Giáo trình Lịch sử báo chí thế giới - Bùi Tiến Dũng

Nội dung text: Giáo trình Lịch sử báo chí thế giới - Bùi Tiến Dũng

1. ĐẠI H ỌC QU ỐC GIA HÀ N ỘI TR ƯỜNG ĐẠ I H ỌC KHOA H ỌC XÃ H ỘI VÀ NHÂN V ĂN KHOA BÁO CHÍ BÀI T ẬP CU ỐI K Ỳ MÔN: L ỊCH S Ử BÁO CHÍ TH Ế GI ỚI Đề bài: Các xu h ướng phát tri ển c ủa báo chí th ế gi ới Gi ảng viên : Th.S Bùi Ti ến D ũng Lớp: K50 Báo chí (h ệ chính quy) Nhóm: 6
2. Hà N ội, 5/2008 MỤC L ỤC KHÁI QUÁT CHUNG 4 1. Toàn c u hóa thông tin 5 1.1 iu ki n hình thành toàn c u hóa thông tin 5 1.2 Bi u hi n c a toàn c u hóa thông tin 6 2. Qu c t hóa báo chí 7 2.1 Bi u hi n c a qu c t hóa trong l nh v c báo in 7 2.2 Bi u hi n c a qu c t hóa báo chí trong l nh v c phát thanh 7 2.3 Bi u hi n qu c t hóa báo chí trong l nh v c truy n hình 8 2.4 Bi u hi n c a qu c t hóa báo chí trong l nh v c thông t n 9 2.5 Bi u hi n c a qu c t hóa báo chí trong l nh v c báo m ng 9 3. Th ư ng m i hóa báo chí 9 3.1 iu ki n hình thành th ư ng m i hóa báo chí 10 3.2 Bi u hi n c a th ư ng m i hóa báo chí 11 3.3 nh h ưng c a th ư ng m i hóa v i báo chí 13 4. Tp trung và c quy n hóa báo chí 16 4.1 Khái ni m 16 4.2 Quá trình hình thành 16 4.3 Bi u hi n c a t p trung hóa, c quy n hóa 19 5. Quá trình phân hóa và chuyên môn hóa 21 6. Gia t ng m i quan h gi a báo chí và k thu t 23 7. Xu h ưng a ph ư ng ti n 24 7.1 Khái quát chung 24 7.2 Nguyên nhân báo chí phát tri n theo h ưng a ph ư ng ti n 26 7.3 Bi u hi n c a báo chí phát tri n theo h ưng a ph ư ng ti n 28 7.4 Truy n thông a ph ư ng ti n t i Vi t Nam 29 8. Báo chí công dân 30 8.1 S ra i c a “báo chí công dân” 30 8.2 S c m nh c a báo chí công dân 31 8.3 Nh ng h n ch c a báo chí công dân 32 9. Ti u k t 33
3. CH NG II – XU H NG C TH V I T NG LO I HÌNH Error! Bookmark not defined. 1. i v i báo in Error! Bookmark not defined. 1.1 S thay i trong cách trình bày Error! Bookmark not defined. 1.2 Nh ng thay i trong các tin, bài Error! Bookmark not defined. 1.3 Xu h ưng báo giá r , báo mi n phí, báo c nhanh Error! Bookmark not defined. 2. Báo in t Error! Bookmark not defined. 2.1 u im và h n ch c a báo m ng Error! Bookmark not defined. 2.2 Xu th c a báo m ng Error! Bookmark not defined. 3. Báo phát thanh Error! Bookmark not defined. 3.1 Phát thanh trong b i c nh m i Error! Bookmark not defined. 3.2 Xu h ưng c a phát thanh hi n i Error! Bookmark not defined. 4. Báo truy n hình Error! Bookmark not defined. 4.1 Thách th c và gi i pháp cho truy n hình Error! Bookmark not defined. 4.2 Xu h ưng phát tri n c a truy n hình Error! Bookmark not defined. CH NG III – XU H NG BÁO CHÍ VI T NAM Error! Bookmark not defined. 1. nh h ưng c a các xu h ưng báo chí th gi i t i báo chí Vi t Nam Error! Bookmark not defined. 2. M t vài xu h ưng n i b t c a báo chí Vi t Nam. Error! Bookmark not defined. 2.1 Xu h ưng th ư ng m i hóa báo chí bi u hi n rõ r tError! Bookmark not defined. 2.2 Xu h ưng hình thành t p oàn báo chí Error! Bookmark not defined. 2.3 Xã h i hóa báo chí Vi t Nam Error! Bookmark not defined. CH NG IV – K T LU N Error! Bookmark not defined. TÀI LI U THAM KH O Error! Bookmark not defined. DANH SÁCH NHÓM 6 L P K50 BÁO CHÍ – H KHXHNV Error! Bookmark not defined.
4. KHÁI QUÁT CHUNG Theo t in ti ng Vi t (Vi n khoa h c xã h i Vi t Nam n m 1992 - trang 1135), “ Xu h ng” có ngh a là xu th thiên v m t chi u nào ó. S thiên v nh ng ho t ng nào ó nh m m t m c tiêu có ý ngh a i v i b n thân trong m t th i gian lâu dài. T nh ngh a ó, ta có th hi u Xu h ướng báo chí đó là xu th ế thiên về m ột chi ều h ướng nào đó c ủa báo chí, có m ục tiêu, ý ngh ĩa và ảnh hưởng trong th ời gian dài. Tác động đế n h ệ th ống báo chí c ủa th ế gi ới. Báo chí t ngày u ra i ã liên t c có nh ng thay i ti n xa hn. T t báo ch là nh ng b n chép tay r i n nh ng b n báo in u tiên và phát tri n cho t i a ph ư ng ti n nh ư ngày nay, t t c iu ó u là k t qu c a quá trình phát tri n lâu dài v i nhi u thách th c. Tùy theo iu ki n lch s và xu h ưng c a công chúng, h th ng báo chí có nh ng b ưc i riêng c a mình áp ng l i nh ng iu ó. Trong b i c nh toàn c u hóa, báo chí c ng ch u ph n nào nh h ưng. Vi c nghiên c u các xu h ưng c a báo chí th gi i s góp ph n hi u rõ h n c im, th c tr ng c a n n báo chí toàn c u hi n nay. Qua ó có cách th c, gi i pháp cho phù h p v i tình hình chung. ưc giao tìm hi u v các xu h ưng phát tri n c a báo chí th gi i, nhóm 6 phát tri n tài theo h ưng tìm hi u chung v các xu h ưng ang di n ra trên th gi i, r i i c th vào t ng lo i hình báo chí. Trong quá trình tìm hi u, nhóm c g ng lý gi i nguyên nhân và iu ki n d n t i các xu hưng ó và d oán h ưng phát tri n trong t ư ng lai. So sánh các xu hưng ó v i th c t i n n báo chí Vi t Nam. Trong quá trình tìm hi u s không tránh kh i nh ng thi u xót, mong nh n ưc s góp ý c a th y và các b n.
5. CH ƯƠ NG I – XU H ƯỚNG CHUNG C ỦA BÁO CHÍ TH Ế GI ỚI 1. Toàn c ầu hóa thông tin Toàn c ầu hóa là khái ni m dùng miêu t các thay i trong xã h i và trong n n kinh t th gi i, t o ra b i m i liên k t và trao i ngày càng tng gi a các qu c gia, các t ch c hay các cá nhân góc v n hoá, kinh t, v.v. trên quy mô toàn c u. Toàn c ầu hóa thông tin ó là quá trình thông tin kh p m i n ơi trên th gi i c truy n t i liên t c, nhi u chi u và d dàng t i cho công chúng. Ngày nay, b t kì âu b n c ng u có th n m b t ưc toàn b thông tin c a th gi i trong ngày qua. ó là k t qu c a quá trình toàn c u hóa thông tin. Thông tin t i m i ngóc ngách c a trái t ưc các hãng truy n thông cung c p m t cách nhanh chóng và chính xác t i cho m i công dân. B n ang ng i nhà và có th theo dõi tình hình ang di n ra Iraq hay M , hay nh ư tình hình giá x ng d u trên th gi i hi n nay iu s nh h ưng t i cu c s ng c a b n 1.1 Điều ki ện hình thành toàn c ầu hóa thông tin Nh ng thành t u c a cu c cách m ng khoa h c k thu t trong các l nh vc ng t i, in n t p chí, báo, s phát tri n các công ngh phát thanh truy n hình và c bi t là internet ã cho phép nh ng thông tin t m t qu c gia có th ưc bi t n trên toàn th gi i. Quá trình toàn c u hóa thông tin ưc g n v i nh ng thành t u m i nh t trong k thu t thông tin liên l c và in t . Thông tin trong kho nh kh c ưc truy n t i t c th i t i cho ng ưi xem và ng ưi c. iu ó cho phép hàng tri u ng ưi ưc ch ng ki n và tham gia vào các s ki n. Mng internet bao ph toàn c u, nh ó mà ng ưi s d ng có kh nng nh n ưc thông tin c n thi t t các hãng tin m t cách d dàng. S xâm nh p c a ti n b khoa h c k thu t vào các ho t ng báo chí là iu rõ
6. ràng và d nh n th y. Vi c áp d ng r ng rãi k thu t in t , truy n t i d li u xuyên biên gi i, vi c hình thành m ng l ưi thông tin toàn c u ã góp ph n ưa tin t c nhanh chóng t i công chúng. iu ó là c n thi t cho m t xã h i ang phát tri n nhanh. Mt iu ki n thúc y quá trình toàn c u hóa n a là nhu c u thông tin c a công chúng ngày m t gia t ng. Các c quan báo chí mu n áp ng nhu c u ó thì c n ph i y m nh vi c khai thác s a d ng c a thông tin, không th bó h p thông tin trong ph m vi m t qu c gia hay m t khu v c. 1.2 Bi ểu hi ện c ủa toàn c ầu hóa thông tin Bi u hi n rõ nh t là vi c hình thành r t nhi u hãng thông t n, hãng tin chuyên khai thác tin t c trên kh p th gi i r i bán l i cho các c quan thông t n trên th gi i. V i s chuyên bi t này, các c quan báo chí ch c n mua l i tin t các hãng thông t n ó là có th có tin t c trên th gi i cung cp cho công chúng c a mình. Bi u hi n th hai ó là thông tin m i n ơi c c p nh t liên t c và nhi u chi u. N u nh ư tr ưc kia, ch nh ng thông tin quan tr ng và có nh hưng l n m i ưc c p, thì ngày nay nh ng thông tin v nh ng con ng ưi bình th ưng m i n i u có th ưc nh c t i. Thông tin v nh ng nhân v t n i ti ng không còn ch là thông tin riêng c a m t qu c gia mà ã tr nên ngu n tin nóng cho nh ng ng ưi quan tâm trên th gi i. Tuy nhiên m t v n t ra là li u các thông tin ưc toàn c u hóa ó li u có trung th c? Các chuyên gia ã nh n xét, quc gia nào làm ch ưc thông tin thì qu c gia ó s giành chi n th ng. Không ai dám ch c nh ng thông tin mà các hãng tin ư a ra không mang màu s c chính tr , ph c v cho mt ng phái, m t n n chính tr nào ó. iu ó là d hi u trong th i i thông tin có vai trò quan tr ng nh ư ngày nay. Các chính ph ph i iu ti t
7. các dòng thông tin trong t m ki m soát c a h , ưa ra nh ng tin t c có l i và theo nh ng m ưu chính tr ưc tính toán k . Không th ph nh n nh ng thành t u c a công cu c toàn c u hóa thông tin em l i. Truy n hình, phát thanh, internet, báo chí ã và ang tác ng v tình c m, t ư t ưng c a công chúng ti p nh n thông tin, b t k kho ng cách t h t i ngu n thông tin là bao nhiêu. S k t h p gi a thông tin toàn c u và l i ích khu v c làm cho ho t ng c a các ph ư ng ti n thông tin i chúng tr nên h u hi u h n n u xét t góc c hình thành và thao túng công lu n. 2. Qu ốc t ế hóa báo chí Trong b i c nh thông tin toàn c u ang phát tri n, các t p oàn truy n thông, các c quan báo chí u mu n y m nh nh h ưng c a mình t các qu c gia khác. Chính vì v y mà h c g ng ưa t báo c a mình ra kh i khuôn kh c a m t qu c gia. Qu c t hóa báo chí là hình th c mà m t t báo, n ph m báo chí c phát hành nhi u qu c gia, ho c phát hành qu c gia này nh ng c bán qu c gia khác. 2.1 Bi ểu hi ện c ủa qu ốc t ế hóa trong l ĩnh v ực báo in • Báo chí in n n ưc này, nh ưng l i ưc phát hành nhi u n ưc trên th gi i. • Báo chí in n nhi u n ưc cùng m t lúc (thí d Nhân dân Nh t báo ca Trung qu c, t p chí Tuy n t p (Readers Digest) • Hai n ưc liên k t v i nhau xu t b n m t s báo • C quan báo chí m nhi u chi nhánh n ưc ngoài • Các t p oàn báo chí phát tri n nh ng t báo cho khu v c riêng v i ngôn ng c a khu v c ó. 2.2 Bi ểu hi ện c ủa qu ốc t ế hóa báo chí trong l ĩnh v ực phát thanh
8. • Bi u hi n l n nh t trong l nh v c phát thanh ó là xu h ưng phát sóng ra n ưc ngoài c a các t h p truy n thông. • Có t ng s : 80 ài phát thanh ra n ưc ngoài, phát thanh t i 20.000 gi trong tu n, b ng 48 th ti ng, ph sóng toàn c u. • Một số đài tiêu bi ểu nh ư : - VOA c a M phát 2001 gi / tu n v i 40 th ti ng - BBC c a Anh phát kho ng 120 gi / ngày v i 38 th ti ng - Làn sóng c phát 100 gi / ngày, v i 40 th ti ng - ài CRI (Trung qu c) phát sóng 680 gi /ngày v i 43 th ti ng • Nh ững điểm c ần chú ý v ề n ội dung : - ài phát thanh ra n ưc ngoài c a các n ưc không có l i cho n ưc ch nhà v m t kinh t nh ưng quan tr ng v m t chính tr nên ưc nhà nưc quan tâm - V c c u t ch c có nét c bi t (có phòng PR - nghiên c u nhu cu công chúng, ban d y ti ng n ưc ngoài) - Nh ng n i dung c n chú ý trong thông tin c a các n ưc t ư b n qua ài phát thanh: • Mô t các n ưc t ư b n giàu có thanh bình, là mô hình c a nhi u nưc v ư n t i. • Không ư a ra y nh ng m t trái, m t tiêu c c c a xh TBCN công chúng phê phán • ng nh t m c tiêu ch t ư b n ch ngh a v i ch ngh a c ng sn • Phê phán ch ngh a Mác , ch ng phá các n ưc XHCN, t ng c ưng các chi n l ưc di n bi n hòa bình 2.3 Bi ểu hi ện qu ốc t ế hóa báo chí trong l ĩnh v ực truy ền hình
9. • Li th c a thông tin trong l nh v c truy n hình ó là s d ng hình nh • Xu th nhi u ài truy n hình trên th gi i phát các ch ư ng trình truy n hình i ngo i • Tng c ưng các ch ư ng trình phát hình g n v i l ng ti ng ho c có ch d ch hi n trên màn hình • Hình thành nhi u ài truyn hình c a khu v c, ài truy n hình cho châu l c, ho c ài c a các t p oàn báo chí dành riêng cho khu v c. 2.4 Bi ểu hi ện c ủa qu ốc t ế hóa báo chí trong l ĩnh v ực thông t ấn • Thu th p thông tin n ưc ngoài y , chính xác là ngh a v và trách nhi m c a các hãng thông t n • a d ng hóa các lo i hình thông tin: hình nh, âm thanh, các v n bn • S l ưng n ph m báo nh càng ngày càng phát tri n • Liên k t các hãng thông t n qu c t 2.5 Bi ểu hi ện c ủa qu ốc t ế hóa báo chí trong l ĩnh v ực báo m ạng • Hình thành nh ng trang web c a các c quan báo chí. • Các phiên b n c a báo in ưc c p nh t thông tin nhanh chóng • Hình thành nh ng d ch v thông tin m i nh ư chat, th ư in t , in tho i qua m ng • Thông tin nhanh chóng, v ưt qua m i tr ng i v không gian và th i gian, • Cn có trình cao có th lo i b thông tin nhi u, thông tin không có tin c y, thông tin rác r ưi. 3. Th ươ ng m ại hóa báo chí
10. Khái ni m th ư ng m i hóa báo chí hi n nay v n còn có nhi u tranh cãi. Có nhi u ng ưi cho r ng không nên dùng t th ư ng m i hóa i v i báo chí, vì iu ó có th gây hi u sai là các t báo ang “lá c i hóa” Tuy nhiên nhóm c ng xin t ưa ra cách hi u c a mình v “th ư ng mi hóa báo chí”. ó là m t quá trình mà các c ơ quan báo chí tìm cách t ng thu nh p cho mình b ng các ho t ng kinh t khác bên c nh vi c kinh doanh các lo i hình báo chí thông th ng. ó có th là các ho t ng qu ng cáo cho các s n ph m, thâu tóm các khâu trong quá trình làm báo: in n, phát hành phát tri n thêm các d ch v giá tr gia t ng trên t báo ho c cng có th tham gia và các l nh v c kinh t khác. 3.1 Điều ki ện hình thành th ươ ng m ại hóa báo chí Sau cu c “cách m ng th ư ng m i” nh ng n m 1830 – 1840, các ph ư ng ti n thông tin i chúng tr thành nh ng doanh nghi p t ư b n sinh li, vì v y b n thân chúng c ng ch u s tác ng c a t t c các quy lu t c a ho t ng kinh doanh: c nh tranh và h n ch c nh tranh, t p trung hóa, c quy n hóa và nh ng lu t l khác. T t c nh ng iu ó l i d u n trong ho t ng báo chí h ng ngày và ho t ng c a nh ng t ch c h u quan. Chính vì sau “cu c cách m ng th ư ng m i”, nh ng ngu n thu c a báo chí nh k ch y u n t qu ng cáo ch không ph i t s l ưng phát hành nên nh ng t ch c t in qu ng cáo b t u h ưng n nh ng n ph m có s lưng phát hành cao nh t. iu ó làm cho các nhà báo ph i thay i n i dung và cách trình bày n ph m. Trong l nh v c kinh t th tr ưng và trong b i c nh t ư ng m i hóa toàn c u, h u nh ư m i l nh v c ngh nghi p u ch u nh h ưng c a l i ích v qu ng cáo và th ư ng m i. H nh n ra vai trò c a qu ng cáo trên báo chí i v i t ư duy c a khách hàng. Báo chí c ng nh n ra iu ó. Nhà tài phi t truy n thông nh ư Rupert Murdoch ã cho chúng ta th y kinh doanh t các
11. lo i hình truy n thông em l i l i nhu n kh ng l nh ư th nào. Ho t ng t ch c c a m i ph ư ng ti n thông tin i chúng u nh m t ưc hi u qu cao v ph ư ng di n kinh t - tài chính, c ng nh ư các ph ư ng di n t ư t ưng. Nu ch xét v ph ư ng di n kinh t c a v n thì c n nêu rõ r ng t ưc m c sinh l i cao khâu qu n lý các báo và t p chí, các ài phát thanh truy n hình c ng ph i ưc xây d ng theo nh ng nguyên t c gi ng nh ư nh ng nguyên t c trong iu hành các doanh nghi p. 3.2 Bi ểu hi ện c ủa th ươ ng m ại hóa báo chí Hi ện nay nh ững ngu ồn thu ch ủ y ếu c ủa m ọi ấn ph ẩm đề u g ồm: - Nh ng kho n thu tài chính t qu ng cáo - Nh ng kho n thu nh bán báo, phát sóng - Nh ng kho n thu t các ho t ng th ư ng m i d ưi các hình th c khác - Nh ng kho n ti n óng góp t bên ngoài. Và n n t ng cho nh ng kho n thu b ng ti n này là kho n thu t qu ng cáo em l i. T khi khai sinh, m c ích th ư ng m i c a báo in ã r t rõ r ng. T Anzeiger (ng ưi qu ng cáo) xu t b n Dresden ( c) n m 1730, theo nhà nghiên c u Anthony Smith, ã t cho mình là ph c v t t c nh ng ai trong hay ngoài thành ph mu n mua bán, cho thuê hay i thuê, cho vay hay i vay. M , trong th i gian thu c a, th ư ng m i ó là m t y u t tiên quy t ca báo chí. Nhu c u v buôn bán hàng hóa tiêu dùng, c bi t thông tin v nh ng tuy n tàu ch hàng t bên kia i d ư ng ã l i k t qu là các t báo ban u h u h t g n v i t “ng ưi qu ng cáo” (Advertiser) trên vi-nhét. Bt kì m t t báo nào, m t t p chí ho c m t n ph m niên giám nào cng dành m t vài trang cho qu ng cáo. Hi n chính qu ng cáo là ngu n thu ch y u c a n ph m. Tùy thu c vào iu ki n phát hành, truy n th ng dân
12. tc và tình hình kinh t , t ng n ưc các kho n thu t qu ng cáo c a các ph ư ng ti n thông tin i chúng có khác nhau. Tây Ban Nha là kho ng 80%, M là 75% và Pháp là kho ng 60% Sc ép v kinh t ã bu c các c quan báo chí b ưc vào cu c c nh tranh d d i thu hút c gi , thay i trong cách thu hút qu ng cáo. Nhi u c quan ã ti n hành hàng lo t chi n l ưc th ư ng m i hóa sâu xa h n ngành công nghi p này, khi n cho các m i quan tâm th ư ng m i ngang v i ho c quan tr ng hn ch t l ưng c a xã lu n hay trách nhi m v i xã h i. Riêng ngành công nghi p báo in M : thu nh p t ng t 12,2 t y ô la M vào nm 1975 lên 54,4 t ô la n m 2000. Nói cách khác, báo in ã thu nh p tng g p 2,5 l n t qu ng cáo n m 2000 so v i n m 1950. Trong vòng 30 nm qua, l ưng n i dung qu ng cáo trong báo in M v ưt trên 60% (Báo chí & tuyên truy n 6/2006 trang 43) Vi c các t báo hi n nay coi tr ng tin t c th ư ng m i h n và ph thu c vào qu ng cáo t ng thu nh p ã khi n cho tin c y vào các tin bài b gi m xu ng, s tin c y c a công chúng v i các nhà báo b t n h i nhi u. Th t ưng Vajpayee c a n , trong cu c ph ng v n v i BBC n m 2003 ã nói lên m i lo ng i v s gia t ng tính th ư ng m i và tính gi t gân trong báo chí. Ông nh n m nh các lo i hình báo chí ph i th vai trò quan tr ng c a mình b ng tính có t ư t ưng và giá tr : “N u không có lý t ưng, báo chí s tr thành hàng hóa và không th tác ng n suy ngh c a c gi n a”. ài Loan, giáo s ư báo chí Kuan Chung-Hsiang, i h c Shih Hsin ã tiên oán r ng trong t ư ng lai g n các lo i hình báo chí ài Loan s ti p t c xu ng c p vì nh h ưng c a các nhóm l i ích chính tr và th ư ng mi. Úc, khi các nhà báo m i b coi là “ng ưi kinh doanh nh hi u qu ” ang cung c p s n ph m c a h cho ng ưi dân, nhà nghiên c u Katrina Mandy Oakham tin vào s i thay l n mà các nhà báo không còn là ng ưi
13. giám sát xã h i hay các thành viên ưu tiên c a “quy n l c th t ư” n a mà “h là nh ng doanh nhân s n xu t hàng hóa ph c v th tr ng”. Nhà báo Michelle Grattan th m chí cho r ng “tính th ư ng m i” ã n i lên nh ư là “giá tr c t lõi” c a báo chí. Nh ư v y, iu m i ng ưi lo ng i có th ã thành hi n th c: báo chí ưc xem nh ư là hàng hóa. Vai trò c a nhà báo ã thay i sâu s c n u chúng ta ng ý v i ý tưng c a Simon Canning trên t The Autrailian: “M i th có th s thay i và nhà báo s s m th y công vi c c a h không ch là ph n ánh s ki n, mà chính là ph ư ng ti n mà các nhà qu ng cáo phát tán thông ip c a mình”. Th m chí báo chí và th ư ng m i luôn sát cánh k vai, Canning c ng ch ra r ng qu ng cáo ã ki m ưc r t nhi u l i nhu n b ng cách t các thông ip qu ng cáo c a h c nh tin t c. Nh ư th , các nhà báo ã “b ép” cho ra nh ng tin t c th ư ng m i gi ng nh ư th tr thành tin t c”. Internet cung c p m t môi tr ưng tuy t v i cho ngành qu ng cáo và do ó báo chí in t dù mu n hay không c ng b nh h ưng. M t ví d mà Canning ư a ra là ph n m m qu ng cáo có tên là IntelliTXT c a công ty qu ng cáo tr c tuy n Vibrant Media M . Khi các nhà qu ng cáo s d ng h th ng này, h có th bi n hàng tr m t trong bài báo có ti m n ng gây thu hút v s n ph m c a h mà b n c có th c sang d ng có k t n i n qu ng cáo. Và ch c n di con chu t t i v trí t ó, m t màn hình nh s hi n ngay ra m i g i ng ưi c nh n vào trang qu ng cáo chính th c. ng d ng này khi n các chuyên gia báo chí M lo ng i v vi c nhà báo ch n t khi vi t, b i h s h ưng t i nh ng t d ưc chuy n sang k t n i t i trang qu ng cáo. S can thi p khá sâu c v n i dung và hình th c này rõ ràng ã nh h ưng n tính chính xác, s công b ng và o c báo chí. 3.3 Ảnh h ưởng c ủa th ươ ng m ại hóa v ới báo chí
14. Trong b i c nh th ư ng m i hóa báo chí, Lynette Sheridan Burns cho rng các nhà báo ngày nay luôn ph i tìm cách dung hòa gi a c nh tranh ngh nghi p, quan tâm th ư ng m i và trách nhi m o c liên quan n vi c khai thác thông tin và th hi n thông tin. Bà cho r ng “báo chí là m t công vi c ph c t p – c g ng làm hài lòng t ng biên t p – ông ch c a b n, bn thân b n và toàn b c gi ” Vì các c quan báo chí là các doanh nghi p, các nhà báo ph i làm hài lòng ông ch mình và làm iu ó, h ph i tuân th nh ng nguyên t c riêng c a phòng tin”. Quy t c này có th là nhà báo ph i hi u c quan mình s ch n cái gì ư a tin và cái gì không. Nh ng y u t này không th nói là không làm khó x cho h và h s quen v i vi c ưc b o là làm gì, h n là làm iu mình mu n. Tuy nhiên các n ưc ph ư ng Tây h có m t gi i pháp, ó là tách bi t các ho t ng qu ng cáo v i ph n ho t ng báo chí ích th c. iu ó giúp cho b n ch t c a tin t c s không b nh h ưng, thông tin v n chính xác và m b o s trung th c. a s các qu c gia, ng ưi ta nghiêm c m hình th c qu ng cáo lén lút, núp d ưi các b n tin, tin t c. M t vài n ưc còn ư a ra c lu t l cho vi c ó. Trong báo chí, c ng nh ư nh ng ngành ngh khác, th i gian là ti n. Các t ng biên t p luôn mu n có nhi u tin h n trong th i gian ng n h n, áp lc t lên nhà báo. H u qu là h có th tr thành nh ng c máy ưc l p trình ho t ng. H thi u th i gian nghiên c u, iu tra, tìm h t các ngóc ngách, ph ư ng di n c a v n . Nhi u khi các ông t ng biên t p mu n mi ph ư ng di n c a m t câu chuy n t i ph m i quá c ph m vi giá tr thông tin câu chuy n b i h có th in nhi u b n h n bán. Ng ưc l i c ng có nh ng câu chuy n không bao gi ưc khám phá b i chi phí l n v vi c i l i ho c chúng không giúp bán ưc nhi u báo
15. Vn khác c a báo chí hi n nay liên quan n tính th ư ng m i là báo chí tr ti n cho ngu n tin b ng các t m séc (chequebook journalism). Tuy nhiên v n này v n con tranh cãi, nh ưng cho th y báo chí dùng ti n mua tin là chuy n bình th ưng. Theo Hargreaves , checkbook journalism ngh a là báo chí tr ti n cho ngu n tin, th m chí là t i ph m ang ch xét x, khai thác các câu chuy n, không quan tâm t i hi u qu c a s can thi p c a ng ti n có th có i v i tính tin c y c a thông tin. Câu h i t ra là: li u nhà báo s có nh ng thông tin trung th c t ngu n tin hay không? Nu ngu n tin òi ti n thì ng c c a h là gì? Nh ưng i v i McClellan, m t c u chuyên gia các v n th i s c a kênh truy n hình s 9 và s 7 c a Úc, các t m séc là vi c vi c c n thi t cho vi c th c hành ngh báo. McClellan c ng cho bi t ti n ưc chi Úc ch bng ph n nh so v i Anh, M và h u h t ti n ưc tr là nh h n 10.000 ô là và s ti n l n nh t ưc tr c ng không khác m y so v i 20 n m tr ưc. Hu h t chi phí séc Úc là cho nh ng câu chuy n cá nhân n i b t nh ư Delta Goodrem và Belinda Emmett. Anh hay M , phí séc ngày càng cao h n và nhi u h n. Monica Lewinsky ưc cho là ã b túi kho ng 400.000 b ng cho m t cu c ph ng v n n m 1999 sau v scandal v i c u t ng th ng M . Bi c nh c a các n ưc t ư b n là trong n n kinh t th tr ưng, khi m i c quan báo chí là m t doanh nghi p, nó ph i ngh tr ưc tiên n vi c làm sao s ng còn, r i m i ngh n vi c truy n t i thông tin n cho c gi ca mình. Ngh ch lý là nhu c u cao v th ng l i kinh t khó có th m b o mt n n báo chí công b ng và trách nhi m. iu áng lo ng i là quan tâm n l i ích kinh t ã không ch là do s c ép bên ngoài, mà nó có th phát sinh t bên trong, ngay “tim” c a m i c quan báo chí. V y cái h a h n nn báo chí t t, vì l i ích xã h i th c s l i t lên vai các nhà báo, v i h th ng chính tr nhân b n và nh n th c riêng, n m trong ph m vi o c
16. ngh nghi p. iu 6, quy nh o c ngh nghi p c a Hi p h i báo chí Úc nói: “ ng qu ng cáo hay quan tâm th ư ng m i làm t n h i n tính chính xác, công b ng hay c l p c a báo chí”. Quy nh này còn có th coi là l i kêu g i r t có ý ngh a v i ng ưi làm báo hi n nay. 4. Tập trung và độc quy ền hóa báo chí 4.1 Khái ni ệm Tập trung hóa báo chí là quá trình sáp nh p gi a các c ơ quan báo chí, ho c thôn tính, thâu tóm, bành tr ng l n nhau gi a các c ơ quan báo chí hình thành nên các t p oàn báo chí. Độc quy ền, trong kinh t h c, c quy n là tr ng thái th tr ng ch có duy nh t m t ng i bán và s n xu t ra s n ph m, không có s n ph m thay th g n g i. Ti ng Anh: monopoly có ngu n g c t ti ng Hy l p monos (ngh a là m t) và polein (ngh a là bán). ây là m t trong nh ng d ng c a th t b i th tr ng, là tr ng h p c c oan c a th tr ng thi u tính c nh tranh. (vi.wikipedia.org) Độc quy ền hóa báo chí ó là tình tr ng mà các các t p oàn báo chí ã thâu tóm toàn b các c ơ quan báo chí, bi n mình tr thành duy nh t trên th tr ng nh m ph c v m c ích riêng c a mình. 4.2 Quá trình hình thành Quá trình t p trung và c quy n báo chí b t u ưc hình thành t nm 1892 khi mà Scripps cùng v i ng ưi b n là Macrê thành l p m t m i liên k t gi a 5 t báo c a h . M ng ưi ta ã tính toán r ng k t n m 1962 “các t p oàn tài chính h u quan” hàng n m ã mua l i kho ng 68 t báo c l p. N m 1979, s l ưng b n phát hành c a các t báo h ng ngày thu c s h u c a các t ch c c quy n chi m n 71% t ng s lưng b n phát hành c a t t c các báo. ng th i, trong s 38 t báo h ng ngày ã
17. truy n v tay ng ưi ch khác thì trong 7 tháng c a n m 1979 ã có 34 t báo tr thành s h u c a chính các t ch c c quy n. Có m t iu áng l ưu ý là chính nh ng t p oàn báo chí hùng m nh thì l i càng t ng c ưng s nh h ưng c a mình v c s l ưng n ph m và c s l ưng b n phát hành. N m 1979 M , s l ưng các t ch c c quy n t con s 11 ã t ng lên 13 v i t ng s l ưng b n phát hành m i l n c a các t báo u v ưt quá 1 tri u b n. K t qu là 13 t ch c c quy n ó ki m soát 42% t ng s các t báo h ng ngày và 50% t ng s các t báo ch nh t. M t n t i 165 t p oàn báo chí, chi m 60% t ng s báo ra h ng ngày trong n ưc. Th y in, xu h ưng t p trung và c quy n hóa báo chí th hi n qua nh ng ch s phát tri n c a các ph ư ng ti n thông tin i chúng – lo i hình n ph m – chuy n sang h th ng “m t thành ph - m t t báo”, b i vì s l ưng các im dân c ư có nh ng t báo c nh tranh nhau thì không ng ng gi m sút. S phân b các báo Th y in Các im dân c ư có 2 t báo ho c Các im dân c ư ch có m t t Nm nhi u h n báo
18. 1945 51 42 1950 51 42 1955 39 53 1960 32 56 1965 23 59 1970 21 65 1975 20 64 1980 21 62 1985 24 60 1990 20 63 1995 20 58 Chú thích: Nh ng s li u d n trên liên quan n t báo xuát b n 3-7 l n trong mt tu n. S c quy n thông tin quy t nh r t nhi u v n i dung thông tin. Báo chí ngày nay là công c m nh m , nhi u nhánh và linh ho t trong tay giai c p th ng tr và báo chí ưc giai c p th ng tr s d ng m t cách khéo léo nh m m c ích “t y não” qu n chúng, nh m lu n ch ng và bi n minh cho hành ng gây tâm lý quân phi t, nh m b o m s ng h i v i ưng l i chính tr ang ưc thi hành. Ví d , i công ty “Gannett company”. N m 1966 s h u 26 t báo hng ngày và 6 t báo ch nh t. Trong nh ng n m 1980, nó có nh h ưng ti 88 t báo h ng ngày và 23 t báo tu n, 13 ài phát thanh và 17 ài truy n hình. Theo s tính toán c a các chuyên gia M : 20 t p oàn n m trong tay hn m t n a t ng s các t báo trong n ưc, 4 t p oàn ki m soát ngành truy n hình, 10 t p oàn ki m soát ngành phát thanh, 12 t p oàn th ng tr trong ngành xu t b n sách, 4 t p oàn ng tr trong ngành in nh. u nh ng n m 1980 n u nh ư t t c các thành ph M u có nh ng t báo ngày, thì 98% trong s ó t d ưi quy n ki m soát c a m t trung tâm, trong t ng s 1700 t báo h ng ngày M có h n 1000 báo thu c s h u “các m ng l ưi”.
19. 4.3 Bi ểu hi ện c ủa t ập trung hóa, độ c quy ền hóa - Quá trình gi ảm b ớt s ố l ượng c ủa nh ững t ờ báo độc l ập Ch ng khó kh n gì các ông trùm báo chí óng c a b t k m t n ph m báo chí nào có h i cho l i ích c a h . S t p trung và c quy n hóa lnh v c báo chí d n t i m t h qu là thông tin khi ưc ưa ra ã ch u m t s chi ph i t các ông trùm truy n thông khi n cho thông tin không còn chân th c và khách quan. Có nhi u cách khác nhau tác ng lên các c quan báo chí: - Thông qua vi c tham gia tài chính trong c quan báo chí. - Thông quan vi c ki m soát các c quan tuyên truy n c a chính ph . - Thông qua vi c lãnh o tr c ti p các t ch c thông tin – tuyên truy n c a các t ch c kinh doanh l n và trong vi c lãnh o nhi u t ch c xã h i. - Chi m l nh các v trí lãnh o trong các t ch c báo chí l n. - Thông qua qu ng cáo có tr ti n là ho t ng không th thi u i vi s t n t i c a các t báo, t p chí, các ài phát thanh và truy n hình v ph ư ng di n tài chính. Nm 1999, M trong t ng s 1489 t báo h ng ngày thì ch có 269 t ngh a là 18% là nh ng t báo c l p còn l i thì u thu c quy n h u ca các t p oàn báo chí. T ng s các t báo hàng ngày c ng ti p t c gi m. Nm 1998 ã có 20 t báo h ng ngày óng c a, tính n tháng 2/1999 ch còn 1489 t báo. Trong 10 n m tr l i ây ã có 153 t báo h ng ngày ch m
20. dt t n t i.M t trong nh ng nguyên nhân d n n vi c này c ng ph i k n s thâu tóm c a các t p oàn báo chí i v i các t báo c l p. Quá trình t p trung và c quy n hóa di n ra m t cách nhanh chóng, nhi u qu c gia ã n i l ng lu t pháp t o iu ki n cho các t p oàn truy n thông phát trin và t p trung hóa. Vi c t p trung hóa và c quy n hóa gi ây không còn ch di n ra trong m t qu c gia n a mà nó ã có s t p trung xuyên qu c gia. Các t p oàn truy n thông l n mu n nâng cao nh h ưng ca mình ã v ư n xa t i các qu c gia khác và thâu tóm các c quan báo chí ph c v cho l i ích c a h . Quá trình ó d n t i hình thành m t m ng lưi t p oàn báo chí a qu c gia. Ngày nay quá trình tích t t ư b n và c quy n hóa các ph ư ng ti n thông tin i chúng v n ti p di n. Không ph thu c vào các hình th c s hu và các ph ư ng pháp iu hành doanh nghi p. Trong iu ki n hi n nay s t p trung và c quy n hóa các ph ư ng ti n thông tin i chúng ang di n ra theo m t lo t nh h ưng. Nh ng t ch c c quy n ang t n t i thì gia tng s hùng m nh c a mình b ng cách không ng ng gi m s l ưng các ph ư ng ti n thông tin i chúng “ c l p”, các ph ư ng ti n thông tin i chúng t ng c ưng quan h v i các t p oàn xuyên qu c gia, các c quan chính ph óng vai trò ngày càng l n trong nh h ưng và thao túng các ph ư ng ti n thông tin i chúng. ã xu t hi n nh ng doanh nghi p thông tin i chúng xuyên qu c gia v i s t ư b n “phân tán”, khi mà trên th c t không th xác nh ưc chúng thu c s h u qu c gia nào. - Sự ra đờ i c ủa hàng lo ạt các t ập đoàn báo chí l ớn Các công ty báo chí truy n thông ngày càng bành tr ưng m nh m bng cách mua l i, sáp nh p, thôn tính các công ty nh h n không s c cnh tranh thành l p nên các t p oàn báo chí. V i vi c b ra hàng t ô la, các ông ch này ã y nhanh nh ng s t p h p m i trong l nh v c báo
21. chí, truy n thông i chúng, t o ra quy mô ho t ng, s c m nh nh h ưng vưt ra ngoài biên gi i qu c gia, ph m vi khu v c. iu này d n n s ra i c a hàng lo t các t p oàn báo chí l n trên toàn th gi i c bi t là các nưc TBCN phát tri n. Theo s li u c a Công ty nghiên c u th tr ưng Dialogic, trong 5 tháng u n m 2007, trên toàn th gi i ã ghi nh n 372 bn h p ng sáp nh p, mua l i gi a các công ty, t p oàn báo chí truy n thông v i t ng giá tr lên n 93,8 t USD. áng chú ý nh t là h p ng sáp nh p gi a Google và Double Click, tr giá 3,1 t USD h i tháng 4-2007, h p ng sáp nh p gi a Yahoo v i Right Media tr giá 680 tri u USD. (nhóm 3) Th gi i a d ng, các quá trình t p trung t ư b n và c quy n n m gi các ph ư ng ti n thông tin i chúng các n ưc khác nhau ang di n ra theo nh ng cách khác nhau, tuy nhiên ó u ang là xu h ưng chung c a n n báo chí truy n thông th gi i. 5. Quá trình phân hóa và chuyên môn hóa Qúa trình phân hóa và chuyên môn hóa c ng là m t ph n không kém quan tr ng c a báo chí. ó là m t ph ơ ng th c trong ó m t n ph m báo chí ch t p trung vào m t l nh v c c th c a i s ng, nh m vào m t l ng i t ng công chúng xác nh. c th . Trong iu ki n toàn c u hóa thông tin, các ph ư ng ti n thông tin i chúng ngày càng th c hi n m nh h n quá trình phân hóa và chuyên môn hóa, t o c h i cho nh ng t ch c y tìm ưc v trí xã h i c a mình, h ưng n m t t ng l p dân c ư hoàn toàn xác nh, tác ng có hi u qu n ng ưi c, ng ưi nghe và ngưi xem. Thông th ưng chúng ta phân các t báo c n c theo quy mô phát hành thành các t báo qu c gia, khu v c, a ph ư ng. Xét theo tính ch t nh k và th i gian n hành thì ng ưi ta phân các t báo thành báo h ng ngày và không ra h ng ngày, báo bu i sáng, báo bu i chi u. Xét theo tính ch t và ý
22. ngh a xã h i thì các t báo ưc phân ra thành các t báo a chúng, có ch t lưng, các báo h n h p. Có th phân chia các t p chí thành hai nhóm l n: - Các t p chí chuyên ngành và các t p chí áp ng ưc “l i ích chung”. Nh ưng các t p chí “l i ích chung”, hay các t p chí i chúng l i phân thành các t p chí thông tin, t p chí gi i trí - Mt s nhà nghiên c u l i phân chia toàn b báo ch ph ư ng Tây ra làm 4 nhóm n ph m. ó là các n ph m nông nghi p, th ư ng m i, chuyên ngành và các n ph m i chúng. Nh ng n ph m chuyên ngành bao g m nhi u n ph m ph c v t ng lp dân chúng, có chung ngh nghi p và có chung hình th c lao ng. M i lo i n ph m u có nh ng c im riêng và nh ng d u hi u phân bi t. Tuy nhiên gia chúng c ng có r t nhi u im gi ng nhau. Tr ưc h t ó là kh nng tác ng m t cách có phân bi t n nh ng nhóm c gi khác nhau. Nh ng n ph m chuyên ngành ch y u t p trung vào nh ng v n khoa h c và k thu t – t p trung vào m t l nh v c c th . Các t p chí chuyên ngành không ch phát hành trong n ưc mà còn phát ra n ưc ngoài. Nhi u n ph m còn có chi nhánh n ưc ngoài. N i dung c a các n ph m chuyên ngành này ưc t p trung vào m t ngành ngh c th do ó khu bi t ưc i t ưng khán gi . Lợi ích c ủa quá trình phân hóa và chuyên môn hóa: ó là nó cho phép nâng cao hi u qu c a các bài v c a báo chí, ài phát thanh và truy n hình, s d ng ph ư ng ti n s n có v i hi u qu cao nh t. Quá trình phân hóa giúp thi t l p ra ưc các n ph m chuyên sâu vào m t l nh v c, giúp cho công chúng có th l a ch n d dàng n ph m phù h p. Trong t ư ng lai, vi c khu bi t i t ưng và l a ch n cho mình m t l nh v c kinh doanh truy n thông là m t xu h ưng t t y u.
23. 6. Gia t ăng m ối quan h ệ gi ữa báo chí và k ỹ thu ật K thu t có m t nh h ưng to l n i v i s phát tri n chung c a xã hi, truy n thông c ng là m t l nh v c ch u s tác ng l n c a khoa h c k thu t. Trong quá trình phát tri n c a các ph ư ng ti n thông tin i chúng, k thu t ã và ang s luôn gi vai trò hàng u. T các hình th c truy n th ng là thông tin truy n mi ng t m t ng ưi này sang ng ưi khác cho n nh ng ch vi t c u tiên ã góp ph n trao i thông tin gi a ng ưi v i ng ưi. Th i kì ánh d u b ưc ngo t c a s phát tri n báo chí ó là s ra i ca máy in. V i s ra i c a máy in vào vào n m 1455 do Johan Gutenberg phát minh. ó ưc xem là châm ngòi cho n n công nghi p gi y bùng n . S ra i c a máy in ã n gi n hóa i r t nhi u trong công on làm báo, góp ph n t ng l ưng xu t b n, t ng ch t l ưng và hình thành m t n n công nghi p báo chí. Phát thanh – truy n hình ra i c ng ph i ph thu c r t nhi u vào y u t k thu t và phát tri n ch t l ưng tin bài phát thanh truy n hình thì c ng ng ngh a v i vi c nâng cao c s v t ch t k thu t. Máy tính cùng v i m ng internet ra i ã ánh d u s t phá v i l nh v c truy n thông. M t lo i hình ph ư ng ti n m i ra i có th truy n t i thông tin nhanh chóng kéo theo s bùng n thông tin, iu này ã d n n s thay i h t s c tri t trong các phư ng ti n thông tin i chúng. Vi c áp d ng khoa h c k thu t, các công ngh m i vào các ph ư ng ti n thông tin i chúng ã d n n nh ng h qu xã h i quan tr ng. M t trong nh ng h qu y ưc giáo s ư G.V.Giêcc p nêu ra trong báo cáo khoa hc c a mình ó là hình thành nên “K nguyên thông tin” (Information Era). Các quá trình thông tin hi n i c a xã h i có m t trình trang b k thu t cho phép con ng ưi ngoài cái th gi i bao quanh mình – còn ki n t o cho cái cá nhân mình m t ph m vi th gi i o c bi t, s ng trong th gi i y theo
24. cách mà con ng ưi ưa thích và có ưc m t s t do l a ch n g n nh ư tuy t i, iu mà con ng ưi ch ưa th c hi n ưc. áp ng k p nhu c u thông tin c a công chúng, c ng nh ư thay i chính b n thân mình, báo chí c n ph i bi t phát huy nh ng thành qu c a khoa h c công ngh , ng th i c ng ph i t nghiên c u các k thu t m i ph c v cho quá trình cung c p thông tin. Ta có th nh n th y iu ó qua các lo i hình báo chí òi h i công ngh cao: nh ư truy n hình, các thi t b s n xu t ra m t ch ư ng trình truy n hình ph i ng b , hi n i n u nh ư mu n có m t ch ư ng trình ch t l ưng. Công ngh s n xu t máy quay phim cho phép ghi l i nh ng hình nh chân th c và rõ nét nh t. Công ngh phát sóng giúp truy n t i hình nh i nhanh và gi ưc ch t l ưng. Báo chí và k thu t có m i quan h ch t ch v i nhau, s phát tri n ca báo chí òi h i k thu t ph i không ng ng phát tri n áp ng, còn s phát tri n c a k thu t s giúp cho truy n thông ph c v công chúng t t h n. 7. Xu h ướng đa ph ươ ng ti ện 7.1 Khái quát chung Trong kho ng 10 n m tr l i ây, s bùng n c a internet ã tác ng mnh m n i s ng xã h i c a con ngu i và nh h ưng sâu s c n s phát tri n c a báo chí th gi i. Tr ưc ó, các lo i hình báo chí truy n th ng (báo in, phát thanh, truy n hình) phát tri n t ư ng i c l p, m i lo i hình có nh ng ưu th riêng không b l n át. Nh ưng internet ra i kéo theo s ra i c a báo mng, thông tin ưc cung c p cho công chúng theo hình th c a ph ư ng ti n sinh ng, h p d n h n và ang là s l a ch n s 1 c a l p công chúng tr và ti p t c nh h ưng t i l p công chúng k c n
    T ư ng lai báo chí thu c v truy n thông a ph ư ng ti n ( i cùng s phát tri n c a internet)
25. Có th hi u, “multimedia” hay “truy n thông a ph ơ ng ti n” là s kt h p c a ngôn ng vi t, nh, video, âm thanh, thi t k h a và các ph ơ ng th c t ơ ng tác khác trên trang web nh m truy n t i m t câu chuy n, mt v n m t cách a di n, mi hình th c th hi n góp ph n t o nên câu chuy n thuy t ph c nh t và y thông tin nh t. i v i ngành báo chí nói riêng, c bi t là báo in t và các kênh truy n hình tr c tuy n, phóng s a ph ư ng ti n chính là t ư ng lai c a s phát tri n. Theo hình th c truy n thông thông th ưng (media), thông tin ưc truy n – phát i bng cách nghe, nhìn. Ví d m t b n tin ưc ng trên báo in, công chúng c t báo và ti p nh n thông tin y. Nh ưng c ng cùng thông tin y, khi th hi n chúng trên Wedsite, ngoài b n text còn ính kèm hình nh, on video có liên quan, Công chúng ti p nhn thông tin b ng nhi u giác quan khác nhau, v i nh ng hình th c thông tin khác nhau, ó là truy n thông a ph ư ng ti n.
26. Multimedia = v n b n + hình nh + gi ng nói + âm nh c + video = hi u qu truy n thông - www.thecommunicationsgroup.com 7.2 Nguyên nhân báo chí phát tri ển theo h ướng đa ph ươ ng ti ện. a. Sự phát tri ển c ủa công ngh ệ truy ền thông Công ngh truy n thông (Media Technology) là ngành bao g m các lnh v c nghiên c u công ngh , k thu t, lo i hình thông tin (báo chí - truy n hình, radio; truy n s li u; internet; di ng; v tinh ); ánh giá và xây d ng các xu h ưng, chi n l ưc phát tri n h th ng thông tin. Trong kho ng nh ng n m g n ây, công ngh truy n thông phát tri n mnh m v i nh ng b ưc t phá b t ng : internet xóa nhòa kho ng cách th i gian – không gian trong vi c ti p c n thông tin trên toàn th gi i, h
27. th ng d ch v m ng di ng t ng nhanh chóng, Ph ư ng ti n truy n thông k thu t s ã b t u phát tri n và lan r ng ra toàn c u, S phát tri n c a công ngh truy n thông chính là m t m t s phát tri n c a báo chí th gi i. Khi ch ưa có s ra i c a internet, các lo i hình báo chí truy n th ng (báo in, phát thanh, truy n hình) phát tri n t ư ng i c l p, m i lo i hình có nh ng ưu th riêng không b l n át. Khi internet ra i và phát tri n cùng m t lo t ti n ích và s n ph m công ngh truy n thông i kèm t o nên m t s c m nh m i mà các lo i hình truy n thông truy n th ng khó c nh tranh n i. Công ngh ã cho phép báo in t ra i và ng ưc l i, chính báo in t c ng thúc y s phát tri n c a các công ngh m i. Nh ng trình duy t phiên b n m i liên t c ưc c i ti n có th tích h p các tính n ng truy n thông a ph ư ng ti n. in tho i và nh ng thi t b di ng h tr cá nhân nh ư PDA c ng ưc nâng c p có th truy c p web ti n l i h n và khai thác thông tin tr c tuy n. S phát tri n c a công ngh truy n thông ã t o cho báo chí m t hưng i m i: Tích h p các ph ư ng ti n truy n thông. Cái mà các nhà truy n thông ang h ưng t i là Công ngh Truy n thông H p nh t (m t quá trình mà trong ó t t c các ph ư ng ti n truy n thông, các thi t b truy n thông và các kênh thông tin i chúng ưc tích h p l i v i nhau, cho phép ng ưi s d ng có th liên l c v i b t c ai, khi h b t c n i âu, và theo th i gian th c) b. Nhu c ầu thông tin c ủa l ớp công chúng m ới. Trong m t xã h i hi n i v i s bùng n thông tin, công chúng ngày càng có nh ng yêu c u cao h n i v i n i dung c ng nh ư ch t l ưng thông tin. M t t báo in toàn ch v i nh ng bài vi t dài, nh ng ch ư ng trình phát thanh – truy n hình bu c khán - thính gi ph i ng i ch i nay ã không
28. còn phù h p. M t hình th c truy n thông m i cho phép công chúng thu nh n thông tin b ng c hình nh, âm thanh, v n b n là s l a ch n c a l p công chúng m i. Ng ưi c báo hôm nay ang ngày càng b phân tâm b i nhi u hình th c cung c p thông tin ng, h p d n, ti p c n trên toàn b các giác quan, cm quan: c, nghe, nhìn, i tho i, tham gia tr c ti p t ư ng lai c a báo chí ang thay i d d i b i các kh n ng khác nhau chuy n t i thông tin nóng n ng ưi c Xu h ưng tiêu th thông tin c a ng ưi dân ã và ang thay i nhanh chóng do kh n ng k t n i d dàng vào m ng Internet toàn c u v i thông tin tràn ng p h ng ngày, hàng tr m kênh truy n hình quc t qua cáp, hàng lo t kênh truy n thanh ti p c n ng ưi c m i ngày, m i gi Xu h ưng rõ ràng là phù h p v i xã h i, do v y i theo s phát tri n này là s l a ch n úng n c a các nhà truy n thông. a ph ư ng ti n s giúp cho công chúng d dàng l a chn h n. 7.3 Bi ểu hi ện c ủa báo chí phát tri ển theo h ướng đa ph ươ ng ti ện a. S ự phát tri ển c ủa các t ổ ch ức truy ền thông đa ph ươ ng ti ện Các công ty truy n thông nh ư vi n thông, truy n hình cáp và các kh i gi i trí ang tranh giành nhau có chân trong “th tr ưng” tích h p các ph ư ng ti n truy n thông m i. Ví d : - Hãng Time Warner sát nh p v i hãng American Online - S liên doanh ó minh h a sinh ng cho s k t h p các ph ư ng ti n truy n thông c và m i: báo m ng và báo gi y - Nh ng công ty phát hành báo l n bao g m New York Times Co. (www.nyt.com) và Tribune Co., nhà xu t b n c a t Chicago Tribune (www.tribune.com), chuy n tin ch y u qua m ng Internet.
29. - NBC (www.home.nbci.com) có m t trong nhi u trang y tham vng trên Internet, và có nh ng d án chung v truy n hình và Internet v i hãng máy tính kh ng l Microsoft (www.msnbc.com). Các hãng khác nh ư CBS, ESPN, FOX va CNN u có nh ng trang chính trên Internet. "Truy n hình trên n n Internet s tr nên ph c p - b ng c là nhi u hãng vi n thông l n ang gia c c ơ s h t ng cho vi n c nh ó. B n s c th ng th c t t c các d ch v trên m t n n duy nh t" - Bill Gates Rõ ràng các t ch c truy n thông ã có chung m t t m nhìn v t ư ng lai – k t h p các ph ư ng ti n truy n thông và gi i trí vào m t ph ư ng th c truy n thông m i có kh n ng cung c p s l a ch n tin t c b ng v n b n hay bng các on phim và nh ng b phim m i nh t b t kì khi nào ưc yêu cu. b. Nh ững bi ểu hi ện c ụ th ể v ề s ản ph ẩm báo chí đa ph ươ ng ti ện - Báo gi y không th thi u s n ph m báo in t i kèm. - Các t báo còn có th làm ài phát thanh, kênh truy n hình và c bi t là báo mobile (g i các b n tin cho b n c qua in tho i di ng) - Dùng giao th c Internet phát ch ư ng trình phát thanh, truy n hình (s hóa) Nhà báo th i truy n thông a ph ư ng ti n (multimedia journalist) ph i có k n ng c a nhi u lo i hình báo chí, có th tác nghi p nhanh nh y và s d ng thành th o các s n ph m công ngh h tr nh ư laptop, in tho i di ng có nh v v tinh, máy nh, Camera 7.4 Truy ền thông đa ph ươ ng ti ện t ại Vi ệt Nam Trong khi multimedia các n ưc Châu Âu và M ang phát tri n mnh m thì Vi t Nam, khái ni m v truy n thông a ph ư ng ti n còn khá mi m . Ngoài báo in, ph n l n các tòa báo Vi t Nam ã m thêm trang web c p nh t thông tin nhanh chóng và ph c v m t s l ưng ông o
30. ng ưi dùng internet. H c ng ã b t u bi t khai thác l i th c a internet bng vi c phát tr c tuy n ho c phát l i các các chư ng trình TV, phim, radio, hay các on video clip. Tiêu bi u trong s ó có trang phimanh.net thu c VNExpress; www.vnntv.vn; www3.tuoitre.com.vn/Media; hay www.vtc.com.vn. Tuy nhiên t t c u hình th c phát l i và ch y u mang tính gi i trí. 8. Báo chí công dân Không có m t nh ngh a rõ ràng nào v báo chí công dân. Ta có th hi u báo chí công dân là lo i hình báo chí mà thông tin c thu th p, phân tích và ph bi n b i nh ng ng i dân bình th ng. 8.1. S ự ra đờ i c ủa “báo chí công dân” Trào l ưu "báo chí công dân" (Citizen Journalism) n y sinh t n ưc M sau cu c b u c t ng th ng 1988 nh ư m t ph n ng t ni m tin vào các ph ư ng ti n truy n thông ã b xói mòn. Jay Rosen, giáo s ư báo chí i hc New York là m t trong nh ng ng ưi tiên phong c xuý trào l ưu này. Nm 1999, nh ng nhà ho t ng xã h i Seattle (M ) sáng l p Trung tâm Truy n thông c l p (Independent Media Center - IMC) u tiên bày t ph n ng tr ưc vi c t ch c h i ngh WTO t i ây trong khi các kênh truy n thông chính th ng không h i di n cho ti ng nói và nguy n v ng ca h . T ó, IMC ã ưc thi t l p h n 2.000 thành ph kh p th gi i. Cùng lúc vi s phát tri n c a các trung tâm IMC, nh ng kênh thông tin c a các "nhà báo công dân" b t u bùng n trên internet d ưi các hình th c weblog, chat room, forum, wikis Hàn Qu c, website OhMyNews.com ra i n m 2000 tr thành t báo tr c tuy n n i ti ng và thành công v m t th ư ng m i v i kh u hi u: "M i công dân là m t nhà báo". 80% tin bài trên website này là do các th ưng dân c ng tác.
31. Nm 2001, website ThemeParkInsider.com c a M là t báo tr c tuy n u tiên giành ưc m t gi i th ưng báo chí quan tr ng c a Hi p h i Báo chí tr c tuy n M và khoa báo chí i h c. Ý t ưng c t lõi trong tri t lý và h th ng giá tr c a báo chí công dân (civic journalism) là ni m tin cho r ng báo chí có m t ngh a v i v i i sng công c ng. 8.2 S ức m ạnh c ủa báo chí công dân Có kh n ng thông tin nhanh chóng nh ng s vi c v a x y ra. ưa ra cái nhìn khách quan và không b chi ph i b i b t kì c quan nào. B t ngu n t s phát tri n c a khoa h c k thu t và nhu c u ưc nói lên chính ki n cng hay bày t quan im c a mình. Báo chí công dân (Citizen Journalism) - lo i hình báo chí m i sinh ra trong k nguyên Internet, ang tr thành trào l ưu m nh m trên toàn th gi i. i di n chính cho báo chí công dân chính là nh ng t báo m ng, trang tin t c và c ng ng web-blog khng l . M t s trang "báo chí công dân" khá n i ti ng là NowPublic.com, v i 99.214 "phóng viên" 3651 thành ph , OhmyNews.com, m t trong nh ng trang tin in t có nh h ưng nh t Hàn Qu c hi n nay thu hút h n 1 tri u c gi m i ngày v i 50.000 "nhà báo công dân", YouWitnessNews c a Yahoo! chuyên ng t i n i dung do ng ưi dùng g i v , sau khi ã qua màn ch nh trang c a các biên t p viên chuyên nghi p, YouTube chuyên ng t i các on video cá nhân "hút" hàng tri u l ưt truy c p m i ngày , trang tin bách khoa tr c tuy n WikiPedia (wikipedia.org) hi n có t i h n ch c ngàn c ng tác viên tích c c, v i hàng tri u bài vi t d ưi nhi u ngôn ng khác nhau (c ti ng Vi t). Nói n báo chí công dân là ph i nh c t i c ng ng web - blog. Theo th ng kê c a hãng nghiên c u Technorati (M ), hi n t i trên toàn th gi i có kho ng 55 tri u blog (2006) n nay ã lên t i 72 tri u blog. C 0.5 giây 1 blog ra i, m i
32. ngày trên Internet l i có thêm kho ng 100 nghìn blog m i và kho ng 1,3 tri u m c ưc ng t i. V kh ng b 11/9 M n m 2001, v ánh bom tàu in ng m London n m 2005 và hàng lo t các thiên tai ông Nam Á u ưc nh ng th ưng dân ch p nh, quay phim b ng máy in tho i di ng và nhanh chóng truy n tin i kh p th gi i. Vai trò c a “nhà báo công dân” ã ưc thi t l p. Vi s ph bi n c a các ph ư ng ti n k thu t s , vi c truy n d li u - hình nh, âm thanh và video - t TD n TD hay ưa lên các website ngày càng n gi n, các nhà báo công dân hoàn toàn có th phát huy n ng lc c a mình. S phát tri n nh ư v bão c a mô hình này khi n gi i truy n thông toàn c u ph i t t câu h i, li u ây có ph i là t ư ng lai c a báo chí? Báo chí công dân bi n m i im y u c a báo in truy n th ng là t c , " t" ng tin, ngu n tin và ph n h i c a c gi tr thành nh ng th m nh c a mình d a vào s c m nh c a công ngh . Nó khi n tin t c ã ng trên báo không có ngh a là k t thúc, mà th c s b t u khi công chúng th o lu n v câu chuy n, b sung và s a ch a nó. 8.3 Nh ững h ạn ch ế c ủa báo chí công dân Mc dù báo chí công dân có kh n ng em n nh ng thông tin c, hp d n và khách quan m t góc nào ó, nh ưng bên c nh ó báo chí công dân c ng có nh ng h n ch và im y u. iu áng nói u tiên ó là độ tin c ậy báo chí c a các “nhà báo công dân” r t khó ki m ch ng, c bi t là y u t ch quan c a ng ưi thông tin r t cao. Vì th , vi c xã h i hoá báo chí theo ki u này ôi khi là “con dao 2 l ưi” i v i các t báo thi u biên tp viên và t nh táo có tay ngh cao và nh y c m v i “th i ti t thông tin”. Cu i n m 2006 v a qua có m t t báo b “rút phép Thông Công” vì ã quá
33. lm d ng ý ki n ng ưi dân nh ư v y. Không ph i công dân nào c ng ưa ra ưc nh ng thông tin chính xác, có th ó ch là nh ng nh n nh ch quan vô c n c c a h , hay nh ư vì m t m c ích cá nhân h s n sàng g i n các tòa so n nh ng thông tin sai l ch iu ó s gây ra h u qu nghiêm tr ng khi thông tin ưc ng và thông tin t i cho toàn b công chúng. gi i quy t v n này, các c quan báo chí c n thi t ph i có m t b ph n biên t p viên có n ng l c xác nh n và ki m ch ng các thông tin do c gi mang t i. Ở Vi ệt Nam , blog phát tri n mu n nh ưng t c phát tri n c c nhanh c bi t trong n m 2006 và lôi kéo ưc 80% thanh niên s d ng m ng Internet tham gia và nó c ng ã t ra nh ng v n áng l ưu tâm khía cnh qu n lý, d ư lu n xã h i, v n hóa m ng Ngày nay, công chúng không ch óng vai trò là ng ưi ti p nh n s n ph m báo chí mà còn có th tham gia vào quá trình s n xu t thông tin. Trào lưu “báo chí công dân” ã th hi n r ng báo chí và n n dân ch ph i k t h p vi nhau cùng t n t i. Trong t ư ng lai, các c quan báo chí và các nhà báo công dân s s liên k t v i nhau t o nên m t xã h i thông tin a chi u 9. Ti ểu k ết Qua m t vài c im c a báo chí th gi i trên ây ta th y r ng toàn cu hóa thông tin ã bu c ng ưi ta ph i xét l i và hi n i hóa các chi n lưc c a c ng ng th gi i trong l nh v c ph bi n thông tin. Vi c k t h p thông tin toàn c u và “l i ích khu v c” s làm cho ho t ng c a các ph ư ng ti n thông tin i chúng có hiu qu h n và có hi u l c h n, xét trên góc hình thành công lu n và iu khi n công lu n. V n ti p t c tr nên sâu h n h ng n cách gi a các qu c gia “giàu” và nh ng qu c gia “nghèo”, t o ra
34. mi e d a th c t i v i các quy n c b n và quy n t do c a con ng ưi, trong ó có quy n t do ngôn lu n và t do báo chí. ang xu t hi n m i quan h ngày càng ch t ch gi a báo chí và kinh t. Trong nh ng n m g n ây ã có s thay i trong c u trúc. Vai trò ngày càng l n thu c v qu ng cáo – ngu n thu tài chính ch y u c a các c quan báo chí. nhi u qu c gia, nhà n ưc tài tr cho các ph ư ng ti n thông tin i chúng m t cách tr c ti p và gián ti p: dành cho nh ng ưu ãi khác nhau, các kho n tr c p, các n t hàng v qu ng cáo cho chính ph quá trình các ph ưng ti n thông tin i chúng sáp nh p vào các t p oàn công nghi p – tài chính ã cho phép t ưc s n nh v tài chính cho các ph ư ng ti n thông tin i chúng. Quá trình phân nh và chuyên môn hóa báo chí t o iu ki n nâng cao n ng l c hi u qu c a ho t ng báo chí, ài phát thanh, truy n hình, s dng có hi u qu cao nh t các ph ư ng ti n hi n có. Trong s nh ng thay i trong ho t ng báo chí n ưc ngoài, có th k ra m t s khuynh h ưng báo chí, trong ó có các khuynh h ưng báo chí “nhân dân”, báo chí tiêu dùng, báo chí nghiên c u, báo chí iu tra các khuynh h ưng y nh m nâng cao ch t l ưng bài v , các ch ư ng trình phát thanh truy n hình. ng th i nh ng khuynh h ưng ó c ng ph n ánh các òi h i c a th tr ưng. Th tr ưng ngày càng nh h ưng n báo chí. S phát tri n c a khoa h c k thu t có nh h ưng c n b n n các ph ư ng ti n thông tin i chúng ngày nay, n các hình th c và ph ư ng pháp ho t ng c a các nhà báo. Nhà n ưc t ng c ưng vai trò c a mình. Chính sách c a nhà n ưc c ng có nh h ưng quan tr ng t i s phát tri n c a các lo i hình thông tin i chúng.