Giáo trình môn Quản trị học

130 trang huongle 3570

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình môn Quản trị học", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

giao_trinh_mon_quan_tri_hoc.pdf

Nội dung text: Giáo trình môn Quản trị học

Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management CHÖÔNG I NHAØ QUAÛN TRÒ VAØ COÂNG VIEÄC QUAÛN TRÒ oooOooo Töø xöa ñeán nay, taát caû caùc toå chöùc noùi chung, duø hoaït ñoäng trong baát cöù lónh vöïc naøo: kinh teá, chính trò, xaõ hoäi, vaên hoùa ñeàu ñaõ toàn taïi caùc hoaït ñoäng quaûn trò. Chaúng haïn, trong moät toå chöùc saûn xuaát kinh doanh, caùc nhaø quaûn trò phaûi döï kieán khoái löôïng coâng vieäc caàn laøm, toå chöùc vaø phoái hôïp caùc nguoàn löïc ñaàu vaøo (lao ñoäng, nguyeân vaät lieäu, maùy moùc thieát bò ), ñeà ra cô cheá kieåm tra kieåm soaùt nhaèm giuùp cho caùc hoaït ñoäng cuûa toå chöùc coù hieäu quaû vaø ñaït ñöôïc nhöõng muïc tieâu ñeà ra. Nhöõng hoaït ñoäng nhö theá goïi laø hoaït ñoäng quaûn trò. Chính nhôø coù hoaït ñoäng quaûn trò keát hôïp vôùi söï tieán boä khoa hoïc kyõ thuaät-coâng ngheä maø xaõ hoäi loaøi ngöôøi chuùng ta coù muoân vaøn saûn phaåm, dòch vuï thuoäc ñuû moïi lónh vöïc ñaõ töøng toàn taïi, phaùt trieån vaø ngaøy caøng hoaøn thieän. Trong chöông naøy seõ baét ñaàu vôùi nhöõng vaán ñeà caên baûn nhö: Quaûn trò laø gì? Nhaø quaûn trò laø ai? Coâng vieäc cuûa nhaø quaûn trò laø gì? Vai troø cuûa nhaø quaûn trò nhö theá naøo ñoái vôùi taát caû caùc hoaït ñoäng vaø muïc tieâu cuûa toå chöùc? I – COÂNG VIEÄC QUAÛN TRÒ. 1/ Khaùi nieäm veà quaûn trò: ¾ Khaùi nieäm : Quaûn trò laø moät phöông thöùc, caùch thöùc laøm cho nhöõng hoïat ñoäng cuûa moät toå chöùc tieán tôùi muïc tieâu chung vôùi hieäu quaû cao nhaát, baèng vaø thoâng qua nhöõng ngöôøi khaùc. Nhö vaäy, trong khaùi nieäm treân chuùng ta caàn laøm roõ nhöõng vaán ñeà sau: + Phöông thöùc quaûn trò: Chính laø caùc hoaït ñoäng cô baûn hay laø nhöõng chöùc naêng quaûn trò maø nhaø quaûn trò söû duïng ñeå taùc ñoäng vaøo caùc lónh vöïc quaûn trò nhaèm ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 1
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management cuûa toå chöùc, noù bao goàm caùc chöùc naêng nhö hoaïch ñònh, toå chöùc, ñieàu khieån vaø kieåm tra (seõ ñeà caäp saâu ôû caùc chöông sau). + Con ngöôøi: Neáu moãi caù nhaân töï mình hoaït ñoäng thì khoâng coù hoaït ñoäng quaûn trò, luùc naøy hoaït ñoäng cuûa hoï hoaøn toaøn mang tính caù nhaân, phuïc vuï cho lôïi ích caù nhaân chöù khoâng cho moät toå chöùc naøo vaø cuõng khoâng coù ai seõ quaûn trò ai. Vaäy, hoaït ñoäng quaûn trò xaûy ra khi naøo? Khi naøo thì phaùt sinh? Tröôùc heát, hoaït ñoäng quaûn trò chæ phaùt sinh khi nhöõng con ngöôøi keát hôïp vôùi nhau thaønh moät toå chöùc (ñieàu kieän caàn). Thöù hai, do tính caàn thieát cuûa hoaït ñoäng quaûn trò (ñieàu kieän ñuû), vì neáu khoâng coù noù, moïi ngöôøi trong toå chöùc seõ khoâng bieát laøm gì, khi naøo seõ laøm, laøm nhö theá naøo töø ñoù seõ gaây neân moät tình traïng loän xoän, gioáng nhö hai ngöôøi cuøng cheøo moät chieác thuyeàn, thay vì phaûi cheøo veà moät höôùng thì moãi ngöôøi laïi cheøo hai höôùng khaùc nhau. Nhöõng hoaït ñoäng khieán hai ngöôøi cuøng cheøo moät chieác thuyeàn ñi veà moät höôùng chính laø nhöõng hoaït ñoäng quaûn trò. + Toå chöùc: Laø moät thöïc theå coù muïc ñích rieâng, coù nhöõng thaønh vieân vaø coù moät cô caáu coù tính heä thoáng (ví duï nhö : Doanh nghieäp, tröôøng hoïc, beänh vieän ). Nhö vaäy taát caû caùc toå chöùc ñeàu coù ba ñaëc tính chung nhö sau: Thöù nhaát, toå chöùc phaûi coù muïc ñích: ñoù laø muïc tieâu hay heä thoáng caùc muïc tieâu. Muïc tieâu laø nhöõng keát quaû mong ñôïi seõ coù ñöôïc sau moät thôøi gian nhaát ñònh, laø phöông tieän ñeå thöïc hieän söù maïng cuûa toå chöùc. Ví duï coâng ty maùy tính IBM vôùi söù maïng (Mission) laø luoân luoân daãn ñaàu trong lónh vöïc maùy tính, ñeå ñaït ñöôïc söù maïng naøy coâng ty ñeà ra muïc tieâu daøi haïn (Objective) laø ñaàu tö voán cho boä phaän nghieân cöùu vaø phaùt trieån (Research and Development), chính ñieàu naøy ñaõ giuùp coâng ty coù ñöôïc saûn phaåm maùy tính xaùch tay “Laptop” IBM noåi tieáng sau naøy. MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 2
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management Thöù hai, toå chöùc phaûi goàm nhieàu thaønh vieân, nhieàu boä phaän caáu thaønh, toå chöùc khoâng theå laø moät ngöôøi, moät caù nhaân naøo ñoù. Thöù ba, toå chöùc phaûi coù moät cô caáu mang tính heä thoáng: Coù nghóa laø toå chöùc phaûi coù söï saép xeáp, phaân coâng lao ñoäng, quy ñònh quyeàn haïn vaø traùch nhieäm cuûa töøng caù nhaân, boä phaän trong moät toå chöùc nhaèm thöïc hieän caùc muïc tieâu chung cho caû toå chöùc cuûa mình + Hieäu quaû quaûn trò: Coù theå noùi raèng, chæ khi naøo ngöôøi ta quan taâm ñeán hieäu quaû thì ngöôøi ta môùi quan taâm ñeán hoaït ñoäng quaûn trò, hay lyù do toàn taïi cuûa hoaït ñoäng quaûn trò chính laø vì muoán coù hieäu quaû. Vaäy hieäu quaû laø gì? Coù nhieàu khaùi nieäm ñeà caäp ñeán hieäu quaû, sau ñaây laø moät khaùi nieäm ñôn giaûn vaø deã hieåu nhaát Khaùi nieäm : Hieäu quaû (HQ) laø tyû leä so saùnh giöõa keát quaû ñaït ñöôïc (KQ) vôùi nhöõng chí phí ñaõ boû ra (CP). Vaäy : HQ = KQ/CP . Neáu bieát caùch quaûn trò thì seõ coù hieäu quaû, coù nghóa laø keát quaû ñaït ñöôïc nhieàu hôn so vôùi chi phí boû ra (KQ > CP => HQ >1) Neáu khoâng bieát caùch quaûn trò thì cuõng coù theå ñaït keát quaû, nhöng khoâng coù hieäu quaû, coù nghóa laø chi phí nhieàu hôn so vôùi keát quaû ñaït ñöôïc ((KQ HQ <1). Nhö vaäy, ta coù theå so saùnh ñöôïc giöõa chæ tieâu hieäu quaû vaø keát quaû nhö sau: Keát quaû Hieäu quaû Gaén lieàn vôùi muïc tieâu, muïc ñích Gaén lieàn vôùi phöông tieän Laøm ñuùng vieäc (doing the right things) Laøm ñöôïc vieäc (doing things right) Coù theå tyû leä thuaän vôùi CP Tyû leä thuaän vôùi KQ Tyû leä nghòch vôùi CP, caøng ít toán keùm Coù theå tyû leä nghòch vôùi CP nguoàn löïc thì HQ caøng cao MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 3
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management Qua baûng so saùnh treân, ta coù theå thaáy trong thöïc teá hoaït ñoäng quaûn trò seõ coù hieäu quaû khi xaûy ra caùc tröôøng hôïp sau : - Giaûm chi phí ñaàu vaøo, taêng soá löôïng saûn phaåm ñaàu ra - Giaûm chi phí ñaàu vaøo, giöõ nguyeân soá löôïng saûn phaåm ñaàu ra - Giöõ nguyeân caùc yeáu toá ñaàu vaøo, gia taêng saûn löôïng ñaàu ra - Taêng chi phí ñaàu vaøo, taêng saûn löôïng ñaàu ra sao cho toác ñoä taêng saûn löôïng ñaàu ra cao hôn toác ñoä taêng chi phí ñaàu vaøo. - Giaûm chi phí ñaàu vaøo, giaûm saûn löôïng ñaàu ra nhöng toác ñoä giaûm saûn löôïng ñaàu ra thaáp hôn toác ñoä giaûm chi phí ñaàu vaøo. Trong hoaït ñoäng kinh teá noùi chung, nhaát laø trong moät neàn kinh teá thò tröôøng ngaøy caøng coù söï caïnh tranh khoác lieät, taát caû caùc toå chöùc luoân luoân ñaët vaán ñeà hieäu quaû leân haøng ñaàu, muoán vaäy hoaït ñoäng quaûn trò seõ laø moät coâng cuï giuùp cho caùc toå chöùc thöïc hieän ñöôïc ñieàu ñoù. 2/ Caùc chöùc naêng quaûn trò: (Phaàn naøy chæ ñeà caäp moät caùch khaùi quaùt veà caùc chöùc naêng quaûn trò, noù seõ ñöôïc trình baøy saâu ôû caùc chöông sau) Coù raát nhieàu yù kieán khaùc nhau veà söï phaân chia caùc chöùc naêng quaûn trò sau: 2.1- Gulick (Myõ), Urwick (Anh): Vaøo thaäp nieân 30, hai taùc giaû ñaõ ñöa ra 07 chöùc naêng quaûn trò vieát taét laø POSDCORB (Laáy caùc chöõ caùi ñaàu tieân cuûa moãi töø tieáng Anh) nhö sau: Planning (döï kieán), Organizing (toå chöùc), Staffing (nhaân söï), Directing (chæ huy), Coordinating (phoái hôïp), Reporting (baùo caùo), Budgeting (Ngaân saùch) 2.2- Henry Fayol (Phaùp): Henry Fayol ñöa ra 05 chöùc naêng quaûn trò sau: Döï kieán, Toå chöùc, Phoái hôïp, Chæ huy vaø Kieåm tra 2.3- Phaân loïai theo caùc nhaø khoa hoïc vaø QT gaàn ñaây: MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 4
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management Theo caùc nhaø khoa hoïc vaø quaûn trò gaàn ñaây, hoï ñöa ra 04 chöùc naêng quaûn trò laø: Hoaïch ñònh, Toå chöùc, Ñieàu khieån vaø Kieåm tra. Trong giaùo trình naøy taùc giaû xin trình baøy theo caùch phaân loaïi naøy. a- Hoïach ñònh: - Xaùc ñònh roõ nhöõng muïc tieâu cuûa toå chöùc - Xaây döïng chieán löôïc, keá hoïach, bieän phaùp toát nhaát ñeå thöïc hieän caùc muïc tieâu cuûa toå chöùc. b- Toå chöùc: - Xaây döïng caáu truùc cuûa toå chöùc - Xaùc ñònh caùc moái quan heä, nhieäm vuï, quyeàn haïn vaø traùch nhieäm cuûa töøng thaønh vieân, boä phaän trong toå chöùc c- Ñieàu khieån: - Ñieàu khieån, phoái hôïp caùc thaønh vieân, boä phaän trong toå chöùc - Xaây döïng caùc chính saùch ñoäng vieân caùc thaønh vieân, caùc boä phaän trong toå chöùc ñeå hoaøn thaønh muïc tieâu cuûa mình moät caùch hieäu quaû nhaát. d- Kieåm tra: - Theo doõi toaøn boä söï hoïat ñoäng cuaû caùc thaønh vieân, boä phaän vaø caû toå chöùc - So saùnh keát quaû ñaït ñöôïc vôùi muïc tieâu ñaët ra, neáu coù nhöõng leäch höôùng thì caàn tìm nguyeân nhaân, ñöa ra giaûi phaùp söûa chöõa vaø ñieàu chænh nhaèm ñöa toå chöùc trôû laïi ñuùng höôùng. 3/ Tính phoå bieán cuûa quaûn trò: Ta thaáy tính phoå bieán cuûa quaûn trò theå hieän ôû caùc khía caïnh sau: Thöù nhaát, khaùi nieäm quaûn trò coù tính phoå bieán cho taát caû caùc loaïi hình toå chöùc, cho moïi lónh vöïc. Trong taát caû caùc toå chöùc vaø lónh vöïc ñoù, caùc nhaø quaûn trò ñeàu thöïc hieän caùc chöùc naêng gioáng nhau laø hoaïch ñònh, toå chöùc, ñieàu khieån vaø kieåm tra. Trong thöïc tieãn, vieäc caùc nhaø quaûn trò thöôøng xuyeân chuyeån ñoåi giöõa khu vöïc MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 5
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management quaûn lyù Nhaø nöôùc vaø saûn xuaát kinh doanh laø moät minh chöùng (ví duï moät giaùm ñoác Coâng ty xaây döïng coù theå ñieàu chuyeån laøm giaùm ñoác Sôû xaây döïng ) Thöù hai, tính phoå bieán quaûn trò coøn theå hieän ôû moái quan heä giöõa khaû naêng quaûn trò vaø khaû naêng chuyeân moân. Caáp quaûn trò caøng cao thì khaû naêng quaûn trò caøng laán daàn khaû naêng chuyeân moân, coù nghóa laø caáp quaûn trò caøng cao thì nhaø quaûn trò caøng phaûi thöïc hieän nhöõng coâng vieäc ñaëc tröng cuûa quaûn trò nhö hoaïch ñònh, toå chöùc, ñieàu khieån, kieåm tra vaø caøng ít tham gia vaøo nhöõng vaán ñeà mang tính kyõ thuaät chuyeân moân haèng ngaøy (ví duï moät giaùm ñoác khoâng theå tham gia tröïc tieáp vaøo coâng vieäc keá toaùn nhö moät keá toaùn tröôûng ). Tính phoå bieán naøy ñöôïc minh hoaï ôû hình 1.1 sau: Hình 1.1 : Quan heä giöõa khaû naêng quaûn trò vaø khaû naêng chuyeân moân CAÁP CAO K/N quaûn trò CAÁP TRUNG GIAN CAÁP CÔ SÔÛ K/N chuyeân moan Chính do tính phoå bieán thöù hai naøy maø caùc nhaø quaûn trò caáp cao deã thuyeân chuyeån töø toå chöùc naøy, lónh vöïc naøy sang toå chöùc khaùc, lónh vöïc khaùc do naêng löïc quaûn trò caáp cao gaàn gioáng nhau (nhö ví duï giaùm ñoác coâng ty xaây döïng noùi treân). Ngöôïc laïi, nhaø quaûn trò caáp caøng thaáp thì raát khoù chuyeån ñoåi, vì caáp caøng thaáp seõ söû duïng khaû naêng chuyeân moân caøng nhieàu, ví duï moät quaûn ñoác ñieàu haønh phaân xöôûng saûn xuaát ñeá trong moät coâng ty giaøy khoù maø chuyeån sang laøm moät tröôûng phoøng phuï traùch saûn xuaát kinh doanh hoaëc qua moät coâng ty traùi ngaønh ngheà khaùc. MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 6
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management Thöù ba, tính phoå bieán quaûn trò coøn theå hieän ôû tyû leä thôøi gian daønh cho moãi chöùc naêng theo caáp baäc quaûn trò. Caáp caøng cao thì thöôøng söû duïng chöùc naêng hoaïch ñònh nhieàu hôn, coù nghóa laø hoï thöôøng xuyeân chuù troïng vaøo coâng taùc xaây döïng chieán löôïc haønh ñoäng vaø phaùt trieån cho toå chöùc. Trong khi ñoù caáp caøng thaáp thì thöôøng söû duïng chöùc naêng ñieàu khieån nhieàu hôn, bôûi vì hoï thöôøng coù nhieäm vuï höôùng daãn, ñoân ñoác, ñieàu khieån caùc thaønh vieân döôùi quyeàn trong caùc coâng vieäc thöôøng ngaøy vaø baûn thaân hoï cuõng laøm caùc coâng vieäc chuyeân moân cuï theå nhö nhöõng ngöôøi caáp döôùi. Tính phoå bieán naøy ñöôïc minh hoaï ôû hình 1.2 sau: Hình 1.2 : Tyû leä thôøi gian daønh cho moãi chöùc naêng theo caáp baäc CAÁP QT HÑ TC ÑK KT CAO 28% 36% 22% 14% T-GIAN 18% 33% 36% 13% CÔ SÔÛ 15% 24% 51% 10% II – NHAØ QUAÛN TRÒ . 1/ Caùc khaùi nieäm: Trong moät toå chöùc phaûi coù ngöôøi thöøa haønh vaø nhaø quaûn trò, hoï coù nhöõng vò trí vaø nhieäm vuï rieâng, nhöng ñeàu taäp trung höôùng ñeán muïc tieâu chung cuûa toå chöùc a- Ngöôøi thöøa haønh: Hoï laø nhöõng ngöôøi tröïc tieáp thöïc hieän coâng vieäc naøo ñoù vaø khoâng coù traùch nhieäm troâng coi coâng vieäc cuûa ngöôøi khaùc, chaúng haïn nhö coâng nhaân trong moät doanh nghieäp, ñaàu beáp trong moät nhaø haøng .Caáp treân cuûa hoï chính laø caùc nhaø quaûn trò tröïc tieáp. b- Nhaø quaûn trò: MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 7
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management Hoï chính laø ngöôøi ñieàu khieån coâng vieäc cuûa ngöôøi khaùc, ví duï nhö giaùm ñoác, keá toaùn tröôûng, toå tröôûng ñoái vôùi nhaø quaûn trò caáp cô sôû hoï coøn laøm caû coâng vieäc cuûa ngöôøi thöøa haønh, chaúng haïn nhö toå tröôûng toå giaù cöôùc trong moät doanh nghieäp vieãn thoâng, hoï vöøa quaûn lyù nhaân vieân trong toå vöøa söû duïng nghieäp vuï chuyeân moân ñeå nghieân cöùu vaø ñeà xuaát caùc chính saùch giaù cöôùc vieãn thoâng. 2/ Caáp baäc quaûn trò trong moät toå chöùc: Tuyø theo toå chöùc maø caáp baäc quaûn trò coù theå phaân chia khaùc nhau, nhöng ñeå thuaän lôïi cho vieäc nghieân cöùu caùc nhaø khoa hoïc phaân chia caùc nhaø quaûn trò trong moät toå chöùc thaønh 03 caáp quaûn trò nhö sau (hình 1.3): Hình 1.3 : Caùc caáp quaûn trò trong toå chöùc Caáp cao : Vaïch chieán löôïc, muïc tieâu daøi haïn, giaûi phaùp lôùn Caáp giöõa : Cuï theå hoùa muïc tieâu cuûa caáp cao, ñ-khieån caáp döôùi Caáp cô sôû : Ñieàu khieån, ñoân ñoác coâng nhaân, nhaân vieân Ngöôøi thöøa haønh a- Caùc nhaø quaûn trò caáp cô sôû (first line manager): Nhaø quaûn trò caáp cô sôû laø nhöõng nhaø quaûn trò ôû caáp baäc cuoái cuøng trong heä thoáng caáp baäc cuûa nhaø quaûn trò trong moät toå chöùc. Nhieäm vuï cuûa hoï laø thöôøng xuyeân höôùng daãn, ñoân ñoác, ñieàu khieån ngöôøi thöøa haønh vaø hoï cuõng tham gia tröïc tieáp thöïc hieän caùc coâng vieäc cuï theå nhö nhöõng ngöôøi döôùi quyeàn hoï. Ví duï trong caùc doanh nghieäp ta deã thaáy hoï laø nhöõng toå tröôûng, tröôûng nhoùm, tröôûng ca . b- Caùc nhaø quaûn trò caáp trung gian (middle manager): Nhaø quaûn trò caáp trung gian laø nhöõng nhaø quaûn trò ôû caáp chæ huy trung gian, ñöùng treân caùc nhaø quaûn trò caáp cô sôû vaø ôû döôùi caùc nhaø quaûn trò caáp cao. Hoï cuï theå hoaù caùc muïc tieâu cuûa caáp cao, thöïc hieän caùc keá hoaïch vaø chính saùch cuûa toå MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 8
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management chöùc, hoï vöøa quaûn trò caùc quaûn trò vieân caáp cô sôû vöøa ñieàu khieån caùc nhaân vieân khaùc. Ví duï nhö caùc tröôûng phoøng, quaûn ñoác phaân xöôûng . c- Caùc nhaø quaûn trò caáp cao (super manager) : Nhaø quaûn trò caáp cao laø nhöõng nhaø quaûn trò ôû caáp baäc toái cao trong toå chöùc, hoï chòu traùch nhieäm veà thaønh quaû cuoái cuøng cuûa toå chöùc. Coâng vieäc cuûa hoï taäp trung xaây döïng chieán löôïc haønh ñoäng vaø phaùt trieån toå chöùc, vaïch ra caùc muïc tieâu daøi haïn, thieát laäp caùc giaûi phaùp lôùn ñeå thöïc hieän . Ví duï nhö Chuû tòch hoäi ñoàng quaûn trò, toång giaùm ñoác, giaùm ñoác .Trong haàu heát caùc toå chöùc, nhaø quaûn trò caáp cao laø nhoùm nhoû so vôùi caùc caáp quaûn trò khaùc (tröø caùc toå chöùc ñoaøn theå coù tính chính trò). 3/ Kyõ naêng cuûa nhaø quaûn trò: Ñeå thöïc hieän toát 04 chöùc naêng quaûn trò, theo Robert Katz thì nhaø quaûn trò caàn coù 03 loaïi kyõ naêng quaûn trò nhö sau: a- Kyõ naêng kyõ thuaät (technical skills): Kyõ naêng kyõ thuaät chính laø trình ñoä chuyeân moân nghieäp vuï cuûa nhaø quaûn trò, hay laø nhöõng khaû naêng caàn thieát cuûa hoï nhaèm thöïc hieän moät coâng vieäc cuï theå naøo ñoù. Kyõ naêng naøy nhaø quaûn trò coù ñöôïc baèng caùch thoâng qua con ñöôøng hoïc taäp, boài döôõng maø coù. Ví duï nhö thieát keá maùy moùc cuûa tröôûng phoøng kyõ thuaät, toå chöùc coâng taùc keá toaùn cuûa keá toaùn tröôûng, laäp trình ñieän toaùn cuûa tröôûng phoøng maùy tính, xaây döïng chöông trình nghieân cöùu thò tröôøng cuûa tröôûng phoøng Marketing Caáp quaûn trò caøng cao, kyõ naêng naøy giaûm daàn vaø ngöôïc laïi caáp quaûn trò caøng thaáp kyõ naêng naøy laø caán thieát, bôûi vì ôû caáp caøng thaáp thì nhaø quaûn trò thöôøng tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi coâng vieäc cuï theå, vôùi tieán trình saûn xuaát, ñaây chính laø moâi tröôøng maø taøi naêng kyõ thuaät ñaëc bieät söû duïng nhieàu hôn. b- Kyõ naêng nhaân söï (human skills)ï: MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 9
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management Kyõ naêng nhaân söï phaûn aûnh khaû naêng cuøng laøm vieäc, ñoäng vieân vaø ñieàu khieån con ngöôøi vaø taäp theå trong toå chöùc nhaèm taïo ñieàu kieän thuaän lôïi vaø thuùc ñaåy hoaøn thaønh coâng vieäc chung. Chaúng haïn nhö kyõ naêng thoâng ñaït höõu hieäu (vieát & noùi), coù thaùi ñoä quan taâm ñeán ngöôøi khaùc, xaây döïng baàu khoâng khí hôïp taùc giöõa moïi ngöôøi, ñoäng vieân nhaân vieân döôùi quyeàn Ñoái vôùi kyõ naêng nhaân söï thì yeâu caàu caàn thieát ñoái vôùi caû 03 caáp quaûn trò, vì duø thuoäc caáp naøo, nhaø quaûn trò cuõng phaûi cuøng laøm vieäc vôùi taát caû moïi ngöôøi. c- Kyõ naêng tö duy: Kyõ naêng tö duy yeâu caàu nhaø quaûn trò phaûi hieåu roõ möùc ñoä phöùc taïp cuûa moâi tröôøng vaø giaûm thieåu söï phöùc taïp ñoù xuoáng ôû möùc maø toå chöùc coù theå ñoái phoù vaø thích öùng ñöôïc. Kyõ naêng tö duy laø moät kyõ naêng khoù tieáp thu nhaát vaø raát quan troïng ñoái vôùi nhaø quaûn trò caáp cao. Caùc chieán löôïc, keá hoaïch, chính saùch vaø quyeát ñònh cuûa nhaø quaûn trò caáp cao thöôøng phuï thuoäc vaøo tö duy chieán löôïc cuûa hoï. Hình 1.4 sau dieãn taû kyõ naêng quaûn trò cuûa caùc caáp nhö sau: Hình 1.4 : Kyõ naêng quaûn trò cuûa caùc caáp quaûn trò Nhaø QT caáp cô sôû Nhaø QT caáp trung gian Nhaø QT caáp cao Kyõ naêng kyõ thuaät Kyõ naêng nhaân söï Kyõ naêng tö duy 4/ Vai troø cuûa nhaø quaûn trò: Ñeå laøm roõ caùc coâng vieäc cuûa caùc nhaø quaûn trò, cuõng nhö caùc caùch öùng xöû khaùc nhau cuûa hoï ñoái vôùi moïi ngöôøi vaø moïi toå chöùc khaùc, Henry Mentzberg ñaõ ñöa ra 10 loaïi vai troø khaùc nhau nhö sau maø nhaø quaûn trò phaûi thöïc hieän vaø chia chuùng thaønh 03 nhoùm lôùn: a- Nhoùm vai troø quan heä vôùi con ngöôøi (goàm 03 vai troø) : Vai troø ñaïi dieän, hay töôïng tröng, coù tính chaát nghi leã trong toå chöùc : Coù nghóa laø baát cöù moät toå chöùc naøo cuõng ñeàu phaûi coù ngöôøi ñaïi dieän cho toå chöùc ñoù nhaèm thöïc hieän caùc giao dòch, ñoái thoaïi vôùi caùc caù nhaân vaø toå chöùc beân ngoaøi. Ngay caû MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 10
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management töøng boä phaän trong toå chöùc cuõng phaûi coù ngöôøi ñöùng ñaàu boä phaän ñoù ñeå lónh hoäi caùc yù kieán, chính saùch, keá hoaïch cuûa caáp treân. Vai troø laõnh ñaïo: Vai troø naøy phaûn aûnh söï phoái hôïp vaø kieåm tra cuûa nhaø quaûn trò ñoái vôùi caáp döôùi cuûa mình. Vai troø lieân laïc: Theå hieän moái quan heä cuûa nhaø quaûn trò ñoái vôùi ngöôøi khaùc caû beân trong vaø beân ngoaøi toå chöùc b- Nhoùm vai troø thoâng tin (goàm 03 vai troø) : Vai troø tieáp nhaän vaø thu thaäp thoâng tin lieân quan ñeán toå chöùc : Nhaø quaûn trò phaûi thöôøng xuyeân xem xeùt, phaân tích moâi tröôøng xung quanh toå chöùc nhaèm xaùc ñònh moâi tröôøng taïo ra nhöõng cô hoäi gì cho toå chöùc, cuõng nhö nhöõng moái ñe doïa naøo ñoái vôùi toå chöùc. Vai troø naøy ñöôïc thöïc hieän thoâng qua vieäc ñoïc saùch baùo, vaên baûn hoaëc qua trao ñoåi tieáp xuùc vôùi moïi ngöôøi Vai troø phoå bieán thoâng tin : Coù nhöõng thoâng tin caàn tuyeät ñoái giöõ bí maät, nhöng cuõng coù nhöõng thoâng tin maø caùc nhaø quaûn trò caàn phoå bieán ñeán cho caùc boä phaän, caùc thaønh vieân coù lieân quan trong toå chöùc, thaäm chí phoå bieán ñeán cho nhöõng ngöôøi ñoàng caáp hay caáp treân cuûa mình nhaèm laøm cho moïi ngöôøi cuøng ñöôïc chia seû thoâng tin ñeå goùp phaàn hoaøn thaønh muïc tieâu chung cuûa toå chöùc. Vai troø cung caáp thoâng tin cho beân ngoaøi: Töùc nhaø quaûn trò thay maët cho toå chöùc cuûa mình cung caáp caùc thoâng tin cho beân ngoaøi nhaèm ñeå giaûi thích, baûo veä hay tranh thuû moät söï ñoàng tình, uûng hoä naøo ñoù. c- Nhoùm vai troø quyeát ñònh (goàm 04 vai troø) : Vai troø doanh nhaân : Ñaây laø vai troø phaûn aûnh vieäc nhaø quaûn trò tìm moïi caùch caûi tieán toå chöùc nhaèm laøm cho hoaït ñoäng cuûa toå chöùc ngaøy caøng coù hieäu quaû. Chaúng haïn ñieàu chænh kyõ thuaät maø toå chöùc ñang aùp duïng hay aùp duïng moät kyõ thuaät môùi naøo ñoù Vai troø giaûi quyeát xaùo troän: Baát cöù moät toå chöùc naøo cuõng coù nhöõng tröôøng hôïp xung ñoät xaûy ra trong noäi boä daãn tôùi xaùo troän toå chöùc nhö söï ñình coâng cuûa coâng MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 11
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management nhaân saûn xuaát, söï maâu thuaãn vaø maát ñoaøn keát giöõa caùc thaønh vieân, boä phaän .Nhaø quaûn trò phaûi kòp thôøi ñoái phoù, giaûi quyeát nhöõng xaùo troän ñoù ñeå ñöa toå chöùc sôùm trôû laïi söï oån ñònh Vai troø phaân phoái caùc nguoàn löïc: Neáu caùc nguoàn löïc doài daøo (tieàn baïc, thôøi gian, quyeàn haønh, maùy moùc, nguyeân vaät lieäu, con ngöôøi ) thì nhaø quaûn trò seõ tieán haønh phaân phoái moät caùch deã daøng; Nhöng ngaøy nay, khi caùc nguoàn löïc ngaøy caøng caïn kieät ñoøi hoûi nhaø quaûn trò phaûi phaân boå caùc nguoàn löïc ñoù cho caùc thaønh vieân, töøng boä phaän sao cho hôïp lyù nhaèm ñaûm baûo cho caùc thaønh vieân, boä phaän hoaït ñoäng moät caùch oån ñònh vaø hieäu quaû. Vai troø thöông thuyeát : Töùc phaûn aûnh vieäc thöông thuyeát, ñaøm phaùn thay maët cho toå chöùc trong caùc giao dòch vôùi caùc caù nhaân, toå chöùc beân ngoaøi. Ví duï ñaøm phaùn kyù keát hôïp ñoàng lao ñoäng, hôïp ñoàng kinh teá III – ÑOÁI TÖÔÏNG, PHAÏM VI, PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU CUÛA QUAÛN TRÒ 1/ Caùc ñaëc ñieåm cuûa quaûn trò : a- Quaûn trò laø moät hoaït ñoäng khoù khaên vaø phöùc taïp. * Tröôùc heát laø caùc yeáu toá veà con ngöôøi Quaûn trò suy cho ñeán cuøng laø quaûn trò con ngöôøi, trong moãi con ngöôøi hay nhoùm ngöôøi ñeàu coù nhöõng ñaëc ñieåm taâm – sinh lyù khaùc nhau. Muoán quaûn trò coù hieäu quaû thì tröôùc heát phaûi hieåu veà hoï; hieåu ñöôïc hoï laø ñieàu khoâng deã, nhöng ñeå thoûa maõn ñöôïc nhöõng nhu caàu cuûa hoï laïi caøng khoù khaên vaø phöùc taïp hôn nhieàu laàn, noù luoân luoân laø muïc ñích vöôn tôùi cuûa caùc nhaø quaûn trò. Taâm lyù con ngöôøi thöôøng hay thay ñoåi theo söï bieán ñoåi cuûa hieän thöïc khaùch quan, do ñoù laøm cho hoaït ñoäng quaûn trò voán ñaõ khoù khaên phöùc taïp laïi caøng laøm theâm khoù khaên vaø phöùc taïp. Maët khaùc, con ngöôøi laø toång hoaø cho caùc moái quan heä xaõ hoäi, soáng trong moät toå chöùc, ôû ñoù moãi ngöôøi coù moái quan heä nhieàu maët vôùi coäng ñoäng mang tính xaõ hoäi nhö: quan heä chính trò, quan heä kinh teá, quan heä baïn beø ñoàng MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 12
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management nghieäp chuùng ñan xen vaøo nhau taïo thaønh nhöõng moái quan heä phöùc hôïp, taùc ñoäng thöôøng xuyeân vaø chi phoái laãn nhau. * Caùc yeáu toá moâi tröôøng hoaït ñoäng cuûa toå chöùc Caùc yeáu toá naøy luoân bieán ñoäng, cuøng moät luùc coù theå coù nhieàu yeáu toá taùc ñoäng baát lôïi taïo neân nhöõng ruûi ro thaùch thöùc to lôùn ñoái vôùi toå chöùc, trong ñoù coù nhöõng yeáu toá vöôït khoûi taàm kieåm soaùt cuûa caùc nhaø quaûn trò. Nhö vaäy, quaûn trò coù hieäu quaû laø moät coâng vieäc khoù khaên vaø phöùc taïp nhaát trong nhöõng coâng vieäc khoù khaên vaø phöùc taïp. b- Lao ñoäng quaûn trò laø lao ñoäng saùng taïo Khaùc vôùi lao ñoäng thoâng thöôøng, lao ñoäng quaûn trò chuû yeáu laø lao ñoäng baèng trí löïc. Saûn phaåm cuûa lao ñoäng quaûn trò tröôùc heát laø caùc quyeát ñònh cuûa nhaø quaûn trò, trong baát cöù moät quyeát ñònh quaûn trò naøo cuõng chöùa ñöïng moät haøm löôïng khoa hoïc nhaát ñònh. Söï phuø hôïp trong caùc tình huoáng, trong töøng giai ñoaïn khaùc nhau cuûa caùc quyeát ñònh quaûn trò laøm cho noù mang tính khaû thi, taát yeáu, caùc saûn phaåm ñoù phaûi baèng söï lao ñoäng saùng taïo. c- Quaûn trò vöøa laø khoa hoïc vöøa laø moät ngheä thuaät Bôûi quaûn trò khoâng nhöõng ñoøi hoûi phaûi hoaøn thaønh caùc muïc tieâu ñaõ ñeà ra maø phaûi hoaøn thaønh chung vôùi hieäu quaû cao nhaát. * Tính khoa hoïc cuûa quaûn trò theå hieän: + Thöù nhaát, quaûn trò phaûi ñaûm baûo phuø hôïp vôùi söï vaän ñoäng cuûa caùc quy luaät khaùch quan. Ñieàu ñoù, ñoøi hoûi vieäc quaûn trò phaûi döïa treân söï hieåu bieát saâu saéc caùc quy luaät chung vaø rieâng cuûa töï nhieân vaø xaõ hoäi. + Thöù hai, treân cô sôû am hieåu caùc quy luaät khaùch quan maø vaän duïng toát nhaát caùc thaønh töïu khoa hoïc. Tröôùc heát laø trieát hoïc, kinh teá hoïc, taâm lyù hoïc, xaõ hoäi MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 13
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management hoïc, toaùn hoïc, tin hoïc, ñieàu khieån hoïc, coâng ngheä hoïc Cuøng vôùi nhöõng kinh nghieäm trong thöïc teá vaøo thöïc haønh quaûn trò. + Thöù ba, quaûn trò phaûi ñaûm baûo phuø hôïp vôùi ñieàu kieän, hoaøn caûnh cuûa moãi toå chöùc trong töøng giai ñoaïn cuï theå. Ñieàu ñoù, ñoøi hoûi caùc nhaø quaûn trò vöøa kieân trì caùc nguyeân taéc vöøa phaûi vaän duïng moät caùch linh hoaït caùc phöông phaùp, hình thöùc vaø caùc kyõ naêng quaûn trò phuø hôïp cho töøng ñieàu kieän hoaøn caûnh nhaát ñònh. * Tính ngheä thuaät quaûn trò theå hieän: Kyõ naêng, kyõ xaûo, bí quyeát, caùi ‘’meïo’’ cuûa quaûn trò. Neáu khoa hoïc laø söï hieåu bieát kieán thöùc coù heä thoáng, thì ngheä thuaät laø söï tinh loïc kieán thöùc ñeå vaän duïng cho phuø hôïp trong töøng lónh vöïc, trong töøng tình huoáng. Sau ñaây laø nhöõng ví duï veà ngheä thuaät ôû moät soá lónh vöïc cuï theå: + Ngheä thuaät duøng ngöôøi: Noùi veà thuaät duøng ngöôøi, Khoång Töû ñaõ coù daïy: ‘’ Duïng nhaân nhö duïng moäc ‘’. Moãi con ngöôøi ñeàu coù nhöõng öu – nhöôïc ñieåm khaùc nhau, neáu bieát söû duïng thì ngöôøi naøo cuõng ñeàu coù ích, hoï seõ coáng hieán nhieàu nhaát cho xaõ hoäi, cho coäng ñoàng maø hoï ñang sinh soáng. Ñieàu ñoù, ñoøi hoûi nhaø quaûn trò phaûi am hieåu caùc ñaëc ñieåm taâm lyù cuûa töøng ngöôøi, neân söû duïng hoïc vaøo vieäc gì, ôø ñaâu laø phuø hôïp nhaát. Coù nhö vaäy, moãi caù nhaân môùi coù ñieàu kieän, cô hoäi phaùt huy heát khaû naêng cuûa mình, coáng hieán nhieàu nhaát cho taäp theå. + Ngheä thuaät giaùo duïc con ngöôøi. Ñeå giaùo duïc con ngöôøi, thoâng thöôøng ngöôøi ta söû duïng caùc hình thöùc: khen, cheâ, thuyeát phuïc, töï pheâ bình vaø pheâ bình, khen thöôûng vaø kyû luaät Nhöng khoâng phaûi luùc naøo cuõng coù taùc duïng tích cöïc.Vôùi ai, neân aùp duïng hình thöùc naøo, bieän phaùp gì, möùc ñoä cao hay thaáp, vaø noù ñöôïc tieán haønh trong khoâng gian vaø thôøi gian naøo ? ñeàu laø nhöõng vaán ñeà mang tính ngheä thuaät. Bôûi moãi quyeát ñònh MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 14
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management khaùc nhau seõ cho ra caùc keát quaû khoâng gioáng nhau. Söï khoâng phuø hôïp chaúng nhöõng khoâng giuùp cho con ngöôøi ta phaùt trieån theo chieàu höông tích cöïc maø traùi laïi seõ laøm taêng theâm tính tieâu cöïc trong tö töôûng laãn haønh vi cuûa hoï. + Ngheä thuaät öùng xöû trong giao tieáp: Ñöôïc theå hieän trong quaù trình giao tieáp. Söï löïa choïn lôøi noùi, caùch noùi vaø thaùi ñoä phuø hôïp vôùi ngöôøi nghe laø ngheä thuaät öùng xöû trong giao tieáp. Ca dao Vieät Nam coù caâu: ‘’ Lôøi noùi chaúng maát tieàn mua, löïa lôøi maø noùi cho vöøa loøng nhau ‘’ ñoù laø tö töôûng cô baûn cuûa thuaät löïa lôøi trong giao tieáp. Caùch noùi thaúng, noùi tình thaùi, noùi gôïi yù, noùi trieát lyù, noùi hieån ngoân, noùi haøm ngoân laø nhöõng caùch noùi caàn löïa choïn cho phuø hôïp vôùi töøng trình ñoä, taâm lyù cuûa ngöôøi nghe. Thaùi ñoä toân troïng, thaønh yù, khieâm toán, vui veõ, hoaø nhaõ, töï tin, ñieàm ñaïm, linh hoaït öùng xöû laø ngheä thuaät giao tieáp khoâng theå thieáu trong quaù trình giao tieáp. Toùm laïi: khoa hoïc chæ toàn taïi trong lyù thuyeát coøn ngheä thuaät hieän dieän trong thöïc teá. Hay noùi caùch khaùc, ngheä thuaät xuaát hieän trong quùa trình vaän duïng caùc khoa hoïc ñoù vaøo thöïc tieãn. 2/ Ñoái töôïng, phaïm vi vaø phöông phaùp nghieân cöùu quaûn trò hoïc : Ñoái töôïng nghieân cöùu: Quaù trình quaûn trò dieãn ra trong moät toå chöùc, moät doanh nghieäp. Phaïm vi nghieân cöùu: Nghieân cöùu nhöõng vaán ñeà quaûn trò ôû caáp vi moâ – toå chöùc, doanh nghieäp. Khoâng nghieân cöùu ôû quaûn lyù vó moâ nhaø nöôùc. Phöông phaùp nghieân cöùu: Döïa treân phöông phaùp luaän cuûa duy vaät bieän chöùng, phöông phaùp lòch söû, phöông phaùp toång hôïp, phöông phaùp heä thoáng . CHÖÔNG II SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA CAÙC LYÙ THUYEÁT QUAÛN TRÒ MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 15
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management oooOooo I – BOÁI CAÛNH RA ÑÔØI. Coù theå noùi hoaït ñoäng quaûn trò ra ñôøi töø raát laâu trong xaõ hoäi nguyeân thuûy, nhöng lyù thuyeát quaûn trò thuoäc veà saûn phaåm cuûa xaõ hoäi hieän ñaïi. Vieäc nghieân cöùu söï phaùt trieån caùc lyù thuyeát quaûn trò coù yù nghóa raát quan troïng ñoái vôùi nhaø quaûn trò, vì qua ñoù giuùp cho caùc nhaø quaûn trò hieåu ñöôïc söï phaùt trieån ñoù vaø giuùp cho hoï tìm ñöôïc caùc caùc phöông phaùp ñeå quaûn trò toå chöùc mình nhaèm ñaït muïc tieâu vôùi hieäu quaû cao nhaát. Trong thôøi kyø Trung coå, lyù thuyeát veà quaûn trò chöa ñöôïc phaùt trieån, vì ñôn vò saûn xuaát kinh doanh chæ giôùi haïn trong phaïm vi gia ñình, ngöôøi cha chæ truyeàn ngheà laïi cho con caùi. Hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh cuûa moãi gia ñình chuû yeáu baèng kyõ thuaät vaø thöông hieäu ñaëc bieät cuûa hoï. Ñeán theá kyû 18, ñaây laø thôøi kyø taïo neân cuoäc caùch maïng coâng nghieäp nhôø hai “cuù hích” maïnh nhaát laø tö töôûng kinh teá thò tröôøng töï do caïnh tranh cuaû Adam Smith vaø phaùt minh ra ñoäng cô hôi nöôùc cuûa Jame Watt, vieäc saûn xuaát luùc naøy chuyeån töø gia ñình ñeán nhaø maùy, ñaây laø moät toå chöùc coù quy moâ lôùn hôn. Chuû nhaân cuûa nhaø maùy töï mình ñöùng ra ñieàu khieån hoaït ñoäng saûn xuaát, hoï khoâng phaân bieät ñöôïc chöùc naêng cuûa ngöôøi sôû höõu vaø chöùc naêng cuûa ngöôøi quaûn trò, quaù trình quaûn lyù hoaït ñoäng saûn xuaát cuõng chæ taäp trung chuû yeáu vaøo khía caïnh kyõ thuaät saûn xuaát hôn laø vaøo caùc noäi dung cuûa hoaït ñoäng quaûn trò thöïc chaát (hoaïch ñònh, toå chöùc, ñieàu khieån vaø kieåm tra). Nhö vaäy, trong giai ñoaïn ñaàu cuûa cuoäc caùch maïng coâng nghieäp chöa coù nhöõng lyù thuyeát quaûn trò. Cho ñeán giöõa theá kyû 19, luaät phaùp caùc nöôùc Chaâu AÂu chính thöùc cho pheùp thaønh laäp toå chöùc coâng ty kinh doanh, ñaëc bieät laø coâng ty coå phaàn. Ñaây laø moät hình thöùc coâng ty maø trong ñoù coù nhieàu ngöôøi goùp voán, töùc coù nhieàu chuû sôû höõu, coù chuû sôû höõu tham gia quaûn lyù coâng ty vaø coù chuû sôû höõu khoâng tham gia quaûn lyù coâng ty; Töùc giai ñoaïn naøy ñaõ phaân bieät chöùc naêng cuûa ngöôøi sôû höõu vaø chöùc naêng cuûa ngöôøi quaûn trò MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 16
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management moät caùch roõ reät. Chính söï phaân bieät naøy ñaõ taïo ñieàu kieän cho caùc nhaø nghieân cöùu taäp trung vaøo caùc hoaït ñoäng quaûn trò moät caùch maïnh meõ hôn. Ñeán cuoái theá kyû 19, caùc lyù thuyeát quaûn trò ñaõ ra ñôøi, nhöng vaãn coøn môùi meõ vaø chuû yeáu vaãn taäp trung vaøo kyõ thuaät saûn xuaát laø chính. Maõi ñeán cuoái theá kyû 19 ñaàu theá kyû 20, nhöõng khía caïnh khaùc cuûa hoaït ñoäng quaûn trò môùi ñöôïc caùc lyù thuyeát quaûn trò nghieân cöùu moät caùch saâu saéc hôn. Vaø Frederich Taylor chính laø ngöôøi ñaõ ñaët neàn moùng ñaàu tieân cho quaûn trò hoïc hieän ñaïi. Coù theå chia söï phaùt trieån caùc lyù thuyeát quaûn trò theo caùc giai ñoaïn nhö sau: + Caùc lyù thuyeát quaûn trò trong giai ñoaïn bieät laäp, ñaây laø giai ñoaïn caên cöù vaøo trình ñoä vaø yeâu caàu cuûa nhaø quaûn trò, hoï xaây döïng lyù thuyeát phuïc vuï cho mình, sau ñoù phoå bieán roäng raõi + Caùc lyù thuyeát quaûn trò trong giai ñoaïn hoäi nhaäp (sau 1960) + Caùc khaûo höôùng quaûn trò hieän ñaïi II – GIAI ÑOAÏN BIEÄT LAÄP. A- NHOÙM CAÙC LYÙ THUYEÁT COÅ ÑIEÅN VEÀ QUAÛN TRÒ. 1/ Lyù thuyeát quaûn trò khoa hoïc cuûa Taylor – ngöôøi Myõ (1856-1915): Lyù thuyeát quaûn trò khoa hoïc coù nhieàu taùc giaû, nhöng ñaïi bieåu öu tuù nhaát chính laø Frederich Winslow Taylor. Taylor ñöôïc goïi laø cha ñeû cuûa ngaønh quaûn trò vaø quyeån saùch noåi tieáng cuûa oâng veà quaûn trò laø “Caùc nguyeân taéc quaûn lyù theo khoa hoïc” xuaát hieän vaøo naêm 1911. Noäi dung hoïc thuyeát quaûn lyù theo khoa hoïc cuûa Frederich Winslow Taylor coù theå toùm taéc nhö sau: a.Caûi taïo caùc quan heä quaûn lyù giöõa chuû vaø thôï : Taylor cho raèng hoïc thuyeát cuûa oâng laø “moät cuoäc caùch maïng tinh thaàn vó ñaïi”, vì noù khoâng chæ laø moät heä thoáng caùc giaûi phaùp kyõ thuaät, maø coøn ñeà ra caùc tö töôûng trieát hoïc vaø ñaïo ñöùc môùi. Noù laøm thay ñoåi tinh thaàn vaø thaùi ñoä cuûa hai MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 17
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management beân (ngöôøi chuû vaø ngöôøi thôï), thay chieán tranh baèng hoaø bình, thay söï maâu thuaãn baèng söï hôïp taùc, thay tính ña nghi caûnh giaùc baèng nieàm tin giöõa ñoâi beân. b.Tieâu chuaån hoaù coâng vieäc: Tieâu chuaån hoaù coâng vieäc laø caùch thöùc phaân chia coâng vieäc thaønh nhöõng boä phaän vaø coâng ñoaïn chính vaø ñònh möùc lao ñoäng hôïp lyù, taïo cho coâng nhaân coù ñieàu kieän taêng theâm thu nhaäp vaø ñoàng thôøi ñeå hoaøn thaønh coâng vieäc moät caùch toát nhaát; Coù nghóa laø phaân chia coâng vieäc cuûa moãi caù nhaân thaønh nhieàu thao taùc ñôn giaûn, aùp duïng phöông phaùp toát nhaát moät caùch khoa hoïc ñeå thöïc hieän caùc thao taùc ñoù, qua ñoù taêng naêng suaát lao ñoäng c.Chuyeân moân hoaù lao ñoäng: Tröôùc heát chuyeân moân hoùa ñoái vôùi lao ñoäng quaûn lyù, ñaây laø moät quan ñieåm tieán boä hôn so vôùi nhöõng quan ñieåm tröôùc ñoù cho raèng toaøn boä coâng vieäc thöïc hieän ra sao laø do coâng nhaân phaûi chòu traùch nhieäm Keá ñeán laø chuyeân moân hoaù ñoái vôùi coâng nhaân, coù nghóa löïa choïn vaø huaán luyeän coâng nhaân moät caùch khoa hoïc, moãi coâng nhaân chuyeân veà moät thao taùc ñeå anh ta thöïc hieän noù moät caùch coù hieäu quaû nhaát. Nhôø aùp duïng phöông phaùp quaûn lyù khoa hoïc taïi Haõng Symond Rolling Machine maø oâng ñaõ chæ ra ñöôïc moät ñieàu laø 35 coâ gaùi ñaõ laøm ñöôïc coâng vieäc cuûa 120 coâ gaùi. Ngoaøi ra oâng coøn chæ ra laø phaûi tìm ra “ngöôøi gioûi nhaát” trong soá coâng nhaân, nhaèm giuùp cho nhaø quaûn trò ñeà ra caùc ñònh möùc hôïp lyù vaø coøn laø taám göông thuùc ñaåy nhöõng ngöôøi khaùc phaán ñaáu taêng naêng suaát lao ñoäng vaø thu nhaäp cuûa hoï. Taylor ñaõ thöû nghieäm chaët cheõ 75 coâng nhaân taïi Coâng ty theùp Bethleham, sau ñoù choïn ra 4 ngöôøi khaù nhaát, nhöõng ngöôøi naøy ñöôïc oâng kieåm tra raát kyõ löôõng veà theå löïc, tính khí, tieåu söû, hoaøi baõo vaø ngöôøi cuoái cuøng ñöôïc choïn laø Schmidt, moät ngöôøi khoûe maïnh vaø muoán kieám ñöôïc nhieàu tieàn. Taylor ñaõ huaán luyeän Schmidt caùc thao taùc toái öu, keát hôïp laøm vieäc vaø nghæ ngôi hôïp lyù, keát quaû Schmidt coù theå khuaân vaùc 47.5 taán gang/ngaøy so vôùi ñònh möùc cuõ 12.5 taán/ngaøy. MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 18
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management d.Löïa choïn coâng cuï lao ñoäng thích hôïp vaø moâi tröôøng lao ñoäng phuø hôïp: Theo Taylor, ngay caû ngöôøi coâng nhaân gioûi nhaát cuõng caàn coù nhöõng coâng cuï vaø moâi tröôøng lao ñoäng thích hôïp ñeå taêng naêng suaát lao ñoäng vaø ñoù laø nghieäp vuï quan troïng maø nhaø quaûn trò phaûi tìm ra. OÂng cuõng cho raèng moät toå chöùc toát vôùi moät nhaø maùy toài taøn seõ cho keát quaû toát hôn laø moät nhaø maùy hieän ñaïi nhaát vôùi moät toå chöùc ngheøo naøn. Ñieàu naøy coù nghóa laø vai troø cuûa quaûn lyù, naêng löïc toå chöùc ñaët leân treân maùy moùc, kyõ thuaät vaø nhaân toá con ngöôøi coù vai troø quan troïng ñoái vôùi söï thaønh baïi cuûa doanh nghieäp. e.Veà quan nieäm “con ngöôøi kinh teá”: Taylor cho raèng söï hoaø hôïp giöõa chuû vaø thôï suy cho cuøng laø xuaát phaùt töø nhu caàu kinh teá, laø kieám tieàn, laøm giaøu. Ngoaøi ra con ngöôøi thöôøng laøm bieáng, troán vieäc vì theá caàn ñöa anh ta vaøo khuoân pheùp kyû luaät, laøm vieäc theo cô cheá thöôûng- phaït, töø ñoù oâng ñöa ra chính saùch traû löông theo saûn phaåm vaø thöôûng cho nhöõng saûn phaåm vöôït ñònh möùc . Qua lyù thuyeát quaûn trò cuûaTaylor ta coù theå ruùt ra moät soá öu ñieåm vaø khuyeát ñieåm sau: * Öu ñieåm: - Laøm vieäc chuyeân moân hoùa - Tuyeån duïng vaø ñaøo taïo nhaân vieân moät caùch chuyeân nghieäp - Haï giaù thaønh - Xem quaûn trò nhö moät ngheà vaø laø ñoái töôïng khoa hoïc. Töø ñoù taêng naêng suaát lao ñoäng vaø coù hieäu quaû. * Nhöôïc ñieåm: - Quan nieäm khoâng ñaày ñuû veà toå chöùc, veà hieäu quaû, veà naêng suaát lao ñoäng - Chöa chuù troïng nhu caàu xaõ hoäi vaø nhu caàu tinh thaàn con ngöôøi - Troïng taâm cuûa quaûn trò laø ôû ngöôøi thöøa haønh 2/ Lyù thuyeát quaûn trò haønh chính cuûa Henry Fayol – ngöôøi Phaùp (1841-1925): MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 19
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management Thuyeát quaûn trò haønh chính ñöôïc ñöa ra ôû Phaùp bôûi Henry Fayol, coù theå goïi oâng laø moät Taylor cuûa Chaâu AÂu, ngöôøi cha cuûa moät trong nhöõng lyù thuyeát quaûn lyù hieän ñaïi quan troïng nhaát – Thuyeát quaûn lyù haønh chính, naêm 1916 oâng xuaát baûn cuoán saùch noåi tieáng “Quaûn lyù haønh chính chung vaø trong coâng nghieäp” (Administration Industrielle et Geùneùrale) ñeà caäp ñeán caùc nguyeân taéc quaûn trò. Noäi dung thuyeát Quaûn lyù haønh chính cuûa oâng coù theå toùm taéc nhö sau: a.Quan nieäm vaø caùch tieáp caän: Caùch tieáp caän nghieân cöùu veà quaûn lyù cuûa Fayol khaùc vôùi Taylor. Taylor nghieân cöùu moái quan heä quaûn lyù chuû yeáu ôû caáp ñoác coâng vaø ngöôøi thôï, töø naác thang thaáp nhaát cuûa quaûn lyù coâng nghieäp roài tieán leân vaø höôùng ra. Coøn Fayol xem xeùt quaûn lyù töø treân xuoáng döôùi, taäp trung vaøo boä maùy laõnh ñaïo, oâng chöùng minh raèng quaûn lyù haønh chính laø moät hoaït ñoäng chung cho baát kyø toå chöùc naøo. Fayol phaân loaïi caùc hoaït ñoäng cuûa baát kyø moät toå chöùc thaønh 06 nhoùm hoaït ñoäng nhö sau: 1. Caùc hoaït ñoäng kyõ thuaät; 2. Thöông maïi; 3. Taøi chính; 4. An ninh; 5. Haïch toaùn-thoáng keâ; 6. Quaûn lyù haønh chính. Trong ñoù hoïat ñoäng Quaûn lyù haønh chính seõ keát noái 05 hoaït ñoäng coøn laïi taïo ra söùc maïnh cho toå chöùc. OÂng ñònh nghóa Quaûn lyù haønh chính laø : döï tính (döï ñoaùn + keá hoaïch), toå chöùc, ñieàu khieån, phoái hôïp vaø kieåm tra. Ñaây chính laø 05 chöùc naêng cuûa nhaø quaûn trò. Ñoái vôùi caáp quaûn trò caøng cao thì yeâu caàu khaû naêng quaûn trò haønh chính caøng lôùn vaø ngöôïc laïi caáp quaûn trò thaáp thì khaû naêng chuyeân moân kyõ thuaät laø quan troïng nhaát b. 14 nguyeân taéc quaûn trò haønh chính: 1.Chuyeân moân hoùa: Phaân chia coâng vieäc (caû kyõ thuaät laãn quaûn lyù) 2.Quyeàn haïn ñi ñoâi vôùi traùch nhieäm: Nhaø quaûn trò coù quyeàn ñöa ra meänh leänh ñeå hoaøn thaønh nhieäm vuï nhöng phaûi chòu traùch nhieäm veà chuùng. 3.Tính kyû luaät cao: Moïi thaønh vieân phaûi chaáp haønh caùc nguyeân taéc cuûa toå chöùc nhaèm taïo ñieàu kieän cho toå chöùc vaän haønh thoâng suoát. MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 20
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management 4.Thoáng nhaát chæ huy, ñieàu khieån: Ngöôøi thöøa haønh chæ nhaän meänh leänh töø moät caáp treân tröïc tieáp, traùnh maâu thuaãn giöõa caùc meänh leänh 5.Thoáng nhaát laõnh ñaïo: Moïi hoaït ñoäng cuûa taát caû caùc thaønh vieân, caùc boä phaän phaûi höôùng veà muïc tieâu chung cuûa toå chöùc vaø chæ do moät nhaø quaûn trò phoái hôïp vaø ñieàu haønh. 6.Lôïi ích caù nhaân phuï thuoäc vaøo lôïi ích toå chöùc: Phaûi ñaët lôïi ích toå chöùc leân treân lôïi ích cuûa caù nhaân. Neáu maâu thuaãn veà 02 lôïi ích naøy, nhaø quaûn trò phaûi laøm nhieäm vuï hoaø giaûi. 7.Thuø lao töông xöùng vôùi coâng vieäc: Neân laøm sao ñeå thoaû maõn taát caû 8.Söï taäp trung: Fayol uûng hoä vaán ñeà taäp trung quyeàn löïc, vaø xem ñaây laø traät töï töï nhieân 9.Traät töï thöù baäc : Phaïm vi quyeàn löïc xuaát phaùt töø ban laõnh ñaïo caáp cao xuoáng tôùi nhöõng coâng nhaân caáp thaáp nhaát 10.Traät töï : “vaät naøo choå aáy” vaø bieåu ñoà toå chöùc laø moät coâng cuï quaûn lyù quùy giaù nhaát ñoái vôùi toå chöùc 11.Tính coâng baèng hôïp lyù: Nhaø quaûn trò caàn ñoái xöû coâng baèng vaø thaân thieän vôùi caáp döôùi cuûa mình 12.OÅn ñònh nhieäm vuï: Luaân chuyeån nhaân söï cao seõ khoâng ñem laïi hieäu quaû 13.Saùng kieán: Caáp döôùi phaûi ñöôïc pheùp thöïc hieän nhöõng saùng kieán 14.Ñoaøn keát: Ñoaøn keát seõ mang laïi söï hoaø hôïp, thoáng nhaát töø ñoù laøm cho toå chöùc caøng coù söùc maïnh. c-Vaán ñeà con ngöôøi vaø ñaøo taïo trong quaûn lyù: Khaùc vôùi Taylor chæ yeâu caàu ngöôøi lao ñoäng tính kyû luaät vaø söï tuaân leänh, Fayol yeâu caàu caùc nhaø quaûn lyù phaûi ñoái xöû toát ñeïp vaø kyù caùc thoaû thuaän lao ñoäng vôùi hoï, ñoàng thôøi chuù yù ñeán maët tinh thaàn vaø khuyeán khích taøi naêng cuûa ngöôøi lao ñoäng. Ñoái vôùi lao ñoäng quaûn lyù oâng yeâu caàu phaûi laø ngöôøi vöøa coù taøi vaø vöøa MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 21
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management coù ñöùc. Oâng cuõng thaáy roõ taùc duïng cuûa giaùo duïc vaø ñaøo taïo ñeå phaùt trieån moät nguoàn nhaân löïc maïnh cho toå chöùc. Qua lyù thuyeát quaûn trò cuûa Fayol ta coù theå ruùt caùc öu ñieåm vaø khuyeát ñieåm nhö sau: * Öu ñieåm : - Cô caáu roõ raøng, ñaûm baûo nguyeân taéc * Nhöôïc ñieåm: - Khoâng ñeà caäp ñeán taùc ñoäng cuûa moâi tröôøng - Khoâng chuù troïng tính hôïp lyù trong haønh ñoäng cuûa nhaø quaûn trò - Troïng taâm cuûa quaûn trò laø nhaø quaûn trò B- NHOÙM CAÙC LYÙ THUYEÁT TAÙC PHONG (TAÂM LYÙ XAÕ HOÄI – QUAN HEÄ CON NGÖÔØI). 1920s, 1930s caùc nöôùc coâng nghieäp phaùt trieån, ñôøi soáng ngöôøi daân naâng cao, naêng suaát lao ñoäng taêng, giôø lao ñoäng giaûm xuoáng döôùi 50 giôø/tuaàn, chính phuû can thieäp maïnh vaøo caùc doanh nghieäp, söï phaùt trieån cuûa caùc nghieäp ñoaøn lao ñoäng cuûa coâng nhaân, lyù thuyeát quaûn trò coå ñieån khoâng coøn phuø hôïp; töø ñoù xuaát hieän lyù tuyeát taùc phong, lyù thuyeát nhaán maïnh ñeán nhu caàu vaø nguyeän voïng caùc thaønh vieân, moái quan heä con ngöôøi. 1/ Tö töôûng quaûn trò cuûa baø Mary Parker Follet - ngöôøi Myõ (1868-1933): Nhöõng tö töôûng quaûn trò cuûa Follet nhaán maïnh ñeán caùc noäi dung sau: a- Nhaø quaûn trò phaûi quan taâm ñeán nhöõng ngöôøi lao ñoäng trong quaù trình giaûi quyeát vaán ñeà, coù nghóa phaûi chuù yù ñeán toaøn boä ñôøi soáng cuûa hoï, bao goàm caû yeáu toá kinh teá, tinh thaàn vaø tình caûm b- Nhaø quaûn trò phaûi naêng ñoäng thay vì aùp duïng caùc nguyeân taéc cöùng nhaéc, trong quaù trình giaûi quyeát coâng vieäc hoï caàn phaûi coù söï phoái hôïp vaø baø cho raèng söï phoái hôïp seõ giöõ vai troø quyeát ñònh ñoái vôùi caùc hoaït ñoäng quaûn trò. Baø ñöa ra caùc caùch thöùc phoái hôïp sau: MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 22
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management + Söï phoái hôïp seõ ñöôïc thöïc hieän höõu hieäu nhaát khi nhaø quaûn trò ra quyeát ñònh coù söï tieáp xuùc tröïc tieáp. + Söï phoái hôïp giöõ vai troø raát quan troïng suoát giai ñoaïn ñaàu cuûa hoaïch ñònh vaø thöïc hieän caùc nhieäm vuï + Söï phoái hôïp phaûi nhaém ñeán moïi yeáu toá trong moãi tình huoáng cuï theå. + Söï phoái hôïp phaûi ñöôïc tieán haønh lieân tuïc c- Follet cho raèng nhaø quaûn trò caáp cô sôû seõ laø caáp quaûn trò ñöa ra nhöõng quyeát ñònh toát nhaát, bôûi hoï coù theå gia taêng söï truyeàn thoâng vôùi caùc ñoàng nghieäp, vôùi coâng nhaân neân coù nhöõng thoâng tin xaùc thöïc nhaát phuïc vuï cho vieäc ra quyeát ñònh. Baø coøn cho raèng caùc caáp quaûn trò caàn thieát laäp moái quan heä vôùi nhau vaø vôùi caáp döôùi, ñaây laø moät quaù trình seõ gaëp nhieàu khoù khaên veà maët taâm lyù vaø xaõ hoäi. Tö töôûng quaûn trò cuûa Follet coù caùc öu ñieåm vaø nhöôïc ñieåm sau • Öu ñieåm: Chuù troïng ñeán ngöôøi lao ñoäng vaø toøan boä ñôøi soáng cuûa hoï (kinh teá, tinh thaàn, tình caûm), neân taïo ñoäng löïc cho toå chöùc phaùt trieån • Nhöôïc ñieåm: Do öùng duïng trieát hoïc vaø taâm lyù hoïc vaøo kinh doanh maø khoâng qua thöû nhieäm neân tö töôûng quaûn trò cuûa baø chöa trôû thaønh moät hoïc thuyeát ñaày ñuû. 2/ Hoïc thuyeát cuûa Elton Mayo-ngöôøi Uùc (1880-1949): Mayo ñaõ coù coâng trình nghieân cöùu taïi nhaø maùy Hawthorne thuoäc Coâng ty ñieän löïc mieàn taây Chicago-Myõ vaø coù theå toùm taéc nhö sau: Oâng chia thaønh 02 nhoùm coâng nhaân, nhoùm thöù nhaát laø nhoùm thöû nghieäm, nhoùm thöù hai laø nhoùm ñoái chöùng laøm vieäc trong ñieàu kieän bình thöôøng. Nhoùm thöû nghieäm laøm vieäc trong ñieàu kieän coù nhieàu thay ñoåi nhieàu laàn, coâng nhaân ñöôïc pheùp töï choïn giôø giaûi lao, ñöôïc uoáng caø pheâ, ñöôïc trao ñoåi khi laøm vieäc vaø keát quaû laø saûn löôïng cuûa nhoùm taêng leân. MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 23
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management Chính keát quaû nghieân cöùu naøy, oâng cuøng caùc ñoàng söï ñöa ra lyù thuyeát quaûn trò haønh vi vôùi cuoán saùch “Nhöõng vaán ñeà con ngöôøi cuûa neàn vaên minh coâng nghieäp” xuaát baûn vaøo naêm 1933. Coù theå toùm goïn noäi dung chính cuûa lyù thuyeát cuûa oâng nhö sau a. Naêng suaát lao ñoäng khoâng chæ phuï thuoäc vaøo caùc yeáu toá vaät chaát maø noù coøn phuï thuoäc vaøo caùc taäp hôïp taâm lyù xaõ hoäi raát phöùc taïp khaùc cuûa con ngöôøi, oâng nhaän ñònh raèng ”Khi coâng nhaân coù söï chuù yù ñaëc bieät thì naêng suaát lao ñoäng seõ taêng leân raát roõ reät baát keå caùc ñieàu kieän laøm vieäc coù thay ñoåi hay khoâng khoâng thay ñoåi. Hieän töôïng naøy goïi laø hieäu öùng Hawthorne” b.Söï hình thaønh caùc nhoùm khoâng chính thöùc laø nguyeân nhaân taêng naêng suaát lao ñoäng, Mayo ñaõ phoûng vaán nhieàu coâng nhaân vaø cuøng nhaän ñöôïc caâu traû lôøi : “Cuoäc soáng beân trong vaø ngoaøi nhaø maùy laø buoàn teû vaø thieáu yù nghóa, baïn beø taïi nôi laøm vieäc ñaõ ñem laïi cho cuoäc soáng vaø laøm vieäc cuûa hoï coù yù nghóa hôn”. Do ñoù chính söï thuùc ñaåy cuûa caùc ñoàng nghieäp ñaõ taùc ñoäng maïnh ñeán taêng naêng suaát lao ñoäng. Moät soá öu ñieåm vaø nhöôïc ñieåm veà lyù thuyeát quaûn trò cuûa Mayo: * Öu ñieåm : Gioáng vôùi tö töôûng quaûn trò cuûa Follet * Nhöôïc: Thí nghieäm giôùi haïn trong nhaø maùy, chöa khaùm phaù ra phaïm vi neàn taûng xaõ hoäi roäng hôn. Ñeà cao thöïc nghieäm maø boû qua lyù thuyeát. 3/ Lyù thuyeát veà baûn chaát con ngöôøi cuûa Douglas Mc Gregor - Lyù thuyeát Y- ngöôøi Myõ (1906-1964): Vaøo naêm 1960, Gregor xuaát baûn cuoán “Khía caïnh con ngöôøi cuûa toå chöùc kinh doanh” ñaõ ñöa ra moät taäp hôïp nhöõng nhaän ñònh raát laïc quan veà baûn chaát con ngöôøi. Lyù thuyeát veà con ngöôøi cuûa oâng ñöôïc goïi laø lyù thuyeát Y. Sau ñaây laø baûng so saùnh veà ñaëc ñieåm con ngöôøi giöõa lyù thuyeát Y vaø lyù thuyeát X (lyù thuyeát coå ñieån) qua baûng 2.1 sau. Baûng 2.1 : Baûng so saùnh ñaëc ñieåm con ngöôøi giöõa thuyeát X vaø thuyeát Y MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 24
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management Thuyeát X Thuyeát Y + Con ngöôøi thöôøng khoâng thích laøm + Laøm vieäc laø moät hoaït ñoäng baûn vieäc, löôøi bieáng vaø seõ laûng traùnh coâng naêng, moät nhu caàu khoâng theå thieáu cuûa vieäc khi ñieàu kieän cho pheùp con ngöôøi. + Con ngöôøi chæ laøm vieäc khi bò baét + Con ngöôøi ñeàu coù naêng löïc töï ñieàu buoäc vaø khi hoï laøm vieäc phaûi coù söï khieån, töï kieåm soaùt baûn thaân neáu hoï giaùm saùt chaët cheû ñöôïc uyû quyeàn. + Con ngöôøi ñeàu muoán bò ñieàu khieån. + Con ngöôøi seõ gaén boù vôùi caùc muïc Hoï luoân tìm caùch laån troán traùch nhieäm, tieâu cuûa toå chöùc hôn neáu hoï ñöôïc khen coù raát ít khaùt voïng vaø muoán ñöôïc yeân thöôûng kòp thôøi vaø xöùng ñaùng oån + Con ngöôøi bình thöôøng coù theå ñaûm nhaän nhöõng troïng traùch vaø daùm chòu traùch nhieäm + Nhieàu ngöôøi bình thöôøng coù khaû naêng saùng taïo Töø ñoù caùch thöùc quaûn trò veà con ngöôøi giöaõ 02 thuyeát X vaø Y cuõng coù söï khaùc nhau nhö sau: a. Thuyeát X : Ñoäng vieân con ngöôøi coù baûn chaát X thoâng qua vaät chaát, giao vieäc cuï theå & kieåm tra ñoân ñoác hoï b. Thuyeát Y : Ñoäng vieân con ngöôøi coù baûn chaát Y baèng caùch daønh cho hoï nhieàu quyeát ñònh trong coâng vieäc, toân troïng saùng kieán cuûa hoï, taïo ñieàu kieän ñeå hoï chöùng toû naêng löïc hôn laø ñoân ñoác vaø kieåm tra 4- Lyù thuyeát veà heä thoáng nhu caàu con ngöôøi cuûa Maslow (1908-1970) : Coù theå noùi lyù thuyeát veà heä thoáng nhu caàu con ngöôøi cuûa Maslow laø lyù thuyeát noåi troäi nhaát trong nhoùm caùc lyù thuyeát taùc phong. a. Naêm nhu caàu cuûa con ngöôøi: MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 25
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management Maslow ñöa ra 05 nhu caàu cuûa con ngöôøi theo thöù töï töø thaáp ñeán cao nhö sau: Nhu caàu sinh lyù: aên uoáng, nguû, tình duïc Nhu caàu veà an ninh, an toaøn: Traùnh caùc moái nguy hieåm thaân theå, taøi saûn Nhu caàu coù tính chaát xaõ hoäi: Tham gia caâu laïc boä, ñaûng phaùi Nhu caàu veà töï troïng: Thích danh tieáng, taëng danh hieäu Nhu caàu veà töï thaân vaän ñoäng (töï khaúng ñònh mình): muoán hoaøn thieän, phaùt trieån nhaân caùch, saùng taïo Naêm nhu caàu treân ñöôïc phaân thaønh 02 caáp baäc cao vaø thaáp : - Nhu caàu baäc cao: taùc ñoäng beân trong con ngöôøi, goàm nhu caàu töï khaúng ñònh vaø nhu caàu veà töï troïng - Nhu caàu baäc thaáp: taùc ñoäng beân ngoaøi con ngöôøi, nhu caàu veà xaõ hoäi, nhu caàu an toaøn vaø nhu caàu vaät chaát b. Caùch thöùc ñoäng vieân con ngöôøi: Töø 05 nhu caàu treân, Maslow ñöa ra chính saùch ñoäng vieân con ngöôøi ñoái vôùi caùc nhaø quaûn trò nhö sau: Loaïi nhu caàu Chính saùch ñoäng vieân cuûa nhaø quaûn trò Taïo ra nhöõng thaùch thöùc trong coâng vieäc ñoái vôùi hoï Töï theå hieän Taïo cô hoäi tieán boä mình Taïo cô hoäi saùng taïo Taïo ñoäng cô ñeå ñaït thaønh tích cao Taïo ra nhöõng hoaït ñoäng quan troïng trong coâng vieäc Teân coâng vieäc phaûi ñaùnh boùng ra sao ñeå moïi ngöôøi kính neå Söï toân troïng Taïo ra söï coù traùch nhieäm cho hoï Söï thöøa nhaän coâng vieäc ñoù moät caùch coâng khai Xaõ hoäi Taïo ra cho hoï nhu caàu giao tieáp trong xaõ hoäi MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 26
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management Söï oån ñònh caùc nhoùm laøm vieäc Söï khuyeán khích hôïp taùc Ñieàu kieän laøm vieäc toái öu hoùa An toaøn Phaûi ñaûm baûo coù vieäc laøm Phuï caáp veà long Vaät chaát Ñieàu kieän laøm vieäc, nhieät ñoä, aùnh saùng, tieàn löông C - LYÙ THUYEÁT QUAÛN LYÙ TOÅ CHÖÙC CUÛA BARNARD – Ngöôøi MYÕ (1886-1961). Caùc taùc phaåm veà quaûn trò cuûa Barnard goàm coù “Toå chöùc vaø quaûn lyù”, ñaëc bieät taùc phaåm noåi tieáng “Chöùc naêng cuûa ngöôøi quaûn lyù”. Nhöõng noäi dung chính cuûa lyù thuyeát quaûn lyù toå chöùc cuûa oâng goàm caùc noäi dung sau: 1. Quan ñieåm quaûn trò: Khaùi nieäm veà toå chöùc: Ñoù laø moät heä thoáng coù söï taùc ñoäng cuûa nhieàu ngöôøi treân cô sôû phoái hôïp vôùi nhau. Lyù thuyeát cuûa oâng coù 02 tính caùch maïng lôùn, goàm: Thöù nhaát, oâng chæ ra ñöôïc moái quan heä höõu cô coù heä thoáng giöõa caùc boä phaän trong moät toå chöùc Thöù hai, caàn khai thaùc caùc tính troäi cuûa heä thoáng toå chöùc. Coù nghóa laø toå chöùc seõ taïo ñöôïc keát quaû lôùn hôn keát quaû cuûa töøng boä phaän trong toå chöùc coäng laïi, chaúng haïn NSLÑ cuûa taäp theå bao giôø cuõng lôn hôn NSLÑ cuûa töøng caù nhaân, boä phaän coäng laïi. Hoaëc taïo ra nhöõng khaû naêng môùi cuûa heä thoáng, ví duï chieác ñoàng hoà, neáu caùc linh kieän naèm rôøi raïc thì khoâng chæ thôøi gian ñöôïc vaø ngöôïc laïi neáu caùc linh kieän ñöôïc saép xeáp laïi (laép raùp) thì noù seõ coù khaû naêng chæ ñuùng thôøi gian. Quaûn trò laø coâng vieäc chuyeân moân ñeå duy trì heä thoáng toå chöùc hoaït ñoäng vaø nhaèm phaùt trieån söùc maïnh cho heä thoáng toå chöùc ñoù. 2. 03 noäi dung cô baûn cuûa toå chöùc: Theo oâng moãi toå chöùc phaûi coù 03 noäi dung cô baûn sau: MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 27
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management Tröôùc heát, ñoù laø söï saün saøng hôïp taùc, bao goàm caùc khía caïnh hôïp taùc sau: - Hôïp taùc giöõa nhaø quaûn trò vôùi nhaân vieân, giöõa nhaø quaûn trò vôùi nhaø quaûn trò, giöõa nhaân vieân vôùi nhaân vieân. - Hôïp taùc mang tính chæ ñaïo. - Hôïp taùc mang tính hoã trôï boå sung cho nhau - Cöôøng ñoä vaø möùc ñoä hôïp taùc cuûa moãi boä phaän laø khaùc nhau Thöù hai, muïc tieâu chung cuûa toå chöùc phaûi coù caùc ñieàu kieän sau môùi khaû thi: - Muïc tieâu phaûi mang tính phoå bieán & moïi thaønh vieân phaûi hieåu roõ. - Ñaûm baûo muïc tieâu toå chöùc vaø muïc tieâu caù nhaân khoâng maâu thuaãn nhau. Thöù ba, thoâng tin caàn ñaûm baûo caùc nguyeân taéc sau: - Nhaø quaûn trò ñoùng vai troø trung taâm cuûa heä thoáng thoâng tin - Caùc keânh thoâng tin phaûi ñöôïc cuï theå hoùa thoâng qua vieäc coâng khai hoùa quyeàn haïn vaø chöùc vuï cuûa moãi caù nhaân - Phaûi xaùc ñònh vò trí cuûa moãi thaønh vieân trong toå chöùc ñeå giuùp hoï xaùc ñònh ñöôïc caùc nguoàn tin caàn nhaän ñöôïc & caùc thoâng tin caàn cung caáp cho boä phaän khaùc. - Caùc tuyeán thoâng tin phaûi ngaén goïn, tröïc tieáp, lieân tuïc - Thoâng tin phaûi xaùc thöïc 3. Caùc coâng cuï ñeå quaûn trò toå chöùc: + Coù söï chuyeân moân hoùa + Chính saùch ñoäng vieân nhaân vieân : Ñoäng vieân baèng vaät chaát laãn tinh thaàn + Quyeàn haønh + Ra quyeát ñònh + Heä thoáng chöùc vò + Ñaïo ñöùc cuûa nhaø quaûn trò Qua ñoù ta thaáy lyù thuyeát cuaû oâng coù caùc öu ñieåm vaø nhöôïc ñieåm sau: * Öu ñieåm : MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 28
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management + Ñeà cao vai troø caù nhaân, khai thaùc söùc maïnh caù nhaân ñeå hình thaønh söùc maïnh cuûa toå chöùc treân cô sôû thoûa maõn lôïi ích caù nhaân töø ñoù thoûa maõn lôïi ích cuûa toå chöùc + Ñeà ra ñöôïc caùc coâng cuï quaûn trò ñeå thöïc hieän toát muïc tieâu chung + Coù caùc yeáu toá ñaïo ñöùc trong quaûn trò beân caïnh caùc yeáu toá kinh teá vaø taâm lyù khaùc. * Nhöôïc ñieåm: + Nhaán maïnh nhieàu veà kinh nghieäm vaø linh caûm cuûa ngöôøi ra quyeát ñònh + Chöa xeùt ñeán moâi tröôøng beân ngoøai maø chæ döïa vaøo nguoàn löïc beân trong toå chöùc ñeå ra quyeát ñònh. + Trong thöïc teá khoù coù lôïi ích caù nhaân phuø hôïp vôùi lôïi ích taäp theå. C- LYÙ THUYEÁT QUAÛN TRÒ ÑÒNH LÖÔÏNG. Lyù thuyeát quaûn trò ñònh löôïng thònh haønh trong 02 thaäp nieân 1970s+1980s, nhöõng ngöôøi ñeà xöôùng lyù thuyeát naøy chuû tröông söû duïng caùc kyõ thuaät ñònh löôïng thoâng qua söï hoã trôï cuûa maùy ñieän toaùn ñeå phuïc vuï cho vieäc löaï choïn quyeát ñònh toái öu . Lyù thuyeát quaûn trò ñònh löôïng goàm 04 ñaëc tröng cô baûn sau: + Troïng taâm chuû yeáu laø phuïc vuï cho vieäc ra quyeát ñònh, giaûi phaùp toát nhaát laø nhôø caùc kyõ thuaät phaân tích ñònh löôïng + Löôïng hoùa caùc tieâu chuaån kinh teá ñeå coù haønh ñoäng löïa choïn quyeát ñònh toái öu, nhö löôïng hoaù chi phí, doanh thu, tyû leä hoaøn voán ñaàu tö vaø nhöõng taùc ñoäng cuûa thueá vv + Duøng caùc moâ hình toaùn hoïc ñeå tìm giaûi phaùp toái öu + Caàn coù maùy ñieän toùan Tuy nhieân lyù thuyeát naøy cuõng coù caùc öu vaø nhöôïc ñieåm sau * Öu ñieåm: + Giaûi quyeát vaán ñeà moät caùch nhanh choùng vaø chính xaùc, + Chôùp ñöôïc thôøi cô nhanh choùng MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 29
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management * Nhöôïc ñieåm: + Söû duïng caùc coâng cuï ra quyeát ñònh quaù phöùc taïp & ñoøi hoûi ngöôøi söû duïng phaûi coù trình ñoä chuyeân moân raát cao + Chöùc naêng hoaïch ñònh vaø kieåm soaùt thì coù theå söû duïng caùc coâng cuï toaùn, nhöng chöùc naêng toå chöùc vaø ñieàu khieån thì khoâng theå söû duïng caùc coâng cuï toaùn, neân tính phoå bieán khoâng cao. III – GIAI ÑOAÏN HOÄI NHAÄP (sau 1960). 1/ Lyù thuyeát quaûn trò theo quaù trình (Management by process- MBP): Nhöõng lyù thuyeát tröôùc ñaây thöôøng laáy coâng ngheä laøm troïng taâm phaân tích vaø cô caáu toå chöùc coù hình kim töï thaùp (hình 2.1) Hình 2.1 : Moâ hình toå chöùc hình Kim töï thaùp Lyù thuyeát quaûn trò theo quaù trình MBP (Taùc giaû tieâu bieåu laø Harold Koontz) thì laáy khaùch haøng laøm troïng taâm phaân tích vaø cô caáu toå chöùc theo kieåu daøn ngang (moâ hình “caùi chaën giaáy” – paper weight organization- hình 2.2), caùc caáp quaûn trò trung gian giaûm toái ña, nhaân vieân trang bò kieán thöùc toång hôïp ñeå coù khaû naêng ñöa ra nhöõng quyeát ñònh ñoäc laäp. Hình 2.2 : Moâ hình toå chöùc kieåu “caùi chaën giaáy” MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 30
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management 2/ Lyù thuyeát heä thoáng: Tröôøng phaùi quaûn trò heä thoáng xem toå chöùc laø moät heä thoáng môû, goàm nhieàu phaàn töû taäp hôïp thaønh, ñöôïc saép xeùp moät caùch coù heä thoáng, taùc ñoäng qua laïi vôùi nhau, taïo ra naêng löïc môùi, tính chaát môùi cho caû heä thoáng. Thoâng qua caùc phaàn töû cuûa heä thoáng coù theå giaûm bôùt caùc baát traéc hoaëc taän duïng caùc cô hoäi ñeå töø ñoù hoaøn thaønh muïc tieâu chung cuûa toå chöùc vôùi hieäu quaû cao nhaát. Hình 2.3 cho thaáy toång quan veà heä thoáng cuûa moät toå chöùc. Hình 2.3 : Heä thoáng cuûa moät toå chöùc Moâi tröôøng Toå chöùc Ñaàu Bieán ñoåi Ñaàu vaøo ra Phaûn hoài 3/ Lyù thuyeát Z cuûa William Ouchi: Döïa treân söï phaân bieät giöõa thuyeát X vaø thuyeát Y, Ouchi ñaõ ñöa ra moät thuyeát môùi – Thuyeát Z. Oâng cho xuaát baûn “Thuyeát Z” vaøo 1981, cuoán saùch ñöôïc xeáp vaøo loaïi baùn chaïy nhaát nöôùc Myõ. So saùnh giöõa doanh nghieäp Nhaät baûn vaø doanh nghieäp phöông Taây, oâng tìm ra söï töông phaûn giöõa chuùng qua baûng 2.2 sau: Baûng 2.2 : Baûng so saùnh doanh nghieäp kieåu Z vaø doanh nghieäp kieåu A DN Nhaät (kieåu Z) DN Phöông Taây (kieåu A) Vieäc laøm suoát ñôøi Vieäc laøm giôùi haïn trong thôøi gian Ñaùnh giaù vaø ñeà baït chaäm (thaâm nieân) Ñaùnh giaù vaø ñeà baït nhanh Ngheà nghieäp khoâng chuyeân moân hoùa Ngheà nghieäp chuyeân moân hoùa Cô cheá kieåm tra maëc nhieân Cô cheá kieåm tra hieån nhieân MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 31
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management Quyeát ñònh taäp theå Quyeát ñònh caù nhaân Traùch nhieäm taäp theå Traùch nhieäm caù nhaân Quyeàn lôïi toøan cuïc Quyeàn lôïi coù giôùi haïn Giaù trò cuûa thuyeát Z noåi leân nhôø söï trình baøy veà vai troø cuûa “moät neàn vaên hoùa kieåu Z” ñoái vôùi söï phaùt trieån nhanh vaø vöõng chaéc cuûa moät doanh nghieäp, oâng cho raèng vaên hoaù cuûa doanh nghieäp bao goàm moät taäp hôïp bieåu töôïng, nghi leã,huyeàn thoaïi, trieát lyù cho pheùp truyeàn ñaït ñeán ngöôøi laøm vieäc caùc giaù trò vaø nieàm tin noäi thaân cuûa doanh nghieäp, haït nhaân cuaû vaên hoaù moät doanh nghieäp laø trieát lyù kinh doanh cuûa noù. OÂng ñaëc bieät chuù troïng ñeán tinh thaàn vaø giaù trò taäp theå cuûa phöông phaùp quaûn lyù Nhaät baûn. Troïng taâm vaø muïc tieâu cô baûn cuûa thuyeát Z laø quaù trình coâng ngheä chuyeån töø doanh nghieäp kieåu A ñeán kieåu Z. Moät soá coâng ty lôùn cuûa Myõ nhö Kodak, General Motors ñaõ thaønh coâng khi aùp duïng thuyeát Z cuûa oâng. 4/ Tröôøng phaùi quaûn trò ngaãu nhieân: Tröôøng phaùi quaûn trò ngaãu nhieân chuû tröông quaûn trò theo tình huoáng ngaãu nhieân khoâng raäp khuoân maùy moùc caùc nguyeân taéc, traùi laïi phaûi heát söùc linh hoaït, saùng taïo, vaän duïng phoái hôïp caùc lyù thuyeát quaûn trò vaøo töøng tình huoáng cuï theå. Lyù thuyeát quaûn trò Tình huoáng quaûn trò Vaän duïng phuø hôïp IV – CAÙC KHAÛO HÖÔÙNG QUAÛN TRÒ HIEÄN ÑAÏI. 1/ Khaûo höôùng quaûn trò tuyeät haûo – Waterman & Peter (Myõ): MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 32
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management Vaøo thaäp nieân 1980s, Robert H.Waterman vaø Thomas J.Peter ñaõ ñöa ra moät lyù thuyeát nhaèm thuùc ñaåy caùc hoaït ñoäng quaûn trò ñaït ñeán “söï tuyeät haûo”, hai oâng ñaõ ñeà ra 08 nguyeân taéc ñem laïi söï tuyeät haûo nhö sau: 1/ Khuynh höôùng hoïat ñoäng : Quy moâ nhoû seõ hieäu quaû hôn 2/ Khaùch haøng: Thoûa maõn cao nhaát cuûa khaùch haøng laø yù thöùc chung cuûa moïi thaønh vieân, boä phaän, cuûa caû toå chöùc 3/ Töï quaûn & maïo hieåm : Chaáp nhaän ruûi ro-thaát baïi, phaûi luoân ñoåi môùi & ñaáu tranh, cô caáu linh hoïat, khuyeán khích töï do saùng taïo. 4/ Coi troïng nhaân toá con ngöôøi: Phaåm giaù con ngöôøi ñöôïc xem troïng; bieát nuoâi döôõng loøng nhieät tình, loøng tin vaø tình caûm gia ñình cuûa moïi ngöôøi; khuyeán khích moïi ngöôøi giöõ baàu khoâng khí laøm vieäc vui veû, thoaûi maùi vaø caûm thuï ñöôïc yù nghóa veà söï hoaøn thaønh nhieäm vuï 5/ Phoå bieán vaø thuùc ñaåy caùc giaù trò chung cuûa toå chöùc nhö trieát lyù cuûa toå chöùc, phaåm chaát caù nhaân ñöôïc thaûo luaän coâng khai tröôùc taäp theå, cuõng coá caùc heä thoáng tín ñieàu cuûa coâng ty, nhaø quaûn trò phaûi tích cöïc vaø lôøi noùi phaûi ñi ñoâi vôùi vieäc laøm 6/ Saâu saùt vaø gaén boù chaët cheõ coâng ty: Nhaø quaûn trò phaûi luoân gaén boù coâng ty, chuù troïng phaùt trieån töø beân trong, khoâng thoân tính hoaëc mua laïi 7/ Hình thöùc toå chöùc ñôn giaûn, nhaân söï goïn nheï: Quyeàn löïc caøng phaân taùn caøng toát, nhaân söï haønh chính goïn nheï, nhaân taøi ñöôïc tung vaøo thöông tröôøng 8/ Quaûn lyù taøi saûn chaët cheõ vaø hôïp lyù Khaûo höôùng quaûn trò tuyeät haûo cuûa 02 oâng coù caùc öu, nhöôïc ñieåm sau: * Öu ñieåm : Ñeà cao nhaân toá con ngöôøi * Nhöôïc ñieåm: Nhaán maïnh söï phaùt trieån töï thaân, xem troïng nhöõng noäi löïc beân trong toå chöùc maø chöa ñaùnh giaù ñuùng möùc moâi tröôøng beân ngoaøi. 2/ Khaûo höôùng quaûn trò saùng taïo (cuûa caùc nhaø nghieân cöùu Nhaät): MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 33
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management Caùc nhaø nghieân cöùu Nhaät Baûn thuoäc Vieän nghieân cöùu Nomura cho raèng “quaûn trò saùng taïo” laø phong caùch quaûn trò cuûa theá kyû 21. Nhöõng ñaëc tröng chuû yeáu cuûa khaûo höôùng quaûn trò saùng taïo bao goàm: + Chieán löôïc kinh doanh phaûi roõ raøng, bieát ñöôïc höôùng ñi cuûa töông lai nhaèm phaân boå nguoàn löïc hôïp lyù & döï baùo ñöôïc moâi tröôøng beân ngoøai + Cô caáu toå chöùc theo moâ hình maïng löôùi (hình 2.4), laáy moãi thaønh vieân laø moät ñôn vò cô sôû, cho pheùp caùc ñôn vò thaønh vieân toái ña hoùa caùc quan heä trao ñoåi trong toå chöùc. Hình 2.4 : Moâ hình toå chöùc maïng löôùi z \ L < + Quaûn trò nguoàn nhaân löïc, xem nguoàn nhaân löïc laø quan troïng nhaát, caùc chính saùch tuyeån duïng, ñaøo taïo, phaùt trieån vaø ñoäng vieân nhaân vieân caàn heát söùc ñöôïc chuù troïng + Quaûn trò thoâng tin, phaûi chia seõ nhöõng thoâng tin veà khaùch haøng, veà coâng ty cho caùc thaønh vieân. Toái kî “ñoùi” thoâng tin trong caùc thaønh vieân, boä phaân trong toå chöùc. Toùm laïi khoa hoïc quaûn trò laø moät doøng chaûy lieân tuïc, mang tính keá thöøa. Nhöõng lyù thuyeát quaûn trò ra ñôøi ôû nhöõng giai ñoaïn sau seõ keá thöøa, boå sung vaø hoaøn thieän cho nhöõng lyù thuyeát tröôùc, töø ñoù laøm cho böùc tranh khoa hoïc quaûn trò ngaøy caøng sinh ñoäng vaø nhieàu maøu saéc. MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 34
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management CHÖÔNG III MOÂI TRÖÔØNG CUÛA TOÅ CHÖÙC oooOooo I – MOÂI TRÖÔØNG LAØ GÌ ? Trong lyù thuyeát quaûn trò heä thoáng coù moät ñoùng goùp heát söùc quan troïng cho ngaønh quaûn trò ñoù laø khoâng coù moät toå chöùc naøo ñöùng hoaøn toaøn bieät laäp vôùi moâi tröôøng beân ngoaøi, maø hoaït ñoäng cuûa moät toå chöùc vöøa phuï thuoäc caùc yeáu toá noäi taïi beân trong cuûa noù vöøa chòu taùc ñoäng cuûa caùc yeáu toá beân ngoaøi. Nhaän ñònh naøy chuùng ta coù theå thaáy raát roõ qua caùc söï kieän sau: Tình hình giaù caû nhieân lieäu (daàu moû) taïi caùc nöôùc OPEC – Toå chöùc caùc nöôùc xuaát khaåu daàu moû gaàn ñaây coù chieàu höôùng ngaøy caøng taêng vaø ñieàu naøy laøm aûnh höôûng ñeán taát caû caùc quoác gia vaø caùc toå chöùc treân theá giôùi . Hoaëc caùc vuï khuûng boá hieän nay ñang dieãn ra ôû caùc nöôùc nhö Myõ, Anh, Nga, Iraéc, Indonesia vv ñaõ coù nhöõng taùc ñoäng raát lôùn khoâng chæ cho rieâng kinh teá, chính trò ôû caùc quoác gia ñoù maø coøn laøm cho caùc quoác gia khaùc, toå chöùc khaùc phaûi coù nhöõng bieän phaùp ñeà phoøng. Hoaëc trong lónh vöïc Vieãn thoâng veà kinh doanh dòch vuï ñieän thoaïi di ñoäng ôû Vieät Nam, tröôùc ñaây Toång coâng ty Böu chính Vieãn thoâng Vieät nam (VNPT) ñoäc quyeàn trong vaán ñeà giaù cöôùc qua maïng Vinaphone vaø Mobiphone thì keå töø khi coù caùc ñoái thuû caïnh tranh môùi nhö Coâng ty Coå phaàn dòch vuï Böu chính Vieãn thoâng Saøi goøn (SPT) vôùi maïng di ñoäng S-Fone vaø Coâng ty Vieãn thoâng Quaân ñoäi vôùi maïng di ñoäng Viettel thì giaù cöôùc ñieän thoaïi di ñoäng ñaõ tuoät xuoáng moät caùch roõ reät. Nhö vaäy taùc ñoäng cuûa caùc yeáu toá moâi tröôøng leân toå chöùc laø khoâng traùnh khoûi, coù theå coù nhöõng taùc ñoäng taïo ra caùc cô hoäi cho toå chöùc vaø cuõng coù nhöõng taùc ñoäng gaây neân nhöõng moái nguy cô, ñe doaï ñoái vôùi toå chöùc. Nhö vaäy, moâi tröôøng laø gì? Coù maáy loaïi moâi tröôøng vaø caùc yeáu toá cuûa noù laø gì? Caùc noäi dung sau seõ giaûi ñaùp cho chuùng ta nhöõng vaán ñeà ñoù. MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 35
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management 1/ Khaùi nieäm veà moâi tröôøng : Moâi tröôøng cuûa moät toå chöùc laø caùc yeáu toá, caùc löïc löôïng, nhöõng theå cheá naèm beân ngoaøi toå chöùc maø nhaø quaûn trò khoù kieåm soaùt ñöôïc, nhöng chuùng coù aûnh höôûng tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp ñeán hoaït ñoäng vaø keát quaû hoaït ñoäng cuûa toå chöùc. 2/ Caùc loaïi moâi tröôøng : Caùc nhaø kinh teá hoïc chia moâi tröôøng cuûa moät toå chöùc thaønh hai loaïi : Moâi tröôøng vó moâ coøn goïi laø moâi tröôøng toång quaùt vaø moâi tröôøng vi moâ coøn goïi laø moâi tröôøng ñaëc thuø. II - MOÂI TRÖÔØNG VÓ MOÂ (MOÂI TRÖÔØNG TOÅNG QUAÙT) 1-Khaùi nieäm: Moâi tröôøng vó moâ goàm caùc yeáu toá, löïc löôïng, theå cheá naèm beân ngoaøi toå chöùc maø nhaø quaûn trò khoù kieåm soaùt ñöôïc, nhöng chuùng coù aûnh höôûng giaùn tieáp ñeán hoaït ñoäng vaø keát quaû hoaït ñoäng cuûa toå chöùc. 2-Ñaëc ñieåm moâi tröôøng vó moâ: Moâi tröôøng vó moâ coù ba ñaëc ñieåm sau: + Caùc yeáu toá thuoäc moâi tröôøng vó moâ thöôøng coù taùc ñoäng giaùn tieáp ñeán hoaït ñoäng ñoäng vaø keát quaû hoaït ñoäng cuûa toå chöùc + Caùc yeáu toá thuoäc moâi tröôøng vó moâ thöôøng coù moái quan heä töông taùc vôùi nhau ñeå cuøng taùc ñoäng ñeán toå chöùc + Caùc yeáu toá thuoäc moâi tröôøng vó moâ coù aûnh höôûng ñeán taát caû caùc ngaønh khaùc nhau, caùc lónh vöïc khaùc nhau vaø taát caû moïi toå chöùc. 3-Caùc yeáu toá cô baûn cuûa moâi tröôøng vó moâ (hình 3.1) : Hình 3.1 : Moâi tröôøng vó moâ cuûa toå chöùc Yeáu toá kinh teá MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 36
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management Yeáu toá Yeáu toá xaõ chính trò, hoäi chính phuû Toå chöùc Yeáu toá töï Yeáu toá kyõ nhieân thuaät – coâng ngheä a) Yeáu toá kinh teá: • Taêng tröôûng kinh teá, phaùt trieån kinh teá: Taêng tröôûng kinh teá laø söï taêng theâm (hay gia taêng) veà quy moâ saûn löôïng cuûa neàn kinh teá trong moät thôøi kyø nhaát ñònh. Ñoù laø keát quaû cuûa taát caû caùc hoaït ñoäng saûn xuaát vaø dòch vuï cuûa neàn kinh teá taïo ra. Ñeå bieåu thò söï taêng tröôûng kinh teá ngöôøi ta duøng möùc taêng theâm cuûa toång saûn löôïng neàn kinh teá (tính toaøn boä hay tính bình quaân ñaàu ngöôøi) cuûa thôøi kyø sau so vôùi thôøi kyø tröôùc; Hoaëc möùc taêng phaàn traêm (%) hay tuyeät ñoái haøng naêm, hay bình quaân trong moät giai ñoaïn. Söï taêng tröôûng kinh teá chæ coù yù nghóa khi noù ñem laïi söï phaùt trieån kinh teá. Phaùt trieån kinh teá laø moät quaù trình lôùn leân (hay taêng tieán) veà moïi maët cuûa neàn kinh teá trong moät thôøi kyø nhaát ñònh. Trong ñoù bao goàm caû söï taêng theâm veà quy moâ saûn löôïng (taêng tröôûng) vaø söï tieán boä veà cô caáu kinh teá – xaõ hoäi. Phaùt trieån kinh teá laø moät khaùi nieäm chung nhaát veà moät söï chuyeån bieán neàn kinh teá töø traïng thaùi thaáp leân traïng thaùi cao hôn. Do ñoù khoâng coù tieâu chuaån chung veà söï phaùt trieån, ñeå chæ trình ñoä phaùt trieån cao, thaáp khaùc nhau giöõa caùc neàn kinh teá trong moãi thôøi kyø caùc nhaø kinh teá hoïc phaân quaù trình naøy thaønh caùc naác thang: keùm phaùt trieån, ñang phaùt trieån vaø phaùt trieån. Caùc ñaïi löôïng cô baûn ño löôøng söï taêng tröôûng kinh teá hieän nay bao goàm: MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 37
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management + Chæ tieâu GDP : Toång saûn phaåm quoác noäi (toång saûn phaåm trong nöôùc), laø toaøn boä saûn phaåm vaø dòch vuï môùi ñöôïc taïo ra haøng naêm trong phaïm vi laõnh thoå quoác gia. + Chæ tieâu GNP : Toång saûn phaåm quoác daân, laø toaøn boä saûn phaåm vaø dòch vuï cuoái cuøng maø taát caû coâng daân moät nöôùc taïo ra khoâng phaân bieät saûn xuaát ñöôïc thöïc hieän trong nöôùc hay ngoaøi nöôùc GNP = GDP + thu nhaäp taøi saûn roøng töø nöôùc ngoaøi + Chæ tieâu NNP (NI) : Saûn phaåm quoác daân thuaàn tuùy (thu nhaäp quoác daân saûn xuaát), laø giaù trò coøn laïi cuûa toång saûn phaåm quoác daân sau khi tröø ñi giaù trò khaáu hao TSCÑ (Dp) trong kyø NNP = GNP - Dp + Chæ tieâu NDI : Thu nhaäp quoác daân söû duïng, laø phaàn maø nhaân daân nhaän ñöôïc vaø coù theå tieâu duøng, hay laø phaàn thu nhaäp roøng sau khi ñaõ tröø ñi thueá giaùn thu (Ti), thueá tröïc thu (Td) vaø coäng vôùi trôï caáp Sd. NDI = NNP – (Ti + Td) + Sd + Chæ tieâu GDP/ngöôøi hoaëc GNP/ngöôøi : Phaûn aûnh thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi cuûa moät quoác gia Nhö vaäy, trong tieán trình taêng tröôûng vaø phaùt trieån kinh teá, doanh nghieäp seõ ñoùng vai troø chuû ñaïo, ñoàng thôøi möùc taêng tröôûng kinh teá vaø phaùt trieån kinh teá seõ coù nhöõng taùc ñoäng tích cöïc hay tieâu cöïc ñoái vôùi taát caû caùc toå chöùc noùi chung. • Chính saùch kinh teá cuûa quoác gia: Chính saùch kinh teá theå hieän quan ñieåm, ñònh höôùng phaùt trieån cuaû Nhaø nöôùc thoâng qua caùc chuû tröông, chính saùch ñieàu haønh vaø quaûn lyù neàn kinh teá. Caùc chính saùch kinh teá taïo ra moät moâi tröôøng kinh doanh vaø taùc ñoäng leân taát caû caùc toå chöùc theo hai khuynh höôùng sau: + Taùc ñoäng khuyeán khích, öu ñaõi moät soá ngaønh, moät soá lónh vöïc hoaëc khu vöïc naøo ñoù, ví duï nhöõng ñaëc khu kinh teá seõ coù nhöõng öu ñaõi ñaëc bieät so vôùi nhöõng MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 38
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management khu vöïc khaùc hay nhöõng ngaønh Nhaø nöôùc ñoäc quyeàn quaûn lyù seõ coù lôïi theá hôn nhöõng ngaønh khaùc . + Chính phuû ñöa ra nhöõng bieän phaùp cheá taøi nhö nhöõng ngaønh bò caám hay haïn cheá kinh doanh Caùc coâng cuï thöôøng ñöôïc Nhaø nöôùc söû duïng ñeå khuyeán khích hay cheá taøi laø caùc luaät thueá, laõi suaát, chính saùch giaù caû, chính saùch tieàn löông, tyû giaù hoái ñoaùi • Chu kyø kinh teá: Chu kyø kinh teá ñöôïc hieåu ñoù laø söï thaêng traàm veà khaû naêng taïo ra cuûa caûi cuûa neàn kinh teá trong nhöõng giai ñoaïn nhaát ñònh. Caùc nhaø kinh teá chia chu kyø kinh teá thaønh boán giai ñoaïn sau ñaây: Giai ñoaïn phaùt trieån, laø giai ñoaïn neàn kinh teá coù toác ñoä taêng tröôûng nhanh vaø ñoàng thôøi coù söï môû roäng veà quy moâ. Trong giai ñoaïn naøy caùc doanh nghieäp coù ñieàu kieän, cô hoäi phaùt trieån môû roäng quy moâ vaø gia taêng thò phaàn cuûa mình leân Giai ñoaïn tröôûng thaønh, laø thôøi ñieåm neàn kinh teá phaùt trieån cao nhaát cuûa noù vaø baét ñaàu ñi vaøo giai ñoaïn suy thoaùi. Giai ñoaïn suy giaûm, laø thôøi kyø neàn kinh teá coù möùc taêng tröôûng chaäm vaø kyø sau thaáp hôn kyø tröôùc. Trong giai ñoaïn naøy quy moâ doanh nghieäp thöôøng bò thu heïp laïi so vôùi tröôùc. Giai ñoaïn tieâu ñieàu cöïc ñieåm, laø thôøi ñieåm suy thoaùi cuûa neàn kinh teá xuoáng möùc cöïc tieåu, giai ñoaïn naøy coù theå thaáy coù haøng loaït caùc doanh nghieäp bò phaù saûn. Nhö vaäy, coù theå thaáy chu kyø kinh teá coù aûnh höôûng raát maïnh meõ ñeán söï toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa taát caû caùc doanh nghieäp vaø caùc quyeát ñònh cuûa caùc nhaø quaûn trò. • Khuynh höôùng toaøn caàu hoùa kinh teá: Ngaøy nay, theá giôùi ñang dieãn ra moät khuynh höôùng ngaøy caøng maïnh meõ ñoù laø xu höôùng khu vöïc hoaù vaø toaøn caàu hoaù kinh teá. Nhö vaäy, caùc doanh nghieäp MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 39
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management trong moãi quoác gia muoán toàn taïi vaø thaønh coâng taát yeáu phaûi khoâng ngöøng ñoåi môùi coâng ngheä, naâng cao chaát löôïng saûn phaåm, taêng naêng suaát lao ñoäng vaø haï giaù thaønh saûn phaåm nhaèm ñöông ñaàu vôùi quaù trình caïnh tranh ngaøy caøng khoác lieät. b) Yeáu toá chính trò vaø chính phuû: Theå cheá chính trò giöõ vai troø ñònh höôùng vaø chi phoái toaøn boä hoaït ñoäng cuûa xaõ hoäi, trong ñoù coù hoaït ñoäng kinh doanh. Noù ñöôïc theå hieän qua caùc yeáu toá nhö tính oån ñònh cuaû heä thoáng chính quyeàn, heä thoáng luaät phaùp cuûa Nhaø nöôùc, ñöôøng loái vaø chuû tröông cuûa Ñaûng, caùc chính saùch quan heä vôùi caùc toå chöùc vaø caùc quoác gia khaùc treân theá giôùi. Trong thöïc teá nhieàu cuoäc chieán tranh thöông maïi ñaõ töøng noå ra giöõa caùc quoác gia nhaèm giaønh öu theá trong caïnh tranh kinh teá vaø ngaøy nay caùc cuoäc chieán tranh veà saéc toäc, toân giaùo suy cho cuøng cuõng vì muïc ñích kinh teá. Trong nhöõng cuoäc chieán tranh nhö vaäy seõ coù moät soá doanh nghieäp höôûng lôïi vaø taát nhieân cuõng coù moät soá doanh nghieäp ñöông ñaàu vôùi nhöõng baát traéc vaø khoù khaên. Qua ñoù coù theå thaáy raèng giöõa caùc lónh vöïc chính trò, chính phuû vaø kinh teá coù moái lieân heä höõu cô vôùi nhau. Söï taùc ñoäng cuûa chính trò vaø chính phuû ñoái vôùi kinh teá theå hieän ôû moät soá phöông dieän sau: • Vai troø cuûa chính phuû ñoái vôùi kinh teá: Vai troø cuûa chính phuû ñoái vôùi kinh teá theå hieän qua caùc ñaëc tröng sau: + Taïo laäp vaø thuùc ñaåy yù chí taêng tröôûng vaø phaùt trieån kinh teá cho toaøn daân thoâng qua caùc haønh ñoäng vaø quyeát taâm sau: - Gia taêng tieát kieäm tieâu duøng ñeå ñaàu tö cho saûn xuaát - Choáng quan lieâu, tham nhuõng vaø buoân laäu - Duy trì traät töï kyû cöông xaõ hoäi vaø caùc hoaït ñoäng kinh teá. + Duy trì söï oån ñònh kinh teá vó moâ thoâng qua vieäc kieåm soaùt 03 yeáu toá : - Baûo ñaûm söï caân ñoái thu, chi ngaân saùch nhaø nöôùc nhaèm kìm giöõ laïm phaùt ôû möùc coù theå kieåm soaùt ñöôïc. MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 40
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management - Baûo ñaûm caân ñoái trong caùn caân thöông maïi thoâng qua söû duïng tyû giaù hoái ñoaùi hôïp lyù giöõa ñoàng noäi teä vaø caùc loaïi ngoaïi teä. - Baûo ñaûm caân ñoái giöõa tích luõy vaø ñaàu tö nhaèm traùnh söï leä thuoäc ñoái vôùi beân ngoaøi + Toân troïng caùc quy luaät cuûa neàn kinh teá thò tröôøng nhö quy luaät giaù trò, quy luaät cung caàu, quy luaät caïnh tranh baèng caùc bieän phaùp sau: - Môû roäng vaø thuùc ñaåy caïnh tranh laønh maïnh - Baûo ñaûm moät cô caáu hôïp lyù giöõa caùc loaïi hình doanh nghieäp, choáng haønh vi thoân tính, saùt nhaäp moät caùch baát hôïp phaùp. - Baûo ñaûm giaù caû phaûn aûnh chính xaùc chi phí xaõ hoäi + Baûo ñaûm caân ñoái cô caáu tích luõy voán trong vaø ngoaøi nöôùc, coù nghiõa laø caàn duy trì möùc huy ñoäng voán töø noäi boä neàn kinh teá moät tyû leä thích hôïp vaø ñieàu quan troïng laø söû duïng nhöõng nguoàn voán noäi boä vaøo nhöõng khu vöïc (heä thoáng cô sôû haï taàng, phaùt trieån coâng ngheä cao, phaùt trieån nguoàn nhaân löïc ) taïo ra taêng tröôûng vaø phaùt trieån beàn vöõng cho neàn kinh teá. Coøn caùc nguoàn voán beân ngoaøi chæ coù taùc duïng khôûi ñoäng neàn kinh teá trong giai ñoaïn ñaàu phaùt trieån vaø noù caàn ñöôïc lieân keát chaët cheõ vôùi nguoàn voán trong nöôùc ñeå xaùc ñònh lónh vöïc ñaàu tö thích hôïp. • Caùc taùc ñoäng cuûa chính trò, chính phuû ñoái vôùi kinh teá: Cô cheá baûo hoä saûn xuaát trong nöôùc thoâng qua caùc bieän phaùp nhö thueá quan, haïn ngaïch, trôï giaù haøng trong nöôùc nhaèm giuùp caùc toå chöùc trong nöôùc traùnh hoaëc giaûm bôùt söï caïnh tranh vaø nhöõng baát lôïi töø beân ngoaøi. Ñaûm baûo moät söï oån ñònh chính trò nhaèm taïo ra loøng tin vaø haáp daãn cho caùc toå chöùc kinh doanh trong nöôùc laãn ngoaøi nöôùc. Muoán vaäy moãi quoác gia caàn phaûi thöïc hieän caùc vaán ñeà sau: - Traùnh nhöõng baát oån trong nöôùc nhö khuûng hoaûng chính phuû, laät ñoå chính quyeàn, ñaûo chính - Traùnh xung ñoät, thuø ñòch vôùi caùc quoác gia khaùc MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 41
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management - Xu höôùng chính trò phaûi phuïc vuï cho vieäc phaùt trieån kinh teá vaø xaõ hoäi. - Caàn coù nhöõng ñònh höôùng chung veà neàn kinh teá moät caùch hôïp lyù nhö chính saùch kieåm soaùt veà taøi chính, veà thò tröôøng, chính saùch moâi tröôøng-taøi nguyeân c) Yeáu toá xaõ hoäi: Giöõa caùc toå chöùc vaø moâi tröôøng xaõ hoäi coù nhöõng moái lieân heä chaët cheû, taùc ñoäng qua laïi vôùi nhau, caùc toå chöùc ñeàu hoaït ñoäng trong moät moâi tröôøng xaõ hoäi. Xaõ hoäi chung caáp cho caùc toå chöùc nhöõng nguoàn löïc ñaàu vaøo, ngöôïc laïi saûn phaåm dòch vuï cuûa caùc doanh nghieäp taïo ra seõ ñaùp öùng cho nhu caàu ngaøy caøng taêng cuûa ngöôøi tieâu duøng noùi rieâng vaø cuûa xaõ hoäi noùi chung. Caùc yeáu toá thuoäc moâi tröôøng xaõ hoäi taùc ñoäng leân caùc hoaït ñoäng vaø keát quaû cuûa toå chöùc bao goàm: • Daân soá vaø thu nhaäp: Ta thaáy caùc tieâu chuaån veà daân soá vaø thu nhaäp nhö ñoä tuoåi, giôùi tính, maät ñoä, thu nhaäp, ngheà nghieäp, trình ñoä vaên hoaù, tình traïng hoân nhaân, tín ngöôõng, ñoäng cô, thoùi quen, sôû thích, haønh vi mua saém .ñaây laø caùc tieâu chuaån giuùp doanh nghieäp laøm caên cöù ñeå phaân khuùc thò tröôøng, hoaïch ñònh keá hoaïch ñònh vò nhaø maùy, saûn xuaát, phaân phoái saûn phaåm Chaúng haïn nhöõng vuøng coù nhieàu ngöôøi lôùn tuoåi thì seõ coù nhu caàu cao ñoái vôùi caùc dòch vuï y teá – baûo veä söùc khoûe, coøn nhöõng vuøng coù nhieàu treû em thì seõ coù nhu caàu cao ñoái vôùi caùc dòch vuï giaùo duïc, saûn phaåm quaàn aùo-ñoà chôi .Hoaëc nhöõng vuøng maø thu nhaäp vaø ñôøi soáng ngöôøi daân ñöôïc naâng cao thì söùc mua cuûa ngöôøi daân taêng leân raát nhanh, ñieàu naøy taïo ra nhöõng cô hoäi thuaän lôïi cho caùc nhaø saûn xuaát • Thaùi ñoä ñoái vôùi coâng vieäc: Thaùi ñoä cuûa ngöôøi lao ñoäng ñoái vôùi coâng vieäc theå hieän thoâng qua 02 tieâu thöùc cô baûn laø ñaïo ñöùc laøm vieäc vaø loøng trung thaønh vôùi toå chöùc. Thaùi ñoä naøy cuûa ngöôøi lao ñoäng ñöôïc chia thaønh 02 xu höôùng nhö sau: Thöù nhaát, ngöôøi lao ñoäng gaén boù, trung thaønh ñoái vôùi toå chöùc, hoï ñem heát taâm huyeát, söùc löïc phuïc vuï cho toå chöùc nhaèm ñaûm baûo moät söï an toaøn veà choã MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 42
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management laøm vieäc vaø ñeå coù cô hoäi thaêng tieán Xu höôùng naøy thöôøng thaáy trong caùc coâng ty Nhaät baûn (aùp duïng cheá ñoä laøm vieäc suoát ñôøi), moät soá nöôùc Chaâu AÙ khaùc. ÔÛ ñaây chuaån möïc giaù trò ñaïo ñöùc ñöôïc ñeà cao hôn taøi naêng cuûa ngöôøi lao ñoäng Thöù hai, do quy luaät caïnh tranh, quy luaät cuûa söï ñaøo thaûi ngöôøi lao ñoäng thöôøng ít gaén boù vaø ít trung thaønh vôùi moät toå chöùc, hoï quan taâm ñeán cuoäc soáng rieâng vaø gia ñình nhieàu hôn, hoï chuù yù trau doài kyõ naêng ngheà nghieäp baûn thaân cuûa mình nhaèm thích nghi vôùi nhieàu ñieàu kieän thay ñoåi khi bò sa thaûi choå laøm Xu höôùng naøy thöôøng thaáy trong neàn kinh teá thò tröôøng hieän nay, ñaëc bieät laø caùc coâng ty Myõ vaø moät soá nöôùc phöông Taây, ôû ñoù taøi naêng cuûa ngöôøi lao ñoäng ñöôïc xem troïng hôn caùc caùc chuaån möïc giaù trò veà ñaïo ñöùc Chính nhöõng xu höôùng thaùi ñoä treân coù theå ñem laïi cô hoäi cho doanh nghieäp naøy maø cuõng coù theå ñem laïi nguy cô cho caùc doanh nghieäp khaùc. d) Yeáu toá töï nhieân: Töø xöa ñeán nay, caùc yeáu toá thuoäc veà töï nhieân coù taùc ñoäng khoâng nhoû ñeán toå chöùc, bao goàm caùc yeáu toá sau: Thuûy vaên, ñieàu kieän thôøi tieát, ñòa hình, ñòa chaát, taøi nguyeân vaø oâ nhieãm moâi tröôøng .Noù coù theå taïo ra nhöõng thuaän lôïi hoaëc cuõng coù theå gaây ra nhöõng haäu quûa khoân löôøng ñoái vôùi moät toå chöùc. Moïi toå chöùc vaø quoác gia töø xöa ñeán nay ñaõ coù nhöõng bieän phaùp taän duïng hoaëc ñeà phoøng ñoái phoù vôùi caùc yeáu toá töï nhieân, ñaëc bieät hieän nay coù caùc chính saùch quaûn lyù chaët cheõ nhaèm baûo veä caùc nguoàn taøi nguyeân ngaøy caøng caïn kieät vaø baûo veä moâi tröôøng sau: + Taêng möùc ñaàu tö cho thaêm doø vaø ñaåy maïnh caùc hoaït ñoäng nghieân cöùu, phaùt trieån nhaèm tìm kieám nhöõng nguoàn taøi nguyeân môùi, taùi sinh nguoàn taøi nguyeân, söû duïng hieäu quaû nguoàn taøi nguyeân, haïn cheá laõng phí taøi nguyeân. + Thieát keá saûn phaåm treân cô sôû hôïp lyù hoùa söû duïng caùc yeáu toá ñaàu vaøo + Taêng cöôøng söû duïng laïi caùc chaát thaûi coâng nghieäp vaø sinh hoaït nhaèm baûo veä moâi tröôøng vaø tieát kieäm nguyeân lieäu. MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 43
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management + Tìm kieám vaø söû duïng caùc nguoàn naêng löôïng vaø nguyeân lieäu thay theá, chaúng haïn thuûy tinh daàn thay theá cho kim loaïi, goám söù söû duïng nhieàu trong coâng nghieäp ñieän löïc vaø haøng khoâng e) Yeáu toá kyõ thuaät – coâng ngheä: Ngaøy nay yeáu toá kyõ thuaät vaø coâng ngheä laø yeáu toá naêng ñoäng nhaát trong caùc yeáu toá moâi tröôøng kinh doanh. Yeáu toá naøy luoân luoân bieán ñoåi vaø taùc ñoäng raát lôùn ñeán caùc doanh nghieäp. Söï bieán ñoåi naøy ñöôïc theå hieän : Chu kyø bieán ñoåi coâng ngheä ngaøy caøng ruùt ngaén buoäc caùc doanh nghieäp phaûi taän duïng toái ña coâng ngheä nhaèm thu hoài voán ñaàu tö, ñoàng thôøi phaûi thay ñoåi coâng ngheä lieân tuïc ñeå ñöùng vöõng trong caïnh tranh Voøng ñôøi saûn phaåm ngaøy caøng ngaén hôn, do coâng ngheä bieán ñoåi lieân tuïc vaø chu kyø bieán ñoåi coâng ngheä ngaøy caøng ngaén neân ngaøy caøng coù nhieàu saûn phaåm môùi vaø chu kyø soáng cuûa noù cuõng ngaén hôn, chính ñieàu naøy buoäc caùc doanh nghieäp phaûi coù chieán löôïc veà saûn phaåm moät caùch hôïp lyù vaø thöïc teá ngaøy nay ta thaáy ña soá caùc doanh nghieäp theo ñuoåi chieán löôïc ña daïng hoùa saûn phaåm hôn laø kinh doanh chæ moät hoaëc moät vaøi saûn phaåm naøo ñoù. Taùc ñoäng cuûa cuoäc caùch maïng coâng nghieäp môùi ñaõ taïo neân nhöõng coâng cuï vaø heä thoáng hoaït ñoäng tieân tieán nhö maùy vi tính, robot, töï ñoäng hoùa töø ñoù taïo ñöôïc nhöõng maët tích cöïc nhö giaûm chi phí, taêng NSLÑ, taêng hieäu quaû cho doanh nghieäp, nhöng cuõng ñeå laïi nhöõng maët traùi cuûa noù maø caùc toå chöùc vaø xaõ hoäi phaûi ñöông ñaàu giaûi quyeát nhö naïn thaát nghieäp gia taêng, chính saùch ñaøo taïo laïi nguoàn nhaân löïc ra sao Chính saùch cuûa Nhaø nöôùc veà nghieân cöùu vaø phaùt trieån, chuyeån giao coâng ngheä, baûo veä baèng phaùt minh-saùng cheá cuõng caàn ñöôïc chuù troïng III - MOÂI TRÖÔØNG VI MOÂ (MOÂI TRÖÔØNG ÑAËC THUØ) 1-Khaùi nieäm: MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 44
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management Moâi tröôøng vi moâ goàm caùc yeáu toá, löïc löôïng, theå cheá naèm beân ngoaøi toå chöùc maø nhaø quaûn trò khoù kieåm soaùt ñöôïc, nhöng chuùng coù aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán hoaït ñoäng vaø keát quaû hoaït ñoäng cuûa toå chöùc. 2-Ñaëc ñieåm: + Caùc yeáu toá thuoäc moâi tröôøng vi moâ thöôøng taùc ñoäng tröïc tieáp ñeán hoaït ñoäng vaø keát quûa hoaït ñoäng cuûa toå chöùc + Caùc yeáu toá thuoäc moâi tröôøng vi moâ taùc ñoäng ñoäc laäp leân toå chöùc + Moãi toå chöùc döôøng nhö chæ coù moät moâi tröôøng vi moâ ñaëc thuø. 3-Caùc yeáu toá cô baûn: Moâi tröôøng vi moâ bao goàm caùc yeáu toá trong ngaønh vaø laø caùc yeáu toá ngoaïi caûnh cuûa moät doanh nghieäp, noù quyeát ñònh tính chaát vaø möùc ñoä caïnh tranh cuûa doanh nghieäp trong ngaønh saûn xuaát kinh doanh ñoù. Moâi tröôøng vi moâ bao goàm caùc yeáu toá cô baûn sau: Ñoái thuû caïnh tranh hieän taïi, ñoái thuû caïnh tranh tieàm aån, khaùch haøng, nhaø cung caáp vaø saûn phaåm thay theá. Hình 3.2 : Sô ñoà moâi tröôøng vi moâ trong ngaønh taùc ñoäng leân toå chöùc Caùc ñoái thuû tieàm aån Nguy cô ñe doïa töø nhöõng ngöôøi môùi vaøo cuoäc - Caùc ñoái thuû Ngöôøi caïnh tranh trong Ngöôøi Quyeàn maëc caû ngaønh Quyeàn maëc caû mua baùn - Cuoäc caïnh cuûa ngöôøi baùn cuûa ngöôøi mua tranh giöõa caùc ñoái thuû hieän taïi MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 45
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management Nguy cô ñe doïa töø saûn phaåm vaø dòch vuï thay theá Saûn phaåm thay theá a) Ñoái thuû caïnh tranh hieän taïi: Tìm hieåu vaø phaân tích veà caùc ñoái thuû caïnh tranh hieän taïi coù moät yù nghiõa quan troïng ñoái vôùi caùc doanh nghieäp, bôûi vì söï hoaït ñoäng cuûa caùc ñoái thuû caïnh tranh coù aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán hoaït ñoäng vaø keát quaû cuûa doanh nghieäp. Thöôøng phaân tích ñoái thuû qua caùc noäi dung sau: Muïc tieâu cuûa ñoái thuû? Nhaän ñònh cuûa ñoái thuû veà doanh nghieäp chuùng ta? Chieán löôïc cuûa ñoái thuû ñang thöïc hieän? Nhöõng tieàm naêng cuûa ñoái thuû? Caùc bieän phaùp phaûn öùng cuûa ñoái thuû? Ngoaøi ra caàn xaùc ñònh soá löôïng ñoái thuû tham gia caïnh tranh laø bao nhieâu? Ñaëc bieät caàn xaùc ñònh roõ caùc ñoái thuû lôùn laø ai vaø tyû suaát lôïi nhuaän cuûa ngaønh laø bao nhieâu? b) Ñoái thuû caïnh tranh tieàm aån: Ñoái thuû caïnh tranh tieàm aån bao goàm caùc ñoái thuû tieàm aån (seõ xuaát hieän trong töông lai) vaø caùc ñoái thuû môùi tham gia thò tröôøng, ñaây cuõng laø nhöõng ñoái thuû gaây nguy cô ñoái vôùi doanh nghieäp. Ñeå ñoái phoù vôùi nhöõng ñoái thuû naøy, doanh nghieäp caàn naâng cao vò theá caïnh tranh cuûa mình, ñoàng thôøi söû duïng nhöõng haøng raøo hôïp phaùp ngaên caûn söï xaâm nhaäp töø beân ngoøai nhö : duy trì lôïi theá do saûn xuaát treân quy moâ lôùn, ña daïng hoùa saûn phaåm, taïo ra nguoàn taøi chính lôùn, khaû naêng chuyeån ñoåi maët haøng cao, khaû naêng haïn cheá trong vieäc xaâm nhaäp caùc keânh tieâu thuï, öu theá veà giaù thaønh maø ñoái thuû khoâng taïo ra ñöôïc vaø söï choáng traû maïnh meõ cuûa caùc ñoái thuû ñaõ ñöùng vöõng. c) Khaùch haøng : Doanh nghieäp caàn taïo ñöôïc söï tín nhieäm cuûa khaùch haøng, ñaây coù theå xem laø taøi saûn quyù giaù cuûa doanh nghieäp. Muoán vaäy, phaûi xem “khaùch haøng laø thöôïng MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 46
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management ñeá”, phaûi thoûa maõn nhu caàu vaø thò hieáu cuûa khaùch haøng hôn caùc ñoái thuû caïnh tranh. Muoán ñaït ñöôïc ñieàu naøy doanh nghieäp phaûi xaùc ñònh roõ caùc vaán ñeà sau: + Xaùc ñònh roõ khaùch haøng muïc tieâu, khaùch haøng tieàm naêng cuûa doanh nghieäp. + Xaùc ñònh nhu caàu vaø haønh vi mua haøng cuûa khaùch haøng baèng caùch phaân tích caùc ñaëc tính cuûa khaùch haøng thoâng qua caùc yeáu toá nhö : yeáu toá mang tính ñiaï lyù (vuøng, mieàn ), yeáu toá mang tính xaõ hoäi, daân soá (löùa tuoåi, ngheà nghieäp, trình ñoä, thu nhaäp, tín ngöôõng .); Hoaëc phaân tích thaùi ñoä cuûa khaùch haøng qua caùc yeáu toá nhö : yeáu toá thuoäc veà taâm lyù (ñoäng cô, thoùi quen, sôû thích, phong caùch, caù tính, vaên hoaù ), yeáu toá mang tính haønh vi tieâu duøng (tìm kieám lôïi ích, möùc ñoä söû duïng, tính trung thaønh trong tieâu thuï ). d) Nhaø cung caáp: Caùc yeáu toá ñaàu vaøo (nguyeân vaät lieäu, maùy moùc thieát bò ) cuûa moät doanh nghieäp ñöôïc quyeát ñònh bôûi caùc nhaø cung caáp. Ñeå cho quaù trình hoaït ñoäng cuûa moät doanh nghieäp dieãn ra moät caùch thuaän lôïi, thì caùc yeáu toá ñaàu vaøo phaûi ñöôïc cung caáp oån ñònh vôùi moät giaù caû hôïp lyù, muoán vaäy doanh nghieäp caàn phaûi taïo ra moái quan heä gaén boù vôùi caùc nhaø cung öùng hoaëc tìm nhieàu nhaø cung öùng khaùc nhau cho cuøng moät loaïi nguoàn löïc. e) Saûn phaåm thay theá : Söùc eùp do coù saûn phaåm thay theá seõ laøm haïn cheá tieàm naêng lôïi nhuaän cuûa ngaønh do möùc giaù cao nhaát bò khoáng cheá. Phaàn lôùn caùc saûn phaåm thay theá laø keát quaû cuûa cuoäc caùch maïng coâng ngheä. Do ñoù doanh nghieäp caàn chuù yù vaø phaân tích ñeán caùc saûn phaåm thay theå ñeå coù caùc bieän phaùp döï phoøng. IV – CAÙC YEÁU TOÁ NOÄI TAÏI CUÛA TOÅ CHÖÙC. Ngoaøi caùc yeáu toá thuoäc moâi tröôøng taùc ñoäng ñeán toå chöùc coøn coù caùc yeáu toá noäi boä (yeáu toá beân trong toå chöùc) taùc ñoäng moät caùch tröïc tieáp ñeán hoaït ñoäng vaø keát quaû hoaït ñoäng cuûa moät toå chöùc. MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 47
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management Caùc yeáu toá noäi taïi laø nhöõng yeáu toá beân trong toå chöùc maø nhaø quaûn trò coù theå kieåm soaùt, ñieàu chænh ñöôïc vaø chuùng coù aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán hoaït ñoäng vaø keát quaû hoaït ñoäng cuûa toå chöùc. Caùc yeáu toá noäi taïi cuûa moät toå chöùc thöôøng bao goàm caùc yeáu toá nhö sau: Nguoàn nhaân löïc: Nguoàn nhaân löïc cuûa moät doanh nghieäp maïnh hay yeáu theå hieän ôû soá löôïng vaø chaát löôïng nhaân söï, vaán ñeà saép xeáp, boá trí, ñaøo taïo-phaùt trieån, caùc chính saùch ñoäng vieân Nghieân cöùu vaø phaùt trieån (R/D): Theå hieän ôû khaû naêng nghieân cöùu vaø öùng duïng khoa hoïc kyõ thuaät, saûn phaåm môùi, coâng ngheä môùi, möùc voán ñaàu tö cho coâng taùc nghieân cöùu vaø phaùt trieån Saûn xuaát: Phaûn aûnh naêng löïc saûn xuaát, quy trình saûn xuaát, trình ñoä coâng ngheä aùp duïng vaøo saûn xuaát, toå chöùc saûn xuaát, tyû leä pheá phaåm Taøi chính - keá toaùn: Phaûn aûnh tình hình taøi chính doanh nghieäp qua caùc chæ tieâu cô caáu voán, tình hình coâng nôï vaø toå chöùc coâng taùc keá toaùn taïi doanh nghieäp Marketing: Phaûn aûnh vieäc nghieân cöùu thò tröôøng, khaùch haøng, saûn phaåm – dòch vuï, giaù caû, heä thoáng phaân phoái vaø chieâu thò . Vaên hoaù toå chöùc: Phaûn aûnh caùc giaù trò, chuaån möïc, nhöõng nieàm tin, huyeàn thoaïi, nghi thöùc cuûa moät toå chöùc. vv Toùm laïi: 1.Vieäc tìm hieåu vaø phaân tích caùc yeáu toá moâi tröôøng (vi moâ + vó moâ) nhaèm giuùp cho toå chöùc xaùc ñònh caùc vaán ñeà sau ñaây: + Xaùc ñònh caùc cô hoäi - Opportunnities (O) ñoái vôùi toå chöùc : Tìm caùch taän duïng cô hoäi + Xaùc ñònh caùc moái nguy cô, ñe doïa – Threats (T) ñoái vôùi toå chöùc : Tìm caùch haïn cheá, ñoái phoù 2. Vieäc tìm hieåu vaø phaân tích caùc yeáu toá noäi taïi nhaèm giuùp cho toå chöùc xaùc ñònh caùc vaán ñeà sau ñaây: MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 48
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management + Xaùc ñònh nhöõng ñieåm maïnh – Strengths (S) cuûa toå chöùc : Khai thaùc vaø phaùt huy ñieåm maïnh + Xaùc ñònh nhöõng ñieåm yeáu – Weaknesses (W) cuûa toå chöùc : Caàn khaéc phuïc, haïn cheá ñieåm yeáu Qua xaùc ñònh caùc ñieåm S, W, O, T caùc nhaø quaûn trò seõ phoái hôïp chuùng hình thaønh nhöõng chieán löôïc cho toå chöùc thoâng qua ma traän SWOT (seõ ñeà caäp kyõ ôû chöông “chöùc naêng hoaïch ñònh”) V – QUAÛN TRÒ SÖÏ BAÁT TRAÉC CUÛA MOÂI TRÖÔØNG 1/ Xaùc ñònh vò trí cuûa toå chöùc trong moâi tröôøng: Caùc yeáu toá moâi tröôøng coù theå taïo ra nhöõng baát traéc cho toå chöùc, ngöôøi ta chia möùc ñoä baát traéc thaønh 02 yeáu toá : + Möùc ñoä thay ñoåi (oån ñònh hay naêng ñoäng) + Möùc ñoä phöùc taïp (ñôn giaûn hay phöùc taïp). Moãi toå chöùc ñeàu coù moâi tröôøng cuûa noù vaø caàn phaûi xaùc ñònh mình ñöùng ôû vò trí naøo, ôû möùc ñoä baát traéc ra sao ñeå giuùp toå chöùc coù nhöõng bieän phaùp quaûn trò caùc baát traéc aáy. Thoâng thöôøng ngöôøi ta söû duïng coâng cuï ma traän baát traéc cuûa moâi tröôøng ñeå ñònh vò trí cho toå chöùc (baûng 3.1): Baûng 3.1 : Ma traän baát traéc cuûa moâi tröôøng Möùc thay ñoåi OÅn ñònh (1) Naêng ñoäng (2) MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 49
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management A=1+3 B=2+3 Ñôn + MT oån ñònh, ít yeáu toá, + MT naêng ñoäng, ít yeáu toá, giaûn tieân ñoùan ñöôïc khoâng tieân ñoùan ñöôïc (3) + Ít caàn kieán thöùc phöùc taïp + Caàn kieán thöùc phöùc taïp veà caùc yeáu toá veà caùc yeáu toá Ñoä phöùc D=2+4 C=1+4 taïp + MT naêng ñoäng, nhieàu + MT oån ñònh, nhieàu yeáu Phöùc yeáu toá, khoâng tieân ñoùan toá, tieân ñoùan ñöôïc taïp ñöôïc + Raát caàn kieán thöùc phöùc (4) + Raát caàn kieán thöùc phöùc taïp veà caùc yeáu toá taïp veà caùc yeáu toá Qua baûng treân ta thaáy neáu toå chöùc ôû vò trí A, ñaây laø vò trí lyù töôûng, ít baát traéc; ngöôïc laïi neáu rôi vaøo vò trí D, ñaây laø vò trí raát khoù chòu, nhieàu baát traéc neân caàn nhieàu bieän phaùp quaûn trò baát traéc hôn. 2/ Caùc bieän phaùp quaûn trò caùc baát traéc cuûa moâi tröôøng: 1.Duøng ñeäm: Laø nhaèm giaûm bôùt hay thu huùt nhöõng cuù soác do aûnh höôûng cuûa moâi tröôøng gaây ra cho caû 02 phía ñaàu vaøo vaø ñaàu ra. Ñaàu vaøo: Ví duï toàn tröõ vaät tö, thöïc hieän baûo trì phoøng ngöøa, tuyeån vaø huaán luyeän nhöõng nhaân vieân môùi .muïc ñích döï phoøng caùc baát traéc xaûy ra. Ñaàu ra: Ví duï nhaø saûn xuaát aùo möa chæ phaân phoái haøng cho nhöõng cöûa haøng ñeå baùn vaøo muøa möa. Taát nhieân aùo möa vaãn ñöôïc saûn xuaát quanh naêm (Neáu ñeå ñeán muøa möa saûn xuaát thì seõ coù theå thieáu haøng, khoâng ñaùp öùng kòp thôøi cho nhu caàu thò tröôøng) MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 50
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management 2.San baèng: San ñeàu aûnh höôûng cuûa moâi tröôøng. Chaúng haïn, trong ngaønh BC- VT, quy ñònh giaù cöôùc cao vaøo caùc giôø cao ñieåm vaø giaù cöôùc thaáp vaøo caùc thôøi ñieåm veà khuya, gaàn saùng. 3.Tieân ñoùan: Khaû naêng ñoùan tröôùc nhöõng bieán ñoåi vaø aûnh höôûng cuaû moâi tröôøng ñeå giaûm bôùt söï baát traéc 4.Caáp haïn cheá: Khi nhu caàu vöôït quùa möùc cung caáp thì söû duïng caáp haïn cheá caùc saûn phaåm-dòch vuï hoaëc caáp phaùt coù öu tieân. Thí duï, tröôøng hôïp thieân tai xaûy ra nhö hoaû hoaïn, baõo luït thì giöôøng beänh chæ öu tieân cho nhöõng ca naëng nhaát. 5.Hôïp ñoàng: Hôïp ñoàng nhaèm giaûm baát traéc ñaàu vaøo, ñaàu ra. Ví duï kyù hôïp ñoàng mua NVL daøi haïn (nhaém traùnh bieán ñoäng giaù, baûo ñaûm soá löôïng cho saûn xuaát lieân tuïc ), kyù hôïp ñoàng lao ñoäng (ñeå coù keá hoaïch veà söû duïng lao ñoäng oån ñònh) 6.Keát naïp: Thu huùt nhöõng caù nhaân, toå chöùc coù theå laø caùc moái ñe doïa töø moâi tröôøng. Ví duï caùc doanh nghieäp khoù khaên veà taøi chính coù theå môøi nhaø Ngaân haøng tham gia vaøo HÑQT cuûa doanh nghieäp . 7.Lieân keát: Nhieàu toå chöùc hôïp laïi trong moät haønh ñoäng chung naøo ñoù. Ví duï thoûa thuaän phaân chia thò tröôøng, ñònh giaù, phaân chia laõnh thoå ñòa lyù, hôïp nhaát, hoaït ñoäng chung, ñieàu khieån chung 8.Qua trung gian: Söû duïng caù nhaân vaø toå chöùc khaùc ñeå giuùp hoï ñaït keát quûa thuaän lôïi. Chaúng haïn tranh thuû söï uûng hoä cuûa baùo chí, chính quyeàn 9.Quaûng caùo: Laø phöông tieän quen thuoäc ñeå quaûn trò moâi tröôøng. Thöôøng hoï taïo söï dò bieät hoùa saûn phaåm hay giaù thaáp so vôùi ñoái thuû trong yù thöùc cuûa khaùch haøng, qua ñoù nhaèm oån ñònh thò tröôøng cuûa hoï vaø giaûm ñöôïc baát traéc. MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 51
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management CHÖÔNG IV CHÖÙC NAÊNG HOAÏCH ÑÒNH I – KHAÙI NIEÄM VAØ TAÙC DUÏNG 1/ Khaùi nieäm: Hoaïch ñònh laø quaù trình xaùc ñònh nhöõng muïc tieâu vaø ñeà ra caùc chieán löôïc, keá hoaïch, bieän phaùp toát nhaát ñeå thöïc hieän muïc tieâu ñoù. Hoaïch ñònh ôû ñaây laø moät thuaät ngöõ ñeå chæ hoaïch ñònh chính thöùc, noù ñöôïc xaây döïng treân nhöõng kyõ thuaät roõ raøng vaø thuû tuïc chính xaùc vaø höôùng tôùi töông lai, noù vaïch roõ con ñöôøng ñeå ñi ñeán muïc tieâu ñaõ ñònh. 2/ Taùc duïng (vai troø): Trong ñieàu kieän ngaøy nay ta thaáy moâi tröôøng luoân bieán ñoäng, noäi boä caùc toå chöùc luoân chöùa ñöïng nhöõng ruûi ro tieàm aån cuûa noù, ñeå thích nghi vôùi nhöõng bieán ñoäng cuûa moâi tröôøng cuõng nhö toái thieåu hoùa nhöõng ruûi ro beân trong tröôùc heát nhaø quaûn trò caàn söû duïng ñeán chöùc naêng hoaïch ñònh vì noù ñem laïi cho toå chöùc 04 lôïi ích (taùc duïng) sau ñaây: + td1: Nhaän dieän caùc thôøi cô kinh doanh trong töông lai Theo quan ñieåm cuûa caùc nhaø kinh doanh Nhaät baûn, thôøi cô kinh doanh coù aûnh höôûng 80% ñeán söï thaønh baïi cuûa doanh nghieäp. Thôøi cô laø moät khoûan thôøi gian ngaén xuaát hieän söï giao thoa giöõa khaû naêng cuûa doanh nghieäp vaø caùc cô hoäi coù ñöôïc treân thi tröôøng, coù nghóa laø : Thôøi cô KD = Khaû naêng cuûa DN + caùc cô hoäi coù ñöôïc treân thò tröôøng Thôøi cô kinh doanh xuaát hieän khi hoäi ñuû caùc yeáu toá sau (baûng 4.1): - Nhoùm caùc yeáu toá thuoäc veà ñieàu kieän caàn - Nhoùm caùc yeáu toá thuoäc veà ñieàu kieän ñuû Baûng 4.1 : Ñieàu kieän caàn vaø ñuû ñeå xuaát hieän thôøi cô kinh doanh MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 52
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management 1/ ñieàu kieän caàn 2/ ñieàu kieän ñuû (caùc yeáu toá ñaàu ra) (caùc yeáu toá ñaàu vaøo) Nhu caàu Voán, CSVC, mm-tb, coâng ngheä Thò tröôøng Trình ñoä vaø kyõ naêng quaûn lyù Chaát löôïng sp Trình ñoä lao ñoäng Khaû naêng dòch vuï . vv Quùa trình hoaïch ñònh seõ xaùc ñònh ñöôïc caùc ñieàu kieän caàn vaø ñuû treân, töø ñoù giuùp doanh nghieäp nhaän dieän ñöôïc thôøi cô kinh doanh, chôùp laáy thôøi cô ñeå haønh ñoäng höôùng tôùi muïc tieâu chung vôùi hieäu quûa cao nhaát. + td2: Döï kieán tröôùc vaø neù traùnh caùc nguy cô, khoù khaên. + td3: Trieån khai kòp thôøi caùc chöông trình haønh ñoäng, coù nghóa laø taïo tính chuû ñoäng trong thöïc hieän, vì caùc keá hoïach, chöông trình ñaõ thieát keá saün neân vieäc thöïc hieân seõ kòp thôøi nhanh choùng. + td4: Do hoaïch ñònh ñaët ra nhöõng muïc tieâu, do ñoù taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho coâng taùc kieåm tra, kieåm soaùt ñöôïc deã daøng, thuaän lôïi. 3/ Phaân loaïi hoaïch ñònh: Goàm hai loaïi hoaïch ñònh ñöôïc so saùnh baûng sau Baûng 4.2 : So saùnh giöõa hoaïch ñònh chieán löôïc vaø hoaïch ñònh taùc nghieäp Chæ tieâu Hoaïch ñònh chieán löôïc Hoaïch ñònh taùc nghieäp Gioáng nhau Baûn chaát Baûn chaát Khaùc nhau Caáp hoaïch ñònh Quaûn trò gia caáp cao Quaûn trò gia caáp döôùi Thôøi haïn Vaøi naêm trôû leân Haèng ngaøy, tuaàn, thaùng Phaïm vi Bao quaùt lónh vöïc roäng vaø Lónh vöïc heïp vaø nhieàu chi ít chi tieát xaùc ñònh tieát xaùc ñònh Muïc tieâu Muïc tieâu daøi haïn Muïc tieâu ngaén haïn hôn II – MUÏC TIEÂU LAØ NEÀN TAÛNG CUÛA HOAÏCH ÑÒNH MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 53
Giaùo trình Quaûn trò hoïc - Management Moãi chöùc naêng cuûa quaûn trò ñeàu höôùng veà muïc tieâu, nhöng chöùc naêng hoaïch ñònh giöõ vai troø chuû ñaïo, do ñoù muïc tieâu laø neàn taûng cuûa hoaïch ñònh 1/ Khaùi nieäm muïc tieâu: chöông I 2/ Phaân loïai: Caên cöù vaøo thôøi gian: Muïc tieâu daøi haïn ( > 01 naêm), ngaén haïn ( < 01 naêm) Caên cöù vaøo tính chaát cuûa muïc tieâu, goàm 03 loaïi sau: * Muïc tieâu taêng tröôûng (phaùt trieån): Taêng tröôûng kinh teá laø söï gia taêng khaû naêng saûn xuaát ra haøng hoùa, dòch vuï nhaèm naâng cao möùc soáng cho toaøn xaõ hoäi.Phaùt trieån kinh teá laø quaù trình bieán ñoåi veà löôïng, veà chaát saûn xuaát & ñôøi soáng cuûa moät neàn kinh teá – xaõ hoäi leân moät taàm cao hôn tröôùc. * Muïc tieâu oån ñònh: ví duï daân soá phaùt trieån cuûa ngaønh gia taêng 20%, vaø doanh nghieäp cuõng muoán phaùt trieån gia taêng 20% nhö vaäy * Muïc tieâu suy giaûm: Phaûn aûnh moät söï phaùt trieån coù yù ñònh chaäm hôn phaùt trieån cuûa ngaønh Caên cöù vaøo söï löôïng hoùa: Muïc tieâu ñònh löôïng vaø muïc tieâu ñònh tính (khoâng ño löôøng ñöôïc hoaëc raát khoù ño löôøng) Caên cöù theo caáp ñoä quaûn lyù: Muïc tieâu chung cuûa doanh nghieäp vaø muïc tieâu cuûa caùc boä phaän chöùc naêng, caùc thaønh vieân trong doanh nghieäp. Caên cöù theo baûn chaát: Muïc tieâu kinh teá, muïc tieâu chính trò, muïc tieâu xaõ hoäi 3/ Yeâu caàu cuûa muïc tieâu: + Ñaûm baûo tính thoáng nhaát, lieân tuïc vaø keá thöøa + Ñaûm baûo tính tieân tieán, hieän thöïc. + Phaûi roõ raøng baèng caùc chæ tieâu ñònh löôïng laø chuû yeáu + Coù keát quaû cuï theå baèng caùc chæ tieâu ñònh löôïng laø chính + Xaùc ñònh roõ thôøi gian thöïc hieän 4/ Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán muïc tieâu (baûng 4.3): MBA Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Ngoïc Haïnh 54