Giáo trình Phản biện xã hội trên tuoitre.vn và vnexpress.net về sự kiện thay thế cây xanh ở Hà Nội năm 2015

Nội dung text: Giáo trình Phản biện xã hội trên tuoitre.vn và vnexpress.net về sự kiện thay thế cây xanh ở Hà Nội năm 2015

1. Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Tập 31, Số 5 (2015) 34-45 Phản biện xã hội trên tuoitre.vn và vnexpress.net về sự kiện thay thế cây xanh ở Hà Nội năm 2015 Phan Văn Kiền* Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội 336 Nguyễn Trãi, Thanh Xuân, Hà Nội, Việt Nam Nhận ngày 30 tháng 7 năm 2015 Chỉnh sửa ngày 16 tháng 8 năm 2015; Chấp nhận đăng ngày 20 tháng 11 năm 2015 Tóm tắt: Bài viết đề cập tới một số vấn đề về hiệu quả phản biện xã hội của báo chí thông qua phân tích trường hợp sự kiện thay thế cây xanh ở Hà Nội năm 2015. Bằng phương pháp phân tích nội dung, so sánh và phân tích tài liệu thứ cấp, bài viết chỉ ra hiệu quả của phản biện xã hội trên báo chí với các vấn đề của thực tiễn chính trị - xã hội. Bài viết cũng chỉ ra rằng, phản biện xã hội là một quá trình gián tiếp tác động vào các vấn đề thông qua dư luận xã hội. Khi bàn tới phản biện xã hội trên báo chí, phải nhắc đến vai trò của dư luận xã hội. Từ khoá: Phản biện xã hội của báo chí, thay thế cây xanh ở Hà Nội, vai trò báo chí hiện đại, dư luận xã hội. 1. Tổng quan và phương pháp nghiên cứu của báo chí hiện đại. Chức năng phản biện xã hội thường gắn liền với phản biện các vấn đề về Phản biện xã hội là thuật ngữ được nhiều chính sách, dự án của nhà nước [2; 7]. Phản công trình nghiên cứu và nhiều tác giả ở Việt biện xã hội cũng được nhìn nhận như là một 1 Nam đề cập trong thời gian gần đây dưới nhiều phương thức mới để các giai cấp trong xã hội góc độ: chính trị, báo chí, xã hội học, thậm chí có thể thảo luận và thoả thuận các chính sách về cả các lĩnh vực khoa học tự nhiên như bảo vệ thông qua đối thoại [3], [8]. môi trường [1]. Mỗi góc độ đều có những cách “Phản biện xã hội: là sự phản biện nói tiếp cận riêng liên quan tới chức năng nghiên chung, nhưng có qui mô và lực lượng rộng rãi cứu của ngành. hơn của xã hội, của nhân dân và các nhà khoa Dưới góc độ báo chí, phản biện xã hội học về nội dung, phương hướng, chủ trương, thường được tiếp cận như là một chức năng mới chính sách, giải pháp phát triển kinh tế-xã hội, ___ khoa học - công nghệ, giáo dục, y tế, môi ĐT.: 84-983414354 trường, trật tự an ninh chung toàn xã hội của Email: fankien@gmail.com Đảng, Nhà nước và các tổ chức liên quan. 1 Tinh thần đổi mới theo hướng phản biện xã hội được Phản biện xã hội là phát huy dân chủ xã hội manh nha từ những bài viết của Tổng bí thư Nguyễn Văn chủ nghĩa và quyền làm chủ của nhân dân, ý Linh trên báo Nhân dân với bút danh “NVL”. Loạt bài “Những việc cần làm ngay” đã mở đầu cho một xu hướng thức trách nhiệm của nhân dân trong việc tham mới của báo chí Việt Nam: Xu hướng phản biện xã hội gia quản lý Nhà nước, góp ý kiến với cán cán mạnh mẽ theo tinh thần đổi mới. 34
2. P.V. Kiền / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Tập 31, Số 5 (2015) 34-45 35 bộ, công chức và các cơ quan Nhà nước. Mọi xã hội đối với vấn đề, hiện tượng đó thường mở chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách và rộng ra ở mức độ xã hội. Phản biện xã hội được pháp luật của Nhà nước đều phục vụ lợi ích của hình thành và phát triển trên cơ sở đa nguyên ý đại đa số nhân dân. Nhân dân không chỉ có kiến về một vấn đề, một hiện tượng trong xã hội quyền mà còn có trách nhiệm tham gia hoạch có liên quan mật thiết đến đời sống con người. định và thi hành các chủ trương, chính sách của Mục đích cuối cùng của phản biện xã hội là nhằm Đảng và Nhà nước. Phản biện xã hội là nhu cầu tạo ra một xã hội đồng thuận và dân chủ cao. cần thiết và đòi hỏi bắt buộc của quá trình lãnh Phản biện xã hội trên báo chí là một thuật đạo và điều hành đất nước, khắc phục tệ quan ngữ ít được đề cập trong lý luận báo chí nước liêu ” [10]. Tác giả Nguyễn Trần Bạt cho ngoài. Thuật ngữ này đang tạm được hiểu theo rằng, trong xã hội, luôn luôn có sự mâu thuẫn, hai khái niệm gồm social counter-argument và xung đột giữa các nhóm lợi ích khác nhau. Từ social criticism [11]. Tuy nhiên, dưới góc tiếp những xung đột này dẫn đến những hành động cận của báo chí truyền thông với vai trò phản tự nhiên để thỏa mãn lợi ích. Và phản biện xã biện xã hội thì hai thuật ngữ này cũng chứa hội chính là một bước đệm trong quá trình hành những nội hàm chưa sát với thực tế ở Việt động của các nhóm lợi ích trong xã hội. Giai Nam. đoạn đệm đó chính là giai đoạn thảo luận và Trong bài viết này, chúng tôi dựa trên quan thỏa thuận. “Nói cách khác, phản biện làm điểm coi phản biện xã hội và tham gia vào quá cho những cuộc xung đột trên thực tế trở trình phản biện xã hội là nhiệm vụ của báo chí thành cuộc xung đột của thảo luận, tức là biến hiện đại. Bằng các phương pháp thống kê, phân sự xung đột lợi ích trong hành động thành các tích nội dung và phân tích tài liệu thứ cấp, xung đột lợi ích trong thảo luận” [8]. chúng tôi tiến hành phân tích case study trên Tác giả Trần Đăng Tuấn cho rằng: “Phản một trường hợp tiêu biểu gần đây là sự kiện biện xã hội là đưa ra các lập luận, phân tích thay thế cây xanh ở Hà Nội năm 2015. Không nhằm phát hiện, chứng minh, khẳng định, bổ gian nghiên cứu là trên hai trang báo điện tử sung hoặc bác bỏ một đề án (phương án, dự án) tiêu biểu ở Việt Nam hiện nay. Với tất cả những xã hội đã được hình thành và công bố trước đó. đặc thù của loại hình báo điện tử [3], kết quả Một đề án, dự án, phương án xã hội khi đưa nghiên cứu của đề tài chỉ ra nhiều mối tương ra bao giờ cũng dựa trên những cơ sở lập luận quan giữa các luồng thông tin và quá trình phản nhất định. Vì vậy, phản biện xã hội dựa vào các biện xã hội cũng như những kỹ thuật, nghệ thuật lập luận, phân tích từ một góc nhìn khác, một phản biện xã hội của hai trang báo thông qua quá hệ thống công cụ khác với góc nhìn và hệ thống trình đưa tin với những đặc điểm của phản biện xã công cụ đã dùng ở đề án xã hội nói trên. Như hội và báo điện tử. vậy, phản biện xã hội chỉ có thể triển khai trên cơ sở đa nguyên ý kiến, lập luận và công cụ phân tích (không nên đánh đồng đa nguyên này 2. Diễn biến vụ việc với đa nguyên về tổ chức chính trị và hệ tư tưởng)" [2, 10]. Cuối năm 2014, đầu 2015, Sở Xây dựng thành phố Hà Nội đề xuất và được đồng ý thực Theo chúng tôi, phản biện xã hội là phản biện hiện đề án “Thay thế, cải tạo cây xanh”. Theo với những vấn đề có ảnh hưởng trực tiếp đến đó, thủ đô sẽ trồng lại hơn 6.700 cây xanh trên đời sống con người, (không nhất thiết phải là 190 tuyến phố với nguồn kinh phí thực hiện các dư án hay quyết sách chính trị) . Ý nghĩa hơn 73 tỷ đồng. Tuy nhiên, trong quá trình thực cuối cùng của nó thường có ảnh hưởng đối với hiện đề án, thành phố Hà Nội đã vấp phải sự một vấn đề có phạm vi rộng, tác động đến nhiều phản ứng dữ dội từ truyền thông và nhân dân cá nhân. Có thể đối tượng trực tiếp của phản thành phố vì nhiều sai phạm, thiếu sót trong quá biện xã hội là một vấn đề, một hiện tượng cụ trình thực hiện. thể, nhưng mục đích cuối cùng của phản biện
3. 36 P.V. Kiền / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Tập 31, Số 5 (2015) 34-45 Những sai phạm, thiếu sót trong quá trình Đồng thời, trong cuộc họp báo này, ông thay thế, cải tạo cây xanh cơ bản nằm ở những Nguyễn Quốc Hùng đẩy trách nhiệm sang các điểm sau: nhà tài trợ khi cho rằng, việc chặt cây vội vàng Đầu tiên là việc Sở Xây dựng cho đốn hạ là do sự “nôn nóng của các nhà tài trợ, thông 2 nhiều cây xà cừ cổ thụ trên đường Nguyễn Trãi tin thiếu minh bạch của các đơn vị triển khai” để phục vụ cho thi công đường sắt trên cao. Những thảo luận về vụ thay thế cây càng Cùng với đó, hàng loạt cây xanh ở các phố “nóng” trên các diễn đàn báo chí và mạng xã Nguyễn Chí Thanh, Kim Mã, Cát Linh lần hội khi thông tin chi phí chặt một cây xà cừ lên lượt bị đốn hạ. tới 35 triệu đồng được các báo đăng. Theo nội dung của đề án “thay thế cây Chưa dừng ở đó, các sai phạm “hậu chặt xanh ”, chỉ những cây bị sâu mọt, mục ruỗng, cây” liên tiếp bị phanh phui khi nhiều bạn đọc có nguy cơ gãy đổ và gây nguy hiểm trong mùa và các nhà khoa học phát hiện ra, hàng cây mưa bão mới là những cây cần phải chặt. Tuy trồng mới trên đường Nguyễn Chí Thanh là cây nhiên, trong quá trình thực hiện, cây xanh bị gỗ mỡ chứ không phải cây vàng tâm như báo chặt đồng loạt, kể cả những cây đang khỏe cáo của Sở Xây dựng Hà Nội. mạnh bình thường. Sự việc ngay lập tức vấp Một cuộc tranh luận gay gắt đã xảy ra khi phải phản đối của rất nhiều người khi xuất hiện Sở Xây dựng Hà Nội vẫn nhất quyết khẳng định trên các trang báo lớn nhỏ. cây trồng mới trên phố Nguyễn Chí Thanh là Chủ tịch thành phố Hà Nội đã phải yêu cầu cây vàng tâm. dừng việc chặt cây để rà soát lại. Tuy nhiên, sau Một số vụ việc “bên lề” gây thêm bức xúc đó, toàn bộ hàng cây xà cừ lâu năm trên đường cho công chúng là việc Đại học Lâm nghiệp Hà Nguyễn Trãi vẫn bị chặt hạ (mặc dù sau đó Nội ra văn bản thông báo Công an Hà Nội đề thông tin mới lộ ra là trong quy hoạch dự án nghị kỷ luật các cán bộ khoa học ở trường này đường sát trên cao Cát Linh – Hà Đông, đoạn về việc phát ngôn cây trồng trên đường Nguyễn chạy qua đường Nguyễn Trãi không cần phải chặt Chí Thanh là cây gỗ mỡ. Sau khi luật sư lên cây xanh hàng loạt như Sở Xây dựng đã làm). tiếng và công an Hà Nội khẳng định không chỉ Sau vụ việc, Bí thư Thành ủy Hà Nội Phạm đạo kỷ luật, đại học Lâm nghiệp đã đính chính Quang Nghị yêu cầu thành phố kiểm điểm. rằng đó là lỗi đánh máy. Thanh tra chính phủ cũng vào cuộc, yêu cầu Thời báo Kinh tế Sài gòn Online mô tả: giải trình về vụ chặt toàn bộ cây xanh trên "Sau khi hàng loạt những cây xanh đã được đốn đường Nguyễn Trãi và Nguyễn Chí Thanh. hạ ngổn ngang trên một số tuyến phố theo một Ngày 17/3/2015, Phó Ban Tuyên giáo dự án trị giá hàng chục tỉ đồng, người dân đã Thành ủy Phan Đăng Long cho biết, việc chặt bày tỏ thái độ phản đối mạnh mẽ bằng nhiều cây để thay thế cây khác ở Hà Nội do cơ quan cách khác nhau. Có người khóc, có người ôm quản lý quyết định, không cần thiết phải hỏi ý cây, có người dán khẩu hiệu “đừng giết tôi” lên kiến người dân. thân cây, và hàng chục người đã “ký” ủng hộ Ngày 20/3/2015, ông Nguyễn Quốc Hùng, trên trang mạng xã hội "6.700 người vì 6.700 3 Phó Chủ tịch thành phố Hà Nội đã chủ trì cuộc cây xanh" họp báo thông tin về vụ chặt hàng ngàn cây Ngày 22/3/2015, người dân Hà Nội tập xanh với sự tham gia của đại diện hàng trăm cơ trung đông đảo tại nhiều địa điểm trong thành quan báo chí. phố để biểu tình chống lại quyết định chặt Cuộc họp báo đẩy cuộc khủng hoảng về 6.700 cây xanh của UBND thành phố, riêng tại thông tin đi xa hơn khi chỉ diễn ra trong khoảng ___ 2 30 phút và 21 câu hỏi của các cơ quan báo chí tai-tro-non-nong-chat-cay-3160160.html nêu ra không được ông Nguyễn Quốc Hùng và 3 ban tổ chức trả lời. dan.html
4. P.V. Kiền / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Tập 31, Số 5 (2015) 34-45 37 hồ Thiền Quang có khoảng 300-400 người tập cáo bổ sung vì đơn vị chủ dự án chưa làm” - GS trung. Mọi người mang biểu ngữ, cũng như Đăng cho hay4. mang theo những cây nhỏ để thể hiện tinh thần Ngày 31/3/2015, Bí thư thành ủy Hà Nội bảo vệ cây xanh của Hà Nội. Tới khoảng 10 giờ Phạm Quang Nghị đề nghị lãnh đạo Hà Nội cần thì mọi người đi diễu hành vòng bờ hồ và hô phải tự phê bình. vang các khẩu hiệu bảo vệ cây xanh. Ngày 1/4/2015, Phó thủ tướng Hoàng Trung Ngày 23/3/2015, Trung tâm Con người và Hải yêu cầu làm rõ việc thay thế cây xanh ở Hà Nội. Thiên nhiên phối hợp với Trung tâm Truyền Chiều 13/6/2015, một cơn giông lốc kinh thông giáo dục cộng đồng thuộc Liên hiệp các hoàng quét qua Hà Nội. Cơn giông này làm hội khoa học kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) tổ nhiều cây xanh mới trồng bị bật gốc và đổ. Các chức tọa đàm “Từ Đề án 6.700 nhìn lại quy cây bật gốc này vẫn còn nguyên lưới bọc chặt hoạch cây xanh Hà Nội”. Tọa đàm bắt đầu thì bầu và rễ cây, những thứ mà đáng lẽ trước khi địa điểm tổ chức là khách sạn Cầu Giấy bỗng trồng xuống đất, nhân viên trồng cây phải cắt nhiên bị cắt điện. Một số phóng viên nhiều báo bỏ để cây có thể phát triển được. gọi điện cho EVN Cầu Giấy thì lãnh đạo tắt máy, nhân viên trực tổng đài nói cắt điện theo chỉ đạo. Ngày 21/7/2015, UBND thành phố Hà Nội công bố kết luận xử lý trách nhiệm sau thanh tra Ngày 27/3/2015 ông Hoàng Dương Tùng, việc cải tạo, thay thế cây xanh trên địa bàn. Phó tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường (Bộ "UBND thành phố đã xem xét toàn diện tính Tài Nguyên và Môi trường) khẳng định: Trong chất, mức độ, động cơ, mục đích, nguyên nhân báo cáo đánh giá tác động môi trường của dự án và hậu quả của các sai phạm; với tinh thần đường sắt trên cao Cát Linh - Hà Đông (do Bộ nghiêm túc tự phê bình, xử lý kỷ luật nghiêm Giao thông vận tải làm chủ đầu tư) không đề minh đối với từng tập thể và cá nhân liên cập đến việc phải chặt hạ cây xà cừ trên đường quan", thông báo nêu. Nguyễn Trãi. Theo đó, có 11 cán bộ bị kỷ luật, trong đó, Giáo sư Phạm Ngọc Đăng, phó chủ tịch Hội đề nghị cách chức, giáng chức 3 cán bộ, đuổi Bảo vệ thiên nhiên và môi trường VN, cho biết việc 1 cán bộ hợp đồng, chủ tịch thành phố khi ông trực tiếp tham gia hội đồng thẩm định báo Nguyễn Thế Thảo nhận trách nhiệm với tư cách cáo đánh giá tác động môi trường đối với dự án là người đứng đầu ủy ban nhân dân thành phố. đường sắt trên cao Cát Linh - Hà Đông, hoàn toàn không thấy nhắc tới việc phải chặt hạ hệ thống cây xà cừ trên tuyến đường Nguyễn Trãi. 3. Hiệu quả phản biện xã hội của “Nếu cần phải chặt cây để thi công dự án Vnexpress.net và tuoitre.vn qua loạt bài thay này thì phải đưa nội dung này vào trong báo cáo thế cây xanh ở Hà Nội đánh giá tác động môi trường. Tuy nhiên, trong lần thẩm định báo cáo đánh giá tác động môi Có thể khẳng định rằng, quá trình phản biện trường của dự án, sau đó phê duyệt báo cáo xã hội về sự kiện thay thế cây xanh ở Hà Nội có đánh giá tác động môi trường đều không có nội sự góp phần rất lớn (nếu không muốn nói là chủ dung nào liên quan đến chặt hạ cây xà cừ trên yếu) của báo chí và mạng xã hội. Sự tham gia đường Nguyễn Trãi. Ngay kể cả khi triển khai vào quá trình phản biện xã hội của báo chí ở dự án mà phải chặt hạ thì cũng phải làm báo trường hợp này tuy mạnh mẽ và đạt hiệu quả cáo đánh giá tác động môi trường bổ sung, cao, nhưng lại không phải là trường hợp đặc sắc nhưng tôi chưa được tham gia thẩm định báo vì những sai phạm, thiếu sót trong quá trình ___ 4 duong-sat-cat-linhha-dong-khong-de-cap-chat-cay- xanh/726299.html
5. 38 P.V. Kiền / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Tập 31, Số 5 (2015) 34-45 thực hiện đề án thay thế cây xanh của thành phố nhớ một hàng cây cổ thụ, gắn bó quen thuộc với Hà Nội khá rõ ràng. người dân thủ đô hàng chục năm qua. Những đặc trưng phản biện xã hội của báo Vụ việc này chỉ được “bùng phát” khi các chí qua trường hợp thay thế cây xanh được biểu báo có được thông tin rằng trong quy hoạch hiện dưới hai khía cạnh chính. Khía cạnh thứ đường sắt Cát Linh – Hà Đông không hề đề cập nhất, loạt bài trên hai trang báo đã thể hiện đến việc chặt hạ cây xanh – lý do mà Sở Xây được quá trình lập luận, thuyết phục chuyên dựng Hà Nội dựa vào để chặt toàn bộ cây trên nghiệp của báo chí bằng việc kết hợp chặt chẽ đường Nguyễn Trãi. giữa thông tin lý lẽ và thông tin cảm xúc để Trong bài “Dự án đường sắt Cát Linh - Hà thực hiện quá trình phản biện xã hội. Quá trình Đông không đề cập chặt cây xanh” trên báo này đã tạo được sức mạnh tổng hơp của phản Tuổi Trẻ ngày 27/3/2015, ông Hoàng Dương biện xã hội ở cách thức lập luận vấn đề. Tùng, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục môi Khía cạnh thứ hai, bằng việc tạo ra một diễn trường, Bộ Tài Nguyên và Môi trường xác nhận đàn rộng rãi, đa chiều trong các tầng lớp công trong báo cáo đánh giá tác động môi trường đã chúng, hai trang báo đã tạo ra được sức mạnh được phê duyệt của dự án đường sắt Cát Linh - tổng hợp ở không gian của vấn đề trong quá Hà Đông không có nội dung chặt hạ cây xanh. trình phản biện xã hội. “Vừa qua, theo thông tin các báo nêu thì Hà Nội đã chặt hạ hệ thống cây xanh trên tuyến 3.1. Tạo được sức mạnh tổng hợp của thông tin đường Nguyễn Trãi để phục vụ thi công dự án lý lẽ và thông tin cảm xúc này. Nếu đúng như vậy thì đơn vị thực hiện dự Như đã phân tích ở trên, quá trình phản biện án phải lập báo cáo đánh giá tác động môi xã hội của hai trang báo về vấn đề thay thế cây trường bổ sung. Hiện nay, Tổng cục Môi trường xanh không phải là một quá trình đặc sắc nhưng đã giao các cục, vụ chuyên trách của tổng cục rất mạnh mẽ và hiệu quả bởi những sai phạm làm việc với đơn vị chủ dự án là Bộ Giao thông trong quá trình thực hiện đề án thay thế cây vận tải và TP Hà Nội để làm rõ nội dung này”5. xanh là rất rõ ràng. Tuy nhiên, sử dụng phương Cũng theo ông Tùng, với đề án thay thế pháp nào để quá trình phản biện xã hội và quá 6.700 cây xanh cũng cần phải có những đánh trình thông tin về sự việc phối hợp với nhau thật giá khoa học về tác động tới môi trường. sự hiệu quả thì không phải là việc đơn giản. Trong bài “Dự án đường sắt Cát Linh - Hà Hai trang Vnexpress.net và Tuoitre.vn đã có Đông không đề xuất chặt cây” trên những lựa chọn sáng suốt khi kết hợp sức mạnh Vnexpress.net, giáo sư Phạm Ngọc Đăng, Phó của hai tuyến nội dung thông tin trong quá trình chủ tịch Hội bảo vệ thiên nhiên và môi trường phản biện xã hội: Tuyến thông tin lý lẽ và thông Việt Nam khẳng định, đề án xây dựng đường tin cảm xúc. sắt đô thị Cát Linh - Hà Đông không nói tới Tuyến thông tin thứ nhất là thông tin lý lẽ. việc chặt hạ hàng cây xà cừ hai bên đường Đây là tuyến thông tin cơ bản, chủ đạo trong Nguyễn Trãi. quá trình phản biện xã hội của hai báo "Là người tham gia Hội đồng thẩm định Vnexpress và Tuổi trẻ. Tuyến thông tin này đánh giá dự án, tôi không thấy có câu nào chủ được cả hai báo sử dụng để phản biện các nội dự án hay nhà tư vấn nói sẽ chặt tất cả hàng cây dung: Chặt cây trên đường Nguyễn Trãi, cây dọc tuyến Nguyễn Trãi, Bưởi, Cổ Nhuế"6, giáo thay thế trên đường Nguyễn Chí Thanh, chất sư Đăng cho hay. vấn Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội Với thông tin về việc chặt hạ cây trên ___ 5 đường Nguyễn Trãi, ban đầu, các thông tin duong-sat-cat-linhha-dong-khong-de-cap-chat-cay- được hai báo đưa chủ yếu tập trung vào thông xanh/726299.html tin phản ánh và thông tin cảm tính với sự tiếc 6 linh-ha-dong-khong-de-xuat-chat-cay-3174185.html
6. P.V. Kiền / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Tập 31, Số 5 (2015) 34-45 39 Theo vị chuyên gia này, hàng cây bị chặt ở và về hình thức, sự kiện sẽ mang màu sắc “dồn đường Nguyễn Trãi, Cổ Nhuế, Bưởi là sai với dập” hơn, do vậy,tính phản biện thể hiện qua Luật Bảo vệ môi trường, Luật đầu tư. Nếu dự giao diện trang báo sẽ rõ hơn. án có nội dung chặt cây, phá nhà thì phải được Trong cuộc họp báo, 21 câu hỏi của phóng báo cáo trong tác động môi trường và phải được viên các báo chưa được ông Nguyễn Quốc Hội đồng thẩm định thông qua, lập hồ sơ gửi tới Hùng trả lời cũng được Tuổi Trẻ nêu ra trong Bộ Tài nguyên xem xét. một bài viết. 21 câu hỏi này chủ yếu là những Những thông tin từ phát ngôn của chính câu hỏi lý tính, tập trung vào trách nhiệm của người trong cuộc trên hai trang báo đã khẳng Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội về sự cố định một cách chắc chắn về những sai phạm và chặt cây. Tuy nhiên, sự im lặng của ban tổ chức sự không minh bạch trong quá trình thực hiện họp báo sẽ làm cho vấn đề có nguy cơ “chìm đề án thay thế cây xanh của thành phố Hà Nội. xuồng”. Việc đăng lại các câu hỏi khiến cho Hai bài viết tạo ra một luồng dư luận rộng độc giả có cái nhìn rõ hơn, và sự vô trách nhiệm rãi với hàng chục ngàn người đọc, thu hút 25 của những người tổ chức họp báo, vì thế cũng bình luận của độc giả trên Vnexpress.net và 8 tự bộc lộ ra mà tòa soạn không cần phải bình bình luận trên tuoitre.vn. Ngay sau thông tin luận gì. khó có thể phản bác vì sức nặng lý tính của hai Trong loạt bài viết trên hai trang báo, việc bài viết, Bí thư thành ủy Hà Nội Phạm Quang phỏng vấn các lãnh đạo có liên quan cũng tạo Nghị yêu cầu lãnh đạo thành phố Hà Nội tự phê nên một luồng thông tin có sức mạnh phản biện bình7. lớn. Ý kiến của các lãnh đạo được phỏng vấn, Ngay sau khi thông tin Hà Nội chặt hạ hàng được nhắc đến trong loạt bài này trên hai trang loạt cây xanh, hai báo Vnexpress và Tuổi Trẻ báo gồm: Bí thư Thành ủy Hà Nội Phạm Quang ngay lập tức đã có những phỏng vấn với lãnh Nghị, Phó thủ tướng Hoàng Trung Hải, Phó đạo thành phố Hà Nội để tìm hiểu sự việc. Vụ Tổng thanh tra chính phủ Nguyễn Đức Hạnh, việc tạo ra bức xúc mạnh mẽ trong công chúng Chủ tịch Ủy ban nhân dân Hà Nội Nguyễn Thế khi trong cuộc họp báo của Phó chủ tịch Hà Nội Thảo. Những luồng ý kiến từ các cấp lãnh đạo, Nguyễn Quốc Hùng, hơn 21 câu hỏi không cùng với luồng ý kiến từ công chúng, các nhà được trả lời. khoa học đã tạo nên một sức mạnh phản biện xã hội mạnh mẽ về đề án thay thế cây xanh. Luồng Báo Tuổi Trẻ đưa liên tiếp 4 bài viết về nội ý kiến từ các lãnh đạo cấp cao có sức nặng chỉ đạo, dung này: Ngày 20/3 với bài “Họp báo vụ chặt vì vậy, nó có sức tác động trực tiếp và mạnh hơn cây xanh: toàn bộ câu hỏi không được trả lời”, luồng ý kiến từ dư luận xã hội. ngày 21/3 với liên tiếp 3 bài: “Những câu hỏi chưa trả lời tại họp báo về chặt cây xanh”, “Sở Trong loạt bài về thay thế cây xanh, luồng Xây dựng Hà Nội phải trả lời chuyện chặt cây” thông tin lý lẽ mạnh nhất nằm ở nội dung thảo và “VPBank sốc với phát biểu "chặt cây do áp luận về loạt cây trồng thay thế trên đường lực nhà tài trợ". Nguyễn Chí Thanh. Bắt đầu từ nghi vấn của một chuyên gia nghiên cứu về cây mỡ nhiều Báo Vnexpress.net đưa tin tập trung hơn với năm khi quan sát hàng cây mới thay thế, báo chỉ hai bài viết: “Lãnh đạo Hà Nội: 'Nhà tài trợ Vnexpress đã vào cuộc với nhiều bài đậm nét nôn nóng chặt cây' đăng ngày 20/3 và “Nhà tài về nội dung này. trợ: Chúng tôi không góp tiền để chặt cây xanh Hà Nội” ngày 21/3. Bài đầu tiên về nội dung này xuất hiện vào ngày 24/3/2015 với tiêu đề “Cây được thay mới Việc tách thông tin thành những bài nhỏ của lần hai trên đường Nguyễn Chí Thanh”. Trong báo Tuổi Trẻ giúp cho vấn đề được tách bạch ra bài viết, đồng thời là một chùm ảnh này, ___ chuyên gia thực vật Nguyễn Tiến Hiệp khẳng 7 định cây trồng thay thế trên đường Nguyễn Chí nghi-lanh-dao-ha-noi-can-tu-phe-binh-3175636.html
7. 40 P.V. Kiền / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Tập 31, Số 5 (2015) 34-45 Thanh là cây gỗ Mỡ chứ không phải Vàng tâm, Những bài viết chia sẻ ý kiến, cảm xúc của mặc dù chúng cùng họ thực vật. Bài viết thu hút loạt bài trên hai trang báo cho thấy, bảo vệ cây hơn 500 bình luận của độc giả, cho thấy sức thu xanh không chỉ là câu chuyện của lý trí, của hút của thông tin rất lớn. pháp luật mà còn vì một phần lớn tình yêu của Sau bài báo nói trên, phóng viên Vnexpress con người với một đất nước có văn hóa gắn bó đã trực tiếp phỏng vấn Giám đốc Sở Xây dựng với thiên nhiên và một mảnh đất vốn có nhiều Hà Nội Lê Văn Dục, ông này khẳng định cây cây xanh, một biểu tượng của ký ức và tình yêu trồng thay thế là cây Mỡ và sẽ mời chuyên gia của thủ đô. thẩm định. Dù tuyến thông tin lý lẽ vẫn là tuyến thông Không đợi Sở Xây dựng mời chuyên gia, tin chủ đạo như yêu cầu vốn có của một quá Vnexpress ngay trong ngày đã trực tiếp phỏng trình phản biện xã hội trên báo chí, nhưng việc vấn các chuyên gia lâm nghiệp để làm rõ vấn phối hợp hai luồng thông tin cảm xúc và lý lẽ là đề. Sự khẳng định của các chuyên gia lâm một phương pháp hữu hiệu khi tiến hành phản nghiệp và thực vật học như Nguyễn Tiến Hiệp, biện xã hội về một vấn đề như cây xanh ở một Lê Đình Khả, một cán bộ của Viện Sinh thái và vùng đất Hà Nội. Có thể không chủ ý phối hợp Tài nguyên sinh vật, Nguyễn Lân Dũng đã như vậy, nhưng Tuổi Trẻ và Vnexpress đã thực sự khiến cho vụ bê bối về cây xanh ở Hà Nội càng thành công ở góc độ thông tin trong loạt bài này. nghiêm trọng. 3.2. Tạo được một diễn đàn rộng rãi, đa chiều Trong nội dung này, không chỉ Vnexpress trong các tầng lớp công chúng mà hầu hết các báo điện tử đều có những phân Như một xu hướng chung của quá trình tích của chuyên gia rất thuyết phục để phản bác phản biện xã hội trên báo chí, hai báo Tuổi Trẻ lại khẳng định của Sở Xây dựng Hà Nội. Tiếng và Vnexpress cũng đã phối hợp nhiều luồng ý nói phản biện của báo chí thể hiện rất rõ trong kiến, nhận định để tạo ra một diễn đàn rộng rãi, khía cạnh này. Rất tiếc, nội dung này trên báo đa chiều trong các tầng lớp công chúng khi phản Tuổi Trẻ chỉ đuy nhất có một bài ở mục “Chuyện biện xã hội về vấn đề cây xanh. Các luồng ý kiến thường ngày” với dạng bình luận ngắn. này giúp tạo lập dư luận xã hội rộng rãi – vừa là Tuyến thông tin thứ hai là tuyến thông tin tiền đề, vừa là đích đến của phản biện xã hội. cảm xúc, dù không xuất hiện nhiều và giá trị phản Trong loạt bài này, cả Tuổi Trẻ và biện độc lập không cao, nhưng khi kết hợp với Vnexpress đã tạo được sức mạnh tổng hợp bằng tuyến thông tin lý tính, nó tạo ra một sức mạnh việc phối hợp ba tuyến ý kiến: Ý kiến của bạn tổng hợp của quá trình phản biện xã hội trên hai đọc, ý kiến các chuyên gia và ý kiến của lãnh báo về đề án thay thế cây xanh của Hà Nội. đạo các cơ quan có liên quan. Trong loạt bài này, cả hai báo Tuổi Trẻ và Mỗi luồng ý kiến được tập hợp trong loạt Vnexpress đã sử dụng nhiều bài viết của độc bài này đều có những vị trí và giá trị phản biện giả thể hiện cảm xúc trước việc hàng cây gắn xã hội riêng. Khi được tập hợp lại, chúng tạo bó với nhiều kỷ niệm của họ bị chặt hạ. Báo nên một sức mạnh tổng hợp nhiều chiều. Nếu Tuổi Trẻ có 2 bài: “Hà Nội có còn cây xanh”, như ý kiến bạn đọc đại diện cho quan điểm của “Tiếng cây” tổng hợp các ý kiến, cảm xúc của số đông công chúng thì ý kiến của các chuyên nhiều độc giả báo chia sẻ về vấn đề báo đang gia đại diện cho giới trí thức tham gia với hàm phản biện. Vnexpress có 5 bài về chủ đề này: lượng tri thức khoa học cao và ý kiến của lãnh “Cây trong lòng phố”, “Phố Hà Nội xanh mát đạo các cơ quan đại diện cho sức mạnh của những hàng cây”, “Những cây xà cừ cổ thụ là quyền lực chính trị. Ba luồng ý kiến tạo ra một một phần tình yêu Hà Nội của tôi”, “Cây xanh sức mạnh tổng hợp mọi mặt của vấn đề cần và sức mạnh cộng đồng”, video “Nhiều người phản biện. Ý kiến của độc giả, công chúng tạo Hà Nội không đồng tình chặt hàng loạt cây ra sức mạnh về số đông, biểu đạt ý nguyện của xanh”. nhân dân trong một xã hội dân chủ. Ý kiến của
8. P.V. Kiền / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Tập 31, Số 5 (2015) 34-45 41 các chuyên gia tạo sức mạnh về lý tính. Ý kiến liên quan đến nội dung này gặp nhiều khó khăn của lãnh đạo các cơ quan tạo sức mạnh về chính trong một thời gian không dài, do vậy, những trị. Ba luồng ý kiến, ba luồng “sức mạnh” này comment dưới mỗi bài viết cũng chỉ là số liệu cũng thường gặp trong các chiến dịch phản biện tương đối. Thứ hai, những comment được thống xã hội của báo chí hiện đại. kê chỉ là phần đã được tòa soạn duyệt và đăng tải Ở đây, chỉ xin bàn sâu đến hai luồng ý kiến dưới các bài viết. Số liệu này chưa thống kê được là ý kiến của bạn đọc và ý kiến của chuyên gia. tổng lượng comment gồm cả các comment không Luồng ý kiến của lãnh đạo tuy rõ nhưng chưa tập được đăng lên giao diện bài viết. trung thành một hệ thống rõ ràng và tính phản Sau khi khảo sát, chúng tôi nhận thấy phần biện, ở góc độ chủ quan, chưa thực sự mạnh, dù lớn lượng comment tập trung vào 4 nội dung không thể phủ nhận sức mạnh của luồng ý kiến chính: Đồng tình với nội dung bài viết, phản đối này trong khi nhắc đến sức mạnh tổng hợp của nội dung bài viết, đề xuất giải pháp với các vấn quá trình phản biện xã hội của loạt bài này. đề đặt ra trong bài viết, giễu cợt mỉa mai. 3.2.1. Luồng ý kiến của bạn đọc Bảng tổng hợp lượng comment trên các bài viết được thể hiện trong bảng đính kèm. Ở luồng ý kiến của bạn đọc, trong loạt bài về thay thế cây xanh ở Hà Nội, cả hai báo Nhìn bảng thống kê về tình hình comment Vnexpress và Tuổi Trẻ đều sử dụng hai hình của độc giả trong loạt bài viết trên, có thể thấy thức: Tập hợp các ý kiến của độc giả để đăng dù số lượng bài viết của Tuoitre.vn nhiều hơn thành bài viết và đăng các comment của bạn số lượng bài viết trên Vnexpress.net (47 so với đọc báo trên trang điện tử. 38) nhưng tổng lượng comment của Vnexpress.net vượt trội hơn hẳn của tuoitre.vn Hình thức thứ nhất, báo Tuổi Trẻ có 3 bài (6070 so với 1809). Điều này có thể lý giải là viết đăng ý kiến của công chúng như là một do Vnexpress.net là báo điện tử đơn thuần, phần của bài viết hoặc là nội dung chính của trong khi tuoitre.vn ban đầu là phiên bản điện tử bài. Trong khi đó, Vnexpress thực hiện 1 của báo giấy. Bạn đọc vẫn có những thói quen videoclip phỏng vấn ý kiến người dân. Toàn bộ nhất định với báo giấy Tuổi Trẻ thay vì lên các ý kiến đều thể hiện thái độ không đồng tình trang online. Lý do thứ hai có thể nhận thấy là trước việc thực hiện đề án. vấn đề thay thế cây xanh là vấn đề xảy ra ở Hà Đáng lưu ý nhất trong luồng ý kiến của độc Nội. Công chúng bị ảnh hưởng trực tiếp nhất là giả ở loạt bài thay thế cây xanh trên hai báo là những người ở Hà Nội và lân cận. Vì vậy, mối phần comment dưới mỗi bài viết. Theo thống kê quan tâm trực tiếp giành cho vấn đề này trước sơ bộ của chúng tôi, tính đến ngày 30/7/2015, hết phải là những công chúng ở Hà Nội. Trong tổng lượng comment trên các bài viết về loạt khi, báo Tuổi Trẻ vốn là cơ quan của Thành bài thay thế cây xanh trên tuoitre.vn là khoảng đoàn TPHCM, với công chúng mục tiêu là 1.808 commetn. Con số này trên Vnexpress.net TPHCM và vùng lân cận. Đây có thể coi là là 6.034 comment. “dấu ấn địa phương” trong quá trình thực hiện Có thể nói, Tuổi Trẻ và Vnexpress đã tạo phản biện xã hội của báo chí. được một diễn đàn sôi nổi và thu hút được nhiều Nhìn vào bảng thống kê và biểu đồ dưới công chúng tham gia vào quá trình thảo luận. đây, chúng ta cũng có thể thấy, số lượng Để rõ hơn phần thảo luận của công chúng comment phản đối vụ chặt cây dưới các bài viết trong phần comment dưới các bài viết, chúng khá chiếm nội dung khá lớn (1.461 comment, tôi đã tiến hành thống kê sơ bộ phần comment chiếm 24%, trên Vnexpress.net và 446 của độc giả theo các tiêu chí mảng nội dung của comment, chiếm 24.7%, trên tuoitre.vn). Điều loạt bài này. Tất nhiên, những số liệu thống kê này cho thấy độc giả cũng cùng quan điểm với này chỉ mang tính tương đối vì hai lý do: Thứ tòa soạn và các chuyên gia trong việc phản đối nhất, việc đảm bảo thống kê toàn bộ bài viết
9. 42 P.V. Kiền / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Tập 31, Số 5 (2015) 34-45 việc thực hiện đề án thay thế cây bằng cách triệt hiện thái độ không rõ ràng của công chúng khi hạ cây xanh như thành phố Hà Nội đã làm. tham gia thảo luận về vấn đề này. Ngoài ra, các vấn đề tản mát khác được thảo luận quá nhiều. Biểu đồ biểu thị tỷ lệ comment Những phân tích trên cho thấy, năng lực tập của độc giả trên tuoitre.vn qua hợp công chúng để tạo diễn đàn của tuoitre.vn loạt bài chặt cây và vnexpress.net khá tốt, tuy nhiên, năng lực điều phối nội dung thảo luận để tập trung vào Đồng tình chủ đề nhằm phản biện xã hội chưa tốt. Kết quả Phản đối này khá khớp với những thảo luận về “Không gian công” trên báo điện tử mà chúng tôi đã bàn Giải pháp ở nội dung cuối của phần một sách này. Cảm thán, mỉa mai 3.2.2. Luồng ý kiến của chuyên gia Khác Có thể nói, luồng ý kiến của chuyên gia trong loạt bài này là luồng ý kiến có sức mạnh lý tính rõ nét nhất. Khi sự kiện chặt cây Hà Nội đụng chạm vào rất nhiều lĩnh vực chuyên môn Biểu đồ biểu thị tỷ lệ comment sâu như môi trường, sinh vật học, kiến trúc, của độc giả trên vnexpress.net thậm chí cả văn hóa thì sự hiện diện và ý qua loạt bài chặt cây kiến của các chuyên gia chính là ý kiến của những người thẩm định về mặt khoa học cho Đồng tình vấn đề. Trong loat bài này, tuoitre.vn và Phản đối vnexpress.net đã sử dụng rất nhiều ý kiến ả Gi i pháp chuyên gia tham gia vào quá trình thảo luận về Cảm thán, mỉa mai đề án thay thế cây xanh. Hệ thống chuyên gia Khác thể hiện ở bảng sau. Qua hai bảng thống kê về các chuyên gia tham gia quá trình thảo luận, có thể thấy, báo Tuổi Trẻ sử dụng nhiều chuyên Tuy nhiên, biểu đồ cũng cho thấy, có tới gia vào quá trình thảo luận hơn báo Vnexpress. 40.2% độc giả trên tuoitre.vn và 11% độc giả Không chỉ vậy, hệ thống chuyên gia trên tham trên vnexpress.net comment với nội dung cảm góp ý kiến trên Tuổi Trẻ phong phú và nhiều thán, mỉa mai. Các nội dung khác ngoài đồng chuyên ngành hơn trên Vnexpress.net, mặc dù, tình, phản đối, đề xuất giải pháp hay cảm thán, đội ngũ chuyên gia của Vnexpress trong vụ này mỉa mai trên tuoitre.vn là 24.5%, trên vnexpress.net là 46.6%. Đó là những comment có học hàm, học vị cao hơn. Ở một khía cạnh chiếm nội dung lớn nhất trong cả hai loạt bài. nào đó, kết quả này là biểu hiện của “gu” thông Điều đó cho thấy, có một lượng lớn công chúng tin cũng như phong cách phản biện xã hội của khi tham gia vào diễn đàn công của báo hai trang báo ở hai miền Bắc và Nam. tuoitre.vn và vnexpress.net về vụ chặt cây này không thể hiện tinh thần phản biện xã hội rõ rệt. Những comment cảm thán hoặc mỉa mai thể
10. P.V. Kiền / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Tập 31, Số 5 (2015) 34-45 43 Báo điện tử Vnexpress.net TT Chuyên gia Chuyên ngành Vấn đề thảo luận 1 TS. Phạm Sỹ Liêm Xây dựng Quản lý cây xanh và trồng cây trên phố 2 TS. Đào Ngọc Nghiêm Quy hoạch đô thị Quản lý cây xanh đô thị 3 TS. Đặng Văn Hà Lâm nghiệp đô thị Cây trồng trên phố 4 GS.TS. Nguyễn Lân Hùng Lâm nghiệp Chọn cây cho phố Hà Nội 5 PGS.TS. Nguyễn Đình Hòe Môi trường Đề án thay thế cây xanh của HN 6 GS. Phạm Ngọc Đăng Môi trường Đề án thay thế cây và chặt hạ cây trên đường Nguyễn Trãi 7 GS.TS. Nguyễn Lân Dũng Sinh học Chặt cây trên phố 8 TS. Phó Đức Tùng Kiến trúc Trồng cây và chặt cây trên phố 9 Luật sư Trần Vũ Hải Luật Luật thủ đô về cây xanh 10 TS. Nguyễn Tiến Hiệp Thực vật Cây mỡ và cây Vàng tâm 11 GS. Lê Đình Khả Lâm nghiệp Cây mỡ và cây vàng tâm 12 Phạm Văn Thế Thực vật Cây trồng trên phố Báo Tuổi Trẻ TT Chuyên gia Chuyên ngành Vấn đề thảo luận 1 Trần Huy Ánh Kiến trúc sư Chặt cây trên phố 2 GS.TSKH Đặng Huy Huỳnh Tài nguyên môi Chặt cây trên phố trường 3 Nguyễn Ngọc Tiến Nhà văn Chặt cây trên phố 4 TS. Đặng Văn Hà Lâm nghiệp đô thị Cây trồng trên phố 5 GS.TS. Nguyễn Lân Dũng Sinh học Chặt cây trên phố 6 Kiến trúc sư Hoàng Đạo Kính Kiến trúc, văn hóa Cây xanh và văn hóa thành phố 7 TS. Phạm Sỹ Liêm Xây dựng Quản lý cây trồng trên phố 8 Nguyễn Trịnh Kiểm Cây xanh đô thị Thay thế cây trên phố 9 Nguyễn Đăng Sơn Nghiên cứu đô thị Ứng xử với không gian đô thị 10 Nguyễn Đỗ Dũng Quy hoạch đô thị Cây xanh và quy hoạch đô thị 11 TS. Ngô Viết Nam Sơn Kiến trúc sư Bảo tồn cây xanh 12 TS. Nguyễn Tuấn Hiệp Thực vật Cây mỡ và cây Vàng tâm 13 Kỹ sư Phan Thanh Giang Lâm nghiệp đô thị Cải tạo cây xanh ở Hà Nội 14 GS. Phạm Ngọc Đăng Môi trường Đề án thay thế cây và chặt hạ cây trên đường Nguyễn Trãi 15 TS. Phạm Đức Bảo Luật học Luật thủ đô về cây xanh 16 PGS.TS. Đặng Ngọc Dinh Chính sách Vì sao chặt cây, lấp song? 17 Hoàng Dương Tùng Môi trường Chặt cây trên phố Nguyễn Trãi Dù có những điểm khác nhau trong quá lâm nghiệp chiếm số lượng vượt trội khi bàn về trình sử dụng ý kiến chuyên gia vào quá trình vấn đề cây xanh. phản biện xã hội, nhưng cả hai báo Tuổi Trẻ và Vnexpress đều thể hiện được vai trò quan trọng 4. Thảo luận của đội ngũ chuyên gia và ý kiến của họ trong những vấn đề cần những người có trình độ Thứ nhất, kết quả phân tích về ý nghĩa phản chuyên môn cao như đô thị và quản lý đô thị, biện xã hội của hai báo điên tử về sư kiện thay thực vật học, lâm nghiệp. Kết quả ở trên cũng thế cây xanh ở Hà Nội chứng minh vai trò của thể hiện rõ, đội ngũ chuyên gia về thực vật và
11. 44 P.V. Kiền / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Tập 31, Số 5 (2015) 34-45 các chuyên gia tha gia vào quá trình thảo luận động tới sự thay đổi của sự kiện trong thực tế. và vai trò của phóng viên, nhà báo trong việc Trong loạt bài này, luồng ý kiến của bạn đọc hướng dẫn dư luận xã hội. Trong trường hợp cùng với những phản ứng của họ trên thực tế9 này, đội ngũ chuyên gia và các phóng viên của mới là yếu tố quyết định dẫn tới kết quả của quá toà soạn đóng vai trò như là những thủ lĩnh ý trình phản biện xã hội về vấn đề này. Bởi vậy, kiến trong lý thuyết Thủ lĩnh ý kiến (Leader để đánh giá kết quả phản biện xã hội trên báo Opinion). Ở đây, ý kiến của các chuyên gia chí, cần nhìn song song trong hai quá trình: Quá được coi như là thước đo của khoa học để kết trình báo chí tác động vào dư luận xã hội và quá luận vấn đề. Các phóng viên đã kết hợp ý kiến trình phản ứng của dư luận xã hội dựa trên tác của chuyên gia và lập luận của mình để phản động của báo chí. biện xã hội về vấn đề cây xanh, từ đó hướng Thứ tư, phản biện xã hội trong trường hợp dẫn cho quá trình thảo luận của công chúng. này mang đặc trưng của loại hình báo điện tử. Thứ hai, trong nghiên cứu này, chúng tôi Vấn đề này đã được chúng tôi đề cập ở một bài cũng chưa có dịp đặt các kết quả nghiên cứu viết khác trước đó10 nên xin không bàn thêm vào lý thuyết Thiết lập chương trình nghị sự trong bài viết này. (Agenda Setting) để phân tích. Tuy nhiên, chúng tôi tin rằng quan điểm của toà soạn trong sự kiện này đóng vai trò then chốt để phóng 5. Kết luận viên có các tuyến bài phân tích cũng như phỏng Dù phân tích khá kỹ dưới góc độ coi phản vấn các chuyên gia và thiết lập các tuyến thông biện xã hội là một nhiệm vụ thể hiện vai trò của tin để phản biện xã hội. Thử đặt một so sánh báo chí hiện đại, nhưng những phân tích của bài với hệ thống báo chí của thành phố Hà Nội8 viết này mới dừng lại ở các phân tích case trong sự kiện này sẽ thấy có nhiều kết quả study, chưa hẳn là tiêu biểu cho toàn bộ hệ nghiên cứu thú vị. Rõ ràng, quan điểm của toà thống các quan điểm về phản biện xã hội hiện soạn trong các cơ quan báo chí Hà Nội sẽ nay. Các phân tích của bài viết cũng đang dừng lại ở việc phân tích các phương pháp, nghệ không hoặc ít có những ý kiến ngược hoặc bất thuật phản biện xã hội mà hai trang báo sử dụng lợi cho thành phố trong quyết định chặt hạ, thay để thể hiện vai trò phản biện xã hội của mình thế cây xanh này. Vấn đề này cần một nghiên chứ chưa đi sâu vào phân tích quan điểm của cứu cụ thể với những kết quả phân tích định toà soạn trong bài viết (vấn đề này là một khía tính để chứng minh. cạnh khác, khía cạnh nội dung, cần phân tích Thứ ba, quá trình phản biện xã hội trên báo trong các tác phẩm báo chí khi bàn về phương chí không phải là một quá trình trực tiếp. Nghĩa pháp phản biện xã hội). Dù chưa toàn diện, và trên thực tế cũng khó có phân tích case study là kết quả tác động của quá trình phản biện xã nào có thể toàn diện về các vấn đề, nhưng bài hội trên báo chí không phải là sự tác động trực tiếp vào các đối tượng liên quan tới sự kiện. Đó ___ là một quá trình gián tiếp. Báo chí chỉ tác động 9 Cùng với các diễn đàn trên mạng xã hội, luồng thông tin trực tiếp vào dư luận xã hội. Chính phản ứng từ báo chí đã thúc đẩy nhiều nhóm đối tượng thực hiện cuộc tuần hành trên đường phố hoặc nhóm trí thức kêu gọi của dư luận xã hội mới là yếu tố quyết định tác 7600 chữ ký vì 7600 cây xanh để phản đối quyết đinh của ___ Uỷ ban nhân dân thành phố Hà Nội. 8 Hệ thống báo chí của thành phố Hà Nội có cơ quan chủ 10 Xin xem thêm: Phan Văn Kiền (2015), Tính đặc thù của quản là các cơ quan thuộc Uỷ ban nhân dân và Thành uỷ không gian công trên báo điện tử, in trong “25 năm đào Hà Nội. Hệ thống này sẽ chịu ràng buộc bởi lợi ích và tạo và nghiên cứu báo chí truyền thông", NXB Đại học quan điểm của cơ quan chủ quản nên các ý kiến phản biện Quốc gia Hà Nội, trang 352 – 369 thường không đi ngược lại các lợi ích này.
12. P.V. Kiền / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Tập 31, Số 5 (2015) 34-45 45 viết đã chứng minh được tính phản biện xã hội [5] Đặng Thị Thu Hương (2013), Về vai trò giám sát mạnh mẽ của báo chí, đặc biệt là loại hình báo xã hội và phản biện xã hội của báo chí Việt Nam. trực tuyến, đối với các sự kiện chính trị - xã hội. Tạp chí Cộng Sản, số 846 (04/2013) Bài viết cũng chưa có dịp thể hiện cụ thể lý [6] Nguyễn Văn Dững (2013), Cơ sở lý luận báo chí, Nxb Lao Động thuyết Thiết lập chương trình nghị sự (Agenda [7] Trần Xuân Thân (2014), Sức mạnh phản biện xã Setting) và lý thuyết Thủ lĩnh ý kiến (Leader hội của báo điện tử về vấn đề bảo tồn cầu Long Opinion) vào quá trình phân tích phương pháp Biên, in trong Kỷ yếu Hội thảo khoa học cán bộ phản biện xã hội của hai trang báo. Do khuôn trẻ và nghiên cứu sinh trường ĐHKHXH&NV khổ của một bài báo khoa học chưa cho phép, năm 2014, trang 57 – 71 vấn đề này chúng tôi sẽ thực hiện vào một bài [8] Nguyễn Trần Bạt (2010), Đối thoại với tương lai, viết khác. NXB Hội nhà văn, Hà Nội [9] Nguyễn Trần Bạt (2006), Phản biện xã hội, Tạp chí The Journal of Global Issues & Solutions, Tài liệu tham khảo NXB Bibliotheque: World Wide International Publishers [1] Nguyễn Đình Hòe (2009), Phản biện xã hội về [10] Ngô Văn Dụ, Hồng Hà, Trần Xuân Giá (2006), bảo vệ thiên nhiên và môi trường, NXB Khoa học Tìm hiểu một số thuật ngữ trong Văn kiện Đại hội và kỹ thuật đại biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng, NXB [2] Trần Đăng Tuấn (2006), Phản biện xã hội – những Chính trị Quốc gia , Hà Nội câu hỏi đặt ra từ cuộc sống, NXB Đà Nẵng. [11] Đặng Hoàng Giang (2012), Thử tìm một cơ sở lí [3] Phan Văn Kiền (2015), Tính đặc thù của không thuyết cho khái niệm phản biện xã hội, dẫn theo: gian công trên báo điện tử, in trong “25 năm đào tạo và nghiên cứu báo chí truyền thông", NXB nhin-van-hoa/nhung-goc-nhin-van-hoa/thu-tim-mot- Đại học Quốc gia Hà Nội, trang 352 – 369 co-so-li-thuyet-cho-khai-niem-phan-bien-xa-hoi [4] Phan Văn Kiền (2012, 2015), phản biện xã hội của báo chí Việt Nam qua một số sự kiện nổi bật. NXB Thông tin và Truyền thông Social Criticism in Tuoitre.vn and Vnexpress.net through the Tree Replacement Event in Hanoi in 2015 Phan Văn Kiền VNU University of Social Sciences and Humanities, 336 Nguyễn Trãi, Thanh Xuân, Hanoi, Vietnam Abstract: The article examines a number of issues regarding the efficiency of social criticism in newspapers seen through the tree replacement in Hanoi in 2015 as a case studies. Using content analysis and by comparing and analyzing secondary sources, the article determines the efficiency of social criticism in newspapers in discussing real socio-political issues. It also indicates that social criticism is an intermediary process whereby social issues are tackled through public opinion. The role of public opinion has to be included in discussions about social criticism. Keywords: Social criticism in newspapers, tree replacement in Hanoi, the role of modern journalism, public opinion.