›

Giáo trình Lịch sử Việt Nam từ đầu thế kỉ X đến giữa thế kỉ XIX - Trần Văn Bảo

pdf 63 trang huongle 2830
Download
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình Lịch sử Việt Nam từ đầu thế kỉ X đến giữa thế kỉ XIX - Trần Văn Bảo", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdfgiao_trinh_lich_su_viet_nam_tu_dau_the_ki_x_den_giua_the_ki.pdf

Nội dung text: Giáo trình Lịch sử Việt Nam từ đầu thế kỉ X đến giữa thế kỉ XIX - Trần Văn Bảo

  1. TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑAØ LAÏT F 7 G GIAÙO TRÌNH LÒCH SÖÛ VIEÄT NAM TÖØ ÑAÀU THEÁ KYÛ X ÑEÁN GIÖÕA THEÁ KYÛ XIX TRAÀN VAÊN BAÛO 2002
  2. Lòch söû Vieät Nam töø ñaàu theá kyû X ñeán giöõa theá kyû XIX - 3 - MUÏC LUÏC MUÏC LUÏC .3 CHÖÔNG MOÄT: TÖØ CHÍNH QUYEÀN HOÏ KHUÙC TÔÙI TRIEÀU TIEÀN LEÂ 4 I. Baûo veä vaø cuûng coá chính quyeàn töï chuû töø hoï Khuùc ñeán trieàu Ngoâ 4 II. Quaù trình xaây döïng quoác gia thoáng nhaát cuûa caùc trieàu Ñinh vaø Tieàn Leâ. 10 1. Trieàu Ngoâ vaø cuïc dieän 12 söù quaân 10 2. Trieàu Ñinh 11 3. Trieàu Tieàn Leâ 12 CHÖÔNG II: THÔØI KYØ CÖÔØNG THÒNH CUÛA NÖÔÙC ÑAÏI VIEÄT 19 I. Trieàu Lyù: 19 1.Tình hình chính trò – xaõ hoäi 19 2. Cuoäc khaùng chieán choáng Toáng (1075-1077) 20 3. Söï suy vong cuûa trieàu Lyù. 27 II. Trieàu Traàn 28 1. Tình hình chính trò - xaõ hoäi 28 2. Caùc cuoäc khaùng chieán choáng Nguyeân - Moâng döôùi trieàu Traàn 29 3. Söï suy vong vaø suïp ñoå cuûa trieàu Traàn 47 III. Trieàu Hoà 48 1. Chính saùch caûi caùch cuûa Hoà Quyù Ly 48 2. Cuoäc xaâm löôïc cuûa nhaø Minh vaø söï thaát baïi cuûa trieàu Hoà 49 3. Phong traøo khaùng chieán choáng quaân Minh töø 1407 ñeán 1417. 52 4. Khôûi nghóa Lam Sôn 52 IV. Trieàu Leâ (sô) _ 1428-1527 60 V. Toùm löôïc neàn vaên hoaù Ñaïi Vieät töø theá kyû 11 ñeán theá kyû 16 62 CHÖÔNG III: THÔØI KYØ KHUÛNG HOAÛNG CUÛA CHEÁ ÑOÄ PHONG KIEÁN ÑAÏI VIEÄT 65 I. Thôøi kyø Leâ – Maïc vaø noäi chieán Nam – Baéc trieàu 65 II. Noäi chieán Trònh - Nguyeãn vaø cuïc dieän chia caét Ñaøng Trong - Ñaøng Ngoaøi 66 III. Coâng cuoäc khai phaù vuøng ñaát ñaøng Trong 67 IV. Tình hình chính trò - xaõ hoäi 67 V. Tình hình Kinh teá – vaên hoùa 68 CHÖÔNG IV: TRIEÀU TAÂY SÔN VAØ TRIEÀU NGUYEÃN 72 I. Phong traøo Taây Sôn vaø coâng cuoäc thoáng nhaát ñaát nöôùc, baûo veä ñoäc laäp daân toäc. 72 II. Söï thaønh laäp trieàu Taây Sôn vaø nhöõng caûi caùch cuûa Quang Trung 77 III. Söï thaønh laäp trieàu Nguyeãn 79 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 82 Traàn Vaên Baûo Khoa Lòch Söû
  3. Lòch söû Vieät Nam töø ñaàu theá kyû X ñeán giöõa theá kyû XIX - 4 - CHÖÔNG MOÄT: TÖØ CHÍNH QUYEÀN HOÏ KHUÙC TÔÙI TRIEÀU TIEÀN LEÂ I. Baûo veä vaø cuûng coá chính quyeàn töï chuû töø hoï Khuùc ñeán trieàu Ngoâ vaøo ñaàu theá kyû 10, trieàu Ñöôøng chæ coøn hö danh, quyeàn haønh thöïc teá ñaõ loït vaøo tay taäp ñoaøn phong kieán Chu OÂn. Trung quoác moät laàn nöõa böôùc vaøo thôøi kyø khuûng hoaûng, chia caét maø lòch söû goïi laø thôøi Nguõ Ñaïi Thaäp Quoác (905 - 960). Nhaân cô hoäi chính quyeàn cai trò ôû Giao Chaâu khuûng hoaûng do bieán loaïn ôû Trung Quoác, moät thuû lónh ngöôøi Vieät ôû ñaát Hoàng Chaâu (Haûi Döông) laø Khuùc Thöøa Duï ñaõ ñaùnh chieám phuû thaønh Ñaïi La, leân naém chính quyeàn. Maëc duø veà danh nghóa, hoï Khuùc vaãn mang chöùc vaø töôùc hieäu cuûa nhaø Löông (Tónh haûi quaân Tieát ñoä söù, töôùc Ñoàng bình chöông söï, quyeàn tri löu haäu) nhöng thöïc chaát, chính quyeàn Giao Chaâu ñaõ coù xu höông töï trò. Trong thôøi kyø caàm quyeàn, Hoï Khuùc (nhaát laø Khuùc Haïo) ñaõ coù nhieàu caûi caùch quan troïng mang tính chaát thaân daân. Khuùc Haïo chia caû nöôùc thaønh cô caáu haønh chính môùi: Loä-phuû-chaâu-giaùp-xaõ. Veà ñöôøng loái chính trò oâng chuû tröông “ chính söï coát khoan dung giaûn dò, nhaân daân ñeàu ñöôïc yeân vui”. Khuùc Haïo ra saéc leänh “ bình quaân thueá ruoäng, tha boû löïc dòch, laäp soå hoä khaåu, keâ roõ queâ quaùn, giao cho giaùp tröôûng troâng coi”. Chính quyeàn hoï Khuùc ñaõ quaûn lyù ñöôïc moät laõnh thoå khaù lôùn treân mieàn ñaát nöôùc ta. Theo thö tòch, thôøi hoï Khuùc ñaõ thaønh laäp 314 giaùp (so vôùi 159 Höông cuoái thôøi Ñöôøng). - Theá thöù hoï Khuùc (905 - 930) 1.Khuùc Thöøa Duï (905 - 907), khoâng roõ naêm sinh, nguyeân quaùn :Hoàng Chaâu (nay laø vuøng Cuùc Boà, Ninh Giang, Haûi Döông), maát ngaøy 23 thaùng 7 naêm 907. 2.Khuùc Haïo (907 - 917), con cuûa Khuùc Thöøa Duï, maát vaøo naêm 917. 3.Khuùc Thöøa Myõ (917 - 923), con cuûa Khuùc Haïo, khoâng roõ naêm sinh naêm maát. Trong thôøi gian ñaàu theá kyû 10, mieàn ñaát nöôùc ta hai laàn phaûi choáng laïi aâm möu xaâm löôïc cuûa tieåu trieàu ñình Nam Haùn, do Tieát ñoä söù Löu aån caùt cöù ôû vuøng Quaûng Ñoâng (Trung Quoác) tieán haønh. Naêm 930, Quaân Nam Haùn do Lyù Thuû Dung vaø Löông Khaéc Chinh ñaùnh baïi Khuùc Thöøa Myõ, chieám ñoùng nöôùc ta laàn thöù nhaát. - Khaùng chieán choáng xaâm löôïc Nam Haùn laàn thöù nhaát (930 - 931). Döông Ñình Ngheä khoâi phuïc quyeàn töï chuû (931 - 937). Traàn Vaên Baûo Khoa Lòch Söû
  4. Lòch söû Vieät Nam töø ñaàu theá kyû X ñeán giöõa theá kyû XIX - 5 - Nam Haùn laø moät tieåu trieàu ñình Trung Quoác caùt cöù ôû Quaûng Chaâu. Tröôùc khi laäp quoác, hoï Löu ñaõ ñaùnh baïi ñöôïc caùc traïi ôû Giang Ñoâng, gieát boïn Xöông Loã; ñoåi ñaët thöû söû môùi, ñem quaân ñaùnh baïi hoï Lö, chieám ñöôïc Trieàu Chaâu, Thieàu Chaâu, veà phía Taây, hoï Löu chieám ñöôïc Ung Quaûn (Nam Ninh) tranh ñaát Dung, Queá vôùi Sôû vöông Maõ Aân. Nhôø khai thaùc ñöôïc nhieàu ngoïc trai vaø phaùt trieån buoân baùn vôùi mieàn noäi ñòa Trung Quoác, laïi giao haûo vôùi Nam Chieáu ôû Vaân Nam, hoï löu tích luyõ ñöôïc nhieàu cuûa caûi. Nam Haùn trôû neân cöôøng thònh vaø coù xu theá baønh tröôùng. Phía Baéc, naêm 928, hoï Löu ñaõ ñaùnh baïi ñöôïc cuoäc taán coâng cuûa nöôùc Sôû (mieàn Hoà Nam), baûo veä ñöôïc an toaøn bieân giôùi phía Baéc. Cuoái naêm 930, Nam Haùn phaùt quaân xaâm löôïc phöông Nam. Caàm ñaàu ñoäi quaân xaâm löôïc (khoâng roõ soá löôïng) laø hai vieân töôùng Lyù Thuû Dung vaø Löông Khaéc Chinh, haún laø theo hai ñöôøng thuûy boä, töø höôùng Ñoâng Baéc tieán vaøo nöôùc ta . Töø sau khi sang söù ôû Quaûng Chaâu veà thay cha trò nöôùc, Khuùc Thöøa Myõ ñaõ thaáy theá löïc hoï Löu laø maïnh meõ, coù theå uy hieáp nöôùc ta. Khuùc Thöøa Myõ chöa ñuû töï tin vaøo söùc maïnh daân toäc, ñaõ sai söù sang naïp coáng cho trieàu ñình Haäu Löông “xin lónh tieát vieät”, ñònh nhôø caäy trieàu ñình Tröôøng An ñeå cheá ngöï trieàu ñình Nam Haùn maø oâng vaãn goïi laø “Nguïy Ñình”. Qua 25 naêm khoâi phuïc quyeàn töï chuû, hoï Khuùc vaãn chöa coù ñieàu kieän ñöa nöôùc ta, töø moät mieàn ñaát xô xaùc do naïn Baéc thuoäc keùo daøi trôû thaønh quoác gia ñoäc laäp giaøu maïnh. Quyeàn kieåm soaùt chính trò vaø huy ñoäng löïc löôïng quaân söï trong caû nöôùc cuûa Khuùc Thöøa Myõ coøn nhieàu haïn cheá do uy tín vaø taøi naêng cuûa oâng khoâng ñuû cao vaø uy theá cuûa caùc haøo tröôûng ñòa phöông coøn lôùn. Ñoái ñaàu vôùi moät löïc löôïng quaân söï lôùn maïnh caû veà thuûy vaø boä cuûa Nam Haùn, thaùng 10 naêm 930, ñoäi quaân môùi hoïp cuûa Khuùc Thöøa Myõ bò tan vôõ. Khuùc thöøa Myõ bò baét soáng ñem veà Quaûng Chaâu. Phuû thaønh Ñaïi La bò ñòch chieám. Thaát baïi cuûa hoï Khuùc laàn naøy khoâng heà daãn ñeán ñeán söï suïp ñoå cuûa löïc löôïng khaùng chieán daân toäc. Cuoäc chieán tranh cuûa Nam Haùn, tuy roõ raøng mang tính chaát xaâm löôïc, nhöng hieäu quaû thì naëng veà cöôùp boùc hôn laø chinh phuïc. Nam Haùn môùi chæ giaønh thaéng lôïi böôùc ñaàu. Nam Haùn tuy coù cöû ñöôïc Lyù Tieán sang laøm thöù söû Giao Chaâu, cuøng Löông Khaéc Chinh giöõ thaønh Ñaïi La, song chính quyeàn ñòch chæ chieám ñöôïc Ñaïi La vaø kieåm soaùt ñöôïc phaàn naøo mieàn ñoàng baèng Soâng Hoàng chöù khoâng coøn thieát laäp noåi moät chính quyeàn ñoâ hoä bao truøm caû nöôùc ta nhö thôøi thuoäc Ñöôøng ñöôïc nöõa. Töø ñeøo Ba Doäi (Tam Ñieäp) trôû vaøo Nam, taïi caùc chaâu Aùi (Thanh Hoùa) chaâu Hoan (Ngheä Tónh) caùc haøo tröôûng ñòa phöông vaø töôùng taù cuõ cuûa hoï Khuùc vaãn giöõ ñöôïc quyeàn kieåm soaùt ñaát ñai vaø nhaân daân. ÔÛ loø voõ laøng Raøng (Döông xaù, Thieäu Hoaù, Thanh Hoaù), ñaõ hình thaønh moät trung taâm khaùng chieán khaù maïnh, ñöùng ñaàu laø haøo tröôûng Döông Ñình Ngheä, moät töôùng cuõ cuûa hoï Khuùc. OÂng coâng khai nuoâi 3 000 “con nuoâi” nghóa töû trong nhaø, ngaøy ñeâm luyeän taäp, chuaån bò tieán ra Giao Chaâu tieâu dieät quaân xaâm löôïc. Dinh cô hoï Traàn Vaên Baûo Khoa Lòch Söû
  5. Lòch söû Vieät Nam töø ñaàu theá kyû X ñeán giöõa theá kyû XIX - 6 - Döông trôû thaønh nôi tuï nghóa cuûa haøo kieät khaép nôi trong nöôùc ta. Ngoâ Quyeàn töø Phong Chaâu (Sôn Taây cuõ), Ñinh Coâng Tröù töø Tröôøng Chaâu (Ninh Bình cuõ) ñeàu ñöa gia thuoäc veà laøng Raøng tuï nghóa. Döông Ñình Ngheä cöû Ñinh Coâng Tröù traán trò Hoan Chaâu, giöõ Ngoâ Quyeàn laøm gia töôùng döôùi tröôùng doanh, gaû con gaùi cho OÂng vaø sai chæ huy quaân ñoäi chuû löïc, traán giöõ AÙi Chaâu. Vieäc söûa soaïn khaùng chieán cuûa Döông Ñình Ngheä ôû xöù Thanh, Nam Haùn bieát nhöng khoâng daùm laøm gì. Thöïc ra caùi chính quyeàn ñoâ hoä maø Nam Haùn voäi vaõ döïng laïi ôû Ñaïi La cuõng chæ toàn taïi treân danh nghóa. Chuùa Nam Haùn, töø Quaûng Chaâu cuõng phaûi noùi vôùi taû höõu raèng : “daân Giao Chaâu chæ coù theå raøng buoäc maø thoâi”. Ñeå laáy loøng Döông Ñình Ngheä, chuùa Nam Haùn coøn phaûi “trao töôùc meänh” cho OÂng coi giöõ Aùi Chaâu. Sau moät thôøi gian chuaån bò löïc löôïng, thaùng 3 naêm 931 – khoâng ñaày nöûa naêm sau cuoäc xaâm löôïc cuûa Nam Haùn – töø Aùi Chaâu Döông Ñình Ngheä ñaõ cöû binh tieán ra Giao Chaâu, bao vaây vaø tieán coâng thaønh Ñaïi La, dinh luõy cuûa giaëc Nam Haùn. Töø beân kia bieân giôùi, Nam Haùn voäi vaõ sai thöøa chæ Trình Baûo ñem quaân sang Giao Chaâu cöùu vieän. Vieän quaân cuûa ñòch chöa ñeán nôi, thì thaønh Ñaïi La ñaõ bò quaân ta trieät haï, töôùng Löông Khaéc Trinh bò gieát cheát, chæ coù thöù söû Lyù Tieán cuøng ñaùm taøn quaân thoaùt vaây tìm ñöôøng troán veà nöôùc. Quaân cöùu vieän cuûa ñòch vöøa ñeán, ñònh toå chöùc bao vaây quaân ta ôû Ñaïi La, nhöng Döông Ñình Ngheä khoâng boù mình giöõ thaønh coá thuû, ñaõ chuû ñoäng ñem quaân ra ngoaøi thaønh tieán coâng caùc dinh traïi daõ ngoaïi cuûa ñòch. Quaân ñòch roái loaïn, tan vôõ, töôùng Trình Baûo bò gieát cheát, ñoäi quaân cöùu vieän cuûa ñòch cuõng bò ta tieâu dieät. Cuoäc khaùng chieán keát thuùc vôùi thaát baïi thaûm haïi cuûa quaân Nam Haùn. Ñaát nöôùc ta laïi giaønh ñöôïc quyeàn töï chuû. Ngoïn côø töï chuû chuyeån töø tay hoï Khuùc sang tay hoï Döông. Döông Ñình Ngheä xöùng danh laø moät anh huøng daân toäc. OÂng cuõng chæ xöng laø tieát ñoä söù nhö hoï Khuùc. Ñinh Coâng Tröù ñöôïc cöû laøm thöù söû Hoan Chaâu, Ngoâ Quyeàn ñöôïc cöû troâng coi Aùi Chaâu. Naêm 937, thaùng 4, Döông Ñình Ngheä bò Kieàu Coâng Tieãn, moät vieân töôùng döôùi quyeàn vaø laø haøo tröôûng chaâu Phong, gieát cheát ñeå ñoaït chöùc tieát ñoä söù. Vaãn laø nhö vaäy, nhöõng theá löïc haøo tröôûng, ñòa phöông chuû nghóa, ñaõ ñoùng moät vai troø tích cöïc trong coâng cuoäc giöõ ñaát, giöõ daân, ñuoåi ñaùnh boïn ñoâ hoä, nhöng khi ñaát nöôùc vöøa saïch boùng quaân thuø thì hoï laïi lao vaøo caùc cuoäc ñaáu tranh giaønh quyeàn löïc, phaù hoaïi coâng cuoäc thoáng nhaát quoác gia, gaây nguy haïi cho neàn ñoäc laäp töï chuû vöøa môùi giaønh ñöôïc. Giaëc Nam Haùn ñang coøn ngaáp ngheù ngoaøi bôø coõi, chöa chòu töø boû yù ñoà xaâm löôïc, baønh tröôùng. Ñaát nöôùc naøy vaãn coøn ñang trong buoåi traên trôû chuyeån mình - Cuoäc khaùng chieán choáng quaân xaâm löôïc Nam Haùn laàn thöù hai - Ngoâ Quyeàn vaø chieán thaéng Baïch Ñaèng (naêm938). Traàn Vaên Baûo Khoa Lòch Söû
  6. Lòch söû Vieät Nam töø ñaàu theá kyû X ñeán giöõa theá kyû XIX - 7 - Haønh ñoäng phaûn traéc cuûa Kieàu Coâng Tieãn, gieát ngöôøi chuû töôùng coù coâng ñaùnh ñuoåi quaân Nam Haùn ñaõ gaây ra söï phaãn noä trong caùc taàng lôùp nhaân daân. Töø AÙi Chaâu, Ngoâ Quyeàn, laø töôùng vaø laø con reå Döông Ñình Ngheä, söûa soaïn tieán quaân ra baéc tröø teân phaûn boäi. Keû phaûn chuû nhanh choùng trôû thaønh teân phaûn quoác. Tröôùc söï caêm gheùt vaø phaûn khaùng cuûa nhaân daân trong nöôùc, Kieàu Coâng Tieãn ñaõ ñeâ heøn cho ngöôøi sang caàu cöùu vua Nam Haùn. Ñaây laø dòp toát ñeå Nam Haùn thöïc hieän aâm möu xaâm löôïc nöôùc ta moät laàn nöõa. Lôïi duïng thôøi cô ñoù. Nam Haùn laïi phaùt ñoäng cuoäc chieán tranh xaâm löôïc nöôùc ta laàn thöù hai, laàn naøy nguy hieåm hôn laàn tröôùc vì chuùng hy voïng duøng ñöôïc boïn phaûn boäi Kieàu Coâng Tieãn nhö moät löïc löôïng noäi öùng. Vaø cay cuù hôn, vì ñaõ moät laàn thaát baïi, cuõng do ñoù maø tham voïng caøng lôùn hôn, Nam Haùn coá doàn heát söùc xaâm chieám nöôùc ta cho kyø ñöôïc. Khoâng nghe lôøi thuoäc haï, Chuùa Nam Haùn töï mình ñeà ra moät keá hoaïch nhaèm thöïc hieän nhanh choùng cuoäc chieán tranh xaâm löôïc nöôùc ta. Y cho con trai laø Vaïn vöông Hoaèng Thao laøm Tónh haûi quaân tieát ñoä söù, laïi ñoåi phong laøm Giao vöông (Y muoán sau khi cöôùp ñöôïc ñaát Giao Chaâu thì laáy chaâu ñoù cho Hoaèng Thao laøm phong aáp), sai thoáng lónh quaân thuûy vöôït bieån tieán sang xaâm löôïc nöôùc ta, ngoaøi maët möôïn tieáng laø giuùp Kieàu Coâng Tieãn ñaùnh Ngoâ Quyeàn. Chuùa Nam Haùn cuõng töï mình laøm töôùng ñem haäu quaân ñeán ñoùng ôû traán Haûi Moân (phía taây nam huyeän Baùc Baïch, tænh Quaûng Taây Trung Quoác), saùt bieân giôùi nöôùc ta, laøm keá thanh vieän vaø kòp thôøi yeåm trôï cho con khi caàn thieát. Tröôùc haønh ñoäng phaûn boäi cuûa Kieàu Coâng Tieãn vaø hoaï xaâm laêng cuûa Nam Haùn, Ngoâ Quyeàn ñaõ laõnh ñaïo quaân daân ta vôùi noã löïc cao nhaát, kieân quyeát ñaäp tan möu ñoà xaâm löôïc cuûa Nam Haùn, baûo veä quyeàn töï chuû cuûa daân toäc. Thaùng ñaàu ñoâng, ñoäi quaân Ngoâ Quyeàn vöôït ñeøo Ba Doäi tieán ra baéc. Quaân xaâm löôïc coøn ñang ngaáp ngheù ngoaøi bôø coõi thì ñaàu teân phaûn boäi Kieàu Coâng Tieãn ñaõ bò beâu ôû ngoaøi cöûa thaønh Ñaïi La (Haø Noäi). Moái hoaï beân trong nöôùc ñaõ ñöôïc tröû khöû. Keá saùch tröôùc tröø noäi phaûn sau dieät ngoaïi xaâm ñaõ ñöôïc thöïc hieän. Ngoâ Quyeàn vaøo thaønh, hoïp caùc töôùng taù, baøn raèng: “Hoaèng Thao laø moät ñöùa treû daïi, ñem quaân töø xa ñeán, quaân lính moûi meät, laïi nghe ñöôïc tin Coâng Tieãn ñaõ bò gieát cheát, khoâng coù ngöôøi laøm noäi öùng, ñaõ maát vía tröôùc roài. Quaân ta söùc coøn maïnh, ñòch vôùi quaân moûi meät, taát phaù ñöôïc! Song chuùng coù lôïi ôû thuyeàn, neáu ta khoâng phoøng bò tröôùc thì chuyeän ñöôïc thua cuõng chöa theå bieát ñöôïc! Neáu ta sai ngöôøi ñem coïc lôùn ñoùng ngaàm ôû cöûa bieån tröôùc, voùt nhoïn ñaàu maø bòt saét, thuyeàn cuûa chuùng nhaân khi nöôùc thuyû trieàu leân tieán vaøo beân trong haøng coïc, baáy giôø ta seõ deã beà cheá ngöï. Khoâng keá gì hay hôn keá aáy caû”. Traàn Vaên Baûo Khoa Lòch Söû
  7. Lòch söû Vieät Nam töø ñaàu theá kyû X ñeán giöõa theá kyû XIX - 8 - Chuû töôùng ñeàu phuïc keá saùch aáy laø tuyeät vôøi. Qua lôøi baøn, ta thaáy Ngoâ Quyeàn - coù leõ nhôø nhieàu nguoàn tình baùo vaø kinh nghieäm chieán ñaáu - ñaõ naém vöõng vaø phaùn ñoaùn ñuùng tình hình quaân ñòch. OÂng hieåu roõ ñaëc ñieåm taâm lyù vieân töôùng chæ huy quaân Nam Haùn tuy hung haêng nhöng ít tuoåi, thieáu kinh nghieäm. OÂng ñaùnh giaù ñuùng choã yeáu, choã maïnh cuûa ñòch. Töø haøng nghìn naêm nay, Quaûng Chaâu laø trung taâm maäu dòch ñoái ngoaïi lôùn nhaát cuûa Trung Quoác, Nam Haùn coù thuyeàn buoân bieån, coù haûi quaân maïnh, coù giaëc bieån, khoâng theå coi thöôøng. Nhöng quaân ñòch vöôït bieån töø Quaûng Chaâu vaøo cöûa Baïch Ñaèng, ñang muøa gioù heo may, taát seõ meät moûi, söùc chieán ñaáu bò giaûm suùt. Haún Ngoâ Quyeàn ñaõ cho ngöôøi baén tin cho Nam Haùn bieát vieäc Kieàu Coâng Tieãn ñaõ bò gieát nhaèm ñaùnh moät ñoøn taâm lyù laøm cho quaân ñoäi cuûa chuùng theâm hoang mang, dao ñoäng. Phaùn ñoaùn ñuùng con ñöôøng tieán quaân cuûa ñòch, Ngoâ Quyeàn – con ngöôøi ñöôïc nhaø söû hoïc Leâ Vaên Höu ngôïi ca laø “möu gioûi maø ñaùnh cuõng gioûi” – ñaõ chuû tröông boá trí moät traän ñòa coïc ôû cöûa soâng Baïch Ñaèng roài nhaân khi nöôùc leân, duï thuyeàn ñòch tieán vaøo beân trong haøng coïc vaø taäp trung löïc löôïng tieâu dieät ñòch baèng moät traän quyeát chieán nhanh, goïn, trieät ñeå. Vuøng cöûa soâng vaø vuøng haï löu soâng Baïch Ñaèng ñöôïc Ngoâ Quyeàn choïn laøm chieán tröôøng quyeát chieán. Baïch Ñaèng ngaøy aáy cuõng nhö ngaøy sau vaãn mang “teân noâm” giaûn dò: Soâng Röøng! Giöõa vuøng thieân nhieân soâng bieån ñoù, treân cô sôû söùc maïnh ñoaøn keát vaø yù chí ñoäc laäp cuûa caû daân toäc, Ngoâ Quyeàn khaån tröông daøn baøy moät theá traän möu trí, lôïi haïi ñeå chuû ñoäng phaù giaëc. Oâng huy ñoäng quaân daân vaøo röøng ñaün goã, voùt nhoïn, bòt saét cho ñoùng xuoáng loøng soâng thaønh haøng daøi taïo thaønh moät baõi coïc, moät baõi chöôùng ngaïi daøy ñaëc ôû hai beân cöûa soâng. Khi trieàu leân meânh moâng, thì caû baõi coïc ngaäp chìm, khi trieàu xuoáng thì haøng coïc nhoâ leân caûn trôû thuyeàn qua laïi. Baõi coïc taêng theâm phaàn hieåm trôû cho ñòa hình thieân nhieân. Quaân thuûy boä, döôùi söï chæ huy tröïc tieáp cuûa Ngoâ Quyeàn boá trí mai phuïc saün ôû phía trong baõi coïc, coù leõ taïi trung löu soâng Baïch Ñaèng, ôû maët nöôùc vaø treân hai bôø soâng. Trong theá traän cuûa Ngoâ Quyeàn, roõ raøng traän ñòa mai phuïc giöõ vai troø quyeát ñònh. Traän ñòa coïc ôû cöûa soâng laø nhaèm chaën ñöôøng thaùo chaïy cuûa taøn quaân giaëc. Söï phoái hôïp giöõa hai traän ñòa chöùng toû quyeát taâm chieán löôïc cuûa Ngoâ Quyeàn laø phen naøy khoâng phaûi chæ ñaùnh baïi quaân giaëc maø coøn phaûi tieâu dieät toaøn boä quaân giaëc; giaùng cho chuùng nhöõng ñoøn saám seùt, laøm tan naùt moäng töôûng xaâm laêng cuûa trieàu ñình Nam Haùn. Chieán traän Baïch Ñaèng dieãn ra laø moät cuoäc ñoï söùc quyeát ñònh giöõa ta vaø ñòch. Ñòch quyeát taâm cöôùp laïi nöôùc ta, tieáp tuïc keùo daøi thôøi Baéc thuoäc. Ta quyeát taâm ñaùnh moät traän tieâu dieät trieät ñeå, hoaøn thaønh söï nghieäp giaûi phoùng daân toäc. Traàn Vaên Baûo Khoa Lòch Söû
  8. Lòch söû Vieät Nam töø ñaàu theá kyû X ñeán giöõa theá kyû XIX - 9 - Cuoái naêm 938, cuoäc khaùng chieán choáng xaâm löôïc Nam Haùn laàn thöù hai cuûa quaân daân ta ñaõ giaønh ñöôïc thaéng lôïi heát söùc oanh lieät. Caû moät ñoaøn binh thuyeàn lôùn cuûa giaëc vöøa vöôït bieån tieán vaøo maïn soâng Baïch Ñaèng ñaõ bò daãn daét vaøo theá traän ñaõ baøy saün cuûa ta vaø bò tieâu dieät goïn trong moät thôøi gian raát ngaén. Toaøn boä chieán thuyeàn cuûa giaëc bò ñaùnh ñaém, haàu heát quaân giaëc bò tieâu dieät. Chuû soaùi cuûa giaëc laø Löu Hoaøng Thao cuõng bò gieát taïi traän. Chieán thaéng Baïch Ñaèng coù nhöõng neùt raát ñoäc ñaùo vaø giöõ moät vò trí quan troïng trong lòch söû daân toäc. Veà dieãn bieán vaø hình thaùi cuûa chieán tranh, toaøn boä cuoäc khaùng chieán ñöôïc thöïc hieän baèng moät traän quyeát chieán chieán löôïc lôùn vaø trieät ñeå. Môû ñaàu, laø traän khieâu chieán – moät boä phaän quaân thuûy, duøng thuyeàn nheï ra ñoùn ñaùnh ñòch töø xa, nhaèm kieàm cheá, tieâu hao vaø nghi binh duï ñòch; khi nöôùc trieàu leân to, ngaäp traän ñòa coïc, boä phaän naøy giaû thua ruùt chaïy, nhöû ñòch vaøo traän ñòa ñuùng luùc, ñuùng choã, theo theá traän ñaõ baøy saün cuûa Ngoâ Quyeàn. Hoaèng Thao, teân töôùng treû kieâu ngaïo, ñaõ sa keá maéc möu, thuùc ñaïi quaân ñuoåi gaáp, vöôït qua baõi coïc ngaàm ngöôïc soâng Baïch Ñaèng, tieán saâu vaøo trong theá traän ñaõ daøn saün cuûa ta. Tieáp theo, vaøo luùc nöôùc trieàu xuoáng, laø traän tieán coâng baát ngôø, maõnh lieät cuûa quaân thuyû töø thöôïng löu ñaùnh xuoáng chaën ñaàu, keát hôïp vôùi quaân thuûy boä mai phuïc hai beân bôø soâng ñaùnh taït ngang vaøo ñoäi hình quaân giaëc. Keát thuùc, laø traän truy kích tieâu dieät taøn quaân ñòch treân ñöôøng thaùo chaïy, bò chaën ñöùng laïi tröôùc baõi coïc ñaõ nhoâ cao vaøo luùc nöôùc trieàu xuoáng thaáp nhaát. Bò coïc nhoïn, bò quaân ta ñaùnh, thuyeàn ñòch khoâng sao thoaùt ra bieån ñöôïc. Toaøn boä ñaïo thuûy quaân xaâm löôïc cuûa Nam Haùn ñaõ vónh vieãn bò nhaán chìm xuoáng doøng soâng Baïch Ñaèng lòch söû! Veà thôøi gian, caû cuoäc chieán ñaáu chæ dieãn ra luùc nöôùc trieàu leân cho ñeán luùc nöôùc trieàu xuoáng thaáp nhaát. Vôùi cheá ñoä nhaät trieàu ôû vuøng naøy, thôøi gian ñoù chæ naèm trong phaïm vi moät ngaøy. Thôøi gian chieán ñaáu aùc lieät nhaát laø luùc nöôùc trieàu xuoáng maïnh cho ñeán luùc nöôùc raëc, nghóa laø chæ nöûa ngaøy. Cuoäc khaùng chieán choáng Nam Haùn laàn thöù hai naøy laø cuoäc chieán tranh choáng xaâm löôïc tieâu bieåu nhaát cho loái ñaùnh nhanh, thaéng nhanh cuûa daân toäc ta. Veà khoâng gian, chieán tröôøng cuûa cuoäc khaùng chieán chæ thu heïp trong khu vöïc cöûa soâng vaø vuøng trung löu, haï löu soâng Baïch Ñaèng. Quaân giaëc vöøa xaâm phaïm vaøo laõnh thoå ñaát nöôùc ta, chöa chieám ñöôïc ñaát ñai, thaäm chí chöa kòp gaây toäi aùc ñaõ bò queùt saïch. Chieán thaéng Baïch Ñaèng dieãn ra nhanh, goïn, trieät ñeå ñeán möùc ñoä vua Nam Haùn ñang ñoùng quaân ôû saùt bieân giôùi maø khoâng sao kòp tieáp öùng cho con. Töø ñoù, trieàu Nam Haùn phaûi vónh vieãn töø boû daõ taâm xaâm löôïc nöôùc ta. Traàn Vaên Baûo Khoa Lòch Söû
  9. Lòch söû Vieät Nam töø ñaàu theá kyû X ñeán giöõa theá kyû XIX - 10 - Baèng chieán thaéng Baïch Ñaèng vang doäi, daân toäc ta ñaõ thöïc söï ñeø beïp ñöôïc yù chí xaâm löôïc cuûa keû thuø. Sau chieán thaéng, Ngoâ Quyeàn xöng Vöông (lòch söû goïi laø Tieàn Ngoâ Vöông), ñoùng ñoâ ôû Coå Loa. Ngoâ Quyeàn ñaët trieàu ñình traêm quan vaên voõ, cheá ñònh trieàu nghi, phaåm phuïc. Chieán thaéng Baïch Ñaèng naêm 938, ñaùnh baïi cuoäc xaâm löôïc laàn thöù hai cuûa Chuùa Nam Haùn, chính thöùc chaám döùt thôøi kyø Baéc thuoäc, môû ra trang môùi cuûa lòch söû daân toäc, khaúng ñònh quyeàn ñoäc laäp, töï chuû cuûa ñaát nöôùc. Caùc chính quyeàn töø hoï Khuùc ñeán trieàu Ngoâ noái tieáp thaønh laäp töø naêm 905 ñeán naêm 944 laø nhöõng vieân gaïch ñaàu tieân xaây döïng neàn ñoäc laäp, töï chuû cuûa nöôùc ta. II. Quaù trình xaây döïng quoác gia thoáng nhaát cuûa caùc trieàu Ñinh vaø Tieàn Leâ. 1. Trieàu Ngoâ vaø cuïc dieän 12 söù quaân - Theá thöù chính quyeàn Ngoâ Vöông (938 - 965) 1.Tieàn Ngoâ Vöông (938 - 944); hoï, teân : Ngoâ Quyeàn, sinh naêm Maäu Thaân (898) taïi Phong Chaâu (nay thuoäc Haø Taây). Cha laø Ngoâ Maân, nguyeân laø haøo tröôûng vuøng naøy. 2.Döông Bình Vöông (945 - 950); hoï, teân : Döông Tam Kha (con cuûa Döông Ñình Ngheä vaø laø anh vôï cuûa Ngoâ Quyeàn). Sinh vaø maát naêm naøo khoâng roõ. 3.Haäu Ngoâ Vöông (951 - 965); hoï, teân : Ngoâ Xöông Vaên (con thöù cuûa Tieàn Ngoâ Vöông; meï laø Döông thaùi haäu, töùc baø Döông Thò Nhö Ngoïc). Sinh naêm naøo khoâng roõ. Sau khi Ngoâ Quyeàn maát, tình hình nöôùc ta trôû neân phöùc taïp. Döông Tam Kha cöôùp ngoâi Vöông cuûa Ngoâ Xöông Ngaäp, naém quyeàn trong 5 naêm (945-949). Sau ñoù Ngoâ Xöông Vaên giaønh laïi quyeàn bính, môøi Ngoâ Xöông Ngaäp cuøng cai trò (Haäu Ngoâ Vöông). Thôøi Haäu Ngoâ Vöông, chính quyeàn Trung öông khoâng ñuû maïnh neân caùc thuû lónh ñòa phöông coù xu höôùng caùt cöù. Naêm 965, Ngoâ Xöông Vaên cheát traän, caùc thuû lónh ñòa phöông chia nhau huøng cöù caùc vuøng ñaát baûn boä, choáng ñaùnh laãn nhau, lòch söû goïi laø loaïn 12 söù quaân. - Sau ñaây laø danh tính 12 söù quaân: 1. Ngoâ Xöông Xí (con cuûa Thieân Saùch Vöông Ngoâ Xöông Ngaäp), chieám giöõ ñaát Bình Kieàu, nay thuoäc Khoaùi Chaâu, Höng Yeân. 2. Traàn Laõm (xöng laø Traàn Minh Coâng), chieám giöõ ñaát Boá Haûi khaåu (nay thuoäc Tieàn Haûi, Thaùi Bình). Ñinh boä Lónh laø thuoäc töôùng cuûa Traàn Laõm. 3. Nguyeãn Thuû Tieäp (xöng laø Nguyeãn Leänh Coâng), chieám giöõ vuøng Tieân Sôn, Baéc Ninh. Traàn Vaên Baûo Khoa Lòch Söû
  10. Lòch söû Vieät Nam töø ñaàu theá kyû X ñeán giöõa theá kyû XIX - 11 - 4. Lyù Khueâ (xöng laø Lyù Laõng Coâng), chieám giöõ vuøng Thuaän Thaønh, Baéc Ninh. 5. Laõ Ñöôøng (xöng laø Laõ Taù Coâng), chieám giöõ vuøng Vaên Giang, nay thuoäc Baéc Ninh vaø Höng Yeân. 6. Phaïm Baïch Hoå (xöng laø Phaïm Phoøng AÙt), chieám giöõ vuøng Ñaèng Chaâu, nay thuoäc Höng Yeân. 7. Nguyeãn Sieâu (xöng laø Nguyeãn Höõu Coâng), chieám giöõ vuøng Thanh Trì, nay thuoäc ngoaïi thaønh Haø Noäi. 8. Nguyeãn Khoan (xöng laø Nguyeãn Thaùi Bình), chieám giöõ ñaát Vónh Töôøng, nay thuoäc Vónh Phuùc. 9. Kieàu Coâng Haõn (xöng laø Kieàu Tam Cheá), chieám giöõ vuøng Baïch Haïc, nay laø Phuù Thoï. 10. Kieàu Thuaän (xöng laø Kieàu Leänh Coâng), chieám giöõ vuøng Caåm Kheâ, nay thuoäc vuøng giaùp giôùi giöõa Sôn Taây vaø Vónh Phuù (cuõ). 11. Ñoã Caûnh Thaïc, chieám giöõ vuøng Ñoã Ñoäng Giang, nay thuoäc Thanh Oai, Haø Taây. 12. Ngoâ Nhaät Khaùnh (xöng laø Ngoâ Laõm Coâng), chieám giöõ vuøng Ñöôøng Laâm, nay thuoäc Haø Taây. Nhìn chung laõnh thoå caùt cöù cuûa caùc söù quaân khoâng lôùn. Moãi söù quaân thöôøng chieám cöù töø vaøi xaõ ñeán moät, hai huyeän. Ñòa baøn cuûa caùc söù quaân haàu heát naèm ôû trung khu ñoàng baèng Baéc boä, neân ta coù theå döï ñoaùn ôû caùc vuøng mieàn nuùi haún coøn nhöõng thuû lónh khaùc huøng cöù maø thö tòch khoâng nhaéc tôùi. Ñieàu naøy cuõng coù nghóa laø chính quyeàn trung öông thôøi Haäu Ngoâ Vöông raát yeáu ôùt, chæ quaûn lyù ñöôïc moät phaàn nhoû ñaát ñai. Trong cuïc dieän noäi chieán ñoù, löïc löôïng cuûa Ñinh Boä Lónh ñaõ kheùo lieân keát vôùi moät soá söù quaân khaùc laø Traàn Laõm, Phaïm Baïch Hoå. Treân cô sôû chieám öu theá quaân söï, Ñinh Boä Lónh ñaõ deïp yeân loaïn caùc söù quaân (naêm 967). 2. Trieàu Ñinh Ñinh Boä Lónh laø con cuûa Ñinh Coâng Tröù, ngöôøi laøng Ñaïi Hoaøng, ñoäng Hoa Lö, Ninh Bình. Naêm 938, Ñinh Boä lónh töï leân ngoâi Hoaøng Ñeá, laäp ra trieàu Ñinh, ñoùng ñoâ ôû Hoa Lö. Ñinh Tieân Hoaøng chia nöôùc laøm 10 ñaïo, chuû tröông duøng huïöønh luaouøt haø khaéc ñeå cai trò. Naêm 979, Ñinh Tieân Hoaøng vaø con tröôûng laø Ñinh Lieãn bò moät vieân quan haàu laø Ñoã Thích aùm saùt. Ñinh Toaøn - luùc ñoù môùi coù 6 tuoåi- leân noái ngoâi. Quyeàn nhieáp chính trong tay Döông Thaùi Haäu. - Theá thöù trieàu Ñinh (968 - 980) Traàn Vaên Baûo Khoa Lòch Söû
  11. Lòch söû Vieät Nam töø ñaàu theá kyû X ñeán giöõa theá kyû XIX - 12 - 1.Ñinh Tieân Hoaøng (968 - 979) ; hoï, teân : Ñinh Boä Lónh, sinh naêm Giaùp Thaân (924), taïi Hoan Chaâu, Ngheä An. 2. Ñinh Pheá Ñeá (980); hoï, teân : Ñinh Toaøn, con thöù cuûa Ñinh Tieân Hoaøng Ñeá, meï ngöôøi hoï Döông. Vua sinh naêm Giaùp Tuaát, nieân hieäu Thaùi Bình thöù 5 (974), maát naêm Taân Maõo (991). 3. Trieàu Tieàn Leâ Nhaân vua Ñinh coøn nhoû tuoåi, quyeàn phuï chính loït vaøo tay quan Thaäp Ñaïo Leâ Hoaøn. Leâ Hoaøn queâ ôû aùi Chaâu, oâng sinh naêm 941, tröôùc kia phuïc vuï trong ñoäi quaân cuûa Ñinh Lieãn. Naém binh quyeàn trong tay, nhöõng haønh ñoäng choáng ñoái cuûa caùc cöïu thaàn trieàu Ñinh ñeàu bò Leâ Hoaøn traán aùp. Ñöôïc söï uûng hoä cuûa Döông Thaùi Haäu, naêm 980, Leâ Hoaøn leân ngoâi Hoaøng Ñeá, laäp ra trieàu Leâ (Tieàn Leâ). Sau khi leân ngoâi, Leâ Hoaøn ñaõ toå chöùc thaéng lôïi cuoäc khaùng chieán choáng quaân Toáng xaâm löôïc naêm 981. Naêm 982, ñeå cuûng coá cöông giôùi phía Nam, Leâ Hoaøn thaân chinh caàm quaân ñaùnh Chaêm Pa, buoäc Chaêm Pa phaûi thaàn phuïc. Trieàu Tieàn Leâ toàn taïi ñeán naêm 1009 thì chaám döùt. - AÂm möu xaâm löôïc cuûa nhaø Toáng ñoái vôùi Ñaïi Coà Vieät. Ñaàu theá kyû X, nhaø Ñöôøng suy yeáu vaø suïp ñoå, moät soá daân toäc bò ñeá quoác Ñöôøng xaâm löôïc, thoáng trò, lôïi duïng thôøi cô naøy ñaõ kòp thôøi noåi leân giaønh chính quyeàn. Trong boái caûnh ñoù, daân toäc ta ñaõ ñöùng leân töï giaûi phoùng, giaønh chính quyeàn vaøo naêm 905. Nhaø Ñöôøng maát, cuïc dieän chính trò ôû trung nguyeân trôû neân ñaïi loaïn. Trong khoaûng 53 naêm (907 – 960), caùc theá löïc phong kieán Trung Hoa lieân tieáp choáng ñaùnh laãn nhau quyeát lieät ñeå tranh quyeàn baù chuû. Chu Toaøn Trung cöôùp ñöôïc ngoâi nhaø Ñöôøng laäp neân nhaø Löông (Haäu Löông); nhaø Haäu Ñöôøng dieät nhaø Haäu Löông roài keá ñoù laø nhaø Haäu Taán, Haäu Haùn, Haäu Chu lieân tieáp dieät nhau maø noåi leân. Trong thôøi kyø naøy caùc tieát ñoä söù ôû caùc traán phía Nam cuõng noåi leân caùt cöù, laäp ra vöông quoác rieâng. Möôøi vöông quoác laàn löôït xuaát hieän, trong ñoù coù moät soá vöông quoác xuaát hieän vôùi tính chaát laø giaûi phoùng daân toäc. Söû cuõ goïi chung thôøi kyø naøy laø thôøi “Nguõ ñaïi thaäp quoác” (naêm ñôøi möôøi nöôùc). Naêm 960, Chu theá toâng cheát, con laø Chu Toân Huaán môùi 7 tuoåi leân noái ngoâi. Nhaân cô hoäi naøy, Trieäu Khuoâng Daän laáy côù ñem ñaïo quaân choáng Baéc Haùn vaø Khieát Ñan roài baát ngôø quay laïi laøm binh bieán ôû Traàn Kieàu Dòch ( phía Baéc Khai Phong 40 daëm). Trieäu Khuoâng Daän cöôùp ngoâi nhaø Haäu Chu, töï laäp ra trieàu ñaïi nhaø Toáng. Laät ñoå nhaø Chu, Khuoâng Daän lieàn baøy keá môøi töôùng suyù caùc nôi ñeán döï yeán tieäc roài böùc hoï phaûi trao traû aán tín, binh quyeàn. Töø ñoù, nhaø nöôùc trung öông taäp quyeàn Toáng ñöôïc thaønh laäp vaø lòch söû Trung Quoác laïi ñi vaøo thôøi kyø hôïp nhaát. Traàn Vaên Baûo Khoa Lòch Söû
  12. Lòch söû Vieät Nam töø ñaàu theá kyû X ñeán giöõa theá kyû XIX - 13 - Nhaø Toáng laø moät trong nhöõng trieàu ñaïi lôùn cuûa cheá ñoä phong kieán Trung Quoác. Nöôùc Toáng cuõng laø moät nöôùc lôùn, coù soá daân ñoâng nhaát theá giôùi luùc baáy giôø. Theo söû Toáng, rieâng soá daân ôû Kinh sö cuõng ñaõ coù treân 100 vaïn ngöôøi. Nhaø Toáng chieám moät cöông vöïc ñòa lyù raát lôùn: phía Baéc giaùp nöôùc Lieâu (caùc tænh thuoäc Ñoâng Baéc Trung Quoác ngaøy nay) vaø nöôùc Moâng Coå (goàm caû noäi Moâng ngaøy nay); phía Taây Baéc giaùp nöôùc Taây Haï (mieàn ñaát Taân Cöông ngaøy nay); phía Taây Nam giaùp nöôùc Nam Chieáu (sau ñoåi thaønh nöôùc Ñaïi Lyù, mieàn ñaát Vaân Nam baây giôø) vaø phía Nam giaùp Ñaïi Coà Vieät. Ñi theo veát xe cuûa caùc trieàu Taàn, Haùn, Ñöôøng, nhaø Toáng cuõng töï coi mình laø “thieân trieàu” coù quyeàn trò bình thieân haï, thaûo phaït vaø “giaùo hoùa” Man Di. Khaùt voïng baønh tröôùng xaâm löôïc cuûa nhaø Toáng raát lôùn. Trong khi coøn ñaùnh deïp caùc theá löïc phong kieán caùt cöù nhö Nam Ñöôøng (Giang Taây 975), Ngoâ Vieät (Chieát Giang, 978), Baéc Haùn (Sôn Ñoâng, 979), nhaø Toáng cuõng raùo rieát chuaån bò chieán tranh ñeå xaâm löôïc caùc quoác gia keá caän. Naêm 979, chuùng taäp trung ñaïi binh tieán coâng nöôùc Lieâu ôû phía Baéc, ñoàng thôøi tieán ñaùnh nöôùc Haï ôû phía Taây vaø gaáp ruùt chuaån bò xaâm löôïc nöôùc Ñaïi Coà Vieät ôû phía Nam. Trong luùc nöôùc ta ñang ñöùng tröôùc nguy cô cuûa moät cuoäc chieán tranh xaâm löôïc lôùn thì Ñinh Tieân Hoaøng vaø con tröôûng laø Ñinh Lieãn bò vieân noäi quan laø Ñoã Thích gieát haïi ngay taïi hoaøng cung. Boïn thaùm töû nhaø Toáng bieát ñöôïc tin naøy, lieàn caáp baùo veà nöôùc. Nhaø Toáng coi ñoù laø thôøi cô toát ñeå xaâm löôïc Ñaïi Coà Vieät. Haàu Nhaân Baûo (quan traán thuû Quaûng Taây) daâng thö leân vua Toáng, taâu raèng: “An Nam quaän vöông vaø con laø Ñinh Lieãn ñeàu bò gieát, nöôùc ñaõ gaàn maát, coù theå nhaân luùc naøy ñem quaân ñòa phöông ñaùnh laáy ñöôïc, neáu boû luùc naøy khoâng möu laáy sôï maát cô hoäi. Xin ñeán cöûa khuyeát ñeå trình baøy tröôùc moät tình traïng coù theå ñaùnh laáy ñöôïc”. Lö Ña Toán cuõng hieán keá: “An Nam noåi loaïn, ñoù laø luùc trôøi laøm maát, trieàu ñình ta trong luùc baát yù ñem quaân ñaùnh uùp, töùc nhö noùi: seùt ñaùnh khoâng kòp bòt tai, neáu goïi Nhaân Baûo veà thì möu tieát loä, hoï bieát taát seõ saün döïa nuùi caùch bieån maø phoøng tröôùc, theá aáy ñöôïc thua chöa theå bieát ñöôïc. Chi baèng giao cho Nhaân Baûo vaän chôû ngay löông thöïc, nhaân sai möu tính vieäc aáy, choïn töôùng ñem quaân ôû Kinh Hoà 3 vaïn ngöôøi keùo sang ñaùnh, theá aáy laø veïn toaøn nhö beû caønh khoâ caây muïc, taát nhieân khoâng lo maát moät muõi teân”. Toáng Thaùi Toâng lieàn chaáp nhaän keá hoaïch cuûa Lö Ña Toán, phong Haàu Nhaân Baûo laøm “Luïc loä thuûy loä chuyeån vaän söù”, toång chæ huy ñaïo quaân xaâm löôïc, Toân Toaøn Höng laøm phoù, cuøng caùc töôùng Traàn Khaâm Toä, Löu Tröøng, Giaû Thöïc.v.v gaáp ruùt taäp trung quaân ñoäi, chuaån bò xaâm löôïc nöôùc ta. Traàn Vaên Baûo Khoa Lòch Söû
  13. Lòch söû Vieät Nam töø ñaàu theá kyû X ñeán giöõa theá kyû XIX - 14 - Do ñaàu oùc kieâu caêng coá höõu cuûa “thieân trieàu”, vua Toáng Thaùi Toâng töôûng coù theå duøng “uy” cuõng khuaát phuïc ñöôïc Ñaïi Coà Vieät. Tröôùc khi haï leänh xuaát quaân xaâm löôïc, vua Toáng ñaõ cöû söù giaû mang chieáu thö sang ta ñe doaï. Toáng trieàu traéng trôïn tieám nhaän laõnh thoå cuûa nöôùc ta: “Ñôøi Vieâm Haùn ñaõ coù moät coät ñoàng laøm moác. Ñeán ñôøi Lyù - Ñöôøng ñaõ laø ñaát cuûa Trung Quoác”. Chuùng hoáng haùch tuyeân boá: “Nay thaùnh trieàu ta loøng nhaân truøm muoân nöôùc, cô nghieäp thaùi bình keå cuõng ñaõ thònh, ñieån leã phaân phong ñaõ saép söûa laøm, ngöôøi (chæ vua nöôùc ta) phaûi ñeán chaàu cho mình ta ñöôïc khoeû chôù ñeå ta phaûi duøng ñeán keá chaët xaùc baêm xöông, laøm coû nöôùc ngöôi, luùc baáy hoái sao kòp nöõa”. Traéng trôïn tuyeân boá xaâm löôïc, nhöng Toáng Thaùi Toâng laïi coá che giaáu baûn chaát tham taøn cuûa haén: “duø laø bieån cuûa ngöôi coù ngoïc chaâu, ta neùm xuoáng suoái, nuùi cuûa ngöôi coù saün vaøng, ta quaúng vaøo buïi, khoâng phaûi laø ta tham cuûa baùu cuûa ngöôi”. Cuoái chieáu thö, Toáng Thaùi Toâng laïi thoâ loã ñe doaï: “coù muoán ra khoûi rôï Di ngoaøi ñaûo maø xem nhaø Minh Göôøng Bích Ung khoâng? Coù thích truùt aùo quaàn coû laù maø maëc aùo baøo coån theâu nuùi roàng khoâng? Ngöôi coù theo khoâng? Chôù röôùc laáy toäi loãi. Ta ñöông chuaån bò xe ngöïa quaân lính, saép söûa caùc thöù chieâng troáng, neáu quy phuïc thì ta tha cho, neáu traùi meänh thì ta quyeát ñaùnh. Theo hay khoâng, laønh hay döõ, töï ngöôi nghó laáy”. - Cuoäc khaùng chieán cuûa trieàu ñình Leâ Hoaøn. Vaán ñeà cuûng coá boä maùy laõnh ñaïo cuûa nöôc ta vaøo luùc naøy ñeå ñoái phoù vôùi cuoäc chieán tranh xaâm löôïc cuûa nhaø Toáng laø moät vieäc laøm vöøa caáp baùch vöøa coù can heä ñeán söï an nguy cuûa caû daân toäc. Thaäp ñaïo töôùng quaân Leâ Hoaøn ñöôïc töôùng só cuøng vaên quan trong trieàu suy toân leân ngoâi vua, ñöùng ñaàu quoác gia Ñaïi Coà Vieät vaøo luùc naøy ñaõ laøm cho boä maùy laõnh ñaïo quoác gia ñöôïc cuûng coá vöõng maïnh, ñuû söùc ñeå laõnh ñaïo daân toäc tieán haønh chieán tranh cöùu nöôùc thaéng lôïi. Thaùi haäu Döông Vaân Nga khoâng ñöùng veà phía Ñinh Ñieàn, Nguyeãn Baëc ñeå choáng laïi Leâ Hoaøn maø coøn “sai laáy aùo long coån maëc cho Leâ Hoaøn, môøi Leâ Hoaøn leân ngoâi hoaøng ñeá”; vieäc laøm naøy cuûa Döông Vaân Nga laø moät haønh ñoäng yeâu nöôùc cao caû ñaùng ñöôïc ca ngôïi. Trieàu Tieàn Leâ ñöôïc thieát laäp vôùi söï meänh gaáp ruùt toå chöùc, laõnh ñaïo nhaân daân ta tieán haønh khaùng chieán, ñaùnh baïi cuoäc chieán tranh xaâm löôïc cuûa nhaø Toáng. Tröôùc khi chieán tranh buøng noå, Leâ Hoaøn ñaõ ñeå ra chính saùch ñeå xaây döïng, cuûng coá khoái ñoaøn keát daân toäc, laøm cho “treân döôùi cuøng loøng, loøng daân khoâng chia”, caû nöôùc hôïp söùc cuøng nhau choáng giaëc Toáng xaâm löôïc. Xaây döïng thaønh coâng khoái ñoaøn keát daân toäc trong luùc naøy ñaõ khieán cho moïi aâm möu chính trò nhaèm chia reõ noäi boä nöôc ta cuûa nhaø Toáng khoâng theå thöïc hieän, ñoàng thôøi coøn loaïi tröø ñöôïc nhöõng haønh ñoäng choáng ñoái, chia reõ cuûa moät soá quan laïi thuoäc phaùi baûo hoaøng hoï Ñinh. Chính trò cuûa quoác gia oån ñònh, vöõng maïnh; khoái ñoaøn keát daân Traàn Vaên Baûo Khoa Lòch Söû
  14. Lòch söû Vieät Nam töø ñaàu theá kyû X ñeán giöõa theá kyû XIX - 15 - toäc ñöôïc cuûng coá chính laø neàn taûng söùc maïnh cuûa nöôùc Ñaïi Coà Vieät ñeå chieán thaéng quaân xaâm löôïc nhaø Toáng trong cuoäc khaùng chieán naêm 981. Leâ Hoaøn leân ngoâi Hoaøng ñeá nhöng vaãn naém 10 ñaïo quaân. Ñeå taêng cöôøng söùc maïnh quaân söï cuûa quoác gia, Leâ Hoaøn ra leänh cho 10 ñaïo trong caû nöôùc gaáp ruùt tröng taäp trai traùng trong ñaïo boå sung quaân nguõ, taêng cöôøng luyeän taäp vaø saên saøng chieán ñaáu. Quaân ñoäi ñöôïc gaáp ruùt môû roäng, toång soá quaân luùc naøy coù theå leân tôùi 3 ñeán 5 vaïn ngöôøi. Ngoaøi ra, taïi caùc ñaïo coøn coù löïc löôïng vuõ trang ñòa phöông ñöôïc xaây döïng roäng khaép trong caùc laøng baûn. Thôøi gian trieån khai chuaån bò tröïc tieáp cho cuoäc khaùng chieán tuy raát ngaén nhöng bieän phaùp ñuùng ñaén ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà coù tính chaát caên baûn veà chính trò vaø quaân söï cho moät cuoäc chieán tranh. Do ñoù, cuoái naêm 980, ta ñaõ ôû tö theá chuaån bò saün saøng veà moïi maët, chuû ñoäng giaùng traû boïn xaâm löôïc nhaø Toáng; Leâ Hoaøn ñaõ tröïc tieáp thoáng lónh ñaïi binh, goàm nhieàu ñaïo quaân chuû löïc tinh nhueä, tôùi khu vöïc keá caän aûi Chi Laêng toå chöùc traän ñaùnh mai phuïc lôùn nhaèm tieâu dieät ñaïi binh nhaø Toáng. Thaùng 4 – 981, quaân Toáng theo hai ñöôøng thuûy boä aøo aït tieán sang nöôùc ta. Ngay töø ñaàu, ñaïo quaân boä ñaõ vaáp phaûi heä thoáng thaønh luõy kieân coá vaø bò quaân ñòa phöông thuoäc ñaïo phía Baéc tieán ñaùnh heát söùc quyeát lieät. Ñeå duï ñaïi binh ñòch tieán saâu vaøo traän theá cuûa ta, luùc naøy quaân phoøng thuû phía tröôùc ñöôïc leänh vöøa ñaùnh, vöøa lui. Thaáy quaân ta toû ra nuùng theá. Haàu Nhaân Baûo lieàn thuùc quaân ñaùnh traøn xuoáng mieàn Chi Laêng. Tôùi ñaây, cuoäc chieán ñaáu giöõa ta vôùi ñòch dieãn ra voâ cuøng aùc lieät. Quaân Toáng bò thöông vong raát lôùn. Haàu Nhaân Baûo cuøng haøng vaïn quaân Toáng bò gieát taïi traän. Quaân Toáng tan vôõ, lieàu maïng thaùo chaïy, nhöng bò quaân ta truy kích tieâu dieät gaàn heát, chæ coøn moät soá taøn quaân vöôït bieân giôùi veà ñaát Toáng. Ñaïo kyø binh cuûa nhaø Toáng do Traàn Khaâm Toä chæ huy, tieán quaân baèng ñöôøng bieån, ñoàng thôøi vôùi ñaïo thuûy binh Löu Tröøng, Giaû Thöïc. Trong khi thuûy quaân ta ñang chaën ñaùnh thuûy binh Toáng taïi vuøng bieån Ñoâng Baéc thì Traàn Khaâm Toä bí maät tieán quaân saâu vaøo vuøng Taây Keát (Khoaùi Chaâu) hoøng taïo neân moät ñoøn ñaùnh hieåm. Löïc löôïng cuûa ñaïo kyø binh naøy khoâng lôùn laém. Chuùng laäp töùc bò quaân vaø daân ñòa phöông vaây ñaùnh quyeát lieät. Bôûi theá, kyø binh Toáng khoâng nhöõng khoâng phaùt huy ñöôïc taùc duïng maø coøn sôùm sa vaøo theá coâ laäp, tieán lui khoâng ñöôïc. Sau khi tieâu dieät ñöôïc ñaïo chính binh cuûa Haàu Nhaân Baûo, Leâ Hoaøn lieàn tung khoái quaân döï bò chuyeån sang vaây ñaùnh ñaïo kî binh Toáng. Luùc naøy quaân ta ôû theá aùp ñaûo. Ñaïo kyø binh cuûa Traàn Khaâm Toä nhanh choùng bò tieâu dieät. Giaëc cheát “quaù nöûa, thaây chaát ñaày ñoàng”, quaân ta “baét ñöôïc töôùng giaëc laø Quaùch Quaân Bieän, Trieäu Phuïng Huaân ñem veà Hoa Lö”. Traàn Vaên Baûo Khoa Lòch Söû
  15. Lòch söû Vieät Nam töø ñaàu theá kyû X ñeán giöõa theá kyû XIX - 16 - Ñaïo quaân thuûy cuûa ñòch cuõng bò truùng keá nhöû ñòch cuûa Leâ Hoaøn, bò chaën ñaùnh tôi taû ôû cuûa soâng Baïch Ñaèøng. Khoaûng ñaàu muøa haï naêm 981, chieán söï keát thuùc, gaàn chuïc vaïn quaân Toáng bò tieâu dieät, bò tan taùc treân chieán tröôøng Ñaïi Coà Vieät. Sau thaát baïi heát söùc naëng neà vaø cay ñaéng naøy, vua Toáng phaûi tuyeân boá baõi binh, chaám döùt chieán tranh. Song, ñeå giöõ ñöôïc uy danh vaø toû roõ Thieân töû bao giôø cuõng “saùng suoát”, vua Toáng ñaõ truùt taát caû toäi loãi gaây ra thua traän leân ñaàu boïn töôùng lónh coøn soáng soùt: Löu Tröøng, Giaû Thöïc bò Thieân töû quôû traùch; Vöông Soaïn, Toân Toaøn Höng bò phanh thaây ngoaøi chôï. Cuoäc khaùng chieán choáng xaâm löôïc Toáng dieãn ra treân chieán tröôøng phía Baéc ñaõ keát thuùc thaéng lôïi röïc rôõ, song neàn ñoäc laäp töï chuû cuûa quoác gia Ñaïi Coà Vieät vaãn coøn bò nguy cô chieán tranh ñe doïa. Ñeå xoaù boû taän goác möu moâ gaây chieán tranh cuûa ñòch, phaù keá saùch hôïp tung chieán löôïc Baéc – Nam vaây ñaùnh nöôùc ta heát söùc thaâm ñoäc cuûa nhaø Toáng, naêm 982, Leâ Hoaøn laïi tröïc tieáp thoáng suaát ñaïi quaân, vöôït bieån tieán coâng vaøo thaønh Indrapura (thaønh Ñoàng Döông), kinh ñoâ cuûa nöôùc Chaêm Pa. Duøng binh baát ngôø, tieán coâng vuõ baõo, Leâ Hoaøn ñaõ nhanh choùng ñaùnh baïi quaân Chaêm, chieám ñöôïc thaønh trì, sau ñoù ruùt veà nöôùc. Do ñoù: keá “Dó Di trò Di” vaø caû chieán löôïc hôïp tung quyû quyeät cuûa vua toâi nhaø Toáng cuõng khoâng coøn thi thoá ñöôïc. Chieán tranh giöõ nöôùc toaøn thaéng. Nhaân daân Ñaïi Coà Vieät trôû laïi thôøi kyø hoaø bình xaây döïng ñaát nöôùc. Cuoäc khaùng chieán choáng Toáng naêm 981 laø moät thöû thaùch môùi ñaàu tieân veà yù chí töï laäp töï cöôøng trong kyû nguyeân ñoäc laäp töï chuû cuûa daân toäc ta tröôùc möu ñoà baønh tröôùng xaâm löôïc cuûa caùc trieàu ñaïi phong kieán phöông Baéc. Bôûi theá, thaéng lôïi cuûa cuoäc khaùng chieán naøy khoâng nhöõng baûo veä ñöôïc neàn ñoäc laäp cuûa nöôùc nhaø maø coøn ñöa laïi cho nhaân daân ta nieàm töï haøo, loøng tin vöõng chaéc ôû söùc maïnh cuûa mình, coå vuõ maïnh meõ nhaân daân ta trong coâng cuoäc xaây döïng, baûo veä ñaát nöôùc, ñöa nöôùc ta nhanh choùng trôû thaønh moät quoác giavaên hieán vaø cöôøng thòch. Söû gia Leâ Vaên Höu cuõng ñaõ nhaän xeùt veà chieán thaéng naøy laø: “Laøm maïnh nöôùc Vieät Nam ta vaø ra uy vôùi ngöôøi Toáng”. Do ñoù, gaàn moät theá kyû sau, nhaø Toáng khoâng daùm phaùt binh ñaùnh ta vaø buoäc phaûi coâng nhaän nöôùc ta laø moät vöông quoác ñoäc laäp. Dieãn bieán lòch söû cuûa cuoäc khaùng chieán coøn cho thaáy trình ñoä ngheä thuaät quaân söï cuûa nöôùc ta luùc naøy ñaõ coù söï phaùt trieån môùi, töø ngheä thuaät quaân söï cuûa chieán tranh giaûi phoùng sang chieán tranh giöõ nöôùc. Leâ Hoaøn, ngöôøi tröïc tieáp toå chöùc vaø ñieàu haønh chieán tranh ñaõ theå hieän tinh thaàn tích cöïc tieán coâng ñòch raát cao. Trong cuoäc chieán naøy, keá hoaïch toå chöùc quaân söï cuõng nhö vieäc xaùc ñònh keá saùch chieán löôïc, chieán thuaät ñaùnh ñòch cuûa oâng thaät laø kyø taøi. Coù theå noùi thaéng Traàn Vaên Baûo Khoa Lòch Söû
  16. Lòch söû Vieät Nam töø ñaàu theá kyû X ñeán giöõa theá kyû XIX - 17 - lôïi cuûa cuoäc khaùng chieán choáng Toáng naêm 981 cuõng laø thaéng lôïi cuûa neàn ngheä thuaät quaân söï Ñaïi Coà Vieät. Naêm 1300 – Traàn Quoác Tuaán ñaõ vieát trong lôøi di chuùc: “Thôøi Ñinh – Leâ, duøng ñöôïc ngöôøi hieàn löông, ñaát phöông Nam môùi maïnh maø phöông Baéc thì moûi meät suy yeáu, treân döôùi cuøng loøng, loøng daân khoâng chia, döïng thaønh Bình Loã, maø phaù ñöôïc quaân Toáng”. Sau cuoäc phaù Toáng bình Chieâm thaéng lôïi, Leâ Hoaøn baét tay xaây döïng chính quyeàn quaân chuû taäp trung. Cuõng nhö caùc trieàu ñaïi tröôùc, Toå chöùc cuûa chính quyeàn töï chuû thôøi kyø naøy coøn moâ phoûng thieát cheá trieàu ñình phong kieán Trung Hoa. Ñaáy laø ñieàu deã hieåu khi maø toå tieân ta baét ñaàu laøm quen vôùi vieäc töï mình quaûn lyù ñaát nöôùc. Nhöõng ngöôøi ñöùng ñaàu nhaø nöôùc ngoaøi vieäc nhaän caùc chöùc töôùc cuûa Hoaøng Ñeá Trung Quoác ban cho, ñeàu töï xöng Ñeá. Ñieàu ñoù khaúng ñònh yù chí ñoäc laäp daân toäc, thoáng nhaát quoác gia cuûa nhaân daân ta. Trong caùc thôøi kyø Ñinh - Leâ, chính quyeàn Trung öông ñöôïc cuûng coá moät böôùc ñaùng keå. Caùc theá löïc ñòa phöông bò traán aùp maïnh meõ. Ñeán trieàu Tieàn Leâ, trieàu ñình ñaõ quaûn lyù moät caùch chaët cheõ haàu heát laõnh thoå nöôùc ta, töø bieân giôùi Vieät- Trung ñeán Hoaønh Sôn. - Theá thöù trieàu Tieàn Leâ (981 - 1009) 1. Leâ Hoaøn (981 - 1005), Mieáu hieäu laø Leâ Ñaïi Haønh. Vua sinh naêmTaân Söûu (941), ôû Aùi Chaâu, nay thuoäc Thanh Hoaù vaø maát vaøo thaùng 3 naêm AÁt Tî (1005) 2. Leâ Trung Toâng (1005); hoï, teân : Leâ Long Vieät, con thöù ba cuûa Leâ Hoaøn. Vua sinh naêm Quyù Muøi (983). 3. Leâ Ngoaï Trieàu (1005 - 1009); hoï, teân : Leâ Long Ñónh, laïi coù teân khaùc laø Leâ Chí Trung, con thöù 5 cuûa Leâ Hoaøn. Vua sinh naêm Bính Tuaát (986), nieân hieäu laø Thieân Phuùc thöù 7, maát vaøo thaùng 10 naêm Kyû Daäu (1009). * * * Tröôùc Coâng nguyeân, nöôùc Vaên Lang - AÂu Laïc môùi ñang ôû trình ñoä sô khai, vôùi keát caáu vuøng - boä laïc phaân taùn, manh muùn. Quaù trình hình thaønh quoác gia - daân toäc coøn ñang dang dôû thì bò giaùn ñoaïn bôûi cuoäc xaâm löôïc cuûa Nam Vieät. Tr?i qua hon ngaøn naêm Baéc thuoäc, maëc duø bò thay theá bôûi cô caáu quaän, huyeän nhöng moâ hình vuøng - boä laïc vaø cheá ñoä thuû lónh vaãn coøn ñaäm neùt. Ñeán theá kyû 10, taøn dö cuûa cheá ñoä thuû lónh ñòa phöông vaãn coøn phoå bieán, khi coù cô hoäi ñaõ trôû thaønh nhöõng theá löïc choáng ñoái chính quyeàn Trung öông non treû. Traàn Vaên Baûo Khoa Lòch Söû
  17. Lòch söû Vieät Nam töø ñaàu theá kyû X ñeán giöõa theá kyû XIX - 18 - Bieàu hieän cuûa xu höôùng naøy laø caùc löïc löôïng caùt cöù thôøi Haäu Ngoâ Vöông, caùc cuoäc aùm saùt, tranh giaønh quyeàn löïc thôøi Ñinh - Tieàn Leâ. Ñaëc ñieåm noåi baät cuûa xaõ hoäi Vieät Nam theá kyû 10 laø söï tranh giaønh quyeàn kieåm soaùt caùc laøng xaõ giöõa caùc theá löïc caùt cöù vaø chính quyeàn trung öông. Tình hình ñoù ñaõ taïo neân söï maát oån ñònh trong nöûa sau theá kyû 10, daãn ñeán söï toàn taïi ngaén nguûi cuûa caùc trieàu Ngoâ - Ñinh - Tieàn Leâ. Sau söï khuûng hoaûng chính trò cuoái caùc trieàu Ngoâ, Ñinh, ñeán trieàu Tieàn Leâ ñaõ coù nhieàu noã löïc ñeå traán aùp caùc theá löïc ñòa phöông. Xu theá taäp trung cuoái cuøng ñaõ chieán thaéng, ñaùp öùng nguyeän voïng cuûa daân toäc, xaây döïng quoác gia phong kieán thoáng nhaát, taïo tieàn ñeà cho söï ra ñôøi cuûa caùc trieàu ñaïi Ñaïi Vieät cöôøng thònh thôøi Lyù - Traàn. Cuoäc khaùng chieán cuûa trieàu Tieàn Leâ choáng cuoäc xaâm löôïc laàn thöù nhaát cuûa nhaø Toáng vaø cuoäc bình Chaêm Pa giaønh ñöôïc thaéng lôïi trong caùc naêm 981 vaø 982 ñaõ khaúng ñònh xu theá ñoù. Traàn Vaên Baûo Khoa Lòch Söû
  18. Lòch söû Vieät Nam töø ñaàu theá kyû X ñeán giöõa theá kyû XIX - 19 - CHÖÔNG II: THÔØI KYØ CÖÔØNG THÒNH CUÛA NÖÔÙC ÑAÏI VIEÄT (Nöôùc Ñaïi Vieät döôùi caùc trieàu ñaïi Lyù – Traàn – Leâ sô) I. Trieàu Lyù: 1.Tình hình chính trò – xaõ hoäi. Naêm 1009, Leâ Long Ñónh cheát. Ñöôïc söï uûng hoä cuûa theá löïc Phaät giaùo vaø quan laïi trong Trieàu, Lyù Coâng Uaån leân ngoâi, laäp ra trieàu Lyù. Lyù Coâng Uaån sinh ngaøy 12 thaùng 2 naêm 974, taïi chaâu Coå Phaùp (Baéc Ninh). Ngay sau khi leân ngoâi, naêm 1010, Lyù Thaùi Toå quyeát ñònh dôøi ñoâ veà Haø Noäi, ñoài teân thaønh Ñaïi La thaønh Thaêng Long. Töø ñoù, Thaêng Long trôû thaønh trung taâm cuûa ñaát nöôùc. Cheá ñoä trung öông taäp quyeàn ñöôïc cuûng coá. Ñöùng ñaàu laø Vua, roài ñeán caùc chöùc quan cao caáp chia laøm chín phaàm. Döôùi Vua coù caùc chöùc teå töôùng vaø aù töôùng. Beân döôùi laø boä phaän trung khu goàm coù 6 boä chuyeân traùch. Ngoaøi ra coøn caùc cô quan saûnh, vieän coù chöùc naêng giuùp vieäc. Khu vöïc haønh chính töø treân xuoáng coù Loä hay Phuû - Huyeän roài ñeán Höông, Giaùp. Quan laïi ngoaøi nhöõng ngöôøi trong hoaøng toäc, baét ñaàu ñöôïc tuyeån löïa töø khoa cöû. Hoaït ñoäng laäp phaùp ñöôïc ñaåy maïnh. Naêm 1042, trieàu Lyù ban haønh Hình thö, caùc cô quan luaät phaùp cuõng ñöôïc taêng cöôøng (thaåm hình vieän). Quaân ñoäi thôøi Lyù goàm hai loaïi: caám quaân vaø loä quaân. Nhaø nöôùc kieåm soaùt chaët cheõ vaán ñeà nhaân khaåu. Cheá ñoä “ Nguï binh ö noâng” baét ñaàu ñöôïc aùp duïng töø thôøi Lyù. Quaân ñoäi thôøi Lyù khaù maïnh. Trong giai ñoaïn naøy, Trieàu Lyù ñaõ laàn thöù hai ñaùnh baïi cuoäc xaâm löôïc cuûa nhaø Toáng vaø hai laàn taán coâng Chieâm Thaønh thaéng lôïi vaøo caùc naêm 1044 vaø 1069. Chính quyeàn quaân chuû taäp trung ñöôïc cuûng coá ngaøy caùng vöõng chaéc. Chuùng ta thoáng keâ ñöôïc khoaûng 30 cuoäc traán aùp cuûa trieàu ñình trung öông ñoái vôùi caùc thuû lónh ñòa phöông. Ñoái caùc thuû lónh ngöôøi thieåu soá, ngoaøi bieän phaùp quaân söï, trieàu Lyù thi haønh chính saùch “raøng buoäc”, chính saùch naøy ñaït hieäu quaû tích cöïc. Trong thôøi Lyù, Phaät giaùo khaù thònh. Caùc vua chuùa trieàu Lyù nhieàu ngöôøi suøng baùi Phaät giaùo. Chuøa chieàn ñöôïc xaây döïng nhieàu. Taàng lôùp sö saõi khaù ñoâng ñaûo, trôû thaønh ñoäi nguõ trí thöùc cuûa xaõ hoäi. Heä tö töôûng Phaät giaùo coù aûnh höôûng lôùn ñeán tình hình chính trò, xaõ hoäi nöôùc ta thôøi kyø ñoù. Traàn Vaên Baûo Khoa Lòch Söû
  19. Lòch söû Vieät Nam töø ñaàu theá kyû X ñeán giöõa theá kyû XIX - 20 - 2. Cuoäc khaùng chieán choáng Toáng (1075-1077) Vaøo nöûa sau theá kyû thöù 11, nhaø Toáng bò caùc toäc Khieát Ñan vaø Ñaûng Haïng xaâm laán ôû phía Baéc. Caùc “bieán phaùp’ cuûa teå töôùng Vöông An Thaïch khoâng thu ñöôïc keát quaû. Chính trong thôøi ñieåm naøy, trieàu ñình nhaø Toáng quyeát ñònh chaám döùt tình traïng thuï ñoäng trong chính saùch ñoái ngoaïi vaø baét ñaàu tieán haønh caùc cuoäc chieán tranh xaâm löôïc, vôùi muïc ñích vöøa ñeå môû roäng laõnh thoå, vöøa cuûng coá uy tín ñang bò giaûm suùt cuûa “Thieân trieàu”, baèng vieäc “daïy” cho caùc nöôùc laùng gieàng “moät baøi hoïc”. Vaøo naêm 1069, Vöông An Thaïch ñöôïc goïi veà trieàu giöõ chöùc Teå töôùng. OÂng ñeà ra vaø thöïc hieän moät loaït caûi caùch nhaèm oån ñònh tình hình kinh teá - xaõ hoäi trong nöôùc, toå chöùc laïi quaân ñoäi. Vua Toáng vaø Vöông An Thaïch chuû tröông trong moät thôøi gian ngaén nhaát phaûi giaønh ñöôïc chieán thaéng ñoái vôùi “caùc chö haàu phöông Nam”, töùc laø ñoái vôùi Ñaïi Vieät. Theo hoï, moät thaéng lôïi nhö vaäy seõ laøm cho caùc nöôùc Lieâu, Taây Haï – moät moái nguy hieåm lôùn ôû phía baéc – phaûi khieáp sôï. Vì theá, nhaø Toáng taêng cöôøng löïc löôïng vuõ trang ôû caùc tænh Quaûng Ñoâng vaø Quaûng Taây. Tham voïng xaâm löôïc cuûa nhaø Toáng ngaøy moät nung naáu hôn. Caùc quan cai trò ôû mieàn nam Trung Quoác thöôøng baùo caùo leân trieàu ñình xuyeân taïc tình hình thöïc teá. Nhö sau thaéng lôïi cuûa Ñaïi Vieät ñoái vôùi Chaêmpa vaøo naêm 1069, moät vieân quan ôû Queá Chaâu laø Phan Boäi baùo caùo leân vua Toáng: “Giao Chaâu bò ñaïi baïi ôû Chaêmpa, quaân khoâng coøn ñeán moät vaïn, luùc naøy coù theá laáy ñöôïc”. Naêm 1071, Tieâu Chuû, keû chuû tröông tieán haønh caùc chính saùch cöùng raén ñoái vôùi Ñaïi Vieät ñöôïc boå nhieäm cai quaûn Queá Chaâu. Ngay töø naêm 1053, y ñaõ tham gia vieäc ñaøn aùp Nuøng Trí Cao. Tieâu Chuû thoâng qua caùc boä toäc soáng ôû vuøng giaùp giôùi, tích cöïc do thaùm tình hình Ñaïi Vieät, bieát roõ thaéng lôïi cuûa Ñaïi Vieät trong cuoäc tieán quaân vaøo phía nam vaø söùc maïnh thöïc teá cuûa ñaát nöôùc naøy. Vì theá, y baùo caùo leân vua Toáng neáu chöa coù söï chuaån bò ñaày ñuû maø ñaõ xuaát quaân laø raát nguy hieåm. Giöõa luùc ñoù, vaøo naêm 1072, Lyù Thaùnh Toâng maát, ngöôøi keá vò ngai vaøng laø Lyù Nhaân Toâng môùi saùu tuoåi. Trong trieàu ñình xuaát hieän söï traïnh giaønh quyeàn löïc quyeát lieät. Hoaøng thaùi phi YÛ Lan – meï Lyù Nhaán Toâng gieát Thaùi haäu Thöôïng Döông. Giöõa hai nhoùm quan ñaïi thaàn, ñöùng ñaàu laø Lyù Thöôøng Kieät vaø Lyù Ñaïo Thaønh, cuõng coù nhieàu maâu thuaãn. Sau nhöõng söï kieän naøy, ôû trieàu ñình nhaø Toáng khuynh höôùng caàn thieát phaûi môû cuoäc tieán quaân xuoáng phía nam ñaõ thaéng theá. Vua Toáng thay Tieâu Chuû voán raát thaän troïng baèng moät vieân quan khaùc laø Thaåm Khôûi, keû trong caùc baùo caùo göûi leân trieàu ñình thöôøng coá gaéng haï thaáp Ñaïi Vieät vaø che giaáu nhöõng khoù khaên naûy sinh trong quaù trình chuaån bò cuoäc tieán quaân xuoáng phía nam. Vieân quan môùi naøy tích cöïc ñoäng vieân, huaán luyeän binh lính, tröng thu löông thöïc phuïc vuï muïc ñích chieán tranh. Nhaèm che giaáu vieäc chuaån bò chieán tranh, theo leänh cuûa y, vaøo naêm 1073, vieäc buoân baùn qua bieân giôùi bò ñình chæ. Thaåm Khôûi baèng caùch mua chuoäc vaø ban chöùc töôùc, loâi keùo caùc Traàn Vaên Baûo Khoa Lòch Söû
  20. Lòch söû Vieät Nam töø ñaàu theá kyû X ñeán giöõa theá kyû XIX - 21 - tuø tröôûng mieàn nuùi veà phía nhaø Toáng, keâu goïi hoï cuøng vôùi baø con cuûa mình lieân minh vôùi nhaø Toáng. Chính saùch naøy coù hieäu quaû nhaát ñònh. Thuû lónh Nguyeãn Thieân Myõ quy phuïc nhaø Toáng, do ñoù, Ñaïi Vieät bò maát moät phaàn laõnh thoå cuûa mình ôû phía ñoâng baéc. Caàn löu yù raèng, trieàu ñình Ñaïi Vieät cuõng aùp duïng chính saùch gioáng nhö vaäy ñoái vôùi caùc toäc ngöôøi mieàn nuùi soáng treân laõnh thoå Trung Quoác nhöng khoâng loaïi boû vieäc xaâm chieám baèng löïc löôïng vuõ trang laõnh thoå cuûa caùc boä toäc khoâng thöïc loøng lieân minh vôùi Ñaïi Vieät. Nhö vaøo naêm 1074, Tieâu Chuû taâu leân vua Thaàn Toâng vieäc moät chaâu bò chieám maát. Giöõa luùc ñoù, tình hình ôû vuøng bieân giôùi phía baéc nöôùc Toáng trôû neân caêng thaúng. Nöôùc Lieâu ñe doaï xaâm löôïc, ñoøi phaûi caét cho moät phaàn ñaát môùi. Vua Toáng buoäc phaûi ñieàu toaøn boä binh lính môùi tuyeån leân phía baéc. Vì vaäy, Thaåm Khôûi luùc naøy ñang xuùc tieán chuaån bò cuoäc chieán tranh vôùi phöông nam, baát ñaéc dó bò goïi veà trieàu ñình, vì sôï Ñaïi Vieät traû thuø. Thaåm Khôûi bò baõi chöùc. Moät vieân quan khaùc laø Löu Di ñöôïc cöû thay theá, coù nhieäm vuï hoøa hoaõn quan heä vôùi caùc “chö haàu”. Tuy nhieân, ñieàu ñoù khoâng coù nghóa laø cuoäc taán coâng xuoáng phía nam bò baõi boû, maø theo nhaø Toáng, thôøi ñieåm naøy chöa thích hôïp. Vaøo ñaàu naêm 1075, nhaø Toáng caét moät phaàn laõnh thoå ôû phía baéc cho nöôùc Lieâu, cuoäc xung ñoät giöõa nhaø Toáng vaø Lieâu taïm chaám döùt. Moät laàn nöõa, nhaø Toáng laïi nhoøm ngoù xuoáng phía nam. Löu Di ñöôïc leänh taêng cöôøng quaân ñoäi vaø ñình chæ vieäc buoân baùn qua bieân giôùi. Trong trieàu ñình Lyù, phaùi cuûa Lyù Thöôøng Kieät – ngöôøi naém gaàn nhö toaøn boä quyeàn haønh trong nöôùc thaéng theá. Ñaïi Vieät chuù yù theo doõi caùc chính saùch cuûa nhaø Toáng vaø naém vöõng ñöôïc tình hình ôû caùc tænh mieàn nam Trung Quoác. Lyù Thöôøng Kieät bieát roõ cuoäc xaâm löôïc cuûa nhaø Toáng laø khoâng traùnh khoûi, ñoàng thôøi oâng cuõng nhaän thaáy luùc naøy ngöôøi Toáng chöa saün saøng phaùt ñoäng chieán tranh, löïc löôïng vuõ trang cuûa hoï ôû phía nam cuõng môùi chæ ôû giai ñoaïn chuaån bò böôùc ñaàu. Ngoaøi ra, moät nhaø nho ôû tænh Quaûng Taây baát maõn vôùi chính quyeàn nhaø Toáng, ñaõ göûi tôùi trieàu ñình Ñaïi Vieät moät böùc thö, thoâng baùo veà vieäc chuaån bò xaâm löôïc cuûa nhaø Toáng, khuyeân neân ñaùnh ñoøn phuû ñaàu, cuõng nhö seõ giuùp ñôõ khi quaân ñoäi Ñaïi Vieät tieán vaøo ñaát Toáng. Toaøn boä tình hình naøy khieán Lyù Thöôøng Kieät thaáy caàn phaûi ñaùnh moät ñoøn maïnh vaøo caùc tænh phía nam Trung Quoác. Döï ñònh cuûa Lyù Thöôøng Kieät ñöôïc Hoaøng thaùi haäu YÛ Lan vaø quaàn thaàn uûng hoä. Lyù Thöôøng Kieät baét ñaàu taäp trung quaân leân bieân giôùi. Ñoàng thôøi, Ñaïi Vieät cuõng gaây aùp löïc veà ngoaïi giao vôùi nhaø Toáng, ñoøi traû Thieân Myõ vaø nhöõng vuøng ñaát ñai bò chieám. Ñieàu naøy ñöôïc lôïi duïng nhö moät caùi côù ñeå Ñaïi Vieät taán coâng vaøo ñaát Toáng. Caùc xung ñoät nhoû ôû vuøng giaùp giôùi ngaøy moät taêng leân. Taát caû nhöõng dieãn bieán ñoù khoâng phaûi ngöôøi Toáng khoâng thaáy. Quan cai trò caùc tænh Traàn Vaên Baûo Khoa Lòch Söû
  21. Lòch söû Vieät Nam töø ñaàu theá kyû X ñeán giöõa theá kyû XIX - 22 - phía nam taâu leân vua nguy cô ñang taêng leân töø phía Ñaïi Vieät. Tuy nhieân, ngöôøi Toáng khoâng ngôø Ñaïi Vieät laïi tieán coâng ngay vaø ñaùnh lôùn. Lyù Thöôøng Kieät choïn ba ñòa ñieåm chieán löôïc quan troïng nhaát ôû phía nam Trung Quoác laøm muïc tieâu taán coâng. Ñoù laø Ung Chaâu - moät chieán thaønh chuû choát cuûa Quaûng Taây, vaø caùc thaønh Khaâm Chaâu vaø Lieâm Chaâu naèm beân caùc cöûa bieån thuaän lôïi cho taøu beø ra vaøo. Lyù Thöôøng Kieät chia quaân ñoäi thaønh hai boä phaän: boä binh vaø thuyû binh. Boä binh ñöôïc taäp trung ôû vuøng bieân giôùi Quaûng Yeân, Moân, Quaûng Laêng vaø Toâ Maäu. Chæ huy löïc löôïng naøy laø caùc thuû lónh Löu Kyø, Hoaøng Kim Maõn, Thaân Caûnh Phuùc vaø Vi Thuû An döôùi söï thoáng xuaát cuûa Toâng Ñaûn. Nhieäm vuï cuûa hoï laø taán coâng vaøo vuøng bieân giôùi Toáng, sau ñoù tieán thaúng tôùi Ung Chaâu. Löïc löôïng thuyû binh do Lyù Thöôøng Kieät chæ huy ñöôïc taäp trung ôû Vónh An coù nhieäm vuï men theo bôø bieån ñaùnh chieám Khaâm Chaâu vaø Lieâm Chaâu, sau ñoù phaùt trieån löïc löôïng tieán vaøo Ung Chaâu. Löïc löôïng boä binh goàm phaàn lôùn laø ngöôøi mieàn nuùi do caùc thuû lónh cuûa hoï chæ huy. Boä phaän naøy laø löïc löôïng coù taùc duïng hoã trôï. Boä phaän chuû yeáu cuûa quaân Ñaïi Vieät laø nhöõng binh lính thöôøng tröïc ñöôïc trang bò vaø huaàn luyeän toát vaø chæ bao goàm ngöôøi Vieät. Löïc löôïng naøy seõ tieán vaøo caùc caûng phía nam Trung Quoác baèng thuyeàn chieán. Soá löôïng quaân Ñaïi Vieät khoâng ñöôïc ghi cheùp roõ raøng. Caùc söû lieäu Trung Quoác cho bieát coù töø saùu ñeán taùm vaïn ngöôøi, coøn caùc söû lieäu Vieät Nam thì laïi ñöa ra con soá laø möôøi vaïn. Vaán ñeà phöùc taïp bôûi nhöõng ghi cheùp treân khoâng tính cuï theå soá binh lính cuûa caùc boä toäc mieàn nuùi, vieäc phoûng ñoaùn hoaøn toaøn chæ coù yù nghóa töông ñoái. Coù leõ soá quaân thöïc teá tham gia chieán dòch khoâng quaù taùm ñeán möôøi vaïn ngöôøi. Neáu löu yù moät chuùt, ta bieát trong cuoäc haønh quaân tôùi Chaêmpa coù gaàn naêm vaïn binh lính tham gia hoaøn toaøn baèng ñöôøng thuûy, trong tröôøng hôïp naøy coøn coù caû löïc löôïng boä binh vaø ñoái phöông ôû ñaây raát maïnh – do ñoù, quaân soá roõ raøng phaûi ñoâng hôn raát nhieàu. Trang bò cuûa quaân ñoäi Ñaïi Vieät bao goàm cung, teân, giaùo, suùng baén ñaù. Voi chieán ñöôïc söû duïng nhö moät löïc löôïng xung kích taán coâng, coù soá löôïng lôùn .Vaøo thaùng 10 - 1075, löïc löôïng boä binh baét ñaàu tieán ñaùnh caùc traïi Toáng doïc bieân giôùi. Theo keá hoaïch cuûa Lyù Thöôøng Kieät, löïc löôïng boä binh seõ taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho thuûy quaân ñoå boä. Keá hoaïch ñaõ thaønh coâng. Nhöõng toaùn quaân cuûa caùc boä laïc mieàn nuùi chieám moät caùch deã daøng laõnh thoå vuøng giaùp giôùi, tieâu dieät caùc ñoàn binh nhoû cuûa nhaø Toáng cuøng vôùi chæ huy cuûa hoï. Ñuùng luùc ñoù, chieán thuyeàn cuûa Lyù Thöôøng Kieät ñaõ tieán ñeán Khaâm Chaâu, sau ñoù tôùi Lieâm Chaâu vaø ñoå boä leân ñaát lieàn, taïo söï baát ngôø ñoái vôùi nhaø Toáng. Vaøo thôøi ñieåm ñoù, quan cai trò Khaâm Chaâu laø Traàn Vinh Thaùi vaãn ñang aên uoáng vui veû. Caùc ñoàn binh Toáng bò ñaùnh Traàn Vaên Baûo Khoa Lòch Söû
  22. Lòch söû Vieät Nam töø ñaàu theá kyû X ñeán giöõa theá kyû XIX - 23 - tan, caùc töôùng taù vaø quan laïi trieàu ñình ñeàu bò gieát. Taïi Lieâm Chaâu, gaàn taùm ngaøn daân binh Toáng bò baét laøm tuø binh. Maõi moät thaùng sau, trieàu ñình Toáng môùi ñöôïc bieát veà nhöõng thaát baïi ñaàu tieân naøy. Khi tieán haønh caùc hoaït ñoäng quaân söï , Lyù Thöôøng Kieät ñaõ naém chaéc tình hình quaân Toáng ôû caùc tænh phía nam, vöøa ít vöøa chöa ñöôïc huaán luyeän kyõ caøng. Ñeå cho cuoäc tieán coâng vaøo laõnh thoå ñoái phöông ñöôïc thuaän lôïi, Lyù Thöôøng Kieät coá gaéng loâi keùo daân ñòa phöông veà phía mình. Ñi tôùi ñaâu oâng cuõng tuyeân boá raèng quaân ñoäi Ñaïi Vieät tieán vaøo laõnh thoå nhaø Toáng laø ñeå baét boïn phaûn loaïn chaïy sang ñaây; raèng vieäc laøm naøy laø baát ñaéc dó vì nhaø Toáng che giaáu boïn naøy vaø maëc duø ñaõ nhieàu laàn ñeà nghò hoï vaãn khoâng chòu trao traû. Trong nhöõng tröôøng hôïp khaùc, oâng giaûi thích vôùi daân ñòa phöông raèng quaân ñoäi Ñaïi Vieät tôùi ñaây laø ñeå cöùu giuùp nhaân daân ñang bò chính quyeàn nhaø Toáng ñeø neùn, aùp böùc. Vieäc tuyeân truyeàn nhö vaäy, duø khoâng hoaøn toaøn ñuùng vôùi haønh ñoâng thöïc teá nhöng coù hieäu quaû nhaát ñònh. Phaàn lôùn daân caùc tænh phía nam Trung Quoác laø phi Haùn toäc, moät phaàn trong soá ñoù laø cuøng boä toäc vôùi cö daân mieàn nuùi Ñaïi Vieät, moät boä phaän khaùc gaàn guõi vôùi ngöôøi Vieät, xeùt veà thaønh phaàn toäc ngöôøi. Chính nhöõng cö daân naøy ñaõ noàng nhieät ñoùn chaøo quaân ñoäi Ñaïi Vieät, cung caáp löông thöïc cho hoï. Nhöng maët khaùc, binh lính vaø daân trong caùc thaønh, chuû yeáu laø ngöôøi Haùn, ñaõ choáng laïi quaân Ñaïi Vieät moät caùch quyeát lieät. Boä binh Ñaïi Vieät tieán gaàn tôùi Ung Chaâu. Lyù Thöôøng Kieät cuõng mau choùng rôøi Khaâm Chaâu, tôùi giöõa thaùng 12 bao vaây toaøn boä thaønh naøy. Moät boä phaän sau khi chieám Lieâm Chaâu lieàn ñoùng quaân taïi hai vò trí ôû höôùng ñoâng baéc ñeà phoøng quaân trieàu ñình Toáng xuoáng tieáp öùng. Thaønh Ung Chaâu khaù kieán coá, binh lính ôû ñaây coù vaøi vaïn ngöôøi, chuû yeáu laø quaân chính quy ngöôøi Haùn. Binh lính ñöôïc huaán luyeän vaø trang bò toát, trong thaønh coù nhieàu löông thöïc, thöïc phaåm, coù khaû naêng giöõ vöõng ñöôïc trong tình theá bò bao vaây. Traán thuû thaønh laø vieân quan vaên Toâ Giaùm kieân quyeát giöõ Ung Chaâu baèng baát cöù giaù naøo, vôùi hy voïng seõ coù quaân cöùu vieän töø Queá Chaâu. Toâ Giaùm aùp duïng nhieàu bieän phaùp cuûng coá tinh thaàn chieán ñaáu cuûa binh lính. Baát cöù ai nghi ngôø vaøo keát quaû cuûa vieäc phoøng thuû, keå caû quan laïi, ñeàu bò cheùm ñaàu. OÂng cuõng caám chæ vieäc ñöa gia ñình caùc quan ra khoûi thaønh ñeå deïp boû taâm lyù thaát baïi. Nhö vaäy, moät khoù khaên lôùn ñaët ra tröôùc Lyù Thöôøng Kieät trong vieäc chieám thaønh, hôn nöõa quaân ñoäi Ñaïi Vieät laïi chöa coù kinh nghieäm trong vieäc ñaùnh thaønh. Nhieàu laàn quaân ñoäi Ñaïi Vieät taán coâng khoâng haï ñöôïc thaønh. Töø Queá Chaâu, Löu Di phaùi moät löïc löôïng tôùi Ung Chaâu cöùu vieän. Vieân chæ huy ñaïo quaân naøy laø Tröông Thuû Tieát khoâng kieân quyeát, tieán quaân chaäm chaïp vaø tôùi ñaàu thaùng gieâng naêm 1076 thì bò Lyù Thöôøng Kieät ñoùn ñaùnh ôû Coân Loân. Tröông Thuû Tieát vaø haàu nhö toaøn boä töôùng lónh ñeàu bò gieát, binh lính tan vôõ. Sau ñoù, Lyù Thöôøng Kieät taäp trung toaøn boä löïc löôïng cuûa mình chieám Ung Chaâu. Vieät söû löôïc ghi laïi ñaày ñuû nhaát veà cuoäc bao vaây naøy nhö sau: Quan coi Traàn Vaên Baûo Khoa Lòch Söû
  23. Lòch söû Vieät Nam töø ñaàu theá kyû X ñeán giöõa theá kyû XIX - 24 - chaâu (Ung) laø Toâ Giaùm giöõ thaønh coá thuû. Ta laøm phi theâ (thang maây) ñeå treøo leân thaønh; keû kia ñem duøng hoaû cuï (ñuoác löûa), phi theâ khoâng theå ñem ñeán gaàn, ta laïi duøng teân thuoác ñoäc baén, ngöôøi ngöïa ôû treân thaønh cheát choàng chaát leân nhau. Keû kia duøng cung thaàn tí baén, töôïng quaân cuûa ta coù nhieàu ngöôøi cheát. Thaønh cao vaø kieân coá, ta ñaùnh hôn 40 ngaøy khoâng haï ñöôïc. Ta baét ñöôïc ngöôøi Toáng, hoï daïy ta caùch duøng bao ñaát aùp vaøo thaønh maø treøo leân. Thöôøng Kieät nghe theo. Thaønh beøn bò haõm. Toâ Giaùm chaïy veà chaâu thöï, tröôùc tieân gieát boïn gia thuoäc 36 ngöôøi, sau ñoát löûa töï thieâu mình. Quaân só tìm Giaùm khoâng thaáy, beøn gieát heát laïi daân hôn naêm vaïn ngöôøi. Sau khi chieám ñöôïc thaønh Ung Chaâu, Lyù Thöôøng Kieät muoán nhaân ñaø thaéng lôïi tieán quaân leân phía baéc. Giöõa luùc ñoù, nhaø Toáng ñaõ cöû moät löïc löôïng lôùn ñeå choáng laïi quaân Ñaïi Vieät. Bieát ñöôïc ñieàu ñoù, Lyù Thöôøng Kieät ra leänh ruùt quaân vì neáu tieán saâu leân phía baéc, oâng seõ bò taùch xa khoûi laõnh thoå Ñaïi Vieät. Ñieàu ñoù seõ taïo neân söï nguy hieåm, bôûi vì quaân Toáng coù theå seõ tieán coâng sang vaø bao vaây Lyù Thöôøng Kieät ôû Trung Quoác. ÔÛ Ñaïi Vieät, moät boä phaän lôùn quaân ñoäi ñaõ ñöôïc ñieàu sang Trung Quoác khoâng coøn ñuû söùc maïnh quaân söï ñeå ñoái phoù vôùi cuoäc taán coâng cuûa nhaø Toáng. Lyù Thöôøng Kieät quyeát ñònh moät caùch heát söùc ñuùng ñaén, ruùt quaân veà baûo veä ñaát nöôùc. Vaøo thaùng 3-1076, quaân ñoäi Ñaïi Vieät ruùt khoûi bieân giôùi nöôùc Toáng. Tröôùc luùc ruùt quaân, taát caû caùc khu daân cö, kho löông ñeàu bò san phaúng, moät soá lôùn cö daân vaø cuûa caûi bò baét ñem veà Ñaïi Vieät. Cö daân caùc tænh mieàn nam Trung Quoác bò baét laøm tuø binh, ñöôïc ñöa tôùi caùc tænh Thanh Hoaù vaø Ngheä An, caùch xa bieân giôùi vôùi nhaø Toáng. Nhö vaäy, vaán ñeà ñaët ra tröôùc nhaø Toáng khi tieán haønh cuoäc tieán quaân sang ñaát Ñaïi Vieät laø khoâng coøn haäu phöông ñeå cung caáp löông thöïc, thöïc phaåm cho binh lính. Toáng Thaàn Toâng xuoáng chieáu chuaån bò moät cuoäc taán coâng lôùn sang Ñaïi Vieät vôùi muïc ñích khoâng chæ ñeå “hoûi toäi” Ñaïi Vieät ñaõ ñem quaân ñaùnh sang ñaát Toáng, maø coøn nhaèm bieán nöôùc ta thaønh moät tænh cuûa nhaø Toáng. Thaáy roõ tính chaát nghieâm troïng cuûa tình hình, Lyù Thöôøng Kieät taäp trung chuù yù tìm caùc bieän phaùp ñeå naém chaéc aâm möu cuûa ñoái phöông. Ñeå laøm vieäc naøy, oâng söû duïng nhöõng ngöôøi Toáng tröôùc ñaây ñaõ chaïy sang Ñaïi Vieät vì nhöõng lyù do khaùc nhau. Trong cuoäc tieán quaân naêm 1075, Ñaïi Vieät baét ñem veà nöôùc gaàn 200 nhaø sö Trung Quoác. Quaân thaùm baùo Ñaïi Vieät söû duïng giaáy tôø, trang phuïc cuûa hoï ñoät nhaäp sang Trung Quoác. Nhöõng laùi buoân Vieät hoaït ñoäng doïc ven bieån Trung Quoác cuõng ñöôïc söû duïng vaøo muïc ñích treân. Vì theá maø Lyù Thöôøng Kieät naém chaéc ñöôïc vieäc chuaån bò chieán tranh cuûa nhaø Toáng. Ñeå cho cuoäc xaâm löôïc Ñaïi Vieät ñöôïc thuaän lôïi hôn, nhaø Toáng sai söù sang Chaêmpa vaø Chenla yeâu caàu cuøng tieán haønh caùc hoaït ñoäng quaân söï choáng Ñaïi Vieät. Nhö vaäy, neáu chieán tranh xaûy ra ôû caû hai phía baéc – nam thì seõ ñaåy Ñaïi Vieät vaøo moät tình theá cöïc kyø nguy hieåm. Tuy nhieân, caùc nöôùc naøy khoâng ñöùng Traàn Vaên Baûo Khoa Lòch Söû
  24. Lòch söû Vieät Nam töø ñaàu theá kyû X ñeán giöõa theá kyû XIX - 25 - veà phía Toáng, nguyeân nhaân taïi sao hoaøn toaøn chöa roõ. Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö cho bieát: Vaøo thaùng 8-1075, Lyù Thöôøng Kieät ñem quaân ñi ñaùnh Chaêmpa. Theo taøi lieäu naøy thì cuoäc tieán quaân khoâng ñaït ñöôïc thaéng lôïi, oâng beøn hoïa ñòa ñoà hình theá nuùi soâng cuûa ba chaâu Boá Chính, Ñòa Lyù, Ma Linh. Ñoaïn ghi cheùp treân ñaây naèm sau ñoaïn ghi cheùp veà cuoäc tieán quaân sang nam Trung Quoác ñaõ noùi ôû treân, nhöng veà thôøi ñieåm xaûy ra laïi sôùm hôn moät naêm so vôùi ghi cheùp trong Vieät söû thoâng giaùm cöông muïc. Vieät söû thoâng giaùm cöông muïc khoâng hieåu vì sao laïi cheùp söï kieän neâu treân xaûy ra vaøo thaùng 8-1075, töùc laø tröôùc cuoäc tieán quaân sang ñaát Toáng. Cuoäc tieán quaân ñaùnh Chaêm Pa coù theå dieãn ra vaøo naêm 1076 nhaèm ngaên chaën vieäc nhaø Toáng duøng Chaêmpa uy hieáp Ñaïi Vieät töø phía nam. Trong tröôøng hôïp naøy, Lyù Thöôøng Kieät seõ raát maïo hieåm neáu ñem quaân ñi ñaùnh Chaêmpa nhö ñaõ dieãn ra vaøo naêm 1069, bôûi vì nguy cô moät cuoäc xaâm löôïc quy moâ lôùn cuûa nhaø Toáng ñaõ ñeán gaàn. Chieán tranh coù theå seõ keùo daøi vaø caùc khu vöïc phía baéc ñaát nöôùc (keå caû Thaêng Long), seõ khoâng ñöôïc baûo veä tröôùc cuoäc tieán coâng cuûa nhaø Toáng. Lyù Thöôøng Kieät döôøng nhö chæ bieåu döông söùc maïnh quaân söï vung bieân giôùi vaø ñieàu naøy ñaõ ñaït ñöôïc muïc ñích – Chaêmpa khoâng daùm choáng laïi Ñaïi Vieät. Nhaø Toáng toå chöùc moät löïc löôïng lôùn ñeå tieán coâng Ñaïi Vieät. Löïc löôïng boä binh bao goàm treân möôøi vaïn ngöôøi, trong ñoù coù moät vaïn quaân chính quy ñöôïc ñieàu ñoäng töø bieân giôùi phía baéc xuoáng. Nhöõng binh lính naøy ñöôïc huaán luyeän chu ñaùo vaø coù nhieàu kinh nghieäm chieán ñaáu qua caùc cuoäc chieán tranh vôùi ngöôøi Khieát Ñan vaø Ñoät Quyeát. Boä phaän kî binh goàm moät vaïn ngöôøi, ngöïa, laø löïc löôïng ñoät kích vaø tröôùc ñoù cuõng ñaõ töøng tham chieán ôû bieân giôùi phía baéc. Boä phaän quaân ñoäi coøn laïi ñöôïc ñieàu ñoäng ôû caùc tænh nam Trung Quoác, bao goàm daân binh vaø nhöõng ngöôøi tình nguyeän. Rieâng thuûy binh Toáng, do bò toån thaát naëng trong cuoäc taán coâng cuûa Ñaïi Vieät naêm 1075 thì khoâng ñöôïc chuaån bò toát. Vaøo thaùng 7-1076, quaân ñoäi Toáng tieán ñeán Ung Chaâu vaø chia laøm moät soá höôùng vöôït qua röøng nuùi taán coâng vaøo laõnh thoå Ñaïi Vieät. Thuûy binh tieán xuoáng bôø bieån Vónh An. Toáng Thaàn Toâng giao cho Quaùch Quyø laøm Chieâu thaûo söù, chæ huy ñoäi quaân xaâm löôïc ñoâng tôùi 20 vaïn quaân. Cuoäc xaâm löôïc thöïc söï vaøo laõnh thoå Ñaïi Vieät baét ñaàu vaøo cuoái naêm 1076. Nhö vaäy, sau khi ruùt quaân khoûi mieàn nam Trung Quoác, Lyù Thöôøng Kieät coù moät khoaûng thôøi gian gaàn nöûa naêm ñeå chuaån bò phoøng ngöï taïi khu vöïc röøng nuùi, nôi quaân Toáng seõ tieán qua. Lyù Thöôøng Kieät boá trí caùc oå phuïc kích gaàn bieân giôùi, tuyeán phoøng ngöï chuû yeáu ñöôïc boá trí ôû bôø nam soâng Caàu, töø ñoù coù khaû naêng baûo veä ñöôïc moät phaàn lôùn khu vöïc ñoàng baèng Baéc Boä vaø kinh thaønh Thaêng Long. Taïi nhöõng nôi thuaän tieän cho vieäc vöôït soâng, Lyù Thöôøng Kieät cho ñaép luõy cao, treân ñoùng nhieàu coïc tre saéc nhoïn. Chieán luõy naøy chaïy daøi gaàn 100 km, raát kieân coá, khoù coù theå vöôït qua. Thuûy binh Ñaïi Vieät ñoùng taïi haï löu soâng Luïc ñaàu, coù Traàn Vaên Baûo Khoa Lòch Söû
  25. Lòch söû Vieät Nam töø ñaàu theá kyû X ñeán giöõa theá kyû XIX - 26 - nhieâm vuï caûn phaù khoâng cho quaân Toáng vöôït qua. Ví trí naøy raát thuaän lôïi, chieán thuyeàn coù theå cô ñoäng ñi nhieàu höôùng khaùc nhau vaø coù theå baûo veä caùc cöûa bieån. Ngoaøi ra, Lyù Thöôøng Kieät boá trí moät löïc löôïng boä binh tinh nhueä aùn ngöõ phía sau baûo veä kinh ñoâ vaø vuøng Thieân Ñöùc – queâ höông cuûa nhaø Lyù, nôi coù nhieàu laêng taåm cuûa caùc vua Lyù. Cuoái naêm 1076 ñaàu naêm 1077, löïc löôïng chuû yeáu cuûa quaân Toáng chia thaønh nhieàu boä phaän ñaõ vöôït qua vuøng nuùi phía baéc. Hoï mua chuoäc ñöôïc moät soá thuû lónh ñòa phöông. ÔÛ nhieàu nôi, quaân Toáng phaûi giao chieán vôùi caùc nhoùm phuïc kích hoaëc tìm caùch traùnh khoâng ñuïng ñoä ñeå tieán veà phía tröôùc. Chuùng ñi voøng traùnh ñeøo Ñoäng Giaùp; quaân Toáng cho raèng löïc löôïng chính cuûa Lyù Thöôøng Kieät phuïc kích ôû ñoù cho neân cho caùnh quaân baûo veä söôøn ra öùng chieán ñeå ñoäi hình chính tieán veà Thaêng Long. Nhöng cuoäc tieán quaân cuûa quaân Toâng bò chaën laïi bôûi phoøng tuyeán soâng Caàu. Chieâu thaûo söù Quaùch Quyø hy voïng chieán thuyeàn seõ töø phía bieån tieán vaøo. Moät vieân töôùng cuûa y teân laø Mieâu Lyù lieàu maïng vöôït sang bôø nam baèng caàu phao. Löïc löôïng ñoät kích cuûa quaân Toáng bò quaân Lyù Thöôùng Kieät tieâu dieät hoaëc baét soáng. Thaát baïi naøy buoäc Quaùch Quyø phaûi taïm hoaõn cuoäc tieân squaân cuûa ñaïi binh, chôø thuyû binh tieán vaøo. Nhöng ñoøn tieán coâng cuûa Ñaïi Vieät vaøo quaân Toáng cuõng khoâng thaønh coâng. Hai hoaøng töû Hoaøng Chaân vaø Chieâu Vaên chæ huy vaøi ngaøn quaân treân 400 chieán thuyeàn tieán sang bôø baéc taán coâng ñoái phöông nhöng thaát baïi vaø khi ruùt lui phaûi chòu toån thaát lôùn. Quaân Toáng duøng suùng baén ñaù baén traû quyeát lieät. Hai hoaøng töû hy sinh. Quaùch Quyø loan tin “thaéng lôùn” quaân Ñaïi Vieät nhöng khoâng mang quaân ñuoåi theo vì thöïc teá, y khoâng coù thuyeàn ñeå chôû quaân sang. Theo keá hoaïch, thuyû binh Toáng seõ vöôït qua Ñoäng Keânh, sau ñoù qua soâng Baïch Ñaèng tieán vaøo, hôïp vôùi boä binh cuûa Quaùch Quyø. Keá hoaïch naøy khoâng thöïc hieän ñöôïc. Thuûy binh Toáng bò chaën ñöùng ôû Vónh An. Trong khi ñoù, boä binh cuûa caû hai phía vaãn tieáp tuïc ñoùng ôû hai beân bôø soâng. Gaàn 40 ngaøy troâi qua keå töø sau cuoäc tieán coâng khoâng thaønh cuûa phía Ñaïi Vieät. Quaân Quaùch Quyø laâm vaøo tình theá phaûi ñoái maët vôùi söï thieáu löông thöïc vaø dòch beänh cuûa muøa heø phöng nam. Tuy nhieân, Quaùch Quyø vaãn chöa quyeát ñònh ruùt quaân vì bieât roõ raèng laøm nhö vaäy y seõ bò trò toäi. Lyù Thöôøng Kieät sau khi phaân tích tình hình, cho raèng neáu quaân Toáng buoäc phaûi ruùt lui trong tình theá nhö vaäy seõ laø moät noãi nhuïc ñoái vôùi nhaø Toáng. Keû thuø coù theå seõ môû nhöõng cuoäc xaâm löôïc môùi vôùi quy moâ lôùn hôn. Vì theá, oâng quyeát ñònh giaûng hoaø, taïo ra veû beà ngoaøi phuïc tuøng ngöôøi laùng gieàng huøng maïnh ôû phía baéc. Lyù Thöôøng Kieät cöû söù giaû Kieàu Vaên ÖÙng sang gaëp Quaùch Quyø, thoâng baùo raèng neáu ruùt quaân veà trieàu thì Ñaïi Vieät seõ sai söù sang xin chòu toäi vaø noäp coáng. Ngoaøi ra, coøn höùa seõ caét cho nhaø Toáng moät soá ñaát ñai. Nhöõng ñeà nghò nhö vaäy ñoái vôùi quaân Toáng luùc naøy khaùc naøo saép cheát ñuoái vôù ñöôïc coïc. Toáng Thaàn Traàn Vaên Baûo Khoa Lòch Söû
  26. Lòch söû Vieät Nam töø ñaàu theá kyû X ñeán giöõa theá kyû XIX - 27 - Toâng ra leänh baõi binh. Quaùch Quyø hình nhö vaãn khoâng tin vaøo thieän chí hoøa bình cuûa Ñaïi Vieät vaø vaãn lo ngaïi quaân Ñaïi Vieät seõ taán coâng, ñang ñeâm baát ngôø ra leänh ruùt quaân. Söï kieän naøy dieãn ra vaøo thaùng 2-1077. Nhaø Toáng nhaân vieäc Ñaïi Vieät höùa seõ “caét ñaát”, tuyeân boá “thaéng lôùn” ôû phöông nam vaø bình ñònh ñöôïc Giao Chæ. Tuy theá, chính Toáng Thaàn Toâng thì laïi coi cuoäc tieán quaân sang Ñaïi Vieät laø moät thaát baïi lôùn, neân ñaõ ra leänh trò toäi taát caû caùc töôùng tham gia cuoäc xaâm löôïc Ñaïi Vieät. Moät soá bò baõi chöùc, moät soá khaùc bò ñieàu ñeán caùc tænh xa xoâi cuûa ñeá quoác Toáng. Vieät söû löôïc cheùp veà thaát baïi cuûa quaân Toáng trong cuoäc chieán tranh naøy laø “möôøi phaàn cheát maát naêm, saùu”. Caùc söû lieäu Trung Quoác cuùng thöøa nhaän thaát baïi naøy laø raát lôùn. Theo thoaû thuaän, Ñaïi Vieät phaûi caét cho nhaø Toáng naêm chaâu: Quaûng Nguyeân, Töù Laêng, Toâ Maäu, Moân vaø Quaûng Laêng. Tuy nhieân, sau khi Quaùch Quyø ruùt quaân veà Trung Quoác, quaân ñoäi Lyù Thöôøng Kieät chieám laïi ñöôïc boán chaâu, chæ coù chaâu Quaûng Nguyeân vaãn coøn naèm döôùi quyeàn cai trò cuûa ngöôøi Toáng. Ñeå ñoøi laïi chaâu naøy, Lyù Thöôøng Kieät ra leänh loan tin raèng Ñaïi Vieät saép tôùi seõ cöû binh tieán ñaùnh. Ñoàng thôøi, lieân tieáp phaùi caùc söù boä tôùi Trung Quoác ñeà nghò traû laïi chaâu naøy ñeå ñoåi laáy caùc tuø binh cuûa ba chaâu: Ung, Khaâm vaø Lieâm, bò Ñaïi Vieät baét naêm 1075. Vieäc maát nhöõng vuøng ñaát môùi chieám ñöôïc trong cuoäc chieán tranh xaâm löôïc Ñaïi Vieät gaây neân söï baát bình trong caùc caän thaàn cuûa vua Toáng. Thaát baïi cuûa nhaø Toáng laø moät trong nhöõng lyù do buoäc teå töôùng Vöông An Thaïch phaûi töø chöùc. Nhaân chuyeän nhaø Toáng traû laïi Quaûng Nguyeân cho Ñaïi Vieät, ngöôøi Toáng coù caâu thô chaâm bieám raèng: “Nhaân tham Giao Chæ töôïng, Khöôùc thaát Quaûng Nguyeân kim” (Vì tham voi Giao Chæ, Boû maát vaøng Quaûng Nguyeân) Khaùng chieán choáng Toáng thaéng lôïi laø moät chieán coâng hieån haùch cuûa quaân daân tneàu Lyù, döôùi söï laõnh ñaïo cuûa vò töôùng taøi ba Lyù Thöôøng Kieät, ñaùnh tan moäng töôûng xaâm löôïc nöôùc ta laàn thöù hai cuûa nhaø Toáng. Quoác gia phong kieán Ñaïi Vieät böôùc vaøo thôøi kyø cöôøng thònh. 3. Söï suy vong cuûa trieàu Lyù. Töø naêm 1937, ñôøi Lyù Anh Toâng, caùc vua Lyù leân ngoâi ñeàu nhoû tuoåi. Quyeàn löïc loït vaøo tay ngoaïi thích. Nhieàu cuoäc khôûi nghóa noâng daân ñaõ noå ra (Thaân Lôïi, Phí Laõng). Nhieàu theá löïc phong kieán ñòa phöông noåi daäy (Nguyeãn Noän, Ñoaøn Thöôïng.v.v.). Ñeán ñôøi Cao Toâng, trong trieàu noå ra loaïn Quaùch Boác, buoäc trieàu ñình phaûi chaïy troán khoûi Kinh thaønh. Trong cuïc dieän ñoù, doøng hoï Traàn ñaõ noåi leân ôû Haûi aáp vaø daàn daàn gaây döïng ñöôïc theá löïc ôû Thaêng Long. Ñeán ñôøi Hueä Toâng, hoï Traàn cô baûn ñaõ ñaùnh baïi caùc theá löïc khaùc vaø thao tuùng caùc chöùc vuï chuyû chooût trong trieàu Lyù. Naêm 1225, Traàn Thuû Ñoä buoäc Hueä Toâng nhöôøng ngoâi cho con gaùi uùt laø Chieâu Thaùnh, luùc ñoù môùi 7 tuoåi. Ngaøy 11-1-1226, vôùi söï saép Traàn Vaên Baûo Khoa Lòch Söû
  27. Lòch söû Vieät Nam töø ñaàu theá kyû X ñeán giöõa theá kyû XIX - 28 - ñaët cuûa Thuû Ñoä, Lyù Chieâu Hoaøng nhöôøng ngoâi hoaøng ñeá cho choàng mình laø Traàn Caûnh. Trieàu Lyù ñeán ñaây chaám döùt. - Theá thöù trieàu Lyù (1010 - 1225) 1. Lyù Thaùi Toå (1010 - 1028); hoï vaø teân : Lyù Coâng Uaån. Vua sinh ngaøy 12 thaùng 2 naêm Giaùp Tuaát (974), taïi chaâu Coå Phaùp, nay laø Baéc Ninh. 2. Lyù Thaùi Toâng (1028 - 1054); hoï vaø teân : Lyù Phaät Maõ, laïi coù teân khaùc laø Lyù Phaät Chính, con tröôûng cuûa Lyù Thaùi Toå, meï laø Leâ thaùi haäu (khoâng roõ teân). Vua sinh ngaøy 26 thaùng 6 naêm Canh Tyù(1000), taïi Hoa Lö ( khi thaân sinh coøn laøm quan trong trieàu Tieàn Leâ). 3. Lyù Thaùnh Toâng (1054 - 1072); hoï vaø teân : Lyù Nhaät Toân. Vua sinh ngaøy 25 thaùng 2 naêm Quyù Hôïi (1023), taïi kinh thaønh Thaêng Long. 4. Lyù Nhaân Toâng (1072 - 1127); hoï vaø teân : Lyù Caøn Ñöùc. Vua sinh ngaøy 25 thaùng 1 naêm Bính Ngoï (1066), taïi kinh thaønh Thaêng Long. 5. Lyù Thaàn Toâng (1128 - 1138); hoï vaø teân : Lyù Döông Hoaùn. Vua sinh naêm Bính Thaân (1116). 6. Lyù Anh Toâng (1138 - 1175); hoï vaø teân : Lyù Thieân Toä, con tröôûng cuûa Lyù Thaàn Toâng. Vua sinh vaøo thaùng 4 naêm Bính Thìn (1136) 7. Lyù Cao Toâng (1175 - 1210); hoï, teân : Lyù Long Traùt, laïi coù teân khaùc laø Lyù Long Caùn. Vua laø con thöù 6 cuûa Lyù Anh Toâng vôùi meï laø Thuïy Chaâu thaùi haäu, ngöôøi hoï Ñoã. Vua sinh ngaøy 25 thaùng 5 naêm Quyù Tî (1173). 8. Lyù Hueä Toâng (1210 - 1224); hoï vaø teân :Lyù Haïo Saûm. OÂng laø con tröôûng cuûa Lyù Cao Toâng, meï laø Ñaøm thaùi haäu. Vua sinh vaøo thaùng 7 naêm Giaùp Daàn (1194). 9. Lyù Chieâu Hoaøng (1224 - 1225); hoï vaø teân : Lyù Phaät Kim, laïi coù teân khaùc laø Lyù Thieân Hinh Nöõ. Vua sinh vaøo thaùng 9 naêm Maäu Daàn (1218). II. Trieàu Traàn. 1. Tình hình chính trò - xaõ hoäi Trieàu Traàn thay theá moät trieàu Lyù ñaõ heát sinh khí, trong boái caûnh quoác teá coù nhieàu bieán ñoäng: Ñeá quoác Moâng Coå ñang laøm möa laøm gioù ôû Chaâu AÂu, Trung aù. Trieàu Traàn treân thöïc teá laø böôùc phaùt trieån môùi cuûa cheá ñoä trung öông taäp quyeàn, duy trì söï oån ñònh, thoáng nhaát cuûa quoác gia Ñaïi Vieät. Boä maùy chính quyeàn ñöôïc xaây döïng treân cô sôû coát loõi laø Hoaøng toäc. Quí toäc toân thaát ñöôïc phaân phong naém nhöõng chöùc vuï chuû choát vaø ñoùng giöõ ôû caùc nôi hieåm yeáu. Nhaø Traàn aùp duïng cheá ñoä hai vua. Sau moät thôøi gian ôû ngoâi, maëc duø Traàn Vaên Baûo Khoa Lòch Söû
  28. Lòch söû Vieät Nam töø ñaàu theá kyû X ñeán giöõa theá kyû XIX - 29 - coøn sung söùc, caùc vua Traàn ñeàu lui veà laøm Thöôïng Hoaøng vaø nhöôøng ngoâi cho thaùi töû. Thöôïng Hoaøng vaãn cuøng vua con naém trieàu chính vaø coù quyeàn löïc raát lôùn. Ngoaøi kinh thaønh Thaêng Long, haønh cung Thieân Tröôøng laø nôi ôû vaø laøm vieäc cuûa Thöôïng Hoaøng. Trieàu ñình trung öông döôùi vua laø Taû höõu töôùng quoác vaø caùc danh hieäu tam thaùi, tam thieáu. Beân caïnh ñoù laø tri maät vieän vaø moân haï saûnh. Beân döôùi coù luïc boä vaø moät soá cô quan chöùc naêng: Haøn Laâm vieän, Ngöï söû ñaøi, Quoác söû vieän.v.v. Phöông thöùc tuyeån quan laïi veà cô baûn cuõng gioáng nhö Trieàu Lyù nhöng trieàu Traàn chuù troïng hôn ñeán vieäc tuyeån duïng quan laïi qua khoa cöû. Sang theá kyû thöù 14, soá löôïng nho só ñoã ñaït ra laøm quan ngaøy caøng nhieàu. Boä maùy ñòa phöông töø 24 loä thôøi Lyù ñöôïc chia laïi thaønh 12 loä (phuû). Döôùi loä laø huyeän (chaâu mieàn nuùi), höông vaø xaõ. Nguoàn quan laïi, ngoaøi nhöõng ngöôøi trong Hoaøng toäc, ñöôïc tuyeån choïn theo khoa cöû, coâng lao vaø thuû só. Quaân ñoäi chia thaønh caám quaân vaø quaân caùc loä. Quaân caùc loä laø löïc löôïng chính binh, ñöôïc toå chöùc theo cheá ñoä luaân phieân (Nguï binh ö noâng). Ngoaøi ra caùc quyù toäc toân thaát cuõng ñöôïc quyeàn xaây döïng quaân ñoäi rieâng. Naêm 1230, nhaø Traàn ban haønh boä Quoác trieàu thoâng cheá, sau ñoù söûa chöõa, boå sung vaø ñoåi thaønh Quoác trieàu hình luaät. Ñieåm noåi baät cuûa phaùp luaät ñôøi Traàn laø khaúng ñònh cheá ñoä daúng caáp vaø baûo veä cheá ñoä tö höõu taøi saûn, nhaát laø cheá ñoä tö höõu veà ruoäng ñaát. Vaøo cuoái thôøi Traàn, cheá ñoä ñieàn trang caøng ñöôïc môû roäng, dieän tích ruoäng tö coù xu höôùng taêng leân. 2. Caùc cuoäc khaùng chieán choáng Nguyeân - Moâng döôùi trieàu Traàn. Naêm 1206, sau gaàn moät theá kyû noäi chieán, ñaïi hoäi quyù toäc Khurintai ñaõ baàu Temujin laøm Ñaïi Haõn nöôùc Moâng Coå. Ngay laäp töùc, Moâng Coå höôùng ngoïn löûa chieán tranh ra beân ngoaøi. Veà phía Ñoâng, Moâng coå tieán coâng nöôùc Taây Haï vaø nöôùc Kim. Veà phía taây, Moâng coå ñaùnh nöôùc Khorexme, tieán vaøo mieàn nam nöôùc Nga, ñeán taän soâng Vonga. Töø khoaûng giöõa theá kyû 13, sau caùc chieán dòch ñaùnh sang Ba Tö vaø Chaâu AÂu, Ñeá cheá Moâng Coå treân thöïc teá ñaõ phaân chia thaønh boán: ngoaøi phaàn ñaát Moâng Coå, hai nöôùc Haõn môùi ñaõ ñöôïc thaønh laäp laø Ba Tö , Leàu Vaøng vaø khu vöïc laõnh thoå môùi chieám ñöôïc treân luïc ñòa trung quoác. Trong nhöõng naêm 30 theá kyû XIII, ngöôøi Moâng Coå ñaõ chieám ñöôïc vuøng phía baéc Trung Quoác, baáy giôø laø laõnh thoå thuoäc nhaø Kim cuûa ngöôøi Nöõ Chaân. Naêm 1251, chuùa Moâng Coå laø Ñaïi Haõn Moângke haï leänh cho em tra y laø Khubilai tieán quaân xuoáng phía nam ñaùnh chieám Nam Toáng. Khubilai baét ñaàu cuoäc tieán coâng töø phía baéc. Ñoàng thôøi vôùi vieäc laøm ñoù, trong naêm 1252, moät vieân töôùng Moâng Coå khaùc laø Uriangkhiñai ñaùnh baïi nöôùc Nam Chieáu ôû giaùp giôùi vôùi Ñaïi Vieät veà phía Traàn Vaên Baûo Khoa Lòch Söû
  29. Lòch söû Vieät Nam töø ñaàu theá kyû X ñeán giöõa theá kyû XIX - 30 - taây baéc. Theo keá hoaïch cuûa ngöôøi Moâng Coå, quaân ñoäi cuûa hoï seõ tieán ñaùnh Nam Toáng baèng hai goïng kìm töø phía baéc vaø phía nam. Uriangkhaiñai tieán saùt tôùi bieân giôùi Ñaïi Vieät thuoäc khu vöïc tænh Laøo Cai ngaøy nay vaø ñoøi Traàn Thaùi Toâng cho quaân ñoäi cuûa y möôïn ñöôøng ñaùnh Nam Toáng. Quaân Moâng Coå ba laàn sai söù tôùi trieàu ñình Ñaïi Vieät. Taát caû caùc söû giaû ñeàu bò baét vaø bò haï nguïc taïi kinh thaønh Thaêng Long. Traàn Thaùi Toâng xuoáng chieáu cho caû nöôùc chuaån bò saün saøng ñoái phoù vôùi cuoäc chieán tranh saép xaûy ra. Quaân ñoäi ñöôïc ñieàu ñoäng leân vuøng bieân giôùi döôùi söï chæ huy cuûa Traàn Quoác Tuaán, nhaø quaân söï loãi laïc trong caùc cuoäc chieán tranh vôùi quaân Moâng Coå sau naøy. Khoâng ñöôïc Traàn Thaùi Toâng ñaùp öùng ñoøi hoûi cuûa mình, thaùng 12 -1257, Uriangkhaiñai taán coâng vaøo laõnh thoå Ñaïi Vieät. Quaân ñoäi cuûa y coù khoaûng hôn hai vaïn teân, bao goàm nhieàu toäc ngöôøi khaùc nhau. Moät nöûa trong soá ñoù laø ngöôøi Moâng Coå, nöûa coøn laïi chieâu taäp töø ngöôøi Haùn vaø caùc boä toäc soáng ôû phía nam Trung Quoác. Quaân Moâng Coå tieán theo bôø soâng Hoàng veà höôùng kinh ñoâ Thaêng Long. Taïi Bình Leä Nguyeân (Vónh Phuù ngaøy nay), theo leänh vua, moät tuyeán phoøng thuû ñöôïc chuaån bò. ÔÛ ñaây ñaõ dieãn ra traän ñaùnh môû ñaàu. Traàn Thaùi Toâng ôû vò trí toång chæ huy. Quaân Moâng Coå tìm caùch bao vaây quaân ñoäi Ñaïi Vieät, chaën ñöôøng ruùt lui, sau ñoù, tieâu dieät vaø baét soáng caùc thuyeàn chieán. Trong traän ñaùnh naøy, ngöôøi Moâng Coå laàn ñaøu tieân chaïm traùn vôùi voi chieán cuûa ta. Luùc ñaàu, kî binh Moâng Coå toû ra luùng tuùng, nhöng sau ñoù, chuùng baén hoûa khí laøm cho ñaøn voi sôï haõi roái loaïn chaïy ngöôïc laïi, giaãm ñaïp leân quaân mình. Öu theá nghieâng veà phía quaân cuûa Uriangkhañai. Leâ Phuï Traàn – moät vieân töôùng nhaø Traàn khyeân Traàn Thaùi Toâng ruùt lui ñeå baûo toaøn löïc löôïng. Caùnh quaân chi vieän do Phaïm Cuï Chích chæ huy coù nhieäm vuï caûn phaù quaân ñòch ñaûm baûo cho löïc löôïng chuû yeáu ruùt lui. Toaøn boä caùnh quaân ñeàu hy sinh, nhöng hoï ñaõ hoaøn thaønh nhieäm vuï. Nhö vaäy, keá hoaïch cuûa Uriangkhañai nhaèm tieâu dieät quaân ñoäi Ñaïi Vieät, baét soáng Traàn Thaùi Toâng ñaõ thaát baïi. Moät vieân töôùng Moâng Coå – keû tröïc tieáp thöïc hieän keá hoaïch naøy ñaõ töï töû. Traàn Thaùi Toâng boû Thaêng Long, ruùt veà cuûng coá ôû vuøng Khoaùi Chaâu (Haûi Höng). Nhaân daân ñöôïc sô taùn khoûi kinh thaønh. Quaân Moâng Coå chieám Thaêng Long nhöng ñoù chæ laø moät thaønh phoá troáng khoâng. Trong nguïc, chuùng tìm thaáy nhöõng söù giaû cuûa mình, moät ngöôøi trong soá ñoù ñaõ cheát. Uriangkhañai ra leänh taøn phaù Thaêng Long. Sau moät vaøi ngaøy, döï tröõ löông thöïc cuûa quaân Moâng Coå caïn kieät. Chuùng phaùi quaân ñeán caùc laøng chung quanh tìm kieám nhöng khoâng ñaït keát quaû bôûi nhaân daân ñaõ rôøi nhaø, huûy löông thöïc hoaëc hoï kieân quyeát giöõ laøng vôùi vuõ khí trong tay, ñaùnh lui boïn xaâm löôïc. Coù nhöõng taám göông noåi tieáng trong lòch söû veà nhöng ngöôøi noâng daân coâng xaõ ñaõ chieán ñaáu thaéng lôïi, bieán laøng xaõ cuûa mình thaønh nhöõng “phaùo ñaøi tre xanh”. Traàn Vaên Baûo Khoa Lòch Söû
  30. Lòch söû Vieät Nam töø ñaàu theá kyû X ñeán giöõa theá kyû XIX - 31 - Moät soá thaønh vieân trong hoaøng toäc bieåu hieän tình traïng hoang mang. Thaùi uyù Nhaät Hieäu ñeà nghò Traàn Thaùi Toâng chaïy sang ñaát Toáng. Traùi laïi, Traàn Thuû Ñoä ñaõ haønh ñoäng moät caùch kieân quyeát. OÂng noùi vôùi vua: “Ñaàu thaàn chöa rôi xuoáng ñaát, xin beä haï ñöøng lo”. Trieàu ñìng nhaø Traàn vaãn duy trì toát khaû naêng chieán ñaáu cuûa quaân ñoäi. Nhöõng baûn hieäu trieäu keâu goïi nhaân daân chieán ñaáu choáng keû thuø ñöôïc göûi ñi khaép nôi. Giöõa luùc aáy, tình thaàn chieán ñaáu cuûa quaân Moâng Coå baét ñaàu reäu raõ. Sau khi kinh thaønh Thaêng Loøng bò chieám chöa ñaày nöûa thaùng thì quaân Ñaïi Vieät döôùi söï chæ huy cuûa vua Traàn vaø Hoaøng Thaùi töø ñaõ môû moät traän phaûn coâng quyeát ñònh vaø ñaùnh baät chuùng ra khoûi kinh ñoâ. Urangkhañai vôùi soá quaân coøn laïi cuûa mình buoäc phaûi quay trôû laïi ñaát Nam Chieáu theo con ñöôøng cuõ doïc bôø soâng Hoàng. Treân ñöôøng ruùt chaïy, ñaâu ñaâu quaân Moâng Coå cuõng gaëp söï choáng traû cuûa cö daân ñòa phöông. ÔÛ khu vöïc mieàn nuùi, chuùng bò nhaân daân caùc boä toä döôùi söï chæ huy cuûa thuû lónh Haø Boång chaën ñaùnh. Quaân ñoäi cuûa Uriangkhañai tan taùc khi trôû laïi ñaát Nam Chieáu. Thaát baïi ôû Ñaïi Vieät ñaõ khoâng cho pheùp Moâng Coå thöïc hieän ñoøn tieán coâng nhaø Toáng töø phía nam. Sau cuoäc xaâm löôïc laàn thöù nhaát cuûa ñeá quoác Moâng Coå, Ñaïi Vieät coù moät thôøi gian hoaø bình taïm thôøi keùo daøi 27 naêm. Maëc duø giaønh ñöôïc thaéng lôïi trong cuoäc chieán tranh naøy nhöng nhaø Traàn cuõng gioáng nhö nhaø Lyù ôû theá kyû XI – khoâng muoán laøm cho quan heä vôùi ngöôøi laùng gieàng phía baéc trôû neân caêng thaúng. Ñaïi Vieät cam keát vieäc trieàu coáng, tuy nhieân ôû ñaây coù ñaët ra nhöõng ñieàu kieän cuûa mình. Nhö vieäc vaøo naêm 1258, söù Moâng Coå tôùi trieàu ñình Ñaïi Vieät ñoøi coáng vaät haèng naêm vôùi soá löôïng lôùn, Traàn Thaùi Toâng vaø quaàn thaàn bieåu loä thaùi ñoä cöùng raén, caùc cuoäc thöông löôïng keùo daøi vaãn khoâng giaûi quyeát ñöôïc moät thoaû thuaän naøo. Nhaø Traàn cöû caùc söù giaû tôùi gaëp Khubilai, trong ñoù coù töôùng quaân Leâ Phuï Traàn, ngöôøi vöøa laäp coâng xuaát saéc trong cuoäc chieán vôùi Uriangkhañai (vieäc naøy nhö moät söï thaùch thöùc ñaëc bieät vôùi ngöôøi Moâng Coå). Keát quaû laø Ñaïi Vieät ba naêm môùi noäp coáng moät laàn, gioáng nhö thoâng leä trong caùc theá kyû tröôùc vaø cuõng chæ mang tính chaát töôïng tröng maø thoâi. Trong khi thöøa nhaän veà maët hình thöùc Trung Quoác laø thöôïng quoác, ngöôøi Vieät khoâng bao giôø töï cho mình laø nöôùc phuï thuoäc vaøo hoï. Tröôøng hôïp naøy theå hieän raát roõ trong caùc nguyeân taéc ngoaïi giao cuûa ngöôøi Vieät – duø khoâng ñöôïc ghi thaønh vaên baûn – laø moät nöôùc nhoû caàn phaûi coù söï nhöôïng boä, nhöng cuõng chæ trong tröôøng hôïp neáu ñieàu ñoù khoâng gaây neân toån haïi chuû quyeàn quoác gia. Nhöõng söï nhöôïng boä cuûa hoï hoaøn toaøn coù giôùi haïn xaùc ñònh. Nhö vaøo nöûa sau theá kyû XIII, nhaø Nguyeân nhieàu laàn ñoøi vua Traàn phaûi tôùi trieàu ñình cuûa hoï. Ngay caû vieäc ngöôøi Moâng ñoøi ñöa con em hoaøng toäc tôùi kinh ñoâ cuûa hoï vôùi tö caùch laø con tin cuõng khoâng ñöôïc ñaùp öùng. Caùc vua Traàn raát coi troïng laõnh thoå quoác gia cuûa mình vaø coù thaùi ñoä cöùng raén trong caùc vaán ñeà veà bieân giôùi. Traàn Vaên Baûo Khoa Lòch Söû
  31. Lòch söû Vieät Nam töø ñaàu theá kyû X ñeán giöõa theá kyû XIX - 32 - Ban ñaàu chính saùch ngoaïi giao meàm deûo ñaõ ñem laïi nhöõng keát quaû khaû quan nhaát ñònh – vaøo naêm 1261, Haõn Khubilai sai söù tôùi trieàu ñình Ñaïi Vieät cuøng böùc thö coù noäi dung nhö sau: “Quan lieâu só thöù An Nam, phaøm caùc vieäc muõ aùo, leã nhaïc, phong tuïc ñeàu cöù theo leä cuõ cuûa nöôùc mình, khoâng phaûi thay ñoåi . Ngoaøi ra, ñaõ raên baûo bieân töôùng ôû Vaân Nam khoâng ñöôïc töï tieän ñem quaân laán cöôùp nôi cöông giôùi, quaáy nhieãu nhaân daân. Quan lieâu só thöù nöôùc ngöôi haõy yeâu oån laøm aên nhö cuõ”. Traàn Thaùnh Toâng ñöôïc phong laøm An Nam quoác vöông – töôùc vò cao nhaát maø ngöôøi Trung Quoác – trong tröôùng hôïp naøy laø ngöôøi Moâng Coå - ban cho vua chuùa caùc nöôùc chö haàu laùng gieàng. Caàn chuù yù laø sau khi ñaùnh baïi cuoäc xaâm löôïc laàn thöù nhaát cuûa quaân Moâng Coå, Ñaïi Vieät ít bò o eùp hôn do keû thuø luùc ñoù ñang baän bòu vaøo nhöõng xung ñoät noäi boä. Naêm 1259, Ñaïi Haõn Moângke cheát, haõn Aricbuca ñöôïc boå nhieäm thay theá. Ñaây laø ñieåm khôûi ñaàu cuoäc ñaáu tranh vuõ trang quyeát lieät giaønh ngoâi haõn, thoaït tieân laø Khubilai choáng laïi ngöôøi anh cuûa mình laø Aricbuca. Caùc cuoäc tieán coâng xaâm löôïc Nam Toáng vaø taát nhieân laø caû Ñaïi Vieät taïm bò gaùc laïi. Cuoäc tranh giaønh giöõa caùc haõn keát thuùc vaøo naêm 1264, vôùi thaát baïi cuûa Aricbuca Y laø keû ñôn ñôn ñoäc trong cuoäc tranh giaønh ngoâi ñaïi haõn. Bôûi luùc ñoù, chính quyeàn trung öông cuûa ñeá quoác Moâng Coå ñaõ suy yeáu, quoác gia cuûa ngöôøi Moâng Coå baét ñaàu suy suïp, hôn nöõa löïc löôïng chuû yeáu cuûa quaân ñoäi Moâng Coå laïi naèm trong tay cuûa Khubilai. Ngoaøi ra, Khubilai coøn döïa vaøo tieàm naêng kinh teá – quoác phoøng cuûa Trung Quoác vaø bieát lôïi duïng öu theá naøy. Naêm 1271, ñeá quoác Nguyeân cuûa ngöôøi Moâng ñöôïc thaønh laäp. Naêm 1279, nhaø Nam Toáng bò tieâu dieät, toaøn boä laõnh thoå Trung Hoa ñeán ñaây bò ngöôøi Moâng Coå thoân tính. Ngay sau ñoù, töø ñaàu nhöõng naêm 80 theá kyû XIII, ñeá quoác Nguyeân baét ñaàu nhöõng cuoäc tieán quaân xaâm löôïc caùc quoác gia laùng gieàng nhö Mieán Ñieän, Nhaät Baûn, Giava. Hoï cuõng aâm möu laäp keá hoaïch xaâm löôïc Ñaïi Vieät. Nhaø Traàn nhaän thöùc ñöôïc moät cuoäc chieán tranh môùi vôùi ngöôøi Moâng Coå laø khoâng theå traùnh khoûi, vì theá maø sau cuoäc choáng xaâm löôïc laàn thöù nhaát, ñaõ aùp duïng caùc bieän phaùp nhaèm cuûng coá quaân ñoäi. Naêm 1282, moät hoäi nghò quaân söï ñöôïc trieäu taäp taïi Bình Than, trong ñoù coù maët taát caû caùc thaønh vieân trong hoaøng toäc cuõng nhö caùc quan laïi. Caùc ñoäi quaân baûn boä cuûa quyù toäc toân thaát ñaõ ñöôïc laäp ra ñeå traán giöõ nhöõng vò trí troïng yeáu nhaát. Naêm 1284, tröôùc luùc xaûy ra cuoäc chieán tranh vôùi ngöôøi Moâng Coå, caùc boâ laõo töø khaép moïi mieàn ñaát nöôùc ñaõ ñöôïc trieäu taäp veà kinh ñoâ. Taát caû ñeàu nhaát trí caàn phaûi ñaùnh. Söï ñoàng taâm nhaát trí nay coù taùc duïng raát lôùn ñoäng vieân tinh thaàn toaøn daân saün saøng kieân quyeát chieán ñaáu choáng quaân xaâm löôïc. Ñoàng thôøi, Ñaïi Vieät muoán trì hoaõn chieán tranh ñeán möùc cao nhaát ñeå coù thôøi gian chuaån bò löïc löôïng ñoái phoù moät caùch chu ñaùo hôn. Naêm 1281, khi bò goïi vaøo Traàn Vaên Baûo Khoa Lòch Söû
  32. Lòch söû Vieät Nam töø ñaàu theá kyû X ñeán giöõa theá kyû XIX - 33 - chaàu, laáy côù bò oám, vua Traàn sai ngöôøi chuù hoï cuûa mình laø Traàn Di Aùi caàm ñaàu moät söù boä tôùi nhaø Nguyeân. Nhaân chuyeán coâng caùn ngoaïi giao cuûa Traàn Di Aùi – moät ngöôøi coù ñòa vò cao trong hoaøng toäc – ngöôøi Moâng Coå aâm möu qua ñoù chinh phuïc Ñaïi Vieät maø khoâng caàn phaûi gaây neân moät cuoäc chieán tranh lôùn. Ñeå thöïc hieän möu ñoà ñoù, hoï phong cho Di Aùi laøm An Nam quoác vöông. Di AÙi ñoàng yù nhaän töôùc vò naøy vôùi hy voïng seõ giaønh ñöôïc ngai vaøng döôùi söï baûo trôï cuûa ngöôøi Moâng Coå. Sau ñoù, Traàn Di Aùi vôùi söï hoä toáng cuûa moät ngaøn quaân Moâng Coå ñaõ leân ñöôøng trôû laïi Ñaïi Vieät cuøng vôùi saéc chæ cuûa vua Nguyeân veà vieäc “toaøn quyeàn” chieám ngoâi. Nhaân Toâng nhaän ñöôïc “chieáu” cuûa Khubilai göûi ñeán, trong ñoù buoäc toäi vua töï yù leân ngoâi hoaøng ñeá maø khoâng ñöôïc söï cho pheùp cuûa y. Nhaân Toâng bò chæ trích vì oám maø khoâng coù maët taïi trieàu ñình Nguyeân. Do ñoù, trong “chieáu chæ” naøy yeâu caàu Nhaân Toâng haõy nghæ ñeå chöõa beänh vaø laäp Traàn Di AÙi thay vò trí cuûa oâng cai trò ñaát nöôùc. Neáu An Nam khoâng chòu theo leänh cuûa nhaø Nguyeân, thì ñaïi quaân Nguyeân seõ keùo vaøo. Naêm 1282, Traàn Di Aùi cuøng moät ngaøn quaân Moâng Coå trôû laïi Ñaïi Vieät. Nhaân Toâng khoâng heà sôï haõi tröôùc nhöõng lôøi ñe doaï cuûa Haõn Khubilai, khoâng chòu theo leänh cuûa y vaø ra leänh baét giam Traàn Di Aùi. Vì phaûn boäi, Traàn Di Aùi bò giaùng laøm lính. Tröôùc khi cuoäc xaâm löôïc Ñaïi Vieät laàn thöù hai cuûa ngöôøi Moâng Coå dieãn ra, moät caùnh quaân do vieân töôùng Moâng Coå laø Toa Ñoâ caàm ñaâu, baèng ñöôøng bieån xuaát phaùt töø Quaûng Ñoâng tieán xuoáng Chaêmpa. Cuoäc chieán cuûa Toa ôû Chaêmpa bò keùo daøi baát lôïi. Trong cuoäc chieán tranh naøy, trieàu ñình Ñaïi Vieät hoaøn toaøn ñöùng veà phía Chaêmpa. Hôn theá, Ñaïi Vieät coøn göûi caùc ñoäi quaân vaø thuyeàn chieán cuûa mình tôùi Chaêmpa tieáp öùng. Sau moät loaït nhöõng thaát baïi, Toa Ñoâ keùo quaân leân vuøng phía baéc Chaêmpa (töùc laø vuøng giaùp giôùi vôùi Ñaïi Vieät) vaø chôø vieän binh töø Trung Quoác tôùi. Luùc naøy, Ñaïi Vieät ñang xuùc tieán nhöõng coâng vieäc cuoái cuøng chuaån bò cho cuoäc chieán tranh. Thaùng 10 – 1283, Nhaân Toâng töï mình chæ huy cuoäc taäp traän cuûa caùc ñoäi thuyû quaân, luïc quaân do caùc vöông haàu caàm ñaàu. Baáy giôø, Traàn Quoác Tuaán ñaõ ñöôïc boå nhieäm laøm Toång chæ huy toaøn boä quaân ñoäi. OÂng ra leänh tuyeån löïa nhöõng ngöôøi coù taøi quaân söï ñeå chæ huy caùc ñôn vò. Thaùng gieâng naêm 1284, nhaø Traàn cho naïo veùt soâng Toâ Lòch, con soâng baûo veä kinh thaønh Thaêng Long töø höôùng baéc. Thaùng 8, Traàn Quoác Tuaán ra leänh ñieàu quaân cuûa caùc vöông haàu, toå chöùc moät cuoäc duyeät binh lôùn ôû Ñoâng Boä Ñaàu treân bôø soâng Hoàng, saùt vôùi kinh thaønh. Moät boä phaän quaân ñoäi ñöôïc ñöa leân chieám giöõ Bình Than. Traàn Quoác Tuaán vieát Hòch töôùng syõ nhaèm ñoäng vieân loøng yeâu nöôùc trong quaân ñoäi, keâu goïi tinh thaàn chieán ñaáu choáng quaân xaâm löôïc. Ñieàu ñaùng ghi nhaän Traàn Vaên Baûo Khoa Lòch Söû
  33. Lòch söû Vieät Nam töø ñaàu theá kyû X ñeán giöõa theá kyû XIX - 34 - ôû ñaây laø nhôø coù söï tuyeân truyeàn tích cöïc cuûa nhaø Traàn, maø tinh thaàn yeâu nöôùc ñaõ ñöôïc khôi daäy maïnh meõ caû trong quaân ñoäi, cuõng nhö trong nhaân daân. Khi ñaõ chieám ñöôïc toaøn boä ñaát ñai Trung Quoác, Khubilai muoán môû roäng hôn bieân giôùi ñeá quoác cuûa mình. Höôùng phía nam coù vai troø to lôùn trong caùc keá hoaïch cuûa y. Ñaïi Vieät coù vò trí chieán löôïc quan troïng trong khu vöïc vaø theo tính toaùn cuûa ngöôøi Moâng Coå, thì noù coù theå trôû thaønh moät caên cöù quan troïng ñeå quaân ñoäi cuûa hoï laøm baøn ñaïp thoân tính caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ. Ñeå thöïc hieän keá hoaïch ñoù, nhaø Nguyeân laïi ñieàu ñoäng moät ñoäi quaân lôùn ñeå xaâm löôïc Ñaïi Vieät. Theo Ngoâ Syõ Lieân, quaân ñoäi cuûa hoï goàm 50 vaïn ngöôøi, chæ huy laø caùc vieân töôùng coù kinh nghieäm qua chieán traän trong cuoäc chieán tranh xaâm löôïc Trung Quoác. Khubilai giao cho con trai y laø Thoaùt Hoan naém quyeàn Toång chæ huy quaân ñoäi vaø phong laøm “Traán Nam Vöông”. Toa Ñoâ ñöôïc leänh taán coâng Ñaïi Vieät töø phía nam, ñoàng thôøi vôùi cuoäc taán coâng cuûa quaân Thoaùt Hoan töø phía baéc, buoäc Ñaïi Vieät phaûi ñoái phoù vôùi caû hai maët traän. Vaøo nöûa sau naêm 1284, quaân ñoäi cuûa Thoaùt Hoan ñöôïc toå chöùc xong, ñeán cuoái naêm 1284 thì tieán saùt ñeán bieân giôùi Ñaïi Vieät. Quaân Moâng Coå xaûo quyeät reâu rao raèng quaân ñoäi cuûa ho chæ möôïn ñöôøngï tieán haønh cuoäc vieãn chinh ñaùnh Chaêmpa, chöù khoâng phaûi ñaùnh Ñaïi Vieät. Nhaø Traàn hieåu roõ aâm möu ñoù cuûa keû thuø. Ñaùp laïi, Traàn Nhaân Toâng göûi cho Thoaùt Hoan moät böùc thö trong ñoù tuyeân boá moät caùch cöùng raén: “Töø nöôùc toâi ñeán Chaêmpa caû ñöôøng boä vaø ñöôøng thuyû ñeán khoâng thuaän lôïi”. Ñaïi Vieät tích cöïc chuaån bò khaùng chieán. Tuy nhieân, löïc löôïng hai beân cheânh leäch quaù lôùn. Chuùng ta khoâng coù tö lieäu chính xaùc veà quaân soá cuûa caû hai phía. Theo caùc nguoàn söû lieäu, ñoäi quaân Nguyeân - Moâng taán coâng töø höôùng baéc, khoâng tính ñeán löïc löôïng cuûa Toa Ñoâ ôû phía nam, goàm khoaûng 50 vaïn, coøn quaân ñoäi Ñaïi Vieät coù khoaûng 20 vaïn. Nhö vaäy, löïc löôïng ñoái phöông lôùn gaàn gaáp ba laàn löïc löôïng Ñaïi Vieät. Vì theá, quaân ñoäi Ñaïi Vieät seõ gaëp nhieàu khoù khaên neáu ñöông ñaàu tröïc dieän vôùi nhöõng ñoøn ñaùnh taäp trung binh löïc cuûa ñòch. Traàn Quoác Tuaán chia quaân chaën caùc höôùng taán coâng troïng yeáu maø keû thuø seõ phaûi ñi qua ôû vuøng nuùi phía baéc. Ñoù laø caùc höôùng qua Laøo Cai, Haø Giang, Laïng Sôn. Löïc löôïng chuû yeáu cuûa quaân ñoäi Ñaïi Vieät taäp trung ôû höôùng Laïng Sôn, vì ñaây laø höôùng tieán coâng chuû yeáu cuûa quaân Moâng Coå do chính Thoaùt Hoan chæ huy. Traàn Quoác Tuaán ñoùng baûn doanh ôû khe nuùi Noäi Baøng, gaàn vôùi Chuõ, thuoäc ñoâng baéc tænh Haø Baéc ngaøy nay. Phaïm Nguõ Laõo vaø caùc töôùng lónh giöõ caùc ñieåm xung yeáu khaùc raûi töø bieân giôùi ñeán Chi Laêng (phía nam tænh Laïng Sôn). Chieâu Vaên vöông Traàn Nhaät Duaät giöõ Tuyeân Quang. Hoaøng Thöôïng haàu Traàn Vaên Loäng giöõ vuøng Tam Ñaùi (Vónh Phuù). Traàn Vaên Baûo Khoa Lòch Söû
  34. Lòch söû Vieät Nam töø ñaàu theá kyû X ñeán giöõa theá kyû XIX - 35 - Cuoãi naêm 1284, ñaàu naêm 1285, quaân Moâng Coå traøn qua bieân giôùi Ñaïi Vieät. Ñuùng nhö döï kieán cuûa nhaø Traàn, ñoøn tieán coâng chuû yeáu cuûa quaân Moâng Coå laø höôùng Laïng Sôn. Ñoàng thôøi, Thoaùt Hoan cuõng ra leänh cho Naxiruùtñin chæ huy caùnh quaân ôû Vaân Nam baét ñaàu taán coâng theo höôùng Tuyeân Quang. Toa Ñoâ ôû Chaêmpa seõ ñaùnh vaøo Ñaïi Vieät töø phía nam. Keá hoaïch xaâm löôïc naøy - theo tính toaùn cuûa ñoái phöông – seõ laøm cho trieàu ñình Ñaïi Vieät khoâng theå naøo ñoái phoù ñöôïc. Khi phaùt trieån höôùng taán coâng phía Laïng Sôn, Thoaùt Hoan chia löïc löôïng cuûa mình thaønh hai caùnh ñoâng vaø taây. Caùnh quaân phía ñoâng do chính Thoaùt Hoan chæ huy, sau khi vöôït qua ñöôïc söï khaùng cöï kieân cöôøng cuûa caùc ñôn vò quaân Ñaïi Vieät, chieám giöõ caùc con ñöôøng nuùi ôû khu vöïc Khaû Ly vaø Ñoäng Baûn ñaõ tieán ñeán gaàn baûn doanh cuûa Traàn Quoác Tuaán ôû Noäi Baøng. Teân chæ huy caùnh quaân phía taây thaáy traän ñòa cuûa Phaïm Nguõ Laõo khaù maïnh, ñöôïc cuûng coá vöõng chaéc ôû khu vöïc hieåm trôû ñaõ ñi theo ñöôøng khaùc ít nguy hieåm hôn, treân ñöôøng ñi ñaõ vuôït qua söï chaën ñaùnh cuûa moät soá toáp nhoû quaân phuïc kích cuûa Ñaïi Vieät. Ñieàu kieän ñòa hình ôû nhöõng nôi Traàn Quoác Tuaán boá trí löïc löôïng khoâng thuaän lôïi cho ñoái phöông tieán haønh caùc hoaït ñoäng quaân söï coù hieäu quaû. Caân nhaéc toaøn boä tình hình, Thoaùt Hoan aâm möu loâi keùo Traàn Quoác Tuaán veà phía mình, yeâu caàu ñöøng khaùng cöï ñeå môû ñöôøng cho quaân ñoäi cuûa y. Khi bò cöï tuyeät, vaøo ñaàu thaùng 2 – 1285, quaân Moâng Coå töø saùu höôùng taán coâng vaøo Noäi Baøng nhaèm tieâu dieät hoaøn toaøn löïc löôïng chuû yeáu cuûa quaân ñoäi Ñaïi Vieät vaø toång chæ huy cuûa hoï. Noäi Baøng laø cöù ñieåm cuoái cuøng, neáu chieám ñöôïc, quaân Moâng Coå seõ môû ñöôïc ñöôøng tieán xuoáng vuøng chaâu thoå soâng Hoàng. Sau moät traän ñaùnh ñaãm maùu khoâng caân söùc vôùi keû thuø, quaân ta bò toå thaát. Gaàn nôi dieãn ra traän ñaùnh treân bôû soâng Luïc Nam, moät gia noâ cuûa Traàn Quoác Tuaán laø Yeát Kieâu ñaõ caém thuyeàn ñôïi oâng ôû ñoù. Nhôø vaøo loøng trung thaønh cuûa Yeát Kieâu, Traàn Quoác Tuaán thoaùt khoûi nguy hieåm. Kî binh Moâng Coå truy ñuoåi nhöng khoâng baét ñöôïc oâng. Nhôø coù caùc ñoäi daân binh ñòa phöông hoã trôï caûn phaù ñòch treân ñöôøng ruùt lui, Traàn Quoác Tuaán theo soâng Luïc Nam xuoâi veà phía nam ñeán ñöôïc Vaïn Kieáp vaø döøng laïi ôû ñaây, baét ñaàu taäp hôïp laïi löïc löôïng. Boán vöông laø Nghieãn, Uaát, Taûng, Hieäu (ba trong soá ñoù laø con Traàn Quoác Tuaán) theo hieäu trieäu cuûa oâng ñaõ ñem quaân ñeán. Lôïi duïng ñòa hình, Traàn Quoác Tuaán cho xaây döïng moät tuyeán phoøng thuû taïi ñaây. Chieán thuyeàn ñöôïc taäp trung treân soâng Bình Than. Cuøng vôùi nhöõng vieäc laøm ñoù, Traàn Quoác Tuaán ñaùnh giaù thöïc teá töông quan löïc löôïng cuûa hai beân vaø döï kieán phöông aùn ruùt quaân töø vò trí naøy. Theo leänh oâng, moät tuyeán phoøng thuû thöù hai cuõng ñöôïc xaây döïng ôû khu vöïc Baéc Giang. Caû hai tuyeán phoøng thuû ñöôïc boá trí nhaèm chaën ñöôøng ñoái phöông tieán veà kinh ñoâ cuûa Ñaïi Vieät. Giöõa thaùng 2 – 1285, Thoaùt Hoan taäp trung löïc löôïng ñeán khu vöïc Vaïn Kieáp tieán coâng quaân Ñaïi Vieät. Thuûy binh cuûa ta döôùi söï chæ huy cuûa Traàn Nhaân Toâng, Traàn Vaên Baûo Khoa Lòch Söû
  35. Lòch söû Vieät Nam töø ñaàu theá kyû X ñeán giöõa theá kyû XIX - 36 - ñoùng vai troø tích cöïc trong caùc traän giao chieán. Ngaøy 14, dieãn ra traän ñaùnh lôùn treân soâng Bình Than. Quaân Ñaïi Vieät chieán ñaáu duõng caûm, beàn bæ, quaân Nguyeân - Moâng bò toån thaát lôùn. Tuy nhieân, töông quan löïc löôïng luùc ñoù raát cheânh leäch. Traàn Quoác Tuaán ñaùnh giaù ñöôïc tình hình ñaõ ñi ñeán nhaän ñònh: neáu tieáp tuïc giöõ Vaïn Kieáp thì quaân ñoäi seõ bò toån thaát lôùn. Traàn Quoác Tuaán vaø Traàn Nhaân Toâng ruùt theo ñöôøng soâng Ñuoáng veà Thaêng Long baèng thuyeàn chieán vaø treân ñöôøng tieán veà kinh ñoâ ñaõ ra leänh xaây döïng moät tuyeán phoøng thuû môùi, doïc theo bôø soâng Hoàng, ñoùng moät haøng raøo baèng coïc goã, xaây döng caùc traän ñòa phaùo. Thuûy binh yeåm trôï töø phía soâng. Ñaïi Vieät coù raát ít thôøi gian ñeå chuaån bò tuyeán phoøng thuû môùi naøy, ba ngaøy sau traän ñaùnh ôû Vaïn Kieáp, quaân Moâng – Nguyeân ñaõ aùp saùt bôø baéc soâng Hoàng. Tuy nhieân, yù ñònh vöôït soâng cuûa Thoaùt Hoan khoâng ñaït keát quaû. Trong nhöõng ngaøy naøy, Traàn Nhaân Toâng phaùi Ñoã Khaéc Chung ñeán doanh traïi quaân Moâng Coå ñeå do thaùm tình hình. Ñeå khoâng bò nghi ngôø, vua sai oâng mang theo laù thö trong ñoù ñeà nghò hai beân chaám döùt chieán tranh baèng thöông löôïng hoaø bình. Vieân töôùng Moâng tieáp Khaéc Chung, moät laàn nöõa laïi buoäc toäi Traàn Nhaân Toâng khoâng chòu cho möôïn ñöôøng ñaùnh Chaêmpa vaø cung caáp löông thöïc. Ngoaøi ra, ñeå buoäc toäi ngöôøi Vieät coù aâm möu xaâm löôïc ñoái vôùi nhaø Nguyeân, vieân töôùng Moâng naøy ñaõ daãn chöùng nhieàu tröôøng hôïp tuø binh Ñaïi Vieät bò baét, treân caùnh tay coù thích hai chöõ “Saùt Thaùt”. Ñoã Khaéc Chung bình tónh traû lôøi raèng: choù nhaø caén ngöôøi laï khoâng phaûi loãi cuûa chuû noù. Vì loøng trung phaãn maø hoï thích chöõ thoâi, quoác vöông toâi khoâng bieát vieäc ñoù. Cuoäc thöông löôïng taát nhieân laø khoâng coù keát quaû, Khaéc Chung trôû veà. Luùc ñoù vieân töôùng Moâng môùi nhaän ra yù ñoà thöïc cuûa söù Ñaïi Vieät vaø cho quaân ñuoåi theo nhöng khoâng kòp, Khaéc Chung ñaõ veà tôùi vò trí cuûa quaân mình. Khi xaây döïng keá hoaïch taùc chieán, Traàn Quoác Tuaán xuaát phaùt töø nguyeân taéc trong baát kyø tröôøng hôïp naøo cuõng caàn phaûi baûo toaøn löïc löôïng cuûa mình ñeå ñaùnh ñoøn quyeát ñònh sau naøy. Kinh nghieäm cuoäc khaùng chieán laàn thöù nhaát chæ ra raèng, ñoái phöông chæ duy trì ñöôïc khaû naêng chieán ñaáu toát nhaát trong thôøi gian ñaàu. Caøng veà sau, vì xa haäu phöông, vì nguoàn löông thöïc ôû khu vöïc chieám ñoùng bò tieâu huûy, quaân Moâng Coå baét ñaàu gaëp khoù khaên gay gaét veà löông thöïc, thöïc phaåm. Ngoaøi ra, töø thaùng 4 ôû Ñaïi Vieät laø muøa heø, thôøi tieát raát noùng böùc. Quaân só Moâng Coå khoâng quen vôùi khí haäu nhieät ñôùi, chòu ñöïng raát khoán khoå, trong quaân xuaát hieän caùc ñôït dòch vaø vì theá maø quaân soá bò hao huït lôùn. Nhö vaäy, chieán thuaät keùo daøi chieán tranh vaø baûo toaøn löïc löôïng vì ñoái phöông coù öu theá hôn veà quaân soá, laø quyeát ñònh duy nhaát ñuùng ñaén. Vì theá maø Traàn Quoác Tuaán cuõng khoâng loaïi tröø khaû naêng ñeå cho ñoái phöông chieám giöõ kinh thaønh. Phoøng tuyeán treân soâng Hoàng chæ coù yù nghóa chaën ñòch nhaèm taïo ñieàu kieän cho trieàu ñình, quan vaø daân thaønh Thaêng Long ruùt khoûi kinh thaønh moät caùch coù toå chöùc. Traàn Vaên Baûo Khoa Lòch Söû