Giáo trình Lịch sử Đông Nam Á - Chương 5: Mianma - Bùi Văn Hùng

Nội dung text: Giáo trình Lịch sử Đông Nam Á - Chương 5: Mianma - Bùi Văn Hùng

1. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 59 - CHÖÔNG V. MIANMA I. ÑAÁT NÖÔÙC VAØ DAÂN CÖ 1. ÑÒA LYÙ TÖÏ NHIEÂN Mianma coøn goïi laø Mieán Ñieän (Haùn - Vieät) naèm ôû phía Taây Baéc cuûa baùn ñaûo Trung AÁn. Ñaát nöôùc Mianma naèm trong toaï ñoä töø 92 ñeán 101 ñoä kinh Ñoâng vaø töø 10 ñeán 28 ñoä vó Baéc. Taây Baéc giaùp AÁn Ñoä vaø Baênglañeùt, Baéc vaø Ñoâng Baéc giaùp vôùi Trung Quoác, Ñoâng giaùp vôùi Laøo vaø Thaùi Lan, phía Nam laø vònh Ben Gan. Dieän tích Mianma laø 678.000 km2, daân soá tính ñeán naêm 1996 laø khoaûng 46,83 trieäu ngöôøi. Ñòa hình Mianma coù theå chia laøm boán vuøng lôùn : vuøng nuùi ôû phía Baéc vaø phía Taây noâí lieàn vôùi daõy Hymalaya, coù ñoä cao trung bình töø 1800 ñeán 6000m, vuøng cao nguyeân ôû phiaù Ñoâng, trung bình 900m, vuøng Trung Mianma naèm giöõa hai con soâng Irrawaddy vaø Salween vaø vuøng Haï Mianma laø ñoàng baèng chaâu thoå roäng lôùn, maøu môõ. ÔÛ phía Baéc Mianma coù nhieàu hoà lôùn, trong ñoù lôùn nhaát laø hoà Inñoâtroâgi vaø Inñoâ. Hai con soâng lôùn nhaát ôû Mianma laø Irrawaddy vaø Salween, cung caáp löôïng nöôùc vaø phuø sa cho ñôøi soáng vaø saûn xuaát cuûa con ngöôøi. Ñoàng thôøi, chuùng cuõng giöõ vai troø quan troïng veà giao thoâng vaän taûi, nguoàn caù voâ taän cho con ngöôøi. Bôø bieån Mianma daøi 3200km, raát thuaän lôïi cho vieäc ñaùnh baét caù vaø phaùt trieån ngheà haøng haûi cuûa cö daân. Röøng Mianma chieám khoaûng 58,5% dieän tích, vôùi nhieàu loaïi ñoäng thöïc vaät phong phuù. Mianma laø nöôùc ñöùng haøng ñaàu theá giôùi veà xuaát khaåu goã teách, ñaùp öùng 75% nhu caàu loaïi goã naøy treân thò tröôøng theá giôùi. Tröõ löôïng caùc loaïi khoaùng saûn nhö than, thieác, chì, tungxít, ñaù quí vaø daàu hoûa raát cao ôû khaép boán vuøng cuûa ñaát nöôùc . Khí haäu cuûa Mianma thuoäc vaønh ñai nhieät ñôùi gioù muøa, vôùi hai muøa töông ñoái roõ reät laø muøa möa noùng aåm vaø muøa laïnh khoâ hanh. Gioù Taây Nam gaây ra möa nhieàu, nhaát laø thaùng 6. Mianma coù ñoä aåm cao, löôïng möa trung bình haøng naêm leân tôùi 1700 mm. Vuøng cao cuûa Mianma töông ñoái oân hoøa, vuøng haï ven bieån Mianma coù khí haäu aåm öôùt, bieân ñoä nhieät hai muøa khaù cao töø 15 ñeán 370C. Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
2. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 60 - 2. DAÂN CÖ Ñieàu kieän töï nhieân cuûa Mianma raát thuaän lôïi vaø laø cô sôû cho söï sinh tuï cuûa nhieàu toäc ngöôøi ngay töø buoåi bình minh cuûa loaøi ngöôøi. Hieän nay, Mianma laø moät quoác gia ña daân toäc, theo caùc hoïc giaû Mianma thì caùc quoác gia naøy coù khoaûng 70 toäc ngöôøi. Veà ñaïi theå, coù theå phaân chia caùc toäc ngöôøi Mianma theo caùc ngoân ngöõ sau: Heä ngoân ngöõ Moân - Khmer goàm caùc toäc ngöôøi Moân, laø toå tieân cuûa ngöôøi Wa, ngöôøi Palaun ôû Ñoâng Baéc Mianma. Nhöng hieän nay, hoï chieám tyû leä raát ít trong coäng ñoàng daân cö ôû Mianma vaø bò ngöôøi Mianma ñoàng hoùa saâu saéc. Heä ngoân ngöõ Taïng - Mianma goàm caùc toäc ngöôøi Mianma, Kachin, Karen, Kala, Chin vaø Loâloâ. Toå tieân tröïc tieáp cuûa ngöôøi Mianma hieän nay laø ngöôøi Pyre ñaõ di cö töø phía Baéc xuoáng Mianma töø thieân nieân kyû thöù I tröôùc Coâng nguyeân. Quaù trình thieân di cuûa cö daân nhoùm Taïng - Mianma coøn keùo daøi ñeán taän theá kyû thöù XVII. Hieän nay, ngöôøi Mianma laø daân toäc lôùn nhaát chieám khoaûng 70 % daân soá Mianma. Heä ngoân ngöõ Haùn, Thaùi goàm caùc toäc ngöôøi Shan, Khöûu, Löï, Laøo, Kokany Töø theá kyû tröôùc Coâng Nguyeân, nhoùm daân cö naøy ñaõ di cö vaøi Mianma töø phía Baéc. Hoï ñaõ hoøa nhaäp vaøo cuoäc soáng vôùi caùc toäc ngöôøi khaùc nhau treân ñaát Mianma. Heä ngoân ngöõ Malayo - Polineâdiens laø nhöõng cö daân Maõ Lai coøn soùt laïi nhö Maõ Lai, Mauken phaân boá ôû bôø bieån phía Nam. Nhö vaäy, thaønh phaàn toäc ngöôøi ôû Mianma raát phöùc taïp, phöùc taïp ngay caû trong nhoùm Taïng -Mianma. Maëc duø laø nhöõng cö daân môùi thieân di ñeán Mianma nhöng nhoùm Taïng - Mianma ñaõ chieám soá ñoâng vaø laø nhöõng chuû nhaân töø raát laâu ñôøi cuûa ñaát nöôùc Mianma. II. CAÙC GIAI ÑOAÏN LÒCH SÖÛ CUÛA MIANMA 1. SÖÏ RA ÑÔØI CUÛA CAÙC QUOÁC GIA SÔ KYØ ÔÛ MIANMA Cuõng nhö caùc quoác gia khaùc ôû Ñoâng Nam AÙ, Mianma coù moät neàn vaên hoùa khaûo coå phaùt trieån lieân tuïc. Ngöôøi ta ñaõ phaùt hieän ra nhöõng hieän vaät taïi di chæ Anyath thuoäc sô kyø ñaù cuõ, Pañalin thuoäc sô kyø ñaù môùi vaø nhieàu di chæ khaùc. Ñieàu ñaëc bieät laø laàn ñaàu tieân trong khu vöïc Ñoâng Nam AÙ, ngöôøi ta ñaõ tìm thaáy nhöõng böùc veõ treân hang ñaù Pañalin. Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
3. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 61 - Song nhìn chung, thôøi ñaïi ñoà ñaù giöõa, ñoà ñaù môùi vaø caû thôøi ñaïi kim khí cho ñeán nay vaãn chöa ñöôïc nghieân cöùu ñaày ñuû. Maëc duø môùi chæ tìm thaáy moät ít coâng cuï ñoàng thau ôû vuøng giaùp ranh vôùi Laøo, Thaùi Lan, nhöng caùc nhaø nghieân cöùu vaãn cho raèng, thôøi ñaïi ñoà ñoàng ñöôïc keát thuùc vaøo khoaûng nhöõng naêm ñaàu Coâng nguyeân ñeå nhöôøng choã cho ñoà saét. Cuøng vôùi söï phaùt trieån lieân tuïc ñoù laø söï phaân hoùa giai caáp, hình thaønh neân caùc quoác gia sô kyø treân laõnh thoå Mianma . Ngöôøi Moân cö truù ôû vuøng haï löu 3 con soâng lôùn laø Irrawaddy, Salween, Sittang, hoï ñöôïc coi laø daân cö baûn ñòa ôû Mianma. Hoï ñaõ tieáp nhaän vaên hoùa Phaät giaùo AÁn Ñoä. Quoác gia sô kyø cuûa ngöôøi Moân raát coù theå ñaõ ra ñôøi. Ngöôøi ta giaû thuyeát raèng, quoác gia ñoù laø Dvaravati cuûa daân toäc ôû mieàn Trung Thaùi Lan (xem lòch söû Thaùi Lan). Quoác gia thaàn phuïc Phuønam maø taøi lieäu coå Trung Quoác coù nhaéc ñeán laø xöù Kim Laân (xöù Vaøng). Ñaàu theá kyû IX, noåi baät leân trong soá caùc quoác gia Moân laø quoác gia Ramanadesa (di thaàn), ñöôïc nhaø Ñöôøng ôû Trung Quoác coâng nhaän töø naêm 805, nhöng ñeán naêm 835 bò Nam Chieáu tieâu dieät. Ngoaøi ra, coøn coù caùc quoác gia Moân khaùc laø Kunlun, Thatôn, Peâgu ñeàu ôû mieàn Nam Mianma. Ngöôøi Moân ñaõ coù moät neàn vaên hoaù cao: hoï ñi ñaàu trong noâng nghieäp troàng luùa, ñaäu vaø laø ngöôøi saùng taïo ra heä thoáng thuûy lôïi ôû ñoàng baèng Kyaukse. Hoï saùng taïo ra chöõ Moân vaø tieáng Moân coå vaø coù moät heä thoáng chính quyeàn töông ñoái hoaøn chænh. Phaät giaùo laø toân giaùo chính cuûa ngöôøi Moân. Ngöôøi Pyu laø boä phaän tieân phong cuûa nhoùm Taïng - Mianma ñaõ di cö vaøo mieàn Trung Mianma. Do ñieàu kieän ñòa lyù thuaän lôïi, xaõ hoäi ngöôøi Pyu ñaõ phaân hoùa nhanh choùng. Quoác gia sô kyø cuûa ngöôøi Pyu ñaõ ra ñôøi ôû Proâm (Srikshetra) vaøo theá kyû V. Theo taøi lieäu khaûo coå hoïc (di chæ Moâza), nhaät kyù cuûa Nghiaõ Tónh vaø Huyeàn Trang, vöông quoác naøy theo Phaät giaùo. Cö daân thöïc hieän hoaû taùng vaø thôø tro xöông trong nhöõng bình nhoû. Moät soá coâng trình Phaät giaùo ñaõ ñöôïc xaây döïng, daáu veát coøn laïi treân ba di chæ Boâboâgi, Payama vaø Pagagi. Thoâng qua caùc keát quaû khai quaät khaûo coå hoïc, nhaát laø thö tòch coå Trung Quoác, ta ñöôïc bieát: xaõ hoäi ngöôøi Pyu ñaõ phaùt trieån, thaønh thò ñoâng ñuùc, luaät phaùp nghieâm minh nhaát laø tieàn baïc ñöôïc löu haønh, buoân baùn phaùt trieån Ngöôøi Mianma ôû phiaù Ñoâng soáng khaù taäp trung. Trong khi quoác gia cuûa ngöôøi Pyu bò Nam Chieáu taán coâng vaø suy suïp, thì töø 19 laøng ôû ngaõ ba soâng Chindwin – Irrawaddy, quoác gia Pagan cuûa ngöôøi Mianma ñaõ ra ñôøi. Ban ñaàu vöông quoác cuûa ngöôøi Mianma döïa treân söï lieân minh loûng leûo cuûa caùc boä laïc ñònh cö ôû ñoàng baèng Kyaukse vaø Minbu. Hoï cuõng toân thôø Phaät giaùo nhö caùc vöông quoác Moân vaø Pyu. Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
4. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 62 - 2. SÖÏ PHAÙT TRIEÅN THÒNH ÑAÏT CUÛA MIANMA( 1044 - 1752) Söï phaùt trieån böôùc ñaàu cuûa caùc vöông quoác Mianma (giai ñoaïn Pagan 1044 - 1531) Anawrahta (1044 -1077) laø ngöôøi ñaàu tieân thoáng nhaát Mianma vaø ñoùng ñoâ ôû Pagan. Trong thôøi trò vì cuûa mình, Anawrahta ñaõ mang quaân chinh phuïc caùc tieåu vöông quoác cuûa ngöôøi Moân, Pyu, Mianma vaø ngöôøi Shan, ñoàng thôøi tieán coâng Campuchia. OÂng ñaõ xaây döïng moät boä maùy chính quyeàn trung öông taäp quyeàn, xaây döïng chöõ vieát Mianma, nhöõng chuøa thaùp theo ñaïo Phaät Tieåu thöøa, nhöõng coâng trình thuûy lôïi Treân cô sôû ñoù, vöông quoác Pagan ñaõ phaùt trieån thònh vöôïng vaøo theá kyû thöù XII, chính trò oån ñònh, boä luaät ñaàu tieân ñöôïc soaïn thaûo, boä maùy ñöôïc hoaøn chænh, neàn taûng tö töôûng ñöôïc xaây döïng, heä thoáng caân ño ñöôïc thoáng nhaát. Ñöùng ñaàu boä maùy haønh chính laø vua, döôùi vua coù caùc quan thöôïng thö goïi laø amaùt, döôùi nöõa laø coù caû moät heä thoáng quan chöùc xuoáng tôùi taän caùc laøng (rôva) vaø tieåu khu (araùp). Thaønh phaàn daân cö chuû yeáu vaãn laø noâng daân, thôï thuû coâng vaø thöông nhaân, taïo thaønh taàng lôùp bò trò ñoái laäp vôùi caùc giai caáp thoáng trò keå treân. Coâng cuoäc xaây döïng ñeàn chuøa tieáp tuïc ñöôïc ñaåy maïnh, Pagan trôû thaønh moät trung taâm Phaät giaùo noåi tieáng. Sang theá kyû thöù XIII, vöông quoác Pagan baét ñaàu bò tan raõ do caùc theá löïc quaân phieät caùt cöù vaø söï noåi daäy cuûa ngöôøi Moân, ngöôøi Shan. Cuøng luùc ñoù, laøn soùng xaâm löôïc cuûa quaân Moâng - Nguyeân traøn xuoáng Mianma. Naêm 1277, 12.000 quaân Nguyeân traøn xuoáng chieám ñöôïc kinh ñoâ Pagan. Naêm 1283, 1285 quaân Nguyeân laïi tieáp tuïc xaâm löôïc Mianma laàn thöù hai, thöù ba vaø laäp neân chính phuû buø nhìn. Nhaân cô hoäi naøy, ngöôøi Moân laïi noåi daäy, Arakan cuõng tuyeân boá ñoäc laäp. Mianma ôû trong trình traïng phaân lieät keùo daøi. ÔÛ mieàn Baéc, ba anh em toäc tröôûng ngöôøi Shan döïa vaøo quaân Nguyeân huøng cöù vuøng Taragya. ÔÛ mieàn Nam, thuû lónh ngöôøi Moân laø Tarabya cuõng laäp theá löïc rieâng ôû vuøng ñoàng baèng Kyaukse. Naêm 1931, khi quaân Nguyeân ruùt veà nöôùc, Mianma laïi bò phaân lieät thaønh nhieàu vöông quoác nhoû ñoái laäp nhau. mieàn Baéc laø vöông quoác cuûa ngöôøi Shan. Mieàn Trung laø vöông quoác Ava roài ñeán Toângu vaø caùc vöông quoác khaùc cuûa ngöôøi Moân. Tình traïng caùt cöù vaø chieán tranh lieân mieân ñaõ laøm cho ñaát nöôùc trôû neân tieâu ñieàu. Laøng maïc bò cöôùp phaù, thuûy lôïi bò phaù huûy, kinh teá bò suy ñoài. Nhaø chuøa laø nôi töông ñoái yeân tónh thaønh choán nöông naùu cuûa caùc noâng daân ngheøo khoå. Noåi baät laø Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
5. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 63 - caùc chuøa Xueâ Maâuñao ôû Peâgu, Xueâ Pagoân ôû Rangoon, chæ coøn moät soá tieåu vöông quoác nhö Ava vaø Toângu laø töông ñoái huøng maïnh hôn caû. Söï thoáng nhaát vaø cöôøng thònh cuûa Mianma giai ñoaïn Toângu (1531 - 1752) Vaøo nöûa ñaàu theá kyû XVI, vöông quoác Toângu ñaõ trôû thaønh vöông quoác huøng maïnh nhaát ôû Mianma. Naêm 1531, Tabinshwethi leân ngoâi vua luùc môùi 20 tuoåi (1531 - 1550). Tabinshwethi ñaõ thöøa keá vöông quoác giaøu coù vaø huøng maïnh. OÂng lieân tuïc môû caùc cuoäc taán coâng vöông quoác Peâgu cuûa ngöôøi Moân, Arakan cuûa ngöôøi Shan , vaø taán coâng Ayuthay. Naêm 1550 oâng bò moät thuû lónh ngöôøi Moân gieát cheát taïi Peâgu. Bayinaung, em reå oâng keá ngoâi, tieáp tuïc söï nghieäp thoáng nhaát Mianma. Naêm 1553, Bayinaung ñaõ chieám ñöôïc thuû phuû Ava vaø caùc tieåu quoác ngöôøi Shan, laøm chuû hoaøn toaøn Baéc Mianma. Naêm 1563, oâng ñaùnh chieám Chieângmai vaø xaâm löôïc Lan Xaïng. Nhö vaäy sau 4 naêm caàm quyeàn, Bayinaung ñaõ thoáng nhaát Mianma vaø môû roäng laõnh thoå ra xung quanh. Nhöng sau khi Bayinaung cheát (1581), con oâng laø Nanñabayin ñaõ khoâng cai trò noåi moät ñaát nöôùc roäng lôùn ñöôïc xaùc laäp baèng quaân söï. Maâu thuaãn vôùi Ayuthay bieán thaønh nhöõng cuoäc chieán tranh lieân mieân. Nanñabayin bò gieát, moät ngöôøi con khaùc cuûa Bayinaung laø Nyaungyan ñang caàm quyeàn ôû Ava, ñaõ tieán coâng khoâi phuïc laïi laõnh thoå. Ñaàu theá kyû thöù XVII, Nyaungyan ñaõ chinh phuïc caùc tieåu vöông quoác Shan, Proâm (1607), Toângu (1610), Arakan (1613), chieám laïi Mactaban vaø Chieângmai (1615). Trong giai ñoaïn Toângu, kinh ñoâ cuûa vöông quoác luùc ñaët ôû Toângu (mieàn Trung ) luùc ñaët ôû Peâgu (mieàn Nam), luùc ôû Ava. Vöông quoác Mianma tieáp tuïc ñöôïc cuûng coá vaø phaùt trieån vöõng chaéc. Neàn kinh teá Mianma phaùt trieån, nhieàu thöông nhaân chaâu AÂu ñöôïc pheùp laäp thöông ñieám vaø xöôûng maùy. Boä luaät ñaàu tieân baèng tieáng Mianma - Maharaja Phamma ñöôïc soaïn thaûo döôùi thôøi vua Thalun (1629 - 1648). Töø cuoái theá kyû XVII, ñaàu theá kyû XVIII, ngöôøi Moân tieáp tuïc noåi daäy choáng trieàu ñình Toângu. Ayuthay cuõng khoâng ngöøng taán coâng Mianma. Thaùng 4/1752, Binnyadala, thuû lónh ngöôøi moân ñaõ pheá truaát vò vua cuoái cuøng cuûa trieàu ñaïi Toângu. Lòch söû Mianma böôùc sang moät giai ñoaïn môùi. Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
6. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 64 - 3. SÖÏ SUY THOAÙI CUÛA VÖÔNG QUOÁC MIANMA VAØ PHONG TRAØO ÑAÁU TRANH CHOÁNG SÖÏ XAÂM LÖÔÏC VAØ NOÂ DÒCH CUÛA THÖÏC DAÂN ANH (1752 – 1948) Söï suy thoaùi cuûa ñaát nöôùc Mianma (1752 - 1885) Sau söï kieän 1752, thuû lónh ngöôøi Mianma laø Alaungpaya ñaõ thaønh laäp quaân ñoäi, taán coâng ngöôøi Moân. Naêm 1755, Alaungpaya sau khi chinh phuïc ñöôïc caû Mianma ñaõ ñoåi teân Ñagoân, nôi coù chuøa Xueâ Ñagoân (Chuøa vaøng), thaønh Rangoon (nghóa laø söï keát thuùc chieán tranh) vaø leân laøm vua, laäp neân trieàu ñaïi Konbaungset trò vì ñeán naêm 1885. Döôùi trieàu ñaïi Konbaungset, toå chöùc haønh chính cuõng nhö thôøi Toângu, maâu thuaãn trong xaõ hoäi gay gaét, xung ñoät beân trong vaø beân ngoaøi dieãn ra traàm troïng hôn bao giôø heát. Vöông quoác Mianma böôùc vaøo giai ñoaïn khuûng hoaûng traàm troïng. Töø naêm 1766 ñeán 1770, Mianma phaûi tieán haønh cuoäc chieán tranh choáng Maõn Thanh xaâm löôïc thaéng lôïi. Töø naêm 1767 ñeán naêm 1776, chieán tranh Mianma – Xieâm dieãn ra, keát quaû Mianma bò thua to, Chieângmai bò saùt nhaäp haún vaøo Xieâm. Tranh chaáp giöõa Mianma vôùi AÁn Ñoä veà vuøng ñaát Arakan cuõng xaûy ra thöôøng xuyeân. Töø naêm 1795, tranh chaáp veà vuøng Arakan chuyeån höôùng sang giöõa Mianma vôùi Anh. Naêm 1795, moät phaùi boä Anh ñöôïc cöû sang Mianma ñeå daøn xeáp vuï Arakan, nhöng khoâng coù keát quaû vì trieàu ñình Mianma nghi ngôø thieän chí cuûa Anh. Naêm 1823, quaân Mianma taán coâng sang AÁn Ñoä roài laïi ruùt veà. Naêm sau, lieân minh Anh - AÁn taán coâng Mianma, chieám ñöôïc Rangoon, Proâm vaø moät soá vuøng khaùc. Bò thaát baïi, trieàu ñình Konbaungset xin giaûng hoøa, boài thöôøng chieán phí vaø caét 2 tænh mieàn Nam cho Anh vaøo naêm 1826. Thöïc daân Anh töøng böôùc laán chieám Mianma. Naêm 1852, Anh chieám Peâgu, kieåm soaùt mieàn Baéc vaø quyeàn töï do ñi laïi treân soâng Irrawaddy. Naêm 1878, hoaøng töû Thibau leân ngoâi ñaõ lieân keát vôùi ngöôøi Phaùp vaø ra maët choáng Anh. Tröôùc tình hình ñoù, ngaøy 14/11/1885, quaân Anh ñaõ taán coâng kinh ñoâ Manñalay vaø ngaøy 28/11/1885, vua Thibau phaûi xin haøng, Mianma trôû thaønh thuoäc ñòa cuûa Anh. Mianma trong thôøi kyø thöïc daân Anh ñoâ hoä( 1885 - 1945) Sau khi hoaøn thaønh vieäc xaâm löôïc Mianma, thöïc daân Anh bieán nöôùc naøy thaønh moät tænh cuûa AÁn Ñoä thuoäc Anh. Ñöùng ñaàu chính quyeàn thöïc daân Anh ôû Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
7. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 65 - Mianma laø vieân toaøn quyeàn Anh, tröïc thuoäc phoù vöông AÁn Ñoä1. Döôùi quyeàn coù caùc toång ñoác ngöôøi Anh cai trò caùc khu. Ñôn vò haønh chính cô sôû do Tutgi ñöùng ñaàu. Phaàn lôùn Tutgi laø ngöôøi Mianma, vöøa laø ngöôøi thu thueá, vöøa laø quan toøa, caûnh saùt vaø quan cai trò haønh chính. ÔÛ caùc tieåu quoác Shan, Karen, thöïc daân Anh cai trò giaùn tieáp thoâng qua caùc laõnh chuùa, quí toäc ñòa phöông. Naêm 1897, thöïc daân Anh “laäp ra hoäi ñoàng laäp phaùp” goàm 9 ngöôøi do toaøn quyeàn Anh chæ ñònh. Naêm 1909, soá thaønh vieân Hoäi ñoàng leân ñeán 15 ngöôøi, ñeàu laø ngöôøi Anh. Boä maùy nhaø nöôùc caáp cao, quaân ñoäi vaø caûnh saùt ñeàu laø ngöôøi Anh vaø AÁn Ñoä. Treân thöïc teá Anh ñaõ thuû tieâu trieàu ñình phong kieán Mianma. Nhö vaäy, thöïc daân Anh ñaõ laäp ra boä maùy cai trò thuoäc ñòa oån ñònh ôû Mianma, baûo ñaûm vieäc khai thaùc thuoäc ñòa vaø ñaøn aùp phong traøo daân toäc nöôùc naøy. Hình thöùc boùc loät chuû yeáu cuûa Anh laø thu thueá hieän vaät ñaùnh vaøo ruoäng ñaát. Caùc loaïi thueá ngaøy caøng nhieàu ñeø naëng leân vai noâng daân, thöïc daân Anh ñaõ môû roäng dieän tích caáy luùa. Naêm 1900, dieän tích taêng daàn leân 7 laàn so vôùi naêm 1865 (401.867 ha leân 2.786.963 ha) Trong khoaûng maáy chuïc naêm, Mianma laø nöôùc xuaát khaåu gaïo nhieàu nhaát theá giôùi. Ñoàng thôøi, thöïc daân Anh ñaõ tieán haønh xuaát khaåu goã teách: 270.000 caây/ naêm vaø cuõng bieán Mianma thaønh nöôùc ñöùng ñaàu theá giôùi veà xuaát khaåu loaïi goã naøy. Veà coâng nghieäp, thöïc daân Anh môû mang caùc ngaønh coâng nghieäp cheá bieán goã noâng saûn xuaát khaåu, khai thaùc quaëng moû, coâng nghieäp xay xaùt gaïo, maùy cöa, khai thaùc daàu löûa, khai thaùc moû baïc, voân fam, thieác, Ñoàng thôøi, Anh môû roäng heä thoáng ñöôøng saét, ñöôøng boä vaø ñöôøng thuûy ñeå chuyeân chôû vaø khai thaùc nhieân lieäu . Ñeán cuoái theá kyû XIX môi xuaát hieän moät soá nhaø maùy xay, maùy cöa cuûa giai caáp tö saûn Mianma, nhöng qui moâ raát nhoû. Sau chieán tranh theá giôùi laàn thöù nhaát, tö saûn Mianma lôùn maïnh vaø caïnh tranh gay gaét vôùi giai caáp tö saûn Anh vaø AÁn Ñoä. Giai caáp voâ saûn coâng nghieäp cuõng xuaát hieän vaø ngaøy caøng ñoâng ñaûo. Giai caáp noâng daân bò phaân hoaù, moät boä phaän trôû thaønh phuù noâng coøn ñaïi ña soá trôû thaønh voâ saûn coâng nghieäp. Hoï phaûi baùn söùc lao ñoäng trong nhaø maùy xí nghieäp, trang traïi vaø bò boùc loät heát söùc naëng neà. Moät taàng lôùp ñòa chuû môùi xuaát hieän laø choã döïa cho söï thoáng trò cuûa Anh ôû Mianma. Hoï boùc loät noâng daân theo loái nöûa phong kieán. Sau khi Manñalay bò thaát thuû, moät phong traøo khaùng chieán maïnh meõ cuûa nhaân daân Mianma buøng noå, keùo daøi suoát 10 naêm trôøi (1885 - 1896). Phong traøo chieán tranh du kích dieãn ra khaép nôi döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Sôveianboâtro, Meâleng, 1 Naêm 1858, coâng ty Ñoâng AÁn Anh bò giaûi taùn, chính phuû Anh cöû moät ñaïi dieän ñöùng ñaàu chính quyeàn thöïc daân Anh taïi AÁn Ñoä. Vieân ñaïi dieän ñoù goïi laø Phoù vöông. Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
8. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 66 - Ieng Ngöôøi Moân, ngöôøi Karen, ngöôøi Shan cuõng noåi daäy choáng quaân Anh xaâm löôïc. Ñaàu theá kyû XX, phong traøo daân toäc tö saûn Mianma xuaát hieän. Tham gia phong traøo laø coâng nhaân vaø noâng daân, sö saõi. Môû ñaàu cho phong traøo laø vieäc ñaáu tranh ñeå baûo veä vaø phuïc höng Phaät giaùo. Naêm 1897, “Hoäi Phaät giaùo” ñöôïc thaønh laäp ôû Manñalay ñaõ môû tröôøng giaùo lyù, coå vuõ loøng yeâu nöôùc, ñaøo taïo ñöôïc nhieàu nhaø hoaït ñoäng chính trò noåi tieáng sau naøy. Naêm 1902, chi nhaùnh cuûa Hoäi ñöôïc môû ôû thaønh phoá Baùtxaây, naêm 1904 ôû ñaïi hoïc Rangoon. Treân cô sôû ñoù, naêm 1906 “Hoäi lieân hieäp thanh nieân Phaät giaùo” ñöôïc thaønh laäp. Hoäi laø linh hoàn cuûa chuû nghiaõ quoác gia tö saûn. Hoäi tuyeân truyeàn cho quyeàn bình ñaúng vaø môû mang daân trí, thöùc tænh yù thöùc daân toäc. Trong nhöõng naêm chieán tranh theá giôùi thöù nhaát, nhieàu toå chöùc yeâu nöôùc môùi ra ñôøi, coù ñaïi bieåu cuûa noâng daân, thôï thuû coâng, trí thöùc, tö saûn daân toäc vaø moät soá ñòa chuû tham gia. Caùc toå chöùc coù lieân heä tröïc tieáp hoaëc gia nhaäp lieân hieäp thanh nieân Phaät giaùo. Ñeán naêm 1919, Hoäi lieân hieäp thanh nieân Phaät giaùo ñaõ coù 50 chi nhaùnh ôû khaép ñaát nöôùc. Phaùi treû chieám öu theá, ñöùng ñaàu laø Uchikhôlai vaø Ubabe chuû tröông: caám ngöôøi chaâu AÂu mang giaøy vaøo chuøa, choáng giaønh toa xe rieâng cho ngöôøiø chaâu AÂu, khoâng ñeå ruoäng ñaát loït vaøo tay ngöôiø nöôùc ngoaøi, ñuoåi caùc ñaïi bieåu khoâng do daân baàu ra khoûi hoäi ñoàng laäp phaùp, ñoøi taùch Mianma ra khoûi AÁn Ñoä. Cuøng vôùi phong traøo ñaáu tranh du kích ôû Pagan do Boâ Tro laõnh ñaïo, thaùng 12/1920, toaøn theå sinh vieân, hoïc sinh ôû Mianma ñaõ tieán haønh cuoäc toång baõi khoaù ñoøi taùch giaùo duïc Mianma ra khoûi AÁn Ñoä. Truôùc phong traøo ñaáu tranh daân toäc lôùn maïnh ôû Mianma, chính phuû Anh buoäc phaûi thi haønh moät soá caûi caùch quan troïng. Naêm 1921, quoác hoäi ôû Anh quyeát ñònh thaønh laäp uûy ban caûi caùch do Frederick whyte laøm chuû tòch. Naêm 1923, Mianma trôû thaønh moät tænh döôùi quyeàn quaûn lyù cuûa moät vieân toaøn quyeàn, môû ñaàu quaù trình töï trò cuûa Mianma. Naêm 1924, ñaïo luaät ñaïi hoïc boå sung ñöôïc thoâng qua trong ñoù boä tröôûng giaùo duïc laø ngöôøi Mianma. Naêm 1935, ñaïo luaät cuûa chính phuû AÁn Ñoä thuoäc Anh ñaõ qui ñònh veà vieäc taùch hai nöôùc seõ coù hieäu löïc töø ngaøy 1/1/1937. Ñaïo luaät naøy qui ñònh: Chính phuû Mianma tröïc thuoäc quoác hoäi Anh; laäp ra Boä Mianma do moät thuû töôùng phuï traùch, vieân toaøn quyeàn Mianma chæ quaûn lyù veà quoác phoøng, ñoái noäi, ñoái ngoaïi, tieàn teä, taøi chính. Vieäc quaûn lyù taøi chính chung ñöôïc trao cho moät noäi caùc goàm 10 boä tröôûng, ñöùng ñaàu laø moät thuû töôùng; ngaønh laäp phaùp coù hai vieän: Thöôïng vieän goàm 36 thaønh vieân, moät nöûa do Haï vieän baàu ra; quyeàn baàu cöû cho moïi coâng daân nam nöõ töø 21 tuôûi trôû leân. Tieán só Bamaw trôû thaønh thuû töôùng ñaàu tieân cuûa Mianma. Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
9. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 67 - Thaùng 1/1942, phaùt xít Nhaät baét ñaàu taán coâng vaøo Mianma, thaùng 5/1942, toaøn boä Mianma thuoäc quyeàn kieåm soaùt cuûa quaân Nhaät. Nhieàu thaønh phoá, laøng maïc bò taøn phaù, chính phuû buø nhìn thaân Nhaät ñöôïc döïng leân döôùi söï kieåm soaùt tröïc tieáp cuûa Gotara Ogana. Nhaân daân Mianma ñaõ anh duõng tieán haønh cuoäc chieán tranh du kích choáng Nhaät khaép moïi nôi. Thaùng 8 /1944, do saùng kieán cuûa Ñaûng Coäng saûn, Lieân minh töï do nhaân daân choáng phaùt xít ñöôïc thaønh laäp do Aungsan laøm chuû tòch, Thantum (Ñaûng coäng saûn) laøm toång thö kyù. Döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Lieân minh, ngaøy 27/3/1945, cuoäc khôûi nghiaõ toaøn daân choáng phaùt xít ñaõ buøng noå. Ngaøy 5/5/1945, nhaân daân khôûi nghiaõ ñaõ phoái hôïp vôùi quaân Anh giaûi phoùng thuû ñoâ Rangoon vaø ñeán thaùng 8/1945 thì giaûi phoùng hoaøn toaøn Mianma. Phong traøo ñaáu tranh baûo veä neàn ñoäc laäp choáng thöïc daân Anh cuûa nhaân daân Mianma töø naêm 1945 ñeán naêm 1948 Sau khi thuû ñoâ Rangoon ñöôïc giaûi phoùng, chính phuû Anh aâm möu ñaët laïi neàn thoáng trò thöïc daân ôû Mianma. Thaáy roõ söùc maïnh cuûa nhaân daân vaø uy tín cuûa Lieân minh töï do nhaân daân choáng phaùt xít, thöïc daân Anh ñaõ khoâng daùm duøng vuõ löïc maø thöïc hieän thuû ñoaïn chia reõ, höùa heïn, löøa bòp, töøng böôùc xaùc laäp ñòa vò cuûa mình. Ngaøy 17/5/1954, chính chuû Anh tuyeân boá trao traû quyeàn töï do hoaøn toaøn cho Mianma naèm trong khoái lieân hieäp Anh, aâm möu phuïc hoài Hieán phaùp naêm 1937. Thaùng 9/1945, Ñoâ ñoác haûi quaân Anh, Maobattôn ñaõ kyù vôùi laõnh ñaïo Lieân minh “Hieäp ñònh veà vaán ñeà quaân khaùng Nhaät”, quy ñònh löïc löôïng vuõ trang cuûa Lieân minh töø 200.000 ngöôøi xuoáng coøn 5.000 ngöôøi vaø saùt nhaäp vôùi quaân Anh ñoùng taïi Mianma. Tröôùc aâm möu cuûa thöïc daân Anh, Ñaûng Coäng saûn Mianma ra tuyeân boá “ phaûn ñoái Mianma cuûa nöôùc Anh, xaây döïng Mianma cuûa nhaân daân Mianma”. Quaân khaùng Nhaät khoâng giao noäp vuõ khí maø tieáp tuïc toå chöùc chieán tranh du kích choáng Anh. Thaùng 11/1946, Ñaûng Coäng saûn Mianma trieäu taäp Ñaïi hoäi ñaïi bieåu toaøn quoác ñaàu tieân cuûa Lieân minh töï do nhaân daân choáng phaùt xít, leân aùn aâm möu phuïc hoài cheá ñoä thöïc daân cuûa Anh, ñoøi thaønh laäp chính phuû daân toäc, trieäu taäp Quoác hoäi laäp hieán cuûa Mianma. Thaùng 8/1946, thoáng ñoác quaân söï Anh Hubert Rance ñaõ môøi Aungsan tham gia hoäi ñoàng haønh chính nhaèm loaïi boû nhöõng ngöôøi coäng saûn khoûi lieân minh. Thaùng 11/1947, Aungsan daãn ñaàu moät phaùi ñoaøn sang Luaân Ñoân, ñaøm phaùn vôùi Chính phuû Coâng Ñaûng cuûa Thuû töôùng Attlee. Thoaû thuaän ñöôïc kyù keát, trong ñoù Anh ñoàng yù Mianma coù quyeàn töï trò veà taøi chính, nhöng veà quoác phoøng vaø ngoaïi giao do Anh naém giöõ. Nhaân daân Mianma ñaõ soâi suïc ñaáu tranh vuõ trang ñoøi ñoäc laäp hoaøn toaøn. Ngöôøi Karen, Shan, Kachin ñaâáu tranh ñoøi töï trò. Tình hình ñoù baét buoäc Aungsan Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
10. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 68 - phaûi khoân kheùo thay ñoåi laäp tröôøng. Nhöng ngaøy 19/7/1947, Usaw (cöïu thuû töôùng Mianma) ñaõ cho ngöôøi aùm saùt Aungsan vaø 6 vò boä tröôûng trong noäi caùc. Hubert Rance ñaõ chæ ñònh Thakin Nu, Phoù chuû tòch Lieân minh leân thay theá Aungsan. Ngaøy 24/9/1947, Quoác hoäi Mianma ñaõ nhaát trí thoâng qua hieán phaùp ñoøi ñoäc laäp hoaøn toaøn. Ngaøy 17/10/1947, chính phuû Anh vaø noäi caùc Thakin Nu ñaõ kyù hieäp öôùc taïi Luaân Ñoân, coâng nhaän Coäng hoøa lieân bang Mianma laø moät quoác gia ñoäc laäp hoaøn toaøn. Ngaøy 4/1/1948 Hubert Rance chính thöùc chuyeån giao quyeàn haïn cho Toång thoáng Sao Shwethaik (tieåu vöông Shan) vaø Thuû töôùng Thakin Nu. 4. MIANMA TÖØ NAÊM 1948 ÑEÁN NAY Tình hình Mianma töø naêm 1948 ñeán naêm 1962 Sau khi ñöôïc chính phuû Anh trao traû neàn ñoäc laäp, chính quyeàn nhaø nöôùc Mianma do caùc ñaûng ñòa chuû - tö saûn naém giöõ. AÛnh höôûng cuûa Anh, Myõ vaø Trung Quoác ngaøy caøng gia taêng. Tröôùc phong traøo ñaáu tranh ñoøi quyeàn töï trò cuûa caùc toäc ngöôøi Karen, Kachin, Shan vaø ngöôøi Chin, Chính phuû Mianma ñaõ coâng boá hieán phaùp cuûa Nhaø nöôùc lieân bang goàm ba noäi dung chính: thaønh laäp cheá ñoä daân chuû nghò vieän, bao goàm caùc cheá ñoä noäi caùc vaø cai trò theo luaät phaùp, ñoái xöû ñaët bieät vôùi caùc toäc ngöôøi Karen, Kachin, Shan vaø moät khu vöïc ñaëc bieät cuûa ngöôøi Chin, chuaån bò thaønh laäp moät nhaø nöôùc phuùc lôïi xaõ hoäi chuû nghiaõ. Chính phuû lieân bang Mianma ñaõ töøng böôùc ñaøn aùp phong traøo ñaáu tranh cuûa caùc toå chöùc phoøng veä quoác gia Karen (KNDO), quaân tình nguyeän nhaân daân (coù töø thôøi Aungsan) vaø Ñaûng Coäng saûn. Caùch maïng Trung Quoác thaønh coâng vaø ñaåy caùc löïc löôïng taøn quaân cuûa Quoác daân ñaûng chaïy khoûi luïc ñòa Trung quoác. Moät vieân töôùng cuûa Töôûng Giôùi Thaïch laø Li Mi ñaõ daãn quaân thaâm nhaäp vaøo Mianma. Cuoäc chieán tranh choáng Quoác daân ñaûng cuûa Li Mi ñöôïc söï haäu thuaãn to lôùn cuûa Myõ vaø Ñaøi Loan. Töø naêm 1958, ngöôøi Arakan vaø ngöôøi Moân ôû Tenaserim noåi daäy ñaáu tranh maïnh meõ, buoäc Thuû töôùng Unu phaûi tuyeân boá thaønh laäp hai bang cho Arakan vaø ngöôøi Moân. Ñoái vôùi Anh, chính phuû Mianma cho pheùp quaân Anh tieán vaøo caùc haûi caûng, saân bay cuûa mình. Veà phaàn mình, Anh vieän trôï taøi chính vaø cöû moät phaùi ñoaøn chuyeân gia quaân söï haûi, luïc, khoâng quaân sang huaán luyeän löïc löôïng quaân ñoäi Mianma. Thoûa hieäp naøy cuûa chính phuû Mianma ñaõ gaây neân moät laøn soùng ñaáu tranh vuõ trang cuûa nhaân daân khaép ñaát nöôùc töø naêm 1948 ñeán naêm 1950. Chính phuû Thakin Nu chæ kieåm soaùt ñöôïc moät vuøng heïp cuûa ñaát nöôùc, ngay caû thuû ñoâ Rangoon cuõng bò ñe doïa. Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
11. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 69 - Ñoái vôùi Myõ, ngay töø khi Mianma tuyeân boá ñoäc laäp, chính phuû Myõ ñaõ toû yù muoán vieän trôï cho Mianma. Sau khi quaân quoác daân ñaûng cuûa Li Mi traøn vaøo Mianma coù söï haäu thuaãn cuûa Myõ, chính phuû Mianma cuûa thuû töôùng U Nu ñaõ töø choái nhaän vieän trôï cuûa Myõ. Töø naêm 1954, vieän trôï cuûa Myõ vaøo caùc muïc tieâu kinh teá nhaèm gaây aûnh höôûng vôùi Mianma. Ñoái vôùi Trung Quoác, ñeå tranh thuû giaûi quyeát caùc vaán ñeà veà bieân giôùi, thaùng 12 naêm 1949, Mianma ñaõ coâng nhaän nöôùc Coäng hoøa Nhaân daân Trung Hoa. Naêm 1960, moät hieäp öôùc phaân chia ñöôøng bieân giôùi Mianma vaø Trung Quoác ñaõ ñöôïc kyù keát taïi Baéc Kinh. Ñaïi boä phaän ñöôøng bieân giôùi gioáng nhö Anh ñaõ trao cho Mianma vaøo naêm 1948. Ngoaøi ra, Mianma ñaõ thi haønh ñöôøng loái ñoái ngoaïi trung laäp. Töø naêm 1950 ñeán naêm 1956, Mianma ñaõ kyù nhöõng hieäp öôùc höõu nghò vôùi Iñeânoâxia, AÁn Ñoä, Pakistan, Thaùi Lan. Mianma ñaõ cuøng moät soá nöôùc baûo trôï Hoäi nghò AÙ - Phi lòch söû taïi Baêng Ñung (Inñeânoâxia) thaùng 4/1955. Trong lónh vöïc kinh teá, Mianma chuû tröông chính saùnh coâng nghieäp hoùa ñaát nöôùc treân cô sôû taêng xuaát khaåu gaïo ñeå thu huùt ngoaïi teä. Tuy nhieân, vôùi 70% daân soá laø noâng daân, vieäc ñaàu tö kyõ thuaät, voán haïn cheá ñaõ laøm cho chuû tröông coâng nghieäp hoùa ñaát nöôùc cuûa chính phuû Mianma bò thaát baïi. Trong caùc ngaønh coâng nghieäp chæ coù coâng ngieäp cheá bieán laø töông ñoái phaùt trieån. Mianma töø naêm 1962 ñeán nay Sau ngaøy ñaûo chính quaân söï 2/3/1962, Hoäi ñoàng caùch maïng, cô quan toái cao cuûa nhaø nöôùc lieân bang ñöôïc thaønh laäp. Töø ñoù baét ñaàu thôøi kyø caàm quyeàn cuûa Ñaûng Cöông lónh xaõ hoäi chuû nghóa Mianma (1962 - 1988). Töø cuoái naêm 1988, Mianma ñaët döôùi söï ñieàu haønh cuûa Hoäi ñoàng Khoâi phuïc traät töï vaø luaät phaùp quoác gia (SLORC). Trong 30 naêm töï löïc, höôùng noäi, Mianma coù cô sôû haï taàng raát laïc haäu, ñaëc bieät veà giao thoâng vaän taûi vaø naêng löôïng, cung caùch toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa heä thoáng taøi chính keùm coûi, ít hieäu quaû, toác ñoä taêng tröôûng cuûa toång saûn löôïng quoác daân ngaøy moät ñi xuoáng, löôïng xuaát khaåu gaïo giaûm daàn haøng naêm, tình traïng noäi chieán dieãn ra lieân mieân giöõa caùc saéc toäc vôùi chính phuû ñaõ caûn trôû vieäc thöïc hieän caùc döï aùn kinh teá. Neàn kinh teá Mianma phaùt trieån theo höôùng taäp trung, quan lieâu, bao caáp. Töø cuoái naêm 1988, chính phuû Mianma ñaõ tieán haønh caûi caùch kinh teá vôùi ba chính saùch lôùn: keâu goïi ñaàu tö, môû cöûa, giaûi phoùng khu vöïc kinh teá tö nhaân vaø xöû lyù coù hieäu quaû ñoái vôùi caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc. Nhôø chính saùch caûi caùch naøy, neàn kinh teá Mianma ñaõ baét ñaàu khôûi saéc. Naêm 1990 coù 21 lieân doanh höõu haïn ñöôïc Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
12. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 70 - thaønh laäp giöõa caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc vaø nöôùc ngoaøi. Toác ñoä taêng tröôûng toång saûn phaåm quoác daân naêm 1989 laø 3,7%, naêm 1990 laø 2,8%, naêm 1991 laø -1,0% vaø naêm 1992 laø 10,9%. Veà ñoái ngoaïi, Mianma vaãn tieáp tuïc theo ñuoåi chính saùch taäp trung, tích cöïc tham gia vaøo caùc coâng vieäc quoác teá, ñaáu tranh vì hoøa bình vaø oån ñònh khu vöïc chaâu Aù vaø theá giôùi. Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
13. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 71 - CHÖÔNG VI : MALAIXIA I. ÑAÁT NÖÔÙC VAØ DAÂN CÖ 1. ÑÒA LYÙ TÖÏ NHIEÂN Malaixia goàm 2 phaàn : Taây naèm treân baùo ñaûo Maõ Lai vaø Ñoâng naèm treân ñaûo Borneo (coøn goïi laø Kalimantan). Taây Malaixia roäng khoaûng 132.000km2, coù toaï ñoä töø 9 ñoä vó Baéc ñeán 2 ñoä vó Baéc, 105 ñoä kinh Ñoâng ñeán 102 ñoä kinh Ñoâng. Baéc laø eo Kra (Thaùi Lan) noái baùn ñaûo vôùi luïc ñòa chaâu Aù, Nam laø ñaûo quoác Singapore, Taây laø eo bieån Malacca, Ñoâng laø Thaùi Bình Döông, phaàn naøy goàm 11 bang laø Perlis, Kedah, Perang, Perak, Kelantan, Trenggnu, Pahang, Selangor, Negri Sembilan, Malacca, Johore. Thuû ñoâ Kuala Lumpur naèm ôû bang Selangor. Ñoâng Malaixia roäng khoaûng 201.200 km2 töø 0,5 ñoä vó Baéc ñeán 5 ñoä vó Baéc, 105,40 ñoä kinh Ñoâng ñeán 109,36 ñoä kinh Ñoâng. Nam laø Inñoâneâxia, Baéc laø Thaùi Bình Döông vaø vöông quoác Brunaây. Daân soá Malaixia tính ñeán naêm 1996 laø 20,14 trieäu ngöôøi. Veà ñòa hình: noåi leân ôû baùn ñaûo laø daõy nuùi töø Baéc ñeán Nam, cao nhaát laø ñænh Gunnung Tahan 2156m. Ñoàng baèng chuû yeáu laø ven soâng, xen vaøo ñoù laø sình laày, ñaát ñai phì nhieâu. Ñoâng Malaixia goàm hai bang laø Sabah vaø Sarawak, phaàn lôùn laø ñoài nuùi. Daõy nuùi Croáckô ôû Sabah chaïy song song vôùi bôø bieån phía Taây, ñænh cao nhaát laø Kinabalu 3307m. ÔÛ Sarawak, nuùi thaáp hôn, chaïy saùt bieån, ñænh cao nhaát khoâng quaù 2285m. Ñoàng baèng taäp trung ôû phía Ñoâng coù röøng nhieät ñôùi bao phuû. Bôø bieån Malaixia daøi, khuùc khuyûu, caây coái toát töôi raát thuaïân lôïi cho du lòch phaùt trieån. Khoaùng saûn Malaixia phong phuù veà chuûng loaïi, nhieàu nhaát laø thieác ôû baùn ñaûo. Röøng Malaixia thuoäc heä nhieät ñôùi goàm röøng mieàn nuùi, röøng ñaàm laày vaø röøng ven bieån ngaäp maën. Caây goã chieám tyû leä cao, nhieàu loaïi laâm saûn nhö maây, keo, caùnh kieán traéng coù giaù trò xuaát khaåu cao. Dieän tích röøng raát lôùn, gaàn nhö bao phuû toaøn boä ñaát nöôùc. Soâng ngoøi ôû Malaixia coù heä thoáng chi löu khaù daøy ñaëc. Nhöõng con soâng chính laø Rejang, Kinatabangan, Mengiri vôùi ñoä daøi khoaûng gaàn 600km. Haøng naêm, caùc con soâng naøy buø ñaép phuø sa vaø cung caáp nöôùc cho noâng nghieäp troàng troït. Ñoàng thôøi laø nguoàn caù voâ taän vaø truïc ñöôøng giao thoâng quan troïng giöõa caùc vuøng. Khí haäu Malaixia laø nhieät ñôùi gioù muøa. Nhieät ñoä khaù ñeàu, trung bình khoaûng 32oC. Ñoä aåm cao vaø coù möa quanh naêm. Gioù muøa cuõng aûnh höôûng ñeán khí haäu: gioù muøa Ñoâng Baéc töø thaùng 11 ñeán thaùng gieâng naêm sau, gioù muøa Taây Nam töø thaùng 2 ñeán thaùng 10. Ñoä aåm lôùn, löôïng möa trung bình haøng naêm khoaûng 1700mm ñeán Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
14. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 72 - 1900mm. Ñoäng thöïc vaät phong phuù laø böùc tranh toaøn caûnh veà caùc loaøi ñoäng thöïc vaät Ñoâng Nam AÙ. Malaixia laø nöôùc xuaát khaåu cao su thieân nhieân vaøo haøng ñaàu theá giôùi. 2. DAÂN CÖ Daân cö Malaixia coù theå chia laøm hai nhoùm chính sau: Caùc daân toäc baûn ñòa Malaixia goàm thoå daân vaø ngöôøi Maõ Lai. Nhoùm thoå daân goàm ngöôøi Neâgritoâ, ngöôøi Xakui (Xeânoâi) vaø ngöôøi Giacun. Ngöôøi Neâgritoâ sinh soáng chuû yeáu ôû vuøng phía Baéc cuûa 3 bang Keâña, Peâraéc vaø Keâlantan. Hoï coù maøu da ñen, toùc xoaên, soáng du muïc, aên traùi, reã caây vaø saên thuù röøng. Hieän nay coøn khoaûng 3000 ngöôøi soáng thaønh töøng gia ñình, ngöôøi Xakui sinh soáng chuû yeáu ôû mieàn Trung Malaixia, hoï coù voùc daùng cao hôn ngöôøi Neâgritoâ, da vaøng vaø toùc saùng maøu. Ngoân ngöõ cuûa hoï laø Moân - AÁn Nam, ôû nhaø saøn, troàng luùa, toå chöùc thaønh boä laïc vaø gia ñình döôùi quyeàn toäc tröôûng. Ngöôøi Giacun soáng ôû phiaù Nam baùn ñaûo. Thuûy toå cuûa hoï töø Vaân Nam (Trung Quoác) di cö tôí, sinh soáng trong röøng vaø doïc bôø bieån. Hoï cao lôùn, da den, raâu raäm. Ngoân ngöõ cuûa hoï laø tieáng Maõ lai. Toå chöùc cuûa hoï ôû daïng sô khai. Nhoùm Maõ Lai coøn goïi laø Oeutro – Malaixia, di cö töø Vaân Nam (Trung Quoác) tôùi töø 2500 ñeán 1500 TCN, hoï laø cö daân saên baén, haùi löôïm vaø troàng troït, ôû nhaø saøn. Ngoân ngöõ cuûa hoï thuoäc heä Nam Ñaûo, hoï laø nhoùm cö daân tieáp nhaän aûnh höôûng sôùm cuûa vaên hoaù AÁn Ñoä. Daân baûn ñòa ôû Sabah vaø Savawak thuoäc nhoùm Nam Ñaûo. Hoï di cö töø caùc vuøng xung quanh ñeán doïc bôø bieån vaø caùc con soâng. Phöông thöùc sinh soáng chuû yeáu cuûa hoï laø noâng nghieäp luaân canh vaø ñaøo loã tra haït. Caùc cö daân nhaäp cö goàm ngöôøi Hoa vaø ngöôøi Aán. Ngöôøi AÁn ñaàu tieân ñeán baùn ñaûo goàm coù caùc thöông nhaân, giaùo só ñaïo Baølamoân vaø ñaïo Phaät. Sau moät quaù trình sinh soáng, hoï keát hoân vôùi phuï nöõ baûn xöù vaø du nhaäp saâu saéc vaên hoùa AÁn Ñoä vaøo ñaây. Töø theá kyû thöù X, ngöôøi AÁn Ñoä truyeàn baù ñaïo Hoài vaø keát hoân vôùi lôùp ngöôøi ôû ñaây, taïo ra lôùp ngöôøi töï xaùc ñònh mình laø ngöôøi Maõ Lai. Ngöôøi Hoa di cö ñeán ñaàu tieân goïi laø “Ba ba ” khoâng theo ñaïo Hoài, soáng raûi raùc ôû Peânang. Töø theá kyû thöù XIX, hoï oà aït di cö vaøo Malaixia roài daàn daàn thao tuùng caùc cöûa haøng buoân baùn, moû thieác ôû Malaixia. Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
15. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 73 - II. CAÙC GIAI ÑOAÏN LÒCH SÖÛ MALAIXIA 1. CAÙC QUOÁC GIA SÔ KYØ TREÂN BAÙN ÑAÛO Nhöõng keát quaû khaûo coå hoïc ôû Malaixia cho bieát. Thôøi tieàn söû, caùc luoàng cö daân ñaõ di chuyeån töø Baéc xuoáng Nam quaàn ñaûo. ÔÛ Tampan, ngöôøi ta ñaõ phaùt hieän ra vaên hoùa ñaù cuõ thuoäc thôøi ñaïi Pletoxen. Ñeán thôøi ñaïi ñaù môùi, caùc di chæ khaûo coå hoïc ñaõ phaân boá khaép moïi mieàn Malaixia: Peâraéc, Guakepa, Sabah vaø Sarawak theo tieán só Callenfels (nhaø khaûo coå hoïc ngöôøi Phaùp) thì thôøi kyø ñoà ñoàng ôû Malaixia coù theå baét ñaàu vaøo khoaûng 300 naêm tröôùc Coâng nguyeân. Trong nhöõng theá kyû ñaàu Coâng nguyeân, ôû baùn ñaûo Malaixia ñaõ coù moät soá thöïc theå chính trò coù vua. Moãi thöïc theå aáy ñeàu laáy thung luõng ven soâng laøm nôi quaàn tuï. Hoï thôø thaàn chim. Hoûa thieâu ngöôøi cheát, hoï chöng caát röôïu haûo haïng, thu löôïm caùc loaïi hoa vaø cheá bieán moät soá höông lieäu. Cuõng vaøo thôøi kyø ñaàu Coâng nguyeân, ngöôøi AÁn Ñoä ñaõ tôùi baùn ñaûo vaø keát hoân vôùi cö daân ôû ñaây, ñoàng thôøi truyeàn baù ñaïo Hinñu vaø ñaïo Phaät. Ñaây coù theå laø giai ñoaïn AÁn hoùa ñaàu tieân ôû Malaixia. Quaù trình AÁn hoaù tieáp tuïc tieán trieån vaø ñaït ñeán ñænh cao ôû theá kyû thöù VII (thôøi kyø Srivijaya). Nhöõng thaønh quaùch cuûa thôøi kyø naøy ñaõ ñöôïc tìm thaáy ôû thung luõng Bujang (Keña). Taïi ñaây, vaøo theá kyû thöù X laø nôi hoäi tuï cuûa caùc thöông gia Trung Quoác vaø Araäp. Theo taøi lieäu cuûa Abudulapmixa (Thöông nhaân Araäp), Keña coù töôøng daøy bao quanh saün nöôùc vaø nhieàu caây coái. Nôi ñaây coù nhieàu daân cö, nhaø ôû, thieác, long naõo vaø tre nöùa. Keña coù moät oâng vua trò vì vaø laø moät boä phaän cuûa vöông quoác Java. Moät nöôùc khaùc ôû phiaù Baéc Keña laø Lankasuka. Moät bi kyù ñöôïc tìm thaáy ôû ñaây cho bieát teân moät oâng vua coù nieân ñaïi 515 laø Bhagadatta, ñieàu chaéc chaén laø quoác gia naøy lieân heä vôùi Keña vaø thaàn phuïc Phuønam. Löông thö coù noùi ñeán nöôùc Ñoán Toán ôû baùn ñaûo, laø moät taäp hôïp nhieàu tieåu quoác Maõ Lai trong ñoù coù hai nöôùc Keña vaø Lankasuka vaø ñeàu thaàn phuïc Phuønam. Ngoaøi ra coøn coù Ñan Myõ Lieãu (trung taâm laø Ligo), Tumasik (Singapore). Taát caû caùc nöôùc naøy ñeàu ñaït ñeán trình ñoä phaùt trieån kinh teá vaø vaên hoùa cao “ngöôøi daân keå caû ñaøn oâng vaø ñaøn baø, ñeàu xoõa toùc, trang phuïc khoâng may thaønh oáng maø laøm baèng thöù vaûi boâng coå boái goïi laø Cannan. Vua vaø caùc quan thì quaán theâm ngoaøi aùo choaøng moät taám khaên ñoû tía, che phaàn löng ôû giöõa hai vai. Ngoaøi ra coøn thaét baèng moät sôïi daây vaøng vaø ñeo hoa tai vaøng. Caùc baø phu nhaân coøn choaøng nhöõng taám khaên choaøng ñeïp coù ñính ngoïc. Töôøng nhaø xaây gaïch, nhaø môû hai caùnh vaø coù laàu döïng Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
16. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 74 - treân theàm cao. Moãi khi ra khoûi cung, vua cöôõi voi, che loïng traéng, ñi tröôùc voi laø ñoäi troáng, côø vaø ñoäi caám veä daùng ñieäu döõ tôïn (Löông Thö - 954, 2-3)1. Nhö vaäy, treân nhöõng vò trí quan troïng cuûa baùn ñaûo ñaõ xuaát hieän caùc quoác gia sô kyø. Caùc quoác gia naøy laø söï noái tieáp cuûa vaên hoùa baûn ñòa vaø söï taùc ñoäng theâm cuûa ngöôøi AÁn Ñoä. Söï coùmaët cuûa ngöôøi AÁn Ñoä treân baùn ñaûo vôùi tö caùch laø nhaø truyeàn giaùo vaø thöông nhaân ñaõ ñaåy maïnh quaù trình trao ñoåi kinh teá vaø vaên hoùa ra caùc vuøng xung quanh. ÔÛ OÙc eo - Voïng Theâ (Kieân Giang, Vieät Nam) ngöøôi ta ñaõ tìm ra moät soá quaëng thieác ñaùng keå, chöùng toû söï giao löu naøy. Sau khi nöôùc Phuønam bò vöông quoác Campuchia tieâu dieät, vöông trieàu Nuùi ôû Java höng khôûi, caùc quoác gia ôû baùn ñaûo Malaixia daàn daàn thaàn thuoäc caùc vöông quoác ôû Java vaø Sumatra. Lòch söû Malaixia töø theá kyûthöù VII ñeán theá kyû XIV do ñoù, khaù môø nhaït. 2. GIAI ÑOAÏN THÒNH ÑAÏT CUÛA MALAIXIA (1403 -1511) Töø theá kyû XIII, Srivijaya böôùc vaøo con ñöôøng suy thoaùi, nhieàu tieåu quoác ôû baùn ñaûo Maõ Lai coù xu höôùng bieät laäp. Trong khi ñoù, Ayuthay lôùn maïnh ñaõ môû roäng laõnh thoå vaøo Malaixia. Malaixia trôû thaønh ñòa baøn tranh chaáp giöõa Ayuthay vaø vöông trieàu Moâgioâpahít (Inñeânoâxia). Naêm 1401, moät vuï tranh chaáp lôùn dieãn ra trong trieàu ñình Moâgioâpahít dieãn ra, Phoø maõ cuûa vöông trieàu laø Paramesvara ñaõ chaïy sang Sumatra vaø cöôùp ngoâi cuûa tieåu vöông Singapura (Tumasik). Ayuthay caát quaân ñeán trò toäi, Paramesvara chaïy sang Malacca vaø xin thaàn phuïc Ayuthay. Malacca laø moät laøng chaøi nhöng laïi laø cöûa ngoõ cuûa con ñöôøng giao tieáp Ñoâng Taây. Luùc naøy, ñaïo Hoài ñaõ baét ñaàu truyeàn baù maïnh meõ ôû Ñoâng Nam Aù. Nhaän thaáy ñaây laø cô hoäi toát ñeå phaùt trieån theá löïc, Paramesvara ñaõ tieáp thu ñaïo Hoài ñeå deã daøng gaàn guõi vôùi caùc thöông nhaân Hoài giaùo. Ñoàng thôøi, oâng tìm choã döïa môùi laø Trung Hoa ñeå haïn cheá aûnh höôûng cuûa Ayuthay. Naêm 1405, nhaø Minh phong cho Paramesvara laøm quoác vöông Malacca(1403 - 1424). Sau caùc chuyeán ñi cuûa AÂn Kính (1403), Trònh Hoøa (1405, 1409, 1415), quan heä giöõa Malacca vaø Trung Quoác ngaøy caøng phaùt trieån. Naêm 1411, Paramesvara mang caû gia toäc sang chaàu nhaø Minh. Naêm 1402, oâng laáy coâng chuùa Pasai (coâng chuùa con Sultan Sumatra) laøm vôï ñeå taêng cöôøng quan heä vôùi Sumatra vaø caùc thöông nhaân Hoài giaùo. Ñoàng thôøi, oâng chuyeån taát caû caùc thaàn daân Malacca theo ñaïo Hoài, vua mang vöông mieän Sultan vaø Malaca laø 1 Theo Löông Ninh - lòch söû trung ñaïi theá giôùi - Quyeån 2 NXBÑH vaø THCN, Haø Noäi Thaùng 4- 1984 Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
17. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 75 - moät Sultanat (quoác gia Hoài giaùo). Treân cô sôû ñoù naêm 1419, Malacca ñaõ ñaùnh baïi cuoäc taán coâng cuûa Ayuthay vaø gaït boû Ayuthay khoûi Nam baùn ñaûo. Naêm 1424, Megat Iskandar (teân Hoài giaùo cuûa Paramesvara) cheát, con trai oâng leân noái ngoâi hieäu laø Srimaharaja (Ñaïi vöông 1424- 1444). Do lo sôï Ayuthay taán coâng, oâng ñaõ töï mình sang chaàu nhaø Minh vaøo caùc naêm 1424, 1433 vaø cöû nhieàu ñoaøn söù giaû sang Trung Quoác. Naêm 1444, Srmaharaja cheát, con oâng laø Raja Ibrahim leân thay ñöôïc hai naêm thì bò Rajakasim (anh trai khaùc meï goác Tamil Hoài giaùo) cöôùp ngoâi (1446- 1459). Raja Abdulah (1459- 1477), Alaudin Riayat Shah (1477 - 1488) ; Mahmud (1488 - 1511) laàn löôït keá vò. Thôøi kyø naøy, ñeá cheá Malacca bao goàm Kedah noåi tieáng veà thieác, Trengganu, Pahang, Johore, Jampu, quaàn ñaûo Carimon, Bintang, Pase, vaø ñaùnh baïi caùc cuoäc taán coâng cuûa Ayuthay. Malacca laø moät khu hoäi chôï lôùn, caùc saûn phaåm cuûa Trung Quoác vaø Vieãn Ñoâng ñöôïc trao ñoåi vôùi caùc saûn phaåm cuûa Taây AÙ vaø chaâu AÂu. ÔÛ Malacca coù boán vieân quan quaûn lyù caûng, vua cai trò thaàn daân baèng vöông quyeàn vaø thaàn quyeàn. Beân döôùi laø caùc quan Benraha (teå töôùng), Bendahari (toång quaûn ngaân khoá), Lakasamana (chæ huy haûi quaân), Feinengong (chæ huy caûnh saùt). Theá kyû XV, Malacca coù khoaûng 19 vaïn thöông nhaân nöôùc ngoaøi vaøo buoân baùn. 3. MALAIXIA TÖØ NAÊM 1511 ÑEÁN NAÊM 1957 Cuoäc khaùng chieán cuûa nhaân daân Malaixia choáng thöïc daân Boà ñaøo Nha xaâm löôïc(1511- 1641 ) Naêm 1498, ngöôøi Boà Ñaøo Nha ñeán bôø bieån phiaù Taây AÁn Ñoä, chieám ñaát laäp caên cöù ôû Cochin vaø Calicut. Naêm 1509, haûi quaân Boà Ñaøo Nha ñaùnh tan lieân minh AÁn Ñoä - Aicaäp ôû Ñiu, môû roäng caùnh cöûa vaøo Ñoâng Nam Aù. Naêm 1509, ñoâ ñoác Diego Desegulira daãn 4 taøu chieán ñeán Malacca, ñöôïc vua Mahmud tieáp ñoùn vui veû. Nhöng thöông nhaân Hoài giaùo ñaõ taán coâng, buoäc quaân Boà Ñaøo Nha phaûi boû chaïy. Vua Boà Ñaøo Nha cöû Albuquerque ñeán thay Sequeire, chieám caên cöù Goa. Naêm 1511, quaân Boà Ñaøo Nha tieán töø Goa ñaùnh xuoáng Malacca. Maëc duø chieán ñaáu raát duõng caûm nhöng coù söï phaûn boäi cuûa moät thuyeàn buoân Trung Quoác neân Malacca thaát thuû. Vua Mahmud vaø con trai chaïy ñeán Pahang, cöû ngöôøi sang Trung Quoác xin vieän binh nhöng khoâng ñöôïc giuùp ñôõ. Mahmud ñònh ñoâ ôû Pinang (Johore), roài veà Bintang (1521)gaàn ñaûo Singapore. Naêm 1524, Mahmud ñaùnh baïi caùc cuoäc taán coâng Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
18. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 76 - cuûa Boà Ñaøo Nha vaø bao vaây Malacca. Naêm 1526, Boà Ñaøo Nha phaûn coâng phaù huûy Bintang, ñuoåi Mahmud chaïy sang Kampar ( Sumatra ) vaø qua ñôøi ôû ñoù vaøo naêm 1528 . Con trai cuûa oâng laø Alauddin keá vò cha vaø xaây döïng kinh ñoâ ôû bôø soâng Johore choáng laïi Boà Ñaøo Nha. Nhöng cuoái cuøng vaøo naêm 1536, Alauddin bò Don Estavao Da Gama ñaùnh baïi vaø an trí taïi Muar. Ngöôøi anh trai cuûa Alauddin laø Muzaffar ñaõ laäp neân moät trieàu ñaïi môùi ôû Perak vaø cuøng vôùi Pahang chaáp nhaän soáng chung vôùi Boà Ñaøo Nha ñeå choáng laïi caùc cuoäc taán coâng cuûa ngöôøi Acheh (Inñeânoâxia) töø naêm 1537 ñeán 1575. Naêm 1586 - 1587, Johore ñaõ taán coâng phong toûa Malacca. Giöõa luùc ñoù, ngöôøi Haø Lan vaø Anh cuøng ñeán vuøng naøy. Johore ñaõ coi ngöôøi Haø Lan laø ñoàng minh ñeå choáng laïi Boà Ñaøo Nha. Naêm 1606, lieân quaân Haø Lan, Johore phoái hôïp taán coâng vaøo Malacca nhöng bò thaát baïi. Naêm 1607, Acheh ñaõ kieåm soaùt ñöôïc vuøng duyeân haûi Sumatra vaø taán coâng caùc tieåu quoác ôû baùn ñaûo. Naêm 1618, hoï chieám Kedak, 1620 chieám Perak. Naêm 1616, lieân quaân Johore, Acheh taán coâng Malacca nhöng laïi thaát baïi. Naêm 1637, tieåu vöông Johore Abduljali ñaõ kyù vôùi Haø Lan hieäp öôùc hôïp taùc taán coâng Malaca. Cuoäc bao vaây vaø taán coâng raát dai daúng, aùc lieät töø thaùng 8/1641 ñeán ñaàu 1642, keát quaû laø Malaca bò thaát thuû trong trình traïng tan hoang vaø caû ngöôøi Haø Lan vaø Johore ñeàu khoâng muoán khoâi phuïc noù nöõa. Cuoäc khaùng chieán cuûa nhaân daân Malaixia choáng thöïc daân Haø Lan xaâm löôïc (1641- 1824) Sau khi chieám ñöôïc Malacca, veà danh nghóa, tieåu vöông Johore kieåm soaùt toaøn baùn ñaûo, ñaûo Riau, Beng Kaln, Kampar vaø Slak ôû Sumatra, nhöng thöïc chaát, Haø Lan ñaõ baét ñaàu kieåm soaùt caùc quoác gia saûn xuaát thieác. Naêm 1650, Haø Lan ñaõ kyù vôùi Acheh moät hieäp öôùc trong ñoù V.O.C (coâng ty Ñoâng AÁn - Haø) vaø Acheh ñöôïc chia ñeàu buoân baùn thieát ôû baùn ñaûo. Hai beân lieân tuïc gaây söùc eùp vôùi nhau vaø cuoái cuøng, Haø Lan cuõng giaønh ñöôïc ñoäc quyeàn khai thaùc thieác ôû baùn ñaûo. Johore vaãn giöõ ñöôïc quyeàn ñoäc laäp cho ñeán khi tieåu vöông Abduljalil (1644-1676) cheát. Caùc tieåu quoác ôû baùn ñaûo Malaixia vaãn giöõ ñöôïc quyeàn ñoäc laäp töông ñoái. Hoï lieân tuïc gaây chieán tranh vôùi nhau. Ñeán theá kyû XVIII, ngöôøi Bugis thöïc söï thoáng trò baùn ñaûo, nhöng laïi laø tay sai cho thöïc daân Haø Lan. Naêm anh em Daing ngöôøi Bugis ñaõ laàn löôït chieám caùc tieåu quoác vaø laøm vua ôû baùn ñaûo. Lo ngaïi tröôùc söùc maïnh cuûa ngöôøi Bugis, Haø Lan xuùc tieán vieäc thoân tính quaàn ñaûo, quay sang mua chuoäc moät soá tieåu vöông Malaixia trong ñoù coù Semtilan. Haø Lan ñöôïc ñoäc quyeàn mua baùn thieác ôû baùn ñaûo vaø coù vai troø to lôùn trong vieäc pheá laäp caùc tieåu vöông. Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
19. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 77 - Thaùng 6/1784, chieán tranh giöõa Haø Lan vaø ngöôøi Bugis buøng noå. Thaùng 10/1784, caùc tieåu vöông vaø tuø tröôûng ôû baùn ñaûo ñaõ phaûi coâng nhaän haûi caûng vaø vöông quoác laø thuoäc taøi saûn cuûa ngöôøi Haø Lan. Thaùng 5/1787, moät lieân minh goàm Trengganu, Kedah, Rembau, Siak, Solok, Lingga, Indagiri, Semtilan vaø Johore ñöôïc thaønh laäp vaø tuyeân boá ñaùnh ñuoåi caû ngöôøi Anh laãn ngöôøi Haø Lan, nhöng sau thaát baïi quaân söï ñaàu tieân taïi Penang, lieân minh naøy tan vôõ. Sau khi caùch maïng tö saûn Phaùp keát thuùc, Haø lan thaønh vuøng chieám ñoùng cuûa Napoleon Bonaparte. Ngöôøi Anh baét ñaàu chieám caùc thuoäc ñòa cuûa Haø Lan taïi phöông Ñoâng. Chính phuû Anh chi phoái baùn ñaûo, ñuoåûi quaân ñoàn truù Haø Lan, khoâi phuïc quyeàn lôïi cho ngöôøi Bugis. Ngaøy 1/8/1786, Sultan Keâñaéc vaø coâng ty Ñoâng Aán - Anh ñaõ kyù hieäp öôùc qui ñònh, Peânang thuoäc quyeàn sôû höõu cuûa ngöôøi Anh vaø ngöôøi Anh seõ giuùp Keâñaéc töï baûo veä khi coù keû xaâm löôïc. Lòch söû bò noâ dòch cuûa nhaân daân Maõ Lai baét ñaàu töø ñaây. Naêm 1795, Anh ñaùnh chieám Malacca, Raâyphôlít (Raffles) ñöôïc phaùi laøm toaøn quyeàn ñeå chuaån bò chieám ñoùng toaøn baùn ñaûo. Naêm 1800, Anh chieám moïât phaàn duyeân haûi Keâñaéc. Naêm 1819 ñeán naêm 1824, Anh chieám ñoùng Singapor vôùi giaù 33.000 peâxoâ. Ñoàng thôøi, Anh kyù vôùi Haø Lan hieäp öôùc thöøa nhaän söï coù maët cuûa Anh ôû khu vöïc naøy. Malaixia thôøi kyø thoáng trò cuûa thöïc daân Anh ( 1824-1857) Sau khi chieám ñöôïc Malaixia, thöïc daân Anh thaønh laäp “ñaát thuoäc ñòa eo bieån” bao goàm trung taâm Singapore, Malacca, Peânang, ñöùng ñaàu laø vieân toång ñoác ngöôøi Anh tröïc thuoäc Baênggan (AÁn Ñoä). Töø naêm 1874 ñeán naêm 1909, thöïc daân Anh duøng chính saùch mua chuoäc vaø taán coâng quaân söï ñeå chieám cöù toaøn baùn ñaûo. Anh saùt nhaäp theâm Oenlitslaây, Ñinding vaøo ñaát thuoäc ñòa eo bieån. Naêm 1895, Anh eùp buoäc Peâraéc, Seâlango, Semtilan thaønh laäp “lieân bang Maõ Lai”. ÔÛ ñaát “thöïc daân eo bieån”, thöïc daân Anh thi haønh chính saùch thoáng trò tröïc tieáp do Boä Thuoäc ñòa Anh quaûn lyù. ÔÛ caùc vöông quoác khaùc nhö Trenganu, Jorhore, Keâñaéc, Pôlít, Keâlantan , thöïc daân Anh quaûn lyù thoâng qua ñaïi dieän cô quan cuûa mình laø coá vaán. Nhö vaäy, Anh duøng chính saùch “chia ñeå trò, giöõ nguyeân tình traïng phaân caùch phong kieán vaø lôïi duïng giai caáp phong kieán baûn xöù ñeå thoáng trò nhaân daân Malaixia. Quaân ñoäi vaø caûnh saùt ñöôïc choïn trong soá ngöôøi AÁn do só quan Anh chæ huy. Naêm 1896, Thöïc daân Anh ban boá luaät ruoäng ñaát, quy ñònh quyeàn sôû höõu ruoäng ñaát toái cao thuoäc veà Anh. Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
20. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 78 - Töø naêm 1910, Anh khoáng cheá toaøn boä quyeàn khai thaùc caùc moû thieác, caùc moû vaøng, voân fram, than ñaù ñeå xuaát khaåu. Ñoàng thôøi, Anh môû roäng heä thoáng ñoàn ñieàn cao su. Naêm 1922 coù 1.178.000 maãu Anh, xuaát khaåu 165.000 taán. Ñeå thuùc ñaåy hôn nöõa vieäc khai thaùc thuoäc ñòa, thöïc daân Anh môû roäng heä thoáng ñöôøng giao thoâng. Naêm 1885, Anh baét ñaàu xaây döïng ñöôøng saét. Ñeán naêm 1909 thì hoaøn thaønh heä thoáng ñöôøng saét noái daøi ñeán Singapore. Neàn coâng nghieäp, noâng nghieäp Malaixia phaùt trieån theo chieàu höôùng phuï thuoäc. Muïc tieâu lôùn nhaát laø phuïc vuï cho lôïi nhuaän cuûa chuû nghóa tö baûn Anh. Trong quaù trình ñoù, nhaân daân Malaixia ñaõ khoâng ngöøng noåi daäy ñaáu tranh choáng laïi thöïc daân Anh xaâm löôïc. Caùc cuoäc ñaáu tranh töï phaùt do giai caáp phong kieán laõnh ñaïo noå ra ôû Peâraéc, Seâlango, Sungaây Ugioâng, Malacca tuy raát duõng caûm nhöng ñeàu thaát baïi. Moät phaàn, do söï ñaøn aùp daõ man cuûa thöïc daân Anh, phaàn khaùc, do baûn thaân giai caáp quyù toäc phong kieán dao ñoäng, ñaàu haøng, chæ coù moät soá boä phaän raát nhoû lieân keát vôùi nhaân daân nhö Taùctubanña ôû sungay Ugioâng. Ñaàu theá kyû XX, do aûnh höôûng cuûa cuoäc caùch maïng Nga 1905 - 1907, phong traøo caùch maïng Trung Quoác vaø caùc nöôùc xung quanh, neân phong traøo ñaáu tranh cuûa nhaân daân Mailaixia phaùt trieån theo xu höôùng môùi. Giai caáp tö saûn, coâng nhaân thuoäc ñòa ra ñôøi laõnh ñaïo nhaân daân choáng thöïc daân Anh vì quyeàn lôïi daân toäc Malaixia. “Ñaïi hoäi toaøn Maõ Lai” ra ñôøi, chuû tröông ñaáu tranh ñoøi caûi caùch ñaïo Hoài, duøng tieáng Maõ lai trong nhaø tröôøng. Phong traøo phaùt trieån thaønh phong traøo choáng thöïc daân Anh ñoøi quyeàn töï trò cho Malaixia. Tuy nhieân söï khaùc bieät veà daân toäc, toân giaùo laø trôû ngaïi lôùn cho vieäc taäp hôïp löïc löôïng thoáng nhaát. Thaùng 4/1930, Ñaûng Coäng saûn Maõ Lai ñöôïc thaønh laäp, laõnh ñaïo nhaân daân Malaixia ñaáu tranh giaønh ñoäc laäp. Nhieàu cuoäc baõi coâng vaø bieåu tình noå ra choáng aùch thoáng trò cuûa thöïc daân Anh. Ngaøy 7/12/1941, phaùt xít Nhaät ñoå boä chieám ñoùng baùn ñaûo. Thaùng 3/1942, Ñaûng Coäng saûn Maõ Lai toå chöùc quaân ñoäi nhaân daân choáng phaùt xít, gia nhaäp “Lieân hieäp nhaân daân Maõ Lai” choáng Nhaät. Phong traøo khaùng Nhaät buøng noå khaép ñaát nöôùc, hình thöùc chuû yeáu vaãn laø chieán tranh du kích. Khi phaùt xít Nhaät ñaàu haøng quaân ñoàng minh, nhaân daân Malaixia ñaõ vuøng leân giaûi phoùng phaàn lôùn baùn ñaûo. Thöïc daân Anh voäi ñieàu ñoäng 25 vaïn quaân, ñoå boä vaøo Malaixia ñaøn aùp caùc löïc löôïng caùch maïng vaø ñaët laïi aùch thoáng trò thöïc daân. Döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng Coäng saûn Maõ Lai, nhaân daân Malaixia ñaõ kieân trì hoaït ñoäng vuõ trang keát hôïp vôùi ñaáu tranh chính trò ñeå giaûi phoùng ñaát nöôùc. Thaùng 12/1945, thöïc daân Anh tuyeân boá giaûi taùn “Quaân ñoäi nhaân daân Maõ Lai khaùng Nhaät”, nghieâm caám coâng ñoaøn Maõ lai hoaït ñoäng, doàn daân vaøo caùc traïi taäp Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
21. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 79 - trung. Ñaûng Coäng saûn Maõ Lai ruùt lui vaøo hoaït ñoäng bí maät, toå chöùc caùc cuoäc baõi coâng, bieåu tình choáng thöïc daân Anh. Phong traøo chieán tranh du kích dieãn ra khaép ñaát nöôùc. Naêm 1953, lieân hieäp 3 ñaûng (Toå chöùc daân toäc thoáng nhaát Maõ Lai, Hieäp hoäi Hoa kieàu ôû Maõ Lai, Hieäp hoäi AÁn Ñoä ôû Maõ Lai) ñöôïc toå chöùc. Naêm 1955, cuoäc toång tuyeån cöû thöïc söï ñaàu tieân ôû Malaixia ñaõ dieãn ra. Thaùng 2/1956, chính phuû Anh buoäc phaûi ñaøm phaùn vôùi ñoaøn ñaïi bieåu chính phuû lieân bang Malaixia. Ngaøy 31/8/1957, chính phuû Anh ñaõ buoäc phaûi trao traû neàn ñoäc laäp cho Malaixia. Thuû töôùng ñaàu tieân cuûa Malaixia do baàu cöû laäp neân laø Tungku Abdulrahman - thuû lónh cuûa Ñaûng Lieân hieäp. Laõnh thoå ñaàu tieân cuûa Lieân bang Malaixia goàm 11 bang treân baùn ñaûo, Anh vaãn giöõ quyeàn trong lónh vöïc saûn xuaát cao su, khai thaùc moû, ngaân haøng, ngoaïi thöông. Nhö vaäy, maëc duø Lieân bang Malaixia laø moät quoác gia ñoäc laäp, coù chính phuû daân toäc nhöng treân thöïc teá vaãn phuï thuoäc vaøo ñeá quoác Anh. 4. MALAIXIA TÖØ 1957 ÑEÁN NAY Lieân bang Malaixia ñöôïc thaønh laäp vaøo ngaøy 31/8/1957. Thuû töôùng cuûa Lieân bang laø oâng Tungku Abdulrahman ñaõ neâu saùng kieán veà moät “Keá hoaïch Malaixia”. Theo keá hoaïch ñoù, Lieân bang Malaixia bao goàm caû Singapore, Baéc Borneo, Brunaây vaø Sarawak. Tuy nhieân, chæ coù Baéc Borneo vaø Sarawak uûng hoä. Vì vaäy, ngaøy 16/9/1963, lieân bang Malaixia chính thöùùc thaønh laäp bao goàm 11 bang ôû baùn ñaûo, Singapore, Sabah, Sarawak. Ngaøy 9/8/1965, do quan heä giöõa Malaixia vaø Singapore caêng thaúng neân Singapore ñaõ tuyeân boá taùch khoûi lieân bang Malaixia vaø trôû thaønh moät quoác gia ñoäc laäp. Töø sau khi giaønh ñöôïc ñoäc laäp, neàn kinh teá Malaixia vaãn leä thuoâïc naëng neà vaøo tö baûn nöôùc ngoaøi nhaát laø tö baûn Anh. Chính phuû Malaixia ñaõ phaùt huy tieàm naêng cuûa mình taäp trung vaøo phaùt trieån noâng, laâm, ngö nghieäp. Töø naêm 1957 ñeán 1970, chính phuû Malaixia ñaõ ñeà ra chöông trình toång theå veà kinh teá xaõ hoäi. Daønh 37% ngaân saùch ñeå phaùt trieån noâng nghieäp, ñoåi môùi vaø ña daïng hoùa caây troàng theo höôùng xuaát khaåu, khai hoang vaø phaùt trieån noâng nghieäp troàng luùa, phaùt trieån kinh teá ñoàn ñieàn, phaùt trieån ña daïng hoùa quan heä ngoaïi thöông . Trong keá hoaïch naêm naêm laàn thöù nhaát (1966-1970), noâng nghieäp ñaït 102,5%, giao thoâng vaän taûi ñaït 99,8%, thoâng tin lieân laïc ñaït 98,8%, caùc chæ tieâu coâng nghieäp ñaït vöôït möùc 67,2%. Tuy nhieân, thaønh töïu kinh teá xaõ hoäi cuûa keá hoaïch 5 naêm laàn naøy chöa laøm thay ñoåi cô caáu neàn kinh teá, khoâng giaûi quyeát ñöôïc söï cheânh leäch veà trình ñoä phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi vaø thu nhaäp giöõa caùc saéc toäc (Hoa, AÁn, Maõ Lai), daãn ñeán cuoäc xung ñoät saéc toäc vaøo thaùng 9/1969 taïi thuû ñoâ Kuala Laêmpô. Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
22. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 80 - Töø naêm 1971 ñeán 1990, chính phuû Malaixia tieáp tuïc ñeà ra keá hoaïch phaùt trieån coâng nghieäp, nhaát laø coâng nghieäp cheá bieán, cheá taïo theo höôùng xuaát khaåu, saép xeáp laïi caáu truùc neàn kinh teá xaõ hoäi, giaûm tyû leä ngheøo ñoùi, tieán tôùi xoùa boû tình traïng ngheøo ñoùi, giaûm söï khaùc bieät veà thu nhaäp vaø phaân phoái giöõa caùc khu vöïc, caùc toäc ngöôøi. Do vaäy, neàn kinh teá Malaixia ñaõ ñaït ñöôïc ñoä taêng tröôûng cao vaø töông ñoái oån ñònh : 7,8% naêm. Naêm 1982, Malaixia ñaûm baûo ñöôïc 92% nhu caàu löông thöïc, thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi treân 1700 USD so vôùi 390 USD naêm 1970. Ñeán naêm 1987, toác ñoä taêng tröôûng ñaït 5,6%, döï tröõ ngoaïi teä taêng töø 3,5 - 4 tyû USD naêm 1984 leân 7,4 tyû USD naêm 1989, giaù trò toång saûn löôïng noâng nghieäp naêm 1990 taêng 70% so vôùi naêm 1980. Töø thaùng 7/1991, chính phuû Malaixia ñeà ra chính saùch phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi 1991 - 2000 nhaèm caûi thieän tính hieäu quaû vaø tính caïnh tranh cuûa neàn kinh teá Malaixia. Noäi dung cuûa keá hoaïch naøy laø nhaø nöôùc chuù yù caûi thieän töøng böôùc cô sôû haï taàng nhö giao thoâng vaän taûi, vieãn thoâng, ñieän naêng, heä thoáng caáp thoaùt nöôùc, baûo veä moâi tröôøng Töø naêm 1992 ñeán 1997, Malaixia ñaït tyû leä taêng tröôûng haøng naêm laø 8,5%, thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi töø 2965 USD leân ñeán 3300 USD. Hieän nay, Malaixia laø nöôùc ñöùng ñaàu theá giôùi veà saûn xuaát vaø xuaát khaåu cao su, daàu coï, goã xeû nhieät ñôùi, thieác vaø daàu hoûa. Döï tính sau 30 naêm phaùt trieån töø 1991 ñeán 2020, neàn kinh teá Malaixia seõ taêng gaáp 7,5 laàn vôùi toác ñoä taêng tröôûng trung bình 7% naêm, thu nhaäp bình quaân seõ ñaït treân 7800 USD. Söï khuûng hoaûng kinh teá taøi chính ôû khu vöïc vöøa qua cuõng taùc ñoäng ít nhieàu ñeán toác ñoä ñoù. Tuy nhieân, neàn kinh teá Malaixia hieän nay ñaõ hoài phuïc vaø ñang treân ñaø phaùt trieån. Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
23. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 81 - CHÖÔNG VII . SINGAPORE I. ÑAÁT NÖÔÙC VAØ DAÂN CÖ 1. ÑIEÀU KIEÄN TÖÏ NHIEÂN Coäng hoøa Singapore laø moät quoác gia thaønh phoá haûi ñaûo treû tuoåi. Singapore naèm ôû phía Nam cuûa baùn ñaûo Maõ Lai. Dieän tích Singapore laø 585 km2, daân soá tính ñeán naêm 1996 khoaûng 2,85 trieäu ngöôøi. Veà ñieàu kieän töï nhieân, Singapore laø moät hoøn ñaûo khoâng roäng. Xa xöa, nôi ñaây laø röøng raäm, hoang vaêùng, nhieàu hoå baùo sinh soáng. Ñieåm ñaùng chuù yù nhaát laø Singapore laø moät yeát haàu cuûa eo bieån Malacca, raát thuaän lôïi cho vieäc phaùt trieån thöông maïi. Khí haäu Singapore cuõng naèm trong vaønh ñai khí haäu xích ñôùi, nhieät ñoä ñeàu, ñoä aåm vaø möa quanh naêm. Ñieàu ñoù thuaän lôïi cho söï phaùt trieån cuûa ñoäng thöïc vaät. 2. DAÂN CÖ Daân cö Singapore chuû yeáu laø coäng ñoàng daân nhaäp cö. Tröôùc naêm 1819, Singapore haàu nhö khoâng coù moät quaàn theå daân cö soáng thöôøng xuyeân vaø oån ñònh. Xaõ hoäi ña daân toäc ôû Singapore noùi chung chæ ñöôïc baét ñaàu töø khi thöïc daân Anh thieát laäp heä thoáng cai trò tröïc tieáp cuûa hoï taïi hoøn ñaûo naøy naêm 1819. Chính saùch môû cöûa cuûa ngöôøi Anh cuøng vôùi vò trí ñòa lyù chieán löôïc cuûa moät thöông caûng quoác teá ñaõ thu huùt doøng ngöôøi nhaäp cö oà aït töø Trung Quoác, Aán Ñoä vaø caùc quoác gia laân caän. Hieän nay ngöôøi Hoa chieám 78%, ngöôøi Maõ Lai chieám 14%, ngöôøi AÁn Ñoä chieám 7%, caùc daân toäc khaùc (AÂu, Lai AÂu - AÙ, Nhaät Baûn, Araäp ) chieám 1% daân soá Singapore. Ngöôøi Hoa ñaõ nhieàu laàn gheù qua hoøn ñaûo, nhöng do moâi tröôøng khoâng thuaän lôïi cho noâng nghieäp, hôn nöõa do naïn cöôùp bieån, neân hoï laïi boû ñi. Töø sau naêm 1819, ngöôøi Hoa phaàn ñoâng laø thöông nhaân, thôï thuû coâng laø nhöõng ñoäi quaân tieân phong daãn daét noâng daân, daân ngheøo ñoâ thò ñeán Singapore. Coäng ñoàng ngöôøi Hoa ôû Singapore goàm 5 nhoùm chính (Phuùc Kieán, Trieàu Chaâu, Quaûng Doâng, Haùn Khaåu vaø Haûi Nam). Hoï soáng theo nhöõng khu phoá rieâng bieät cuûa mình, thöôøng ôû doïc caùc cöûa soâng, bôø bieån chính, ôû daõi ñaát bình nguyeân baèng phaúng vaø trung taâm thöông maïi Ñoâng Nam cuûa ñaûo. Hieän nay, coøn coù nhieàu nhoùm ngöôøi Hoa khaùc nöõa. Ngöôøi Maõ Lai laø nhoùm daân toâïc ña soá ôû Singapore töø ñaàu ñeán giöõa theá kyû XIX. Sau khi ngöôøi Hoa oà aït nhaäp cö thì hoï bò ñaåy xuoáng laø daân toäc thieåu soá, tuy vaäy tyû leä ngöôøi Maõ Lai sinh taïi ñaûo vaãn lôùn nhaát. Hieän nay, phaàn lôùn hoï laøm ngheà laùi xe, coâng nhaân boác vaùc, dòch Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
24. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 82 - vuï veä sinh moâi tröôøng vaø xaây döïng cô baûn. Hoï soáng raûi raùc khaép nôi, khoâng taäp trung thaønh quaàn theå nhö ngöôøi Hoa . Ngöôøi AÁn Ñoä coù nguoàn goác laø nhöõng thöông nhaân, binh lính coâng chöùc laø ngöôøi Tamin phuïc vuï cho chính quyeàn thuoäc ñòa, lao ñoäng töï do ñöôïc tuyeån moä ôû laïi ñaûo sinh soáng , hoï qui tuï taïi khu vöïc Segangoon Road vaø taïo neân moät AÁn Ñoä thu nhoû. Hoï tham gia tích cöïc vaøo coâng vieäc daân söï vaø chính trò nhö haàu nhö khoângcoù ai laøm noâng nghieäp Ngöôøi AÂu, Lai AÂu - AÙ, Nhaät Baûn, Araäp coù tæ leä theo trình töï keå treân. Hoï di cö tôùi Singapore töø tröôùc naêm 1945. Hoï haàu heát laø nhöõng nhaø tö saûn. Ngoaøi ra, coøn coù raát ít ngöôøi Acmeânia, Vieät Nam. Hieän nay, nhôø nhöõng noã löïc cuûa chính phuû Singapore, ñaûo quoác naøy ñang coù xu höôùng hình thaønh moät toå chöùc xaõ hoäi toäc ngöôøi môùi, phaù vôõ ranh giôùi veà laõnh thoå, vaên hoùa, ngoân ngöõ cuõ. Daân toäc Singapore hieän ñaïi vôùi hai thöù tieáng Anh vaø tieáng meï ñeû ñang ñöôïc hình thaønh vôùi baûn saéc rieâng, ñang ñöôïc dieãn ra maïnh meõ. II. CAÙC GIAI ÑOAÏN LÒCH SÖÛ SINGAPORE 1. SINGAPORE TRÖÔÙC NAÊM 1819 Singapore ñöôïc bieát ñeán ban ñaàu laø Tumasik. Naêm 1929, Tumasik ñoåi teân laø Singapore (coù nghóa laø thaønh phoá sö töû). Theo truyeàn thuyeát, moät vò hoaøng töû Java ñi saên ôû Sumatra roài bò baõo ñaùnh daït vaøo ñaûo Tumasik. ÔÛ ñaây, hoaøng töû gaëp moät con thuù laï bôi treân bieån gioáng con sö töû, beøn goïi thaønh phoá laø Sinhapura (thaønh phoá sö töû) sau ñoåi laø Singapura. Trong suoát thôøi kyø tröôùc naêm 1819, Singapore phaàn lôùn laø hoang vaéng vaø bò caùc theá löïc phong kieán trong vuøng giaønh giaät. Töø cuoái theá kyû XIII, Singapore laø moät ñoâ thò thöông ñieám, haûi caûng quan troïng, khaù saàm uaát, tröïc thuoäc vöông trieàu Moâgioâpahit ôû Java. Nhöng sau ñoù, do cuoäc chieán tranh giaønh chuû quyeàn hoøn ñaûo ñoâ thò naøy cuûa Hoài vöông Malacca maø Singapore bò taøn phaù hoang taøn. Töø ñaàu theá kyû XV ñeán ñaàu theá kyû XIX, Singapore laø tieàn ñoàn aån naùu cuûa nhöõng baêng cöôùp bieån. Tính ñeán thôøi ñieåm naêm 1819, toaøn ñaûo chæ coù 150 ngöôøi sinh soáng, trong ñoù khoaûng 80% laø ngöôøi Maõ Lai, 20% laø ngöôøi Hoa. Hoï ñònh cö raûi raùc khaép ñaûo, sinh soáng baøng ngheà ñaùnh caù vaø troàng caây aên quaû. 2. SINGAPORE TÖØ 1819 ÑEÁÙN 1965 Nhaän thaáy Singapore laø moät hoøn ñaûo naèm aùn ngöõ giöõa baùn ñaûo Maõ Lai vôùi Sumatra, coù moät vò trí quan troïng, coù theå xaây döïng moät thöông caûng vaø moät phaùo Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
25. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 83 - ñaøi quaân söï ôû vuøng bieån Ñoâng Nam AÙ, ñöôïc chính quyeàn Anh pheâ chuaån, Raffler1 ñaõ quyeát ñònh thaønh laäp moät khu ñònh cö treân ñaûo. Ngaøy 6/2/1819, Raffles ñaõ phong vöông cho Hussein ( con trai caû vua Johore) ôû Singapore. Cuøng ngaøy, quoác vöông Hussein vaø Raffles ñaõ kyù hieäp öôùc khaúng ñònh : coâng ty Ñoâng Aán - Anh ñöôïc quyeàn töï do laäp khu ñònh cö treân caùc vuøng laõnh thoå cuûa Johore. Ñeå ñoåi laïi, vua Hunssein seõ ñöôïc nhaän khoaûn phuï caáp haøng naêm laø 5.000 USD. Sau khi chieám ñöôïc Singapore, Raffles ñaõ cöû Farquhar laøm coâng söù ñaàu tieân ôû ñaây. Trong böùc thö göûi veà nöôù, Raffles ñaõ vieát “Malta laø gì ôû phöông Taây thì Singapore seõ trôû thaønh nhö vaäy ôû phöông Ñoâng”. Ngay töø ñaàu, thöïc daân Haø lan ñaõ phaûn ñoái quyeát lieät coâng ty Ñoâng AÁn - Anh, ngay trong noäi boä coâng ty Ñoâng AÁn – Anh cuõng xaûy ra maâu thuaãn. Tuy nhieân, Raffles ñaõ cuøng vôùi Jarquhar soaïn thaûo luaät phaùp laâm thôøi döïa treân luaät phaùp Anh. Noäi dung cô baûn cuûa luaät phaùp Singapore 1823 laø: nhöõng qui ñònh veà ñaêng kyù ñaát ñai, quaûn lyù caûng, ngaên chaën buoân baùn noâ leä, xaây döïng löïc löôïng caûnh saùt, xoaù boû caùc soøng baïc, môû tröôøng daïy hoïc tieáng Trung Quoác, Xieâm, Maõ Lai vaø tieáng Anh. Ñoàng thôøi cuõng vaøo naêm 1823, Raffles ñaõ ñeà nghò moät khoaûn trôï caáp 1.500 USD cho vua Hussein, 800 USD cho vieân ñaïi quan ngöôøi Maõ Lai ôû Singapore moät thaùng, ñeå ñoåi laáy vieäc ñoäc chieám Singapore. Ñeán thaùng 8/1823, coâng söù Gawfund ñaõ kyù vôùi Hussein moät hieäp öôùc trong ñoù, nhaø vua höôûng moät khoaûn laø 33.200 USD vaø phuï caáp suoát ñôøi laø 1.300 USD/ thaùng, caùc ñaïi quan laø 26.800 USD vaø 700 USD/thaùng, ñoåi laïi, Anh ñöôïc höôûng quyeàn cai quaûn vónh vieãn Singapore vaø töï do buoân baùn ôû Johore vôùi quyeàn toái hueä quoác. Nhö vaäy töø naêm 1824, Singapore thöïc söï laø thuoâïc ñòa cuûa Anh. Thöông maïi Singapore taêng tröôûng maïnh meõ. Naêm 1823, toång giaù trò xuaát nhaäp khaåu laø 13 trieäu USD vaø ñeán naêm 1829 taêng leân hai laàn. Naèm trong “khu ñònh cö eo bieån, Singapore ñaët döôùi quyeàn cai trò tröïc tieáp cuûa vieân thoáng ñoác ngöôøi Anh vaø moät heä thoáng quan laïi ngöôøi Anh. Neàn kinh teá Singapore khoâng ngöøng lôùn maïnh vôùi vai troø ngaøy caøng taêng cuûa ngöôøi Hoa. Chính vì theá, lòch söû phaùt trieån Singapore dieãn tieán theo chieàu höôùng bình oån. Thöïc daân Anh cuõng ñaõ xaây döïng moät soá cô sôû haï taàng cho Singapore. Muïc ñích cuûa Anh muoán bieán Singapore thaønh traïm trung chuyeån haøng hoaù, nguyeân vaät lieäu. Vì vaäy, Anh ñaõ cho xaây döïng ñöôøng saét, caùc haûi caûng vaø phoá xaù. Singapore ñöôïc phaùt trieån thaønh moät haûi caûng thöông maïi töï do chuyeån khaåu vaø trung taâm thöông maïi cuûa Anh, moät khu vöïc töø Sumatra ñeán Trung Quoác. Lòch söû Singapore laø lòch söû cuûa thònh vöôïng vaø taàm quan troïng kinh teá ngaøy caøng taêng leân. Toång kim 1 Raffler- Ñaïi dieân cuûa toaøn quyeàn Miltor ôû caùc quoác gia Maõ lai töø naêm 1810 Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
26. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 84 - ngaïch thöông maïi cuûa Singapore ñaõ ñaït 2 ngaøn trieäu USD vaøo naêm 1938. Singapore thaønh trung taâm lôùn nhaát theá giôùi veà luyeän thieác. Thu nhaän quaëng thieác töø Thaùi Lan, Ñoâng Döông, Mianma, Australia, Trung Quoác, Trung vaø Nam Phi. Naêm 1938, Anh hoaøn thaønh vieäc xaây döïng Singapore thaønh caên cöù haûi quaân quan troïng nhaát vôùi chi phí gaàn 2 trieäu baûng Anh. Töø ñaàu theá kyû XX, Singapore trôû thaønh nôi cö truù cuûa nhieàu nhaø caùch maïng Trung quoác. Naêm 1900, Toân Trung Sôn ñeán Singapore vaø thaùng 2/1902 phaân hoäi Ñoàng minh hoäi ñöôïc thaønh laäp ôû ñaây vaø xuaát baûn Trung höng Nhaät baùo. Moät soá cuoäc khôûi nghóa leû teû noå ra mang maøu saéc daân chuû vôùi khaåu hieäu ñaáu tranh ñoøi caûi thieän ñôøi soáng vaø phaùt trieån kinh teá vaøo caùc naêm 1907, 1908. Moät soá cuoäc noåi daäy cuûa moät soá binh lính ngöôøi AÁn trong quaân ñoäi thuoäc ñòa cuõng noã ra. Sau caùch maïng Taân Hôïi naêm 1991 ôû Trung Quoác, chi nhaùnh Quoác daân ñaûng ñöôïc thaønh laäp ôû Singapore. Naêm 1925, Ñaûng Coäng saûn Nam Haûi ñöôïc thaønh laäp, ñöôïc xem nhö laø chi nhaùnh haûi ngoaïi cuûa Ñaûng Coäng saûn Trung Quoác. Naêm 1926, Lieân hieäp thanh nieân Coäng saûn vaø Toång lieân ñoaøn lao ñoäng Nam Haûi ñöôïc thaønh laäp. Xu höôùng bieán caùch maïng ôû Singapore gaàn nhö laø baûn sao cuûa caùch maïng Trung Quoác. Trong chieán tranh theá giôùi laàn thöù hai, Singapore bò Nhaät chieám ñoùng vaø bò ñoåi teân thaønh Senan (Nghóa laø aùnh saùng phöông Nam). Trong thôøi gian naøy, nhaân daân Singapore, nhaát laø coäng ñoàng ngöôøi Hoa ñaõ khoâng ngöøng ñaáu tranh choáng phaùt xít Nhaät. Ngay sau khi phaùt xít Nhaät ñaàu haøng, ngaøy 5/9/1945, quaân ñoäi Anh quay trôû laïi Singapore vaø laäp laïi neàn thoáng trò cuûa mình. Chính quyeàn thöïc daân Anh ñaõ thi haønh moät soá chính saùch nhö phuïc hoài kinh teá, môû laïi tröôøng hoïc, ñöa tieáng Anh laøm ngoân ngöõ thöù hai trong caùc tröôøng, giaùo duïc tieåu hoïc mieãn phí, phuïc hoài y teá. Ñeán naêm 1950, taát caû caùc maët ñeàu vöôït möùc tröôùc chieán tranh. Phong traøo ñaáu tranh giaûi phoùng daân toäc cuûa khu vöïc Ñoâng Nam Aù noùi chung vaø nhaân daân Singapore noùi rieâng phaùt trieån maïnh meõ buoäc thöïc daân Anh phaûi trao traû quyeàn “quoác gia töï trò” cho Singapore vaøo ngaøy 3/6/1959. Tuy nhieân, cuõng nhö Malaixia, Singapore vaãn bò leä thuoäc chaët cheõ vaøo Anh treân taát caû caùc maët. Thay theá vieân thoáng ñoác ngöôøi Anh laø moät nguyeân thuû quoác gia ngöôøi Maõ Lai laø oâng Yangdi Pertuan Negara. Moät cô quan laäp phaùp ñöôïc baàu ra goàm 51 thaønh vieân vaø hoäi ñoàng boä tröôûng phaûi chòu traùch nhieäm tröôùc cô quan laäp phaùp. Moïi ngöôøi sinh ra ôû Singapore ñeàu coù quyeàn coâng daân. Moät hoäi ñoàng an ninh goàm thuû töôùng, hai boä tröôûng, cao uûy Anh, hai ñaïi dieän Anh vaø Ñaûng Haønh ñoäng nhaân daân (PAP) do oâng Lyù Quang Dieäu ñöùng ñaàu ñaõ giaønh ñöôïc 43/51 gheá. OÂng Lyù Quang Dieäu trôû thaønh thuû töôùng ñaàu tieân cuûa Singapore. Do nhöõng khoù khaên veà kinh teá: thöông maïi giaûm suùt, daân nhaäp cö gia taêng, nguy cô thaát nghieäp cuûa 40.000 coâng nhaân ôû caùc caên cöù Haûi, Luïc khoâng quaân cuûa Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
27. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 85 - Anh ôû Singapore, caùc dòch vuï xaõ hoäi maát ñi, neân moät maët, chính phuû cuûa oâng Lyù Quang Dieäu chuû tröông vaõn hoài söï coù maët cuûa Anh ñoàng thôøi vaän ñoäng gia nhaäp lieân bang Malaixia. Chính phuû Malaixia ñaõ thi haønh chính saùch baûo hoä maäu dòch, khoâng giaûi quyeát ñöôïc maâu thuaãn giöõa ngöôøi Hoa vaø Maõ Lai, neân phong traøo ñaáu tranh ñoøi taùch Singapore khoûi lieân bang Malaixia ñaõ dieãn rasoâi noåi. Ngaøy 9/8/1965, nöôùc Coäng hoøa Singapore tuyeân boá thaønh laäp. Quoác gia Singapore böôùc vaøo thôøi kyø môùi, thôøi kyø ñoäc laäp vaø phaùt trieån kinh teá phoàn vinh. 3. SINGAPORE TÖØ 1945 ÑEÁN NAY Sau khi thaønh laäp, nöôùc coäng hoøa Singapore trôû laïi vôùi nhöõng thaùch thöùc môùi thôøi kyø 1959: dieän tích nhoû beù, taøi nguyeân thieân nhieân heát söùc ngheøo naøn, söï nhaäp cö oà aït, tyû leä sinh ñeû quaù cao, coâng nhaân thaát nghieäp ñoâng ñaûo. Chính phuû cuûa oâng Lyù Quang Dieäu ñaõ ñeà ra chính saùch coâng nghieäp hoùa, höôùng ra xuaát khaåu. Ñaàu tieân laø nhöõng ngaønh coâng nghieäp söû duïng nhieàu lao ñoäng nhaèm giaûi toûa trình traïng thaát nghieäp. Ñoàng thôøi, chính phuû Singapore chuyeån toaøn boä neàn kinh teá cuûa mình hoøa nhaäp vôùi heä thoáng kinh teá theá giôùi vaø ñi theo chieàu höôùng kinh teá höôùng ngoaïi, chuû yeáu döïa vaøo nguoàn voán ñaàu tö tröïc tieáp cuûa nöôùc ngoaøi vaø tieát kieäm trong nöôùc. Singapore ñaõ phaùt huy ñöôïc lôïi theá lôùn lao veà vò trí ñòa lyù ñeå phaùt trieån caùc hoaït ñoäng dòch vuï. Dòch vuï du lòch ñöôïc ñaàu tö, ñaëc bieät vôùi vieäc xaây döïng caùc saân bay lôùn, hieän ñaïi, caùc khaùch saïn ñaït tieâu chuaån quoác teá, heä thoáng thoâng tin lieân laïc hoaøn chænh vaø phuû xanh caùc ñöôøng phoá. Chính phuû Singapore cuõng sôùm chuù yù ñeán thò tröôøng taøi chính: thò tröôøng hoái ñoaùi ñöôïc thieát laäp töø naêm 1968, thò tröôøng vaøng baïc ñöôïc thieát laäp töø naêm 1969, thò tröôøng chöùng khoaùn ñöôïc thieát laäp töø naêm 1971 vaø ñaït 126 trieäu USD vaøo naêm 1976. Töø naêm 1979, tình hình theá giôùi vaø trong nöôùc coù nhöõng bieán ñoåi, chính phuû Singapore ñaõ ñeà ra chieán löôïc phaùt trieån kinh teá môùi vôùi noäi dung caûi toå cô caáu neàn kinh teá theo höôùng hieän ñaïi hoùa coâng ngheä vaø taän duïng chaát xaùm. Chieán löôïc naøy ñöôïc meänh danh laø “cuoäc caùch maïng coâng nghieäp laàn thöù hai” ôû Singapore. Chính phuû Singapore ñaëc bieät chuù yù vieäc xaây döïng môùi cô sôû haï taàng cô baûn, naâng cao trình ñoä chuyeân moân cho coâng nhaân, môû roäng chuyeån giao, ñoåi môùi coâng ngheä vôùi caùc nöôùc tö baûn phaùt trieån nhö Myõ, Nhaät. Trong thaäp nieân 80, caùc ngaønh coâng nghieäp kyõ thuaät cao nhö luyeän kim, cheá taïo maùy, cheá taïo thieát bò chính xaùc cao cho ngaønh haøng khoâng vuõ truï, quang hoïc, y hoïc, thieát bò töï ñoäng hoùa, ñoà ñieän, ñieän töû, hoùa chaát vaø hoùa daàu ñöôïc chuù troïng. Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
28. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 86 - Sau hôn 30 naêm xaây döïng vaø phaùt trieån kinh teá, Singapore ñaõ böôùc vaøo haøng nguõ caùc nöôùc coâng nghieäp môùi (NIC) treân theá giôùi. Singapore ñöôïc coi laø con roàng noåi troäi nhaát trong soá 4 con roàng chaâu AÙ. Trong voøng 25 naêm (1966 -1991), toång saûn phaåm quoác daân taêng 8,6 laàn, möùc taêng tröôûng ñaït 10,2%, thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi laø 18.025 USD. Nhaø nöôùc Singapore raát chuù troïng ñeán phuùc lôïi xaõ hoäi, coâng taùc giaùo duïc, y teá. Döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng Haønh ñoäng nhaân daân, Singapore trôû thaønh moät quoác gia phaùt trieån nhaát Ñoâng Nam AÙ, moät quoác gia maãu möïc veà nhieàu maët, trong ñoù noåi baät laø traät töï, kyû cöông xaõ hoäi, luaät phaùp nghieâm minh, xaõ hoäi Singapore oån ñònh veà chính trò, xaõ hoäi vaø phaùt trieån veà kinh teá. Hieän nay, maëc daàu bò aûnh höôûng cuûa khuûng hoaûng taøi chính trong khu vöïc taùc ñoäng, Singapore vaãn tieáp tuïc phaùt huy nhöõng thaønh töïu ñaõ ñaït ñöôïc, ñoàng thôøi tieáp tuïc ñeà ra nhöõng chính saùch môùi cho phuø hôïp vôùi nhöõng bieán ñoäng trong khu vöïc vaø treân theá giôùi. Singapore böôùc vaøo giai ñoaïn ba cuûa vieäc tieán haønh coâng nghieäp hoaù baèng phöông thöùc ñaåy maïnh ñoåi môùi coâng ngheä vaø chuyeån giao coâng ngheä ñoái vôùi nhöõng nöôùc keùm phaùt trieån trong ñoù coù Vieät Nam. Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
29. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 87 - CHÖÔNG VIII. INÑOÂNEÂXIA I. ÑAÁT NÖÔÙC VAØ DAÂN CÖ 1. ÑÒA LYÙ TÖÏ NHIEÂN Coäng hoøa Inñoâneâxia bao goàm phaàn lôùn quaàn ñaûo Maõ Lai, naèm hai beân ñöôøng xích ñaïo, Ñoâng vaø Nam AÁn Ñoä Döông, Taây Thaùi Bình Döông, noái lieàn chaâu AÙ vaø chaâu UÙùc. Ñaát nöôùc coù chieàu daøi 5110 km, töø 95 ñoä ñeán 141 ñoä kinh Ñoâng, chieàu roäng 1888km, töø 6 ñoä vó Baéc ñeán 11 ñoä vó Nam. Dieän tích cuûa Inñoâneâxia laø gaàn 5 trieäukm2, trong ñoù vuøng ñaát chieám 1.904.569km2 goàm 13.667 hoøn ñaûo lôùn nhoû. Nhö vaäy, Inñoâneâxia laø moät quoác gia ñaûo lôùn nhaát theá giôùi coù dieän tích xeáp thöù 13 treân theá giôùi vaø lôùn nhaát ôû khu vöïc Ñoâng Nam AÙ. Ngoaøi nhöõng ñaûo roäng lôùn haøng traêm ngaøn km2 nhö Taân Ghineâ (New Green), Borneo (Kalimantan), Sumatra, Java, Inñoâneâxia coù tôùi voâ vaøn hoøn ñaûo chæ vaøi ha. Quaàn ñaûo ñöôïc phuû moät lôùp caây nhieät ñôùi töïa nhö moät chuoãi haït ngoïc bích do baøn tay cuûa taïo hoùa, traûi roäng treân ñaïi döông bao la. Vì vaäy, Inñoâneâxia ñöôïc nhieàu nhaø söû hoïc, ñòa lyù meänh danh laø ñaát nöôùc ngaøn ñaûo, ñaát nöôùc cuûa quaàn ñaûo ngoïc bích. Inñoâneâxia laø moät ñaát nöôùc giaøu coù veà maët taøi nguyeân khoaùng saûn. Tröõ löôïng lôùn veà saét, nhoâm, daàu moû, kim loaïi maøu vaø thaûm thöïc vaät phong phuù nhö cao su, hoà tieâu, caùc loaïi goã quí laø ñieàu kieän thuaän lôïi cho söï phaùt trieån kinh teá cuûa ñaát nöôùc, ñoàng thôøi Inñoâneâxia giöõ vò trí quan troïng trong khoái giao löu quoác teá ôû khu vöïc. 2. DAÂN CÖ Inñoâneâxia laø moät nöôùc ñoâng daân nhaát ôû khu vöïc Ñoâng Nam AÙ, theo soá lieäu ñieàu tra naêm 1996, Inñoâneâxia coù 197,6 trieäu ngöôøi. Hieän nay ôû Inñoâneâxia coù tôùi gaàn 400 daân toäc lôùn nhoû chia theo ñòa danh, noùi hôn 200 ngoân ngöõ khaùc nhau. Treân 90% daân soá Inñoâneâxia thuoäc chuûng toäc Nam AÙ, noùi nhöõng ngoân ngöõ vaø thoå ngöõ thuoäc ngöõ heä Maõ Lai - Ña Ñaûo. Trong soá ñoù, ngöôøi Java coù 67 trieäu ngöôøi (46,2%), ngöôøi Sunda coù 19 trieäu (13,1%), ngöôøi Madura coù 8,7 trieäu (6%), ngöôøi Maõ Lai coù 8 trieäu (5,5%), ngöôøi Minaêngkaboa coù 5,6 trieäu (3,9%). Naêm daân toäc naøy hôïp laïi khoaûng treân 100 trieäu daân, chieám ¾ soá daân Inñoâneâxia. Caùc saéc toäc lôùn ôû Inñoâneâxia coù ngöôøi Bugis 3,9 trieäu (2,7%), Baxaéc 3,4 trieäu (2,4%), Bali 2,7 trieäu (1,9%), Bazara 2,2 trieäu (1,5%), Ache 2,2 trieäu (1,5%), Ñayat 2 trieäu (1,4%), Sasaba 1,4 trieäu (<1%), Hoa 4 trieäu, Dapua Melanexi 1,3 trieäu, Arop 1 trieäu, AÁn hôn nöûa trieäu vaø ngöôøi Nhaät, AÂu. Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
30. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 88 - Cuõng nhö caùc quoác gia Ñoâng Nam AÙ khaùc, Inñoâneâxia laø moät trong nhöõng caùi noâi cuûa nhaân loaïi. Ngoaøi nhöõng toäc ngöôøi baûn xöù - chuû nhaân cuûa neàn vaên hoùa tieàn söû, laø nhöõng toäc ngöôøi di cö töø caùc khu vöïc khaùc, taïo neân böùc tranh toaøn caûnh, phong phuù, ña daïng cuûa ñaát nöôùc. Vì theá, treân toaøn theá giôùi khoù coù theå coù moät nôi naøo maø thieân nhieân cuõng nhö toäc ngöôøi laïi voâ cuøng ña daïng, vaø cuõng laïi thoáng nhaát nhö Inñoâneâxia. II. CAÙC GIAI ÑOAÏN LÒCH SÖÛ INÑOÂNEÂXIA 1. SÖÏ RA ÑÔØI CUÛA QUOÁC GIA SÔ KYØ INÑOÂNEÂXIA Inñoâneâxia laø moät trong nhöõng quoác gia coù neàn vaên hoùa khaûo coå hoaøn chænh nhaát treân theá giôùi. Ngöôøi ta ñaõ tìm thaáy daáu veát hoùa thaïch cuûa ngöôøi tieàn söû treân quaàn ñaûo. Ngay töø naêm 1891, ngöôøi ta ñaõ tìm thaáy daáu veát hoùa thaïch cuûa ngöôøi vöôïn Java ôû laøng Trinil ôû mieàn Trung Java, beân bôø soâng Soâloâ. Naêm 1941, nhaø coå nhaân hoïc ngöôøi Haø Lan laø Cônich Xvan (Koenigswald) ñaõ tìm thaáy hoùa thaïch cuûa ngöôøi vöôïn phöông Nam. Sau ñoù, ngöôøi ta laàn löôït phaùt hieän di coát hoùa thaïch cuûa ngöôøi Piteâcantôroáp vaø sau cuøng laø ngöôøi hieän ñaïi (Homo Sapiens) ôû hang Nia (Baéc Borneo) coù nieân ñaïi 4 vaïn naêm. Nhöõng di chæ khaûo coå hoïc cuõng laàn löôït ñöôïc phaùt hieän thuoäc caùc thôøi ñaïi töø ñaù cuõ ñeán kim khí. Thôøi ñaïi ñaù cuõ vôùi di chæ Patgitan, coù nhieàu rìu tay, troáp pô. Thôøi ñaïi ñaù giöõa coù caùc coâng cuï ñaëc tröng Hoøa Bình. Thôøi ñaïi ñaù môùi coù nhöõng chieác rìu ñoäc ñaùo Inñoâneâxia, rìu coù vai, goám coù hoa vaên khaéc chìm, baøn nghieàn, chaøy ñaù Thôøi ñaïi ñoà ñoàng xuaát hieän khaù sôùm vôùi nhöõng coâng cuï baèng ñoàng coù ñaëc tröng vaên hoùa Ñoâng Sôn vaø ñaàu Coâng nguyeân ñaõ xuaát hieän ñoà saét. Lôùp cö daân baûn ñòa thuoäc thôøi ñaïi ñoà ñaù ñaàu tieân ñaõ ñeå laïi moät soá raát ít oûi haäu dueä soáng trong nhöõng vuøng röøng raäm xa xoâi, taùch bieät vaøo thôøi ñaïi ñaù môùi (khoaûng 6000 TCN), ngöôøi tieàn Maõ Lai ñaõ di cö töø phöông Baéc tôùi mang theo kyõ thuaät laøm ñoà goám, rìu ñaù, kim khaâu baèng xöông, duøng löûa, troàng troït vaø soáng trong hang ñoäng. Ngöôøi Ñayaéc (Broneo), ngöôøi Bataéc (Sumatra), ngöôøi Toâratija hieän nay chính laø haäu dueä cuûa lôùp cö daân ñaù môùi naøy. Khoaûng 2000 naêm sau, ngöôøi Maõ Lai thuoäc chuûng toäc Moânggoâloâít töø phöông Baéc laïi traøn xuoáng. Hoï chính laø lôùp cö daân cuûa ñoà ñoàng, ñoà saét, bieát soáng ñònh cö, bieát laøm ngheà deät, bieát thuaàn döôõng traâu boø vaø troàng luùa nöôùc. Vaøo khoaûng ñaàu Coâng nguyeân, nhöõng ngöôøi AÁn Ñoä ñaõ tôùi ñaây ngaøy caøng nhieàu, hoï goùp phaàn khoâng nhoû trong vieäc hình thaønh caùc quoác gia ñaàu tieân ôû Inñoâneâxia. ÔÛ mieàn Taây Giava xuaát hieän quoác gia Taruma vôùi oâng vua ñaàu tieân teân laø Puravarman trò vì vaøo khoaûng naêm 540. Thoâng qua moät soá baûn chöõ Phaïn, oâng vua naøy thôø ñaïo Baølamoân vaø chaêm lo ñeán coâng vieäc thuûy lôïi. Do tieáp xuùc vôùi eo Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
31. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 89 - bieån Sunda laø nôi coù ñöôøng maäu dòch haøng haûi quan troïng ôû Ñoâng Nam AÙ, neân Taruma ñaõ coù quan heä buoân baùn vôùi nhieàu nöôùc, trong ñoù chuû yeáu laø AÁn Ñoä vaø Trung Quoác. Taân Ñöôøng Thö cho bieát, quoác gia Taruma ñaõ quan heä vôùi Trung Quoác maõi ñeán theá kyû VII. ÔÛ Sumatra cuõng xuaát hieän moät quoác gia khaùc laø Cantoâli. Töø naêm 441, Cantoâli ñaõ noäp coáng vaät cho Trung Quoác. ÔÛ phía Taây Baéc Cantoâli coù moät quoác gia khaùc laø Malayu ôû vuøng ñaát Giambi. Nhöõng taøi lieäu ít oûi cho thaáy ôû hai quoác gia naøy Phaät giaùo khaù thònh haønh. Naêm 671, nhaø sö Nghóa Tónh ñaõ ñeán thaêm hai nöôùc naøy treân ñöôøng ñi AÁn Ñoä. Hai quoác gia naøy laø tieàn thaân cuûa vöông quoác Srivijaya xuaát hieän töø theá kyû thöù VII. Theo caùc baûng khaéc baèng tieáng Maõ Lai coå coù nieân ñaïi töø 683 ñeán naêm 686 (hai baûng gaàn Dalambang, moät ôû thöôïng nguoàn soâng Batang vaø moät ôû ñaûo Banka), vöông quoác Srivijaya ñaõ chinh phuïc ñöôïc Cantoâli vaø Malayu, ñoàng thôøi taán coâng vöông quoác Taruma, theo Nghóa Tónh, Phaät giaùo ôû vöông quoác naøy raát thònh haønh, kinh ñoâ cuûa vöông quoác coù haøng ngaøn nhaø sö. Naèm treân ñòa baøn truø phuù vaø laøm chuû eo bieån Sunña neân Srivijaya ñaõ phaùt trieån nhanh choùng vaø trôû thaønh moät cöôøng quoác trong khu vöïc. Theo Toáùng söû, vöông quoác naøy coù 15 nöôùc chö haàu, cheá ñoä thueá khoùa, trao ñoåi baèng baïc, vaøng, saûn vaät voâ cuøng phong phuù. Treân ñaûo Java, quoác gia Kalinga hình thaønh vaøo theá kyû thöù VII. Ñòa baøn ban ñaàu cuûa vöông quoác ôû ñoàng baèng Keâñu phì nhieâu, thuaän lôïi cho vieäc canh taùc noâng nghieäp, troàng troït gia vò, tieän ñöôøng maäu dòch haøng haûi quoác teá. Töø theá kyû thöù VII, doøng vua Nuùi (Sailendra) thuoäc toäc ngöôøi Maõ Lai töø ñaát lieàn di cö ra ñaûo. Hoï laàn ñaàu tieân xuaát hieän vaøo naêm 650 döïa theo taám bia ôû Soâgioâmeùctoâ. Kalinga nhanh choùng trôû thaønh moät quoác gia huøng maïnh coù vai troø quan troïng baäc nhaát ôû khu vöïc Nam bieån Ñoâng. Töø theá kyû thöù VII - IX, Srivijaya cuõng phaûi thaàn phuïc, Phaät giaùo thònh haønh. Nhieàu ñeàn ñaøi naèm raûi raùc khaép Java, noåi tieáng nhaát laø khu ñeàn thaùp Boâroâbuñua, ñeàn Calasan, tu vieän Sari ñeàu ñöôïc xaây döïng vaøo khoaûng theá kyû thöù VIII. Kalinga coøn laø moät cöôøng quoác quaân söï, cai trò Srivijaya, baùn ñaûo Maõ Lai, xaâm chieám Campuchia, Champa, ñoàng baèng soâng Hoàng . Töø theá kyû thöù X, vöông quoác Kalinga ñoåi teân laø Mataram. Sau khi xaâm chieám ñöôïc Ñoâng Java, nhaø vua Mataram ñaõ chia vöông quoác thaønh 28 vuøng. Moãi vuøng cöû moät vieân quan cai trò. Trong trieàu ñình coù 4 vieân quan thöôïng thö, moät teå töôùng. Ñaát nöôùc phaùt trieån thònh vöôïng döôùi söï aûnh höôûng cuûa vaên hoùa AÁn Ñoä. Döôùi thôøi vua Xinñoác (927-947), boä söû thi AÁn Ñoä Ramayana ñöôïc phoùng taùc, AÁn Ñoä giaùo vaø Phaät giaùo cuøng phaùt trieån song song. Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
32. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 90 - 2. THÔØI KYØ PHAÙT TRIEÅN CUÛA CAÙC QUOÁC GIA INÑOÂNEÂXIA (THEÁ KYÛ VII-XVI) Ñaàu theá kyû XI, vöông quoác Mataram bò chia reõ, Erôlanga (1019-1042) ñaõ xaây döïng vaø cuûng coá chính quyeàn, deïp quaân noåi loaïn, môû roäng quan heä vôùi Srivijaya vaø caùc nöôùc khaùc. Erôlanga ñaõ keát hoân vôùi coâng chuùa Srivijaya, ñaët neàn moùng cho söï thoáng nhaát ôû Inñoâneâxia . Inñoâneâxia tieáp tuïc phoàn thònh trong moät thôøi gian. Ñeán theá kyû thöù XIII, xu theá caùt cöù ngaøy caøng noåi roõ. Moät soá vöông quoác môùi noåi nhö Kañiri ôû Trung boä, Tumapen ôû Ñoâng boä Java. Naêm 1222, Kenangroác - vua cuûa Tumapen ñaõ tieâu dieät Kañiri vaø thaønh laäp vöông quoác môùi laø Singasari. Naêm 1275, Kritanagara (1266- 1292) ñaõ thoáng nhaát Java vaø chinh phuïc Sumatra. Naêm 1284, oâng chinh phuïc ñöôïc Bali. Inñoâneâxia ñöôïc höng thònh, thoáng nhaát trong moät thôøi gian. Veà kinh teá: Inñoâneâxia laø laø moät nöôùc noâng nghieäp. Daân cö chuû yeáu laø noâng daân, phaûi ñoùng thueá cho nhaø nöôùc. Thöông maïi cuõng ñoùng moät vai troø quan troïng trong neàn kinh teá cuûa caùc vöông quoác. Thò tröôøng thöông maïi trong nöôùc khaù phaùt trieån. Ngoaïi thöông phaùt trieån vôùi quan heä buoân baùn vôùi AÁn Ñoä, Trung Quoác, Champa, Maõ Lai, Mianma, Campuchia vaø AÛraäp, Surabaya trôû thaønh moät haûi caûng quan troïng. Veà vaên hoùa xaõ hoäi: noâng daân soáng töï do trong caùc coâng xaõ noâng thoân. Hoï quan heä vôùi nhau theo truyeàn thoáng laùng gieàng vaø doøng hoï. Coâng xaõ noâng thoân Inñoâneâxia ñoàng thôøi laø moät ñôn vò xaõ hoäi vaø saûn xuaát. Naêm 1041, vua Erôlanga ñaõ ban taëng cho tu vieän Pusanga moät soá laøng. Neàn vaên hoùa daân toäc Inñoâneâxia phaùt trieån röïc rôõ treân cô sôû tieáp thu aûnh höôûng vaên hoùa AÁn Ñoä. Tieáp theo vieäc phoùng taùc boä söû thi AÁn Ñoä Ramayana, boä söû thi Mahabharata ñaõ ñöôïc dòch moät phaàn ra tieáng Java. Vua Erôlanga ñaõ xaây döïng boä luaät coå Java mang teân Sivasaxana. Naêm 1035, nhaø thô Kenva ñaõ vieát baèng chöõ Java taùc phaåm “Ñaùm cöôùi Arôgiuna”, ca tuïng cuoäc hoân nhaân giöõa vua Erôlangavôùi coâng chuùa Srivijaya. Ñeán theá kyû thöù XII, xuaát hieän moät soá nhaø thô lôùn nhö Tôsigana vôùi söû thi Cricônañanaseâña vaø Bharatayuñôba vaø Punula vôùi Harivamsa maø chuû ñeà ruùt töø nhöõng söû thi AÁn Ñoä. Sau khi tieâu dieät nhaø Nam Toáng (1279), vua Nguyeân laø Hoát Taát Lieät ñaõ phaùi söù thaàn ñeán Inñoâneâxia ñoøi vua Kritanagarasang trieàu coáng. Naêm 1289 Kritanagara laïi cöï tuyeät söù thaàn nhaø Nguyeân. Vì vaäy naêm 1292, Hoát Taát Lieät ñaõ cöû hai vaïn quaân ñoå boä vaøo Inñoâneâxia. Giöõa luùc ñoù, Kritanagara bò aùm saùt, vì theá cuoäc khaùng chieán cuûa nhaân daân Inñoâneâxia thaát baïi. Quaân Nguyeân maëc duø chieám ñöôïc Inñoâneâxia nhöng gaëp raát nhieàu khoù khaên: thaát baïi ôû Vieät Nam, ñòa hình vaø thôøi tieát Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
33. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 91 - laï laãm, vieäc vaän chuyeån löông thöïc, khí giôùi bò khoù khaên, tinh thaàn quaân só chaùn naûn, quyù toäc vaø nhaân daân Inñoâneâxia lieân tuïc noåi daäy khaùng chieán, neân naêm 1293 ñaõ phaûi ruùt veà nöôùc. Sau khi ñuoåi ñöôïc quaân Nguyeân, Kritaragiasa, ñaõ leân ngoâi vua hieäu laø Vijgaya (thaéng lôïi) ñoùng ñoâ taïi Moâjoâpahít, laäp ra vöông trieàu Moâjoâpahít huøng maïnh ôû Java. Thôøi kyø Moâjoâpahít, Taây vaø Nam Borneo, ñaûo Xulaveâxi, baùn ñaûo Maõ Lai, ñaûo Moâlucu vaø caùc ñaûo xung quanh. Veà kinh teá xaõ hoäi: noâng nghieäp vaãn tieáp tuïc phaùt trieån, quan heä thöông maïi môû roäng hôn bao giôø heát. Giai caáp ñòa chuû phong kieán coù theá löïc to lôùn. Boä maùy trung öông ñöôïc cuûng coá vaø taêng cöôøng. Giuùp vieäc cho nhaø vua laø moät vieân quan teå töôùng vaø 4 vieân thöôïng thö. Nhaø vua cai trò baèng luaät phaùp (boä luaät do teå töôùng Gagiamaña soaïn thaûo coøn ñöôïc söû duïng ñeán gaàn ñaây). Tuy nhieân, söï toàn taïi dai daúng cuûa coâng xaõ noâng thoân vôùi tính chaát baûo thuû, trì treä ñaõ laøm cho söï phaân hoùa xaõ hoäi Inñoâneâxia dieãn ra khaù chaäm chaïp. Söï boùc loät ngaøy caøng gia taêng cuûa giai caáp thoáng trò ñaõ ñaåy nhaân daân Inñoâneâxia ñeán vôùi Hoài giaùo, maâu thuaãn giai caáp, söï xaâm laán cuûa ngoaïi bang ñaõ laøm cho vöông trieàu Moâjoâpahít suy yeáu, phaân bieät thaønh nhöõng nöôùc nhoû vaøo ñaàu theá kyû XVI. Veà vaên hoùa ngheä thuaät: neàn vaên hoùa ngheä thuaät Inñoâneâxia trong giai ñoaïn naøy coù nhöõng böôùc tieán ñaùng keå. Noåi baät nhaát laø boä söû thi Nagara Kritagama cuûa nhaø thô, kieâm nhaø söû hoïc Prapancha vaøo nöûa sau theá kyû XIV. Nhaø thô Tantula saùng taùc boä Arjunaviyaya vaø Sutasoâna. Trong ngheä thuaät kieán truùc, noåi baät nhaát laø ñeàn Panataran vôùi nhöõng böùc phuø ñieâu, moâ taû noäi dung cuûa boä söû thi Ramayana. 3. SÖÏ XAÂM LÖÔÏC CUÛA THÖÏC DAÂN PHÖÔNG TAÂY VAØ PHONG TRAØO ÑAÁU TRANH GIAØNH ÑOÄC LAÄP CUÛA NHAÂN DAÂN INÑOÂNEÂXIA TÖØ ÑAÀU THEÁ KYÛ XVI ÑEÁN 1945 Söï xaâm löôïc cuûa thöïc daân phöông Taây vaø phong traøo ñaáu tranh ñaàu tieân cuûa nhaân daân Inñoâneâxia Vaøo ñaàu theá kyû XVI, Inñoâneâxia bò chia reõ thaønh nhieàu tieåu quoác khaùc nhau. Naêm 1521, Boà Ñaøo Nha ñaõ chieám ñöôïc Malacca vaø laäp thöông ñieám ôû Moâlucu. Ñaây laø hai cöù ñieåm thöông maïi quan troïng kieåm soaùt eo bieån Malacca vaø Sunña, nhaèm vô veùt caùc saûn vaät ñòa phöông vaø cöôùp boùc caùc thöông nhaân AÁn, Hoa. Naêm 1592, Boà Ñaøo Nha xaây döïng phaùo ñaøi ôû Teùcnaùt ñeå ñoäc chieám quyeàn mua baùn höông lieäu, noâ leä vaø cöôùp boùc quaàn ñaûo. Theo chaân Boà Ñaøo Nha, thöïc daân Taây Ban Nha cuõng taán coâng vaøo thò tröôøng höông lieäu giaøu coù naøy. Naêm 1522, thöïc daân Taây Ban Nha laäp traïm buoân Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
34. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 92 - baùn ôû Tiñoâ. Lôïi duïng moái thuø haèn giöõa caùc tieåu quoác vaø giöõa caùc tieåu quoác vôùi Boà Ñaøo Nha, thöïc daân Taây Ban Nha ñaõ giaønh ñöôïc moät soá aûnh höôûng ôû quaàn ñaûo. Naêm 1980, Taây Ban Nha vaø Boà Ñaøo Nha ñaõ phaân chia phaïm vi aûnh höôûng cuûa nhau ôû Inñoânexia vaø Philippin. Vaøo cuoái theá kyû XVI, Haø Lan ñaõ toå chöùc ra nhieàu coâng ty buoân baùn ñeå môû roäng phaïm vi hoaït ñoäng sang phöông Ñoâng. Ngaøy 23/06/1596, “Coâng ty Vieãn phöông” ñaõ phaùi Cooùcnoâliuùt Huùtman (Cornelius de Houtman) daãn ñaàu ñoaøn laùi buoân vaø 4 chieán thuyeàn ñoå boä leân Bantam. Bantam laø moät nôi trao ñoåi haøng hoùa quoác teá vaø cuõng laø nôi baùn caùc saûn vaät Inñoâneâxia. Vöông quoác Bantam ñoàng thôøi cuõng laø moät vöông quoác huøng maïnh veà quaân söï, khoáng cheá caû ñaûo Java. Vì vaäy, sau nhieàu chuyeán buoân baùn, Haø Lan môùi ñöôïc pheùp laäp nhöõng kho haøng vaø hieäu buoân ôû Jakarta. Lôïi duïng maâu thuaãn giöõa Bantam vôùi Boà Ñaøo Nha, Haø Lan ñaõ töøng böôùc haát caúng Boà Ñaøo Nha vaø ñoäc quyeàn buoân baùn taïi Inñoâneâxia. Ñeå xuùc tieán hôn nöõa vieäc xaâm chieám hoøn ñaûo, ngaøy 20/3/1602, Quoác hoäi Haø lan ñaõ cho pheùp thaønh laäp coâng ty Ñoâng AÁn V.O.C (Vereenigde Oostin dische Compagnie). Coâng ty Ñoâng AÁn Haø ñöôïc ñoäc quyeàn buoân baùn trong caùc khu vöïc töø muõi Haûo Voïng (Chaâu Phi) ñeán eo bieån Magelland (Nam Myõ) trong 21 naêm, cuøng vôùi quyeàn kyù caùc hieäp öôùc, xaây döïng phaùo ñaøi, duy trì löïc löôïng quaân söï vaø thieát laäp caùc cô quan tö phaùp. Voán cuûa coâng ty V.O.C ban ñaàu gaáp 10 laàn voán cuûa coâng ty Ñoâng AÁn - Anh. Thöïc teá, coâng ty V.O.C ñaõ toàn taïi gaàn 200 naêm nhö laø moät chính quyeàn nhaø nöôùc. Sau khi chieám ñöôïc Ambon vaø Teùcnaùt töø tay Boà Ñaøo Nha, naêm 1609 coâng ty V.O.C ñaõ töï ñoäng xaây phaùo ñaøi taïi Jakarta. Bò quoác vöông Bantam phaûn ñoái vaø caàu cöùu quaân Anh, thöïc daân Haø Lan ñaõ ñoát saïch thaønh phoá vaø ñoåi teân laø Batavia (25/5/1619). Töø cöù ñieåm naøy, thöïc daân Haø Lan ñaõ môû roäng xaâm löôïc toaøn quaàn ñaûo. Ñeán giöõa theá kyû XVII, Haø Lan ñaõ kieåm soaùt caû vuøng Ñoâng Inñoâneâxia. Lôïi duïng luùc vöông trieàu Amangkurat ôû Inñoâneâxia (1645-1677) bò quaân khôûi nghóa Tôrunoâgioâgioâ tieán coâng döõ doäi, Haø Lan ñaõ laáy chieâu baøi giuùp ñôõ ñeå ñaët aùch ñoâ hoä xuoáng Mataram. Ñoàng thôøi, Haø Lan ñaõ giuùp Sultan Bantam con ñaùnh baïi cha ñeû, ñeå giaønh ñoäc quyeàn buoân baùn ôû Bantam. Sau cuoäc caïnh tranh naøy, Haø Lan haàu nhö chieám ñöôïc toaøn quaàn ñaûo, buoäc thöông nhaân caùc nöôùc chaâu Aâu khaùc phaûi rôøi khoûi Inñoâneâxia. Trong thôøi gian naøy, muïc ñích chính cuûa coâng ty V.O.C laø buoân baùn, cöôùp boùc, vô veùt nguyeân lieäu, höông lieäu ñeå kieám lôøi maø chöa chuù yù ñeán vieäc chieám ñaát ñeå cai trò tröïc tieáp. Coâng ty V.O.C ñaõ lôïi duïng caùc laõnh chuùa phong kieán ñeå cöôùp boùc, neân taàng lôùp naøy ít nhieàu coøn coù quyeàn lôïi ôû vöông quoác mình. Do vaäy, noâng Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
35. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 93 - daân bò töùc ñoaït ruoäng ñaát hoaëc baét buoäc phaûi troàng caùc loaïi caây höông lieäu nhö caø pheâ, chaøm, hoà tieâu, ñôøi soáng cuûa hoï voâ cuøng cöïc khoå, ñoùi keùm lieân mieân. Noâng daân bò boùc loät naëng neà, laõnh chuùa phong kieán bò ñuïng chaïm quyeàn lôïi, ñaõ lieân keát noåi daäy choáng thöïc daân Haø Lan. Khaép nôi treân quaàn ñaûo, noâng daân töï phaùt noåi daäy khôûi nghóa. Naêm 1633 coù phong traøo noåi daäy cuûa Cakiali ôû Ambon, naêm 1741 ôû Cactasura coù phong traøo veà “chieán tranh thaàn thaùnh” baûo veä ñaïo Ixlam. Phong traøo naøy keùo daøi trong 3 naêm ñeán naêm 1743 môùi chaám döùt. Ñaùng keå nhaát laø cuoäc khôûi nghóa Surapatti. Surapatti laø con moät laõnh chuùa ôû Ba li bò baét laøm noä leä vaø tham gia quaân ñoäi V.O.C. Cuoäc ñaáu tranh keùo daøi töø naêm 1679 ñeán 1767 môùi keát thuùc. Nghóa quaân ñaõ töøng laäp neân vöông quoác ñoäc laäp ôû haàu heát phía Ñoâng Java vaø Bali. Söï thoáng trò cuûa thöïc daân Haø Lan , Anh vaø phong traøo ñaáu tranh cuûa nhaân daân Inñoâneâxia theá kyû XIX Trong nöûa ñaàu theá kyû XVIII, coâng ty V.O.C baét ñaàu gaëp phaûi nhöõng khoù khaên to lôùn taïi Inñoâneâxia: vieäc buoân baùn cuûa coâng ty luoân bò tö baûn Anh ñe doïa; phong traøo ñaáu tranh cuûa nhaân daân Inñoâneâxia dieãn ra maïnh meõ; chính saùch boùc loät cuûa coâng ty V.O.C khoâng coøn phuø hôïp nöõa. Ngaøy 31/12/1799, chính phuû Haø Lan ban boá saéc leänh giaûi taùn coâng ty vaø nhaø nöôùc tieáp quaûn khoaûn nôï cuûa coâng ty laø 134 trieäu guilder cuøng vôùi caùc thuoäc ñòa cuûa noù. Chính phuû Haø Lan ñaõ cöû Ñanñeân (Herman Willam Daendels) sang laøm toång ñoác ôû Inñoâneâxia. Ngaøy 1/1/1908, Ñanñeân sang ñeán Java ñeå caûi toå laïi boä maùy haønh chính vaø quaân söï nhaèm phuïc vuï lôïi ích cuûa Haø Lan. Quaân ñoäi ñöôïc taêng cöôøng vaø chænh ñoán baèng caùch tuyeån moä vaø huaán luyeän caùc trung ñoaøn quaân baûn xöù. Ñanñeân ñaõ xaây döïng caùc traïi lính vaø beänh vieän môùi, xaây döïng xöôûng ñuùc vuõ khí lôùn ôû Semarang vaø Surabaya. Nhieàu coâng söï vaø phaùo ñaøi, ñöôøng giao thoâng noái lieàn Anjer vôùi Panarukan daøi treân 1000km, haïm ñoäi ñöôïc xaây döïng. Ñanñeân ñaõ chia vuøng Ñoâng Baéc Java thaønh 5 khu vaø 38 huyeän, phaàn coøn laïi thaønh 9 khu, döôùi söï quaûn lyù tröïc tieáp cuûa toång ñoác. Caùc laõnh chuùa phong kieán ñöôïc coi laø quan chöùc cuûa chính phuû Haø Lan, ñöôïc phong haøm vaø traû löông. Ñanñeân ra leänh taêng cöôøng xuaát khaåu caø pheâ. Ñoàng thôøi, oâng laäp ra caùc toaø aùn ôû moãi khu vaø huyeän ñeå xeùt xöû theo luaät tuïc truyeàn thoáng Inñoâneâxia, Haø Lan vaø AÁn Ñoä. Ñeå taêng cöôøng nguoàn thu cho ngaân saùch, Ñanñeân ñaõ vay tieàn cöôõng böùc; cho pheùp môû caùc soøng baïc, huùt thuoác phieän, ñoäc quyeàn veà gaïo, muoái, baùn ñaát cho ngöôøi chaâu AÂu vaø Trung Quoác. Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
36. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 94 - Naêm 1810, quaân Anh taán coâng Ambon, chieám Teùcnaùt vaø caùc ñoàn boát cuûa Haø Lan ngoaøi Java. Thaùng 8/1811, Ñanñeân bò trieäu hoài veà nöôùc. Gianseân (John Willem Janssens) ñöôïc cöû sang thay theá. Ngay sau ñoù, Gianseân ñaõ phaûi ñoái phoù vôùi cuoäc taán coâng cuûa Anh do toång ñoác Aán Ñoä laø Mintoâ (Minto) chæ huy. Quaân Anh deã daøng ñaùnh baïi Haø Lan vaø chieám thaønh phoá Batavia. Gianseân troán veà Seâmarang troâng chôø vaøo ñoäi quaân taêng vieän cuûa quoác vöông Java. Nhöng caùc laõnh chuùa, hoaøng töû Soâloâ vaø Gioâgiacaùcta ñaõ ñöùng veà phía quaân Anh. Quaân cuûa Gianseân nhanh choùng tan raõ, quaân lính baûn xöù gieát caùc só quan Haø Lan roài boû troán. Ngaøy 17/9/1811, Gianseân kyù hieäp öôùc ñaàu haøng, trao laïi chuû quyeàn quaàn ñaûo cho Anh. Sau khi chieám ñöôïc Inñoâneâxia töø tay Haø Lan, chính phuû Anh cöû Raffles laøm toång ñoác. Raffles ñaõ chia Java thaønh 16 quaän, ñöùng ñaàu moãi quaän laø moät laõnh chuùa baûn xöù nhöng chòu söï giaùm saùt chaët cheõ cuûa caùc coâng söù. Raffles tuyeân boá ruoäng ñaát thuoäc quyeàn sôû höõu quoác gia, thöïc chaát laø thuoäc chính quyeàn thöïc daân Anh. Möùc thueá töø 1/5 ñeán 1/2 thu hoaïch, noäp theo ñôn vò thoân xaõ. Ñoàng thôøi, Raffles cuõng ñem ruoäng ñaát baùn cho thöông nhaân nöôùc ngoaøi. Ñeå thuùc ñaåy söï phaùt trieån cuûa saûn xuaát, Raffles ñaõ caám buoân baùn vaø nuoâi noâ leä, bieán hoï thaønh nhöõng ngöôøi lao ñoäng laøm thueâ. Chính saùch “caûi caùch” cuûa Raffles ñaõ phaàn naøo thuùc ñaåy kinh teá haøng hoùa phaùt trieån. Thuyeàn buoân nöôùc ngoaøi vaøo Inñoâneâxia taêng gaáp 11 laàn so vôùi tröôùc naêm 1811. Tuy nhieân, coâng vieäc cuûa Raffles cuõng phaûi döøng laïi vaøo naêm 1816, y bò trieäu hoài veà nöôùc, Inñoâneâxia ñöôïc Anh trao traû veà cho Haø Lan. Maëc daàu vaäy, Anh vaø Myõ vaãn taêng cöôøng buoân baùn ôû Inñoâneâxia. Naêm 1819, coù 62 thöông thuyeàn Anh vaø 53 thöông thuyeàn Myõ, 43 thöông thuyeàn Haø Lan ñeán Java. Tröôùc tình hình buoân baùn baát lôïi ñoù, Haø Lan ñaõ thi haønh moät soá bieän phaùp : thi haønh cheá ñoä baûo hoä quan theá cho caùc thöông thuyeàn Haø Lan, quy ñònh caùc loaïi thueá khaùc nhau ñoái vôùi haøng deät Haø Lan. Naêm 1819, haøng deät Haø lan chieám 1/3 haøng deät nhaäp khaåu, ñeán 1830 ñaõ chieám tyû leä 2/3 vaø ñaåy luøi ñöôïc haøng deät cuûa Anh. Thöïc daân Haø Lan thi haønh chính saùch “Cöôõng böùc troàng troït töø naêm 1830”. Taùc giaû cuûa chính saùch naøy laø Vanñenboát (Vanden Bosch). Theo chính saùch naøy, noâng daân phaûi daønh 1/5 dieän tích canh taùc ñeå troàng caây coâng nghieäp nhö mía, caø pheâ, thuoác laù, chaøm, cao su soá ngaøy lao dòch laø 66 ngaøy/naêm. Nhöng thöïc teá, noâng daân phaûi daønh töø 1/2 ñeán 2/3 dieän tích vaø lao dòch (ñeán 200 ngaøy/naêm). Saûn phaåm laøm ra ñöôïc baùn laáy tieàn noäp cho chính phuû thuoäc ñòa. Maët khaùc, thöïc daân Haø Lan coøn ban boá moät soá quyeàn lôïi cho quan laïi, ñòa chuû baûn xöù nhaèm bieán hoï thaønh tay sai ñaéc löïc cho chuùng. Nhôø chính saùch naøy, thöïc daân Haø Lan ñaõ thu ñöôïc nguoàn lôïi nhuaän keách xuø. Chæ trong 40 naêm (1830-1870), thöïc daân Haø Lan ñaõ thu ñöôïc nguoàn lôïi nhuaän baèng Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
37. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 95 - 200 naêm boùc loät cuûa coâng ty V.O.C. Trong khi ñoù, noâng daân Inñoâneâxia bò boùc loät heát söùc thaäm teä ñaõ noåi daäy ñaáu tranh quyeát lieät vôùi keû thuø. Ngay caû moät soá nghò syõ trong Quoác hoäi Haø Lan vaø quan chöùc ñòa phöông cuõng phaûn ñoái. Vì vaäy naêm 1870, Haø Lan ñaõ phaûi tuyeân boá baõi boû chính saùch “Cöôõng böùc troàng troït“. Ñaùng chuù yù nhaát laø cuoäc khôûi nghóa daân toäc Ñippoâneâgoâroâ (Diponegoro) noå ra vaøo naêm 1825 vaø keát thuùc naêm 1830. Ñippoâneâgoâroâ laø moät hoaøng töû cuûa hoaøng toäc Gioâgiacaùcta. Xuaát phaùt töø loøng caêm thuø saâu saéc vôùi Haø Lan cuûa baûn thaân vaø nhaân daân Inñoâneâxia, oâng ñaõ phaùt ñoäng cuoäc khôûi nghóa lôùn nhaát ñaàu theá kyû XIX. Ngay töø ñaàu, coù ñeán 70 laõnh chuùa vaø haøng vaïn quaàn chuùng khaép quaàn ñaûo keùo veà Gioâgiacaùcta theo oâng khôûi nghóa. Quaân khôûi nghóa chieám ñöôïc Gioâgiacaùcta vaø ñaùnh baïi nhieàu cuoäc phaûn coâng cuûa Haø Lan. Phoù toång ñoác, thöôïng töôùng Ñô Koác (De Kock) ñöôïc phaùi ñeán ñaøn aùp cuoäc khôûi nghóa. Ñô Koác moät maët thaønh laäp caùc cöù ñieåm quaân söï ôû caùc vuøng laõnh thoå ñeå ñoái phoù vôùi cuoäc chieán tranh du kích, maët khaùc mua chuoäc ñöôïc moät soá laõnh chuùa baûn xöù nhö quoác vöông Surakarta, Mangkubumi vaø Sentot - Laõnh chuùa vaø phoù töôùng - cuûa Ñippoâneâgoâroâ vaø moät soá laõnh chuùa khaùc. Phong traøo bò suy yeáu nhanh choùng. Naêm 1830, taïi hoäi nghò ñaøm phaùn ôû Magilang, Ñô Koác ñaõ baét oâng vaø ñaøy ñi Menado ôû Baéc Celebes. OÂng qua ñôøi taïi Macassar naêm 1855. Maëc daàu bò thaát baïi nhöng cuoäc khôûi nghóa Ñippoâneâgoâroâ ñaõ thu huùt ñoâng ñaûo moïi taàng lôùp nhaân daân tham gia choáng aùch thoáng trò Haø Lan. Haø Lan ñaõ toán phí 20 trieäu Ghunñô, 8.000 quaân Haø Lan bò gieát. Giöõa luùc quaàn ñaûo Inñoâneâxia bò thöïc daân Haø Lan thoân tính thì ôû treân ñaûo Sumatra, vöông quoác Acheâ (Acheh) huøng maïnh vaãn ngang nhieân toàn taïi. Thaùng 4/1873, 3.000 quaân Haø Lan taán coâng vaøo Acheâ bò thaát baïi. Thaùng 12/1873, Haø Lan laïi taán coâng Acheâ vaø chieám ñöôïc cung ñieän nhaø vua. Nhaân daân Acheâ ñaõ tieán haønh toång khôûi nghóa do caùc thuû lónh ñòa phöông laõnh ñaïo. Moät cuoäc chieán tranh du kích quyeát lieät ñaõ dieãn ra khaép hoøn ñaûo. Haø Lan bò toån thaát naëng neà buoäc phaûi chuyeån sang xaây döïng caùc ñoàn truù ñeå ñoái phoù. Moät maët, caùc thoáng ñoác Haø Lan duøng vuõ löïc quaân söï, maët khaùc, mua chuoäc loâi keùo moät soá laõnh chuùa. Maõi ñeán naêm 1899, Haø Lan môùi bình ñònh ñöôïc vuøng ñaát Acheâ. Tuy nhieân, caùc hoaït ñoäng noåi daäy cuûa nhaân daân Acheâ vaãn tieáp tuïc dieãn ra trong theá kyû XX. Cheá ñoä thoáng trò cuûa Haø Lan cuoái theá kyû XIX, ñaàu theá kyû XX vaø phong traøo ñaáu tranh giaûi phoùng daân toäc cuûa nhaân daân Inñoâneâxia thaéng lôïi Naêm 1860, chính quyeàn thuoäc ñòa Haø Lan môû 16 caûng cho töï do thoâng thöông, xoùa boû leänh baét nhaân daân troàng caây coâng nghieäp vaø höông lieäu nhö cheø, Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû