Giáo trình Phê bình báo chí-một hoạt động cần thiết của văn hóa truyền thông - Trịnh Thị Bích Lien

Nội dung text: Giáo trình Phê bình báo chí-một hoạt động cần thiết của văn hóa truyền thông - Trịnh Thị Bích Lien

1. PHÊ BÌNH BÁO CHÍ – M ỘT HO ẠT ĐỘ NG C ẦN THI ẾT CỦA V ĂN HÓA TRUY ỀN THÔNG ∗ TS. Tr ịnh Th ị Bích Liên ∗∗ các hình thái ý th c xã h i g n g i v i báo chí nh ư v n h c, sân kh u, in nh, âm nh c , v c ơ b n, th c ti n sáng t o ng hành khá th ưng xuyên v i ho t ng lý lu n phê bình. ó lý lu n phê bình luôn óng vai trò t ng k t, th m nh, ánh giá, th m chí th c hi n ch c nng h ưng o thi t th c cho quá trình sáng t o c a các ch th . Còn trong ph m vi ho t ng báo chí ta, m i quan h t ươ ng h gi a 3 bình di n: sáng t o, nghiên c u lý lu n và phê bình nhìn chung ít có ưc hi u ng t ươ ng tác nh ư ý. Riêng b ph n phê bình báo chí v i t ư cách là mt ho t ng h c thu t nh m vào nh giá, phê bình các s n ph m nghiên c u và sáng t o tác ph m báo chí thì còn khá nhi u b t c p. Trong ph m vi gi i h n c a bài vi t này, b ưc u chúng tôi xin bàn t i nh ng bi u hi n phát tri n thi u cân b ng c a ho t ng phê bình báo chí trong tươ ng quan v i ho t ng nghiên c u lý lu n và th c ti n sáng t o, t ó phác th o nh ng ph ươ ng h ưng nh m thúc y s phát tri n c a ho t ng phê bình báo chí hi n nay, góp ph n nh h ưng và làm lành m nh hóa môi tr ưng v n hóa truy n thông th i k h i nh p. 1. Phê bình báo chí hi ện nay còn thi ếu cân b ằng h ệ th ống Trong th i k i m i, h i nh p và phát tri n, chúng ta ã có c nh ng thành t u nghiên cu lý lu n báo chí r t áng ghi nh n. H th ng các giáo trình lý lu n v nghi p v báo chí ã c hình thành và xác l p n t ng lo i hình, lo i th báo chí c ơ b n. Nh ng thành t u nghiên cu báo chí h c c a các n c ã c gi i thi u và c p nh t khá th ng xuyên. Nhi u công trình nghiên c u d i d ng chuyên lu n và tài li u tham kh o v báo chí h c nói chung, v các tác gia hay th lo i báo chí nói riêng càng góp ph n kh ơi thêm nh ng chi u sâu m i cho t duy nghiên cu khoa h c v báo chí. Thc ti n sáng t o tác ph m báo chí c a ta c ng ã v ơ n t i nh ng t m cao m i ch a t ng có c v quy mô s l ng và ch t l ng nh không gian v n hoá dân ch ∗ H c vi n Báo chí và Tuyên truy n
2. thoáng r ng và c i m . Ch a bao gi chúng ta có c m t di n m o i s ng báo chí sôi ng và th ng hoa nh hi n nay. T c hình thành nhanh chóng c a các ơn v báo chí m i cùng s ln m nh c a m t i ng các nhà báo thu c các lo i hình báo chí khác nhau ã cho th y s c sng và uy l c to l n c a n n báo chí n c nhà. T khi i m i và h i nh p, i s ng nghiên c u lý lu n và sáng t o báo chí ã có c s bt phá, v ơ n t m ngo n m c, x ng áng là công c c l c ph ng s cho s nghi p i m i toàn di n c a t n c. Nhìn vào b c tranh i s ng sôi ng c a ho t ng nghiên c u và sáng t o báo chí, chúng ta có th k v ng vào kh n ng h i nh p n ng ng c a báo chí n c nhà trong xu th phát tri n chung c a báo chí khu v c và th gi i. Ch ng nh ng ch a có c b c chân ng hành tin c y cùng v i i s ng nghiên c u và sáng t o tác ph m, ho t ng phê bình báo chí ta trong nh ng n m qua ã hi n di n trong m t di n m o nh t nh t, thi u cân b ng h th ng v i các ch nh th khác c a i s ng báo chí nói chung. Chúng ta có m t i ng ông o các nhà báo tr c ti p tác nghi p và sáng t o tác ph m báo chí trên m i ph m vi cu c s ng xã h i khác nhau. Chúng ta c ng ã có m t i ng không ít các nhà nghiên c u và gi ng d y báo chí chuyên nghi p. Trong khi ó ta ch a h có m t cây bút phê bình báo chí nhi t tâm và t n tu v i úng ngh a lao ng phê bình ích th c. Gi i th ng báo chí hàng n m c trao cho các th lo i tin, bài, phóng s , bình lu n, bút ký, iu tra , song x a nay ch a h có bài báo nào c gi i l i thu c th lo i phê bình báo chí. Quy lu t sáng t o các giá tr tinh th n c a nhân lo i cho th y, ã có s sáng t o th ng kéo theo s hi n di n c a ho t ng phê bình, ánh giá. Vì th , s xu t hi n có ph n quá vênh l ch so vi th c ti n sáng t o tác ph m c a phê bình báo chí ã ph n nào ph n ánh tình tr ng phát tri n thi u cân b ng h th ng t i m c khó ch p nh n c a n n báo chí chúng ta. Trong t ơ ng quan so sánh v i i s ng v n h c, âm nh c, h i ho , sân kh u, in nh , lãnh a báo chí d ng nh ch a có ch ng x ng áng cho ho t ng phê bình v i t cách là m t m t xích quan tr ng góp ph n h ng o cho s phát tri n lành m nh c a báo chí trên c bình di n n i dung t t ng và cu trúc hình th c sáng t o. Công b ng mà nói phê bình báo chí ta hi n m i ch là m t b ph n m nh t, s ng nh và “ n theo” ho t ng nghiên c u lý lu n. Chúng ta ch a có phê bình báo chí vi t cách là m t ho t ng khoa h c t n t i c l p, ng ng bên c nh các ho t ng nghiên
3. cu lý lu n và sáng ta tác ph m báo chí. M t s ánh giá khái quát hay nh n xét v báo chí c a các chính tr gia, các nhà lãnh o qu n lý báo chí ho c c a gi i nghiên c u thông qua các báo cáo, ngh nh, ch th hay các bài vi t ôi khi có h ơi h ng phê bình góc phê phán, nh c nh khi có bi u hi n nào ó l ch l c v t t ng. Tuy nhiên t t c ch là nh ng khái quát chung, không ch m t g i tên hi n t ng nào c th ng i c m bút có d p chiêm nghiêm, u n n n và t iu ch nh hành vi sáng t o c a mình .V l i, phê bình toàn di n không ch d ng l i nh ng phê phán v v n n i dung t t ng mà còn bao g m c các khía c nh c u trúc hình th c sáng to n a. Ch có phê bình sâu s c và toàn di n v m i c p c u thành ch nh th c a i s ng báo chí m i góp ph n làm giàu thêm ti m n ng tri th c sáng t o và nghiên c u c a ng i làm báo. Mt s n ph m báo chí có duy trì khá u n m c “d n v n” nh m phê bình nh ng non yu trong ho t ng sáng t o báo chí nh ng c ng l i ch thiên v phê phán v n v t chuy n s dng câu t ch ngh a ch a chu n, ch a hay tuy t nhiên ch a th y bài vi t nào có kh n ng m rng n ng l c “d n v n” n các bình di n hình th c nh k t c u, t ch c chi ti t, ngôn t , ý tng, quan ni m c a ch th sáng t o Nghiên c u, phê bình báo chí hi n i chuyên nghi p r t cn thi t ph i t o l p c t duy phê bình toàn di n v m i y u t c u thành ch nh th i s ng báo chí. Phê bình nh m u n n n k p th i nh ng sai sót và nh h ng tích c c cho ho t ng báo chí cng ch a c ý th c nh m t công vi c th ng xuyên. D ng nh phê bình báo chí c a ta hi n nay ch chú tâm vào ph n ng n, thiên v x lý h u qu khi “s ã r i”. Chúng ta ch a có c nng l c phòng ng a c a m t n n phê bình giàu tính n ng ch ng tích c c, có th t o c s c kháng t giác trong ý th c sáng t o c a các nhà báo. Th ng tr c ý th c phê bình và t phê bình c ng là th công n ng i tr ng hiu qu nh m ph n v l i nh ng nguy c ơ sai sót t trong ti m th c c a ng i c m bút. Phê bình báo chí c a ta hi n nay c ng m i ch d ng l i các trao i, nh n xét nh m “rút kinh nghi m” ho c x lý “kín” trong các cu c h p giao ban nh k c a các c p lãnh o vá qu n lý. Phê bình ch a tr thành m t ho t ng chuyên môn dân ch công khai trên các ph ơ ng ti n thông tin i chúng, do v y ch a t o c hi u ng lan to r ng rãi t i ông o i ng nh ng ng i làm báo.
4. Nh ng phác th o trên cho th y tình tr ng phát tri n c a phê bình báo chí trong t ơ ng quan h th ng c a i s ng báo chí hi n v n còn nhi u b t c p khi n phê bình tr nên l c iu tr c s phát tri n khá n nh c a i s ng nghiên c u lý lu n và sáng t o báo chí. Tình tr ng phát tri n vênh l ch h th ng di n ra lãnh a phê bình - m t m t xích quan tr ng c a i s ng báo chí s gây tr ng i không ít cho ho t ng báo chí nói chung. Phê bình báo chí lành m nh và úng hng có giá tr nh m t th “bi t d c” có kh n ng phòng ng a và ch a tr các c n b nh c h u ca báo chí c v ý th c t t ng l n hình th c t ch c quá trình sáng t o tác ph m báo chí. S phát tri n hài hoà c a phê bình báo chí c ng góp ph n c ng c b n ch c thêm trong ý th c sáng to c a ng i làm báo v các nguyên lý lý lu n báo chí c ơ b n, do ó nó kéo g n l i kho ng cách gi a lý lu n và th c ti n sáng t o trong m t c ơ c u quan h t ơ ng tác th ng nh t, h u c ơ c a i sng báo chí. 2. Để phê bình báo chí tr ở thành m ột m ắt xích c ủa v ăn hóa truy ền thông S tr m l ng c a phê bình báo chí ã t ng tr ng di n trong l ch s . Quan ni m s ng “d hoà vi quý”, truy n th ng ng x vi tình c a ng i Vi t là m t trong nh ng c n nguyên chi ph i thi u tích c c t i nh p phát tri n b t th ng c a phê bình báo chí n c ta hi n nay. Thúc y s phát tri n c a phê bình báo chí theo k p v i à phát tri n c a i s ng nghiên c u lý lu n và sáng t o báo chí do v y là công vi c c a c m t quá trình dài lâu, ph c t p, có liên quan t i t t c các ngành, các c p và m i ch th ho t ng báo chí. B c u xin c phác th o m t vài ph ơ ng h ng c ơ b n v i mong mu n góp ph n a i s ng báo chí phát tri n lên m t t m vóc mi. 2.1. V nh n th c Vi c t ng c ng và thúc y s phát tri n c a phê bình báo chí hi n nay ph i c kh ơi d y tr c h t t vi c nâng cao nh n th c v vai trò, v trí, tính n ng và các nguyên t c phê bình báo chí hi n i trong khuôn kh lu t pháp cùng o c ngh nghi p cho m i t ch c, cá nhân tr c ti p ho c gián ti p tham gia ho t ng báo chí. Phê bình ã n lúc không còn ch là công tác c quy n c a các c ơ quan ch c n ng hay các nhà lãnh o báo chí mà là công vi c bình th ng c a tt c m i ng i có nhi t tâm v i báo chí n c nhà. Ho t ng phê bình báo chí, n u không thu c
5. nh ng n i dung thông tin nh y c m, c n ph i c ph c p r ng rãi t i m i ngõ ngách c a không gian giao ti p xã h i theo h ng công chúng hoá phê bình báo chí. 2.2. V t ch c hành ng Các c ơ quan ch c n ng qu n lý và các c ơ quan ch qu n báo chí c n có các bi n pháp thu hút ông o l c l ng xã h i, các t ng l p công chúng tham gia tích c c vào ho t ng phê bình báo chí nh m k p th i phát hi n nh ng “h t s n”, nh ng t v t trong các s n ph m nghiên c u lý lu n và sáng t o báo chí c trên bình di n n i dung t t ng và hình th c th hi n. Ch tài th ng ph t thích áng s góp ph n gi v ng m i quan h t ơ ng tác gi a i s ng báo chí và ông o công chúng ti p nh n. Các n ph m, c ơ quan báo chí c n hình thành và duy trì th ng xuyên các chuyên m c trao i, phê bình báo chí nh m t nh p c u g n k t báo chí v i công chúng ti p nh n báo chí. Nh ng tác ph m báo chí t t ho c nh ng bài vi t còn non y u v m t s ph ơ ng di n nào ó c n c thông tin trao i, phê bình, ánh giá k p th i. Theo nh k , gi i th ng báo chí hàng n m c n có thêm t l gi i th ng cho các tác ph m nghiên c u lý lu n và phê bình báo chí xu t s c (âu này ch ch y u trao gi i cho l nh v c sáng t o tác ph m báo chí). các H i, Chi h i nhà báo, n u iu ki n cho phép có th thành l p các Ti u ban nghiên c u lý lu n và phê bình báo chí; Cn s m hình thành m t l c l ng nh ng ng i có chuyên môn sâu v phê bình báo chí có th m trách công vi c này m t cách chuyên nghi p h ơn. có c hi u qu tích c c và sâu rng, nh ng tác ph m báo chí m c sai l m, thi u sót (n u không ph i là nh ng v n nh y c m), cn c t ch c trao i, phê bình công khai giúp ông o ng i làm báo có iu ki n ti p c n và rút kinh nghi m. 2.3. V ào t o, b i d ưng Ho t ng phê bình báo chí hi n nay ã n lúc c n ph i c h th ng hoá thành nh ng vn lý thuy t khái quát tr c m t hình thành n i dung Chuyên Phê bình báo chí , ti n t i nh hình môn h c Phê bình báo chí có m t trong khung ch ơ ng trình ào t o và b i d ng báo chí . Ng i h c ngh báo chí c n s m c trang b nh ng tri th c c ơ b n v c u trúc lý thuy t ca B môn Phê bình báo chí nh : vai trò, v trí, ch c n ng, các nguyên t c và cách th c phê bình báo chí hi n i C n có c ơ ch an xen h p lý gi a thông tin lý lu n v phê bình báo chí v i th c hành phê bình nh ng hi n t ng báo chí c th . Nh ng tác gia, tác ph m, trào l u, xu h ng
6. báo chí ơ ng i ho c quá kh “có v n ” s tr thành i t ng “gi i ph u” c a ho t ng th c hành phê bình báo chí sinh ng .Nh ng hành trang tri th c lý lu n và th c ti n phê bình báo chí nh v y s s m nh hình các nhà báo nh ng k n ng c ơ b n v phê bình báo chí chuyên nghi p. các n ph m báo chí do chính các c ơ s ào t o sáng l p rèn ngh nh Báo chí tr , Sóng tr (H c vi n Báo chí - Tuyên truy n) c ng c n có chuyên m c phê bình báo chí ng i hc ch ng trau d i tri th c lý lu n và th c ti n v l nh v c h c thu t thi t y u này. Các c ơ s ào t o và các c ơ quan báo chí c ng c n tuy n ch n các bài vi t trao i và phê bình báo chí có ch t l ng t t phát hành r ng rãi nh m t ngu n tài li u tham kh o ph c v nghiên c u, ào to và b i d ng nghi p v báo chí. thúc y s phát tri n c a phê bình báo chí và t ng b c hi n th c hóa phê bình báo chí tr thành m t ph m vi h c thu t quan tr ng s còn c n ph i có thêm nh ng n l c m i nh m ào sâu h ơn n a vào nhi u khía c nh khác nhau c a phê bình báo chí trên c ph ơ ng di n lý lu n và th c ti n. Nh ng ch m phá ban u c a bài vi t này hy v ng có thêm s chia s và h p l c c a các nhà qu n lý báo chí, các b n ng nghi p và t t c nh ng ai quan tâm t i phê bình báo chí – mt m t xích quan tr ng c a v n hóa truy n thông.