Giáo trình Lịch sử Thế giới trung đại (Phần 2) - Nguyễn Gia Phu

Nội dung text: Giáo trình Lịch sử Thế giới trung đại (Phần 2) - Nguyễn Gia Phu

1. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 38 - Baøi VIII. CAÙCH MAÏNG NEÂÑEÙCLAN I. Tình hình Neâñeùclan tröôùc caùch maïng : 1. Vaøi neùt veà lòch söû : Neâñeùclan nghóa laø xöù thaáp. Phaïm vi ñòa lyù cuûa Neâñeùclan goàm caùc nöôùc Haø Lan, Bæ, Luyxaêmbua vaø moät soá vuøng ôû Ñoâng baéc nöôùc Phaùp. Thôøi coå ñaïi Neâñeùclan laø moät tænh cuûa ñeá quoác La Maõ. Ñaàu thôøi trung ñaïi, Neâñeùclan naèm trong baûn ñoà cuûa vöông quoác Phraêng. Ñeán ñaàu theá kyû XVI, do quan heä keá thöøa Neâñeùclan vaø Taây Ban Nha trôû thaønh moät vöông quoác thuoäc quyeàn thoáng trò cuûa Saùclô I, chaùu noäi cuûa Hoaøng ñeá Ñöùc vaø ñoàng thôøi laø chaùu ngoaïi cuûa vua Taây Ban Nha. Naêm 1519, Saùclô I trôû thaønh hoaøng ñeá Ñöùc hieäu laø Saùclô V. Phaïm vi thoáng trò cuûa Saùclô V bao goàm Ñöùc, Tieäp Khaéc, Hungari, Taây Ban Nha, Neâñeùclan Naêm 1556, Saùclô V thoaùi vò, ñeá quoác Saùclô V chia thaønh hai nöôùc: Ngoâi hoaøng ñeá ñöôïc truyeàn cho em cuûa Saùclô V laø Pheùcñinaêng, coøn ngoâi vua Taây Ban Nha thì truyeàn cho con laø Philíp II (1556-1598). Neâñeùclan vaãn laø moät boä phaän cuûa vöông quoác Taây Ban Nha. 2. Tình hình kinh teá xaõ hoäi: a. Kinh teá : Ñeán theá kyû XVI Neâñeùclan laø moät nöôùc coù neàn coâng thöông nghieäp phaùt trieån sôùm ôû Taây Aâu. Do vaäy, Neâñeùclan laø moät nöôùc coù nhieàu thaønh phoá, trong ñoù noåi tieáng nhaát laø Anveùcpen. Trong noâng nhieäp, moät soá laõnh chuùa phong kieán ñaõ kinh doanh ruoäng ñaát theo kieåu tö baûn chuû nghóa. Moät soá thò daân giaøu coù thì mua ruoäng ñaát cuûa quyù toäc roài thueâ ngöôøi laøm gioáng nhö caùc chuû trang traïi. Nhö vaäy, ñeán theá kyû XVI, quan heä tö baûn chuû nghóa ñaõ thaâm nhaäp vaøo caùc lónh vöïc kinh teá. b. Xaõ hoäi: Cuøng vôùi söï phaùt trieån veà kinh teá, cô caáu giai caáp trong xaõ hoäi cuõng thay ñoåi: - Giai caáp quyù toäc phong kieán phaân hoaù, moät boä phaän thay ñoåi phöông thöùc kinh doanh do ñoù bieán thaønh taàng lôùp quyù toäc môùi. - Giai caáp tö saûn ñang hình thaønh bao goàm caùc thöông nhaân lôùn vaø caùc oâng chuû coâng tröôøng thuû coâng. - Taàng lôùp bình daân thaønh thò bao goàm thôï thuû coâng ngheøo, noâng daân khuaân vaùc - Giai caáp noâng daân cuõng coù söï phaân hoùa. Ñeán theá kyû XVI noùi chung cheá ñoä noâng noâ ñaõ tan raõ, moät boä phaän noâng daân trôû thaønh phuù noâng, traùi laïi moät soá khaùc Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
2. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 39 - bò phaù saûn bieán thaønh coá noâng, coâng nhaân coâng tröôøng thuû coâng hoaëc nhöõng keû lang thang. c. Veà toân giaùo : - Taàng lôùp quyù toäc cuõ vaãn theo ñaïo Thieân chuùa. - Taàng lôùp quyù toäc môùi thöôøng theo Taân giaùo Luthô. - Giai caáp tö saûn vaø phuù noâng theo Taân Giaùo Canvanh. - Bình daân thaønh thò, noâng daân thì theo Taân Giaùo Canvanh hoaëc theo phaùi Röûa toäi laïi (1). 3. Chính saùch thoáng trò cuûa Taây Ban Nha ñoái vôùi Neâñeùclan: - Veà chính trò: Ñeå thoáng trò Neâñeùclan, hoaøng ñeá Ñöùc vaø töø naêm 1556 veà sau laø vua Taây Ban Nha cöû moät vieân Toaøn quyeàn ñoùng ôû Bryuxen, ñoàng thôøi cöû moät Hoàng y giaùo chuû laøm phuï chính. Thôøi Philíp II, Taây Ban Nha coøn cho quaân sang chieám ñoùng Neâñeùclan. - Veà toân giaùo : Saùclô V thi haønh chính saùch ñaøn aùp khoác lieät caùc loaïi Taân giaùo. Ñaëc bieät naêm 1550, Saùclô V ban boá saéc leänh quy ñònh khoâng nhöõng tín ñoà Taân giaùo bò xöû töû maø nhuõng ngöôøi giuùp ñôõ, che giaáu thaäm chí noùi chuyeän thaân maät vôùi tín ñoà Taân giaùo cuõng bò tòch thu taøi saûn. - Veà kinh teá : Saùclô V vaø Philíp II ñaõ ñaët ra ôû Neâñeùclan moät cheá ñoä thueá khoaù heát söùc naëng neà, ñoàng thôøi coøn caám caùc thuyeàn buoân cuûa Neâñeùclan khoâng ñöôïc buoân baùn vôùi caùc thuoäc ñòa cuûa Taây Ban Nha ôû chaâu Myõ. Nhö vaäy, döôùi söï thoáng trò cuûa phong kieán Taây Ban Nha, nhaân daân Neâñeùclan bò maát töï do veà chính trò, bò ñaøn aùp veà toân giaùo vaø bò phaù hoaïi veà kinh teá. Do vaäy, ñaïi ña soá quaàn chuùng nhaân daân bò phaù saûn. Toùm laïi, tröôùc caùch maïng, trong xaõ hoäi Neâñeùclan coù 2 maâu thuaãn chuû yeáu: - Maâu thuaãn giöõa nhaân daân Neâñeùclan vôùi phong kieán Taây Ban Nha. - Maâu thuaãn giöõa quan heä tö baûn chuû nghóa môùi ra ñôøi vôùi cheá ñoä phong kieán. Maâu thuaãn thöù nhaát chính laø nguyeân nhaân tröïc tieáp thuùc ñaåy cuoäc ñaáu tranh sôùm buøng noå, coøn maâu thuaãn thöù 2 laø yeáu toá quyeát ñònh tính chaát cuûa cuoäc caùch maïng Neâñeùclan. 1 )Phaùi röûa toäi laïi chuû tröông ngoaøi laàn röûa toäi luùc môùi ra ñôøi, ngöôøi lôùn phaûi röûa toäi moät laàn nöõa, coøn vieäc thôø aûnh töôïng vaø caùc nghi thöùc khaùc ñeàu bò baõi boû. Lyù töôûng cuûa hoï laø “Thieân quoác nghìn naêm” töùc laø moät xaõ hoäi khaùc haún vôùi xaõ hoäi ñaày aùp böùc boùc loät ñöông thôøi Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
3. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 40 - II. Dieãn bieán cuoäc caùch maïng: 1. Hoaït ñoäng hôïp phaùp cuûa moät soá quyù toäc: Do chính saùch thoáng trò cuûa Taây Ban Nha, trong giai caáp quyù toäc cuõng coù moät boä phaän khoâng ñoàng tình neân hoï laø nhöõng keû ñaàu tieân leân tieáng yeâu caàu phaûi söûa ñoåi nhöõng chính saùch aáy. - Naêm 1563, ba nhaø ñaïi quyù toäc laø hoaøng thaân Vinhem Oraêng, Baù töôùc Eùcmoâng vaø Ñoâ ñoác Hooùcnô tröôùc Hoäi ñoàng nhaø nöôùc ñaõ yeâu caàu Taây Ban Nha ruùt quaân ñoäi, trieäu hoài Hoàng y giaùo chuû Gravenla, thuû tieâu caùc leänh tröøng trò Taân giaùo, nhöng chính quyeàn Taây Ban Nha khoâng ñaùp öùng ñaày ñuû. - Naêm 1565, Baù töôùc Eùcmoâng sang Taây Ban Nha trieàu kieán Philíp II ñeå trình baøy caùc ñieàu thænh nguyeän nhöng vaãn khoâng coù keát quaû. - Naêm 1566, moät ñoaøn ñaïi bieåu cuûa Hoäi hoøa giaûi (moät toå chöùc cuûa thanh nieân quùy toäc) ñeán gaëp Toaøn quyeàn cuûa Taây Ban Nha ôû Neâñeùclan. Hoï aên maëc raùch röôùi ñeå töôïng tröng cho söï ngheøo khoå cuûa ñaát nöôùc. Nhöõng yeâu caàu cuûa hoï vaãn khoâng ñöôïc giaûi quyeát, hôn nöõa, moät vieân quan ôû ñoù ñaõ goïi hoï laø “ boïn aên maøy”. Vì vaäy, veà sau, chöõ “aên maøy” ñöôïc söû duïng voùi yù nghóa laø “ caùch maïng”. 2. Caùch maïng buøng noå vaø chính saùch khuûng boá cuûa Taây Ban Nha : a. Söï noåi daäy cuûa quaàn chuùng ( 1566-1567 ): Nhaän thaáy söï ñaáu tranh hôïp phaùp cuûa moät soá quyù toäc khoâng ñem laïi keát quûa, ngaøy 11-8-1566, nhaân daân nhieàu nôi ôû mieàn Nam noåi daäy khôûi nghóa maø muïc tieâu ñaáu tranh ñaàu tieân cuûa hoï laø Giaùo hoäi Thieân Chuùa. Hoï mang theo gaäy saét, buùa , thang, daây thöøng xoâng vaøo caùc nhaø thôø ñaäp, phaù töôïng thaùnh, ñoà thôø vaø hoâ to: “ Aên maøy muoân naêm!”. b. Chính saùch khuûng boá vaø vô veùt cuûa chính quyeàn Taây Ban Nha: - Thaùng 8-1567, Philip II cöû Coâng töôùc Anba ñem 18.000 quaân sang Neâñeùclan. Anba laäp töùc thi haønh chính saùch khuûng boá heát söùc taøn baïo. Khaép Neâñeùclan ñaâu ñaâu cuõng ñaày raãy maùy cheùm vaø giaù treo coå. Chæ trong voøng 2 naêm (1567-1569) ñaõ coù tôùi 8.000 ngöôøi trong ñoù coù caû Baù töôùc Eùcmoâng vaø Ñoâ ñoác Hooùcnô bò xöû töû. - Song song vôùi chính saùch khuûng boá, Anba coøn tòch thu taøi saûn nhöõng ngöôøi bò gieát, ñaët ra cheá ñoä thueá môùi raát naëng neà Muïc ñích cuûa chính saùch vô veùt naøy khoâng chæ nhaèm laøm giaøu cho quoác khoá Taây Ban Nha maø coøn laøm cho nhaân daân Neâñeùclan kieät queä do ñoù phaûi khuaát phuïc. c. Hoaït ñoäng quaân söï cuûa Vinhem Oraêng vaø söï thaønh laäp caùc ñoäi du kích: - Khi Anba keùo quaân sang Neâñeùclan, Vinhem Oraêng ñaõ chaïy sang sang Ñöùc. Nhôø söï giuùp ñôõ cuûa phaùi Taân giaùo ôû Ñöùc vaø Phaùp, Vinhem Oraêng chieâu moä ñöôïc moät ñoäi quaân ñaùnh thueâ goàm 30.000 ngöôøi. Naêm 1568, oâng ñöa quaân ñaùnh thueâ veà Neâñeùclan taán coâng Taây Ban Nha nhöng bò thaát baïi. Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
4. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 41 - - Trong khi ñoù, moät boä phaän trong giai caáp tö saûn, coâng nhaân, thôï thuû coâng, noâng daân ôû mieàn Nam troán vaøo röøng nuùi laäp thaønh nhöõng ñoäi du kích laáy teân laø “Ñoäi aên maøy treân röøng”. Cuõng thôøi gian aáy, thuûy thuû, ngö daân, coâng nhaân beán caûng ôû mieàn Baéc cuõng thaønh laäp nhöõng ñoäi du kích goïi laø “Ñoäi aên maøy treân bieån”. Chính phong traøo chieán tranh du kích cuûa nhaân daân laø söï chuaån bò cho cao traøo caùch maïng saép dieãn ra. 3. Phong traøo khôûi nghóa giaønh chính quyeàn ôû caùc thaønh phoá (1572-1578): a. Phong traøo khôûi nghóa ôû mieàn Baéc: Ngaøy 1-4-1572, moät ñoäi du kích treân bieån ñaõ chieám ñöôïc moät thaønh phoá nhoû treân!ñaûo thuoäc tænh Deâlan. Söï kieän ñoù, laø moät tín hieäu môû ñaàu cuûa phong traøo khôûi nghóa raàm roä ôû caùc tænh mieàn Baéc. Ñeán muøa heø naêm 1572, hai tænh Hoâlan vaø Deâlan ñöôïc hoaøn toaøn giaûi phoùng. Ñeán cuoái naêm 1573, nhieàu tænh khaùc cuõng laàn löôït tuyeân boá ñoäc laäp. b. Phong traøo khôûi nghóa ôû mieàn Nam: Ngaøy 4-9-1576, ôû Bruyxen noå ra khôûi nghóa, cô quan thoáng trò cuoái cuøng cuûa Taây Ban Nha bò laät ñoå. Nhaân nhöõng thaéng lôïi cuûa caùch maïng mieàn Nam, thaùng 10-1576 ôû Ghentô ñaõ trieäu taäp moät cuoäc hoäi nghò ba caáp toaøn Neâñeùclan. Hoäi nghò naøy thoâng qua moät vaên kieän goïi laø “Hieäp ñònh Ghentô”. Hieäp ñònh naøy ñeà caäp ñeán nhieàu vaán ñeà, trong ñoù chuû yeáu nhaát laø vaán ñeà lieân hôïp löïc löôïng ñeå truïc xuaát ngöôøi Taây Ban Nha ra khoûi Neâñeùclan . 4. Thaéng lôïi ôû mieàn Baéc vaø söï thaønh laäp nöôùc Coäng hoøa Haø Lan: Ngaøy 6-1-1579, giôùi quyù toäc muoán thoûa hieäp vôùi Taây Ban Nha ôû mieàn Nam thaønh laäp ñoàng minh Araùt ñònh lieân hôïp vôùi Taây Ban Nha ñeå daäp taét phong traøo caùch maïng trong caû nöôùc. Ngaøy 26-7-1581, Hoäi nghò 3 caáp caùc tænh mieàn Baéc vaø moät soá thaønh phoá lôùn thaønh laäp ñoàng minh Utôreát. Ñoàng minh Utôreát chính laø cô sôû cuûa vieäc thaønh laäp nöôùc coäng hoøa tö saûn ôû mieàn Baéc Neâñeùclan. Ngaøy 26-7-1581, Hoäi nghò ba caáp caùc tænh mieàn Baéc vaø moät soá thaønh phoá lôùn chính thöùc tuyeân boá pheá truaát Philíp II vôùi tö caùch laø vua Neâñeùclan. Mieàn Baéc Neâñeùclan trôû thaønh moät nöôùc coäng hoøa goïi laø nöôùc Coäng hoøa lieân tænh, veà sau goïi laø nöôùc Coäng hoøa Haø Lan. Vinhem Oraêng ñöôïc cöû laøm Toång ñoác. ( Ñeán thaùng 7-1584, oâng bò tay sai cuûa Philíp II aùm saùt). Coøn ôû mieàn Nam, töø naêm 1581-1585, quaân Taây Ban Nha chieám laïi ñöôïc nhieàu thaønh phoá, phong traøo caùch maïng ôû ñaây bò thaát baïi. Trong khi ñoù, Taây Ban Nha gaëp nhieàu khoù khaên lieân tieáp, vì vaäy, naêm 1609, Taây Ban Nha phaûi kyù vôùi Haø Lan hieäp ñònh ñình chieán 12 naêm. Theo hieäp ñònh naøy, Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
5. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 42 - Taây Ban Nha thöøa nhaän neàn ñoäc laäp cuûa mieàn Baéc Neâñeùclan trong thôøi gian ñình chieán. Hieäp ñònh ñình chieán 1609 ñaùnh daáu cuoäc caùch maïng ôû mieàn Baèc Neâñeùclan ñaõ giaønh ñöôïc thaéng lôïi. Ñeán naêm 1648, neàn ñoäc laäp cuûa Haø Lan ñöôïc nhieàu nöôùc Taây Aâu coâng nhaän. Coøn caùc tænh phía Nam töùc laø nöôùc Bæ sau naøy vaãn laø xöù baûo hoä cuûa Taây Ban Nha, ñeán theá kyû XVIII laïi leä thuoäc vaøo Aùo vaø Phaùp, ñeán naêm 1830 môùi ñöôïc ñoäc laäp. III. Tính chaát , yù nghóa vaø haïn cheá cuûa caùch maïng Neâñeùclan: 1. Tính chaát: Nhieäm vuï cuûa caùch maïng Neâñeùclan laø ñaùnh ñuoåi boïn thoáng trò Taây Ban Nha, ñoàng thôøi laät ñoå cheá ñoä phong kieán nhaèm ñöa ñaát nöôùc tieán leân xaõ hoäi tö baûn chuû nghóa. Do nhieäm vuï aáy quy ñònh, caùch maïng Neâñeùclan laø moät cuoäc caùch maïng tö saûn dieãn ra döôùi hình thöùc moät cuoäc ñaáu tranh giaûi phoùng daân toäc. 2. YÙ nghóa: Thaéng lôïi cuûa caùch maïng Haø Lan coù 2 yù nghóa quan troïng: a. Ñaây laø cuoäc caùch maïng tö saûn thaønh coâng ñaàu tieân trong lòch söû. Bôûi vaäy thaéng lôïi cuûa caùch maïng Haø Lan laø daáu hieäu ñaàu tieân cuûa söï thaéng lôïi taát yeáu cuûa cheá ñoä tö baûn chuû nghóa ñoái vôùi cheá ñoä phong kieán. b. Thaéng lôïi cuûa caùch maïng ôû mieàn Baéc Neâñeùclan ñaõ môû ra con ñöôøng phaùt trieån nhanh choùng veà moïi maët laøm cho Haø Lan trôû thaønh “moät nöôùc tö baûn kieåu maãu trong theá kyû VXII”. Veà kinh teá, caùc ngaønh coâng thöông nghieäp ñeàu phaùt trieån nhanh choùng. Ñeå vieäc buoân baùn vôùi nhöõng mieàn xa xoâi ñöôïc tieán haønh moät caùch coù toå chöùc vaø coù hieäu quaû lôùn, naêm 1602, Haø Lan thaønh laäp Coâng ty Ñoâng Aán Ñoä ñeå buoân baùn vôùi phöông Ñoâng, naêm 1626, laïi thaønh laäp Coâng ty Taây Aán Ñoä ñeå buoân baùn vôùi chaâu Myõ. Ñoàng thôøi, Haø Lan coøn tích cöïc tìm kieám ñaát thöïc daân. Keát quaû, ôû phöông Ñoâng, Haø Lan chieám ñöôïc moät soá cöù ñieåm ôû Aán Ñoä, Inñoâneâxia, ñaûo Ñaøi Loan ôû Taây baùn caàu, Haø Lan chieám ñöôïc moät vuøng ñaát ôû Baéc Myõ roài ñaët teân laø Haø Lan môùi. Taïi ñaây, naêm 1626, hoï döïng leân moät thaønh phoá goïi laø “Amxteùcñam môùi”. Ñoù laø Nöõu Öôùc ngaøy nay. Do söï phaùt trieån cuûa coâng thöông nghieäp, haûi caûng, Amxteùcñam trôû thaønh moät thaønh phoá raát saàm uaát ñoàng thôøi laø thuû ñoâ kinh teá cuøa Haø Lan ( Thuû ñoâ chính trò laø La Hay). Veà vaên hoùa, nöûa ñaàu theá kyû XVII, Haø Lan cuõng laø nöôùc tieân tieán. Naêm 1575, tröôøng Ñaïi hoïc Laâyñen, tröôøng ñaïi hoïc Taân giaùo ñaàu tieân ôû chaâu Aâu ñöôïc thaønh laäp. Haø Lan cuõng laø nöôùc baùo chí ra ñôøi sôùm nhaát. Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
6. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 43 - Ñoàng thôøi, caùc maët khoa hoïc kyõ thuaät, trieát hoïc, söû hoïc, luaät hoïc cuõng coù nhieàu thaønh töïu noåi baät. 3. Haïn cheá : Haïn cheá lôùn nhaát cuûa caùch maïng Neâñeùclan laø caùch maïng chæ giaønh ñöôïc thaéng lôïi ôû nöûa nöôùc maø ngay ôû ñoù so vôùi yeâu caàu cuûa moät cuoäc caùch maïng tö saûn thì thaønh quaû ñaït ñöôïc cuõng chöa trieät ñeå. Cuï theå laø: - Tuy thaønh laäp chính theå coäng hoøa nhöng chöùc Toång ñoác laïi giao cho doøng hoï Oraêng naém giöõ heát ñôøi naøy sang ñôøi khaùc trong moät thôøi gian daøi. - Nhaân daân khoâng ñöôïc höôûng quyeàn töï do daân chuû. Soá ngöôøi coù quyeàn baàu cöû chæ chieám khoaûng 0,2%. - Noâng daân khoâng ñöôïc giaûi quyeát yeâu caàu ruoäng ñaát. Nguyeân nhaân cuûa nhöõng haïn cheá ñoù laø cuoäc caùch maïng Neâñeùclan noå ra trong ñieàu kieän chuû nghóa tö baûn ôû ñaây phaùt trieån chöa chín muoài, neàn kinh teá mang naëng tính chaát thöông nghieäp, thò tröôøng chung chöa hình thaønh, caû nöôùc chia thaønh 2 mieàn kinh teá vôùi 2 trung taâm khaùc nhau laø Amxteùcñam vaø Anveùcpen. Trong vieäc buoân baùn vôùi beân ngoaøi, 2 mieàn coù quan heä vôùi nhöõng khu vöïc khaùc nhau, caùc cheá ñoä ño löôøng, tieàn teä vaø theå leä kinh doanh thöông nghieäp cuõng chöa thoáng nhaát. Coøn coâng nghieäp khoâng nhöõng chöa phaùt trieån töông xöùng vôùi thöông nghieäp maø coøn ñang ôû giai ñoaïn coâng tröôøng thuû coâng. Moái lieân heä veà vaên hoùa cuõng chöa chaët cheõ. Toaøn Neâñeùclan chöa coù moät ngoân ngöõ thoáng nhaát maø mieàn Baéc noùi tieáng Phlamaêng, mieàn Nam noùi tieáng Phaùp, mieàn Ñoâng noùi tieáng Ñöùc. Do ñöôïc hình thaønh treân cô sôû cheá ñoä tö baûn chöa chín muoài neân giai caáp tö saûn Neâñeùclan coøn non yeáu, chính vì vaäy, trong quaù trình ñaáu tranh hoï thöôøng toû ra thoûa hieäp vaø phaûi chia quyeàn laõnh ñaïo cho taàng lôùp quyù toäc môùi. Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
7. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 44 - ÑAËC ÑIEÅM CUÛA LÒCH SÖÛ PHÖÔNG TAÂY TRUNG ÑAÏI 1. Xaõ hoäi phöông Taây thôøi trung ñaïi laø xaõ hoäi phong kieán. Quan heä phong kieán ôû ñaây laø quan heä laõnh chuùa noâng noâ. 2. Thaønh thò ôû phöông Taây laø trung taâm coâng thöông nghieäp. Thaønh thò coù vai troø raát quan troïng ñoái vôùi söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi. 3. Giaùo hoäi Thieân Chuùa coù vai troø raát lôùn. Giaùo hoäi laø truï coät cuûa cheá ñoä phong kieán Taây Aâu. 4. Ñeán theá kyû XVI, quan heä tö baûn chuû nghóa ra ñôøi vaø phaùt trieån phoå bieán ôû Taây Aâu. Cheá ñoä phong kieán böôùc vaøo thôøi kì tan raõ. Y|Z NOÄI DUNG OÂN TAÄP 1. Söï hình thaønh cheá ñoä ruoäng ñaát phong kieán vaø cheá ñoä noâng noâ ôû vöông quoác Phraêng. 2. Phöôøng hoäi thuû coâng nghieäp. Aûnh höôûng cuûa thaønh thò ñoái vôùi cheá ñoä phong kieán. 3. Giaùo hoäi Kitoâ ñaàu thôøi Trung ñaïi. Cuoäc vieãn chinh Thaäp töï laàn thöù nhaát vaø laàn thöù tö. Haäu quaû cuûa phong traøo cuûa phong traøo vieãn chinh Thaäp töï. 4. Söï phaùt hieän con ñöôøng bieån sang phöông Ñoâng vaø söï phaùt hieän chaâu Myõ. Haäu quaû cuûa phaùt kieán ñòa lyù. 5. Caûi caùch toân giaùo cuûa Luthô vaø Canvanh.Söï phaûn coâng cuûa giaùo hoäi Thieân Chuùa. 6. Quaù trình tích luõy voán ban ñaàu cuûa chuû nghóa tö baûn. Coâng tröôøng thuû coâng.Söï ra ñôøi cuûa giai caáp tö saûn vaø giai caáp voâ saûn. 7. Nhöõng noã löïc cuûa vua Phaùp trong coâng cuoäc thoáng nhaát ñaát nöôùc. Cheá ñoä quaân chuû chuyeân cheá thôøi Phraêng xoa I. 8. Nguyeân nhaân, tính chaát, yù nghóa vaø haïn cheá cuûa caùch maïng Neâñeùclan. Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
8. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 45 - Phaàn II. LÒCH SÖÛ PHÖÔNG ÑOÂNG THÔØI TRUNG ÑAÏI Baøi I. TRUNG QUOÁC I. CAÙC TRIEÀU ÑAÏI TÖØ TAÀN ÑEÁN THANH (221TCN – 1840) 1. Trieàu Taàn (221-206): a. Söï thoáng trò cuûa trieàu Taàn: Sau khi thoáng nhaát Trung Quoác, vua nöôùc Taàn laø Doanh Chính xöng laøm hoaøng ñeá, lòch söû quen goïi laø Taàn Thuûy Hoaøng. Trieàu ñaïi phong kieán thoáng nhaát do oâng thaønh laäp cuõng goïi laø trieàu Taàn. Coâng vieäc ñaàu tieân cuûa Taàn Thuûy Hoaøng laø xaây döïng boä maùy nhaø nöôùc chuyeân cheá taäp quyeàn trung öông, chia caû nöôùc thaønh 36 quaän, ngoaøi ra coøn thi haønh cheá ñoä thoáng nhaát trong caû nöôùc veà tieàn teä, ño löôøng, chöõ vieát vaø phaùp luaät. Tuy nhieân, Taàn Thuûy Hoaøng laø moät oâng vua raát taøn baïo, thích cheùm gieát ñeå ra uy, laïi baét nhaân daân phaûi xaây döïng nhieàu coâng trình kieán truùc ñoà soä nhö Vaïn Lyù tröôøng thaønh, laêng Li Sôn, cung A Phoøng v.v Taàn Thuûy Hoaøng coøn tieáp tuïc duøng ñöôøng loái phaùp gia ñeå trò nöôùc, do ñoù oâng ñaõ ra leänh tòch thu vaø thieâu huûy Kinh Thi, Kinh Thö cuûa phaùi Nho gia vaø caùc taùc phaåm cuûa caùc nhaø tö töôûng thôøi Chieán quoác. Ñoàng thôøi Taàn Thuûy Hoaøng coøn ra leänh choân soáng 460 nhaø nho vì ñaõ vi phaïm leänh caám cuûa trieàu Taàn. Naêm 210 TCN, Taàn Thuûy Hoaøng cheát, ngöôøi con noái ngoâi laø Taàn Nhò Theá tieáp tuïc thi haønh ñöôøng loái thoáng trò taøn baïo nhöng laïi laø moät keû ngu ñaàn, moïi vieäc ñeàu do quan hoaïn Trieäu Cao luõng ñoaïn. b. Phong traøo khôûi nghóa cuoái Taàn: Soáng döôùi söï thoáng trò taøn baïo cuûa nhaø Taàn, nhaân daân Trung Quoác voâ cuøng cöïc khoå. Hôn nöõa, nhöõng ngöôøi bò xöû töû vaø tuø ñaøy khoâng theå keå heát. Bôûi vaäy, nhaân daân Trung Quoác chæ coøn chôø thôøi cô ñeå noåi daäy laät ñoå nhaø Taàn. Phong traøo khôûi nghóa do Traàn Thaéng vaø Ngoâ Quaõng laõnh ñaïo: Traàn Thaéng vaø Ngoâ Quaõng laø nhöõng noâng daân bò baét ñi traán thuû ôû Nguõ Döông. Naêm 209 TCN, töø höôùng Ñaïi Traïch, hai oâng hoâ haøo ñoàng ñoäi noåi daäy khôûi nghóa. Löïc löôïng nghóa quaân phaùt trieån raát nhanh choùng. Ñeán ñaát Traàn, Traàn Thaéng xöng laøm vua. Nöûa naêm sau phong traøo bò thaát baïi. Phong traøo choáng Taàn cuûa Haïng Löông, Haïng Vuõ vaø Löu Bang: Khi nghe tin Traàn Thaéng, Ngoâ Quaõng khôûi nghóa, ôû nhieàu nôi nhieàu ngöôøi ñaõ noåi daäy höôûng öùng, trong ñoù coù chuù chaùu Haïng Löông, Haïng Vuõ vaø Löu Bang. Naêm 206 TCN, quaân Löu Bang tieán vaøo kinh ñoâ Haøm Döông cuûa Trieàu Taàn, vua cuoái cuøng cuûa Taàn laø Töû Anh phaûi ñaàu haøng. Trieàu Taàn suïp ñoå. Ngay sau ñoù, Haïng Vuõ keùo Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
9. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 46 - quaân vaøo Haøm Döông, gieát Töû Anh, ñoát cung thaát, thu cuûa caûi chaâu baùu vaø laøm chuû ñaát Taàn. 2. Trieàu Taây Haùn. Trieàu Taân. Trieàu Ñoâng Haùn: a. Cuoäc chieán tranh Haùn – Sôû vaø söï thaønh laäp trieàu Taây Haùn (206 TCN – 8 CN): Sau khi laät ñoå nhaø Taàn, Haïng Vuõ töï xöng laøm Taây Sôû Baù Vöông vaø phong cho Löu Bang laøm Haùn Vöông. Ngay sau ñoù, giöõa Haïng Vuõ vaø Löu Bang xaûy ra moät cuoäc chieán tranh, lòch söû goïi laø cuoäc chieán tranh Haùn Sôû. Ñeán naêm 202 TCN, Haïng Vuõ thua phaûi töï töû. Löu Bang leân laøm Hoaøng ñeá, hieäu laø Haùn Cao Toå, ñoùng ñoâ ôû Tröôøng An neân goïi laø Taây Haùn. b. Söï ñaáu tranh trong noäi boä trieàu Taây Haùn: - Khi nhaø Haùn môùi thaønh laäp, Haùn Cao Toå ñaõ phong ñaát phong vöông cho nhöõng ngöôøi thaân thích vaø caùc coâng thaàn nhöng khoâng bao laâu, Haùn Cao Toå sôï löïc löôïng cuûa caùc vöông khaùc hoï nhö Haøn Tín, Anh Boá, Baønh Vieät, quaù lôùn, do ñoù ñaõ gaùn cho hoï toäi coù möu ñoà laøm phaûn ñeå tieâu dieät hoï. - Naêm 195 TCN, Haùn Cao Toå cheát, Hueä Ñeá ñöôïc noái ngoâi, nhöng moïi vieäc ñeàu do Löõ Haäu (hoaøng haäu cuûa Cao Toå) quyeát ñònh. Naêm 188 TCN, Hueä Ñeá cheát, Löõ Haäu nghieãm nhieân trôû thaønh ngöôøi caàm quyeàn nhö hoaøng ñeá. Trong thôøi gian ñoù, Löõ Haäu ñaõ giao cho nhöõng ngöôøi hoï Löõ quyeàn cao chöùc troïng. Naêm 180 TCN, Löõ Haäu cheát, ngai vaøng cuûa hoï Löu laïi ñöôïc cuûng coá. c. Söï cöôøng thònh cuûa Trieàu Haùn: Sau moät thôøi gian oån ñònh, naêm 140 TCN, Haùn Vuõ Ñeá (140 – 87 TCN) leân ngoâi, trieàu Taây haùn böôùc vaøo thôøi kyø huøng maïnh nhaát. Ñeå taêng cöôøng cheá ñoä taäp quyeàn Trung öông, Haùn Vuõ Ñeá thi haønh chính saùch laøm giaûm theá löïc cuûa caùc vöông, ñoàng thôøi ñeå ñöôïc thoáng nhaát veà maët tö töôûng, naêm 136 TCN, Haùn Vuõ Ñeá ra leänh chæ ñeà cao Nho hoïc, töø ñoù hoïc thuyeát naøy trôû thaønh coâng cuï tinh thaàn ñeå baûo veä cheá ñoä phong kieán Trung Quoác treân 2000 naêm lòch söû. Ñoái vôùi beân ngoaøi, Haùn Vuõ Ñeá ñaõ phaùt trieån theá löïc sanh Trung AÙ, xaâm löôïc Coå Trieàu Tieân, chinh phuïc Nam Vieät do ñoù ñaõ thaønh laäp moät ñeá quoác coù cöông giôùi raát roäng lôùn. Trieàu Taân (9- 23): Ñeán cuoái theá kyû I TCN, trieàu Taây Haùn böôùc vaøo thôøi kyø suy yeáu. Trong khi ñoù, vua thöôøng nhoû tuoåi, quyeàn binh rôi vaøo tay ngoaïi thích. Ñeán naêm 8 TCN, nhaø Taây Haùn bò moät ngöôøi hoï ngoaïi laø Vöông Maõng cöôùp ngoâi. Trieàu Taây Haùn keát thuùc. Sau khi cöôùp ngoâi cuûa Taây Haùn, Vöông Maõng leân laøm vua laäp neân moät trieàu ñaïi môùi goïi laø Taân. Ñeå cöùu vaõn tình hình nguy ngaäp cuoái thôøi Taây Haùn, Vöông Maõùng ñaõ thi haønh moät soá caûi caùch veà quyeàn sôû höõu ruoäng ñaát, veà noâ tyø, nhöng khoâng thaønh coâng. Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
10. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 47 - Phong traøo chieán tranh noâng daân Luïc Laâm- Maøy Ñoû vaø söï thaønh laäp trieàu Ñoâng Haùn: Cuoäc caûi caùch cuûa Vöông Maõng khoâng giaûi quyeát ñöôïc nhöõng khoù khaên trong xaõ hoäi. Noâng daân vaãn raát ñoùi khoå. - Naêm 17, noâng daân vuøng Hoà Baéc döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Vöông Khuoâng, Vöông Phöôïng noåi daäy khôûi nghóa. Hoï laáy nuùi Luïc Laâm laøm caên cöù neân goïi laø quaân Luïc Laâm. Tham gia haøng nguõ khôûi nghóa coù moät soá ñòa chuû nhö Löu Huyeàn vaø hai anh em Löu Ñieàn Löu Tuù. Quaân khôûi nghóa cöû Löu Huyeàn laøm vua. Naêm 23, ôû Tröôøng An noå ra binh bieán. Vöông Maõng bò gieát cheát. Löu Huyeàn vaøo laøm vua ôû Tröôøng An. - Naêm 18, noâng daân vuøng Sôn Ñoâng, döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Phaøn Suøng cuõng noåi daäy khôûi nghóa. Ñeå laøm daáu hieäu rieâng, noâng daân boâi ñoû loâng maøy neân goïi laø quaân Maøy Ñoû (Xích Mi). Quaân Maøy Ñoû cöû Löu Boàn Töû leân laøm vua roài tieán sang phía Taây taán coâng Tröôøng An. Löu Huyeàn ñaàu haøng. Löu Boàn Töû tieáp quaûn Tröôøng An. - Sau khi Löu Huyeàn ñöôïc toân leân laøm vua, Löu Dieãn bò gieát coøn Löu Tuù ñöôïc cöû leân vuøng Haø Baéc ñeå xaây döïng löïc löôïng. Naêm 25, quaân Löu Tuù chieám ñöôïc Laïc Döông. Löu Tuù töï xöng laøm Hoaøng ñeá, ñaët quoác hieäu laø Haùn, vì kinh ñoâ ñoùng ôû Laïc Döông neân goïi laø Ñoâng Haùn (25-220). Phong traøo chieán tranh noâng daân Khaên Vaøng : Trong thôøi kyø ñaàu, xaõ hoäi thôøi Ñoâng Haùn cuõng töông ñoái oån ñònh, nhöng töø ñaàu theá kyû II veà sau, trong trieàu ñình thöôøng xaûy ra cuoäc ñaáu tranh giöõa hoï ngoaïi vaø hoaïn quan neân tình hình chính trò heát söùc roái ren, theâm vaøo ñoù, nhieàu loaïi thieân tai thöôøng xuyeân xaûy ra, nhaân daân voâ cuøng khoán khoå. Naêm 184, Giaùo tröôûng cuûa ñaïo Thaùi Bình laø Tröông Giaùc laõnh ñaïo noâng daân noåi daäy khôûi nghiaõ. Ñeå laøm daáu hieäu rieâng, quaân noâng daân chít khaên vaøng neân cuoäc khôûi nghóa naøy ñöôïc goïi laø khôûi nghóa Khaên Vaøng (Hoaøng Caân). Phong traøo naøy chæ toàn taïi 8 thaùng thì bò ñaøn aùp. Trieàu Ñoâng Haùn tuy chöa bò laät ñoå nhöng töø ñoù vua Ñoâng Haùn trôû thaønh buø nhìn trong tay caùc töôùng quaân phieät nhö Ñoång Traùc, Taøo Thaùo. Ñeán naêm 220, vua Ñoâng Haùn buoäc phaûi “nhöôøng ngoâi” cho con cuûa Taøo Thaùo laø Taøo Phi. Trieàu Ñoâng Haùn dieät vong. 3. Thôøi kyø Tam quoác .Taán- Nam Baéc trieàu : a. Tam quoác (220- 280): Cuoái thôøi Ñoâng Haùn, do chính phuû trung öông suy yeáu, trong caû nöôùc xuaát hieän nhieàu taäp ñoaøn quaân phieät. Sau moät thôøi gian tieâu dieät laãn nhau, ñeán ñaàu theá kyû III chæ coøn laïi 3 theá löïc: Taøo Thaùo ôû mieàn Baéc, Toân Quyeàn ôû Ñoâng Nam, Löu Bò ôû Taây Nam. Naêm 220, Taøo Thaùo cheát, Taøo Phi cöôùp ngoâi cuûa Ñoâng Haùn leân laøm Hoaøng ñeá, ñoùng ñoâ ôû Laïc Döông, ñaët quoác hieäu laø Nguïy (220-265). Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
11. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 48 - Naêm 221, Löu Bò cuõng xöng laøm Hoaøng ñeá, ñoùng ñoâ ôû Thaønh Ñoâ, ñaët teân nöôùc laø Haùn, lòch söû thöôøng goïi laø Thuïc (221-263). Naêm 222, Toân Quyeàn xöng vöông, ñoùng ñoâ ôû Kieán Nghieäp, ñaët teân nöôùc laø Ngoâ. Ñeán naêm 229, Toân Quyeàn cuõng xöng laøm Hoaøng ñeá. Naêm 263, Thuïc bò Nguïy dieät. Naêm 265, trieàu Taán thay Nguïy. Naêm 280, Ngoâ bò Taán dieät. Thôøi Tam Quoác chaám döùt. b. Trieàu Taán (265- 420): Taây Taán (265-316): Töø naêm 249, Tö Maõ YÙ daõ naém ñöôïc moïi quyeàn haønh cuûa nöôùc Nguïy. Naêm 265, chaùu cuûa Tö Maõ YÙ laø Tö Maõ Vieâm baét vua Nguïy phaûi nhöôøng ngoâi, hieäu laø Vuõ Ñeá, ñaët quoác hieäu laø Taân, kinh ñoâ vaãn ñoùng ôû Laïc Döông, lòch söû goïi laø Taây Taán. Naêm 291, trong noäi boä trieàu Taán xaûy ra moât cuoäc noâi chieán keùo daøi 16 naêm goïi laø “loaïn taùn vöông”. Nhaân tình hình aáy caùc toäc Hung Noâ, Yeát, Tieân Ty, Ñeâ, Khöông maø ñôøi Taán goïi laø Nguõ Hoà khoâng ngöøng noåi daäy choáng Taán. Naêm 316, Taây Taán bò ngöôøi Haùn do Hung Noâ thaønh laäp tieâu dieät. Töø ñoù cho ñeán naêm 439, ôû mieàn Baéc Trung Quoác ñaõ thaønh laäp raát nhieàu nöôùc cuûa caùc daân toäc thieåu soá. Ñoâng Taán (317- 420): Sau khi Taây Taán dieät vong, moât ngöôøi trong toân thaát nhaø Taán laø Tö Maõ Dueä ñöôïc laäp neân laøm vua ôû mieàn Nam, ñoùng ñoâ ôû Kieán Khang (Nam Kinh), lòch söû goïi laø Ñoâng Taán. Ñeán naêm 420, moät vieân töôùng laø Löu Duï baét vua Ñoâng Taán phaûi “nhöôøng ngoâi”. Ñoâng Taán dieät vong. Nam Baéc trieàu (420-589): Töø naêm 317, Trung Quoác ñaõ chia thaønh 2 mieàn nhöng töø naêm 420, lòch söû Trung Quoác môùi böôùc vaøo thôøi kyø Nam Baéc trieàu. Trong thôøi kyø naøy, ôû mieàn Nam coù 4 trieàu ñaïi keá tieáp nhau laø: - Toáng (420-479) do Löu Duï thaønh laäp. - Teà (479 –502) do Tieâu Ñaïo Thaønh thaønh laäp. - Löông (502 –557) do Tieâu Dieãn thaønh laäp. - Traàn (557 –589) do Traàn Baù Tieân thaønh laäp. Boán trieàu ñaïi naøy ñeàu ñoùng ñoâ ôû Kieán Khang, ñöôïc goïi chung laø Nam trieàu. ÔÛ mieàn Baéc, thôøi Ñoâng Taán coù nhieàu nöôùc nhoû, ñeán naêm 439 môùi thoáng nhaát döôùi trieàu Baéc Nguïy. Naêm 535, Baéc Nguïy chia thaønh 2 nöôùc nhoû laø Ñoâng Nguïy, Taây Nguïy. Naêm 550, Ñoâng Nguïy bò Cao Döông cöôùp ngoâi ñoåi thaønh Baéc Teà. Naêm 557, Taây Nguïy cuõng bò Vuõ Vaên Giaùc cöôùp ngoâi vaø ñoåi thaønh Baéc Chu. Naêm 557, Baéc Chu dieät Baéc Teà, mieàn Baéc laïi ñöôïc thoáng nhaát. Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
12. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 49 - Naêm 581, Döông Kieân (oâng ngoaïi cuûa vua Baéc Chu) giaønh ñöôïc ngoâi vua, ñoåi teân nöôùc laø Tuøy, ñoùng ñoâ ôû Tröôøng An. Naêm 589, Tuøy ñem quaân vöôït Tröôøng Giang dieät Traàn. Thôøi kyø Nam Baéc trieàu chaám döùt. 4. Trieàu Tuøy (581-618): a. Söï thoáng trò ñoái vôùi nhaân daân trong nöôùc : Ñaàu thôøi Tuøy, tình hình Trung Quoác töông ñoái oån ñònh. Naêm 604, Döông Kieân (Tuøy Vaên Ñeá) bò con mình laø Döông Quaûng ñaàu ñoäc cheát. Döông Quaûng leân ngoâi hieäu laø Döông Ñeá. Ngay sau khi leân laøm vua, Döông Ñeá huy ñoäng haøng trieäu ngöôøi ñeå xaây döïng Ñoâng ñoâ (Laïc Döông), vöôøn Taây uyeån, haøng chuïc haønh cung vaø moät maïng löôùi soâng ñaøo noái lieàn caùc con soâng lôùn ñeå oâng toå chöùc xaây döïng nhöõng cuoäc du ngoaïn raàm roä baèng thuyeàn. Ñoàng thôøi ñeå chuaån bò phaùt ñoäng chieán tranh xaâm löôïc Cao Caâu Ly, Döông Ñeá huy ñoäng trai traùng trong caû nöôùc phaûi gaáp ruùt vaän chuyeån löông thöïc vuõ khí ñeán quaän Traùc (vuøng Baéc Kinh ngaøy nay). Vì vaát vaû ñoùi khaùt, ngöôøi goái ñaàu leân nhau maø cheát ñaày ñöôøng. b. Nhöõng cuoäc chieán tranh xaâm löôïc: Trieàu Tuøy tuy ngaén nguûi nhöng ñaõ gaây nhieàu cuoäc chieán tranh xaâm löôïc caùc nöôùc xung quanh. - Thôøi Tuøy Vaên Ñeá (581-604), naêm 598, nhaø Tuøy ñaõ ñöa 30 vaïn quaân taán coâng Cao Caâu Ly nhöng bò thaát baïi phaûi ruùt lui. ÔÛ nöôùc ta, töø naêm 544, Lyù Bí ñaõ ñaùnh ñuoåi ñöôïc quaân Löông, thaønh laäp nöôùc Vaïn Xuaân. Naêm 603, Tuøy sai Löu Phöông ñem 10 vaïn quaân taán coâng nöôùc Vaïn Xuaân. Nöôùc ta laïi bò noäi thuoäc Trung Quoác. - Thôøi Tuøy Döông Ñeá (605-618), naêm 605, Löu Phöông laïi ñöôïc giao nhieäm vuï taán coâng Laâm AÁp (Chieâm Thaønh) nhöng bò toån thaát phaûi ruùt lui. Veà höôùng Taây, nhaø Tuøy khuaát phuïc ñöôïc nhieàu nöôùc nhoû, thaønh laäp 4 quaän roài ñaøy toäi phaïm ñeán laäp ñoàn ñieàn ñeå traán giöõ. Veà höôùng Ñoâng, naêm 612, 613, 614, Tuøy Döông Ñeá lieân tieáp 3 laàn ñöa quaân sang xaâm löôïc Cao Caâu Ly nhöng ñeàu bò thaát baïi. c. Phong traøo chieán tranh noâng daân cuoái Tuøy: Chính saùch thoáng trò vaø hieáu chieán cuûa Tuøy Döông Ñeá laøm cho nhaân daân raát khoán khoå. Vì vaäy, töø naêm 611, khi Tuøy Döông Ñeá ñang gaáp ruùt chuaån bò chieán tranh, ôû Sôn Döông ñaõ coù ngöôøi ñöùng daäy hoâ haøo phaûn chieán. Ñeán cuoái naêm 615, phong traøo khôûi nghóa lan roäng khaép caû nöôùc. Naêm 618, Tuøy Döông Ñeá rôøi Tröôøng An xuoáng Giang Ñoâ ôû mieàn Nam. Naêm 618, Döông Ñeá bò caùc töôùng tuøy toøng laøm binh bieán gieát cheát. Trieàu Tuøy dieät vong. Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
13. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 50 - 5. Trieàu Ñöôøng (618- 907) : a. Söï thaønh laäp trieàu Ñöôøng vaø neàn thònh trò thôøi Trinh Quaùn : Nhaân khi nhaân daân caû nöôùc noåi daäy choáng Tuøy, naêm 617, moät vieân quan cuûa Tuøy laø Lyù Uyeân khôûi binh ôû Thaùi Nguyeân (Sôn Taây) roài chieám ñöôïc Tröôøng An. Naêm 618, Lyù Uyeân xöng laøm vua, hieäu laø Cao Toå, ñaët quoác hieäu laø Ñöôøng. Naêm 626, trong noäi boä nhaø Ñöôøng xaûy ra vuï bieán Huyeàn Vuõ Moân. Thaùi töû Lyù Kieán Thaønh cuøng ngöôøi em thöù tö laø Lyù Nguyeân Caùt ñònh möu gieát Lyù Theá Daân (em thöù hai), ngöôøi coù nhieàu coâng lao trong vieäc döïng neân cô nghieäp cuûa trieàu Ñöôøng, nhöng bò Lyù Theá Daân phaùt hieän vaø gieát cheát. Naêm ñoù Lyù Uyeân (Ñöôøng Cao Toå) thoaùi vò. Lyù Theá Daân leân ngoâi hoaøng ñeá, hieäu laø Ñöôøng Thaùi Toâng. OÂng laø hoaøng ñeá loãi laïc nhaát cuûa trieàu Ñöôøng. Döôùi thôøi trò vì cuûa oâng, Trung Quoác ñöôïc oån ñònh veà chính trò, phaùt trieån veà kinh teá vaø vaên hoùa. Tình hình aáy ñöôïc goïi laø “neàn thònh trò thôøi Trinh Quaùn” (Trinh Quaùn laø nieân hieäu cuûa Ñöôøng Thaùi Toâng). b. Söï chuyeân quyeàn cuûa nöõ hoøang Vuõ Taéc Thieân : Naêm 649, Ñöôøng Thaùi Toâng cheát. Cao Toâng noái ngoâi laø moät ngöôøi nhu nhöôïc neân daàn daàn moïi vieäc ñeàu do hoaøng haäu Vuõ Taéc Thieân quyeát ñònh. Naêm 683, Cao Toâng cheát. Trung Toâng, Dueä Toâng laàn löôït ñöôïc laäp leân laøm vua, nhöng moïi quyeàn haønh hoaøn toaøn naém trong tay Thaùi haäu hoï Vuõ. Tuy vaäy vaãn chöa thoûa maõn, neân ñeán naêm 690, VuõTaéc Thieân xöng laøm hoaøng ñeá,ñoåi quoác hieäu thaønh Chu (690-705). Naêm 705, Vuõ Taéc Thieân giaø yeáu laïi oám naëng, trong cung ñình noå ra chính bieán, Vuõ Taéc Thieân phaûi thoaùi vò, nhaø Ñöôøng laïi ñöôïc khoâi phuïc. c. Nhöõng cuoäc chieán tranh xaâm löôïc ñaàu ñôøi Ñöôøng : Ñaàu ñôøi Ñöôøng, Trung Quoác ñaõ phaùt ñoäng nhieàu cuoäc chieán tranh xaâm löôïc caùc nöôùc xung quanh. - ÔÛ phía Baéc, Ñöôøng Thaùi Toâng chinh phuïc ñöôïc Ñoâng Ñoät Quyeát (630) vaø Tieát Dieân Ñaø (646). Treân ñaát ñai môùi chieám ñöôïc, nhaø ñöôøng thaønh laäp moät cô quan cai trò maø ñeán naêm 669 goïi laø An Baéc Ñoâ hoä phuû. - ÔÛ phía Taây, nhaø Ñöôøng thoân tính ñöôïc nhieàu nöôùc nhoû. Treân cô sôû ñoù, naêm 640, nhaø Ñöôøng thaønh laäp An Taây Ñoâ hoä phuû. - ÔÛ phía Ñoâng Baéc, luùc baáy giôø coù 3 nöôùc laø Cao Caâu Ly, Baùch Teá vaø Taân La. Naêm 645, Ñöôøng Thaùi Toâng töï mình chæ huy 10 vaïn quaân ñi ñaùnh Cao Caâu Ly nhöng bò thaát baïi. Naêm 660, do maâu thuaãn giöõa ba nöôùc Cao Caâu Ly, Baùch Teá vaø Taân La, nhaø Ñöôøng ñaõ tieâu dieät Baùch Teá. Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
14. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 51 - Naêm 667, nhaø Ñöôøng taán coâng Cao Caâu Ly. Naêm 668, Cao Caâu Ly thaát baïi phaûi ñaàu haøng. Treân ñaát ñai môùi chieám ñöôïc, nhaø Ñöôøng thaønh laäp An Ñoâng Ñoâ hoä phuû (1).Nhö vaäy traûi qua gaàn 40 naêm, caùc vua ñaàu ñôøi Ñöôøng ñaõ thoân tính ñöôïc nhieàu nöôùc xung quanh laäp thaønh moät ñeá quoác roäng lôùn vaøo baäc nhaát theá giôùi ñöông thôøi. d. Söï thònh suy thôøi Ñöôøng Huyeàn Toâng. Vuï loaïn An Söû: Sau khi Vuõ Taéc Thieân thoaùi vò, trong 7 naêm tieáp theo, tình hình nhaø Ñöôøng raát roái ren. Naêm 712, Huyeàn Toâng leân ngoâi, nhaø Ñöôøng laïi böôùc vaøo moät thôøi kyø thònh trò, lòch söû goïi laø “ neàn thònh trò thôøi Khai Nguyeân ” (Khai Nguyeân laø moät nieân hieäu cuûa Huyeàn Toâng). Nhöng ñeán cuoái ñôøi mình, Huyeàn Toâng say ñaém Döông Quùy Phi neân khoâng chuù yù ñeán vieäc trò nöôùc. Nhaân tình hình ñoù, naêm 755, An Loäc Sôn vaø Söû Töû Minh khôûi binh choáng Ñöôøng, söû saùch goïi laø loaïn An Söû (755-763). Khi quaân phieán loaïn taán coâng ñeán gaàn Tröôøng An, trieàu ñình nhaø Ñöôøng phaûi chaïy sang Töù Xuyeân. Ñeán naêm 763, vôùi söï giuùp ñôõ cuûa ngöôøi Hoài Hoät, nhaø Ñöôøng môùi deïp ñöôïc vuï loaïn naøy, nhöng töø ñoù nhaø Ñöôøng caøng ngaøy caøng suy. Phong traøo chieán tranh noâng daân cuoái Ñöôøng : Ñeán cuoái theá kyû IX, do tình hình xaõ hoäi roái ren, ñôøi soáng cuûa nhaân daân caøng cöïc khoå, vì vaäy, nhaân daân lieân tieáp noåi daäy khôûi nghóa. Naêm 874, Vöông Tieân Chi noåi daäy khôûi nghóa ôû Sôn Ñoâng. Naêm 875, Hoaøng Saøo cuõng tuï taäp ñöôïc maáy nghìn ngöôøi noåi daäy hoaït ñoäng roài gia nhaäp löïc löôïng cuûa Vöông Tieân Chi. Naêm 877, Vöông Tieân Chi taùch khoûi löïc löôïng cuûa Hoaøng Saøo, ñeán naêm 878, bò thaát baïi vaø bò gieát cheát. Töø ñoù, Hoaøng Saøo trôû thaønh ngöôøi laõnh ñaïo chuû yeáu cuûa phong traøo. Naêm 880, Hoaøng Saøo chieám ñöôïc kinh ñoâ Tröôøng An, trieàu ñình nhaø Ñöôøng laïi phaûi chaïy sang Töù Xuyeân. Naêm 884, Hoaøng Saøo bò thaát baïi, phaûi töï töû. Phong traøo khôûi nghóa naøy tuy chöa laät ñoå ñöôïc neàn thoáng trò cuûa trieàu Ñöôøng, nhöng laøm cho nhaø Ñöôøng caøng suy yeáu, ñeán naêm 907, nhaø Ñöôøng bò moät haøng töôùng cuûa noâng daân laø Chu OÂn cöôùp ngoâi. Nhaø Ñöôøng dieät vong. 6. Thôøi Nguõ Ñaïi vaø trieàu Toáng: a. Naêm trieàu ñaïi vaø möôøi nöôùc: Cöôùp ñöôïc ngoâi cuûa nhaø Ñöôøng, Chu OÂn laäp neân moät trieàu ñaïi môùi goïi laø Haäu Löông (907-923) ñoùng ñoâ ôû Bieän Löông (Khai Phong). Tieáp ñoù, ôû mieàn Baéc Trung Quoác laàn löôït thaønh laäp 4 trieàu ñaïi laø : - Haäu Ñöôøng (923-935). 1 ÔÛ nöôùc ta, naêm 622, nhaø Ñöôøng laäp Giao Chaâu Ñoâ hoä phuû, ñeán naêm 679 ñoåi thaønh An Nam Ñoâ hoä phuû. Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
15. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 52 - - Haäu Taán (936-947). - Haäu Haùn (947-950). - Haäu Chu (951-960). Naêm trieàu ñaïi naøy chæ quaûn lyù ñöôïc mieàn Baéc Trung Quoác vaø ñöôïc goïi chung laø “Nguõ ñaïi”. Coøn ôû mieàn Nam, caùc theá löïc quaân phieät thaønh laäp 9 nöôùc nhoû, trong ñoù coù nöôùc Nam Haùn ôû vuøng Quaûng Ñoâng, Quaûng Taâyñaõ töøng ñem quaân sang taán coâng nöôùc ta nhöng bò Ngoâ Quyeàn ñaùnh baïi naêm 938. Ngoaøi ra, coøn coù nöôùc Baéc Haùn ôû mieàn Baéc neân thôøi kyø naøy goïi laø thôøi Nguõ ñaïi thaäp quoác (naêm trieàu ñaïivaø möôøi nöôùc). b. Söï ñe doaï cuûa ngöôøi Khieát Ñan: Ngöôøi Khieát Ñan laø moät toäc du muïc ôû Ñoâng Baéc Trung Quoác, baét ñaàu thaønh laäp nöôùc naêm 916. Ngay sau ñoù, hoï xaâm chieám ñöôïc nhieàu chaâu ôû phía Baéc Trung Quoác. Naêm 937, Khieát Ñan ñoåi teân nöôùc thaønh Lieâu. Töø ñoù, Lieâu nhieàu laàn taán coâng mieàn Baéc Trung Quoác, ñaõ töøng chieám ñöôïc Bieän Löông nhöng sau ñoù ñaõ ruùt veà phía Baéc Hoaøng Haø. c. Söï thaønh laäp trieàu Toáng vaø quan heä giöõa Baéc Toáng vôùi Lieâu, Haï: Naêm 960, moät ñaïi thaàn cuûa Haäu Chu laø Trieäu Khuoâng Daän cöôùp ñöôïc ngoâi vua laäp neân nhaø Toáng, ñoùng ñoâ ôû Khai Phong (Bieän Löông cuõ), lòch söû goïi laø Baéc Toáng (960-1127). Sau khi thaønh laäp, Baéc Toáng phaûi toán maát ngoùt 20 naêm ñeå ñaùnh baïi caùc theá löïc chia caét thôøi Nguõ ñaïi, nhöng tieáp ñoù phaûi thöôøng xuyeân ñoái phoù vôùi nöôùc Lieâu vaø nöôùc Haï ôû phía Baéc. Naêm 1004, Khieát Ñan ñoàng yù giaûng hoøa. Hai beân kí hoøa öôùc vôùi nhöõng noäi dung: - Vua Khieát Ñan goïi vua Toáng baèng anh, vua Toáng goïi vua Khieát Ñan baèng em. - Moãi naêm, Toáng phaûi “taëng” Khieát Ñan nhieàu luïa vaø baïc. Naêm 1044, Haï cuõng ñeà nghò giaûng hoøa vaø yeâu caàu Toáng haøng naêm phaûi “ban” cho Taây Haï nhieàu luïa, baïc vaø cheø. d. Caûi caùch Vöông An Thaïch: Do Baéc Toáng coù nhieàu khoù khaên veà taøi chính, nhaân daân cöïc khoå, neân naêm 1069, ñöôïc Toáng Thaàn Toâng ñoàng yù, Teå töôùng Vöông An Thaïch ñaõ thi haønh moät soá caûi caùch nhaèm laøm cho nöôùc giaøu quaân maïnh nhöng hieäu quaû chaúng ñöôïc bao nhieâu, traùi laïi caøng ngaøy caøng bò nhieàu ngöôøi phaûn ñoái. Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
16. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 53 - Quan heä Toáng vaø Kim: Nhöõng cuoäc taán coâng Baéc toáng cuûa nöôùc Kim: Kim laø quoác gia do toäc Nöõ Chaân laäp neân naêm 1115 ôû Ñoâng Baéc Trung Quoác. Ngay sau khi laäp nöôùc, Kim ñem quaân taán coâng nöôùc Lieâu vaø ñeán naêm 1125 thì tieâu dieät quoác gia naøy. Thöøa thaéng, Kim tieán quaân xuoáng phía Nam ñaùnh Baéc Toáng. Naêm 1127, quaân Kim chieám Khai Phong, baét toaøn boä trieàu ñình Baéc Toáng ñöa veà Baéc. Baéc Toáng dieät vong. Söï thaønh laäp trieàu Nam Toáng vaø quan heä giöõa Nam Toáng vaø Kim: Sau khi quaân Kim ruùt veà Baéc, doøng doõi nhaø Toáng laø Trieäu Caáu ñöôïc laäp leân laøm vua hieäu laø Cao Toâng. Veà sau, Cao Toâng ñoùng ñoâ ôû Laâm An (Chieát Giang) neân töø ñoù trieàu Toáng goïi laø Nam Toáng (1127-1279). Vì sôï haõi nhöõng cuoäc taán coâng cuûa Kim neân tröôùc sau Nam Toáng ñeàu thi haønh chính saùch ñaàu haøng. Chính saùch ñeâ heøn cuûa Nam Toáng ñöôïc theå hieän ôû vieäc Toáng Cao Toâng phong cho teân tay sai cuûa Kim laøm Teå töôùng, traùi laïi nhöõng töôùng lónh yeâu nöôùc maø tieâu bieåu laø Nhaïc Phi thì bò gieát haïi. Naêm1141, Nam Toáng phaûi kí hoøa öôùc ñaàu haøng, Nam Toáng trôû thaønh moät nöôùc phuï thuoäc cuûa Kim, haøng naêm phaûi noäp cho Kim raát nhieàu baïc vaø luïa. Ñeán ñaàu theá kyû XIII, caû Kim vaø Toáng ñeàu trôû thaønh muïc tieâu chinh phuïc cuûa Moâng Coå. Naêm 1234, Moâng Coå dieät Kim. Ñeán naêm 1279, Nam Toáng hoaøn toaøn dieät vong tröôùc söï taán coâng cuûa Moâng Coå. 7. Trieàu Nguyeân (1271-1368): a. Söï thaønh laäp trieàu Nguyeân: Nöôùc Moâng Coå baét ñaàu thaønh laäp naêm 1206 do Thaønh Caùt Tö Haõn ñöùng ñaàu.Ngay sau ñoù, Thaønh Caùt Tö Haõn chæ huy ñoäi kî binh thieän chieán cuûa mình taán coâng caùc nöôùc xung quanh. Sau khi chinh phuïc ñöôïc moät khu vöïc roäng lôùn traûi daøi töø bôø Thaùi Bình Döông ñeán Ñoâng Aâu, naêm 1227, Thaønh Caùt Tö Haõn cheát. Naêm 1234, Moâng Coå dieät Kim. Naêm 1251, chaùu cuûa Thaønh Caùt Tö Haõn laø Moâng Ca giaønh ñöôïc ngoâi Ñaïi Haõn. Naêm 1253, Moâng Ca sai em mình laø Hoát Taát lieät ñem quaân xuoáng tieâu dieät nöôùc Ñaïi Lyù ôû Vaân Nam ngaøy nay. Naêm 1258, Moâng Ca vaø Hoát Taát Lieät taán coâng Nam Toáng, nhöng sang naêm 1259, Moâng Ca bò töû traän, Hoát Taát lieät ruùt quaân veà Baéc giaønh ngoâi Ñaïi Haõn. Sau boán naêm huynh ñeä töông taøn, Hoát Taát Lieät giaønh ñöôïc thaéng lôïi. Naêm 1271, Hoát Taát Lieät ñoåi xöng laøm hoaøng ñeá, ñaët quoác hieäu laø Nguyeân, dôøi ñoâ xuoáng Ñaïi Ñoâ (Baéc Kinh). Naêm 1274, Hoát Taát Lieät sai töôùng ñem ñaïi quaân ñi ñaùnh Nam Toáng. Naêm 1276, Nam Toáng ñaàu haøng, nhöng moät soá quan laïi yeâu nöôùc laäp doøng doõi nhaø Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
17. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 54 - Toáng leân laøm vua vaø tieáp tuïc khaùng chieán ñeán naêm 1279 môùi hoaøn toaøn bò tieâu dieät. b. Chính saùch thoáng trò cuûa trieàu Nguyeân : Trong quaù trình chinh phuïc nöôùc Kim, moãi khi ñaùnh chieám ñöôïc nôi naøo, quaân Moâng Coå ñeàu thi haønh chính saùch gieát saïch, cöôùp saïch, ñoát saïch ñeå laáy ñaát laøm baõi chaên nuoâi, veà sau môùi baét ñaàu chuù yù ñeán noâng nghieäp. Sau khi tieâu dieät Nam Toáng, trieàu Nguyeân baét chöôùc caùch toå chöùc boä maùy nhaø nöôùc, cheá ñoä phaân phong ruoäng ñaát, cheá ñoä thueá khoùa cuûa Trung Quoác, nhöng ñoàng thôøi thi haønh chính saùch aùp böùc daân toäc raát traéng trôïn. Vì vaäy, nhaân daân Trung Quoác raát cöïc khoå. c. Nhöõng cuoäc chieán tranh xaâm löôïc: Ñaàu thôøi Nguyeân, Hoát Taát Lieät phaùt ñoäng nhieàu cuoäc chieán tranh ñeå xaâm löôïc Nhaät Baûn, Mieán Ñieän, Chieâm Thaønh, Ñaïi Vieät vaø Gia Va. - Naêm 1274 vaø 1281, quaân Nguyeân 2 laàn taán coâng Nhaät Baûn nhöng ñeàu thaát baïi. Ñaëc bieät trong cuoäc taán coâng laàn thöù 2, quaân Nguyeân gaëp baõo neân bò toån thaát heát söùc naëng neà. - Ñoái vôùi Mieán Ñieän, thôøi Hoát Taát Lieät, quaân Nguyeân taán coâng 3 laàn vaøo caùc naêm 1277, 1283 vaø 1287 nhöng khoâng thu ñöôïc keát quaû gì ñaùng keå. Sau khi Hoát Taát Lieät cheát (1294), nhaân khi tình hình Mieán Ñieän roái ren, naêm 1300, nhaø Nguyeân laïi cho quaân sang taán coâng Mieán Ñieän laàn thöù tö nhöng laàn naøy do caùc töôùng nhaän hoái loä cuûa Mieán Ñieän neân ruùt quaân. - Ñoái vôùi Chieâm Thaønh, do Chieâm Thaønh khoâng ñoàng yù ñeå nhaø Nguyeân laäp cô quan haønh tænh ôû nöôùc hoï neân naêm 1283, quaân Nguyeân taán coâng chieám ñöôïc kinh ñoâ Chieâm Thaønh nhöng sau ñoù Chieâm Thaønh phaûn coâng, quaân Nguyeân bò toån thaát phaûi ruùt lui. - Ñoái vôùi Ñaïi Vieät, töø naêm 1258, quaân Moâng Coå ôû Vaân Nam ñaõ taán coâng nöôùc ta. Sau khi thaønh laäp trieàu Nguyeân, quaân Nguyeân laïi xaâm löôïc nöôùc ta 2 laàn vaøo naêm 1285 vaø 1288 nhöng cuõng ñeàu bò thaát baïi. - Ñoái vôùi Giava (ôû Inñoâneâxia), naêm 1292- 1293, nhaø Nguyeân cuõng cho quaân sang taán coâng nhöng cuõng bò thaát baïi phaûi ruùt quaân. d. Phong traøo khôûi nghóa cuoái Nguyeân: Thôøi Nguyeân, xaõ hoäi Trung Quoác toàn taïi hai maâu thuaãn chuû yeáu : maâu thuaãn daân toäc vaø maâu thuaãn giai caáp. Theâm vaøo ñoù nhieàu loaïi thieân tai thöôøng xuyeân xaûy ra neân nhaân daân voâ cuøng khoán khoå. Naêm 1351, phong traøo khôûi nghóa lôùn baét ñaàu buøng noå. Tham gia khôûi nghóa phaàn lôùn laø nhöõng tín ñoà ñaïo Baïch Lieân, ñaïo Di Laëc, Minh giaùo (nhöõng giaùo phaùi cuûa Phaät giaùo). Hoï chít khaên ñoû leân ñaàu ñeå laøm daáu hieäu rieâng neân goïi laø quaân Khaên Ñoû. Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
18. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 55 - Luùc ñaàu ôû trong nöôùc coù nhieàu löïc löôïng khôûi nghóa, veà sau ngöôøi coù vai troø quan troïng nhaát laø Chu Nguyeân Chöông. Naêm 1367, sau khi thaâu toùm ñöôïc mieàn Nam, Chu Nguyeân Chöông sai quaân tieán ñaùnh mieàn Baéc. Naêm 1368, Chu Nguyeân Chöông xöng laøm hoaøng ñeá ôû Kim Laêng (Nam Kinh), ñaët quoác hieäu laø Minh, hieäu laø Minh Thaùi Toå. Muøa thu naêm ñoù, quaân ñoäi cuûa Chu Nguyeân Chöông taán coâng Ñaïi Ñoâ, trieàu ñình nhaø Nguyeân phaûi ruùt veà Baéc. Tieáp ñoù, Chu Nguyeân Chöông tieâu dieät caùc theá löïc caùt cöù voán laø caùc nhoùm khôûi nghóa vaø löïc löôïng coøn laïi cuûa trieàu Nguyeân, ñeán naêm 1387 thì hoaøn toaøn thoáng nhaát Trung Quoác. 8. Trieàu Minh (1368-1644): a. Thôøi kyø cöôøng thònh cuûa trieàu Minh: Ñaàu thôøi Minh, Minh Thaùi Toå thi haønh nhieàu chính saùch nhaèm khoâi phuïc kinh teá, caûi thieän ñôøi soáng cuûa nhaân daân nhö : - Traû laïi töï do cho nhöõng ngöôøi bò bieán thaønh noâ tyø, ñoàng thôøi caám cöôõng böùc hoaëc mua baùn daân töï do laøm noâ tyø. - Taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho vieäc khoâi phuïc phaùt trieån saûn xuaát noâng nghieäp nhö keâu goïi nhaân daân löu taùn trôû veà queâ quaùn, ñoàng thôøi keâu goïi nhaân daân khai khaån ñaát hoang - Boû nhöõng hình phaït taøn khoác thôøi Nguyeân. - Nghieâm trò boïn quan laïi tham oâ. Nhôø nhöõng chính saùch noùi treân, ñaàu ñôøi Minh, kinh teá ñöôïc khoâi phuïc nhanh choùng vaø böôùc ñaàu phaùt trieån, tình hình chính trò ñöôïc oån ñònh. Naêm 1398, Minh Thaùi Toå cheát. Vì ngöôøi con caû cheát sôùm neân chaùu ñích toân cuûa oâng ñöôïc leân noái ngoâi, nhöng ngöôøi con thöù laø Chu Ñeä ñem quaân taán coâng Kim Laêng. Naêm 1402, Chu Ñeä giaønh ñöôïc ngoâi hoaøng ñeá. Ñoù laø Minh Thaønh Toå (1403-1424), moät oâng vua noåi tieáng trieàu Minh. Minh Thaønh Toå sau khi leân ngoâi ñaõ nhieàu laàn sai söù giaû ñi ñeán nhieàu nöôùc, ñaëc bieät coøn sai Thaùi giaùm Trònh Hoøa chæ huy moät ñoaøn thuyeàn coù vuõ trang 6 laàn ñi xuoáng caùc nöôùc ôû vuøng bieån phía Nam chaâu AÙ. Nhöõng hoaït ñoäng ngoïai giao aáy ñeàu nhaèm phoâ tröông söï giaøu maïnh cuûa Trung Quoác vaø loâi keùo caùc nöôùc xa xoâi ñeán thaàn phuïc trieàu Minh. Ñoái vôùi nöôùc ta, nhaân vieäc Hoà Quùy Ly cöôùp ngoâi cuûa hoï Traàn, naêm 1406, nhaø Minh ñaõ cho quaân sang xaâm löôïc nöôùc ta, maõi ñeán naêm 1427, töùc laø sau khi Minh Thaønh Toå cheát môùi chòu thaát baïi vaø ruùt quaân veà nöôùc. Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
19. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 56 - b. Söï thaâm nhaäp cuûa ngöôøi phöông Taây : Töø naêm 1517, töùc laø sau khi tìm ñöôïc con ñöôøng bieån sang phöông Ñoâng khoâng laâu, ngöôøi Boà Ñaøo Nha baét ñaàu ñeán AÙ Moân (Ma Cao), sau ñoù ñöôïc cöû söù giaû ñeán Baéc Kinh. Naêm 1553, nhaân vieäc thuyeàn gaëp baõo, ngöôøi Boà Ñaøo Nha xin ñöôïc leân bôø AÙ Moân phôi haøng hoùa bò öôùt. Nhôø ñuùt loùt cho quan ñòa phöông, hoï ñöôïc leân cö truù ôû AÙ Moân vaø ñeán naêm 1557 thì baét ñaàu bieán maûnh ñaát naøy thaønh thuoäc ñòa cuûa hoï. Sau ngöôøi Boà Ñaøo Nha, ngöôøi Taây Ban Nha ôû Luxoân nhôø phoái hôïp vôùi quan quaân Trung Quoác tieâu dieät ñöôïc moât baêng cöôùp bieån Trung Quoác neân ñöôïc trieàu Minh cho ñeán buoân baùn ôû Chöông Chaâu (Phuùc Kieán). Sang theá kyû XVII, ngöôøi Haø Lan cuõng ñeán Trung Quoác. Naêm 1624, hoï chieám ñöôïc ñaûo Ñaøi Loan maõi ñeán naêm 1662 môùi bò Trònh Thaønh Coâng ñaùnh ñuoåi. Ñi theo caùc thöông nhaân, nhieàu giaùo só ñaïo Thieân Chuùa cuõng sang phöông Ñoâng truyeàn ñaïo. Giaùo só chaâu AÂu ñeán Trung Quoác ñaàu tieân laø moät ngöôøi YÙ teân laø Mateâoâ Rixi. Naêm 1601, oâng ñöôïc ñeán Baéc Kinh truyeàn ñaïo, coøn ñöôïc ban cho nhieàu ruoäng ñaát. Sau Mateâoâ Rixi, giaùo só caùc nöôùc YÙ, Ñöùc, Taây Ban Nha, Boà Ñaøo Nha tieáp tuïc ñeán Trung Quoác. Thôøi Minh, caùc giaùo só phöông Taây moät maët bieát kheùo leùo laáy loøng caùc hoaøng ñeá, moät maët toû ra toân troïng phong tuïc taäp quaùn cuûa nhaân daân Trung Quoác neân hoï ñöôïc töï do truyeàn ñaïo. c. Phong traøo chieán tranh noâng daân cuoái trieàu Minh : - Nguyeân nhaân chuû yeáu cuûa phong traøo khôûi nghóa cuûa noâng daân cuoái Minh laø : + Noâng daân bò maát ruoäng ñaát. + Toâ cao thueá naëng. + Thieân tai xaûy ra lieân tieáp. Nhaân daân ñoùi ñeán noåi phaûi aên reã coû,voû caây, ñaát, boät ñaù - Phong traøo baét ñaàu buøng noå naêm 1627 ôû Thieåm Taây, ñeán naêm 1631 thì taäp hôïp laïi thaønh moät löïc löôïng thoáng nhaát do Cao Ngheânh Töôøng, Tröông Hieán Trung, Lyù Töï Thaønh caàm ñaàu. Naêm 1636, Cao Ngheânh Töôøng töû traän, Lyù Töï Thaønh trôû thaønh ngöôøi laõnh ñaïo chuû yeáu cuûa löïc löôïng khôûi nghóa ôû mieàn Baéc. Coøn Tröông Hieán Trung thì chæ huy moät caùnh quaân tieán xuoáng hoaït ñoäng ôû phía Nam. Naêm 1644, Lyù Töï Thaønh xöng laøm hoaøng ñeá ôû Taây An (Thieåm Taây). Tieáp ñoù, oâng taán coâng vaø chieám ñöôïc Baéc Kinh. Trieàu Minh suïp ñoå. Trong khi ñoù, vieân toång binh cuûa nhaø Minh laø Ngoâ Tam Queá ñang ñoùng quaân ôû Sôn Haûi Quan ñaõ ñaàu haøng Maõn Thanh ñeå choáng laïi Lyù Töï Thaønh. Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
20. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 57 - Lyù Töï Thaønh ñem quaân ñaùnh Ngoâ Tam Queá nhöng bò lieân quaân cuûa Ngoâ Tam Queá vaø Maõn Thanh ñaùnh baïi, do ñoù phaûi ruùt khoûi Baéc Kinh. Ñeán naêm 1645, Lyù Töï Thaønh bò thaát baïi hoaøn toaøn phaûi töï töû. Coøn Tröông Hieán Trung ôû mieàn Nam ñeán naêm 1646 cuõng bò quaân Thanh ñaùnh baïi. Baûn thaân Tröông Hieán Trung bò quaân Thanh baét vaø bò gieát. 9. Trieàu Thanh (Töø khi thaønh laäp ñeán chieán tranh thuoác phieän) : a. Söï thaønh laäp trieàu Thanh vaø nhöõng hoaït ñoäng bình ñònh Trung Quoác : Trieàu Thanh do ngöôøi Maõn Chaâu thaønh laäp. Toäc Maõn Chaâu voán goïi laø toäc Kieán Chaâu, moät chi nhaùnh cuûa toäc Nöõ Chaân maø ñaàu theá kyû XII ñaõ thaønh laäp nöôùc Kim. Ñaàu thôøi Minh, toäc Kieán Chaâu ñang soáng trong giai ñoaïn tan raõ cuûa xaõ hoäi thò toäc. Ñeán naêm 1616, hoï môùi thaønh laäp nöôùc vaø cuõng goïi laø nöôùc Kim, lòch söû goïi laø Haäu Kim, ñeán naêm 1636 môùi ñoåi thaønh Thanh. Naêm 1644, ngay sau khi Lyù Töï Thaønh bò thaát baïi trong traän ñaùnh nhau vôùi Ngoâ Tam Queá vaø quaân Thanh ôû Sôn Haûi Quan, vua Thanh Theá Toå lieàn tieán vaøo Baéc Kinh thaønh laäp moät trieàu ñaïi môùi goïi laø trieàu Thanh (1644-1911). Sau ñoù, quaân Thanh phaûi chieán ñaáu vôùi hai löïc löông laø taøn quaân noâng daân vaø löïc löôïng khaùng chieán cuûa Nam Minh. Ñeán naêm 1661, vua cuoái cuøng cuûa Nam Minh laø Queá Vöông phaûi chaïy sang Mieán Ñieän, nhöng bò Ngoâ Tam Queá ñem quaân truy kích, Queá Vöông bò baét ñem veà Coân Minh (Vaân Nam) xöû töû. Trong quaù trình aáy, nhieàu töôùng lónh yeâu nöôùc ñaõ kieân cöôøng beàn bæ choáng Thanh maø ngöôøi tieâu bieåu nhaát laø Trònh Thaønh Coâng. Naêm 1661, Trònh Thaønh Coâng ñem 25.000 quaân vöôït bieån ra Ñaøi Loan, ñaùnh ñuoåi ñöôïc ngöôøi Haø Lan, laáy hoøn ñaûo naøy laøm caên cöù ñeå ñaùnh Thanh. Sau khi dieät ñöôïc trieàu Nam Minh khoâng laâu, trieàu Thanh laïi phaûi ñoái phoù vôùi “vuï loaïn Tam Phieân”. Tam phieân laø 3 laõnh ñòa lôùn do nhaø Thanh phong cho caùc töôùng lónh Haùn toäc laøm tay sai goàm: Ngoâ Tam Queá ñöôïc phong ôû Vaân Nam, Thöôïng Khaû Hy ñöôïc phong ôû Quaûng Ñoâng vaø Caùnh Keá Maäu ñöôïc phong ôû Phuùc Kieán. Naêm 1673, vua Khang Hy ra leänh boû caùc phieân, do vaäy ba phieân ñaõ noåi daäy choáng Thanh. Hai phieân hoï Caùnh vaø hoï Thöôïng ñeán naêm 1676 ñaàu haøng Thanh. Coøn Ngoâ Tam Queá ñeán naêm 1678 xöng laøm hoaøng ñeá nhöng ñaõ cheát trong naêm ñoù, chaùu laø Ngoâ Theá Phieân noái ngoâi. Ñeán naêm 1681, tröôùc söï taán coâng xuoáng Vaân Nam cuûa quaân Thanh, Coân Minh thaát thuû, Ngoâ Theá Phieân phaûi töï töû. Tieáp ñoù, naêm 1683, quaân Thanh taán coâng vaø chieám ñöôïc Ñaøi Loan. Ñeán ñaây, moïi phong traøo ñaáu tranh vuõ trang choáng Thanh ñeàu chaám döùt. b. Söï hình thaønh ñeá quoác Thanh: - Tröôùc khi thaønh laäp trieàu Thanh, nöôùc haäu Kim ñaõ thaàn phuïc ñöôïc caùc tieåu quoác ôû mieàn Nam Moâng Coå. Sau khi thoáng trò Trung Quoác, trieàu Thanh thoân tính ñöôïc mieàn baéc Moâng Coå vaøo naêm 1697 vaø mieàn Taây Moâng Coå vaøo naêm 1757. Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
21. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 58 - - Veà phía Taây Nam, laáy lyù do giuùp ñôõ Taây Taïng choáng laïi söï xaâm löôïc cuûa ngöôøi Moâng Coå, naêm 1718, nhaø Thanh ñöa quaân vaøo vuøng naøy, ñeán naêm 1727 thì chính thöùc chieám ñöôïc vuøng Taây Taïng. - ÔÛ phía Taây Baéc, vuøng Taân Cöông ngaøy nay laø nôi cö truù cuûa ngöôøi Ngoâ Duy Nhó. Naêm 1758-1759, Thanh taán coâng vaø chieám ñöôïc vuøng naøy vaø ñaët teân laø Taân Cöông. Nhö vaäy traûi qua moät quaù trình chinh chieán laâu daøi, ñeán giöõa theá kyû XVIII, trieàu Thanh ñaõ trôû thaønh moät ñeá quoác roäng lôùn. c. Chính saùch thoáng trò cuûa Maõn Thanh: - Trong quaù trình chinh phuïc Trung Quoác, ñoái vôùi nhöõng nôi kieân quyeát khaùng chieán, quaân Thanh thi haønh chính saùch huûy dieät. Ñoàng thôøi, quaân Thanh baét nhaân daân Trung Quoác phaûi theo moät soá phong tuïc taäp quaùn cuûa ngöôøi Maõn Chaâu maø tröôùc heát laø baét ñaøn oâng phaûi caïo toùc theo kieåu ngöôøi Maõn. - Ñeå cuûng coá boä maùy nhaø nöôùc taäp quyeàn Trung öông, nhöõng chöùc quan lôùn quan troïng, trieàu Thanh chæ cho ngöôøi Maõn ñöôïc ñaûm nhieäm. Nhaø Thanh coøn thaúng tay traán aùp moïi hoaït ñoäng hoaëc bieåu hieän tö töôûng choáng laïi ngöôøi Maõn, do ñoù ñaõ gaây neân nhieàu vuï aùn vaên töï. Ví duï chæ vì moät quyeån saùch coù nhöõng caâu chöõ choáng Thanh maø 72 ngöôøi coù lieân quan bò xöû töû. Tuy nhieân, nhaø Thanh cuõng thi haønh chính saùch mua chuoäc ñòa chuû ngöôøi Haùn. Vua Khang Hy (1662-1722) coøn noùi : “Maõn Haùn laø moät”. d. Nhöõng cuoäc chieán tranh xaâm löôïc: - Vaøo theá kyû XVIII, trieàu Thanh lieân tieáp taán coâng Mieán Ñieän ba laàn vaøo caùc naêm 1766, 1767, 1769 nhöng caû 3 laàn ñeàu bò thaát baïi phaûi ruùt quaân. - Ñoái vôùi nöôùc ta, cuoái naêm 1788, döôùi chieâu baøi giuùp ñôõ hoï Leâ khoâi phuïc ngai vaøng, nhaø Thanh sai Toân Só Nghò ñöa 20 vaïn quaân sang xaâm löôïc, nhöng trong traän Teát Kyû Daäu (1789) ñaõ bò nhaân daân ta döôùi söï laõnh ñaïo cuûa vua Quang Trung ñaùnh baïi. e. Chính saùch ñoùng cöûa vaø caám ñaïo : - Sau ngöôøi Boà Ñaøo Nha, ngöôøi Taây Ban Nha vaø ngöôøi Haø Lan, ñeán ñôøi Thanh, ngöôøi Anh, ngöôøi Phaùp cuõng ñeán Trung Quoác buoân baùn, nhöng trong thôøi kyø ñaàu, trieàu Thanh sôï nhaân daân Trung Quoác lieân keát vôùi ngöôøi phöông Taây choáng laïi mình neân thi haønh chính saùch ñoùng cöûa töông ñoái nghieâm ngaët. Sau khi chieám ñöôïc Ñaøi Loan (1683), leänh ñoù ñöôïc nôùi loûng moät thôøi, nhöng ñeán 1757, vua Caøn Long chæ cho caùc thöông nhaân nöôùc ngoaøi ñöôïc buoân baùn ôû Quaûng Chaâu maø thoâi. - Ñoái vôùi vieäc truyeàn ñaïo Thieân Chuùa, ñaàu ñôøi Thanh, caùc giaùo só phöông Taây ôû Baéc Kinh vaãn ñöôïc öu ñaõi, do vaäy, ñaïo Thieân Chuùa ñöôïc truyeàn baù raát nhanh. Veà sau, phaàn vì caùc giaùo só ngaàm hoaït ñoäng giaùn ñieäp, phaàn vì ñeán ñaàu theá kyû XVIII, Giaùo hoaøng La Maõ ra leänh caám caùc giaùo só ôû Trung Quoác khoâng ñöôïc tieáp tuïc cho caùc tín ñoà ñaïo Thieân Chuùa ñöôïc thôø cuùng Khoång Töû vaø toå tieân, nhaø Thanh ra leänh caám vieäc truyeàn ñaïo. Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
22. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 59 - - Trong khi Trung Quoác thi haønh chính saùch ñoùng cöûa thì neàn coâng nghieäp deät cuûa Anh phaùt trieån nhanh choùng, ñoàng thôøi Anh thu vaø mua reû ñöôïc raát nhieàu thuoác phieän ôû Aán Ñoä. Ñeå tieâu thuï nhöõng thöù haøng ñoù, Anh chuû yeáu nhaèm vaøo thò tröôøng Trung Quoác. Tuy khoâng laäp ñöôïc quan heä thoâng thöông chính thöùc, nhöng ñeán nöûa ñaàu theá kyû XIX, thuyeàn buoân cuûa Anh vaãn khoâng ngöøng chôû thuoác phieän ñeán baùn ôû Trung Quoác. Do vaäy, naêm 1838, nhaø Thanh cöû Laâm Taéc Töø laøm Khaâm sai ñaïi thaàn ñeán Quaûng Chaâu ñeå thöïc hieän leänh caám baùn thuoác phieän. Ñeå buoäc chính phuû Thanh phaûi môû cöûa bieån, naêm 1840, Anh gaây chieán tranh vôùi Trung Quoác. Cuoäc chieán tranh aáy goïi laø “chieán tranh thuoác phieän”. Keát quaû, trieàu Thanh phaûi nhöôïng boä. Söï kieän ñoù ñaùnh daáu xaõ hoäi Trung Quoác böôùc vaøo moät giai ñoaïn môùi - Giai ñoaïn nöûa phong kieán nöûa thuoäc ñòa. II. TÌNH HÌNH KINH TEÁ XAÕ HOÄI: 1. Cheá ñoä ruoäng ñaát : Thôøi trung ñaïi ôû Trung Quoác coù hai hình thaùi sôû höõu ruoäng ñaát cuøng toàn taïi, ñoù laø ruoäng ñaát cuûa nhaø nöôùc vaø ruoäng ñaát cuûa tö nhaân. a. Ruoäng ñaát cuûa nhaø nöôùc : Treân cô sôû quyeàn sôû höõu veà ruoäng ñaát, caùc trieàu ñaïi phong kieán ñaõ thi haønh nhieàu chính saùch nhö ban caáp cho quyù toäc quan laïi ñeå laøm boång loäc, moät boä phaän ruoäng ñaát thì toå chöùc thaønh ñoàn ñieàn, ñieàn trang ñeå saûn xuaát hoaëc chia cho noâng daân caøy caáy ñeå thu toâ thueá. Trong caùc chính saùch xöû lyù ruoäng ñaát coâng, ñaùng chuù yù nhaát laø “cheá ñoä quaân ñieàn” ñöôïc thi haønh töø naêm 485 döôùi trieàu Baéc Nguïy, tieáp ñoù ñöôïc caùc trieàu Baéc Teà, Tuøy, Ñöôøng tieáp tuïc thöïc hieän. Veà quy ñònh cuï theå: Chính saùch quaân ñieàn cuûa caùc trieàu ñaïi noùi treân coù ít nhieàu khaùc nhau, nhöng tinh thaàn chung cuûa cheá ñoä ñoù laø: - Nhaø nöôùc ñem ruoäng ñaát do mình tröïc tieáp quaûn lyù caên cöù theo caùc tieâu chuaån chia cho noâng daân caøy caáy. Nhaän ruoäng ñaát cuûa nhaø nöôùc, noâng daân coù nghóa vuï phaûi noäp thueá vaø laøm lao dòch. Thôøi Tuøy, Ñöôøng, nghóa vuï thueá khoaù aáy ñöôïc goïi laø cheá ñoä “toâ dung ñieäu”. Toâ laø thueá noäp baèng thoùc. Ñieäu laø thueá hieän vaät noäp baèng tô luïa boâng vaûi. Dung laø thueá hieän vaät thay cho nghóa vuï lao dòch, cuõng noäp baèng tô luïa hoaëc boâng vaûi. - Ñoàng thôøi vôùi vieäc chia ruoäng ñaát cho noâng daân, caùc quan laïi tuøy theo chöùc vuï cao thaáp ñöôïc caáp cho ruoäng ñaát laøm boång loäc. Ví duï thôøi Ñöôøng, quyù toäc quan laïi ñöôïc ban caáp ruoäng vónh nghieäp (ruoäng ñöôïc truyeàn cho con chaùu), ruoäng thöôûng coâng, ruoäng chöùc vuï Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
23. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 60 - YÙ nghóa : - Cheá ñoä quaân ñieàn moät maët ñaõ laøm cho nhöõng noâng daân khoâng coù hoaëc coù ít ruoäng ñaát, nhöõng ngöôøi ñi löu taùn trôû veà queâ höông ñöôïc caáp ruoäng ñaát, do ñoù, hoï ñaõ trôû thaønh noâng daân caøy caáy ruoäng ñaát coâng, thoaùt khoûi söï leä thuoäc vaøo ñòa chuû. - Moät maët khaùc, do vieäc giao ruoäng ñaát cho noâng daân neân toaøn boä ruoäng ñaát bò boû hoang vì chieán tranh ñeàu ñöôïc canh taùc trôû laïi, do ñoù, noâng nghieäp ñöôïc phaùt trieån, nhaø nöôùc vaø noâng daân deàu coù lôïi. Söï phaù hoaïi cuûa cheá ñoä quaân ñieàn : Töø giöõa thôøi Ñöôøng, do naïn chieám ñoaït ruoäng ñaát cuûa ñòa chuû, moät soá noâng daân phaûi rôøi boû queâ höông ñi tha phöông caàu thöïc. Ñaëc bieät vuï loaïn An Söû (755-763) ñaõ gaây neân söï xaùo troän lôùn veà nhaân khaåu, do ñoù, cheá ñoä quaân ñieàn bò phaù hoaïi daàn daàn. Tröôùc tình hình aáy, naêm 780, nhaø Ñöôøng phaûi ñaët ra moät chính saùch thueá khoùa môùi goïi laø “phaùp thueá hai kyø”. Chính saùch naøy quy ñònh : nhaø nöôùc caên cöù theo soá ruoäng ñaát vaø taøi saûn thöïc coù ñeå ñaùnh thueá; ñoàng thôøi thueá ñöôïc thu laøm hai laàn vaøo hai vuï thu hoaïch trong naêm. Vieäc caên cöù theo taøi saûn thöïc coù ñeå ñaùnh thueá chöùng toû raèng ñeán ñaây nhaø nöôùc ñaõ coâng khai thöøa nhaän cheá ñoä quaân ñieàn khoâng toàn taïi nöõa. b. Ruoäng ñaát cuûa tö nhaân: Töø thôøi Chieán quoác, ruoäng tö ôû Trung Quoác baét ñaàu xuaát hieän. Töø ñoù veà sau, ruoäng tö trôû thaønh boä phaän quan troïng nhaát trong cheá ñoä ruoäng ñaát ôû Trung Quoác. Do chính saùch ban caáp ruoäng ñaát cho quan laïi laøm boång loäc, ñoàng thôøi do vieäc chieám ñoaït ruoäng ñaát, phaàn lôùn ruoäng tö thuoäc quyeàn sôû höõu cuûa giai caáp ñòa chuû. Treân cô sôû chieám höõu ñöôïc nhieàu ruoäng ñaát, töø thôøi Ñoâng Haùn, toå chöùc ñieàn trang ñaõ ra ñôøi vaø toàn taïi laâu daøi trong lòch söû Trung Quoác. + Ñieàn trang ôû Trung Quoác cuõng laø nhöõng ñôn vò kinh teá töï saûn töï tieâu : Trong ñieàn trang, ngoaøi saûn xuaát noâng nghieäp coøn saûn xuaát thuû coâng nghieäp vaø moät soá hoaït ñoäng kinh teá khaùc. Nhöõng ngöôøi lao ñoäng trong caùc ñieàn trang töø thôøi Ñoâng Haùn ñeán Nam Baéc Trieàu laø “ñieàn khaùch”, “boä khuùc”, noâ tyø. + Ñieàn khaùch laø nhöõng noâng daân lónh canh ruoäng ñaát cuûa ñieàn trang. Hoï coù nghóa vuï phaûi noäp ñòa toâ cho chuû. + Boä khuùc laø nhöõng ñieàn khaùch ñöôïc luyeän taäp nghóa vuï quaân söï ñeå baûo veä ñieàn trang. Ñeán thôøi Ñöôøng Toáng, do söï phaùt trieån cuûa kinh teá haøng hoùa, tính chaát töï nhieân cuûa kinh teá haøng hoùa coù giaûm bôùt, coù moät soá ñieàn trang saûn xuaát rau, ñoát than ñeå ñem baùn ôû thò tröôøng. Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
24. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 61 - Maët khaùc, thaân phaän cuûa löïc löôïng chuû yeáu trong ñieàn trang naøy goïi laø “trang khaùch”. Söï phuï thuoäc cuûa hoï vaøo chuû ñieàn trang ñöôïc giaûm raát nhieàu so vôùi tröôùc. - Beân caïnh ñòa chuû tö nhaân, chuøa Phaät giaùo vaø Ñaïo giaùo cuõng chieám nhieàu ruoäng ñaát. - Ngoaøi boä phaän ruoäng ñaát cuûa ñòa chuû coøn coù ruoäng ñaát cuûa noâng daân töï canh, nhöng loaïi ruoäng ñaát naøy raát baáp beânh vaø chieám tyû leä raát nhoû. 2. Quan heä giai caáp: Thôøi Trung ñaïi, trong xaõ hoäi Trung Quoác coù caùc giai caáp sau ñaây : a. Giai caáp ñòa chuû: Giai caáp ñòa chuû ôû Trung Quoác coù theå chia thaønh hai taàng lôùp chuû yeáu laø ñòa chuû quan laïi vaø ñòa chuû bình daân. - Trong ñòa chuû quan laïi coù moät boä phaän giaøu sang nhaát, coù theá löïc nhaát, ñoù laø loaïi ñòa chuû quyù toäc phong kieán. Loaïi naøy bao goàm vöông haàu, toân thaát, coâng thaàn. - Ñòa chuû bình daân laø taàng lôùp ñòa chuû khoâng giöõ chöùc vuï gì trong boä maùy nhaø nöôùc. Tuy vaäy, do giaøu coù, taàng lôùp naøy, nhieàu ngöôøi coù theá löïc lôùn veà chính trò. b. Giai caáp noâng daân : Giai caáp noâng daân cuõng bao goàm hai loaïi: noâng daân lónh canh vaø noâng daân töï canh. - Noâng daân töï canh laø nhöõng ngöôøi caøy caáy ruoäng ñaát cuûa mình hoaëc cuûa nhaø nöôùc caáp cho theo chính saùch quaân ñieàn. Hoï coù nghóa vuï phaûi noäp thueá thöôøng laø baèng 1/10 thu hoaïch, ñoàng thôøi hoï phaûi laøm nghóa vuï lao dòch cho nhaø nöôùc. Veà ñòa vò chính trò, hoï ñöôïc coi laø daân töï do, neáu coù ñieàu kieän hoïc haønh vaø thi cöû ñoã ñaït thì coù theå trôû thaønh quan laïi. - Noâng daân lónh canh laø nhöõng ngöôøi khoâng coù hoaëc coù raát ít ruoäng ñaát neân phaûi trôû thaønh taù ñieàn cuûa ñòa chuû. Hoï coù nghóa vuï phaûi noäp toâ cho chuû ruoäng thöôøng laø baèng 5/10 thu hoaïch. Veà thaân phaän thì tuøy theo töøng thôøi kyø maø coù ít nhieàu khaùc nhau. c. Taàng lôùp coâng thöông: - Ñeán thôøi trung ñaïi, do söï phaùt trieån cuûa thuû coâng nghieäp, thôï thuû coâng töï do trôû thaønh moät taàng lôùp ngaøy caøng ñoâng ñaûo. Thôï thuû coâng cuõng coù nghóa vuï phaûi noäp thueá vaø laøm nghóa vuï lao dòch theo ngheà nghieäp cuûa mình. - Taàng lôùp buoân baùn töø thôøi Haùn ñaõ raát phaùt trieån. Trieàu Thoå (ñôøi Haùn) ñaõ mieâu taû nhöõng ngöôøi coâng vieäc thì nhaøn nhaõ maø thu ñöôïc nguoàn lôïi lôùn. “Ñaøn oâng khoâng caøy caáy, ñaøn baø khoâng taèm tô maø maëc thì phaûi coù 5 maøu, aên thì phaûi coù thòt ngon, khoâng phaûi chòu caùi khoå cuûa keû noâng phu maø coù tieàn traêm baïc ngaøn.” Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
25. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 62 - Tuy vaäy, ngheà buoân bò coi laø ngheà ngoïn, khoâng phaûi laø cô sôû cuûa neàn kinh teá phong kieán neân caùc trieàu ñaïi ôû Trung Quoác ñeàu thi haønh chính saùch kieàm cheá söï phaùt trieån kinh teá cuûa thöông nhaân, ñoàng thôøi haï thaáp ñòa vò chính trò cuûa hoï nhö khoâng cho laøm quan, xeáp hoï vaøo loaïi cuoái cuøng trong “töù daân” (só, coâng ,noâng ,thöông). d. Taàng lôùp noâ tyø (töùc noâ leä): Nguoàn noâ tyø chính vaãn laø tuø binh, nhöõng ngöôøi phaïm toäi vaø nhöõng ngöôøi bò phaù saûn. Thaân phaän noâ tyø coù khaù hôn noâ leä thôøi coå ñaïi. Maëc daàu, hoï vaãn bò coi laø haøng hoùa ñeå mua baùn, trao taëng, nhöng giaù caû thì cao hôn tröôùc nhieàu. Coù taøi lieäu noùi ñôøi Haùn, giaù moät nöõ tyø baèng 5 con ngöïa. Söï gieát haïi noâ tyø moät caùch tuøy tieän ñöôïc haïn cheá nhieàu nhöng noùi chung tính maïng cuûa noâ tyø vaãn chöa ñöôïc ñaûm baûo. Ví duï luaät ñôøi Ñöôøng quy ñònh neáu noâ tyø coù toäi chuû khoâng trình quan maø gieát cheát thì chuû bò ñaùnh 100 gaäy. Luaät ñôøi Nguyeân quy ñònh neáu ngöôøi töï do gieát cheát noâ tyø cuûa keû khaùc thì bò ñaùnh 107 gaäy, trong khi ñoù, neáu gieát cheát ngöïa cuûa keû khaùc thì bò ñaùnh 100 gaäy. Soá löôïng noâ tyø ôû Trung Quoác thôøi Trung ñaïi coøn khaù ñoâng ñaûo. Tuy hoï cuõng bò söû duïng vaøo caùc ngaønh saûn xuaát nhö noâng nghieäp, chaên nuoâi, thuû coâng nghieäp nhöng phaàn lôùn hoï bò duøng vaøo vieäc haàu haï trong gia ñình quùy toäc, quan laïi, ñòa chuû vaø nhöõng nhaø giaøu coù khaùc. Toùm laïi, thôøi Trung ñaïi, cô caáu giai caáp ôû Trung Quoác töông ñoái phöùc taïp. Hôn nöõa, ñoái vôùi töøng caù nhaân, thaân phaän giai caáp khoâng coá ñònh, coù theå thay ñoåi, nhöng caùc giai caáp, caùc taàng lôùp noùi treân thì toàn taïi laâu daøi trong lòch söû. Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
26. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 63 - Baøi II. A RAÄP I. Söï thaønh laäp nhaø nöôùc A Raäp: 1. Tình hình Taây AÙ tröôùc khi nöôùc A Raäp thaønh laäp: a. Tình hình Iran – Löôõng Haø : Töø cuoái theá kyû IV TCN, vuøng naøy naèm trong baûn ñoà cuûa Vöông trieàu Xeâlôcuùt. Giöõa theá kyû III TCN, nhaân khi trieàu Xeâlôcuùt suy yeáu, cö daân ôû mieàn Baéc Iran noåi daäy gieát vieân Toång ñoác cuûa trieàu Xeâlôcuùt roài thaønh laäp nöôùc Paùcti do Vöông trieàu AÙcxaxô thoáng trò. Naêm 226, moät tieåu vöông ôû mieàn Nam Iran laät ñoå Vöông trieàu AÙcxaxô roài laäp neân moät trieàu ñaïi môùi goïi laø trieàu Xaxanít (226-651). Trong lòch söû, ñaát nöôùc cuûa Vöông trieàu naøy goïi laø Taân Ba Tö. Ñeán theá kyû V, Taân Ba Tö trôû thaønh moät nöôùc lôùn maïnh nhaát ôû Taây AÙ, coù laõnh thoå bao goàm ñaát ñai cuûa caùc nöôùc AÙpganixtan, Iran, Iraéc, ngaøy nay. b. Tình hình baùn ñaûo A Raäp : Trong quaù trình aáy, ôû baùn ñaûo A Raäp chæ tröø vuøng Yeâmen ôû phía Taây Nam coù nhaø nöôùc töø sôùm, coøn phaàn lôùn baùn ñaûo ñang ôû vaøo giai ñoaïn tan raõ cuûa xaõ hoäi nguyeân thuûy. Tuy vaäy, ôû vuøng ven bôø bieån Ñoû, nhôø naèm treân con ñöôøng buoân baùn giöõa phöông Ñoâng vaø phöông Taây neân ñaõ xuaát hieän moät soá thaønh phoá, trong ñoù quan troïng nhaát laø Meùcca vaø Yatôríp (töø naêm 622 ñoåi teân thaønh Meâñina). Ñaëc bieät ôû trung taâm thaønh phoá Meùccacoù moät ngoâi ñeàn goïi laø Caaba (nghóa laø “Khoái laäp phöông”), trong ñoù, ngoaøi caùc töôïng thaàn cuûa caùc boä laïc ra coøn thôø moät phieán ñaù ñen, ñoù laø bieåu töôïng suøng baùi chung cuûa caùc boä laïc. Do Caaba laø ngoâi ñeàn chung cuûa caùc boä laïc A Raäp neân haøng naêm, cöù ñeán muøa ñoâng, ngöôøi A Raäp xa gaàn ñeàu ñeán ñaây ñi leã, nhaân dòp aáy, hoï mang theo suùc vaät ñeå ñoåi laáy caùc loaïi saûn phaåm thuû coâng. Do vaäy, trong nhöõng dòp aáy, caùc quùy toäc Meùcca ñaõ thu ñöôïc nhöõng nguoàn lôïi lôùn. Tình hình ñoù caøng ñaåy nhanh quaù trình phaân hoùa giai caáp vaø chính vì vaäy ñeán ñaàu theá kyû VII, A Raäp ñang ñöùng tröôùc yeâu caàu thaønh laäp nhaø nöôùc. 2. Quaù trình thaønh laäp nhaø nöôùc A Raäp : a. Moâhameùt vaø söï thaønh laäp nhaø nöôùc A Raäp : Quaù trình thaønh laäp nhaø nöôùc A Raäp gaén lieàn vôùi quaù trình truyeàn baù ñaïo Hoài cuûa Moâhameùt. Moâhameùt xuaát thaân töø boä laïc Coâraisô, moät boä laïc coù theá löïc nhaát ôû Meùcca. Naêm 610, oâng baét ñaàu truyeàn baù ñaïo Hoài. Taàng lôùp quùy toäc, thò toäc ôû Meùcca lo ngaïi toân giaùo môùi seõ laøm aûnh höôûng ñeán quyeàn lôïi kinh teá vaø ñòa vò chính trò cuûa hoï, vì vaäy, hoï caät löïc choáng ñaïo Hoài. Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
27. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 64 - Trong quaù trình truyeàn ñaïo, Moâhameùt töï xöng mình laø söù giaû cuûa chuùa Ala vaø laø Tieân tri cuûa tín ñoà. Naêm 622, do bò taàng lôùp quùy toäc Meùcca haõm haïi, Moâhameùt cuøng vôùi caùc giaùo ñoà cuûa mình phaûi chaïy leân thaønh phoá Yatôrip ôû phía Baéc. Töø ñoù, thaønh phoá naøy ñoåi teân thaønh Meâñia nghóa laø “ Thaønh phoá cuûa Tieân tri”. Naêm xaûy ra söï kieän quan troïng aáy (622) ñöôïc laáy laøm naêm thöù nhaát cuûa lòch Hoài giaùo. Töø ñoù, cö daân A Raäp theo ñaïo Hoài ngaøy caøng nhieàu, löïc löôïng cuûa Moâhameùt ngaøy caøng maïnh. Naêm 630, Moâhameùt ñem 10.000 ngöôøi tieán xuoáng Meùcca. Thuû lónh thò toäc Coâraisô ôû ñaây laø Abu Xuphian khoâng daùm choáng cöï. Moâhameùt nghieãm nhieân trôû thaønh chuû nhaân cuûa Meùcca. Söï kieän naøy ñaùnh daáu nhaø nöôùc A Raäp chính thöùc ra ñôøi. Moâhameùt vaãn xöng laø Tieân tri, nhöng giôø ñaây, danh hieäu aáy khoâng chæ coù nghóa laø ngöôøi truyeàn baù toân giaùo maø coøn laø ngöôøi ñöùng ñaàu nhaø nöôùc A Raäp môùi ra ñôøi. Ñeå thoûa hieäp vôùi cö daân Meùcca, Moâhameùt tuyeân boá Meùcca laø thaùnh ñòa vaø ngoâi ñeàn Caaba laø thaùnh thaát chính cuûa ñaïo Hoài; ñoàng thôøi, oâng giao cho caùc quùy toäc Meùcca moät soá chöùc vuï trong nhaø nöôùc môùi hình thaønh. b. Ñaïo Hoài (1) : Tröôùc khi ñaïo Hoài ra ñôøi, ngöôøi A Raäp cuõng thôø nhieàu loaïi thaàn vaø cuõng thôø thaàn töôïng. Ngoaøi ra, hoï coøn suøng kính moät vò thaàn chung cao nhaát goïi laø Ala (nghóa laø thaàn). Ñeán cuoái theá kyû VI, Moâhameùt (570-632) thöôøng höôùng daãn caùc ñoäi buoân ñeán vuøng Xiri, Palextin, do ñoù, ñaõ tieáp thu ñöôïc quan nieäm nhaát thaàn giaùo cuûa ñaïo Do Thaùi vaø ñaïo Kitoâ. Ñeán naêm 610, oâng baét ñaàu truyeàn baù ñaïo Hoài. - Veà loøng tin, ñaïo Hoài cho raèng chæ coù Ala laø chuùa duy nhaát, ngoaøi ra khoâng coù chuùa naøo khaùc. Ala ñaõ saùng taïo ra taát caû, trôøi ñaát,vaïn vaät ñeàu laø cuûa Ala. Coøn Moâhameùt laø söù giaû cuûa Ala vaø laø Tieân tri cuûa tín ñoà. Laø toân giaùo ra ñôøi sau ñaïo Do Thaùi vaø ñaïo Kitoâ, Moâhameùt cuõng thöøa nhaän Moâ-i-dô, ngöôøi saùng laäp ñaïo Do Thaùi vaø Gieâxu, ngöôøi saùng laäp ñaïo Kitoâ ñeàu laø nhöõng vò Tieân tri, nhöng oâng laø vò Tieân Tri cuoái cuøng vaø vó ñaïi nhaát. Ñaïo Hoài cuõng tieáp thu nhieàu yeáu toá cuûa ñaïo Do Thaùi vaø ñaïo Kitoâ nhö truyeàn thuyeát veà saùng taïo theá giôùi, quan nieäm veà thieân ñöôøng, ñòa nguïc, ngaøy phaùn xeùt cuoái cuøng, thieân söù, ma quûy Tuy vaäy, ñaïo Hoài coù moät ñieàu khoâng gioáng nhieàu toân giaùo khaùc laø khoâng thôø thaàn töôïng, chæ ôû ñeàn Caaba coù giöõ laïi phieán ñaù ñen laøm moät bieåu töôïng suøng baùi maø thoâi. - Veà boån phaän cuûa tín ñoà, ñaïo Hoài quy ñònh phaûi thöïc hieän 5 ñieàu: 1 Toân giaùo naøy voán goïi laø ñaïo Islam nghóa laø “phuïc tuøng”,veà sau daân toäc Hoài ôû Trung Quoác theo toân giaùo naøy neân quen goïi laø ñaïo Hoài Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
28. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 65 - + Ñöùc tin : phaûi tin töôûng chæ coù Ala, khoâng coù chuùa naøo khaùc, Moâhameùt laø söù giaû cuûa Ala vaø laø vò Tieân tri cuoái cuøng. + Caàu nguyeän: haøng ngaøy phaûi caàu nguyeän 5 laàn vaøo caùc thôøi ñieåm saùng, tröa, chieàu, toái, ñeâm. Ngoaøi ra, cöù ñeán thöù saùu thì phaûi ñeán thaùnh thaát laøm leã moät laàn. + AÊn chay: moãi naêm ñeán thaùng Ramañan (thaùng 9, lòch Hoài giaùo) phaûi aên chay moät thaùng. Trong thaùng naøy, töø khi maët trôøi moïc ñeán khi maët trôøi laën phaûi nhòn aên uoáng + Noäp thueá. + Haønh höông: trong suoát cuoäc ñôøi cuûa moãi tín ñoà phaûi ñi haønh höông ñeàn Caaba ôû Meùcca moät laàn. - Kinh thaùnh cuûa ñaïo Hoài laø Kinh Coâran (nghóa laø “ñoïc”). Ñaây laø moät taùc phaåm ghi laïi nhöõng lôøi noùi cuûa Moâhameùt maø theo tín ñoà Hoài giaùo, ñoù laø nhöõng lôøi phaùn baûo cuûa Chuùa. Vì vaäy, ngoaøi noäi dung toân giaùo, hoï cho raèng Kinh Coâran coøn chöùa ñöïng moïi nguyeân taéc phaùp luaät, ñaïo ñöùc vaø moïi tri thöùc khoa hoïc. 3. Söï hình thaønh ñeá quoác A Raäp : a. Thôøi kyø boán Calipha ñaàu tieân: Naêm 632, Moâhameùt cheát. Töø ñoù veà sau, ngöôøi ñöùng ñaàu nhaø nöôùc A Raäp goïi laø Calipha nghóa laø ngöôøi keá thöøa Tieân tri. Töø naêm 632-661, ôû A Raäp ñaõ thay ñoåi ñeán 4 Calipha laø Abu Beknô (632- 634), OÂma (634-644), OÂxman (644-655) vaø Ali (656-661). Hoï ñeàu laø baø con hoaëc baïn chieán ñaáu cuûa Moâhameùt vaø ñöôïc giai caáp quùy toäc baàu ra. Ngay töø thôøi Calipha thöù nhaát, A Raäp ñaõ tích cöïc thi haønh chính saùch xaâm chieám ñaát ñai cuûa Bidantium vaø cuûa Ba Tö. Thôøi OÂma, A Raäp laàn löôït chinh phuïc ñöôïc Xiri (636), Palextin (638), Ai Caäp (642). Ñeán thôøi OÂxman, A Raäp tieâu dieät ñöôïc nöôùc Ba Tö roäng lôùn (651). b. Trieàu OÂmayaùt vaø söï hình thaønh ñeá quoác A Raäp : Trong soá 4 Calipha ñaàu tieân, Calipha thöù tö laø Ali voán laø con reå cuûa Moâhameùt. Naêm 661, Ali bò gieát cheát. Nhaân ñoù, vieân toång ñoác ôû Xiri thuoäc hoï OÂmayaùt ñöôïc caùc quyù toäc ôû Ai Caäp vaø Xiri laäp neân laøm Calipha ñoùng ñoâ ôû Ñamaùt (Xiri). Töø ñoù veà sau, ngoâi Calipha ñôøi ñôøi cha truyeàn con noái. Söï kieän ñoù ñaùnh daáu vöông trieàu ñaàu tieân ôû A Raäp – Vöông trieàu OÂmayaùt (661-750) ñöôïc thaønh laäp. Döôùi thôøi Vöông trieàu OÂmayaùt, A Raäp tieáptuïc tieán haønh nhöõng cuoäc chieán tranh chinh phuïc, lieân tieáp ñaùnh nhau vôùi Bidantium, chieám ñöôïc ñaát ñai ôû Baéc Phi cuûa Bidantium. Naêm 711, töø Chaâu Phi, quaân A Raäp vöôït bieån ñaùnh chieám vöông quoác Taây Goát (ôû Taây Ban Nha). Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
29. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 66 - Naêm 732, töø Taây Ban Nha, quaân A Raäp taán coâng vöông quoác Phraêng nhöng bò thaát baïi. Veà phía Ñoâng, theálöïc cuûa A Raäp cuõng môû roäng ñeán löu vöïc soâng Aân vaø cao nguyeân Pamia cuûa Trung AÙ. Nhö vaäy, ñeán giöõa theá kyû VIII, A Raäp trôû thaønh moät ñeá quoác roäng lôùn, laõnh thoå bao goàm ñaát ñai cuûa ba chaâu AÙ, Phi vaø AÂu traûi daøi töø löu vöïc soâng AÁn ñeán Ñaïi Taây Döông. 4. Trieàu Abaùt vaø söï dieät vong cuûa ñeá quoác A Raäp : a. Trieàu Abaùt (750-1258): Döôùi thôøi thoáng trò cuûa trieàu OÂmayaùt, nhaân daân trong vuøng maø nhaát laø nhaøn daân trong vuøng bò chinh phuïc voâ cuøng cöïc khoå, vì vaäy, hoï luoân luoân noåi daäy baïo ñoäng. Nhaân tình hình aáy, moät ñòa chuû lôùn ôû Iraéc teân laø Abu Lô Abaùt cuõng thaønh laäp moät toå chöùc chính trò ñeå choáng laïi trieàu OÂmayaùt. Naêm 750, löïc löôïng khôûi nghóa cuõa quaàn chuùng laät ñoå trieàu OÂmayaùt. Abu Lô Abaùt ñöôïc laäp neân laøm Calipha. Trieàu Abaùt thaønh laäp. Naêm 762, trieàu Abaùt dôøi ñoâ töø Ñamaùt (ôû Xiri) sang Baùtña (ôû Iraéc). Thôøi kyø thoáng trò cuûa trieàu Abaùt laø thôøi kyø phaùt trieån nhaát veà moïi maët cuûa ñeá quoác A Raäp nhöng ñoàng thôøi ñaây cuõng laø thôøi kyø maâu thuaãn giai caáp vaø maâu thuaãn boä toäc heát söùc gay gaét daãn ñeán söï tan raõ cuûa ñeá quoác A Raäp. Ngay sau khi Abu Lô Abat môùi leân laøm Calipha, ngöôøi A Raäp ôû Taây Ban Nha khoâng thöøa nhaän chính quyeàn cuûa hoï Abaùt. Ñeán naêm 929, hoï chính thöùc thaønh laäp moät nöôùc rieâng goïi laø nöôùc Calipha Cooùcñoâba. Caùc toång ñoác ôû Maroác, Tuynidi vaø Angieâri, Ai Caäp, Xiri, Palextin, Iran, Trung AÙ ñeàu thaønh laäp nhöõng nöôùc ñoäc laäp. Naêm 969, ôû Ai Caäp chính thöùc thaønh laäp nöôùc Calipha Cairoâ. Do vaäy, phaïm vi thoáng trò cuûa trieàu Abaùt chæ coøn laïi vuøng xung quanh Baùtña maø thoâi. b. Söï dieät vong cuûa ñeá quoác A Raäp : Trong hoaøn caûnh ñeá quoác A Raäp ñang tan raõ nhanh choùng, ngöôøi Tuyeác Xen Giuùc sau khi chieám ñöôïc Trung AÙ ñaõ tieán quaân chinh phuïc Iran vaø ñeán naêm 1055 thì chieám ñöôïc Baùtña. Ngöôøi Tuyeác cuõng theo ñaïo Hoài neân thuû lónh cuûa hoï chæ baét Calipha A Raäp phong cho mình danh hieäu Xuntan (nghóa laø ngöôøi coù quyeàn uy) coøn Calipha thì vaãn ñöôïc duy trì vôùi chöùc naêng Giaùo tröôûng. Naêm 1132, nhaân khi theá nöôùc cuûa ngöôøi Tuyeác Xengiuùc suy yeáu, Calipha khoâi phuïc ñöôïc chính quyeàn cuûa mình nhöng laõnh thoå caøng bò thu nhoû. Giöõa theá kyû XIII, quaân Moâng Coå döôùi söï chæ huy cuûa Hulagu (em Hoát Taát Lieät) chinh phuïc Iran, ñeán naêm 1258, Baùtña cuõng bò chieám. Calipha A Raäp tuy ñaõ ñaàu haøng vaãn bò gieát haïi. Trieàu Abaùt dieät vong. Ñeá quoác A Raäp ñeán ñaây keát thuùc. Töø ñoù, moät vuøng ñaát ñai roäng lôùn bao goàm AÙpghanixtan, Iran, Iraéc, mieàn Ñoâng Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
30. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 67 - Tieåu AÙ voán naèm trong baûn ñoà ñeá quoác A Raäp trôû thaønh laõnh thoå cuûa quoác gia Hulagu maø veà sau goïi laø Haõn quoác Ilô. Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
31. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 68 - Baøi III. AÁN ÑOÄ I. Tình hình chính trò: 1. AÁn Ñoä töø theá kyû IV ñeán theá kyû XII: Töø theá kyû III, nöôùc Cusan suy yeáu nhanh choùng, AÁn Ñoä laïi rôi vaøo tình traïng chia caét raát traàm troïng. Naêm 320, Santraguùpta laäp ra moät vöông trieàu môùi coù laõnh thoå bao goàm haàu heát mieàn Baéc vaø moât phaàn mieàn Trung AÁn Ñoä. Döôùi thôøi Guùpta, kinh teá vaø vaên hoùa AÁn Ñoä ñeàu phaùt trieån hôn so vôùi tröôùc. Ñaïo Phaät tuy vaãn toàn taïi nhöng ñaõ suy daàn vaø ñaïo Baølamoân ñang ñöôïc phuïc hoài. Cuoái theá kyû V, AÁn Ñoä ñöùng tröôùc söï xaâm nhaäp cuûa ngöôøi Eptalít ôû Trung AÙ vaø ñeán naêm 500, phaàn lôùn mieàn Baéc vaø moät phaàn mieàn Trung AÁn Ñoä bò ngöôøi Eptalít thoáng trò cho ñeán naêm 528. Sau khi ñaùnh ñuoåi ñöôïc ngöôøi Eptalít, ñeán khoaûng naêm 535, trieàu Guùpta cuõng dieät vong. Ñeán naêm 606, vua Haùcsa (606-648) cuûa nöôùc Ta-ne-xa laïi döïng leân moät vöông trieàu töông ñoái huøng maïnh ôû mieàn Baéc AÁn Ñoä coù laõnh thoå töông ñöông vôùi vöông trieàu Guùpta tröôùc kia. Chính trong thôøi kyø naøy, nhaø sö Trung Quoác ñôøi Ñöôøng laø Huyeàn Trang ñaõ tìm ñöôøng sang AÁn Ñoä ñeå tìm hieåu veà ñaïo Phaät. Haùcsa cheát khoâng coù con trai noái ngoâi, quoác gia huøng maïnh do oâng laäp neân ñeán naêm 648 thì tan raõ. Töø ñoù cho ñeán theá kyû XII, AÁn Ñoä bò chia caét raát traàm troïng vaø nhieàu laàn bò caùc ngoaïi toäc xaâm nhaäp. Ñaëc bieät ñeán theá kyû XI, AÁn Ñoä thöôøng bò caùc vöông trieàu Hoài giaùo AÙpganixtan taán coâng vaø ñeán naêm 1200, toaøn boä mieàn Baéc AÁn Ñoä bò nhaäp vaøo AÙpganixtan. 2. AÁn Ñoä töø theá kyû XIII ñeán theá kyû XVII: Trong giai ñoaïn naøy, AÁn Ñoä laàn löôït bò ngöôøi AÙpganixtan vaø ngöôøi Moâng Coå theo Hoài giaùo chinh phuïc vaø thoáng trò. Vì vaäy, giai ñoaïn naøybao goàm hai thôøi kyø laø thôøi kyø Xuntan Ñeâli (vöông quoác Hoài giaùo Ñeâli) vaø thôøi kyø Moâ-goân (Moâng Coå). a. Nöôùc Xuntan Ñeâli (1206-1526): Naêm 1206, vieân Toång ñoác cuûa AÙpganixtan ôû Baéc AÁn Ñoä laø Cuùt- uùt-ñin Aibeách nhaân khi tình hình trong nöôùc khoâng oån ñònh ñaõ taùch mieàn Baéc AÁn Ñoä thaønh moät nöôùc rieâng, töï mình laøm Xun-tan (vua), ñoùng ñoâ ôû Ñeâ-li, goïi laø nöôùc Xun-tan Ñeâli. Töø ñoù cho ñeán naêm 1526, ôû ñaây ñaõ thay ñoåi ñeán 5 vöông trieàu nhöng ñeàu do ngöôøi ngoaïi toäc theo Hoài giaùo thaønh laäp, ñoàng thôøi ñeàu ñoùng ñoâ ôû Ñeâ-li neân thôøi kyø naøy goïi laø Xun-tan Ñeâli. Trong nöôùc Xun-tan Ñeâli, giöõa giai caáp thoáng trò vaø nhaân daân AÁn Ñoä coù söï khaùc nhau veà noøi gioáng vaø toân giaùo,vì vaäy nhaân daân AÁn Ñoä raát cöïc khoå. Hôn nöõa trong noäi boä giai caáp thoáng trò thöôøng dieãn ra ñaáu tranh do ñoù tình hình ñaát nöôùc khoâng ñöôïc oån ñònh. Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
32. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 69 - Trong hoaøn caûnh aáy, AÁn Ñoä nhieàu laàn bò quaân Moâng Coå xaâm nhaäp vaø cöôùp boùc maø laàn xaâm nhaäp ñaàu tieân dieãn ra vaøo naêm 1221. Sau khi Thaønh Caùt Tö Haõn cheát (1227), ñeá quoác Moâng Coå chia thaønh nhieàu nöôùc. Doøng doõi cuûa ngöôøi Moâng Coå ôû Trung AÙ ñeàu tu hoùa vaø ñeàu theo ñaïo Hoài. Naêm 1398, vua ngöôøi Moâng Coå ôû Trung AÙ laø Ti-mua laïi taán coâng vaø cöôùp boùc AÁn Ñoä. Naêm 1526, thôøi kì Xun- tan Ñeâli keát thuùc do söï taán coâng cuûa ngöôøi Moâng Coå ôû Trung AÙ. b. Ñeá quoác Moâ-goân (1526-1857): Naêm 1525, chaùu saùu ñôøi cuûa Ti-mua laø Ba-bua ñem 20.000 quaân xaâm nhaäp AÁn Ñoä. Sang naêm 1526, Ba-bua chieám ñöôïc Ñeâ-li,"töï xöng laøm vua”. Maáy naêm tieáp theo, Ba-bua chieám ñöôïc haàu heát mieàn Baéc AÁn Ñoä, ñaët cô sôû cho vieäc thaønh laäp moät quoác gia lôùn maïnh goïi laø Ñeá quoác Moâ-goân. Naêm 1530, Ba-bua cheát. Giöõa caùc con cuûa oâng ñaõ xaûy ra noäi chieán. Nhaân ñoù, naêm 1540, moät chuùa phong kieán nöôùc AÙpganixtan laø Seùc Khan ñaõ ñaùnh baïi ngöôøi con noái ngoâi cuûa Ba-bua laø Hu-ma-yun, Hu-ma-yun phaûi chaïy ra nöôùc ngoaøi, maõi ñeán naêm 1555, môùi khuaát phuïc ñöôïc ngoâi vua (1540-1555). Naêm 1556, Hu-ma-yun cheát, con trai cuûa oâng laø AÙc-ba môùi 13 tuoåi leân noái ngoâi. Luùc baáy giôø, phaïm vi thoáng trò cuûa trieàu Moâ-goân bò thu heïp vaø trong nöôùc toàn taïi nhöõng maâu thuaãn raát phöùc taïp. Ñeå giaûi quyeát nhöõng khoù khaên aáy, AÙc-ba ñaõ tieán haønh nhieàu cuoäc chinh phuïc ñeå môû roäng laõnh thoå cuûa ñeá quoác ñoàng thôøi ñaõ thi haønh nhieàu chính saùch caûi caùch veà chính trò, kinh teá vaø toân giaùo, do ñoù ñaõ laøm cho caùc maâu thuaãn trong xaõ hoäi ñöôïc xoa dòu,vöông trieàu Moâ-goân böôùc vaøo thôøi kyø cöôøng thònh nhaát trong lòch söû nöôùc mình. Naêm 1605, AÙc-ba cheát, töø ñoù vieäc tranh giaønh ngoâi vua giöõa cha con, anh em xaûy ra nhieàu laàn, vöông trieàu Moâ-goân caøng ngaøy caøng maát oån ñònh. Nhöõng chính saùch caûi caùch thôøi AÙc- ba bò xoùa boû. Hôn nöõa, caùc vua keá ngoâi coøn nhieàu laàn gaây chieán tranh chinh phuïc caùc vuøng laân caän, beân trong baét nhaân daân phaûi ñoùng goùp vaø lao dòch naëng neà ñeå xaây döïng nhieàu coâng trình kieán truùc traùng leä nhö caùc thaùnh thaát Hoài giaùo, cung ñieän vaø ñaëc bieät laø laêng Tagiô Mahan noåi tieáng. c. Söï xaâm nhaäp cuûa ngöôøi phöông Taây: Töø xöa, AÁn Ñoä ñaõ laø nôi thu huùt chuù yù cuûa ngöôøi phöông Taây vì tính chaát thaàn kyø vaø söï phong phuù veà höông lieäu cuõng nhö saûn phaåm thuû coâng tinh xaûo cuûa noù. Ñeán cuoái theá kyû XV, khi neàn kinh teá haøng hoùa ôû Taây AÂu phaùt trieån, söï khaùt khao ñi sang AÁn Ñoä ñaõ trôû thaønh nguyeân nhaân quan troïng cuûa caùc cuoäc phaùt kieán ñòa lyù. - Naêm 1498, ñoaøn thaùm hieåm cuûa Boà Ñaøo Nha do Vaxcoâ ñô Gama daãn ñaàu ñaõ ñeán thaønh phoá Calicuùt. Sau ñoù, trong nöûa ñaàu theá kyû XVI, ngöôøi Boà Ñaøo Nha chieám ñöôïc nhieàu cöù ñieåm ôû ven bieån phía Taây vaø phía Nam cuûa AÁn Ñoä. - Ñeán cuoái theá kyû XVI, ngöôøi Haø Lan cuõng sang phöông Ñoâng buoân baùn. Ñeå taäp trung quyeàn luõng ñoaïn vieäc buoân baùn vôùi phöông Ñoâng vaøo moät toå chöùc coá ñònh, naêm 1602, caùc chuû coâng ty buoân baùn kyù hôïp ñoàng thaønh laäp coâng ty Ñoâng AÁn Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
33. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 70 - Ñoä. Coâng ty naøy ñöôïc chính phuû Haø Lan cho höôûng nhieàu ñaëc quyeàn nhö mieãn thueá nhaäp khaåu, ñuùc tieàn, nuoâi quaân ñoäi, tuyeân chieán, giaûng hoøa, kyù ñieàu öôùc, coù quyeàn xeùt xöû nhaân vieân cuûa coâng ty vaø nhaân daân thuoäc ñòa. - Cuoái theá kyû XVI, ngöôøi Anh cuõng ñeán AÁn Ñoä. Naêm 1600, hoï ñaõ thaønh laäp coâng ty Ñoâng AÁn Ñoä, nhöng theá löïc coâng ty cuûa Anh keùm xa coâng ty cuûa Haø Lan veà moïi maët. - Ngöôøi Phaùp ñeán ñaàu theá kyû XVII môùi ñeán AÁn Ñoä . Ñeán naêm 1604, hoï cuõng thaønh laäp coâng ty Ñoâng AÁn Ñoä . Caùc coâng ty Ñoâng AÁn Ñoä cuûa Anh, Haø Lan, Phaùp, ñaõ chieám ñöôïc nhieàu cöù ñieåm ven bieån cuûa AÁn Ñoä; hôn nöõa, nhôø söï khoân kheùo, ngöôøi Haø Lan vaø ngöôøi Anh coøn cöôùp ñöôïc nhieàu cöù ñieåm voán thuoäc veà Boà Ñaøo Nha maø tröôøng hôïp thaønh phoá Calicuùt bò rôi vaøo tay ngöôøi Anh laø naêm 1616 laø moät ví duï. Sau khi giaønh ñöôïc öu theá so vôùi caùc nöôùc phöông Taây khaùc ôû AÁn Ñoä, töø giöõa theá kyû XVIII, thöïc daân Anh baét ñaàu quaù trình chinh phuïc AÁn Ñoä. Sau gaàn moät theá kyû, ñeán naêm 1849, AÁn Ñoä hoaøn toaøn bieán thaønh thuoäc ñòa cuûa Anh, coøn vöông trieàu Moâ-goân thì ñeán naêm 1857 cuõng dieät vong. II. Cheá ñoä Jati vaø AÁn Ñoä giaùo: 1. Cheá ñoä Jati: Töø thôøi Veâña, ôû AÁn Ñoä ñaõ xuaát hieän moät cheá ñoä ñaúng caáp goïi laø cheá ñoä Vaùcna. Veà sau, laïi xuaát hieän moät cheá ñoä phaân chia cö daân thaønh nhöõng taäp ñoaøn coù ñòa vò xaõ hoäi khaùc nhau goïi laø cheá ñoä Jati. Nguyeân nhaân daãn ñeán söï ra ñôøi cuûa cheá ñoä Jati chuû yeáu laø do söï phaân coâng lao ñoäng trong xaõ hoäi maø tröôùc heát laø söï phaân coâng trong caùc ngheà thuû coâng vaø buoân baùn. Cheá ñoä Jati gioáng cheá ñoä Vaùcna ôû choã cheá ñoä Jati cuõng chia cö daân thaønh nhöõng taäp ñoaøn ñoùng kín coù ñòa vò xaõ hoäi khaùc nhau, nhöng cheá ñoä Jati khaùc cheá ñoä Vaùcna veà nhieàu maët: Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
34. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 71 - a. Soá löôïng Jati raát nhieàu chöù khoâng phaûi chæ coù 4 nhö cheá ñoä Vaùcna. b. Thaønh vieân cuûa moãi Jati chæ laøm moät ngheà maø thoâi, coøn nhöõng ngöôøi cuøng moät Veùcna laøm nhieàu ngheà khaùc nhau. c. Moãi Jati coù moät hoäi ñoàng töï quaûn. Hoäi ñoàng naøy coù traùch nhieäm theo doõi vieäc thöïc hieän caùc quy cheá veà ngheà nghieäp, veà tuïc leä, veà hoân nhaân , hoøa giaûi nhöõng vuï xích mích giöõa caùc thaønh vieân trong Jati d. Cheá ñoä Jati quy ñònh chæ ñöôïc keát hoân vôùi ngöôøi cuøng Jati maø thoâi, coøn quy cheá cuûa cheá ñoä Vaùcna thì cho pheùp ñaøn oâng cuûa Vaùcna treân ñöôïc keát hoân vôùi phuï nöõ cuûa Vaùcna döôùi. e. Taát caû caùc thaønh vieân trong caùc Jati ñeàu coù toân giaùo cuûa mình (AÁn Ñoä giaùo, Phaät giaùo, Hoài giaùo ), coøn trong cheá ñoä Vaùcna, chæ coù 3 ñaúng caáp treân ñöôïc cuùng thaàn maø thoâi. Ñeán thôøi kì naøy, haäu dueä cuûa taàng lôùp tieän daân (Paria) thöôøng laøm caùc ngheà nhö ñaùnh caù, queùt raùc, doïn veä sinh, ñao phuû cuõng toå chöùc thaønh caùc Jati theo ngheà nghieäp cuûa hoï. Tuy nhieân hoï bò coi laø haïng ngöôøi dô baån maø nhöõng ngöôøi saïch seõ khoâng tieáp xuùc ñöôïc. Söï xuaát hieän cheá ñoä Jati caøng laøm cho söï phaân bieät veà ñòa vò xaõ hoäi ôû AÁn Ñoä caøng theâm phöùc taïp vaø hai cheá ñoä naøy toàn taïi maõi cho ñeán thôøi gian gaàn ñaây.(1) 2. AÁn Ñoä giaùo: Trong nöûa ñaàu thieân kyû I TCN, ôû AÁn Ñoä ñaõ xuaát hieän ñaïo Baølamoân. Ñeán giöõa thieân kyû I TCN, ñaïo Phaät ra ñôøi, ñaïo Baølamoân bò suy thoaùi. Ñeán khoaûng theá kyû VII, ñaïo Phaät suy suïp ôû AÁn Ñoä, ñaïo Baølamoân daàn daàn phuïc höng vaø ñöôïc goïi baèng moät caùi teân môùi laø ñaïo Hinñu maø ta quen goïi laø AÁn Ñoä giaùo. AÁn Ñoä giaùo chæ laø söï phaùt trieån cuûa ñaïo Baølamoân veà caùc maët nhö ñoái töôïng suøng baùi, nghi thöùc teá leã, kinh thaùnh - Ñoái töôïng suøng baùi cuûa AÁn Ñoä giaùo vaãn laø caùc thaàn Brama, Visnu vaø Siva. Ngoaøi ra, nöõ thaàn Paùcvati (coøn goïi laø Cali), vôï cuûa thaàn Siva vaø Ganeâxa,con cuûa Siva cuõng laø nhöõng vò thaàn quan troïng. Phaät Thích Ca ñöôïc giaûi thích laø kieáp thöù chín cuûa Visnu, nhaân vaät tieåu thuyeát Rama ñöôïc giaûi thích laø kieáp thöù baûy cuûa Visnu ñeàu ñöôïc coi laø nhöõng vò thaàn quan troïng cuûa AÁn Ñoä giaùo. AÁn Ñoä giaùo coøn thôø raát nhieàu vò thaàn lôùn nhoû khaùc töø thieân söù, quûy söù ñeán caùc thuù döõ, raén, chim, khæ vaø ñaëc bieät laø boø. 1 OÂng Mahaùtma Gandhi ñaõ coá gaéng ñöa cuøng ñinh hoaø nhaäp vaøo xaõ hoäi, laäp ñeàn thôø rieâng cho hoï vaø goïi hoï laø taàng lôùp Harigian nghóa laø con chaùu cuûa thaàn thaùnh.Sau khi AÁn Ñoä ñoäc laäp, hieán phaùp AÁn Ñoä coâng nhaän Harigian höôûng quyeàn bình ñaúng. Ngaøy nay,coù moät soá ít ngöôøi voán xuaát thaân töø gia ñình Suñrad hoïc haønh vaø ñöôïc giöõ nhöõng chöùc vuï quan troïng, nhöng ôû nhöõng vuøng noâng thoân xa xoâi, cheá ñoä ñaúng caáp vaãn coøn toàn taïi khoâng chính thöùc vaø nhöõng vuï ngöôïc ñaõi Harigian vaãn thöôøng xaûy ra. Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
35. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 72 - Tuy thaàn Brama laø thaàn cao nhaát nhöng Visnu vaø Siva ñöôïc coi laø hai vò thaàn quan troïng nhaát. Do vaäy, trong daân gian, AÁn Ñoä giaùo ñöôïc chia laøm hai phaùi laø phaùi thôø thaàn Visnu vaø phaùi thôø thaàn Siva. AÁn Ñoä giaùo khuyeân moïi ngöôøi phaûi töø bi, phaûi thaân aùi, ngay thaúng, khaûng khaùi trong hieán leã vaø boá thí. Coù nhö vaäy thì kieáp sau seõ ñöôïc sung söôùng hôn, neáu ngöôïc laïi thì seõ caøng cöïc khoå. - Veà maët xaõ hoäi, AÁn Ñoä giaùo neâu ra nhöõng quy ñònh, nhöõng tuïc leä trong ñôøi soáng haøng ngaøy cuûa caùc ñaúng caáp, do ñoù ñaõ cuûng coá söï toàn taïi vöõng chaéc cuûa cheá ñoä ñaúng caáp ôû AÁn Ñoä. - Kinh thaùnh cuûa AÁn Ñoä giaùo, ngoaøi caùc boä Veâña, Upa-nisaùt coøn coù caùc taäp söû thi Mahabharata vaø Ramayana vaø moät soá taùc phaåm khaùc. Sau khi phuïc höng, nhieàu chuøa AÁn Ñoä giaùo nguy nga traùng leä ñaõ ñöôïc xaây döïng. ÔÛ nhöõng chuøa aáy thöôøng coù raát nhieàu ñaïo só vaø vuõ nöõ. Khi cuùng leã ngöôøi ta daâng nhieàu vaät hieán teá, caùc ñaïo só ñoïc kinh, caùc vuõ nöõ thì muùa nhöõng ñieäu muùa toân giaùo. Maëc daàu, trong nhieàu theá kyû, AÁn Ñoä bò nhöõng toäc ngoaïi lai theo Hoài giaùo thoáng trò nhöng ñaïi ña soá cö daân AÁn Ñoä vaãn tin theo toân giaùo cuõ cuûa mình. Ngaøy nay, AÁn Ñoä giaùo vaãn laø quoác giaùo cuûa AÁn Ñoä. Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
36. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 73 - Baøi IV. NHAÄT BAÛN Nhaät Baûn laø moät nöôùc ñaûo bao goàm 4 ñaûo lôùn laø Hoác-cai-ñoâ, Hoân-su, Si-coâ-cö, Kiu-su vaø hôn 500 ñaûo nhoû, trong ñoù ñaûo Hoân-su laø ñaûo lôùn nhaát vaø quan troïng nhaát veà moïi maët. I. Nhöõng nhaø nöôùc ñaàu tieân : Theo truyeàn thuyeát, nöôùc Nhaät Baûn thaønh laäp töø naêm 660 TCN, khi thieân hoaøng Jim-mu (Thaàn Vuõ) doøng doõi cuûa nöõ thaàn Maët trôøi leân ngoâi. Thöïc ra, nhaø nöôùc ôû Nhaät Baûn ra ñôøi töông ñoái muoän. - Theo söû saùch Trung Quoác thì töø theá kyû I vaø theá kyû II, caùc thuû lónh cuûa nhöõng nhaø nöôùc phoâi thai ñaõ sai söù ñeán Trung Quoác. Ñeán ñaàu theá kyû III, ôû ñaûo Kiu-su ñaõ xuaát hieän nhieàu nöôùc, trong ñoù lôùn nhaát laø nöôùc Yamatai do nöõ vöông Himicoâ thoáng trò. Quoác gia naøy ñaõ nhieàu laàn sai söù giaû sang coáng Trung Quoác. - Ñeán cuoái theá kyû IV, ôû Taây Nam ñaûo Hoân-su xuaát hieän moät quoác gia môùi goïi laø nöôùc Yamatoâ. Keû thoáng trò nöôùc Yamatoâ ñoù chính laø nguoàn goác cuûa doøng vua Nhaät Baûn sau naøy. Trong xaõ hoäi nöôùc Yamatoâ, ngoaøi quyù toäc, noâng daân, noâ leä coøn coù moät taàng lôùp ñaëc bieät goïi laø boä daân. Nguoàn goác cuûa taàng lôùp naøy laø nhöõng thaønh vieân cuûa nhöõng thò toäc bò chinh phuïc; kieàu daân Trung Quoác vaø Trieàu Tieân; con chaùu cuûa nhöõng ngöôøi phaïm toäi. Ñaây laø taàng lôùp giöõ vai troø quan troïng trong vieäc saûn xuaát noâng nghieäp vaø thuû coâng nghieäp. - Ñeán theá kyû V, nöôùc Yamatoâ thoáng nhaát ñöôïc caû Nhaät Baûn. Sang theá kyû VI, di daân Trung Quoác vaø Trieàu Tieân sang Nhaät Baûn ngaøy caøng nhieàu, do vaäy kyõ thuaät saûn xuaát tieân tieán, cheá ñoä chính trò, tö töôûng Nho gia, Phaät giaùo vaø caùc thaønh töïu khaùc veà vaên hoaù luïc ñòa cuõng ñöôïc theo hoï truyeàn vaøo Nhaät Baûn. Trong hoaøn caûnh ñoù, noäi boä giai caáp thoáng trò Nhaät Baûn chia laøm hai phaùi: hoï Xoâga chuû tröông tieáp thu cheá ñoä chính trò, vaên hoùa,toân giaùo cuûa luïc ñòa, coøn hoï Moânoânoâbe thì chuû tröông tieáp tuïc duy trì tình traïng nhö cuõ, tieáp tuïc thôø caùc thaàn coå truyeàn cuûa Nhaät Baûn. Naêm 587, noäi chieán giöõa hai taäp ñoaøn naøy xaûy ra, keát quaû laø hoï Xoâga giaønh ñöôïc thaéng lôïi. Töø ñoù, Nhaät Baûn nhieàu laàn sai söù sang Trung Quoác, ñoàng thôøi coøn cöû nhieàu nhaø sö sang hoïc taäp ôû Trung Quoác. Nhöõng löu hoïc sinh naøy veà sau trôû thaønh nhöõng hoïc giaû coù teân tuoåi vaø coù nhieàu ñoùng goùp trong cuoäc caûi caùch Tai-ca saép tôùi. II. Nhaät Baûn töø theá kyû VII ñeán theá kyû XII: 1. Cuoäc caûi caùch Tai-ca : Trong khi Nhaät Baûn ñang muoán xaây döïng cheá ñoä taäp quyeàn trung öông thì taàng lôùp quyù toäc laïi khoâng ngöøng phaùt trieån theá löïc baèng caùch chieám höõu nhieàu ruoäng ñaát coâng laøm cuûa rieâng vaø bieán caùc thaønh vieân coâng xaõ noâng thoân thaønh boä daân. Tình hình ñoù laøm cho maâu thuaãn giöõa Thieân hoaøng vaø taàng lôùp quyù toäc ngaøy caøng theâm saâu saéc. Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
37. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 74 - Ñeán ñaàu theá kyû VII, ôû Trung Quoác, nhaø Ñöôøng ñöôïc thaønh laäp. Caùch toå chöùc boä maùy nhaø nöôùc, cheá ñoä ruoäng ñaát vaø toâ thueá cuûa nhaø Ñöôøng ñeàu laø nhöõng vaán ñeà maø Nhaät Baûn cho laø khuoân maãu ñaùng baét chöôùc. Luùc baáy giôø, hoï Xoâga khoâng nhöõng chieám nhieàu ruoäng ñaát, boä daân maø coøn luõng ñoaïn chính quyeàn cuûa Thieân hoaøng. Vì vaäy, naêm 645, ôû Nhaät Baûn ñaõ xaûy ra moät cuoäc chính bieán trong cung ñình, theá löïc cuûa hoï Xoâga bò tieâu dieät. Ngay sau ñoù, Thieân hoaøng Coâ-toâ-cö (Hieáu Ñöùc) ñöôïc leân ngoâi ñaët nieân hieäu laø Tai-ca (Ñaïi Hoùa), nghóa laø caûi caùch lôùn. Naêm 646, Thieân hoaøng haï chieáu caûi caùch, lòch söû Nhaät Baûn goïi laø caûi caùch Tai-ca. Noäi dung chuû yeáu cuûa caûi caùch naøy laø: - Boû cheá ñoä tö höõu veà ruoäng ñaát cuûa quyù toäc, bieán thaønh ruoäng ñaát coâng (coâng ñieàn) vaø boû cheá ñoä boä daân, bieán thaønh thaàn daân cuûa nhaø nöôùc (coâng daân).Treân cô sôû aáy nhaø nöôùc ban haønh cheá ñoä ban ñieàn (chia ruoäng) ñeå ñònh kyø phaân phoái ruoäng ñaát cho noâng daân caøy caáy. Nhöõng ngöôøi ñöôïc caáp ruoäng ñaát coù nghóa vuï phaûi noäp “toâ dung ñieäu”. “Toâ” noäp baèng luùa; “ñieäu”noäp baèng tô luïa, boâng vaûi; “dung” laø loaïi thueá thay lao dòch cuõng noäp baèng luïa vaûi. - Xaây döïng boä maùy nhaø nöôùc taäp quyeàn Trung öông. ÔÛ Trung öông, Thieân hoaøng trôû thaønh keû coù quyeàn uy cao nhaát, thaäm chí ñöôïc coi nhö moät vò thaàn soáng. Caùc caáp haønh chính ñòa phöông goàm quoác (tænh), quaän, lyù (laøng) do Quoác ty, Quaän ty, lyù tröôûng ñöùng ñaàu. Töø ñoù Nhaät Baûn böôùc vaøo moät thôøi kyø töông töï nhö moät xaõ hoäi ñôøi Ñöôøng ôû Trung Quoác. 2. Thôøi Na-ra vaø thôøi Haây-An : Töø ñaàu theá kyû VIII ñeán cuoái theá kyû XII, lòch söû Nhaät Baûn traûi qua hai thôøi kyø : töø naêm 710- 794, Nhaät Baûn ñoùng ñoâ ôû Nara, neân goïi laø thôøi Nara; naêm 794, Nhaät Baûn dôøi ñoâ ñeán Haây-An (Kioâtoâ), töø ñoù ñeán naêm 1192 töùc laø khi Maïc phuû Camacöra thaønh laäp, goïi laø thôøi Haây-An. Baét ñaàu thôøi Nara, nhöõng thaønh quaû cuûa cuoäc caûi caùch Taica ñaõ bò loûng leûo, cheá ñoä ruoäng tö laïi ra ñôøi vaø phaùt trieån, treân cô sôû aáy, cheá ñoä trang vieân cuõng xuaát hieän. Nhöõng ngöôøi caøy caáy trong caùc trang vieân aáy ñeàu laø nhöõng noâng daân leä thuoäc. Trong khi traät töï xaõ hoäi khoâng oån ñònh, caùc chuû trang vieân ñaõ toå chöùc huaán luyeän voõ ngheä cho caùc trang daân cuûa mình ñeå baûo veä trang vieân do ñoù ñaõ laäp thaønh nhöõng taäp ñoaøn voõ só, trong ñoù quaàn chuùng voõ só phaûi tuyeät ñoái trung thaønh vôùi chuû töôùng cuûa mình. Ñeán theá kyû X, ôû Nhaät Baûn coù hai taäp ñoaøn voõ só maïnh nhaát laø taäp ñoaøn hoï Taira vaø taäp ñoaøn hoï Minamoâtoâ. Caû hai hoï naøy ñeàu coù quan heä baø con vôùi hoaøng toäc. Trong khi ñoù, ôû trong cung ñình, moïi quyeàn haønh caøng ngaøy caøng taäp trung vaøo tay hoï Fujioara, Thieân hoaøng thöïc chaát chæ laøm buø nhìn. Vì vaäy, naêm 1086, Thieân hoaøng Xi-ra-ca-oa (Baïch Haø) sau khi nhöôøng ngoâi cho con mình ñaõ vaøo chuøa ñi tu. Taïi ñaây, Thöôïng hoaøng laäp moät trieàu ñình rieâng goïi laø “Vieän Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
38. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 75 - chính”. Veà hình thöùc,Vieän chính laø moät toå chöùc coù nhieäm vuï giuùp ñôõ Thieân hoaøng nhöng thöïc chaát, ñaây laø cô sôû cuûa vöông thaát choáng laïi hoï Fujioara. Ñeán ñaàu theá kyû XII, Vieän chính ñaõ döïa vaøo löïc löôïng cuûa hoï Taira vaø hoï Minamoâtoâ ñeå ñaáu tranh vôùi hoï Fujioara. Keát quaû laø hoï Fujioara bò thaát theá nhöng quyeàn haønh laïi chuyeån vaøo tay hoï Taira, do ñoù, hoï Taira laïi gaây neân maâu thuaãn vôùi hoï Minamoâtoâ. Naêm 1181, chieán tranh giöõa hai taäp ñoaøn naøy buøng noå vaø ñeán naêm 1185, hoï Taira bò thaát baïi. Töø ñoù, moïi quyeàn haønh daàn daàn taäp trung vaøo tay Yoâritoâmoâ thuoäc hoï Minamoâtoâ. 3. Nhaät Baûn töø cuoái theá kyû XII- XIX: Töø naêm 1192,beân caïnh trieàu ñình cuûa Thieân hoaøng, ôû Nhaät Baûn coøn coù chính quyeàn cuûa Töôùng quaân goïi laø Maïc phuû. Töø ñoù, moïi quyeàn haønh ôû Nhaät Baûn ñeàu ôû trong tay Töôùng quaân, Thieân hoaøng chæ laøm vì maø thoâi. Tình hình aáy keùo daøi ñeán cuoái naêm 1867 môùi chaám döùt. Trong gaàn 7 theá kyû aáy, Nhaät Baûn traûi qua 3 Maïc phuû, ñoù laø Maïc phuû Camacöra, Maïc phuû Muroâmachi vaø Maïc phuû Toâcögaoa. a. Maïc phuû Camacöra (1192-1333) : Töø naêm 1184, Minamoâtoâ Yoârimoâtoâ ñaõ laäp moät chính quyeàn rieâng taïi Camacöra ôû mieàn Ñoâng Nhaät Baûn. Sau khi dieät hoï Taira, hoï Minamoâtoâ daàn daàn khoáng cheá caùc maët chính trò, kinh teá vaø quaân söï trong caû nöôùc. Naêm 1192, Yoârimoâtoâ ñöôïc Thieân hoaøng phong cho danh hieäu “Töôùng quaân”, vieäc ñoù ñaùnh daáu Maïc phuû Camacöra chính thöùc thaønh laäp. Naêm 1199, Yoârimoâtoâ cheát, moïi quyeàn binh cuûa Maïc phuû rôi vaøo tay boá vôï laø Hoâjioâ Toâkimaxa. Veà danh nghóa, hoï Hoâjioâ chæ giöõ chöùc “ Chaáp quyeàn” nhöng thöïc teá laø keû naém chính quyeàn cuûa Maïc phuû. Luùc baáy giôø, ôû luïc ñòa, Moâng Coå ñaõ trôû thaønh moät ñeá quoác huøng maïnh. Naêm 1268, Hoát Taát Lieät nhieàu laàn sai söù sang yeâu caàu Nhaät Baûn phaûi thaàn phuïc nhöng ñeàu bò töø choái. Vì vaäy, sau khi thaønh laäp nöôùc Nguyeân, naêm 1274 vaø 1281, Hoát Taát Lieät 2 laàn ñöa quaân sang taán coâng Nhaät Baûn nhöng ñeàu bò toån thaát raát naëng neà. Sau chieán tranh, vì khoâng coù ñuû ruoäng ñaát ñeå ban thöôûng cho caùc voõ só coù coâng neân taàng lôùp voõ só raát baát maõn vôùi Maïc phuû Camacöra. Nhaân tình hình aáy, naêm 1331, Thieân hoaøng ñaõ phaùt ñoäng phong traøo choáng Maïc phuû. Naêm 1333, moät vieân töôùng cuûa Maïc phuû laø Asicaga Tacauji ñöôïc giao nhieäm vuï ñem quaân ñi ñaùnh deïp phong traøo khôûi nghóa uûng hoä Thieân hoaøng cuûa caùc laõnh chuùa phong kieán, nhöng oâng ñaõ tuyeân boá ñöùng veà phía Thieân hoaøng. Cuõng thôøi gian aáy, quaân khôûi nghóa cuûa caùc chuùa phong kieán chieám ñöôïc Camacöra, chaáp quyeàn Hoâjioâ Tacatoâki töï saùt. Maïc phuû Camacöra dieät vong. b. Maïc phuû Muroâmachi (1338-1573): Sau khi dieät hoï Hoâjioâ, quyeàn löïc cuûa Thieân hoaøng laïi ñöôïc khoâi phuïc, nhöng caùc yeâu caàu cuûa voõ só vaø noâng daân ñeàu khoâng ñöôïc ñaùp öùng neân caû xaõ hoäi mong muoán khoâi phuïc laïi chính quyeàn Maïc phuû. Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
39. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 76 - Nhaân thôøi cô aáy, naêm 1336, Tacauji taán coâng kinh ñoâ (Kioâtoâ). Thieân hoaøng Goâ Ñaigoâ phaûi chaïy xuoáng phía Nam laäp moät trieàu ñình môùi, lòch söû goïi laø Nam trieàu. Coøn ôû Kioâtoâ, Tacauji laäp Thieân hoaøng Mixuaki leân laøm buø nhìn, lòch söû goïi laø Baéc trieàu. Ñeán naêm 1338, Tacauji töï xöng laøm Töôùng quaân thaønh laäp Maïc phuû môùi. Veà sau, Maïc phuû ñöôïc xaây döïng taïi ñöôøng phoá Muroâmachi ôû Kioâtoâ neân goïi laø Maïc phuû Muroâmachi. Sau khi hình thaønh cuïc dieän Nam Baéc trieàu, hai beân ñaùnh nhau hôn nöûa theá kyû. Ñeán naêm 1392,hai beân kyù hoaø öôùc, Thieân hoaøng Nam trieàu phaûi thoaùi vò vaø chuyeån giao caùc baûo vaät töôïng tröng uy quyeàn cuûa vua cho Thieân hoaøng Baéc trieàu. Sau hôn 70 naêm hoøa bình, ñeán naêm 1467 (naêm OÂnin thöù nhaát) , do vieäc tranh giaønh caùc chöùc quyeàn trong chính quyeàn Maïc phuû, moät cuoäc noäi chieán ñaõ noå ra ôû kinh ñoâ. Ñeán naêm 1477, cuoäc noäi chieán naøy lan roäng ra khaép caùc ñòa phöông, maõi ñeán naêm 1573 môùi chaám döùt. Thôøi gian chieán tranh lieân mieân hôn moät theá kyû naøy, lòch söû Nhaät Baûn goïi laø thôøi Chieán quoác (1467-1573). trong thôøi kyø ñoù, Töôùng quaân hoï Asicaga vaãn toàn taïi nhöng khoâng coù thöïc quyeàn nöõa. Naêm 1573, töôùng quaân cuoái cuøng cuûa hoï Asicaga bò OÂña Noâbunaga laät ñoå. Maïc phuû Muroâmachi dieät vong. c. Quaù trình thoáng nhaát Nhaät Baûn – Maïc phuû Toâcögaoa: Quaù trình thoáng nhaát Nhaät Baûn : Trong 30 naêm keå töø khi Maïc phuû Muroâmachi bò laät ñoå (1573), cho ñeán khi Maïc phuû Toâcögaoa thaønh laäp (1603), quyeàn haønh ôû Nhaät Baûn do 3 ngöôøi noái tieáp nhau naém giöõ. Ñoù laø OÂña Noâbunaga (1573-1582), Toâyoâtoâmi Hiñeâyoâsi (1582-1598) vaø Toâcögaoa Ieâaxu. - OÂña Noâbunaga laø moät chuùa phong kieán ôû mieàn Trung ñaûo Hoânsu. Töø naêm 1560, oâng ñaõ laàn löôït ñaùnh baïi quaân ñoäi cuûa caùc laõnh chuùa ôû caùc tænh laân caän, ñeán naêm 1568, thì chieám ñöôïc kinh ñoâ. Naêm 1573, Noâbunaga laät ñoå Maïc phuû Muroâmachi roài naém laáy chính quyeàn trung öông, nhöng beà ngoaøi giaû vôø trung thaønh vôùi Thieân hoaøng neân khoâng xöng laøm Töôùng quaân. Trong khi söï nghieäp thoáng nhaát Nhaät Baûn chöa hoaøn thaønh thì naêm 1582, oâng bò boä haï gieát cheát. - Keû tieáp tuïc vieäc thoáng nhaát Nhaät Baûn laø Hiñeâyoâsi, moät töôùng cuûa Noâbunaga. Hiñeâyoâsi tieáp tuïc tieán haønh chieán tranh ñeán naêm 1590 veà cô baûn ñaõ thoáng nhaát ñöôïc ñaát nöôùc. Naêm 1592, Hiñeâyoâsi phaùt ñoäng cuoäc chieán tranh xaân löôïc Trieàu Tieân. Naêm 1598, Hiñeâyoâsicheát, ôû chieán tröôøng Trieàu Tieân, quaân Nhaät bò thaát baïi naëng neà neân phaûi ruùt veà nöôùc. - Sau khi Hiñeâyoâsi cheát, quyeàn binh rôi vaøo tay moät töôùng khaùc cuûa Noâbunaga laø Toâcögaoa Ieâaxu. Naêm 1600, Ieâaxu ñaùnh baïi hoaøn toaøn caùc laõnh chuùa choáng ñoái. Söï nghieäp thoáng nhaát Nhaät Baûn ñeán ñaây hoaøn thaønh. Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû