víi suÊt chiÕt khÊu b»ng chÝnh trÞ sè IRR cÇn t×m. §iÒu nµy kh«ng phï hîp víi thùc tÕ nÕu IRR t×m ra qu¸ lín. - ViÖc tÝnh to¸n trÞ sè IRR phøc t¹p nhÊt lµ khi dßng tiÒn tÖ ®æi dÊu nhiÒu lÇn. b3. Ph−¬ng ph¸p dïng chØ tiªu suÊt thu lîi tÝnh 2 lÇn Khi IRR t×m ®−îc qu¸ lín sÏ kh«ng ph¶n ¸nh ®óng t×nh h×nh thùc tÕ v× ta ®· gi¶ ®Þnh r»ng c¸c trÞ sè thu nhËp hoµn vèn d−¬ng ®−îc ®Çu t− l¹i ngay vµo ph−¬ng ¸n ®ang xÐt víi suÊt chiÕt khÊu ®óng b»ng IRR qu¸ lín ®ã. Trong tr−êng hîp nµy cÇn ®iÒu chØnh l¹i kÕt qu¶ tÝnh to¸n IRR b»ng c¸ch tÝnh chØ tiªu suÊt thu lîi tÝnh 2 lÇn E. Ph−¬ng ph¸p nµy còng gi¶i quyÕt ®−îc tr−êng hîp dßng tiÒn tÖ ®æi dÊu nhiÒu lÇn vµ IRR cã nhiÒu nghiÖm. - Tù chän mét suÊt thu lîi t¸i ®Çu t− ikn theo kinh nghiÖm, cã thÓ b»ng møc doanh lîi trung b×nh thùc tÕ ®· ®¹t ®−îc cña doanh nghiÖp. - TÝnh gi¸ trÞ t−¬ng lai cña c¸c hiÖu sè thu chi qua c¸c n¨m (kh«ng kÓ vèn ®Çu t− ban ®Çu): n n−t FW = N ∑N t ()1+ikn t=1 - X¸c ®Þnh E tõ ph−¬ng tr×nh: FW N −V = 0 ()1+E n FW ⇒ E = n N −1 (5.45) V Cã thÓ coi suÊt thu lîi tÝnh 2 lÇn E lµ suÊt thu lîi ngo¹i lai ERR (External Rate of n Return) v× ph−¬ng tr×nh trªn t−¬ng ®−¬ng víi ph−¬ng tr×nh: FWN = V (1+ E) hay nãi kh¸c ®i ERR lµ suÊt chiÕt khÊu lµm c©n b»ng gi¸ trÞ t−¬ng lai cña vèn ®Çu t− ban ®Çu vµ gi¸ trÞ t−¬ng Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
140 M«n häc: LËp vµ ph©n tÝch dù ¸n ®Çu t− x©y dùng giao th«ng lai cña c¸c hiÖu sè thu chi qua c¸c n¨m ®−îc tÝnh to¸n víi suÊt chiÕt khÊu tù cho tõ bªn ngoµi ikn. VÝ dô 6 TÝnh ERR vµ ®¸nh gi¸ dù ¸n biÕt r»ng: V=200; N=56; SV=40; n=5 n¨m vµ MARR=0.08. Lêi gi¶i: TÝnh IRR: LÊy i1 = 0.1; i2 = 0.2 ta tÝnh ®−îc: NPW1 = 37.12; NPW2 = -16.45 vµ tõ ®ã tÝnh ra IRR = 0.17 TÝnh ERR: 5 FWN = 56 x (1.08 - 1)/0.08 + 40 = 368.53 368.53 ERR = 5 −1 = 0.13 200 V× 0.13 > 0.08 nªn ph−¬ng ¸n lµ ®¸ng gi¸. c. ChØ tiªu tû sè thu chi (Tû sè lîi Ých / chi phÝ) Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch dùa trªn tû sè B/C ®−îc sö dông phæ biÕn ®èi víi c¸c dù ¸n phôc vô c«ng céng, c¸c dù ¸n mµ Nhµ n−íc kh«ng ®Æt ra môc tiªu hµng ®Çu lµ lîi nhuËn. Tû sè lîi Ých - chi phÝ (B/C) lµ tû sè gi÷a gi¸ trÞ t−¬ng ®−¬ng cña lîi Ých trªn gi¸ trÞ t−¬ng ®−¬ng cña chi phÝ. C¸c gi¸ trÞ t−¬ng ®−¬ng nµy cã thÓ lµ PW, AW hay FW (gi¸ trÞ FW Ýt ®−îc sö dông nhÊt). C«ng thøc th«ng th−êng nhÊt cña chØ tiªu tû sè thu chi cã thÓ biÓu diÔn nh− sau : n n B = Bt Ct (5.46) C ∑ t ∑ t t=0 ()1+i t=0 ()1+i Víi c¸c dù ¸n (c¬ héi ®Çu t−) khi tû sè B/C > l th× dù ¸n ®ã ®−îc coi lµ ®¸ng gi¸ vÒ mÆt kinh tÕ. So s¸nh c¸c ph−¬ng ¸n khi sö dông chØ tiªu B/C còng t−¬ng tù nh− ®èi víi chØ tiªu IRR. NghÜa lµ còng sö dông nguyªn t¾c ph©n tÝch theo gia sè ®Çu t−. Tr−êng hîp hai ph−¬ng ¸n cã sè vèn ®Çu t− ban ®Çu b»ng nhau vµ ®· quy vÒ cïng mét thêi h¹n tÝnh to¸n th× ph−¬ng ¸n nµo cã tû sè B/C lín h¬n lµ ph−¬ng ¸n tèt h¬n. NÕu vèn ®Çu t− Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
Ch−¬ng 5. Ph©n tÝch tµi chÝnh dù ¸n x©y dùng giao th«ng 141 kh¸c nhau th× ph¶i so s¸nh theo gia sè ®Çu t−. NÕu B/C (∆) > l th× ph−¬ng ¸n cã vèn ®Çu t− lín h¬n sÏ lµ ph−¬ng ¸n tèt nhÊt; vµ ng−îc l¹i khi B/C(∆) < l th× ph−¬ng ¸n cã vèn ®Çu t− nhá h¬n sÏ lµ ph−¬ng ¸n tèt nhÊt. Khi tû sè B/C cã c¸c dÊu kh¸c nhau th× viÖc lùa chän ph−¬ng ¸n cã vèn ®Çu t− lín h¬n chØ khi mÉu sè cña tû sè B/C < l mang dÊu ©m (C<0). Tr−êng hîp cã nhiÒu ph−¬ng ¸n cïng so s¸nh lùa chän theo tr×nh tù nh− ®· tr×nh bµy ®èi víi viÖc sö dông chØ tiªu IRR. Ngoµi c«ng thøc trªn, ng−êi ta cã thÓ cã c¸c c¸ch kh¸c ®Ó tÝnh chØ sè nµy: B B − C = td td (5.47) C K B PW (B) = (5.48) C PW (Ctd + K) B B = td (5.49) C Ctd + K B PW (B − C ) = td td (5.50) C PW (K) trong ®ã: Btd - kho¶n thu ®Òu hµng n¨m; Ctd - chi phÝ vËn hµnh ®Òu hµng n¨m (kh«ng cã khÊu hao); K - chi phÝ ®Òu hµng n¨m t−¬ng ®−¬ng ®Ó hoµn l¹i vèn ®Çu t− ban ®Çu vµ tr¶ l·i vay víi gi¶ ®Þnh lµ chñ ®Çu t− ph¶i vay vèn ®Ó kinh doanh vµ tiÒn khÊu hao ®−îc ®em tr¶ nî ngay hµng n¨m. TrÞ sè K cã thÓ x¸c ®Þnh nh− CR theo c«ng thøc 5.39. PW nghÜa lµ hiÖn gi¸ (gi¸ trÞ hiÖn t¹i t−¬ng ®−¬ng). d. ChØ tiªu thêi gian hoµn vèn tÝnh b»ng ph−¬ng ph¸p hiÖn gi¸ Thêi gian hoµn vèn tÝnh b»ng ph−¬ng ph¸p hiÖn gi¸ Thv lµ thêi gian mµ kÓ tõ ®ã trë ®i hiÖu sè thu chi qui vÒ thêi ®iÓm hiÖn t¹i trë nªn kh«ng ©m. Hay nãi kh¸c ®i thêi gian hoµn vèn tÝnh b»ng ph−¬ng ph¸p hiÖn gi¸ lµ nghiÖm cña ph−¬ng tr×nh NPW = 0 ®èi víi Èn sè lµ thêi k× tÝnh to¸n. Gi¶i ph−¬ng tr×nh trªn kh«ng ®¬n gi¶n. Th«ng th−êng ng−êi ta dïng ph−¬ng ph¸p gÇn ®óng. Cã c¸c ph−¬ng ph¸p gÇn ®óng lµ ph−¬ng ph¸p céng dån vµ ph−¬ng ph¸p trõ dÇn. VÒ b¶n chÊt 2 ph−¬ng ph¸p nµy gièng nhau. Sau ®©y lµ néi dung cña ph−¬ng ph¸p céng dån: Dïng kü thuËt hiÖn gi¸ ta qui dßng thu nhËp hoµn vèn vÒ thêi ®iÓm ban ®Çu råi céng dån dÇn dÇn c¸c gi¸ trÞ hiÖn t¹i t−¬ng ®−¬ng ®ã l¹i cho ®Õn khi nµo gi¸ trÞ tÝch lòy c©n b»ng víi vèn Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
142 M«n häc: LËp vµ ph©n tÝch dù ¸n ®Çu t− x©y dùng giao th«ng ®Çu t− ban ®Çu ®· bá ra. Thêi gian tÝnh tõ thêi ®iÓm ban ®Çu ®Õn thêi ®iÓm c©n b»ng võa t×m ra chÝnh lµ Thv. Ta vËn dông ph−¬ng ph¸p luËn trªn ®Ó gi¶i bµi tËp sau: VÝ dô 7 Hai ph−¬ng ¸n ®Çu t− cã tµi liÖu nh− sau. Dïng chØ tiªu thêi gian hoµn vèn tÝnh b»ng ph−¬ng ph¸p hiÖn gi¸ ®Ó chän. ChØ tiªu N¨m thø PA1 PA2 1. Vèn ®Çu t− 0 95 100 2. KhÊu hao + l·i 1 40 30 " 2 40 30 " 3 20 40 " 4 30 20 " 5 20 20 3. SuÊt chiÕt khÊu 10% 10% Lêi gi¶i: B−íc 1: Lý luËn chung. Dïng kü thuËt hiÖn gi¸ ta quy dßng thu nhËp vÒ thêi ®iÓm ban ®Çu råi céng dån chóng l¹i ®Õn khi nµo hiÖn gi¸ dßng thu nhËp c©n b»ng víi vèn ®Çu t− ban ®Çu ®· bá ra th× thêi gian tÝnh ®Õn thêi ®iÓm ®ã lµ thêi gian hoµn vèn tÝnh b»ng ph−¬ng ph¸p hiÖn gi¸ cña ph−¬ng ¸n ®Çu t−. B−íc 2: LËp b¶ng. -t C«ng thøc quy ®æi thu nhËp n¨m thø t vÒ thêi ®iÓm ban ®Çu lµ: Nt(1+i) , ta cã hiÖn gi¸ dßng thu nhËp nh− b¶ng sau: ChØ tiªu N¨m PA 1 PA 2 thø dßng tiÒn hiÖn gi¸ céng dån dßng tiÒn hiÖn gi¸ céng dån V0 0 -95 -95 -95 -100 -100 -100 N 1 40 36.364 36.364 30 27.873 27.873 2 40 33.056 69.420 30 24.792 52.065 3 20 15.026 84.446 40 30.052 82.117 4 30 20.496 104.492 20 13.664 95.781 5 20 20 12.418 108.199 Thv Gi÷a n¨m 3 vµ n¨m 4 Gi÷a n¨m 4 vµ n¨m 5 Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
Ch−¬ng 5. Ph©n tÝch tµi chÝnh dù ¸n x©y dùng giao th«ng 143 B−íc 3: TÝnh cô thÓ thêi gian hoµn vèn. Nh×n vµo b¶ng ta thÊy thêi gian hoµn vèn cña ph−¬ng ¸n 1 vµo kho¶ng gi÷a n¨m thø 3 vµ n¨m thø 4, cña ph−¬ng ¸n 2 vµo kho¶ng gi÷a n¨m thø 4 vµ n¨m thø 5. §Ó tÝnh cô thÓ thêi gian ®Õn sè th¸ng ta dïng ph−¬ng ph¸p néi suy (h×nh 5.3). 104 95 84 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 th¸ng trong n¨m H×nh 5.3. S¬ ®å néi suy sè th¸ng cô thÓ cho ph−¬ng ¸n 1 Ph−¬ng ¸n 1 cã sè th¸ng cô thÓ lµ: 12 th¸ng x (95 - 84.446)/(104.492 - 84.446) ≈ 6 th¸ng Ph−¬ng ¸n 2 cã sè th¸ng cô thÓ lµ: 12 th¸ng x (100 – 95.781)/(108.199 – 95.781) ≈ 4 th¸ng B−íc 4: So s¸nh, lùa chän. Thêi gian hoµn vèn cña ph−¬ng ¸n 1 lµ 3 n¨m 6 th¸ng. Thêi gian hoµn vèn cña ph−¬ng ¸n 2 lµ 4 n¨m 4 th¸ng. Ta cã: Thv1<Thv2 , vËy ta chän ph−¬ng ¸n 1. 2.2.2.2. Tr−êng hîp thÞ tr−êng vèn kh«ng hoµn h¶o - Trong thÞ tr−êng vèn kh«ng hoµn h¶o l·i suÊt ®i vay i®v kh¸c (lín h¬n) l·i suÊt cho vay icv. - Thêi ®iÓm mèc ®Ó quy dÉn chi phÝ ®−îc lÊy lµ thêi ®iÓm cuèi. - CÇn ph©n biÖt 2 tr−êng hîp ®−îc phÐp vµ kh«ng ®−îc phÐp ®iÒu hoµ c¸c gi¸ trÞ hiÖu sè thu chi (thu nhËp hoµn vèn) kh¸c dÊu ph¸t sinh t¹i c¸c thêi ®iÓm liÒn nhau. Trong tr−êng hîp thÞ tr−êng vèn kh«ng hoµn h¶o ng−êi ta th−êng sö dông chØ tiªu NFW hoÆc chØ tiªu CRR. a. Ph−¬ng ph¸p dïng chØ tiªu NFW Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
144 M«n häc: LËp vµ ph©n tÝch dù ¸n ®Çu t− x©y dùng giao th«ng + Tr−êng hîp kh«ng ®−îc phÐp ®iÒu hoµ Tr−êng hîp nµy nghÜa lµ nÕu cã mét n¨m bÊt kú t nµo ®ã bÞ lç ta kh«ng ®−îc dïng tiÒn l·i cña n¨m tr−íc t-1 ®Ó bï mµ ph¶i ®i vay tiÒn bªn ngoµi víi l·i suÊt ®i vay (i®v) ®Ó bï vµo. Cßn tiÒn l·i cña n¨m t' bÊt kú nµo ®ã sÏ ®−îc ®em ®Çu t− tµi chÝnh víi l·i suÊt cho vay icv. Ta cã c«ng thøc tÝnh NFW: NFW = NFW(icv) + NFW(i®v) (5.51) NghÜa lµ hiÖu sè thu chi quy vÒ thêi ®iÓm t−¬ng lai cña c¶ dù ¸n b»ng tæng ®¹i sè cña hiÖu sè thu chi quy vÒ thêi ®iÓm t−¬ng lai cña dßng thu nhËp hoµn vèn d−¬ng víi l·i suÊt cho vay NFW(icv) vµ hiÖu sè thu chi cña dßng thu nhËp hoµn vèn ©m víi l·i suÊt ®i vay NFW(i®v). + Tr−êng hîp ®−îc phÐp ®iÒu hoµ Tr−êng hîp nµy ng−îc l¹i víi tr−êng hîp trªn, nghÜa lµ ®−îc phÐp dïng tiÒn l·i c¸c n¨m tr−íc bï cho kho¶n lç hiÖn t¹i. Bëi v× ®−îc phÐp ®iÒu hoµ nh− trªn nªn ta kh«ng thÓ t¸ch biÖt 2 dßng tiÒn víi 2 lo¹i l·i suÊt nh− c«ng thøc 5.51. Ta ph¶i tÝnh dÇn dÇn vÒ t−¬ng lai (theo biÓu ®å dßng tiÒn lµ tõ tr¸i sang ph¶i) khi nµo dßng tiÒn (sau khi ®· bï trõ) mang dÊu ©m th× ph¶i dïng l·i suÊt ®i vay, khi nµo dßng tiÒn (sau khi ®· bï trõ) mang dÊu d−¬ng th× dïng l·i suÊt cho vay. ChÝnh v× ph¶i tÝnh dÇn vÒ t−¬ng lai nªn trong tr−êng hîp nµy ta kh«ng thÓ tÝnh ®−îc chØ tiªu NPW. VÝ dô 8 So s¸nh c¸c ph−¬ng ¸n sau: Ph−¬ng ¸n t=0 t=1 t=2 t=3 t=4 1 -330 +200 +200 +90 +80 2 -210 +20 +20 +200 +250 3 -240 +360 +360 -200 -200 (Víi: i®v = 0.1; icv = 0.05) Ta tÝnh to¸n gi¸ trÞ t−¬ng lai cña dßng tiÒn (kÓ c¶ vèn ®Çu t− ban ®Çu - thêi ®iÓm t=0) dÇn dÇn tõ thêi ®iÓm ®Çu ®Õn thêi ®iÓm cuèi, ë thêi ®iÓm nµo trÞ sè cña nã d−¬ng th× ta ¸p dông icv ng−îc l¹i, ©m th× ta ¸p dông i®v. Trong vÝ dô trªn ta cã, víi ph−¬ng ¸n 1: FW0 = -330 FW1 = -330 x 1.1 + 200 = -163 FW2 = -163 x 1.1 + 200 = 20.7 FW3 = 20.7 x 1.05 + 90 = 111.74 Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
Ch−¬ng 5. Ph©n tÝch tµi chÝnh dù ¸n x©y dùng giao th«ng 145 NFW1 = FW4 = 111.74 x 1.05 + 80 = 197.32 T−¬ng tù ta tÝnh cho c¸c ph−¬ng ¸n 2 vµ 3 råi so s¸nh. b. C¸ch gi¶i dïng chØ tiªu suÊt thu lîi hçn hîp CRR (Composit Rate of Return) §iÒu kiÖn ®¸ng gi¸ khi dïng chØ tiªu CRR: CRR - max(i®v, icv) ≥ 0 (5.52) SuÊt thu lîi hçn hîp CRR lµ suÊt chiÕt khÊu ©m ®−îc dïng ®Ó chiÕt khÊu dßng hiÖu sè thu chi ©m (thay cho i®v) cïng víi suÊt chiÕt khÊu d−¬ng icv chiÕt khÊu dßng hiÖu sè thu chi d−¬ng ®Ó sao cho gi¸ trÞ t−¬ng lai cña c¶ dù ¸n b»ng 0, nghÜa lµ NFW(CRR, icv) = 0 hay FW(CRR) + FW(icv) = 0. Danh tõ hçn hîp lµ ®Ó chØ râ ph¶i sö dông hçn hîp 2 suÊt chiÕt khÊu ®Ó tÝnh to¸n. SuÊt chiÕt khÊu icv cã tÝnh chÊt ngo¹i lai, cßn CRR th× ®−îc rót ra tõ néi t¹i ph−¬ng ¸n nh−ng ph¶i kÕt hîp víi suÊt chiÕt khÊu cho tr−íc icv. B¶n chÊt cña viÖc t×m CRR nghÜa lµ: ta ®· biÕt l·i suÊt t¸i ®Çu t− ®èi víi dßng hiÖu sè thu chi d−¬ng lµ icv, vËy ta cã thÓ vay tiÒn ®Ó ®Çu t− (vµ bï trõ cho nh÷ng hiÖu sè thu chi ©m) qua c¸c n¨m víi l·i suÊt tèi ®a CRR lµ bao nhiªu th× kh«ng bÞ lç. Ta tÝnh to¸n ®èi víi vÝ dô 8: + Tr−êng hîp kh«ng ®−îc phÐp ®iÒu hoµ: 4 PA 1: FW(CRR1) = -330(1+CRR1) 3 2 FW(icv) = 200 x 1.05 + 200 x 1.05 + 90 x 1.05 + 80 = 626.53 4 ⇒ NFW = -330(1+ CRR1) + 626.53 = 0 ⇒ CRR1 = 0.1738 PA 2: T−¬ng tù ta cã: 4 3 2 -210(1 + CRR2) + 20 x 1.05 + 20 x 1.05 + 200 x 1.05 + 250 = 0 ⇒ CRR2 = 0.2454 4 3 2 PA 3: -240(1 + CRR3) - 200(1 + CRR3) - 300 + 360 x 1.05 + 360 x 1.05 = 0 ⇒ CRR3 = 0.059 KÕt luËn: PA 1 vµ PA 2 lµ ®¸ng gi¸ cßn PA 3 lµ kh«ng ®¸ng gi¸ do: CRR3 = 0.059 < 0.1 = i®v. Ta cã thÓ chän ph−¬ng ¸n tèt nhÊt kÕt hîp víi chØ tiªu NFW ®· tÝnh ë trªn. Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
146 M«n häc: LËp vµ ph©n tÝch dù ¸n ®Çu t− x©y dùng giao th«ng + Tr−êng hîp ®−îc phÐp ®iÒu hoµ: Tr−êng hîp kh«ng ®−îc phÐp ®iÒu hoµ ®Ó tÝnh CRR ta buéc ph¶i tÝnh dÇn dÇn tõ cuèi dßng tiÒn (tõ t−¬ng lai ng−îc vÒ hiÖn t¹i) víi gi¶ ®Þnh NFW(CRR, icv) = 0 hay FW(CRR) + FW(icv) = 0. Víi PA 1 vµ 2 dßng tiÒn tÖ chØ cã mét sè ©m ë thêi ®iÓm t = 0 vµ sau ®ã hoµn toµn lµ sè d−¬ng. Trong tr−êng hîp nµy trong qu¸ tr×nh tÝnh to¸n sÏ kh«ng xuÊt hiÖn mét t¸i ®Çu t− trung gian víi suÊt chiÕt khÊu d−¬ng icv do ®ã trÞ sè CRR ®ang cÇn t×m trïng víi trÞ sè cña suÊt thu lîi néi t¹i IRR. TÝnh t−¬ng tù nh− c¸ch tÝnh ®Ó t×m IRR ta ®−îc: CRR1 = IRR1 = 0.3239; vµ CRR2 = IRR2 = 0.2919. Víi ph−¬ng ¸n 3 c¸ch tÝnh CRR3 lµ ph¶i tÝnh to¸n tõ cuèi dßng tiÒn tÖ: KÕt sè ®Çu t− cña ph−¬ng ¸n t¹i thêi ®iÓm cuèi FW4 chÝnh b»ng NFW cña c¶ ®êi dù ¸n vµ b»ng 0 (tõ ®Þnh nghÜa CRR). VËy ta cã: FW4 = 0 = FW3 x icv - N3 ⇒ FW3 x 1.05 - 300 = 0 ⇒ FW3 = 285.71 T−¬ng tù: 285.71 = FW3 = FW2 x 1.05 -200 ⇒ FW2 = 462.59 462.59 = FW2 = FW1 x 1.05 +360 ⇒ FW1 = 97.7 97.7 = FW1 = FW0 x (1+CRR3) + 360 FW0 = -240 ⇒ CRR3 = 0.0929. KÕt luËn: Râ rµng ngay c¶ trong tr−êng hîp ®−îc bï trõ th× suÊt thu lîi hçn hîp t×m ra cho PA 3 còng nhá h¬n i®v , do ®ã PA 3 kh«ng ®¸ng gi¸. 2.3. Ph©n tÝch hoµ vèn 2.3.1. Kh¸i niÖm Chi phÝ s¶n xuÊt ra s¶n phÈm cã thÓ chia lµm 2 lo¹i: chi phÝ bÊt biÕn vµ chi phÝ kh¶ biÕn. Chi phÝ bÊt biÕn C gåm: - Mét bé phËn cña chi phÝ qu¶n lý nh− chi phÝ qu¶n trÞ hµnh chÝnh, l−¬ng bé phËn gi¸n tiÕp Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
Ch−¬ng 5. Ph©n tÝch tµi chÝnh dù ¸n x©y dùng giao th«ng 147 - KhÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh. - L−¬ng c«ng nh©n tr¶ theo thêi gian hoÆc l−¬ng tèi thiÓu ph¶i tr¶ hµng n¨m dï dù ¸n ho¹t ®éng hay kh«ng ho¹t ®éng. - C¸c kho¶n trõ dÇn hµng n¨m ®Ó båi hoµn l¹i chi phÝ tiÒn s¶n xuÊt (vÝ dô chi phÝ thµnh lËp doanh nghiÖp) theo quy ®Þnh cña §iÒu lÖ qu¶n lý ®Çu t− vµ x©y dùng. - C¸c kho¶n thuÕ cè ®Þnh hµng n¨m. - C¸c kho¶n tiÒn thuª bÊt ®éng s¶n cè ®Þnh hµng n¨m. - TiÒn tr¶ l·i nî trung vµ dµi h¹n cè ®Þnh hµng n¨m. - Chi phÝ duy tu b¶o d−ìng theo kÕ ho¹ch cè ®Þnh hµng n¨m. Chi phÝ kh¶ biÕn B = Bd x S gåm: (S - s¶n l−îng) - Chi phÝ nguyªn vËt liÖu chÝnh vµ phô. - Chi phÝ n¨ng l−îng. - Chi phÝ sö dông MMTB phÇn phô thuéc vµo khèi l−îng s¶n phÈm. - Chi phÝ cho c«ng nh©n s¶n xuÊt theo l−¬ng kho¸n s¶n phÈm. - TiÒn tr¶ l·i vay ng¾n h¹n. Doanh thu D hoÆc chi phÝ F D F=B + C Dh B C 0 Sh S H×nh 5.4. §iÓm hßa vèn l·i lç S¶n l−îng hoµ vèn Sh lµ sè l−îng s¶n phÈm (tÝnh theo hiÖn vËt) cña dù ¸n ph¶i s¶n xuÊt trong mét thêi ®o¹n (th−êng lµ n¨m) võa ®ñ ®Ó trang tr¶i mäi chi phÝ cho s¶n xuÊt (kÓ c¶ thuÕ) vµ ch−a cã lîi nhuËn. Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
148 M«n häc: LËp vµ ph©n tÝch dù ¸n ®Çu t− x©y dùng giao th«ng Trong tr−êng hîp nµy doanh nghiÖp tuy kh«ng thu ®−îc lîi nhuËn nh−ng vÉn cã tiÒn ®Ó trang tr¶i chi phÝ bÊt biÕn vµ chi phÝ kh¶ biÕn, do ®ã vÉn ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ x· héi nhÊt ®Þnh, thÓ hiÖn ë chç b¶o ®¶m viÖc lµm vµ tiÒn l−¬ng cho bé phËn gi¸n tiÕp còng nh− cho c«ng nh©n s¶n xuÊt t−¬ng øng víi s¶n l−îng hoµ vèn. C = (5.51) S h − Gd Bd trong ®ã: Gd - gi¸ b¸n mét ®¬n vÞ s¶n phÈm; Bd - biÕn phÝ tÝnh cho 1 ®¬n vÞ s¶n phÈm; C - ®Þnh phÝ tÝnh cho c¶ n¨m. Doanh thu hoµ vèn Dh lµ gi¸ trÞ s¶n l−îng tÝnh b»ng tiÒn t−¬ng øng víi s¶n l−îng hoµ vèn, víi doanh thu nµy dù ¸n chØ võa ®ñ ®Ó trang tr¶i mäi chi phÝ vµ ch−a cã l·i. C C = = (5.52) Dh 1− B D 1− Bd Gd trong ®ã: B - biÕn phÝ tÝnh cho c¶ n¨m; D – doanh thu tÝnh cho c¶ n¨m. 2.3.2. C¸c lo¹i ®iÓm hoµ vèn 1. §iÓm hoµ vèn t×m ®−îc ë ®å thÞ 5.4 ®−îc gäi lµ ®iÓm hoµ vèn l·i lç. 2. Trong mét n¨m nµo ®ã ®ang bÞ xem xÐt, dù ¸n b¾t ®Çu cã kh¶ n¨ng tr¶ nî khi doanh thu ®· ®ñ ®Ó båi hoµn chi phÝ kh¶ biÕn vµ chi phÝ bÊt biÕn mµ trong ®ã ch−a kÓ khÊu hao K. Khi doanh thu lín h¬n møc nµy th× dù ¸n b¾t ®Çu nhËn ®−îc khÊu hao vµ do ®ã bÊt ®Çu cã kh¶ n¨ng dïng tiÒn khÊu hao ®Ó tr¶ nî. Ng−êi ta gäi ®ã lµ ®iÓm hoµ hiÖn kim hay ®iÓm hoµ vèn tiÒn tÖ. S¶n l−îng hoµ vèn hiÖn kim Shk vµ doanh thu hoµ vèn hiÖn kim Dhk ®−îc tÝnh tõ c«ng thøc: C − K = (5.53) S hk − Gd Bd vµ: Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
Ch−¬ng 5. Ph©n tÝch tµi chÝnh dù ¸n x©y dùng giao th«ng 149 C − K C − K = = (5.54) Dhk 1− B D 1− Bd Gd 3. S¶n l−îng hoµ vèn tr¶ nî Sn lµ khèi l−îng s¶n phÈm b¶o ®¶m cho dù ¸n cã mét doanh thu Dn võa ®ñ ®Ó båi hoµn chi phÝ kh¶ biÕn còng nh− chi phÝ bÊt biÕn vµ tiÒn tr¶ l·i do vay vèn ®Ó ®Çu t−. Khi ph¶i vay vèn ®Ó ®Çu t− th× møc tr¶ nî hµng n¨m do ng−êi cho vay quyÕt ®Þnh, cã thÓ ®Òu ®Æn hoÆc thay ®æi hµng n¨m. Trong tr−êng hîp ph¶i tr¶ ®Òu ®Æn hµng n¨m, ng¹ch sè tr¶ nî hµng n¨m A gåm 2 phÇn: mét phÇn ®Ó tr¶ l·i cho tÊt c¶ sè vèn cßn nî ë n¨m ®ang xÐt, phÇn kia ®Ó tr¶ vèn gèc. A ®−îc tÝnh theo c«ng thøc: n i ()1+i A = P n (5.55) ()1+i −1 VÝ dô: P = 10000; i = 0.1; n = 5 n¨m. Ta cã b¶ng: N¨m Ng¹ch sè tr¶ TiÒn l·i ph¶i tr¶ TiÒn tr¶ vèn Vèn cßn l¹i ch−a nî gèc tr¶ (1) (2)=(4 cña hµng trªn)x0,1 (3)=(1)-(2) (4) 0 10.000 1 2.637,975 1000 1.637,975 8.362,025 2 2.637,975 836,2005 1.801,772 6.560,253 3 2.637,975 656,0253 1.981,95 4.578,303 4 2.637,975 457,8303 2.180,144 2.398,159 5 2.637,975 239,8159 2.398,159 0 Tæng 3.189,874 10.000 V× sè tiÒn khÊu hao K n»m trong chi phÝ bÊt biÕn C chØ ®ñ ®Ó tr¶ vèn vay gèc (lµ mét phÇn cña ng¹ch sè tr¶ nî A) nªn ®Ó tÝnh to¸n ta ph¶i trõ khÊu hao khái chi phÝ bÊt biÕn vµ sau ®ã ph¶i céng vµo ®ã ng¹ch sè tr¶ nî A. Ta cã c«ng thøc: Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
150 M«n häc: LËp vµ ph©n tÝch dù ¸n ®Çu t− x©y dùng giao th«ng C − K + A = (5.56) S n − Gd Bd vµ: C − K + A C − K + A = = (5.57) Dhk 1− B D 1− Bd Gd D Doanh thu D hoÆc chi phÝ F Fn F Dn Fhk Dh C0-Kn+A Dhk C C-K 0 Shk Sh Sn S H×nh 5.5. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c ®iÓm hßa vèn 2.4. Ph©n tÝch ®é an toµn vÒ mÆt tµi chÝnh §é an toµn vÒ tµi chÝnh lµ mét néi dung cÇn xem xÐt trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch vµ thÈm ®Þnh tµi chÝnh dù ¸n ®Çu t−. Nã lµ c¨n cø quan träng ®Ó ®¸nh gi¸ tÝnh kh¶ thi vÒ mÆt tµi chÝnh cña dù ¸n. §é an toµn vÒ tµi chÝnh ®−îc thÓ hiÖn trªn c¸c mÆt sau: - An toµn vÒ nguån vèn. - Kh¶ n¨ng tr¶ nî. - §é nh¹y cña dù ¸n. 2.4.1. An toµn vÒ nguån vèn - C¸c nguån vèn huy ®éng ph¶i ®¶m b¶o kh«ng chØ ®ñ vÒ sè l−îng mµ cßn cÇn ph¶i phï hîp vÒ tiÕn ®é cÇn vèn. - TÝnh ®¶m b¶o vÒ ph¸p lý vµ c¬ së thùc tiÔn cña c¸c nguån vèn huy ®éng. - Xem xÐt c¸c ®iÒu kiÖn cho vay, h×nh thøc thanh to¸n vµ tr¶ nî vèn. Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
Ch−¬ng 5. Ph©n tÝch tµi chÝnh dù ¸n x©y dùng giao th«ng 151 2.4.2. Kh¶ n¨ng tr¶ nî §èi víi dù ¸n vay vèn ®Ó ®Çu t− cÇn ph¶i xem xÐt kh¶ n¨ng tr¶ nî. Tû sè kh¶ n¨ng tr¶ nî = tû sè gi÷a nguån tr¶ nî hµng n¨m vµ nî ph¶i tr¶ hµng n¨m (c¶ gèc vµ l·i) Nguån tr¶ nî hµng n¨m gåm lîi nhuËn sau thuÕ vµ khÊu hao c¬ b¶n. Nî ph¶i tr¶ hµng n¨m chñ yÕu gåm tiÒn tr¶ vèn gèc vµ tiÒn l·i ph¶i tr¶ hµng n¨m. Tû sè kh¶ n¨ng tr¶ nî ph¶i lín h¬n hoÆc b»ng 1. Trong tr−êng hîp t¹i mét n¨m nµo ®ã tû sè nµy nhá h¬n 1 th× chñ dù ¸n ph¶i huy ®éng tiÒn tõ nguån kh¸c ®Ó thanh to¸n, nÕu kh«ng dù ¸n sÏ kh«ng ®−îc chÊp nhËn. Kh¶ n¨ng tr¶ nî cña dù ¸n cÇn ®−îc ph©n tÝch trong suèt vßng ®êi cña dù ¸n, nã cã vai trß quan träng trong viÖc ®¸nh gi¸ ®é an toµn vÒ tµi chÝnh cña dù ¸n ®ång thêi còng lµ chØ tiªu ®−îc c¸c nhµ cung cÊp tÝn dông quan t©m vµ coi lµ tiªu chuÈn ®Ó chÊp nhËn cung cÊp tÝn dông cho dù ¸n hay kh«ng. Ngoµi ra, kh¶ n¨ng tr¶ nî cña dù ¸n cßn ®−îc xem xÐt th«ng qua s¶n l−îng vµ doanh thu hßa vèn t¹i ®iÓm hßa vèn tr¶ nî. Kh¶ n¨ng tr¶ nî cña dù ¸n trong ph©n tÝch sau thuÕ ®−îc xem xÐt cô thÓ trong 3.2.1. 2.4.3. Ph©n tÝch ®é nh¹y 2.4.3.1. Kh¸i niÖm Ph©n tÝch ®é nh¹y cña dù ¸n lµ xem xÐt sù thay ®æi cña c¸c chØ tiªu hiÖu qu¶ tµi chÝnh khi c¸c yÕu tè cã liªn quan ®Õn chóng thay ®æi. Ph©n tÝch ®é nh¹y gióp cho chñ ®Çu t− biÕt dù ¸n nh¹y c¶m víi c¸c yÕu tè nµo, hay nãi mét c¸ch kh¸c, yÕu tè nµo g©y nªn sù thay ®æi nhiÒu nhÊt cña c¸c chØ tiªu hiÖu qu¶ ®Ó tõ ®ã cã biÖn ph¸p qu¶n lý chóng trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn dù ¸n. MÆt kh¸c ph©n tÝch ®é nh¹y cho phÐp lùa chän ®−îc nh÷ng dù ¸n cã ®é an toµn cao. Dù ¸n cã ®é an toµn cao lµ nh÷ng dù ¸n vÉn ®¹t hiÖu qu¶ cÇn thiÕt khi nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng ®Õn nã thay ®æi theo chiÒu h−íng kh«ng cã lîi. Nh÷ng yÕu tè cã thÓ thay ®æi t¸c ®éng ®Õn c¸c chØ tiªu hiÖu qu¶ lµ: - Møc l·i suÊt tÝnh to¸n: Chän møc l·i suÊt tÝnh to¸n thÊp lµm cho c¸c gi¸ trÞ t−¬ng ®−¬ng trë thµnh hÊp dÉn mµ trong thùc tÕ møc l·i suÊt cã thÓ cao h¬n. -L−u l−îng xe dù b¸o: NÕu dù b¸o l−u l−îng xe trong t−¬ng lai qu¸ cao th× gi¸ trÞ cña c¸c kho¶n thu sÏ lín vµ ng−îc l¹i. Nhµ ph©n tÝch cã thÓ kiÓm tra l¹i dù ¸n víi l−u l−îng xe dù kiÕn thÊp. Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
152 M«n häc: LËp vµ ph©n tÝch dù ¸n ®Çu t− x©y dùng giao th«ng - C¸c yÕu tè chi phÝ: Mçi yÕu tè chi phÝ ®Òu ¶nh h−ëng ®Õn chØ tiªu hiÖu qu¶ cña dù ¸n ®Çu t−. §Ó t¨ng tÝnh hÊp dÉn cña dù ¸n, c¸c nhµ x©y dùng dù ¸n th−êng gi¶m chi phÝ xuèng hoÆc tÝnh to¸n chi phÝ kh«ng ®Çy ®ñ. Chi phÝ vèn ®Çu t− thÊp lµm cho dù ¸n hÊp dÉn h¬n vµ ng−îc l¹i. C¸c dù ¸n lín th«ng th−êng dù to¸n chi phÝ ®Çu t− thÊp h¬n nhiÒu so víi chi phÝ thùc tÕ lµm cho dù ¸n tõ chç dù tÝnh lµ cã hiÖu qu¶ thùc tÕ l¹i lµ kh«ng hiÖu qu¶. 2.4.3.2. C¸c ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®é nh¹y Ph−¬ng ph¸p 1. Ph©n tÝch ®é nh¹y cña tõng chØ tiªu hiÖu qu¶ tµi chÝnh víi tõng yÕu tè cã liªn quan nh»m t×m ra yÕu tè g©y nªn sù thay ®æi lín chØ tiªu hiÖu qu¶ xem xÐt. Néi dung cña ph−¬ng ph¸p: *X¸c ®Þnh nh÷ng biÕn chñ yÕu (nh÷ng yÕu tè liªn quan) ®Õn chØ tiªu hiÖu qu¶ tµi chÝnh xem xÐt. *T¨ng gi¶m c¸c yÕu tè ®ã theo cïng mét tû lÖ % nµo ®ã. *§o l−êng tû lÖ thay ®æi cña chØ tiªu hiÖu qu¶ tµi chÝnh. YÕu tè nµo g©y nªn sù thay ®æi lín chØ tiªu hiÖu qu¶ tµi chÝnh ®· lùa chän th× yÕu tè ®ã cÇn ®−îc nghiªn cøu vµ qu¶n lý nh»m h¹n chÕ t¸c ®éng xÊu, ph¸t huy t¸c ®éng tèt. Ph−¬ng ph¸p 2. Ph©n tÝch ¶nh h−ëng ®ång thêi cña nhiÒu yÕu tè (trong c¸c t×nh huèng tèt xÊu kh¸c nhau) ®Õn chØ tiªu hiÖu qu¶ ®Ó ®¸nh gi¸ ®é an toµn tµi chÝnh cña dù ¸n. Ph−¬ng ph¸p 3. Ph©n tÝch ®é nh¹y theo phÝa bÊt lîi Ng−êi ta cho c¸c yÕu tè liªn quan thay ®æi theo h−íng bÊt lîi mét sè % nµo ®ã nÕu ph−¬ng ¸n vÉn ®¹t hiÖu qu¶ th× nã ®−îc coi lµ an toµn. §é nh¹y cña dù ¸n th−êng ®−îc xem xÐt theo c¸c t×nh huèng tèt nhÊt, xÊu nhÊt vµ b×nh th−êng ®Ó xem xÐt vµ quyÕt ®Þnh cuèi cïng. Do ®Æc thï cña dù ¸n x©y dùng c«ng tr×nh giao th«ng cã biÕn chñ yÕu lµ l−îng giao th«ng nªn ng−êi ta th−êng dïng ph−¬ng ph¸p 3 ®Ó ph©n tÝch ®é nh¹y. Th«ng th−êng ng−êi ta tÝnh to¸n l¹i c¸c chØ tiªu hiÖu qu¶ víi l−u l−îng xe gi¶m tõ 10 ®Õn 20% so víi dù b¸o. Còng cÇn l−u ý thªm r»ng kh«ng ph¶i lóc nµo l−u l−îng xe t¨ng nhanh h¬n so víi dù b¸o (hoÆc dù b¸o sai, thÊp h¬n thùc tÕ) ®Òu ¶nh h−ëng tèt ®Õn c¸c chØ tiªu hiÖu qu¶ cña dù ¸n v× c«ng tr×nh giao th«ng lu«n cã tÝnh quy ho¹ch dµi h¹n. Trong thùc tÕ, nhiÒu c«ng tr×nh giao th«ng míi x©y dùng xong mét thêi gian ng¾n ®· x¶y ra hiÖn t−îng ïn t¾c giao th«ng do l−u l−îng xe t¨ng qu¸ nhanh, v−ît xa so víi dù b¸o, n¶y sinh nhu cÇu ®Çu t− më réng. 2.4.3.3. Nh−îc ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®é nh¹y Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
Ch−¬ng 5. Ph©n tÝch tµi chÝnh dù ¸n x©y dùng giao th«ng 153 Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®é nh¹y cã −u ®iÓm lµ ®¬n gi¶n song ph−¬ng ph¸p nµy cã nh÷ng h¹n chÕ khi ¸p dông lµ: - Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®é nh¹y th−êng ph¶i gi¶ thiÕt. - Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®é nh¹y kh«ng tÝnh ®Õn x¸c suÊt cña biÕn cè xÊu nhÊt, tèt nhÊt ®èi víi nh©n tè bÊt ®Þnh. 2.5. Ph©n tÝch dù ¸n trong tr−êng hîp cã rñi ro vµ bÊt ®Þnh 2.5.1. Kh¸i niÖm Qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh ®Ó lùa chän ph−¬ng ¸n ®Çu t− diÔn ra trong bèi c¶nh hiÖn diÖn ë mét chõng mùc nhÊt ®Þnh nµo ®ã c¸c yÕu tè bÊt ®Þnh. C¸c yÕu tè bÊt ®Þnh ®ã cã nguån gèc tõ: - trong khi lùa chän quyÕt ®Þnh tèi −u kh«ng n¾m v÷ng hÕt: c¸c tham sè, c¸c t×nh huèng cã thÓ x¶y ra, c¸c tr¹ng th¸i ; kh«ng thÓ tÝnh ®Çy ®ñ vµ chÝnh x¸c tÊt c¶ th«ng tin, sù thay ®æi cña m«i tr−êng ; - c¸c yÕu tè ngÉu nhiªn; - c¸c yÕu tè ®èi kh¸ng mang tÝnh chñ quan khi qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh diÔn ra trong t×nh huèng cã quyÒn lîi kh«ng cïng chiÒu, thËm chÝ ®èi lËp cña ®èi t¸c. Nh− vËy, ra quyÕt ®Þnh lùa chän ph−¬ng ¸n cña dù ¸n lu«n diÔn ra trong ®iÒu kiÖn rñi ro vµ bÊt ®Þnh. Hai ph¹m trï nµy liªn quan mËt thiÕt víi nhau. BÊt ®Þnh, hiÓu theo nghÜa réng, lµ sù kh«ng ®Çy ®ñ vµ kh«ng chÝnh x¸c cña th«ng tin vÒ dù ¸n, trong ®ã cã c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn chi phÝ vµ kÕt qu¶ cña dù ¸n. BÊt ®Þnh ph¶n ¸nh t×nh huèng trong ®ã kh«ng tÝnh ®−îc x¸c suÊt xuÊt hiÖn cña sù kiÖn. Rñi ro lµ tæng hîp nh÷ng yÕu tè ngÉu nhiªn, nh÷ng t×nh huèng kh«ng thuËn lîi liªn quan ®Õn bÊt ®Þnh, cã thÓ ®o l−êng b»ng x¸c suÊt kh«ng ®¹t môc tiªu ®· ®Þnh cña dù ¸n vµ g©y nªn c¸c mÊt m¸t, thiÖt h¹i. Nh− vËy, theo ý hiÓu th«ng th−êng, rñi ro lu«n lu«n lµ yÕu tè mang mÇu s¾c tiªu cùc, nh−ng kh¸c víi bÊt ®Þnh, rñi ro cã thÓ ®o l−êng, l−îng ho¸ ®−îc. Rñi ro liªn quan ®Õn nh÷ng kÕt côc thiÖt h¹i vµ mÊt m¸t. VÒ mÆt to¸n häc cã thÓ xem rñi ro lµ mét hµm sè cña møc ®é thiÖt h¹i víi biÕn sè lµ sù kh«ng ch¾c ch¾n. §©y lµ mét hµm sè thuËn biÕn, nghÜa lµ ®é kh«ng ch¾c ch¾n cµng cao th× rñi ro cµng lín, thÓ hiÖn ë møc thiÖt h¹i cµng cao. B¶n chÊt cña rñi ro, bÊt ®Þnh trong lËp, ph©n tÝch vµthùc hiÖn dù ¸n liªn quan tr−íc hÕt tíi kh¶ n¨ng bÞ thiÖt h¹i vÒ tµi chÝnh do hËu qu¶ cña tÝnh dù b¸o, tÝnh x¸c suÊt cña c¸c dßng tiÒn vµ do ph¶i thùc hiÖn c¸c yÕu tè mang tÝnh x¸c suÊt cña dù ¸n. Ngoµi ra, rñi ro vµ bÊt ®Þnh còng liªn quan tíi sù ®a d¹ng cña c¸c thµnh viªn dù ¸n, c¸c lo¹i nguån lùc dïng trong dù ¸n vµ c¸c lo¹i hoµn c¶nh, t×nh huèng ®a d¹ng bªn trong, còng nh− bªn ngoµi dù ¸n. Mèi liªn hÖ gi÷a bÊt ®Þnh, rñi ro vµ thiÖt h¹i cã thÓ ®−îc biÓu diÔn trong h×nh 5.6. Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
154 M«n häc: LËp vµ ph©n tÝch dù ¸n ®Çu t− x©y dùng giao th«ng BÊt ®Þnh Rñi ro ThiÖt h¹i sù kh«ng ®Çy ®ñ kh¶ n¨ng, x¸c suÊt thiÖt h¹i, mÊt m¸t do xuÊt hiÖn sù vµ kh«ng chÝnh thiÖt h¹i, mÊt m¸t kiÖn rñi ro trong ®iÒu kiÖn bÊt ®Þnh, x¸c cña th«ng tin liªn quan ®Õn bÊt vÝ dô mÊt thêi gian lµm viÖc cña vÒ c¸c ®iÒu kiÖn ®Þnh c«ng nh©n, thiÕu hôt thu nhËp, gia thùc hiÖn dù ¸n t¨ng chi phÝ H×nh 5.6. Mèi liªn hÖ gi÷a bÊt ®Þnh, rñi ro vµ thiÖt h¹i 2.5.2. C¸c ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch rñi ro c¬ b¶n 2.5.1.1. Ph−¬ng ph¸p to¸n x¸c suÊt Ph−¬ng ph¸p nµy cho phÐp l−îng hãa ®−îc nh÷ng biÕn cè trong t−¬ng lai. Khi lËp vµ ph©n tÝch dù ¸n ta ph¶i dù ®o¸n c¸c tr−êng hîp cã thÓ x¶y ra víi x¸c suÊt cña chóng. B»ng viÖc tÝnh to¸n k× väng to¸n häc EV cña c¸c biÕn cè nhµ ®Çu t− cã thÓ c©n nh¾c ®Ó lùa chän ph−¬ng ¸n tèi −u. Gäi qi lµ x¸c suÊt cña biÕn cè i, pi lµ gi¸ trÞ cña nã, ta cã: n = 1 (5.58) ∑qi i=1 n EV = (5.59) ∑qi pi i=1 Cã thÓ hiÓu EV nh− møc ®é trung b×nh cña gi¸ trÞ biÕn cè. 254.2.2. Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tû suÊt lîi nhuËn cã ®iÒu chØnh theo rñi ro C«ng thøc tÝnh tû suÊt lîi nhuËn cã ®iÒu chØnh theo rñi ro lµ: = r gh (5.60) IRRda 1− q trong ®ã: rgh lµ l·i suÊt giíi h¹n; q lµ x¸c suÊt rñi ro. VÝ dô: Trong mét dù ¸n khai th¸c dÇu, ng−êi ta thÊy r»ng cø 100 mòi khoan th× chØ cã kho¶ng 30 mòi cã dÇu. NÕu dù ¸n ®i vay vèn víi l·i suÊt 8% th× IRR cña dù ¸n cÇn ph¶i ®¹t ®−îc trong khai th¸c dÇu lµ bao nhiªu ®Ó dù ¸n kh«ng bÞ thua lç. Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
Ch−¬ng 5. Ph©n tÝch tµi chÝnh dù ¸n x©y dùng giao th«ng 155 Gi¶i: X¸c suÊt rñi ro lµ (100-30)/100 = 0.7. VËy IRR cÇn ®¹t ®−îc ph¶i lµ: 8/(1-0.7) = 26.67%. 2.5.3. Ra quyÕt ®Þnh trong ®iÒu kiÖn bÊt ®Þnh Trong ®iÒu kiÖn bÊt ®Þnh, ng−êi ta cã c¸c ph−¬ng ph¸p sau ®Ó ph©n tÝch, so s¸nh vµ lùa chän ph−¬ng ¸n ®Çu t−: ph−¬ng ph¸p chuyªn gia, ph−¬ng ph¸p t−¬ng tù, ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch c¸c kÞch b¶n ph¸t triÓn (xem "C¸c nguyªn lý qu¶n lý dù ¸n"). Sau ®©y, trong tµi liÖu nµy xin tr×nh bµy c¸c quy t¾c minimax, maximin ®Ó ra quyÕt ®Þnh lùa chän ph−¬ng ¸n cña dù ¸n. Gäi Aij lµ chØ sè kÕt qu¶ cña ph−¬ng ¸n i x¶y ra trong t×nh huèng j, c¸c quy t¾c ®−îc hiÓu nh− sau: 1. Quy t¾c minimax Quy t¾c nµy cßn gäi lµ quy t¾c bÊt lîi tèt nhÊt hay quy t¾c bi quan. Theo quy t¾c nµy, ng−êi ta lùa chän ph−¬ng ¸n cã trÞ sè kÕt qu¶ A tèt nhÊt trong t×nh huèng xÊu nhÊt (bi quan): A = maxi[minj(Aij)] (5.61) 2. Quy t¾c maximin Quy t¾c nµy gäi lµ quy t¾c l¹c quan hay quy t¾c thuËn lîi nhá nhÊt. Theo quy t¾c nµy ng−êi ta lùa chän ph−¬ng ¸n cã trÞ sè kÕt qu¶ A nhá nhÊt trong c¸c t×nh huèng tèt nhÊt (l¹c quan): A = mini[maxj(Aij)] (5.62) 3. Quy t¾c maximax Quy t¾c nµy dµnh cho nh÷ng ng−êi cùc kú l¹c quan hay cßn gäi lµ thuËn lîi lín nhÊt. Theo quy t¾c nµy ng−êi ta lùa chän ph−¬ng ¸n cã trÞ sè kÕt qu¶ A lín nhÊt trong c¸c t×nh huèng tèt nhÊt. A = maxi[maxj(Aij)] (5.63) VÝ dô thÓ hiÖn 3 quy t¾c nµy nh− sau: Cho c¸c trÞ sè kÕt qu¶ cña 3 ph−¬ng ¸n ®Çu t− theo c¸c t×nh huèng nh− b¶ng 5.2, h·y chän ph−¬ng ¸n theo c¸c quy t¾c ®· biÕt. 1 - Theo quy t¾c bÊt lîi tèt nhÊt minimax ta chän ph−¬ng ¸n 1 cã trÞ sè bi quan 15 lµ lín nhÊt (cùc tiÓu cña dßng lµ lín nhÊt). 2 - Theo quy t¾c thuËn lîi nhá nhÊt maximin ta chän ph−¬ng ¸n 2 cã trÞ sè l¹c quan 24 lµ nhá nhÊt (cùc ®¹i cña dßng lµ nhá nhÊt). 3 - Theo quy t¾c thuËn lîi lín nhÊt maximax ta chän ph−¬ng ¸n 3 cã trÞ sè l¹c quan 30 lµ lín nhÊt (cùc ®¹i cña dßng lµ lín nhÊt). Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
156 M«n häc: LËp vµ ph©n tÝch dù ¸n ®Çu t− x©y dùng giao th«ng B¶ng 5.2. VÝ dô cho 3 quy t¾c minimax, maximin vµ maximax T×nh T×nh T×nh Cùc tiÓu cña dßng Cùc ®¹i cña dßng huèng huèng huèng (trÞ sè bi quan cña (trÞ sè l¹c quan cña H1 H2 H3 ph−¬ng ¸n ) ph−¬ng ¸n) Ph−¬ng ¸n F1 15 20 25 15 25 Ph−¬ng ¸n F2 12 24 18 12 24 Ph−¬ng ¸n F3 30 22 14 14 30 4. Quy t¾c bµng quan Quy t¾c bµng quan coi nh− c¸c t×nh huèng ®Òu x¶y ra víi x¸c suÊt nh− nhau, vµ v× vËy ng−êi ta chän ph−¬ng ¸n cã trÞ sè tèt nhÊt cña c¸c kÕt qu¶ kú väng: ⎡1 n ⎤ A = (5.64) maxi ⎢ ∑ Aij⎥ ⎣n j=1 ⎦ trong ®ã: n - sè l−îng c¸c t×nh huèng. Víi c¸c ph−¬ng ¸n vµ t×nh huèng nh− b¶ng 5.2 ta cã c¸c tÝnh to¸n nh− b¶ng 5.3. B¶ng 5.3. C¸c tÝnh to¸n cho quy t¾c bµng quan T×nh huèng H1 T×nh huèng H2 T×nh huèng H3 TrÞ sè kú väng Ph−¬ng ¸n F1 15 20 25 20 Ph−¬ng ¸n F2 12 24 18 18 Ph−¬ng ¸n F3 30 22 14 22 Víi c¸c sè liÖu b¶ng 5.3, theo quy t¾c bµng quan ta cã thÓ chän ph−¬ng ¸n 3 víi trÞ sè kÕt qu¶ kú väng 22 lµ lín nhÊt. 5. Quy t¾c Savage-Niehans §©y cßn gäi lµ quy t¾c tæn thÊt (hay hèi tiÕc) bÐ nhÊt. Tæn thÊt hay hèi tiÕc lµ hiÖu sè gi÷a trÞ sè kÕt qu¶ cña ph−¬ng ¸n ®· chän vµ kÕt qu¶ cña ph−¬ng ¸n tèt nhÊt trong mét t×nh huèng. Trªn c¬ së cña c¸c sè liÖu xuÊt ph¸t vÒ c¸c trÞ sè kÕt qu¶ cña c¸c ph−¬ng ¸n trong c¸c t×nh huèng nh− b¶ng 5.2 ng−êi ta lËp b¶ng thø 2 gäi lµ ma trËn tæn thÊt hay ma trËn hèi tiÕc (b¶ng 5.4). Gi¸ trÞ mét « i -j cña ma trËn hèi tiÕc chÝnh lµ ®¹i l−îng hèi tiÕc thÓ hiÖn tæn thÊt nÕu trong t×nh huèng j ®ã ta chän ph−¬ng ¸n i chø kh«ng ph¶i lµ ph−¬ng ¸n cã trÞ sè kÕt qu¶ lín Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
Ch−¬ng 5. Ph©n tÝch tµi chÝnh dù ¸n x©y dùng giao th«ng 157 nhÊt trong t×nh huèng j nµy, nghÜa lµ hiÖu sè gi÷a trÞ sè kÕt qu¶ lín nhÊt cña cét trõ ®i trÞ sè kÕt qu¶ cña chÝnh cét ®ã trong b¶ng sè liÖu ban ®Çu. B¶ng 5.4. Ma trËn tæn thÊt/hèi tiÕc T×nh T×nh T×nh Cùc ®¹i cña dßng huèng huèng huèng (hay tæn thÊt lín nhÊt cña ph−¬ng ¸n) H1 H2 H3 Ph−¬ng ¸n F1 15 4 0 15 Ph−¬ng ¸n F2 18 0 7 18 Ph−¬ng ¸n F3 0 2 11 11 Theo quy t¾c Savage-Niehans, trªn ma trËn hèi tiÕc b¶ng 5.4 cã thÓ chän ph−¬ng ¸n 3 cã møc ®é tæn thÊt/hèi tiÕc 11 lµ nhá nhÊt. Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
158 M«n häc: LËp vµ ph©n tÝch dù ¸n ®Çu t− x©y dùng giao th«ng 3. Mét sè vÊn ®Ò tham kh¶o trong ph©n tÝch sau thuÕ 3.1. Kh«ng ®−a tiÒn tr¶ l·i vay vµo chi phÝ khi tÝnh c¸c chØ tiªu ®éng §Ó ®¸nh gi¸ dù ¸n ®Çu t− sau thuÕ ta ph¶i x¸c ®Þnh c¸c dßng tiÒn tÖ. Chóng cã liªn quan víi nhau theo b¶ng 5.5. B¶ng 5.5. C¸c dßng tiÒn cña mét dù ¸n (rót gän) t/t Tªn chØ tiªu Ký hiÖu C¸ch tÝnh 1 Doanh thu B - 2 Chi phÝ vËn hµnh (kh«ng cã khÊu hao) Ck - 3 Dßng tiÒn tr−íc thuÕ vµ l·i vay CFBT B - Ck 4 KhÊu hao c¬ b¶n KH - 5 TiÒn tr¶ l·i vay I - 6 Thu nhËp chÞu thuÕ TL B - Ck – KH - I 7 ThuÕ thu nhËp Ttn ttn.TL 8 Thu nhËp hoµn vèn (sau thuÕ) N ? trong ®ã: ttn - thuÕ suÊt thuÕ thu nhËp Mét vÊn ®Ò ®Æt ra lµ cÇn ph¶i tÝnh thu nhËp hoµn vèn nh− thÕ nµo, cã ®−îc khÊu trõ tiÒn tr¶ l·i vay I hay kh«ng? §Ó tr¶ lêi c¸c c©u hái nµy ta xÐt 2 tr−êng hîp: tr¶ nî gèc mét lÇn vµ nî gèc ®−îc hoµn tr¶ dÇn tõng phÇn qua c¸c n¨m. §Ó ®¬n gi¶n ho¸ gi¶ sö vèn ®Çu t− lµ ®i vay hoµn toµn víi mét chi phÝ sö dông vèn nhÊt ®Þnh. 3.1.1. Tr−êng hîp nî gèc ®−îc tr¶ mét lÇn XÐt vÝ dô: Cho mét dù ¸n ®Çu t− víi sè liÖu (®· rót gän) nh− b¶ng 5.6. Râ rµng dù ¸n thÓ hiÖn trong b¶ng 5.6 lµ ®¸ng gi¸ v× ®Õn hÕt n¨m thø 2 ta chØ ph¶i tr¶ c¶ vèn vµ l·i (tÝnh l·i ghÐp) lµ 242 tr. trong khi thu nhËp mçi n¨m ®· lµ 130 tr. Nh−ng nÕu khÊu trõ tiÒn tr¶ l·i vay hµng n¨m I = 200 x 10% = 20 tr. vµo doanh thu th× thu nhËp hoµn vèn hµng n¨m lµ: N = 230 - 100 - 20 = 110 tr. Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
Ch−¬ng 5. Ph©n tÝch tµi chÝnh dù ¸n x©y dùng giao th«ng 159 §©y lµ mét tr−êng hîp tiªu biÓu cña dù ¸n ®Çu t− cã vèn ®Çu t− bá ra mét lÇn ban ®Çu víi thu nhËp hoµn vèn ®Òu ®Æn hµng n¨m nªn ta ¸p dông c«ng thøc tÝnh hiÖu sè thu chi qui vÒ thêi ®iÓm hiÖn t¹i: n ()1+i −1 SV NPW = + N + (5.65) −V n n i()1+i ()1+i Trong ®ã i lµ suÊt chiÕt khÊu. B¶ng 5.6. Sè liÖu cña mét dù ¸n ®Çu t− t/t ChØ tiªu Gi¸ trÞ 1 Vèn ®Çu t− ban ®Çu (V) 200 tr. 2 L·i suÊt tiÒn vay 10% 3 Tuæi thä dù ¸n (n) 2 n¨m 4 Doanh thu (B) - n¨m 1: 230 tr. - n¨m 2: 230 tr. 5 Chi phÝ vµ c¸c lo¹i thuÕ nh−ng kh«ng kÓ khÊu hao vµ tiÒn tr¶ l·i vay (Ck +Ttn) - n¨m 1: 100 tr. - n¨m 2: 100 tr. 6 Gi¸ trÞ cßn l¹i (SV) 0 NÕu lÊy suÊt chiÕt khÊu chÝnh b»ng chi phÝ sö dông vèn th× ta cã: NPW = -200 + 110x(1.12-1)/[01x(1.12)] = - 9.09 tr. NPW < 0 ®ång nghÜa víi dù ¸n kh«ng ®¸ng gi¸. KÕt luËn nµy hoµn toµn tr¸i ng−îc víi thùc tÕ. 3.1.2. Tr−êng hîp tiÒn vèn gèc ®−îc hoµn tr¶ dÇn tõng phÇn qua c¸c n¨m VÉn vÝ dô trªn nh−ng tiÒn vèn gèc ®−îc tr¶ dÇn tõng phÇn theo b¶ng ph©n kú tr¶ nî nh− b¶ng 5.7. Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
160 M«n häc: LËp vµ ph©n tÝch dù ¸n ®Çu t− x©y dùng giao th«ng B¶ng 5.7. B¶ng ph©n kú tr¶ nî N¨m Nî n¨m TiÒn tr¶ TiÒn tr¶ vèn Nî chuyÓn Tæng tiÒn ph¶i tr¶ trong thø tr−íc chuyÓn l·i vay I gèc TVG n¨m sau n¨m A=TVG+I sang 1 200 20 100 100 120 2 100 10 100 0 110 Trong tr−êng hîp nµy vèn ®Çu t− ban ®Çu V ®· ®−îc ph©n tÝch thµnh 2 dßng tiÒn: dßng tiÒn tr¶ vèn gèc TVG vµ dßng tiÒn tr¶ l·i vay I. VËy ë ®©y cã kh¸c g× so víi tr−êng hîp thø nhÊt? §Ó tr¶ lêi c©u hái trªn ta x¸c ®Þnh gi¸ trÞ hiÖn t¹i cña dßng tæng tiÒn ph¶i tr¶ hµng n¨m víi suÊt chiÕt khÊu chÝnh b»ng chi phÝ sö dông vèn: 2 PWA = 120/1.1 + 110/1.1 = 200 §©y chÝnh lµ gi¸ trÞ vèn ®Çu t− ®· vay ban ®Çu. Nh− vËy, hiÖn gi¸ cña dßng tæng tiÒn ph¶i tr¶ PWA chÝnh b»ng vèn vay ban ®Çu V. Bµi to¸n trªn ®−îc chøng minh cho tr−êng hîp tæng qu¸t trong [39]. M« t¶ qu¸ tr×nh trªn mét c¸ch kh¸c ta cã: khi tÝnh to¸n gi¸ trÞ hiÖn t¹i cña dßng tæng tiÒn ph¶i tr¶ hµng n¨m ta ph¶i thùc hiÖn phÐp chiÕt khÊu. ViÖc chiÕt khÊu dßng tæng tiÒn ph¶i tr¶ vÒ hiÖn t¹i víi suÊt chiÕt khÊu b»ng chi phÝ sö dông vèn cho ta gi¸ trÞ chÝnh b»ng vèn ®Çu t− ®· vay ban ®Çu. §iÒu nµy cã nghÜa lµ viÖc chiÕt khÊu víi suÊt chiÕt khÊu b»ng chi phÝ sö dông vèn chÝnh lµ ®· tÝnh l·i. Do ®ã, khi tÝnh to¸n c¸c chØ tiªu ®éng (NPW, IRR ), nÕu ta khÊu trõ tiÒn tr¶ l·i vay vµo doanh thu (hoÆc céng vµo chi phÝ) råi ®−a vµo c«ng thøc tÝnh, tøc lµ tiÕp tôc thùc hiÖn phÐp chiÕt khÊu th× vÒ thùc chÊt lµ ta ®· tÝnh l·i 2 lÇn. 3.2. Ph−¬ng ph¸p thÓ hiÖn tiÒn tr¶ l·i vay 3.2.1. X¸c ®Þnh lÞch tr¶ nî vµ c¸c dßng thu chi Trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch dù ¸n ®Çu t− cã sö dông vèn vay, tiÒn tr¶ l·i vay ®−îc khÊu trõ khi tÝnh thuÕ thu nhËp, do ®ã nã ¶nh h−ëng ®Õn kh¶ n¨ng thanh to¸n nî gèc. MÆt kh¸c, b¶n th©n tiÒn tr¶ l·i vay l¹i ®−îc tÝnh to¸n xuÊt ph¸t tõ nî gèc n¨m tr−íc chuyÓn sang. V× thÕ, nhµ ph©n tÝch cã thÓ sÏ gÆp mét sè khã kh¨n nhÊt ®Þnh khi x¸c ®Þnh c¸c dßng tiÒn cña dù ¸n. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy cÇn thiÕt ph¶i lËp ®−îc mét b¶ng tÝnh c¸c dßng tiÒn kÕt nèi gi÷a n¨m tr−íc vµ n¨m sau, liªn tôc tõ ®Çu ®Õn cuèi vßng ®êi dù ¸n. CÇn ph©n biÖt 2 tr−êng hîp sau: trong hîp ®ång vay vèn ®Çu t− lÞch tr¶ nî ®· ®−îc Ên ®Þnh cô thÓ (c¶ vÒ thêi gian vµ vÒ l−îng tiÒn ph¶i tr¶ hµng n¨m) vµ kh«ng ®−îc Ên ®Þnh cô thÓ (chØ Ên ®Þnh vÒ thêi gian, kh«ng Ên ®Þnh vÒ l−îng tiÒn ph¶i tr¶ hµng n¨m). 3.2.1.1. Tr−êng hîp lÞch tr×nh tr¶ nî ®· ®−îc Ên ®Þnh tr−íc Trong tr−êng hîp lÞch tr¶ nî ®· ®−îc Ên ®Þnh cô thÓ tõ tr−íc c¶ vÒ thêi gian tr¶ nî vµ l−îng tiÒn vèn gèc ph¶i tr¶ hµng n¨m th× ta cã thÓ cã lÞch tr¶ nî nh− b¶ng 5.8. Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
Ch−¬ng 5. Ph©n tÝch tµi chÝnh dù ¸n x©y dùng giao th«ng 161 Nh− vËy, tiÒn l·i I vµ tiÒn vèn gèc TVG ph¶i tr¶ hµng n¨m ®· ®−îc x¸c ®Þnh cô thÓ trong hîp ®ång vay vèn. C¸c dßng tiÒn cña dù ¸n cã thÓ ®−îc tÝnh to¸n theo tr×nh tù nh− b¶ng 5.9. HÖ sè kh¶ n¨ng thanh to¸n hµng n¨m ®−îc x¸c ®Þnh nh− sau: Htt = (KH + L)/(TVG + I) (5.66) B¶ng 5.8. LÞch tr¶ nî n¨m Nî n¨m tr−íc TiÒn l·i ph¶i TiÒn vèn gèc ph¶i Tæng tiÒn ph¶i tr¶ Nî chuyÓn thø chuyÓn sang Vt-1 tr¶ I tr¶ TVG trong n¨m n¨m sau Vt 1 2 = 1 x r 3 4 = 2+3 5 = 1-3 0 1 2 Trong b¶ng 5.8 ta cã r lµ l·i suÊt tiÒn vay HÖ sè nµy (Htt) ph¶i lu«n lu«n lín h¬n hoÆc b»ng 1. NÕu nã nhá h¬n 1 th× cã nghÜa lµ tæng kh¶ n¨ng thanh to¸n cña dù ¸n nhá h¬n tæng sè nî ph¶i tr¶ trong n¨m. Trong tr−êng hîp nµy nÕu chñ dù ¸n kh«ng huy ®éng tõ c¸c nguån kh¸c ®Ó tr¶ cho ®ñ th× lÞch tr¶ nî bÞ ph¸ vì vµ chñ dù ¸n bÞ coi lµ vi ph¹m hîp ®ång. B¶ng tÝnh c¸c dßng tiÒn cña dù ¸n ph¶i cã d¹ng nh− b¶ng 5.9. B¶ng 5.9. B¶ng tÝnh c¸c dßng tiÒn cña dù ¸n n¨m Doanh Chi phÝ KhÊu Thu nhËp TiÒn tr¶ TiÒn ThuÕ L·i sau Thu thø thu vËn hµnh hao tr−íc thuÕ vèn l·i thu thuÕ nhËp kh«ng (kh«ng kÓ vµ l·i vay gèc ph¶i tr¶ nhËp (ch−a hoµn vèn kÓ khÊu hao) trõ tiÒn thuÕ TVG I tr¶ l·i VAT vay) (lÊy tõ b¶ng 5.8) B CK KH EBIT TN L N 1 2 3 4= 5 6 7=(4-6) 8= 9= 1-2-3 x ttn 4-7 8+3 0 1 2 Trong b¶ng 5.9: ttn – thuÕ suÊt thuÕ thu nhËp. Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
162 M«n häc: LËp vµ ph©n tÝch dù ¸n ®Çu t− x©y dùng giao th«ng CÇn ph¶i l−u ý thªm r»ng l·i sau thuÕ L cã thÓ kh«ng ®−îc ®em tr¶ nî hÕt do chñ dù ¸n cã thÓ trÝch mét phÇn vµo c¸c quü cÇn thiÕt. 3.2.1.2. Tr−êng hîp lÞch tr×nh tr¶ nî ch−a ®−îc Ên ®Þnh cô thÓ Tr−êng hîp trong hîp ®ång vay vèn chØ Ên ®Þnh thêi gian tr¶ nî mµ kh«ng Ên ®Þnh l−îng tiÒn vèn gèc ph¶i tr¶ hµng n¨m th× cã thÓ hiÓu lµ chñ dù ¸n ®−îc quyÒn tù x¸c ®Þnh møc tr¶ nî gèc hµng n¨m tïy theo kh¶ n¨ng cña dù ¸n. C¸c dßng tiÒn cña dù ¸n cÇn ph¶i ®−îc thÓ hiÖn nh− b¶ng 5.10. B¶ng 5.10. B¶ng tÝnh c¸c dßng tiÒn vµ lÞch tr¶ nî cña dù ¸n n¨m Doanh Chi phÝ KhÊu Thu Nî TiÒn ThuÕ L·i Thu TiÒn Nî thø thu vËn hao nhËp n¨m l·i thu sau nhËp tr¶ chuyÓn kh«ng hµnh tr−íc tr−íc ph¶i nhËp thuÕ hoµn vèn n¨m kÓ (kh«ng thuÕ chuyÓ tr¶ (ch−a vèn gèc sau thuÕ kÓ vµ n trõ VAT khÊu l·i sang tiÒn hao) vay tr¶ l·i vay) B CK KH EBIT Vt-1 I TN L N TVG Vt 1 2 3 4= 5 6=5 7=(4- 8= 9= 10= 11= 1-2-3 x r 6)x 4-7 8+3 9-6 5-10 ttn 0 1 2 Ghi chó: trong 2 b¶ng 5.9. vµ 5.10 trªn ch−a tÝnh ®Õn thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt, khÊu hao söa ch÷a lín, c¸c lo¹i tiÒn ph¹t, ph¶i trÝch, ph¶i nép (nÕu cã) Ngoµi ra, tiÒn tr¶ l·i I ph¶i ®−îc khÊu trõ khi tÝnh thu nhËp chÞu thuÕ. Thu nhËp chÞu thuÕ Pct cña dù ¸n hµng n¨m lµ: Pct = EBIT – I = B – CK – KH – I (5.67) ThuÕ thu nhËp TN ®−îc x¸c ®Þnh nh− sau: TN = ttn (B – CK – KH – I) (5.68) L·i rßng cña dù ¸n hµng n¨m (l−îng tiÒn chñ dù ¸n thùc thu ®−îc trong n¨m) b»ng: Lr = Pct – TN = EBIT – I – TN Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
Ch−¬ng 5. Ph©n tÝch tµi chÝnh dù ¸n x©y dùng giao th«ng 163 = L – I (5.69) Nh− vËy, nÕu lÊy thu nhËp tr−íc thuÕ vµ l·i vay EBIT trõ ®i thuÕ thu nhËp TN th× ta cã l·i sau thuÕ (ch−a trõ tiÒn tr¶ l·i vay) L, cßn nÕu lÊy thu nhËp chÞu thuÕ Pct trõ ®i thuÕ thu nhËp TN th× ta cã l·i rßng Lr cña dù ¸n. Khi tÝnh thu nhËp hoµn vèn N cña dù ¸n ta kh«ng ®−îc khÊu trõ tiÒn tr¶ l·i vay I nªn nã (thu nhËp hoµn vèn N) ph¶i b»ng khÊu hao KH céng víi l·i sau thuÕ (ch−a trõ tiÒn tr¶ l·i vay) L: N = KH + L = B – CK - TN (5.70) §©y còng lµ tæng kh¶ n¨ng tr¶ nî cña dù ¸n hµng n¨m. L−îng tiÒn nµy nÕu kh«ng ph¶i trÝch, ph¶i nép, ph¶i chÞu ph¹t th× sau khi tr¶ tiÒn l·i I cã thÓ ®em tr¶ nî gèc. VËy tiÒn tr¶ nî gèc hµng n¨m b»ng: TVG = B – CK – TN – I (5.71) Trong tr−êng hîp nµy hÖ sè kh¶ n¨ng thanh to¸n cña dù ¸n lu«n lu«n b»ng 1. C¸c dßng tiÒn cña dù ¸n vµ lÞch tr¶ nî cã thÓ ®−îc tÝnh to¸n theo tr×nh tù nh− b¶ng 5.10 ë trªn. X¸c ®Þnh nî gèc chuyÓn n¨m sau: Gäi Vt-1 lµ nî gèc n¨m tr−íc (n¨m t-1) chuyÓn sang n¨m nay (n¨m t), tiÒn l·i ph¶i tr¶ n¨m t lµ: It = r.Vt-1 (5.72) TiÒn tr¶ vèn gèc n¨m t b»ng: TVGt = Bt – CKt – ttn.(Bt – CKt – KHt – It) - It = Bt–CKt – ttn.(Bt – CKt – KHt – r.Vt-1) - r.Vt-1 (5.73) Nî gèc chuyÓn tõ n¨m nay sang n¨m sau (n¨m t+1) b»ng: Vt = Vt-1 - TVGt = Vt-1 – [Bt – CKt – ttn.(Bt – CKt – KHt – r.Vt-1) - r.Vt-1] = Vt-1– .(1 - ttn).Vt-1 - [Bt – CKt – ttn.(Bt – CKt – KHt )] (5.74) 3.2.1.3. X¸c ®Þnh c¸c chØ tiªu thu, chi khi tÝnh c¸c chØ tiªu hiÖu qu¶ cña dù ¸n Trong c¶ 2 tr−êng hîp, thu hµng n¨m cña dù ¸n lµ doanh thu kh«ng kÓ thuÕ B. Cßn chi hµng n¨m lµ chi phÝ kh«ng kÓ khÊu hao CK céng khÊu hao KH céng thuÕ thu nhËp TN: C = CK + KH + TN = CK + KH + ttn(EBIT – I) Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
164 M«n häc: LËp vµ ph©n tÝch dù ¸n ®Çu t− x©y dùng giao th«ng = CK + KH + ttn(B-CK-KH-I) (5.75) Thu nhËp hoµn vèn hµng n¨m ®−îc x¸c ®Þnh nh− sau: N = L + KH = (B – C) + KH = B – (CK + KH +TN) + KH = B - CK - ttn(B-CK-KH-I) (5.76) L−u ý thªm: biÓu thøc B - CK - ttn(B-CK-KH) chÝnh lµ thu nhËp hoµn vèn cña dù ¸n tr−êng hîp kh«ng ph¶i tr¶ tiÒn l·i. VËy ttn.I chÝnh lµ kho¶n tiÕt kiÖm thuÕ do tiÒn tr¶ l·i vay. 3.2.2. Ph−¬ng ph¸p thÓ hiÖn tiÒn tr¶ l∙i trong c¸c c«ng thøc tÝnh c¸c chØ tiªu ®éng Ta cã ®¼ng thøc: n m V = SV + = (5.77) ∑∑KH t TVGt t==11t trong ®ã: - n lµ thêi h¹n khÊu hao; - m lµ thêi h¹n tr¶ nî cña dù ¸n; - SV lµ gi¸ trÞ cßn l¹i; - vèn ®Çu t− ban ®Çu V hoµn toµn lµ vèn vay. Ta cã tæng kh¶ n¨ng tr¶ nî lín nhÊt trong n¨m cña dù ¸n chÝnh lµ thu nhËp hoµn vèn N vµ b»ng khÊu hao KH céng l·i sau thuÕ (ch−a trõ tiÒn tr¶ l·i vay) L: N = B – CK – TN = KH + L (5.78) L−îng tiÒn nµy nÕu ®em thanh to¸n tiÒn l·i ph¶i tr¶ trong n¨m I th× phÇn cßn l¹i cã thÓ dïng ®Ó tr¶ vèn gèc (TVG). Do ®ã, nÕu tÊt c¶ thu nhËp hoµn vèn ®em tr¶ nî hÕt th× ta cã ®¼ng thøc: KHt + Lt = It + TVGt (5.79) víi: t=1, 2, 3, . . ., m-1. NhËn thÊy r»ng, c¸c kho¶n tiÒn V ë thêi ®iÓm 0, TVG vµ I ë c¸c thêi ®iÓm tiÕp theo nÕu nh×n nhËn ë c¸c gãc ®é kh¸c nhau sÏ cã ý nghÜa kh¸c nhau (b¶ng 5.11): - T¹i thêi ®iÓm 0, kho¶n tiÒn V nh×n tõ gãc ®é chñ dù ¸n lµ thu trong ho¹t ®éng vay vèn vµ chi trong ho¹t ®éng ®Çu t− vµo dù ¸n, nh×n tõ gãc ®é chñ nî th× ®©y lµ mét kho¶n chi. Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
Ch−¬ng 5. Ph©n tÝch tµi chÝnh dù ¸n x©y dùng giao th«ng 165 - C¸c kho¶n tiÒn TVG, I ë c¸c thêi ®iÓm tiÕp theo, nh×n tõ gãc ®é chñ dù ¸n lµ c¸c kho¶n chi, nh×n tõ gãc ®é chñ nî l¹i lµ c¸c kho¶n thu. CÇn ph©n biÖt c¸c dßng tiÒn trªn nh− b¶ng 5.11. Nh×n vµo b¶ng 5.11 vµ ®¼ng thøc (5.79) cã thÓ thÊy L lµ kho¶n l·i cña chñ dù ¸n cßn I lµ tiÒn l·i cña chñ nî (nhµ ®Çu t− tµi chÝnh). Ta cã thªm ®¼ng thøc: n 1 m 1 V = + = + (5.80) ∑()KH t Lt t ∑()TVGt I t t t=1 ()1+IRR t=1 ()1+i trong ®ã i lµ chi phÝ sö dông vèn. B¶ng 5.11. C¸c dßng tiÒn cña dù ¸n nh×n tõ c¸c gãc ®é C¸c n¨m t =0 t =1 t =2 . . . t=m t=m+1 . . . t=n Nh×n tõ gãc ®é cña chñ dù ¸n Dßng tiÒn thu Chi V chi cho ho¹t ®éng cña dù Thu KH1 KH2 . . . KHm KHm+1 . . . KHn+SV ¸n L1 L2 . . . Lm Lm+1 . . . Ln Dßng tiÒn thu Thu V chi cho qu¸ tr×nh vay vèn Chi TVG1 TVG2 . . . TVGm I1 I2 . . . Im Nh×n tõ gãc ®é cña chñ nî Chi V Thu TVG1 TVG2 . . . TVGm I1 I2 . . . Im Trªn ®©y lµ c¸ch tÝnh vµ ph©n biÖt c¸c dßng tiÒn cña dù ¸n ®Çu t− sö dông vèn vay, cßn c¸ch tÝnh c¸c chØ tiªu ®éng trong tr−êng hîp nµy? C«ng thøc tÝnh NPW th−êng ®−îc viÕt d−íi d¹ng: Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
166 M«n häc: LËp vµ ph©n tÝch dù ¸n ®Çu t− x©y dùng giao th«ng ⎡ ⎤ n 1 SV NPW = −V + ⎢ ⎥ + ∑ N t t n ⎢ t 1 ⎥ ⎣ = ()1+r ⎦ ()1+r XuÊt ph¸t tõ ®¼ng thøc 5.78 vµ 5.79 c«ng thøc trªn cã thÓ biÕn ®æi thµnh: ⎡ ⎤ n 1 SV NPW = + ⎢ − − ⎥ + −V ∑()Bt CK t TN t t n ⎢ t 1 ⎥ ⎣ = ()1+r ⎦ ()1+r ⎡ ⎤ n 1 SV = + ⎢ + ⎥ + (5.81) −V ∑()KH t Lt t n ⎢ t 1 ⎥ ⎣ = ()1+r ⎦ ()1+r trong ®ã: r lµ suÊt chiÕt khÊu. Trong c¸c c«ng thøc trªn kh«ng thÓ cã thµnh phÇn tiÒn tr¶ l·i vèn vay v× vèn ®Çu t− ban ®Çu V ®−îc thÓ hiÖn ë thêi ®iÓm t=0. Tuy nhiªn, xuÊt ph¸t tõ ®¼ng thøc (5.80): m 1 V = + ta còng cã thÓ kh«ng ph¶n ¸nh vèn ®Çu t− ban ®Çu V ë thêi ®iÓm ∑()TVGt I t t t=1 ()1+i t=0 nh− thãi quen mµ thay vµo ®ã lµ c¸c kho¶n tiÒn tr¶ vèn gèc TVG vµ l·i I ë c¸c thêi ®iÓm chñ dù ¸n chi tr¶ cho chñ nî. Lóc nµy c«ng thøc (5.81) cã thÓ viÕt l¹i thµnh: ⎡ ⎤ m 1 n 1 SV NPW = − + + ⎢ − − ⎥ + (5.82) ∑()TVGt I t t ∑()Bt CK t TN t t n t 1 ⎢ t 1 ⎥ = ()1+i ⎣ = ()1+r ⎦ ()1+r Trong c«ng thøc trªn râ rµng ta ®· t¸ch b¹ch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh (thµnh phÇn trong ngoÆc vu«ng) vµ c¸c ho¹t ®éng kh¸c (ho¹t ®éng tµi chÝnh, ho¹t ®éng bÊt th−êng) cña dù ¸n. NhËn thÊy r»ng c¸c kho¶n TVG vµ I b»ng 0 trong thêi ®o¹n tõ m ®Õn n, v× vËy nÕu lÊy suÊt chiÕt khÊu b»ng chi phÝ sö dông vèn, hay cho r = i th× c«ng thøc (5.82) cã thÓ viÕt l¹i thµnh: ⎡ ⎤ n 1 SV NPW = ⎢ − − − − ⎥ + (5.83) ∑()Bt CK t TN t TVGt I t t n ⎢ t 1 ⎥ ⎣ = ()1+i ⎦ ()1+i C«ng thøc (5.82) vµ (5.83) lµ c¸ch tÝnh NPW cho tr−êng hîp vèn vay ban ®Çu ®−îc tr¶ dÇn qua c¸c n¨m. Trong tr−êng hîp vèn gèc ®−îc tr¶ mét lÇn t¹i thêi ®iÓm m nµo ®ã hay TVGt=0 víi t=1, 2, . . ., m-1, vµ TVGm=V th× c«ng thøc (5.82) cã thÓ viÕt thµnh: Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
Ch−¬ng 5. Ph©n tÝch tµi chÝnh dù ¸n x©y dùng giao th«ng 167 ⎡ ⎤ ⎡ ⎤ m 1 V n 1 SV NPW = −⎢ ⎥ − + ⎢ − − ⎥ + (5.84) ∑I t t m ∑()Bt CK t TN t t n ⎢ t 1 ⎥ ⎢ t 1 ⎥ ⎣ = ()1+i ⎦ ()1+i ⎣ = ()1+r ⎦ ()1+r C«ng thøc (5.83) trë thµnh: ⎡ ⎤ V n 1 SV NPW = − + ⎢ − − − ⎥ + (5.85) m ∑()Bt CK t TN t I t t n ⎢ t 1 ⎥ ()1+i ⎣ = ()1+i ⎦ ()1+i Hay: ⎡ ⎤ V n 1 SV NPW = − + ⎢ − ⎥ + (5.86) m ∑()N t I t t n ⎢ t 1 ⎥ ()1+i ⎣ = ()1+i ⎦ ()1+i VËy, nÕu muèn thÓ hiÖn tiÒn tr¶ l·i vay trong c«ng thøc tÝnh c¸c chØ tiªu ®éng cña dù ¸n ®Çu t− cã sö dông vèn vay th× tiÒn tr¶ vèn gèc V kh«ng ®−îc thÓ hiÖn ë thêi ®iÓm t=0 nh− thãi quen mµ cÇn ph¶i ®−îc thÓ hiÖn ë c¸c thêi ®iÓm chñ dù ¸n thùc chi tr¶ cho chñ nî. Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
168 M«n häc: LËp vµ ph©n tÝch dù ¸n ®Çu t− x©y dùng giao th«ng 4. Ph©n tÝch tµi chÝnh dù ¸n cÇu Thanh tr× 4.1. C¸c sè liÖu xuÊt ph¸t 4.1.1. X¸c ®Þnh tæng vèn ®Çu t−, suÊt chiÕt khÊu tÝnh to¸n vµ lÞch gi¶i ng©n Chi phÝ x©y dùng dù tÝnh cho dù ¸n c«ng tr×nh cÇu Thanh tr× vµ c¸c nguån vèn ®−îc thÓ hiÖn trong b¶ng 5.12. B¶ng 5.12. Chi phÝ x©y dùng dù ¸n cÇu Thanh tr× tÝnh theo gi¸ n¨m 2003 ®/v: triÖu VN§ H¹ng môc Chi phÝ ®Çu t− theo gi¸ thÞ tr−êng §−êng vµ nót giao kh¸c møc 1.390.860 CÇu Thanh tr× 2.660.900 ThiÕt kÕ vµ gi¸m s¸t 283.623 §Òn bï ®Êt ®ai 129.654 Tæng céng 4.465.037 X¸c ®Þnh suÊt chiÕt khÊu: Trong tæng sè tiÒn trªn 70% lµ nguån vèn vay OECF víi l·i suÊt 2,3%/n¨m, 30% lµ vèn vay ng©n hµng ViÖt nam l·i suÊt 10%/n¨m. SuÊt chiÕt khÊu tµi chÝnh ®−îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së b×nh qu©n gia quyÒn cña 2 l·i suÊt trªn céng thªm 0,4% rñi ro vµ b»ng 5%. TiÕn ®é gi¶i ng©n dù tÝnh: B¶ng 5.13. Chi phÝ x©y dùng ®−îc cÊp hµng n¨m (tr. VN§) N¨m thø N¨m thùc hiÖn Tû lÖ cÊp chi phÝ, % Chi phÝ tµi chÝnh 1 2003 3 123.517 2 2004 8 353.347 3 2005 23 1.025.927 4 2006 38 1.691.814 5 2007 28 1.133.692 Tæng chi phÝ qui ®æi 4.600.360 vÒ ®Çu n¨m 2008 Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
Ch−¬ng 5. Ph©n tÝch tµi chÝnh dù ¸n x©y dùng giao th«ng 169 Dù ¸n dù tÝnh thùc hiÖn trong 5 n¨m, ®Çu n¨m 2008 ®−a vµ khai th¸c sö dông. Chi phÝ qui ®æi vÒ cuèi n¨m 2007, ®Çu n¨m 2008 lµ: 4.600.360 tr.VN§. 4.1.2. X¸c ®Þnh c¸c dßng thu chi n¨m xuÊt ph¸t C¸c kho¶n chi (b¶ng 5.16): C¸c kho¶n chi hµng n¨m bao gåm: - chi phÝ söa ch÷a th−êng xuyªn hµng n¨m b»ng 0,1% tæng vèn ®Çu t− vµ b»ng 4.465 tr. VN§. - chi phÝ söa ch÷a ®Þnh kú 5 n¨m 1 lÇn, b»ng 0,6% tæng vèn ®Çu t− vµ b»ng 26.790 tr.VN§. - chi phÝ qu¶n lý b»ng 15% doanh thu thu phÝ cÇu ®−êng. C¸c kho¶n thu (b¶ng 5.15): C¸c kho¶n thu tµi chÝnh cña dù ¸n chÝnh lµ doanh thu tõ thu phÝ cÇu ®−êng sau khi ®· trõ ®i thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng 10%. §©y lµ dù ¸n phôc vô c«ng céng nªn bé phËn thu phÝ thuéc lo¹i ho¹t ®éng c«ng Ých, kh«ng ph¶i nép thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp. C¸c kho¶n thu tõ phÝ cÇu ®−êng sau khi nép thuÕ VAT, trõ chi phÝ qu¶n lý, phÇn cßn l¹i nép ng©n s¸ch. Dßng thu n¨m xuÊt ph¸t 2010 (b¶ng 5.14): Thêi gian thu phÝ tÝnh trong ph©n tÝch tµi chÝnh lµ 25 n¨m, tõ ®Çu n¨m 2008 ®Õn hÕt n¨m 2032. Doanh thu thu phÝ ®èi víi tõng lo¹i xe = l−u l−îng xe n¨m x møc gi¸ vÐ 4.2. TÝnh to¸n c¸c chØ tiªu hiÖu qu¶ B¶ng 5.14. Gi¸ vÐ (1000.VN§ vµ doanh thu thu phÝ (tr.VN§) tÝnh cho n¨m 2010 L−u l−îng L−u l−îng Gi¸ vÐ, Doanh thu Doanh thu Lo¹i xe xe/ng.® xe/n¨m (1000 ®) cã VAT kh«ng VAT Xe con 7480 2730200 10 27302 24820 Xe buýt 5520 2014800 25 50370 45791 Xe t¶i 13160 4803400 40 192136 174669 Xe m¸y 94320 34426800 1 34427 31297 Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
170 M«n häc: LËp vµ ph©n tÝch dù ¸n ®Çu t− x©y dùng giao th«ng B¶ng 5.15. B¶ng tÝnh dßng thu theo c¸c lo¹i xe dù ¸n cÇu Thanh tr× ®v: tr.VN§ N¨m N¨m niªn Tæng thu thø lÞch Xe con Xe buýt Xe t¶i Xe m¸y kh«ng VAT 0 2008 1 2009 18131 42336 158430 34678 253576 2 2010 21214 44030 166352 32944 264539 3 2011 24820 45791 174669 31297 276577 4 2012 29039 47623 183403 29732 289797 5 2013 33976 49527 192573 28246 304322 6 2014 39752 51509 202201 26833 320295 7 2015 46510 53569 212311 25492 337882 8 2016 54417 55712 222927 24217 357272 9 2017 63667 57940 234073 23006 378687 10 2018 74491 60258 245777 21856 402381 11 2019 87154 62668 258066 20763 428651 12 2020 101970 65175 270969 19725 457839 13 2021 119305 67782 284518 18739 490343 14 2022 139587 70493 298743 17802 526626 15 2023 163317 73313 313681 16912 567222 16 2024 191081 76245 329365 16066 612757 17 2025 223565 79295 345833 15263 663956 18 2026 261571 82467 363124 14500 721662 19 2027 306038 85766 381281 13775 786859 20 2028 358065 89196 400345 13086 860691 21 2029 418936 92764 420362 12432 944493 22 2030 490155 96475 441380 11810 1039819 23 2031 573481 100334 463449 11220 1148483 24 2032 670973 104347 486622 10659 1272600 25 2033 785038 108521 510953 10126 1414637 Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n
Ch−¬ng 5. Ph©n tÝch tµi chÝnh dù ¸n x©y dùng giao th«ng 171 B¶ng 5.16. B¶ng tÝnh dßng chi dù ¸n cÇu Thanh tr× ®v: tr.VN§ N¨m niªn Vèn Duy tu Chi phÝ N¨m thø lÞch ®Çu t− b¶o d−ìng qu¶n lý Tæng chi 0 2008 4600360 4600360 1 2009 4465 38036 42501 2 2010 4465 39681 44146 3 2011 4465 41487 45952 4 2012 4465 43470 47935 5 2013 26790 45648 72438 6 2014 4465 48044 52509 7 2015 4465 50682 55147 8 2016 4465 53591 58056 9 2017 4465 56803 61268 10 2018 26790 60357 87147 11 2019 4465 64298 68763 12 2020 4465 68676 73141 13 2021 4465 73552 78017 14 2022 4465 78994 83459 15 2023 26790 85083 111873 16 2024 4465 91914 96379 17 2025 4465 99593 104058 18 2026 4465 108249 112714 19 2027 4465 118029 122494 20 2028 26790 129104 155894 21 2029 4465 141674 146139 22 2030 4465 155973 160438 23 2031 4465 172272 176737 24 2032 4465 190890 195355 25 2033 26790 212196 238986 Bïi Ngäc Toµn B/m Dù ¸n vµ Qu¶n lý dù ¸n