Giáo trình Lịch sử Thế giới Hiện đại (1917-1945) - Phần 2 - Hoàng Thị Như Ý

Nội dung text: Giáo trình Lịch sử Thế giới Hiện đại (1917-1945) - Phần 2 - Hoàng Thị Như Ý

1. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 40 – CHÖÔNG IV PHONG TRAØO GIAÛI PHOÙNG DAÂN TOÄC ÔÛ CAÙC NÖÔÙC THUOÄC ÑÒA VAØ NÖÛA THUOÄC ÑÒA (1918 –1945 ) I. CAO TRAØO GIAÛI PHOÙNG DAÂN TOÄC GIAI ÑOAÏN 1918-1923 1. Cao traøo giaûi phoùng daân toäc ôû Chaâu AÙ Töø cuoái theá kyû XVI, Chaâu AÙ vôùi nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân phong phuù, nguoàn nhaân löïc doài daøo, ñaõ trôû thaønh muïc tieâu xaâm luôïc cuûa caùc nöôùc ñeá quoác phöông Taây. Sang theá kyû XIX, haàu heát caùc nöôùc Chaâu AÙ daõ thaønh thuoäc ñòa, nöûa thuoäc ñòa cuûa caùc ñeá quoác Anh, Phaùp, Myõ, Nhaät Baûn, Haø Lan Sau theá chieán laàn I, do taùc ñoäng maïnh meõ cuûa Caùch maïng thaùng Möôøi Nga, söï bieán ñoåi saâu saéc kinh teá- xaõ hoäi trong töøng nöôùc ñaõ thuùc ñaåy phong traøo caùch maïng giaûi phoùng daân toäc ôû chaâu AÙ leân cao vaø lan roäng hôn so vôùi chaâu Phi vaø chaâu Myõ la tinh, tieâu bieåu ôû moät soá nöôùc nhö Trung Quoác , Moâng Coå, Thoå Nhó Kì ÔÛ Trung Quoác, Phong traøo Nguõ Töù (4-5-1919), buøng noå môû ñaàu cho cuoäc caùch maïng daân chuû môùi tieáp dieãn trong suoát 30 naêm sau nöõa. Phong traøo Nguõ Töù laø moät phong traøo yeâu nöôùc roäng lôùn ñaõ thuùc ñaåy phong traøo coâng nhaân Trung Quoác nhanh choùng keát hôïp vôùi chuû nghóa Maùc – Leânin vaø daãn ñeán vieäc thaønh laäp Ñaûng Coäng saûn Trung Quoác naêm 1921. Moâng Coå, cuoäc caùch maïng nhaân daân thaéng lôïi 1921 vaø thaønh laäp ra nöôùc Coäng hoøa nhaân daân Moâng Coå (1924), ñoù laø nhaø nuôùc daân chuû nhaân daân ñaàu tieân ôû chaâu AÙ. Thoå Nhó Kì, cuoäc chieán tranh giaûi phoùng daân toäc 1919-1922 do giai caáp tö saûn laõnh ñaïo ñaõ thaéng lôïi. Ngaøy 29-10-1923, thieát laäp cheá ñoä Coäng hoøa. 2. Phong traøo caùch maïng ôû Chaâu Phi ÔÛ chaâu Phi, phong traøo ñaáu tranh maïnh ôû Ai Caäp. Naêm 1918, nhöõng tieåu toå XHCN xuaát hieän ôû Cairoâ, sau ñoù hôïp nhaát thaønh Ñaûng XH. Naêm 1921 laáy teân laø Ñaûng CS. Töø 1918-1923, nhaân daân Ai Caäp ñaõ ñaáu tranh anh duõng nhöng thieáu söï laõnh ñaïo thoáng nhaát neân cuoái cuøng bò thöïc daân Anh ñaøn aùp. Thaùng 5-1923, Hieán phaùp môùi ñöôïc ban haønh, nhöhg treân thöïc teá aûnh höôûng cuûa ñeá quoác Anh vaãn giöõ nguyeân. ÔÛ chaâu Phi nhieät ñôùi, trong nhöõng naêm 1918-1920, phong traøo baõi coâng roäng lôùm dieãn ra roäng lôùn ôû chaâu Phi. Ñaûng CS Nam Phi ra ñôøi 1921, ñaïi hoäi toaøn Phi laàn I hoïp naêm Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
2. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 41 – 1919 ôû Pari, coù 17 ñaïi bieåu tham döï, ñaõ ñeà ra nghò quyeát veà quyeàn cuûa ngöôøi Phi ñöôïc tham gia cai quaûn ñaát nöôùc. 3. Phong traøo caùch maïng ôû chaâu Mó latinh ÔÛ chaâu Mó latinh, phong traøo ôû nhieàu nöôùc, tieâu bieåu nhö AÙchentina, trong 1919 coù 367 cuoäc baõi coâng. Ngaøy 6-1-1918. Ñaûng CS AÙchentina ra ñôøi. ÔÛ Meâhicoâ, trong nhöõng naêm 1920-1921, caùc Xoâ vieát ñöôïc thaønh laäp. Toùm laïi, nhìn chung cao traøo caùch maïng giaûi phoùng daân toäc giai ñoaïn 1918 -1923 ñaõ dieãn ra soâi noåi maïnh meõ khaép caùc chaâu luïc tieán coâng vaøo CNÑQ vaø caùc theá löïc phaûn ñoäng trong nöôùc, goùp phaàn baûo veä caùch maïng Nga vaø nhaø nöôùc voâ saûn ñaàu tieân treân theá giôùi. Ñaëc ñieåm cuûa cao traøo caùch maïng naøy laø giai caáp voâ saûn ñaõ tích töïc tham gia vaø ñoùng vai troø laõnh ñaïo cuoäc caùch maïng daân toäc daân chuû ôû nhieàu nöôùc daãn ñeán söï ra ñôøi cuûa caùc ÑCS. II. PHONG TRAØO GIAÛI PHOÙNG DAÂN TOÄC TRONG NHÖÕNG NAÊM 1924-1929 Ñaëc ñieåm noåi baät cuûa phong traøo caùch maïng 1921-1929 laø phong traøo coâng nhaân ôû caùc nöôùc TBCN xuoáng thaáp nhöng phong traøo giaûi phoùng daân toäc vaãn tieáp dieãn maïnh meõ khaép caùc nöôùc chaâu AÙ, chaâu Phi, chaâu Mó latinh. Nhìn chung cao traøo giaûi phoùng daân toäc trong nhöõng naêm1924-1929 cuoái cuøng cuõng bò ñaøn aùp ñaåm maùu nhöng ñaõ bieåu hieän yù chí quyeát taâm chieán ñaáu vì ñoäc laäp töï do, daân chuû cuûa caùc daân toäc bò aùp böùc. Ñoù laø moät trong nhöõng nhaân toá quan troïng laøm cho söï oån ñònh cuûa theá giôùi tö baûn chæ mang tính chaát taïm thôøi. III. PHONG TRAØO GIAÛI PHOÙNG DAÂN TOÄC VAØ PHONG TRAØO MAËT TRAÄN NHAÂN DAÂN CHOÁNG PHAÙT XÍT TRONG NHÖÕNG NAÊM 1929-1939 Ñaây laø thôøi kì khuûng hoaûng saâu saéc vaø toaøn dieän cuûa theá giôùi tö baûn. Töø khuûng hoaûng kinh teá daãn ñeán khuûng hoaûng chính trò. CNPX xuaát hieän vaø gaây chieán tranh theá giôùi môùi. Vaøo giöõa nhöõng naêm 30, ôû nhieàu nöôùc thuoäc ñòa vaø phuï thuoäc ñaõ thaønh laäp maët traän daân toäc thoáng nhaát taäp hôïp roäng raõi caùc taàng lôùp nhaân daân yeâu nöôùc nhaèm choáng boïn phaûn ñoäng thuoäc ñòa coù nguy cô phaùt xít vaø chieán tranh xaâm löôïc ÔÛ chaâu AÙ, tieâu bieåu cuoäc ñaáu tranh choáng neàn thoáng trò phaûn ñoäng cuûa chính quyeàn Töôûng Giôùi Thaïch vaø cuoäc khaùng chieán choáng phaùt xít Nhaät baûo veä ñaát nöôùc Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
3. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 42 – cuûa nhaân daân Trung Quoác. ÔÛ AÁn Ñoä , phong traøo ñaáu tranh choáng thöïc daân Anh dieãn ra roäng khaép ñaát nöôùc daãn ñeán söï ra ñôùi cuûa ÑCS AÁn Ñoä (11-1939) ñaùnh daáu moät böôùc phaùt trieån môùi trong phong traøo giaûi phoùng daân toäc ôû AÁn Ñoä. ÔÛ Ñoâng Nam AÙ, ñaàu nhöõng naêm 30, moät soá ÑCS ñöôïc thaønh laäp môû ra thôøi kì môùi trong cuoäc ñaáu tranh giaûi phoùng daân toäc. ÔÛ chaâu Mó latinh, trong nhöõng naêm 1929-1933, haäu quaû khuûng hoaûng kinh teá daùnh moät ñoøn naën neà vaøo caùc nöôùc cuûa khu vöc naøy, haøng hoùa xuaát khaåu giaûm nghieâm troïng, naïn ñoùi thaát nghieäp dieãn rakhaép nôi ñaåy maïnh cuoäc ñaáu tranh cuûa caùc löïc löôïng daân chuû vaø yeâu nöôùc trong nhieàu nöôùc. Tieâu bieåu nhö Peâru, Meâhicoâ, Chileâ, AÙchentina, Braxin Toùm laïi, phong traøo giaûi phoùng daân toäc trong nhöõng naêm 1929-1939 ñaõ coù caùc böôùc tieán so vôùi thôøi kì tröôùc, vôùi söï tham gia cuûa ñoâng ñaûo quaàn chuùng coâng noâng vaø caùc taàng laáp trung gian ôû thaønh thò, ñaëc bieät ñaõ taêng cöôøng vai troø cuûa giai caáp coâng nhaân döôùi söï laõnh ñaïo cuûa caùc ÑCS treû tuoåi, ñaõ chieán ñaáu vì ñoäc laäp daân toäc vaø tieán boä cuûa xaõ hoäi. IV. PHONG TRAØO GIAÛI PHOÙNG DAÂN TOÄC TRONG CHIEÁN TRANH THEÁ GIÔÙI THÖÙ HAI (1939-1945) Cuøng vôùi chieán thaéng cuûa caùc löïc löôïng ñoàng minh daân chuû do Lieân Xoâ ñöùng ñaàu, trong nhöõng ñieàu kieän lòch söû cuï theå ôû moãi nöôùc, nhaân daân caùc daân toäc thuoäc tieâu bieåu laø chaâu AÙ ñaõ anh duõng ñaáu tranh giaønh ñöôïc ñoäc laäp ôû caùc möùc ñoä khaùc nhau tieâu bieåu nhö ôû Trung Quoác, Trieàu Tieân vaø caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ ñaõ goùp phaàn khoâng nhoû vaøo cuoäc ñaáu tranh choáng phaùt xít cuûa nhaân daân theá giôùi V. PHONG TRAØO CAÙCH MAÏNG TIEÂU BIEÅU – CUOÄC CAÙCH MAÏNG DAÂN TOÄC DAÂN TOÄC DAÂN CHUÛ ÔÛ TRUNG QUOÁC (1919 – 1945) 1. Caùch maïng Trung Quoác chuyeån töø daân chuû tö saûn kieåu cuõ sang daân chuû tö saûn kieåu môùi. Thaùng 6-1919 , trung taâm yeâu nöôùc töø Baéc kinh ñaõ chuyeån ñeán Thöôïng Haûi laø trung taâm coâng thöông nghieäp lôùn cuûa Trung Quoác. Quaân chuû löïc cuûa phong traøo chuyeån töø hoïc sinh sang giai caáp coâng nhaân. Phong traøo Nguõ Töù lan roäng ra 20 tænh vaø 100 thaønh phoá, löïc löôïng chuû yeáu laø giai caáp coâng nhaân. Phong traøo ñaõ giaønh ñöôïc thaéng lôïi buoäc chính phuû Trung Quoác phaûi thaû nhöõng ngöôøi bò baét vaø khoâng kí teân vaøo hoøa öôùc Veùcxai. Phong traøo Nguõ Töù ñaùnh daáu thôøi kì giai caáp coâng nhaân Trung Quoác ñaõ trôû thaønh moät löïc löôïng chính trò lôùn maïnh vaø baét ñaàu böôùc leân vuõ ñaøi chính trò taïo ñieàu kieän cho Chuû nghóa Maùc – Leânin truyeàn baù roäng raõi Trung Quoác. Ngaøy 1-7-1921, Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
4. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 43 – Ñaïi hoäi thaønh laäp Ñaûng Coäng saûn Trung Quoác tieán haønh ôû Thöôïng Haûi, thoâng qua ñieàu leä vaø cöû ra cô quan laõnh ñaïo Ñaûng do Traàn Ñoäc Tuù ñöùng ñaàu. Ñoù laø moät böôùc ngoaët quan troïng trong lòch söû Trung Quoác. 2. Cuoäc caùch maïng noäi chieán ôû Trung Quoác (1924-1927) Thaùng 6-1923, ÑCS Trung Quoác hoïp ñaïi hoäi laàn 3 thoâng qua nghò quyeát hôïp taùc giöõ ÑCS vaø Quoác Daân Ñaûng. Quoác Daân Ñaûng ñaõ ñöa ta chuû nghóa “tam daân môùi”, veà nguyeân taéc cô baûn gioáng vôùi thôøi kì caùch maïng daân chuû tö saûn cuûa ÑCS Trung Quoác, trôû thaønh cô sôû chính trò cho söï hôïp taùc cuûa ÑCS vaø Ñaûng Quoác daân. Toân Trung Sôn ñaõ xaây döïng chính quyeàn ôû Quaûng Chaâu vaø vuøng phuï caän phaùt trieån löïc löôïng veà moïi maët, môû tröôøng quaân söï Hoaøng Phoá ñeå ñaøo taïo caùc só quan cho quaân ñoäi caùch maïng. Maët traän thoáng nhaát caùch maïng ñöôïc hình thaønh taïo ñieàu kieän cho phong traøo quaàn chuùng vaø coâng nhaân môû roäng vaø phaùt trieån. Thaùng 3-1925, Toân Trung Sôn laâm beänh vaø töø traàn taïi Baéc Kinh. Phaùi höõu trong Quoác Daân Ñaûng, ñaïi dieän laø Ñôùi Quyù Ñaøo vaø Töôûng Giôùi Thaïch ñaõ taêng cöôøng choáng laïi ÑCS Trung Quoác aâm möu laùi cuoäc ñaáu tranh caùch maïng cuûa nhaân daân theo con ñöôøng chính trò phaûn ñoäng cuûa chuùng. Thaùng 7-1926, quaân ñoäi caùch maïng thöïc hieän cuoäc “chieán tranh Baéc phaït” giaønh thaéng lôïi giaûi phoùng caû moät vuøng roäng lôùn ôû Hoa Trung, löu vöïc Döông Töû. Thaùng 1-1927, chính phuû caùch maïng Quaûng Chaâu dôøi veà Vuõ Haùn. Thaùng 3-1927, quaân ñoäi caùch maïng giaûi phoùng Thöôïng Haûi. Cuoäc chieán tranh caùch maïng ñang treân ñaø tieán leân, caùc theá löïc ñeá quoác lo sôï ñaõ caáu keát vôùi löïc löôïng phaûn ñoäng trong nöôùc ñeå phaù hoaïi caùch maïng vaø coøn lieân heä vôùi phaùi höõu cuûa Quoác daân Ñaûng can thieäp traéng trôïn choáng phaù caùch maïng Trung Quoác. Thaùng 4-1927, Töôûng Giôùi Thaïch tieán haønh cuoäc chính bieán phaûn caùch maïng ôû Thöôïng Haûi gieát haïi haøng ngaøn ñaûng vieân coäng saûn vaø coâng nhaân caùch maïng. Ngaøy 18-4, Töôûng Giôùi Thaïch tuyeân boá thaønh laäp “chính phuû Quoác daân “ taïi Nam Kinh, ñaïi dieän cho quyeàn lôïi cuûa ñaïi ñòa chuû, ñaïi tö saûn maïi baûn Trung Quoác. Tröôùc tình hình ñoù, chính phuû caùch maïng Quaûng Chaâu do Uoâng Tinh Veä caàm ñaàu ñaõ dao ñoäng. Thaùng 7- 1927, coâng khai phaûn boäi laïi caùch maïng, li khai vôùi ÑCS, taøn saùt daõ man nhöõng ngöôøi coäng saûn vaø quaàn chuùng caùch maïng khaép trong nöôùc. Cuoäc noäi chieán caùch maïng laàn thöù I ñeán daây thaát baïi. Tuy vaäy noù vaãn ñöôïc coi laø cuoäc caùch maïng vó ñaïi cuûa nhaân daân vaø ÑCS Trung Quoác, neâu leân nhöõng baøi hoïc kinh nghieäm quan troïng cho caùch maïng Trung Quoác. 3. Cuoäc noäi chieán caùch maïng laàn II ôû Trung Quoác vaø cuoäc ñaáu tranh choáng phaùt xít Nhaät (1927-1937) Töø 1927 – 1930, ñaõ dieãn ra caùc cuoäc chieán tranh lieân mieân giöõa taäp ñoaøn Töôûng Giôùi Thaïch vôùi caùc taäp ñoaøn quaân phieät khaùc. Coù Myõ giuùp söùc. Töôûng Giôùi Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
5. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 44 – Thaïch ñaõ ñaùnh baïi caùc ñòch thuû, thieát laäp neàn thoáng trò trong phaïm vi caû nöôùc, thöïc hieän chính saùch phaûn ñoäng, ñaïi dieän cho theá löïc phong kieán phaûn ñoäng Trung Quoác. Nhieäm vuï cuûa caùch maïng daân toäc daân chuû Trung Quoác trong giai ñoaïn môùi laø ñaùnh ñoå chính quyeàn Töôûng Giôùi Thaïch. Nhöõng ngöôøi Coäng saûn Trung Quoác tieáp tuïc toå chöùc laõnh ñaïo quaàn chuùng ñaáu tranh thaønh laäp quaân ñoäi caùch maïng cuûa nhaân daân Trung Quoác do Ñaûng coäng saûn laõnh ñaïo ( ngaøy 1-8-1927) Cuoäc ñaáu tranh cuûa caùch maïng Trung Quoác thôøi kyø naøy gaëp raát nhieàu khoù khaên. Töôûng Giôùi Thaïch tieán haønh khuûng boá ñaøn aùp ñaãm maùu phong traøo caùch maïng. Thieân tai maát muøa lieân mieân .Laïi theâm söï can thieäp cuûa ñeá quoác beân ngoaøi . Thaùng 6-1928, Ñaûng coäng saûn Trung Quoác hoïp Ñaïi hoäi taïi Maùtxcôva toång keát cuoäc caùch maïng 1924-1927, leân aùn chuû nghóa cô hoäi höõu khuynh cuûa Traàn Ñoäc Tuù, vaø khai tröø y ra khoûi ñaûng. Ñaïi hoäi xaùc ñònh tính chaát cuûa caùch maïng Trung Quoác laø caùch maïng daân chuû tö saûn, nhieäm vuï quan troïng tröôùc maét cuûa nhöõng ngöôøi coäng saûn laø vaän ñoäng quaàn chuùng, tích luõy löïc löôïng thaønh laäp Hoàng quaân coâng noâng, môû roäng caùch maïng ruoäng ñaát. Trong nhöõng naêm 1929-1930, phong traøo ñaáu tranh vuõ trang vaø xaây döïng caên cöù ñòa caùch maïng phaùt trieån maïnh, xaây döïng ñöôïc 19 khu caên cöù, laäp 13 ñaïo quaân coù 6 vaïn ngöôøi. Cuoái 12-1930, Hoàng quaân ñaõ ñaäp tan 10 vaïn quaân cuûa Töôûng Giôùi Thaïch khi chuùng vaây ñaùnh vaøo caên cöù ñòa caùch maïng Trung öông. Thaùng 2-1931, Hoàng quaân laïi ñaäp tan cuoäc vaây ñaùnh laàn thöù hai goàm 20 vaïn teân cuûa Töôûng vaø thaùng 7-1931 ñaùnh tan cuoäc vaây thöù ba cuûa 30 vaïn quaân Töôûng. Thaùng 10-1933, Töôûng Giôùi Thaïch laïi vaây ñaùnh vôùi 1 trieäu quaân. Ñeán thaùng 10-1934, Ñaûng Coäng saûn Trung Quoác thöïc hieän cuoäc haøn h quaân phaù vaây tieán leân khu caên cöù phía Baéc, keùo daøi moät naêm voâ cuøng khoù khaên gian khoå toån thaát naëng neà. Cuoäc haønh quaân vöôït qua 5000km, 11 tænh , vôùi toång soá quaân 300.000 ngöôøi luùc xuaát phaùt, chæ coøn laïi 30.000 ngöôøi. Treân ñöôøng haønh quaân, taïi Hoäi nghò Tuaán Nghóa (tænh Quyù Chaâu) hoïp thaùng 1-1935, Mao Traïch Ñoâng ñaõ leân naém quyeàn laõnh ñaïo ÑCS Trung Quoác. Naêm 1935, tình hình theá giôùi vaø Trung Quoác coù nhieàu thay ñoåi, phaùt xít Nhaät môû roäng xaâm löïôc, ñaët Trung Quoác tröôùc nguy cô dieät vong. Trong noäi boä Ñaûng Quoác daân xuaát hieän nhöõng löïc löïông coù xu höôùng choáng Nhaät, chuû tröông hôïp taùc vôùi ÑCS ñeå cöùu nguy daân toäc. Yeâu caàu khaùch quan cuûa caùch maïng Trung Quoác luùc naøy laø phaûi thaønh laäp Maët traän thoáng nhaát daân toäc choáng ñeá quoác. Ngaøy 12-12-1936, xaåy ra söï kieän Taây An buoäc Töôûng Giôùi Thaïch chaáp nhaän lieân hôïp vôùi Ñaûng Coäng saûn. Ngaøy 15-7- 1937, Ñaûng Coäng saûn ra tuyeân ngoân Quoác – Coäng hôïp taùc choáng Nhaät. Ñeán ngaøy 22-9, Quoác daân ñaûng buoäc phaûi chính thöùc coâng boá baûn tuyeân ngoân ñoù. Maët traän daân toäc thoáng nhaát choáng Nhaät chính thöùc thaønh laäp. Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
6. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 45 – 4. Cuoäc khaùng chieán choáng Nhaät cuûa nhaân daân Trung Quoác (1937-1945) Ngaøy 7-7-1937, quaân ñoäi Nhaät taán coâng vaøo Lö Caàu Kieàu ôû Nam Baéc Kinh môû roäng cuoäc chieán tranh xaâm löôïc Trung Quoác treân quy moâ lôùn. Lòch söû Trung Quoác chuyeån sang thôøi kì môùi: thôøi kì khaùng chieán choáng Nhaät 1937-1945. Möôøi ngaøy sau khi Nhaät taán coâng, Töôûng Giôùi Thaïch môùi tuyeân boá khaùng chieán choáng Nhaät nhöng thöïc teá laïi khoâng tích cöïc maø thöïc hieän chính saùch “toïa sôn quan hoå ñaáu” aâm möu duøng phaùt xít Nhaät tieâu dieät caùch maïng Trung Quoác. Löïc löôïng Quoác daân ñaûng laàn löôït ruùt lui ñeå baûo toaøn trong khi löïc löôïng vuõ trang cuûa Ñaûng Coäng saûn Trung Quoác thöïc hieän phöông chaâm ñoäc laäp töï chuû tieán haønh chieán tranh nhaân daân laäp nhieàu khu caên cöù ñòa choáng Nhaät ñaõ tieâu dieät hôn 3000 quaân tinh nhueä cuûa Nhaät coå vuõ nieàm tin cuûa nhaân daân vaøo thaéng lôïi cuûa cuoäc khaùng chieán. Trong nhöõng naêm khaùng chieán choáng Nhaät (1937-1945), nhaân daân Trung Quoác ñaõ tieán haønh moät cuoäc ñaáu tranh cöïc kì gian khoå, ñöông ñaàu vôùi ñaïi boä phaän quaân Nhaät, moät ñoàng minh maïnh nhaát cuûa phaùt xít Ñöùc, ñaõ laøm tieâu hao moät boä phaän lôùn quaân phaùt xít goùp phaàn cuøng vôùi caùc nöôùc ñoàng minh ñaùnh baïi phaùt xít Nhaät. Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
7. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 46 – CHÖÔNG V PHONG TRAØO COÄNG SAÛN VAØ COÂNG NHAÂN QUOÁC TEÁ (1917-1945) I. QUOÁC TEÁ COÄNG SAÛN THAØNH LAÄP – HOAÏT ÑOÄNG CUÛA QUOÁC TEÁ COÄNG SAÛN (QTCS) (1919-1943) 1. Söï thaønh laäp Quoác teá Coäng saûn Chieán tranh theá giôùi thöù nhaát buøng noå, Quoác teá thöù hai bò caùc phaàn töû cô hoäi luõng ñoaïn phaân hoùa tan raõ, khoâng coøn ñuû uy tín vaø khaû naêng laõnh ñaïo phong traøo coâng nhaân quoác teá. Ngay töø naêm 1914, V.I. Leânin ñaõ nhaän thöùc söï caàn thieát thaønh laäp moät Quoác teá môùi. Trong hoäi nghò Dimmeùcvan (4-1916), nhöõng ngöôøi caùch maïng chaân chính trong phong traøo coäng saûn luùc ñoù (goïi laø phaùi taû) ñaõ taäp hôïp, leân tieáng choáng chieán tranh ñeá quoác ñoøi hoøa bình, ñoù laø maàm moáng cuûa Quoác teá thöù ba. Sau chieán tranh theá giôùi thöù I vaø thaéng lôïi cuûa caùch maïng thaùng Möôøi Nga, nhöõng ñieàu kieän thaønh laäp Quoác teá coäng saûn ñaõ chín muoài. Thaùng 1-1918, Hoäi nghò ñaïi bieåu caùc phaùi taû trong caùc Ñaûng Xaõ hoäi – Daân chuû hoïp ôû Peâtôroâgraùt neâu roõ söï caàn thieát phaûi trieäu taäp moät hoäi nghò Quoác teá cuûa caùc chieán só caùch maïng voâ saûn chaân chính treân theá giôùi. Thaùng 1-1918, Hoäi nghò caùc ñaïi bieåu taùm ñaûng maùcxít (Nga, Balan, Hunggari, Ñöùc, AÙo, Latvia, Phaàn Lan vaø Lieân hieäp caùch maïng Bancaêng) hoïp ôû Matcôva döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Leânin. Hoäi nghò thoâng qua lôøi keâu goïi 15 ñieåm trình baøy ñöôøng loái caùch maïng cuûa phong traøo caùch maïng voâ saûn, neâu söï caáp thieát phaûi thaønh laäp Quoác teá Coäng saûn. Ñaïi hoäi thaønh laäp Quoác teá Coäng saûn ñuôïc khai maïc taïi Matxcôva töø ngaøy 2Æ 6-3-1919 coù 19 ñaûng vaø nhoùm, coù quan saùt vieân caùc nöôùc. Haàu heát caùc Ñaûng phöông Taây ñeàu coù ñaïi bieåu vaø caùc ñaïi bieåu cuûa ñaûng phöông Ñoâng. Ñieàu ñoù chöùng toû Quoác teá ba chaúng nhöõng laø toå chöùc cuûa giai caáp coâng nhaân caùc nöôùc TBCN maø coøn laø toå chöùc cuûa quaàn chuùng nhaân daân lao ñoäng caùc nöôùc thuoäc ñòa phuï thuoäc. Leânin kieân trì ñoøi hoûi phaûi thaønh laäp ngay Quoác teá Coäng saûn. Ngaøy 4-3-1919, Ñaïi hoäi töï tuyeân boá laø Ñaïi hoäi laàn thöù I cuûa Quoác teá Coäng saûn. Ñaïi hoäi thaûo luaän thoâng qua cöông lónh cuûa Quoác teá Coäng saûn ñöôïc xaây döïng theo nhöõng nguyeân lyù cô baûn cuûa CN Maùc – Leânin do Leânin trình baøy. Cöông lónh ñaõ ñeà ra ñöôøng loái caùch maïng trieät ñeå cuûa phong traøo caùch maïng. Trong tuyeân ngoân göûi nhöõng ngöôøi voâ saûn toaøn theá giôùi, Ñaïi hoäi ñaõ keâu goïi giai caáp voâ saûn quoác teá ñaáu tranh quyeát lieät ñeå thöïc hieän chuyeân chính voâ saûn. Tuyeân ngoân nhaán Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
8. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 47 – maïnh Quoác teá thöù ba laø Quoác teá haønh ñoäng quaàn chuùng coâng khai, laø Quoác teá thöïc hieän caùch maïng, laø Quoác teá cuûa vieäc laøm. Trong baùo caùo luaän cöông vaø baùo caùo veà cheá ñoä tö saûn daân chuû vaø chuyeân chính voâ saûn, Leânin ñaõ nhaán maïnh söï caàn thieát cuûa chuyeân chính voâ saûn nhaèm ñeø beïp söï phaûn khaùng cuûa giai caáp bò laät ñoå, xaây döïng xaõ hoäi môùi (XHCN vaø CSCN). Ñaïi hoäi baàu ra moät ban chaáp haønh trung öông cuûa Quoác teá Coäng saûn. 2. Nhöõng hoaït ñoäng cuûa Quoác teá Coäng saûn Quoác teá Coäng saûn ra ñôøi coù aûnh höôûng maïnh ñeán phong traøo coäng saûn theá giôùi, xuùc tieán söï thaønh laäp Quoác teá coäng saûn thanh nieân. Leâ nin keâu goïi ñaáu tranh khoâng khoan nhöôïng vôùi nhöûng phaàn töû cô hoäi, nhöõng quan ñieåm beø phaùi “taû khuynh” mang laïi nhöõng tai haïi to lôùn cho phong traøo coäng saûn. Thaùng 4-1920, Leânin vieát taùc phaåm noåi tieáng – Beänh aáu tró taû khuynh trong phong traøo coäng saûn, chuaån bò veà tö töôûng cho caùc coâng vieäc cuûa Ñaïi hoäi laàn thöù hai. Ñaïi hoäi II cuûa Quoác teá Coäng saûn khai maïc ngaøy10-7-1920, taïi Peâtroâgraùt vaø Matxcôva goàm ñaïi bieåu cuûa caùc Ñaûng Coäng saûn vaø toå chöùc phaùi taû töø 37 nöôùc. Coâng vieäc trung taâm cuûa Ñaïi hoäi laø baøn veà vaán ñeà thaønh laäp vaø cuûng coá caùc Ñaûng Coäng saûn trong caùc nöôùc ,ñoàng thôøi thu huùt vaø tranh giaønh aûnh höôûng trong quaàn chuùng . Ñaïi hoäi thaûo luaän vaø thoâng qua baùo caùo quan troïng cuûa Leânin :Veà tình hình theá giôùi vaø veà nhöõng nhieäm vuï cô baûn cuûa Quoác teá Coäng saûn. Ñaïi hoäi thoâng qua 21 ñieàu kieän gia nhaäp Quoác teá Coäng saûn, vaïch ra nhöõng nguyeân taéc chính trò vaø toå chöùc cuûa Quoác teá nhaèm baûo ñaûm söï ñoaøn keát nhaát trí trong Quoác teá . Ñaïi hoäi thaûo luaän baùo caùo sô thaûo ñeà cöông veà caùc vaán ñeà daân toäc thuoäc ñòa cuûa Leânin. Ñoù laø ñoùng goùp quan troïng vaøo hoïc thuyeát Maùc-Leânin, vaïch ra con ñöôøng ñaáu tranh cho caùc daân toäc thuoäc ñòa vaø phuï thuoäc, chæ ra söï phoái hôïp haønh ñoäng giöõa phong traøo coâng nhaân quoác teá vaø cuoäc ñaáu tranh giaûi phoùng daân toäc. Quoác teá Coäng saûn trôû thaønh laõnh tuï cuûa giai caáp voâ saûn vaø caùc daân toäc bò aùp böùc toaøn theá giôùi. Ñaïi hoäi thoâng qua ñieàu leä cuûa Quoác teá Coäng saûn, trong ñoù nguyeân taéc taäp trung daân chuû laø cô sôû cuûa toå chöùc. Ñaïi hoäi II laø moät trong nhöõng ñaïi hoäi quan troïng nhaát cuûa Quoác teá Coäng saûn, noù hoaøn thaønh coâng vieäc thaønh laäp Quoác teá thöù ba. Ñaïi hoäi ñaõ taïo ra moät kyû luaät vaø söï ñoaøn keát chöa töøng coù trong caùc Ñaûng Coäng saûn treân toaøn theá giôùi. Caùc nghò quyeát cuûa ñaïi hoäi ñaõ cuûng coá caùc Ñaûng Coäng saûn treû tuoåi vaø chuaån bò cô sôû cho söï thaønh laäp caùc ÑCS ôû caùc nöôùc khaùc, thu huùt hoï tham gia vaøo Quoác teá Coäng saûn. Ñaïi hoäi laàn thöù III cuûa Quoác teá Coäng saûn hoïp töø ngaøy 22-6 ñeán 12-7-1921, taïi Maùtxcôva vaïch ra nguyeân nhaân thaát baïi cuûa cuoäc ñaáu tranh giai caáp vöøa qua laø do söï chia reõ phaù hoaïi cuûa caùc laõnh tuï Ñaûng Xaõ hoäi daân chuû. Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
9. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 48 – Ñaïi hoäi VI cuûa Quoác teá Coäng saûn hoïp ngaøy 5-11 ñeán ngaøy 5-12-1922, vaïch ra nguy cô taán coâng cuûa chuû nghóa phaùt xít, ñeà ra khaåu hieäu thaønh laäp maët traän thoáng nhaát trong caùc nöôùc thuoäc ñòa, phuï thuoäc vaø phong traøo coâng nhaân chính quoác vaø coi troïng vieäc xaây döïng caùc toå chöùc quaàn chuùng. Nguyeãn AÙi Quoác ñaõ tham gia Ñaïi hoäi vaø ñöôïc baàu vaøo BCH Quoác teá noâng daân. Ñaïi hoäi V hoïp töø ngaøy 17-6 ñeán 8-7-1924, taïi Maùtxcôva, vôùi nhieäm vuï chính laø “boânseâvích hoaù” caùc Ñaûng Coäng saûn, töùc laø söû duïng kinh nghieäm cuûa Nga treân cô sôû tính toaùn hoaøn caûnh lòch söû cuï theå cuûa moãi nöôùc. Ñaïi hoäi tieáp tuïc thaûo luaän veà vaán ñeà daân toäc thuoäc ñòa. Nguyeãn AÙi Quoác ñoïc baûn tham luaän vaïch traàn chính saùch aùp böùc daân toäc thuoäc ñòa cuûa ñeá quoác thöïc daân, vaø keâu goïi caùc Ñaûng Coäng saûn chính quoác löu yù tôùi vaán ñeà daân toäc thuoäc ñòa nhö giaùo huaán cuûa Leânin. Ñaïi hoäi VI cuûa Quoác teá Coäng saûn hoïp töø ngaøy 17-7 ñeán 11 - 9 – 1928, taïi Maùtxcôva, xaùc ñònh nhieäm vuï chính cuûa phong traøo coäng saûn quoác teá trong giai ñoaïn tröôùc maét laø choáng nguy cô chieán tranh ñang ñeán gaàn. Ñaïi hoäi khaúng ñònh laïi giaù trò cuûa ñeà cöông veà vaán ñeà daân toâc thuoäc ñòa cuûa Leânin ñaõ thoâng qua ôû ñaïi hoäi II. Ñaïi hoäi VII hoïp ôû Maùtxcôva, töø ngaøy 25-7 ñeán ngaøy 25-8-1935, trong hoaøn caûnh chieán tranh theá giôùi ñang ñeán gaàn. Ñaïi hoäi xoay quanh chuû ñeà xaây döïng cöông lónh quoác gia vaø quoác teá ñeå ngaên chaën nguy cô chuû nghóa phaùt xít ñang ñe doaï töï do an ninh cuûa toaøn theá giôùi. Ñaïi hoäi VII ñöôïc ghi vaøo lòch söû laø ñaïi hoäi thaéng lôïi cuûa chuû nghóa xaõ hoäi ôû Lieân Xoâ, laø ñaïi hoäi ñaáu tranh cho maët traän coâng nhaân thoáng nhaát vaø cho maët traän nhaân daân choáng chuû nghóa phaùt xít vaø chieán tranh theá giôùi. Trong nhöõng naêm chieán tranh theá giôùi thöù hai, caùc Ñaûng Coäng saûn ñaõ coù nhöõng caùn boä laõnh ñaïo coù kinh nghieäm, coù khaû naêng ñoäc laäp giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà cuûa phong traøo coâng nhaân, nhöõng nhieäm vuï daân toäc ñaët ra trong moãi nöôùc. Trong ñieàu kieän chieán tranh, söï lieân laïc giöõa caùc ñaûng coäng saûn heát söùc khoù khaên, khoù duy trì moät cô quan chæ ñaïo caùch maïng chung treân toaøn theá giôùi. Maët khaùc giôùi caàm quyeàn trong nhieàu nöôùc tö baûn lôïi duïng Quoác teá Coäng saûn nhö moät nhaân toá caûn trôû quaù trình thaønh laäp maët traän ñoàng minh choáng phaùt xít trong chieán tranh . Trong hoaøn caûnh ñoù, söï toàn taïi cuûa Quoác teá Coäng saûn khoâng coøn phuø hôïp nöõa, do ñoù thaùng 5-1943, Ban chaáp haønh Quoác teá Coäng saûn ñaõ ra nghò quyeát giaûi taùn Quoác teá Coäng saûn. II. PHONG TRAØO COÄNG SAÛN VAØ COÂNG NHAÂN QUOÁC TEÁ DÖÔÙI AÛNH HÖÔÛNG CUÛA CAÙCH MAÏNG THAÙNG MÖÔØI NGA. Sau caùch maïng thaùng Möôøi Nga 1917, töø 1918 ñeán 1923, ôû chaâu AÂu ñaõ dieãn ra phong traøo caùch maïng voâ saûn maïnh meõ daãn tôùi söï ra ñôøi cuûa nöôùc Coäng hoaø Xoâ vieát Bavie (ôû Ñöùc), nöôùc Coäng hoaø Xoâ vieát Hung – ga - ri vaø Xlo – va – ky (Tieäp Khaéc). Tuy phong traøo naøy cuoái cuøng bò thaát baïi, nhöng ñaõ laøm rung chuyeån chuû nghóa tö baûn ôû chaâu AÂu, goùp phaàn kìm giöõ cuoäc can thieäp cuûa 14 nöôùc ñeá quoác vaøo nöôùc Nga (1917- 1922). Töø trong phong traøo naøy nhieàu Ñaûng coäng saûn ñaõ ra ñôøi vaø ñöôïc reøn luyeän Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
10. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 49 – tröôûng thaønh nhö : Ñaûng Coäng saûn AÙc – hen – ti - na(1/1918), ôû Phaàn Lan (8/1918), AÙo vaø Hung (11/1918), Balan (12/1918), Ñöùc (12/1918), sau ñoù laø ôû Phaùp (12/1920), Thuî syõ (1920), Indonesia(1920), YÙ(1921) Giai ñoaïn 1924-1929, phong traøo taïm thôøi bò laéng xuoáng, sau ñoù laïi buøng leân maïnh meõ choáng phaùt xít choáng chieán tranh soâi noãi ôû nhieàu nöôùc treân theá giôùi(1929-1939), döôùi söï chuyeån höôùng chæ ñaïo chieán löôïc ñuùng ñaén cuûa Quoác teá coäng saûn. III. SÖÏ THAØNH LAÄP QUOÁC TEÁ COÂNG NHAÂN XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA Ñaàu theá kyû XX, trung taâm phong traøo caùch maïng chuyeån sang nöôùc Nga, caùc laõnh tuï cuûa Quoác teá II ñaõ coi thöôøng nhöõng baøi hoïc caùch maïng, theo ñuoåi ñöôøng loái “hoaø bình giai caáp” ,höôùng coâng nhaân vaøo ñaáu tranh ñoøi caûi caùch .Töø ñaàu chieán tranh theá giôùi I, caùc laõnh tuï cuûa ñaûng xaõhoäi daân chuû ña soá ñaõ chuyeån sang haøng nguõ cuûa giai caáp tö saûn .Quoác teá II bò phaân hoaù saâu saéc, moät boä phaän trôû thaønh soâ vanh xaõ hoäi phaùi höõu coâng khai ñöùng veà giai caáp tö saûn ; Phaùi giöõa caûi löông thoaû hieäp ; soá coøn laïi theo Leânin ñoaïn tuyeät vôùi Quoác teá II . Naêm 1921, nhöõng ngöôøi thuoäc phaùi giöõa trong Quoác teá II, tuyeân boá thaønh laäp Quoác teá môùi laø Quoác teá hai röôõi, muoán trung hoaø giöõa Quoác teá II vaø III. Thöïc chaát cuûa Quoác teá hai röôõi phuïc vuï cho lôïi ích cuûa giai caáp tö saûn, duy trì quaàn chuùng trong chính saùch thoaû hieäp. Naêm 1923, hai trung taâm Xaõ hoäi daân chuû treân ñaõ hôïp nhaát laïi thaønh laäp quoác teá môùi mang teân laø Quoác teá Coâng nhaân xaõ hoäi chuû nghóa. Ñieàu ñoù noùi leân söï ñoàng nhaát veà baûn chaát cuûa caùc Ñaûng xaõ hoäi daân chuû vaø söï chaïy ñua caïnh tranh loâi keoù quaàn chuùng khoûi aûnh höôûng ngaøy caøng lan roäng cuûa Quoác teá coäng saûn. Ñöôøng loái hôïp taùc giai caáp voâ nguyeân taéc cuûa caùc laõnh tuï Ñaûng xaõ hoäi daân chuû laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân ñeå phaùt xít leân caàm quyeàn ôû moät soá nöôùc vaø thoåi buøng ngoïn löûa chieán tranh theá giôùi thöù II. Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
11. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 50 – CHÖÔNG VI QUAN HEÄ QUOÁC TEÁ DAÃN TÔÙI CHIEÁN TRANH THEÁ GIÔÙI THÖÙ HAI (1929-1939) I. GIAI ÑOAÏN I (TÖØ 1929-1936): SÖÏ TAN VÔÕ VEÀ CÔ BAÛN CUÛA HEÄ THOÁNG VEC XAI - OA SINH TÔN VAØ SÖÏ HÌNH THAØNH BA LOØ LÖÛA CHIEÁN TRANH THEÁ GIÔÙI 1. Söï hình thaønh “loø löûa chieán tranh” ôû Vieãn Ñoâng Nhaät Baûn laø ñeá quoác ñi ñaàu treân con ñöôøng thanh toaùn heä thoáng Vecxai - Oasinh tôn baèng keá hoaïch ñaïi quaân söï xaâm chieám mieàn Ñoâng Baéc Trung Quoác. Ngaøy 18-9-1931, Nhaät phaùt ñoäng chieán tranh xaâm löôïc Maõn Chaâu vaø nhanh choùng chieám ñöôïc vuøng Ñoâng baéc Trung Quoác döïng leân chính phuû buø nhìn “Maõn Chaâu quoác”. Vieäc laøm naøy ñoäng chaïm tôùi tôùi quyeàn lôïi cuûa caùc ñeá quoác, ñaëc bieät laø Myõ. Vì nuoâi hy voïng sau ñoù Nhaät seõ tieán haønh chieán tranh choáng Lieân Xoâ neân Anh, Myõ vaø Hoäi Quoác Lieân ñaõ laøm ngô, ñöa ra caùc giaûi phaùp treân thöïc teá laø nhöôïng boä Nhaät, theá nhöng Nhaät vaãn khoâng coâng nhaän nghò quyeát cuûa Ñaïi hoäi ñoàng vaø ngaøy 24-3-1933, Nhaät tuyeân boá ruùt khoûi Hoäi Quoác Lieân, theá laø ôû Vieãn Ñoâng ñaõ hình thaønh loø löûa chieán tranh ñaàu tieân. Vieäc Nhaät xaâm chieám Ñoâng Baéc Trung Quoác laø buôùc ñaàu cuûa chieán tranh theá giôùi thöù II, ñaùnh daáu söï tan vôõ cuûa heä thoáng Veùcxai-Oa sinh tôn ôû Vieãn Ñoâng. Nhaät ñaõ chuû ñoäng phaù tan nguyeân traïng ôû Ñoâng AÙ do hieäp öôùc Oa sinh tôn naêm 1922 quy ñònh, töø ñoù töøng böôùc tieán haønh môû roäng xaâm löôïc ra toaøn boä Trung Quoác. 2. Söï hình thaønh “loø löûa thöù hai” ôû Chaâu AÂu Hoaø öôùc Veùcxai ñaõ ñem ñeán cho Ñöùc khoâng chæ thieät thoøi lôùn, maø coøn laø moät söï “nhuïc nhaõ” khieán cho Ñöùc cay cuù ñaõ nuoâi chí phuïc thuø ngay sau khi baïi traän. Ñaàu naêm 1930, Bôruyninh leân naém chính quyeàn ñaùnh daáu thôøi kyø chuyeån bieán môùi trong chính saùch cuûa Ñöùc, thöïc hieän töøng böôùc vieäc thanh toaùn heä thoáng Veùcxai vaø chuaån bò chieán tranh theá giôùi môùi. Ñöùc lôïi duïng maâu thuaãn vaø aâm möu choáng laïi Lieân Xoâ, phong traøo caùch maïng theá giôùi cuûa caùc nöôùc ñeá quoác, nhaát laø Anh, Myõ ñeå huûy boû boài thöôøng vaø huûy boû nhöõng haïn cheá veà quaân söï do hoaø öôùc Vecxai quy ñònh cho Ñöùc. Ñöùc ñaõ giaønh ñöôïc quyeàn bình ñaúng veà vuõ trang taïi Hoäi nghò giaûi tröø quaân bò ôû Giônevô naêm 1932. Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
12. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 51 – Thaùng 1-1933, Hítle leân naém chính quyeàn ôû Ñöùc, thöïc hieän chính saùch ñoäc taøi khuûng boá coâng khai, vaø duøng chieán tranh ñeå thanh toaùn heä thoáng Vecxai. Ñieåm ñaàu tieân trong chöông trình thieát laäp quyeàn thoáng trò theá giôùi cuûa Hítle laø chinh phuïc Chaâu AÂu. Hitle ñaõ khoâng thöïc hieän ngay chieán tranh sau khi giaønh chính quyeàn maø laïi baét ñaàu baèng vieäc xoa dòu nhöõng cuoäc xung ñoät, löøa ñoái phöông baèng caùch kyù nhöõng hieäp öôùc thoaû hieäp coù lôïi cho mình. Ngaøy 7-6-1933, Ñöùc kyù “Hieäp öùôc tay tö” ôû Roâm vôùi Anh, Phaùp, YÙ, chöùng toû Anh, Phaùp saün saøng thoaû hieäp vôùi Phaùt xít ñeå choáng Lieân Xoâ, vaø ñöôïc Myõ taùn thaønh. Ngaøy 14-10-1933, Ñöùc rôøi boû Hoäi nghò giaûi tröø quaân bò vaø 3 ngaøy sau ruùt khoûi Hoäi Quoác Lieân ñeå thoaùt khoûi nhöõng raøng buoäc quoác teá chuaån bò cho nhöõng haønh ñoäng xaâm löôïc sau naøy. Ñaây laø moät söï kieän nghieâm troïng trong quan heä quoác teá, noù chöùng toû töø ñaây caùc nöôùc phaùt xít seõ duøng chính saùch chieán tranh traéng trôïn ñeå giaûi quyeát nhöõng cuoäc tranh chaáp quoác teá. Ngaøy 16-3-1935, Hítle coâng boá ñaïo luaät cöôõng böùc toøng quaân vaø thaønh laäp 36 sö ñoaøn. Ba thaùng sau Anh laïi kí vôùi Ñöùc moät hieäp ñònh veà haûi quaân cho pheùp Ñöùc xaây döïng moät haïm ñoäi taøu noåi vaø taøu ngaàm. Hieäp ñònh naøy tröïc tieáp vi phaïm Hieäp öôùc Veùcxai vaø cuûng coá theâm vò trí cuûa Ñöùc veà maët quoác teá. Sau nhöõng söï kieän treân, Hitle huûy boû Hieäp ñònh Loâcaùcnoâ vaø cho quaân ñoäi chieám ñoùng vuøng phi quaân söï ôû taû ngaïn soâng Ranh. Nhö vaäy töø 1933-1936, moät loø löûa chieán tranh nguy hieåm nhaát ñaõ xuaát hieän ôû trung taâm chaâu AÂu. Ñöùc tieáp tuïc cuûng coá theá löïc cho nhöõng böôùc nhaûy xa hôn trong giai ñoaïn sau. 3. Söï xuaát hieän “loø löûa chieán tranh thöù ba” ôû Nam Chaâu AÂu Ñeá quoác YÙ laø nöôùc thaéng traän trong chieán tranh thöù I nhöng khoâng thoûa maõn vieäc phaân chia theá giôùi theo hoøa öôùc Veùcxai, tham voïng cuûa YÙ laø muoán baønh tröôùng vuøng Bancaêng, chieám ñoaït caùc thuoäc ñòa ôû chaâu Phi, hoøng laøm baù chuû Ñòa Trung Haûi. Muïc tieâu ñaàu tieân trong cuoàng voïng xaâm löôïc cuûa YÙ laø EÂtioâpi. Naêm 1934, nöôùc YÙ baét ñaàu chuaån bò xaâm chieám EÂtioâpi, hoäi Quoác lieân do Anh, Phaùp, Myõ khoáng cheá ñaõ nhöôïng boä cho YÙ vôùi böùc maøn “khoâng can thieäp”. Thaùng 5-1936, YÙ ñaõ chieám EÂtioâpi vaø saùt nhaäp vaøo laøm thuoäc ñòa cuûa YÙ. Ngaøy 3-12-1937, phaùt xít YÙ ruùt khoûi hoäi Quoác lieân ñeå töï do haønh ñoäng, chuaån bò chieán tranh ñaùnh daáu söï hình thaønh loø löûa chieán tranh thöù ba ôû chaâu AÂu. Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
13. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 52 – II. GIAI ÑOAÏN II (TÖØ 1936 ÑEÁN 1939): SÖÏ HÌNH THAØNH HAI KHOÁI ÑEÁ QUOÁC ÑOÁI LAÄP VAØ CON ÑÖÔØNG DAÃN TÔÙI CHIEÁN TRANH THEÁ GIÔÙI THÖÙ HAI 1. Chieán tranh Taây Ban Nha. Nhaät phaùt ñoäng chieán tranh Trung Quoác YÙ, Ñöùc ñaõ thöïc hieän cuoäc chieán tranh Taây Ban Nha vôùi söï uûng hoä giaùn tieáp Anh, Phaùp, Myõ. Ngaøy 12-3-1939, nöôùc Coäng hoøa Taây Ban Nha bò thuû tieâu. ÔÛ chaâu AÙ, 7-7-1937, Nhaät taán coâng vaøo phía Nam Baéc Kinh, ñaõ nhanh choùng chieám ñöôïc nhöõng trung taâm, thöông maïi lôùn nhaát cuûa Trung Quoác. Lieân Xoâ ñaõ ñeà nghò aùp duïng nhöõng bieän phaùp haønh ñoäng taäp theå choáng xaâm löôïc trong ñoù coù nhöõng bieän phaùp tröøng phaït kinh teá nhöng bò Anh, Phaùp, Myõ gaït boû. 2. Söï hình thaønh hai khoái ñeá quoác ñoái laäp vaø con ñöôøng daãn tôùi Chieán tranh theá giôùi thöù II Caùc nöôùc ÑQ phöông Taây vaø Myõ coá tình xoa dòu maâu thuaãn vôùi caùc nöôùc phaùt xít hi voïng duøng phaùt xít tieâu dieät Lieân Xoâ, theá nhöng quy luaät caïnh tranh cuûa CNTB ñaõ laøm cho maâu thuaãn giöõa hai khoái naøy trôû neân gay gaét cöïc ñoä. Ñaëc bieät maâu thuaãn giöõa Anh –Ñöùc, Ñöùc –Phaùp, Ñöùc – Myõ. Ñöùc vaø Myõ ñeàu coá gaéng ñeå giaønh baù chuû theá giôùi. Caùc nöôùc phaùt xít taán coâng vaøo vò trí kinh teá cuûa Mó ôû Thaùi Bình Döông, Vieãn Ñoâng vaø Chaâu Mó latinh. Ñieáu ñoù thuùc ñaåy Mó xích laïi gaàn Anh vôùi Phaùp daãn tôùi moät lieân minh chính trò quaân söï taïm thôøi döôùi söï ñieàu khieån cuûa Mó. Maâu thuaãn giöõa Anh, Myõ vôùi Nhaät cuõng ngaøy caøng gay gaét do Nhaät muoán gaït boû quyeàn lôïi cuûa Mó, Anh ôû Trung Quoác vaø Ñoâng Nam AÙ, hoøng thieát laäp quyeàn baù chuû cuûa Nhaät ôû Thaùi Bình Döông vaø Vieãn Ñoâng. Maâu thuaãn giöõa Phaùp, Anh vaø YÙ ngaøy caøng caêng thaúng do tham voïng cuûa YÙ muoán bieán Ñòa Trung Haûi thaønh “bieån rieâng cuûa YÙ”, chieám caùc tænh cuûa Phaùp – Cooùcxô, Nixô, Xavoa vaø ñaát ñai cuûa Phaùp ôû Baéc Phi, cuøng nhöõng thuoäc ñòa cuûa Anh ôû Trung Ñoâng vaø chaâu Phi. Do ñoù, vaøo nöûa cuoái nhöõng naêm 30 trong heä thoáng TBCN daàn daàn hình thaønh hai khoái ñeá quoác ñoái ñòch nhau – khoái thöù nhaát goàm boïn xaâm löôïc phaùt xít Ñöùc, YÙ, Nhaät; khoái thöù hai thaønh laäp muoän hôn, goàm Anh, Phaùp, Mó. Ngaøy 25-11-1936, Ñöùc ñaõ kí vôùi Nhaät “Hieäp ñònh choáng Quoác teá coäng saûn” trong ñoù “hai nöôùc cam keát seõ trao ñoåi vôùi nhau veà tình hình hoaït ñoäng cuûa Quoác teá coäng saûn vaø hôïp taùc chaët cheõ vôùi nhau ñeå choáng Quoác teá coäng saûn”. Moät naêm sau, ngaøy 6-11-1937, theo ñeà nghò cuûa chính phuû Ñöùc, YÙ cuõng chính thöùc gia nhaäp “Hieäp ñònh choáng Quoác teá coäng saûn”. Nhö theá laø ñaõ hình thaønh “truïc tam giaùc Beùclin – Roâma – Toâkioâ”. Söï thaønh laäp khoái Truïc khoâng phaûi chæ nhaèm muïc ñích choáng Quoác teá coäng saûn, maø tröôùc maét vaø caáp baùch hôn Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
14. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 53 – laø nhaèm choáng caùc ñòch thuû ñeá quoác phöông Taây, gaây chieán tranh ñeå phaân chia laïi theá giôùi, giaønh thò tröôøng vaø thuoäc ñòa. 3. Phaùt xít Ñöùc thoân tính Aùo vaø aâm möu xaâm löôïc Tieäp Khaéc Trong keá hoaïch chinh phuïc Chaâu AÂu vaø theá giôùi cuûa Ñöùc, tröôùc heát laø AÙo roài ñeán Tieäp Khaéc vaø Ba lan. 11-3-1938, quaân ñoäi Ñöùc ñaõ traøn vaøo AÙo. Ñeán ngaøy 13-3, Ñöùc ban haønh ñaïo luaät quyeát ñònh saùt nhaäp AÙo vaøo Ñöùc. Ngaøy 2-4-1938, chính phuû Anh, Phaùp ñaõ coâng nhaän vieäc Ñöùc thoân tính AÙo. Nuoát troâi AÙo xong Ñöùc chuaån bò thoân tính Tieäp Khaéc. Ñaùnh vaøo Tieäp Khaéc, töùc laø Hitle ñoàng thôøi giaùng moät ñoøn maïnh vaøo Phaùp, coâ laäp Phaùp, taïo ra khaû naêng cho Ñöùc thoïc vaøo söôøn Ba lan vaø cuõng laø giai ñoaïn quan troïng nhaát trong vieäc chuaån bò chieán tranh choáng Lieân Xoâ. Keá hoaïch xaâm löôïc cuûa Ñöùc baét ñaàu baèng vieäc chieám vuøng Xuyñeten. Ngaøy 29-9-1938, ôû Muyních nhöõng ngöôøi ñöùng ñaàu Anh, Ñöùc, YÙ, Phaùp hoïp hoäi nghò quyeát ñònh trao vuøng Xuyñeten cho Ñöùc vaø laäp ra moät UÛy ban quoác teá ñeå xaùc ñòng nhöõng vuøng coøn laïi cuûa Tieäp Khaéc qua tröng caàu daân yù thuoäc veà nöôùc naøo. Theá laø Tieäp Khaéc ñaõ bò phaân chia vaø daâng cho boïn phaùt xít. Thoûa hieäp naøy laø ñænh cao nhaát cuûachính saùch dung tuùng, nhöôïng boä, loâi keùo phaùtxít maø caùc nöôùc phöông Taây ñaõ thi haønh töø laâu ñeå choáng Lieân Xoâ. Hieäp nghò Muyních veà thöïc chaát laø moät aâm möu thaâm ñoäc nhaèm thaønh laäp moät maët traän thoáng nhaát cuûa CNÑQ Quoác teá choáng Lieân Xoâ. Lôïi duïng chính saùch thoûa hieäp cuûa caùc nöôùc Ñeá quoác, 15-3-1939, Ñöùc ñaõ ngang nhieân chieám ñoùng toaøn boä Tieäp Khaéc xoaù boû neàn ñoäc laäp cuûa nöôùc naøy, traéng trôïn chaø ñaïp leân hieäp ñònh vöøa kí ôû Muyních. 4. Cuoäc ñaøm phaùn Anh – Phaùp –Xoâ ñeå baûo veä an ninh chaâu AÂu Cuoäc ñaøn phaùn Anh –Phaùp – Xoâ baét ñaàu töø 1939, Lieân Xoâ ñöa ra ñeà nghò kí keát hieäp öôùc töông trôï giöõa ba nöôùc cam keát seõ giuùp ñôõ nhau veà moïi maët vaø cuõng giuùp ñôõ caùc nöôùc Ñoâng AÂu ôû vuøng bieån Bantích vaø Bieån Ñen trong tröôøng hôïp bò xaâm löôïc. Anh, Phaùp baùc boû ñeà nghò ñoù chæ muoán Lieân Xoâ cam keát giuùp ñôõ phöông Taây maø khoâng muoán cam keát ngöôïc laïi. Ngaøy 23-7-1939, Lieân Xoâ laïi ñeà nghò caùc nöôùc phöông Taây môû cuoäc ñaùm phaùn giöõa caùc phaùi ñoaøn quaân söï ôû Maùtxcôva. Trong cuoäc hoäi ñaøm naøy Lieân Xoâ cam keát saün saøng ñöa 136 sö ñoaøn, 5.000 ñaïi baùc, 10.000 xe taêng, 5.500 maùy bay ñeå choáng quaân xaâm löôïc. Lieân Xoâ cho raèng, neáu xaûy ra chieán tranh Lieân Xoâ chæ coù theå ñi qua ñòa Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
15. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 54 – phaän Ba lan vaø Rumani ñeå giuùp Anh, Phaùp. Theá nhöng, phaùi ñoaøn Anh, Phaùp khoâng chaäp nhaän, chính phuû Ba lan cuõng tuyeân boá khoâng ñoàng yù. Keát quaû cuoäc ñaøm phaùn bò thaát baïi. 5. Cuoäc taán coâng cuûa Nhaät ôû hoà Khaxan vaø soâng Khakhingoân. Vuï “Muynich phöông Ñoâng” Caùc nöôùc phöông Taây cuõng thi haønh chính saùch dung tuùng vôùi Nhaät töông töï nhö Ñöùc ñeå nhaèm ñaåy Nhaät ñaùnh Lieân Xoâ, Lieân Xoâ buoäc seõ bò taán coâng treân caû hai maët traän Ñoâng – Taây. Thaùng 7-1938, Nhaät taán coâng vaøo hoà Khaxan cuûa Lieân Xoâ nhöng chæ trong maáy ngaøy ñaõ bò ñaùnh tan vaø phaûi kí hieäp ñònh chaám döùt xaâm löôïc. Thaùng 5-1939, Nhaät laïi taán coâng vaøo laõnh thoå Moâng Coå ôû khu vöïc soâng Khakhingoân thöïc chaát Nhaät ñaõ baét ñaàu cuoäc chieán tranh xaâm löôïc khoâng tuyeân boá choáng Lieân Xoâ. Lieân Xoâ ñaõ thöïc hieän hieäp öôùc töông trôï vôùi Moâng Coå, giuùp Moâng Coå choáng laïi Nhaät. Ngaøy 16-6-1939, Nhaät phaûi xin ñình chieán. Nhöõng söï kieän treân caøng laøm cho Anh, Phaùp, Myõ hi voïng hôn chieán tranh Xoâ – Nhaät saép ñeán gaàn vaø chuùng caøng nhöôïng boä Nhaät Baûn, baùn reû lôïi ích cuûa nhaân daân Trung Quoác cho Nhaät. Myõ ñaõ trieäu taäp hoäi nghò Thaùi Bình Döông ñeå thöïc hieän moät “Muyních phöông Ñoâng” theá nhöng khoâng thaønh vì maâu thuaãn Mó – Nhaät saâu saéc. Sau ñoù Anh laïi kí vôùi Nhaät moät hieäp öôùc Arita-craâygi giao Trung Quoác cho Nhaät ñeå ñoåi laáy chieán tranh cuûa Nhaät vôùi Lieân Xoâ. 6. Hieäp ñònh Xoâ – Ñöùc khoâng xaâm löôïc nhau Thaùi ñoä cuûa caùc nöôùc ñeá quoác phöông Taây vaø Mó cho thaáy raèng Anh, Phaùp ñònh ñaåy Lieân Xoâ moät mình ñaùnh nhau vôùi Ñöùc, Nhaät. Nhöõng coá gaéng cuûa Lieân Xoâ nhaèm ñaït ñeán thoûa thuaän hôïp taùc vôùi Anh – Phaùp choáng phaùt xít ñeàu thaát baïi, caùc cuoäc ñaøm phaùn khoâng thaønh. Trong khi ñoù, phaùt xít Ñöùc laïi ñeà nghò Lieân Xoâ kí moät hieäp ñònh khoâng xaâm löôïc nhau nhaèm thöïc hieän keá hoaõn binh. Lieân Xoâ phaûi choïn giöõa hai khaû naêng: hoaëc laø tieáp nhaän ñeà nghò cuûa Ñöùc ñeå tranh thuû thôøi gian chuaån bò löïc löôïng; hoaëc laø choái boû ñeà nghò cuûa Ñöùc thì ngay laäp töùc seõ buøng noå chieán tranh nhö vaäy laø rôi vaøo “caùi baãy” cuûa Anh, Phaùp, Myõ. Lieân Xoâ ñaõ choïn khaû naêng thöù nhaát, ngaøy 33-8-1939, hai beân kí hieäp ñònh khoâng xaâm löôïc nhau. Bieän phaùp khoân kheùo cuûa Lieân Xoâ ñaõ laøm thaát baïi troø chôi hai maët cuûa phöông Taây laøm tan vôõ maët traän thoáng nhaát cuûa caùc nöôùc thoáng nhaát cuûa ñeá Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
16. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 55 – quoác choáng Lieân Xoâ ñaõ ñöôïc döïng leân ôû Muyních. Ñoàng thôøi laøm thaát baïi aâm möu cuûa Nhaät Baûn ñònh taán coâng Lieân Xoâ töø phía Ñoâng. Maâu thuaãn trong khoái phaùtxít taêng leân, thuû töôùng Nhaät xin töø chöùc ñeå phaûn ñoái Ñöùc kí hieäp öôùc treân. Toùm laïi, quan heä quoác teá trong nhöõng naêm 1929-1939 dieãn ra heát söùc phöùc taïp, chaèng cheùo, taïo ra theá ñoái laäp ba beân Anh, Phaùp, Myõ – Ñöùc, YÙ, Nhaät – Lieân Xoâ XHCN. Anh, Phaùp, Myõ tìm ra moïi caùch ñeå chieán tranh noå ra tröôùc giöõa Lieân Xoâ vaø boïn phaùt xít nhöng cuoái cuøng do maâu thuaãn trong noäi boä chuû nghóa ñeá quoác quaù gay gaét vaø chính saùch ñoái ngoaïi ñuùng ñaén, khoân kheùo cuûa Lieân Xoâ ñaõ ñaåy chieán tranh buøng noå tröôùc giöõa hai taäp ñoaøn ñeá quoác. Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
17. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 56 – CHÖÔNG VII CHIEÁN TRANH THEÁ GIÔÙI THÖÙ II (1939-1945) I. NGUYEÂN NHAÂN CHIEÁN TRANH THEÁ GIÔÙI THÖÙ HAI Nguyeân nhaân saâu xa cuûa chieán tranh theá giôùi thöù hai laø taùc ñoäng cuûa quy luaät khoâng ñoàng ñeàu veà kinh teá vaø chính trò laøm cho löïc löôïng so saùnh trong theá giôùi tö baûn thay ñoåi, vieäc toå chöùc phaân chia theá giôùi theo heä thoáng Veùcxai – Oasinhtôn khoâng coøn phuø hôïp. Caùc nöôùc ñeá quoác phaûi duøng chieán tranh môùi ñeå phaân chia laïi theá giôùi. Nguyeân nhaân tröïc tieáp cuûa chieán tranh theá giôùi thöù hai laø cuoäc khuûng hoaûng kinh teá theá giôùi 1929 – 1933 laøm cho maâu thuaãn treân theâm saâu saéc, daãn ñeán vieäc leân caàm quyeàn cuûa CNPX ôû moät soá nöôùc thöïc hieän chieán tranh ñeå phaân chia theá giôùi. Thuû phaïm gaây chieán laø Ñöùc – Nhaät - YÙ, nhöng caùc cöôøng quoác phöông Taây vôùi chính saùch hai maët ñaõ taïo ñieàu kieän cho phe phaùt xít gaây ra chieán tranh. II. DIEÃN BIEÁN 1. Giai ñoaïn I: Phaùt xít Ñöùc ñaùnh chieám chaâu AÂu tu baûn (1-9-1939 Æ 22- 6-1941) a) Ñöùc taán coâng Ba Lan, böôùc khôûi ñaàu cuûa chieán tranh theá giôùi (9-1939Æ 4- 1940) Ngaøy 1-9-1939, Ñöùc duøng moät löïc löôïng 70 sö ñoaøn traøn vaøo Ba lan khoâng tuyeân chieán, chuùng duøng yeáu toá baát ngôø vaø chieán thuaät chôùp nhoaùng khieán cho Ba lan khoâng choáng ñôõ noåi. Keát quaû, ngaøy 16-9-1939, Ba lan bò Ñöùc thoân tính. Trong khi ñoù. Lieân quaân Anh, Phaùp ñaõ daøn traän ôû phía Baéc vaø Taây nöôùc mình nhöng chæ “tuyeân” maø khoâng “chieán” (Ngöôøi Myõ goïi ñaây laø cuoäc chieán tranh “kì quaëc”, ngöôøi Phaùp goïi laø chieán tranh “buoàn cuôøi”, coøn ñoái vôùi ngöøoi Ñöùc ñaây laø chieán tranh “ngoài”) keùo daøi 8 thaùng (9-1939Æ4-1940), quaân ñoäi hai beân chæ ngoài trong chieán luõy nhìn sang nhau. Ñieàu ñoù chöùng toû giôùi caàm quyeàn Anh, Phaùp vaãn aûo töôûng ñeán söï thoûa hieäp vôùi Hitle. Trong thôøi gian naøy theo söï thaûo thuaän ñaõ kí vôùi Ñöùc, quaân ñoäi Lieân Xoâ tieán vaøo Ñoâng Balan thu hoài nhöõng vuøng laõnh thoå bò maát trong nhöõng naêm 1919-1920. Ngaøy 18-9, ba nöôùc Bantích laø Extoânia, Laùtvia, Lítva ñaõ ñeán kí nhöõng hieäp öôùc khoâng xaâm löôïc vôùi Lieân Xoâ. Thaùng 6-1940, chính phuû tö saûn ôû ba nöôùc naøy bò laät ñoå, chính phuû môùi leân xin saùp nhaäp vaøo Lieân Xoâ. Thaùng 8-1940, Lieân Xoâ chaáp nhaän ba nöôùc Bantích vaøo thaønh phaàn cuûa Lieân bang Xoâ vieát. Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
18. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 57 – Ngaøy 28-11-1939, chieán tranh Lieân Xoâ, Phaàn Lan buøng noå keát quaû ngaøy 12-3- 1940, hai beân kí hieäp öôùc Matxcôva, Phaàn lan phaûi nhöôøng vónh vieãn eo ñaát Careâri ñeå thaønh laäp nöôùc Coäng hoøa Xoâ Vieát Careâri cuûa mình, bieân giôùi Lieân Xoâ luøi xa theâm 150km nöõa. Thaùng 8-1940, Lieân Xoâ coøn thu hoài ñöôïc thu hoài hai vuøng laø Beùtxarabia vaø Bucoâvina ôû Rumani. Tính chung Lieân Xoâ ñaõ laäp theâm 5 nöôùc coäng hoøa Xoâ Vieát Lieân bang ñöa toång soá caùc nöôùc coäng hoøa cuûa Lieân Xoâ leân 16 nöôùc taêng theâm 23 trieäu daân, ñaåy luøi bieân giôùi phía Taây theâm töø 200 ñeán 300 km. b) Ñöùc ñaùnh chieám caùc nöôùc Baéc AÂu vaø Taây Aâu Sau khi thoân tính Ba lan Ñöùc phaùt trieån boä binh leân tôùi 136 sö ñoaøn, 10 sö ñoaøn xe taêng 4 vaïn chieác maùy bay, gaáp ñoâi thôøi kì tröôùc. Giôùi thoáng trò Anh, Phaùp, Mó vaãn khoâng thay ñoåi chính saùch muø quaùng choáng Lieân Xoâ, vaãn hy voïng Ñöùc seõ höông quaân ñoäi veà phía Ñoâng choáng nöôùc Nga. Trong khi ñoù , Ñöùc ñang chuaån bò keá hoaïch tæ mó ñeå ñaùnh caùc nöôùc Baéc, Taây AÂu. Ngaøy 9-4-1940, quaân Ñöùc traøn vaøo Ñan Maïch, chính phuû Ñan Maïch ñaàu haøng khoâng ñieàu kieän, cuøng ngaøy quaân Ñöùc ñoå boä leân Na uy. Ngaøy 10-5, Ñöùc traøn vaøo Bæ, HaøLan, Luùcxembua vaø Phaùp. Ngaøy 15-5, quaân ñoäi Haø Lan ñaàu haøng, chính phuû Haø Lan chaïy sang Luaân Ñoân. Ngaøy 27-5, Bæ ñaàu haøng voâ ñieàu kieän. Ngaøy 5-6, quaân Ñöùc tieán veà Pari, chính phuû Pari boû chaïy, cuøng ngaøy ñoù YÙ tuyeân chieán vôùi Anh vaø Phaùp taán coâng vaøo Ñoâng Nam nöôùc Phaùp laøm cho tình hình Phaùp theâm nghieâm troïng. Ngaøy 17-6, chính phuû Phaùp do Peâtanh caàm ñaàu xin ñaàu haøng Ñöùc – YÙ vôùi nhöõng ñieàu kieän nhuïc nhaõ trôû thaønh chính phuû buø nhìn, tay sai cho boïn phaùt xít chieám ñoùng. Neàn coäng hoøa Phaùp bò thuû tieâu thay baèng cheá ñoä ñoäc taøi quaân söï. Nhaân daân Phaùp döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng Coäng saûn ñöùng leân ñaáu tranh choáng boïn xaâm löôïc. Ngaøy 27-10-2940, Ñô Goân thaønh laäp chính phuû Phaùp töï do ôû haûi ngoaïi, döïa vaøo löïc löôïng Anh, Myõ ñeå giaûi phoùng ñaát nöôùc. c) Ñöùc taán coâng Anh Thaùng 7-1940, Hítle ñöa ra keá hoaïch “sö töû bieån” nhaèm hai muïc ñích doïa nöôùc Anh vaø che ñaäy vieäc bí maät taân coâng Lieân Xoâ, ñaùnh laïc höôùng dö luaän theá giôùi. Thaùng 8-1940, Ñöùc taán coâng Anh baèng khoâng quaân neùm haøng vaïn taán bom, taøn phaù döõ doäi thuû ñoâ Luaân Ñoân. Ñöùc coøn phong toûa chaët cheõ, ñaùnh ñaém nhieàu taøu chieán cuûa Anh. Anh caàu cöùu Mó, Mó lôïi duïng hoaïn hoaïn naïn cuûa Anh höùa seõ giuùp vuõ khí nhöng vôùi nhöõng ñieàu kieän naëng neà cuï theå laø: - Anh phaûi giao cho Mó nhöõng caên cöù quan troïng veà chieán löôïc ôû Ñaïi Taây Döông cuøng vôùi nhöõng phaùt minh khoa hoïc kó thuaät môùi nhaát cuûa Anh. Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
19. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 58 – - Ñoåi laïi Myõ giao cho Anh 1 trieäu khaåu suùng tröôøng vaø 50 chieác khu truïc haïm cuõ kó. Nhö vaäy, Mó luoân coi Anh laø ñòch thuû ÑQCN vaø coá laøm suy yeáu Anh ñeán möùc toái ña. Ñoù laø tính chaát cuûa söï hôïp taùc Anh –Myõ. d) Cuoäc xaâm löôïc cuûa phaùt xít ôû Bancaêng vaø Trung Caän Ñoâng Cuoái naêm 1940, caùc nöôùc Bancaêng ñaõ trôû thaønh chö haàu cuûa Ñöùc, quaân ñoäi Ñöùc chieám ñoùng taát caû caùc caêm cöù quan troïng laäp thaønh moät vaønh ñai bao vaây mieàn Taây Lieân Xoâ vaø bao vaây mieàn Ñoâng Baéc Hy Laïp vaø Nam Tö. Ngaøy 28-10-1940, YÙ baát ngôø taán coâng Hy Laïp vôùi löïc löôïng 20 vaïn quaân nhöng moät tuaàn leã sau, quaân Hy Laïp coù quaân Anh trôï löïc ñaùnh tan quaân YÙ, chieám luoân caû Anbani thuoäc YÙ. Quaân Anh ñoät ngoät chuyeån sang taán coâng Baéc Phi, ñaåy luøi quaân YÙ; ñeán ñaàu 1941, Anh ñaõ chieám ñöôïc caùc thuoäc ñòa cuûa YÙ ôû Ñoâng Phi. YÙ gaëp khoù khaên nhöng Ñöùc khoâng giuùp ñôõ maø muoán laøm cho YÙ suy yeáu ñi ñeå phaûi phuïc tuøng mình. Thaùng 4-1941, quaân Ñöùc chieám ñöôïc Nam Tö vaø Hy Laïp. Vieäc Ñöùc chieám baùn ñaûo Bancaêng laø moät bieän phaùp chieán löôïc quan troïng ñeå taán coâng Lieân Xoâ. Nhöng trong thöïc teá, Ñöùc phaûi ñoái maët vôùi phong traøo giaûi phoùng daân toäc ngaøy caøng lôùn maïnh ôû ñaây ñaëc bieät ôû Nam Tö vaø Hy Laïp bieán cuoäc chieám ñoùng Bancaêng cuûa Ñöùc thaønh cuoäc chieán tranh dai daúng ñaãm maùu. Vì theá Ñöùc khoâng lôïi duïng ñöôïc tieàm löïc cuûa caùc nöôùc naøy trong cuoäc chieán tranh choáng Lieân Xoâ. 2. Giai ñoaïn 2: Phe phaùt xít taán coâng Lieân Xoâ môû roäng chieán tranh xaâm löôïc ra toaøn theá giôùi a) Ñöùc taán coâng Lieân Xoâ Vaøo luùc 3giôø saùng ngaøy 22-6-1941, Ñöùc baát ngôø taán coâng treân toaøn bieân giôùi phía Taây cuûa Lieân Xoâ. Cuoäc chieán tranh xaâm löôïc Lieân Xoâ laø moät boä phaän quan troïng nhaát trong keá hoaïch chinh phuïc toaøn caàu cuûa phaùtxít Ñöùc. Sau khi chieám xong 11 nöôùc Chaâu AÂu, vôùi dieän tích 2 trieäu km2, daân soá 142 trieäu ngöôøi, löïc löôïng Ñöùc trôû neân huøng maïnh töï cho mình laø ñaïo quaân baùch chieán baùch thaéng. Hítle ñaõ huy ñoäng 190 sö ñoaøn vôùi 5,5 trieäu quaân. 3712 xe taêng, 47260 khaåu phaùo, 4950 maùy bay chia laøm ba ñaïo quaân do thoáng cheá Poânbôraosít chæ huy tieán ñaùnh theo ba höôùng: - Phía Baéc do Phoân Leùp chæ huy tieán töø Ñoâng Phoå qua vuøng Ban tích höôùng tôùi Leningraùt - Ñaïo trung taâm do Phoân Boác chæ huy töø Ñoâng Baéc Vaùcxava höôùng tôùi Minscô, Xmoâlenxcô vaø Maùtxcôva Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
20. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 59 – - Ñaïo phía Nam do Phoân Run Step chæ huy töø vuøng Liubôlin höôùng tôùi Kieùp tôùi Ñoân Baùt Chieán löôïc cuûa Ñöùc döïa treân yeáu toá baát ngô,ø döï kieán ñaùnh baïi nöôùc Nga baèng moät cuoäc chieán tranh chôùp nhoaùng trong voøng töø 1 thaùng röôõi ñeán 2 thaùng. Ñi ñoâi vôùi keá hoaïch quaân söï laø keá hoaïch cöôùp boùc taøi nguyeân vaø taøn saùt ngöôøi Nga moät caùch man rôï. c) Cuoäc chieán ñaáu quyeát lieät ñeå baûo veä Matxcôva vaø Xtalingraùt Trong nhöõng ñieàu kieän heát söùc khoù khaên, baát lôïi do yeáu toá baát ngôø vaø so saùnh löïc löôïng quaù baát ngôø gaây neân. Lieân Xoâ böôùc vaøo cuoäc chieán ñaáu vôùi quaân Ñöùc heát söùc khoù khaên quyeát lieät. Ñaûng vaø Nhaø nöôùc Lieân Xoâ keâu goïi “Toå quoác XHCN laâm nguy!”, “Taát caû cho tieàn tuyeán, taát caû ñeå chieán thaéng”. Trong keá hoaïch phoøng ngöï chieán löôïc ñaàu tieân nhaèm muïc ñích : - Kìm chaân quaân phaùt xít laâu treân caùc tuyeán phoøng ngöï ñeå tranh thuû thôøi gian ñöa caùc löïc löôïng töø phía sau tôùi vaø ñieàu ñoäng trieån khai löïc löôïng treân caùc höôùng quan troïng - Gaây cho ñòch nhöõng thieät haïi lôùn, moûi meät ñeå laøm thay ñoåi so saùnh löïc löôïng - Ñaûm baûo caùc bieän phaùp di chuyeån daân vaøo caùc muïc tieâu coâng nghieäp phía sau, tranh thuû thôøi gian chuyeån saûn xuaát coâng nghieäp sang phuïc vuï nhu caàu chieán tranh - Tích luyõ toái ña löïc löôïng ñeå chuyeån sang phaûn coâng ñaäp tan keá hoaïch chieán tranh xaâm löôïc cuûa Hitle Maëc duø toån thaát lôùn trong nhöõng traän môû ñöôøng maùu vöôït qua voøng vaây keû thuø nhöng Hoàng quaân ñaõ kìm ñöôïc böôùc tieán quaân cuûa keû thuø, laøm thaát baïi keá hoaïch chôùp nhoaùng cuûa ñòch, taïo ra ñöôïc thôøi gian ñeå toå chöùc löïc löôïng cuûng coá tuyeán phoøng ngöï theo chieàu saâu. Ñeán giöõa thaùng 7, maët traän bieân giôùi coi nhö keát thuùc, luïc quaân Ñöùc maát 40 vaïn ngöôøi, chieán löôïc chieán tranh bò thaát baïi, uy tín cuûa danh hieäu “baùch chieán baùch thaéng” bò suïp ñoå. Thaùng 10-1941, Boä chæ huy Ñöùc taäp trung moïi söùc löïc ñeå môû cuoäc taán coâng vaøo höôùng Maùtxcôva hy voïng chieám ñöôïc thuû ñoâ seõ coù aûnh höôûng quyeát ñònh ñeán keát cuïc cuûa chieán tranh. Hitle ñaõ huy ñoäng tôùi 80 sö ñoaøn, trong ñoù coù 23 sö ñoaøn xe taêng vaø cô giôùi, 1000 maùy bay vaøo traän. Hitle tin chaéc vaøo thaéng lôïi seõ chieám ñöôïc Matxcôva tröôùc muøa ñoâng, Hitle ñaõ chuaån bò saün moät ñoäi quaân ñaëc bieät ñeå phaù huûy ñieän Cremli. Trong thaùng 10-11, coù nôi quaân Ñöùc ñaõ tieán saùt Maùtxcôva, chæ coøn caùch 20 km. Ñaûng Coäng saûn Lieân Xoâ vaãn giöõ vöõng tay laùi, thaønh laäp Hoäi ñoàng quoác phoøng nhaø nöôùc do Xtalin ñöùng ñaàu, tröïc tieáp laõnh ñaïo vieäc baûo veä thuû ñoâ. Nhaân daân Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
21. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 60 – Maùtxcôva ñaõ bieán thuû ñoâ vaø caùc vuøng ven thaønh phaùo ñaøi baát khaû xaâm phaïm, laäp 12 sö ñoaøn vaø toå daân quaân xung kích ñaùnh xe taêng . Trong ñôït taán coâng aùc lieät thaùng 10, phaùt xít Ñöùc tieán ñöôïc töø 230-250 km, nhöng bò toån thaát naëng neà, keá hoaïch thoân tính nhanh Maùtxcôva bò ñoå vôõ, cuoái thaùng 10, cuoäc taán coâng ñaõ bò chaën ñöùng laïi. Ngaøy 6-12, Hoàng quaân Lieân Xoâ chuyeån sang phaûn coâng ôû Maùtxcôva. Sau 2 thaùng chieán ñaáu ñaåy luøi quaân ñoäi phaùt xít ra xa thuû ñoâ 400 km. Ñöùc thieät haïi nöûa trieäu quaân, 1300 xe taêng, 2500 ñaïi baùc Nhö vaäy laàn ñaàu tieân sau 6 thaùng chieán tranh hoàng quaân Lieân Xoâ ñaõ laøm cho quaân ñoäi phaùt xít bò toån thaát naëng neà, noäi boä haøng nguõ phaùt xít hoang mang tan raõ, caùc töôùng lónh cao caáp ñoå loãi cho nhau. Hitle caùch chöùc haøng loaït töôùng lónh. Chieán thaéng Matxcôva ñaõ cuõng coá loøng tin cuûa nhaân daân Lieân Xoâ vaø nhaân daân theá giôùi vaøo cuoäc chieán tranh choáng phaùt xít. Muøa heø 1942, lôïi duïng luùc chöa coù Maët traän thöù hai ôû Chaâu AÂu, Hítle moät laàn nöõa laïi doác toaøn löïc löôïng vaøo maët traän Xoâ – Ñöùc. Boä chæ huy Ñöùc quyeát ñònh chuyeån troïng taâm taán coâng xuoáng phía Nam chieám vuøng Voânga, Caùpcadô, sau ñoù ñaùnh chieám Matxcôva töø phía sau. Thaùng 7-1942, Hítle môû cuoäc taán coâng lôùn nhaèm chieám baèng ñöôïc Xtalingraùt. Thaùng 8-1942, quaân Ñöùc ñaõ tieán ñeán ñöôïc khu vöïc laân caän cuûa thaønh phoá. Töø 13-9, cuoäc chieán ñaáu aùc lieät dieãn ra ngay trong thaønh phoá. Moãi ngaøy ñeâm quaân ñoäi Lieân Xoâ phaûi ñaùnh lui töø 12 ñeán 15 cuoäc taán coâng aùc lieät cuûa keû thuø. Cuoái cuøng, quaân Ñöùc bò thieät haïi 60 vaïn ngöôøi, hôn 1000 xe taêng, 1400 maùy bay. Luùc naøy quaân ñoäi Ñöùc khoâng coøn löïc löôïng döï bò ñeå trieån khai theâm, bò laâm vaøo tình theá heát söùc nguy khoán. c) Chieán tranh Thaùi Bình Döông buøng noå Mó, Nhaät tham chieán Ngaøy 7-12-1941, Nhaät baát ngôø taán coâng vaøo taøu chieán vaø saân bay Mó ôû caûng Traân Chaâu, gaây cho quaân ñoäi Myõ toån thaát naëng neà chöa töøng coù trong lòch söû haûi quaân cuûa Myõ. Myõ bò thieät haïi 19 taøu chieán, 5 taøu chuû löïc bò ñaùnh chìm, 177 maùy bay, 3000 binh lính Myõ. Myõ coi ñaây laø moät söï kieän nhuïc nhaõ trong lòch söû quaân ñoäi Myõ. Ngaøy 10-12, Nhaät taán coâng vaø ñaùnh chìm hai taøu boïc saét cuûa Anh, töø ñoù haïm ñoäi Nhaät laøm chuû Thaùi Bình Döông. Ngaøy 8-12-1941, Myõ vaø Anh tuyeân chieán vaø Nhaät. Ngaøy 11-12, Myõ tuyeân chieán vôùi Ñöùc, YÙ. Giai ñoaïn thöù 1 cuûa cuoäc chieán tranh Chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông (cuoái 1941 Æ 5-1942), Nhaät Baûn ñaõ thaéng lôùn; Anh, Myõ bò ñaùnh baät ra khoûi Thaùi Bình Döông vaø maát heát thuoäc ñòa. Quaân Nhaät ñaõ cuûng coá ñöôïc traän ñòa cuûa mình ôû Ñoâng Nam AÙ vaø Nam Thaùi Bình Döông. Nhaät ñaõ chieám ñöôïc moät vuøng laõnh thoå roäng lôùn 3 trieäu 800 ngaøn km2 vôùi 150 trieäu daân. Sau ñoù caùc traän ñaùnh dieãn ra haïn cheá, yù ñoà cuûa caùc chính phuû Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
22. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 61 – Anh, Myõ laø neù traùnh chieán tranh lôùn vôùi Nhaät Baûn vaø chôø ñôïi moät cuoäc chieán tranh vôùi Lieân Xoâ. d) Chieán söï cuûa Baéc Phi Sau thaát baïi cuûa quaân Ñöùc ôû Matxcôva, maët traän Xoâ – Ñöùc thu huùt heát quaân Ñöùc. Maët traän Baéc Phi trôû neân thöù yeáu. Luùc ñoù, Myõ laïi coi vieäc chieám Baéc Phi laø muïc tieâu quan troïng tröôùc maét vì muoán chieám nguoàn daàu hoûa caän Ñoâng, haát caúng Anh, Phaùp ôû ñaây. Bieát yù ñoà ñoù ôû Myõ, chính phuû Anh voäi vaøng tieán quaân ñeán Baéc Phi tröôùc. Ngaøy 23-10-1942, Anh baát ngôø taán coâng En Alaben buoäc Ñöùc YÙ phaûi ruùt lui. Quaân Anh tieán ñöôïc 850 km trong 14 ngaøy. e) Maët traän ñoàng minh choáng phaùtxít ra ñôøi Chieán tranh Thaùi Bình Döông buøng noå, haàu heát caùc nöôùc treân theá giôùi ñaõ bò loâi cuoán vaøo cuoäc chieán. Yeâu caàu böùc thieát ñaët ra cuûa taát caû caùc löïc löôïng tieán boä, daân chuû vaø hoøa bình treân theá giôùi laø phaûi thaønh laäp moät lieân minh quoác teá. Hoäi nghò ba nöôùc Anh, Myõ, Lieân Xoâ hoïp ôû Matxcôva töø 29-9Æ1-10-1941 ñaõ kí vaên kieän quy ñònh söï giuùp ñôõ laãn nhau veà kinh teá trong nhöõng naêm saép tôùi giöõa Lieân Xoâ vaø Anh, Myõ. Ngaøy 1-1-1942, taïi Oasinhtôn, hoäi nghò 26 nöôùc ñaõ kí keát baûn “Tuyeân boá Lieân Hieäp Quoác” quy ñònh: - caùc chính phuû cam keát doác toaøn löïc vaøo cuoäc ñaáu tranh choáng phaùt xít - caùc chính phuû tham gia baûn tuyeân boá khoâng ñöôïc kí hieäp ñònh ñình chieán hay hoøa öôùc rieâng vôùi caùc nöôùc thuø ñòch - baát cöù nöôùc naøo ñoùng goùp vaøo cuoäc ñaáu tranh choáng phaùtxít ñeàu coù theå tham gia baûn tuyeân boá treân Baûn tuyeân boá chung naøy ñaùnh daáu söï hình thaønh Maët traän ñoàng minh choáng phaùt xít treân phaïm vi toaøn theá giôùi maø noøng coát laø Lieân Xoâ, Anh, Myõ. Söï toàn taïi cuûa maêt traän ñoàng minh coù yù nghóa tích cöïc to lôùn trong vieäc ñoaøn keát vaø hôïp ñoàng chieán ñaáu giöõa caùc löïc löôïng choáng phaùt xít treân toaøn theá giôùi ñeå giaønh thaéng lôïi. Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
23. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 62 – 3. Giai ñoaïn thöù 3: chieán thaéng Xtalingraùt vaø böôùc chuyeån bieán caên baûn trong tieán trình chieán tranh theá giôùi thöù hai a) Traän phaûn coâng Xtalingraùt Sau moät thôøi gian khaån tröông hoaøn thaønh vieäc chuaån bò, ngaøy 19-11-1942, quaân ñoäi Lieân Xoâ chuyeån sang taán coâng ôû Xtalingraùt. Sau ba ngaøy Hoàng quaân ñaõ choïc thuûng traän ñòa cuûa quaân ñòch, kheùp chaët voøng vaây löïc löôïng cô baûn cuûa quaân Ñöùc. Hítle voäi vaõ ñieàu quaân töø caùc nôi khaùc ñeán laäp ñaïo quaân môùi “Soâng Ñoâng” coù nhieäm vuï giaûi toûa cho ñaïo quaân Pao Luùt ñang bò bao vaây ôû ñaây. Cuoái thaùng 11Æ heát 12-1942, ôû maët traän Xtalingraùt ñaõ dieãn ra cuoäc ñoï söùc heát söùc khoác lieät: phía phaùtxít coá lieàu maïng ñeå giaûi vaây; phía Hoàng quaân quyeát taâm sieát chaët voøng vaây. Ñeán 2-2-1943, ñaïo quaân tinh nhueä cuûa Ñöùc goàm 330.000 bò tieâu dieät. Treân toaøn maët traän, quaân ñoäi Lieân Xoâ ñaõ tieâu dieät 32 sö ñoaøn cuûa Ñöùc gaàn 1,5 trieäu ngöôøi, 3.000 maùy bay Söï thaát baïi cuûa quaân ñoäi Ñöùc daãn ñeán nhöõng quaû tai haïi laøm rung chuyeån taän goác boä maùy chieán tranh cuûa Hitle. Chieán thaéng Xtalingraùt cuûa Hoàng quaân Lieân Xoâ ñaõ môû ñaàu böôùc ngoaët caên baûn cuûa cuoäc chieán tranh choáng phaùt xít. Töø ñoù quaân ñoäi phaùt xít khoâng theå naøo phuïc hoài nhö cuõ ñöôïc nöõa, buoäc phaûi chuyeån töø taán coâng sang phoøng ngöï. b) Hoaït ñoäng cuûa Anh, Myõ ôû Baéc Phi – CNPX YÙ suïp ñoå Lôïi duïng quaân Ñöùc bò sa laày ôû maët traän Xoâ – Ñöùc, ngaøy 8-11-1942, Lieân quaân Anh – Myõ ñoå boä leân Baéc Phi goàm ba ñaïo quaân do Axenhao chæ huy. Quaân Ñöùc ôû trong tình theá tuyeät voïng bò keïp giöõa hai goïng kìm. Phía Ñoâng quaân Anh töø Ai caäp ñaùnh sang, phía Taây Lieân quaân Anh, Myõ ñoå boä leân. Nhöng ñeán 20-3-1943, khi quaân Ñöùc thua ôû Xtalingraùt, quaân Anh, Myõ môùi môû laïi cuoäc taán coâng ôû Baéc Phi. Quaân Ñöùc bò doàn leân khu vöïc Ñoâng – Baéc Tuynidi vaø phaûi haï khí giôùi ñaàu haøng. Ngaøy 12-5-1943, chieán söï ôû Baéc Phi chaám döùt. Noäi boä khoái phaùt xít baét ñaàu khuûng hoaûng, chính quyeàn phaùt xít YÙ tan raõ. Muùtxolini bò baét giam, phaùi chuû hoøa laäp noäi caùc môùi. Ngaøy 3-9-1943, kí hieäp ñònh ñình chieán vôùi Ñoàng minh, phaùt xít YÙ suïp ñoå ñeo theâm gaùnh naëng môùi cho Hítle. c) Hoäi nghò caáp cao Teâheâran Thaùng 10-1943, Hoäi nghò caùc ngoaïi tröôûng Anh, Xoâ, Myõ hoïp ôû Maùtxcôva, hoâng qua nhieàu vaán ñeà quan troïng veà vieäc toå chöùc theá giôùi sau chieán tranh. Hoäi nghò 5 chuaån bò nhöõng ñieàu kieän cho cuoäc gaëp gôõ nhöõng ngöôøi ñöùng ñaàu ba nöôùc lôùn ôû Teâheâran. Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
24. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 63 – Hoäi nghò Teâheâran khai maïc ngaøy 23-11-1943, laø cuoäc gaëp gôõ ñaàu tieân giöõa Xtalin, Rudôven, Sôùcsin. Hoäi nghò ñaõ thoaû thuaän ñöôïc vaán ñeà Maët traän thöù hai ôû Chaâu AÂu, thoûa thuaän phaïm vi thôøi haïn cuûa caùc chieán dòch ñaùnh töø caùc phía : ñoâng – taây vaø nam laïi. Quaân ñoäi Anh, Myõ ñoå boä leân chaâu AÂu qua mieàn Baéc vaø Nam nöôùc Phaùp tröôùc ngaøy 1-5- 1941. Hoäi nghò coøn baøn ñeán vaán ñeà töông lai cuûa nöôùc Ñöùc. Anh ,Myõ ñoøi phaân chia nöôùc Ñöùc, Lieân Xoâ vaãn giöõ vöõng laäp tröôøng ñoøi toân troïng nhöõng nguyeän voïng chính ñaùng cuûa toaøn theå nhaân daân Ñöùc. Hoäi nghò thoâng qua baûn tuyeân boá veà Iran, xaùc nhaän chuû quyeàn vaø toaøn veïn laõnh thoå cuûa Iran. Thaûo luaän nhöõng vaán ñeà cuûa BaLan, xaùc nhaän bieân giôùi phía Taây vaø Ñoâng cuûa Ba Lan. Nhöõng quyeát ñònh cuûa Hoäi nghò Teâheâran coù yù nghóa raát lôùn. AÂm möu chia reõ lieân minh choáng phaùt xít vaø kyù hoaø öôùc rieâng leõ vôùi Myõ, Anh cuûa chuû nghóa phaùt xít ñaõ bò thaát baïi hoaøn toaøn. 4. Giai ñoaïn thöù 4 (24-12-1943Æ9-5-1945): Nhöõng thaéng lôïi quyeát ñònh cuûa phe ñoàng minh choáng phaùt xít –chuû nghóa phaùt xít Hitle bò tieâu dieät. a) Maët traän Xoâ-Ñöùc Böôùc sang naêm 1944, caùc löïc löôïng vuõ trang Xoâ vieát ñaõ vöôït quaân Ñöùc 1,3 laàn veà quaân soá, 1,7 laàn veà maùy bay vaø taêng theâm veà chaát löôïng vuõ khí, tinh thaàn chieán ñaáu. Boä toång tö leänh toái cao Lieân Xoâ trieån khai cuoäc taán coâng ñoàng loaït treân khaép caùc maët traän töø Leâningrat ñeán taän Cröm môû ñaàu ngaøy 29-12-1943. Treân maêt traän phía Baéc, Hoàng quaân giaûi phoùng caùc nöôùc Bantích, Hoàng quaân ñuoåi quaân Phaàn Lan rakhoûi bieân giôùi. Phaàn Lan phaûi kí Hieäp ñònh ñình chieán vôùi Lieân Xoâ ngaøy 19-9-1944. Treân maët traän Ucraina, naêm 1944 Hoàng quaân ñaõ môû 10 traän taán coâng tieâu dieät 66 sö ñoaøn ñòch vaø giaûi phoùng hoaøn toaøn Ucraina, tieán ñeán giaûi phoùng OÂñetcxa vaø Cröm. Sau khi giaûi phoùng xong hoaøn toaøn Toå quoác, quaân ñoäi Lieân Xoâ tieán vaøo giaûi phoùng Balan, Bungari, Rumani, Nam Tö, Anbani vaø moät phaàn laõnh thoå Tieäp Khaéc, Hungari, AÙo. b) Myõ, Anh môû maët traân thöù hai ôû Taây Aâu Khi chieán tranh böôùc vaøo giai ñoaïn cuoái cuøng, ngaøy 6-6-1944, Myõ Anh môùi voäi vaøng môû maët traän thöù hai, ñoå boä vaøo Baéc Phaùp. Maëc duø coù nhöõng ñieàu kieän thuaän lôïi nhöng quaân Mó, Anh tieán raát chaäm (moãi ngaøy 4 km). Khoâng quaân Anh, Myõ oanh taïc döõ Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
25. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 64 – doäi. Quaân Ñöùc baét ñaàu söû duïng caùc loaïi maùy bay U1, V2 oanh taïc vaøo laõnh thoå nöôùc Anh gaây cho Anh nhieàu thieät haïi. Phong traøo khôûi nghóa cuûa nhaân daân Phaùp do ÑCS laõnh ñaïo giaûi phoùng ñöôïc nhieàu vuøng roäng lôùn tröôùc khi quaân ñoàng minh vaøo. Chính phuû laâm thôøi cuûa nöôùc Coäng hoøa Phaùp do Ñô Goân ñöùng ñaàu ñöôïc thaønh laäp ôû Pari. Sau ñoù quaân Myõ, Anh tieáp tuïc giaûi phoùng nhieàu nöôùc Taây AÂu, nhö Bæ, Haø Lan, Lucxembua, YÙ vaø tieán vaøo mieàn Trung nöôùc Ñöùc gaëp Hoàng quaân Lieân Xoâ ôû beân bôø soâng Enbô. Vieäc quaân ñoäi Myõ môû Maët traän thöù hai ôû Taây AÂu tuy muoän maøng nhöng cuõng goùp phaàn thuùc ñaåy nhanh söï thaát baïi cuûa phaùt xít Ñöùc. Laàn ñaàu tieân keå töø ngaøy baét ñaàu cuoäc chieán tranh theá giôùi thöù hai, nöôùc Ñöùc môùi bò eùp ôû hai maët traän Ñoâng, Taây. c) Hoäi nghò Tam cöôøng Ianta vaø Poátxñam Hoäi nghò nhöõng ngöôøi ñöùng ñaàu Lieân Xoâ, Myõ, Anh hoïp taïi Ianta (Cröm) töø ngaøy 4Æ12-2-1945. Hoäi nghò ñaõ thoûa thuaän veà keá hoaïch quaân söï chung nhaèm ñaùnh baïi phaùt xít Ñöùc, tieâu dieät hoaøn toaøn phaùt xít Ñöùc; veà vieäc phaân chia khu vöïc chieám ñoùng cuûa quaân ñoäi Ñoàng minh ôû Ñöùc; veà nhöõng nguyeân taéc buoäc Ñöùc phaûi boài thöôøng chieán tranh. Hoäi nghò quyeát ñònh thaønh laäp moät toå chöùc quoác teá (Lieân Hôïp Quoác) ñeå duy trì hoøa bình vaø an ninh theá giôùi. Hoäi nghò thoûa thuaän Lieân Xoâ seõ tham gia chieán tranh choáng Nhaät vôùi ñieàu kieän giöõ nguyeân traïng nöôùc Coäng hoøa nhaân daân Moâng Coå vaø khoâi phuïc nhöõng quyeàn lôïi cuûa Nga bò maát trong chieán tranh Nga – Nhaät (1904). Sau khi phaùt xít Ñöùc ñaàu haøng khoâng ñieàu kieän Hoäi nghò nhöõng ngöôøi ñöùng ñaàu ba nöôùc lôùn (Anh – Myõ – Xoâ) hoïp ôû Poátxñam (Ñöùc) töø ngaøy 17-7Æ2-8-1945, Hoäi nghò quyeát ñònh thaønh laäp hoäi ñoàng ngoaïi tröôûng (goàm ñaïi bieåu cuûa Lieân Xoâ – Anh – Phaùp – Mó – Trung Quoác) ñeå chuaån bò nhöõng hoøa öôùc vôùi Ñöùc vaø caùc nöôùc baïi traän. Hoäi nghò quy ñònh caùc chính saùch chung cho caùc nöôùc Ñoàng minh thöïc hieän trong khu vöïc chieám ñoùng nhaèm tieâu dieät taän goác CNPX, bieán nöôùc Ñöùc thaønh moät nöôùc hoøa bình, daân chuû, thoáng nhaát. Hoäi nghò laäp ra moät “hoäi ñoàng giaùm saùt” ñeå giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà chung cho toaøn nöôùc Ñöùc. Hoäi nghò baét Ñöùc phaûi boài thöôøng chieán tranh, ñeàn buø thieät haïi cho caùc nöôùc bò Ñöùc xaâm löôïc. d) Traän coâng phaù Beùclin Ngaøy 16-4-1945, Lieân Xoâ môû traän taán coâng vaøo Beùclin saøo huyeät cuoái cuøng cuûa phaùt xít Hítle. Sau 30 phuùt cho phaùo baén cöïc maïnh vaø maùy bay oanh taïc döõ doäi vaøo traän ñòa phoøng ngöï cuûa quaân Ñöùc ñaåy quaân Ñöùc luøi veà coá thuû caùc ñieåm cao Deâeâloáp, laø böôùc töôøng thaønh aùn ngöõ con ñöôøng tieán vaøo Beùclin. Traän chieán ñaáu ôû ñaây dieãn ra heát söùc gay go quyeát lieät. Saùng 18-4, Hoàng quaân môùi chieám ñöôïc vò trí quan troïng naøy. Ngaøy 21-4, Hoàng quaân ñaõ tieáp caän ñeán trung taâm Beùclin. Cuoäc khaùng cöï cuûa quaân phaùt xít dieãn ra ngoan coá khoác lieät. Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
26. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 65 – Töø ngaøy 21-4Æ2-5-1945, Hoàng quaân phaûi baén vaøo Beùclin 1.800.000 phaùt ñaïi baùc, heä thoáng phoøng ngöï Beùclin tan thaønh buïi khoùi. Chieàu 30-4-1945, quaân ñoäi Lieân Xoâ ñaõ chieám ñöôïc toøa nhaø Quoác hoäi Ñöùc Hitle töï saùt. 2-5 Hoàng quaân chieám toaøn boä Beùclin. Trong traän chieán naøy, quaân ñoäi Xoâ vieát gaùnh thieät haïi naëng neà 300.000 chieán só Xoâ vieát ñaõ bò hi sinh, tieâu dieät ñöôïc 1 trieäu quaân Ñöùc. Traän ñaùnh ñi vaøo lòch söû nhö moät chieán coâng oanh lieät nhaát, tieâu bieåu veà ngheä thuaät quaân söï vaø tinh thaàn chieán ñaáu anh duõng cuûa quaân ñoäi Xoâ vieát trong cuoäc chieán tranh choáng phaùt xít giaûi phoùng nhaân loaïi. Ngaøy 9-5-1945 leã kí keát ñaàu haøng khoâng ñieàu kieän cuûa phaùt xít Ñöùc ñöôïc tieán haønh troïng theå ôû Beùclin, Thoáng cheá toång tö leänh Ñöùc laø Caâyten ñaõ kí vaøo vaên baûn ñaàu haøng khoâng ñieàu kieän tröôùc ñaïi dieän Boä toång töï leänh caùc löïc löôïng vuõ tranh Lieân Xoâ vaø Boä toång chæ huy quaân Ñoàng minh. 5. Giai ñoaïn 5: Nhaät ñaàu haøng chieán tranh theá giôùi thöù hai thoáng nhaát (9-5-1945Æ14-8-1945) a) Cuoäc phaûn coâng quaân Myõ, Anh ôû maët traän Chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông Trong naêm 1943, quaân Myõ laàn löôït ñaùnh chieám laïi caùc ñaûo vaø daønh laïi Philipin töø quaân Nhaät. Rieâng cuoäc chieán ñaáu Philipin keùo daøi 4-1945, Myõ môùi thu ñöôïc thaéng lôïi dieät 20 vaïn quaân Nhaät. Taïi Ñoâng Nam AÙ ñaàu 1943, quaân Ñoàng minh phoái hôïp taán coâng vaøo Mieán Ñieän. Ñeán ngaøy 2-5-1945, giaûi phoùng thuû ñoâ Rangun. Ba thaùng sau giaûi phoùng Mieán Ñieän vaø dieät ñöôïc 20 vaïn quaân Nhaät. Nhöõng traän ñaùnh cuoái cuøng cuûa Myõ ôû Thaùi Bình Döông laø ñaùnh chieám ñaûo OÂkinaoa (25-3-1945) naèm ôû cöûa ngoõ ñi vaøo Nhaät Baûn caùch Nhaät 600 km, ñöôc xaây döïng raát kieân coá, ôû ñaây quaân Nhaät coù 8 vaïn ngöôøi choáng cöï kòch lieät. Myõ phaûi huy ñoäng ñeán 45 vaïn ngöôøi,1.727 maùy bay qua ba thaùng chieán ñaáu 21-6-1945 Myõ môùi chieám ñöôïc ñaûo naøy nhöng bò toån thaát naëng neà maát hôn 1.000 chieác maùy bay. Ngoaøi ra muøa thu 1944, Myõ ñaõ neùm bom aùc lieät ôû 70 thaønh phoá cuûa Nhaät taøn phaù thuû ñoâ Toâkioâ (rieâng cuoäc neùm bom Napan gieát cheát haøng vaïn ngöôøi). Ngaøy 6-8-1945, tröôùc khi Lieân Xoâ tieán quaân ñaùnh Nhaät, Myõ thaû bom nguyeân töû xuoáng Hirosima, vaø ngaøy 9-8 thaû xuoáng Nagadaki huûy dieät hai thaønh phoá naøy. Laøm cheát haøng chuïc vaïn daân thöôøng . b) Lieân Xoâ tham chieán – Nhaät Baûn ñaàu haøng khoâng ñieàu kieän Ngaøy 8-8-1945, Lieân Xoâ tuyeân chieán vôùi Nhaät. Ngaøy 9-8-1945, löïc löôïng Hoàng quaân Lieân Xoâ goàm 1,5 trieäu quaân, 5.500 xe taêng, 3.900 maùy bay, 2.600 phaùo môû cuoäc Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
27. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 66 – taán coâng vaøo ñaïo quaân Quan Ñoâng cuûa Nhaät Baûn goàm 70 vaïn chuû löïc vaø 30 vaïn quaân nguïy Maõn Chaâu, ñoùng traïi daøi 45.000 km töø Baéc Trieàu Tieân ñeán quaàn ñaûo Curin. Ngaøy 14-8-1945, Nhaät tuyeân boá ñaàu haøng khoâng ñieàu kieän caùc nöôùc Ñoàng minh, tuy vaäy boä tö leänh ñaïo quaân Quan Ñoâng vaãn tieáp tuïc choáng cöï vôùi Lieân Xoâ. Ñeán ngaøy 19-8, vieân tö leänh ñaïo quaân Quan Ñoâng môùi chaäp nhaän ñaàu haøng. Keát quaû, Hoàng quaân Lieân Xoâ tieâu dieät 8 vaïn, baét 60 vaïn tuø binh vaø148 töôùng lónh khaùc . Nhö vaäy, quaân phieät Nhaät Baûn bò ñaùnh baïi laø keát quaû cuûa cuoäc chieán ñaáu nhieàu naêm cuûa caùc nöôùc Ñoàng minh vaø nhaân daân caùc nöôùc bò Nhaät chieám ñoùng . Nhaät baûn phaûi ñaàu haøng khoâng ñieàu kieän ngaøy 14-8-1945, laø do nhöõng nhaân toá sau : - Söï suïp ñoå cuûa phaùt xít Ñöùc -YÙ ôû chaâu AÂu ñaõ ñaët Nhaät vaøo theá tuyeät voïng, maát choã döïa. - Söï thaát baïi treân caùc ñaûo Thaùi Bình Döông vaø Ñoâng Nam AÙ, Mó oanh taïc baèng khoâng quaân daøi ngaøy, Mó neùm hai quaû bom nguyeân töû huyû dieät xuoáng hai thaønh phoá lôùn cuûa Nhaät ñaõ gaây cho Nhaät toån thaát naëng neà, taâm lyù hoaûng sôï vaø laøm suy suïp tinh thaàn cuûa giôùi caàm quyeàn Nhaät Baûn. - Lieân Xoâ tham chieán ôû Vieãn Ñoâng ñaõ ñaët Nhaät vaøo theá tuyeät voïng hoaøn toaøn, khoâng traùnh khoûi thaát baïi. - ÔÛ Trung Quoác vaø caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ Nhaät phaûi ñöông ñaàu vôùi phong traøo choáng Nhaät ngaøy caøng daâng cao. - Söùc eùp cuûa cuûa nhaân daân Nhaät vaø phaùi chuû haøng trong noäi boä giôùi caàm quyeàn cuûa Nhaät Baûn. c) Keát cuïc cuûa Chieán tranh theá giôùi thöù hai Chieán tranh theá giôùi thöù hai laø cuoäc chieán tranh lôùn nhaát, khoác lieät nhaát, taøn phaù naëng neà nhaát trong lòch söû loaøi ngöôøi (baèng taát caû caùc cuoäc chieán tranh trong 1000 naêm tröôùc ñoù coäng laïi). Phaùt xít Ñöùc –YÙ – Nhaät laø toäi phaïm tröïc tieáp gaây neân cuoäc chieán tang thöông naøy, nhöng chính caùc ñeá quoác Anh –Phaùp- Myõ ñaõ dung döôõng thoûa hieäp giaùn tieáp gaây ra chieán tranh. Chieán tranh keát thuùc vôùi söï suïp ñoå hoaøn toaøn cuûa chuû nhóa phaùt xít, nhöõng keû ñaõ gaây ra chieán tranh. Thaéng lôïi cuûa cuoäc chieán tranh choáng phaùt xít coù yù nghóa lòch söû troïng ñaïi, laøm thay ñoåi caên baûn tình hình theá giôùi. Chieán tranh theá giôùi thöù II laø cuoäc ñuïng ñaàu vaø söï thöû thaùch quyeát lieät toaøn dieän giöõa hai theá löïc tieán boä vaø phaûn ñoäng treân phaïm vi toaøn theá giôùi, noù môû ra moät thôøi kì môùi cuûa lòch söû theá giôùi hieän ñaïi. Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
28. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 67 – BAÛNG SO SAÙNH HAI CUOÄC CHIEÁN TRANH THEÁ GIÔÙI Chieán tranh theá giôùi thöù Chieán tranh theá giôùi thöù nhaát hai - Nhöõng nöôùc tuyeân boá tình traïng chieán tranh 36 76 - Soá ngöôøi bò ñoäng vieân vaøo quaân ñoäi (trieäu ngöôøi) 74 110 - Soá ngöôøi cheát (trieäu 13,6 60 ngöôøi) - Soá ngöôøi bò thöông vaø taøn 20 90 taät (trieäu ngöôøi) 388 4000 - Thieât haïi veà vaät chaát (tæ 208 1384 ñoâla) trong ñoù coù chi phí quaân söï tröïc tieáp Soá ngöôøi cheát ôû 10 nöôùc tham chuû yeáu trong chieán tranh theá giôùi thöù II caû thöôøng daân) Nöôùc Toång soá ngöôøi cheát Tæ leä % so vôùi daân soá naêm 1939 Lieân Xoâ 27.000.000 16,2 Trung Hoa 13.500.000 2,2 Ñöùc 5.600.000 7 Ba Lan 5.000.000 14 Nhaät Baûn 2.200.000 3 Nam Tö 1.500.000 10 Phaùp 630.000 1,5 YÙ 480.000 1,2 Anh 382.000 1 Mó 300.000 0,3 Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
29. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 68 – SÔ KEÁT LÒCH SÖÛ HIEÄN ÑAÏI TÖØ 1917 ÑEÁN 1945 1. Noäi dung chuû yeáu cuûa lòch söû theá giôùi hieän ñaïi töø 1917 ñeán 1945 Laø cuoäc ñaáu tranh quyeát lieät phöùc taïp giöõa Lieân Xoâ XHCN, caùc daân toäc bò aùp böùc, giai caáp coâng nhaân vaø nhaân daân lao ñoäng ôû caùc nöôùc vôùi moät beân laø chuû nghóa ñeá quoác quoác teá vaø caùc theá löïc phaûn ñoäng khaùc nhaèm giaønh boán muïc tieâu lôùn laø: Hoaø bình, ñoäc laäp, daân toäc, daân chuû vaø tieán boä xaõ hoäi . 2. Nhöõng vaán ñeà chính cuûa lòch söû theá giôùi hieän ñaïi thôøi kì 1917-1945 a) Chuû nghóa xaõ hoäi ñöôïc xaùc laäp ñaàu tieân ôû moät nöôùc,naèm giöõa voøng vaây cuûa chuû nghóa tö baûn Cuoäc caùch maïng thaùng Möôøi Nga naêm 1917, ñaõ ñaùnh ñoå CNÑQ Nga, ñöa nöôùc Nga leân con ñöôøng XHCN, ñaùnh baïi noåi loaïn vaø can thieäp vuõ trang cuûa 14 nöôùc ñeá quoác (1918 -1920) baûo veä ñöôïc thaønh quaû cuûa caùch maïng. Lieân Xoâ thöïc hieän coâng cuoäc xaây döïng cheá ñoä môùi (1921-1941) böôùc ñaàu taïo ra ñöïoc neàn moùng cuûa CNXH, ñaùnh baïi chuû nghóa phaùt xít (1941-1945) baûo veä ñöôïc ñaát nöôùc vaø ñoùng goùp to lôùn vaøo söï nghieäp giaûi phoùng nhaân loaïi khoûi thaûm hoïa dieät vong cuûa chuû nghóa phaùt xít. Nhöõng thaønh töïu maø Lieân xoâ ñaõ ñaït ñöôïc trong hôn 20 naêm xaây döïng vaø phaùt trieån ñaõ chöùng minh cho tính öu vieät cuûa chuû nghóa xaõ hoäi. Söï toàn taïi ñöùng vöõng vaø phaùt trieån cuûa Lieân bang Coäng hoaø XHCN Xoâ vieát laø neùt noãi baät trong thôøi kyø lòch söû naøy, taùc ñoäng saâu saéc ñeán tieán trình cuûa lòch söû theá giôùi. b) Söï chuyeån bieán cuûa caùch maïng theá giôùi sau Caùch maïng thaùng Möôøi Nga Caùch maïng thaùng Möôøi taïo ra böôùc chuyeån bieán môùi veà noäi dung, ñuôøng loái vaø phöông phaùp cho caùch maïng theá giôùi. Caùch maïng theá giôùi töø sau caùch maïng thaùng Möôøi ñaõ traûi qua thôøi kì taäp döôït, chuaån bò cô sôû cho thaéng lôïi cuûa caùch maïng theá giôùi nhöõng naêm sau chieán tranh theá giôùi thöù hai. 3. Chuû nghóa tö baûn khoâng coøn laø heä thoáng duy nhaát treân theá giôùi Sau chieán tranh theá giôùi thöù I vaø thaéng lôïi cuûa caùch maïng thaùng Möôøi Nga, maâu thuaãn giöõa caùc nöôùc ñeá quoác ngaøy caøng traàm troïng hôn, daãn ñeán chieán tranh theá giôùi thöù II gaây neân nhöõng toån thaát khuûng khieáp nhaát veà ngöôøi vaø cuûa trong lòch söû nhaân loaïi . Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
30. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 69 – TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1. Giaùo trình lòch söû theá giôùi hieän ñaïi (1917 – 1945), Ñaïi hoïc Toång hôïp, NXB ÑH vaø TH chuyeân nghieäp, H. 1984 2. Giaùo trình lòch söû theá giôùi hieän ñaïi (1917 – 1945), Ñaïi hoïc Toång hôïp, NXB Giaùo duïc, 2001 3. Giaùo trình lòch söû theá giôùi hieän ñaïi (1917 – 1945), Q1, Q2, Ñaïi hoïc Sö Phaïm, 1995 4. Nguyeãn Xuaân Truùc (chuû bieân), Caùch maïng thaùng Möôøi Nga, NXB Giaùo duïc, 1987 5. Leânin, Luaän cöông thaùng Tö : Sô thaûo ñeà cöông veà caùc vaán ñeà (Toaøn taäp, T41, Tieáng Vieät, M1981) 6. Nguyeãn Huy Quyù, Lòch söû chieán tranh theá giôùi thöù hai, NXB ÑH vaø TH chuyeân nghieäp, Haø Noäi, 1985 7. Leâ Vaên Quang, Quan heä quoác teá töø 1917 ñeán 1945, Tröôøng ÑH KHXH&NV, 2001 8. Taïp chí sinh hoaït lí luaän, 1997 9. Taïp chí Nghieân cöùu Chaâu AÂu, 2001 Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû