Giáo trình Quan điểm mác xít và một số lý thuyết phương Tây đương đại về bản chất của trí tuệ - Nguyễn Chí Hiếu

Nội dung text: Giáo trình Quan điểm mác xít và một số lý thuyết phương Tây đương đại về bản chất của trí tuệ - Nguyễn Chí Hiếu

1. Quan điểm mác xít và m ột s ố lý thuy ết ph ươ ng Tây đươ ng đại v ề b ản ch ất c ủa trí tu ệ NguyÔn ChÝ HiÕu (*) Tãm t¾t: Trong thêi ®¹i hiÖn nay, ng−êi ta ®Òu nhËn ®Þnh r»ng, cuéc c¹nh tranh khèc liÖt ®ang diÔn ra gi÷a c¸c c−êng quèc v gi÷a c¸c quèc gia trong céng ®ång thÕ giíi vÒ thùc chÊt còng l cuéc c¹nh tranh vÒ trÝ tuÖ. Tuy nhiªn, kh«ng dÔ ®Ó tr¶ lêi cho c©u hái: TrÝ tuÖ l g×? CÊu tróc cña nã ra sao? Nã cã nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n no? Bi viÕt tËp trung ph©n tÝch quan ®iÓm m¸c xÝt vÒ b¶n chÊt v vai trß cña trÝ tuÖ víi t− c¸ch l nguån lùc; ®ång thêi ®iÓm qua mét sè lý thuyÕt hiÖn ®¹i vÒ trÝ tuÖ cña c¸c t¸c gi¶ ph−¬ng T©y nh−: Spearman, Cattell, Thurstone, Jaeger, Sternberg, Gardner Qua ®ã cho thÊy, trÝ tuÖ bao gåm nhiÒu yÕu tè kh¸ phøc t¹p v cuéc tranh luËn vÉn ch−a cã håi kÕt. Tõ khãa: Quan ®iÓm m¸c xÝt, Ph−¬ng T©y, Nguån lùc trÝ tuÖ, B¶n chÊt trÝ tuÖ 1. Quan ®iÓm m¸c xÝt vÒ b¶n chÊt v vai trß cña mãc, m l mét qu¸ tr×nh phøc t¹p cña trÝ tuÖ (*) ho¹t ®éng trÝ tuÖ ®Çy tÝch cùc v s¸ng t¹o. B¶n chÊt cña trÝ tuÖ Ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ng−êi ngay tõ ®Çu ® bÞ quy ®Þnh bëi nhu cÇu Theo quan ®iÓm m¸c xÝt, trÝ tuÖ con sèng, nhu cÇu tån t¹i cña con ng−êi. §Ó ng−êi ®−îc h×nh thnh v ph¸t triÓn tõ tån t¹i, con ng−êi ph¶i s¶n xuÊt vËt viÖc c¶i t¹o thÕ giíi tù nhiªn th«ng qua chÊt, c¶i t¹o tù nhiªn v x héi. Nh− ho¹t ®éng thùc tiÔn. Qua qu¸ tr×nh ho¹t vËy, th«ng qua ho¹t ®éng thùc tiÔn, con ®éng thùc tiÔn, ®Æc biÖt l qu¸ tr×nh lao ng−êi t¸c ®éng vo sù vËt lm cho ®éng s¶n xuÊt, thÕ giíi ®−îc ph¶n ¸nh chóng béc lé c¸c thuéc tÝnh, tÝnh chÊt, vo bé no ng−êi v trë thnh nguån quy luËt cña m×nh. Trªn c¬ së ®ã, con cung cÊp nguyªn liÖu cÇn thiÕt, v« tËn ng−êi míi cã hiÓu biÕt (tri thøc) vÒ sù cho sù h×nh thnh v ph¸t triÓn cña trÝ vËt v dÇn dÇn kh¸i qu¸t nh÷ng hiÓu tuÖ. Song, sù ph¶n ¸nh ®ã kh«ng ph¶i l biÕt ny thnh lý luËn, n©ng cao tr×nh nhÊt thêi, gi¶n ®¬n, thô ®éng v m¸y ®é v n¨ng lùc trÝ tuÖ cña m×nh. Bªn c¹nh ®ã, c¸c nh kinh ®iÓn m¸c (*) TS., Häc viÖn ChÝnh trÞ Khu vùc I; Email: xÝt ®Òu nhÊn m¹nh tíi kh¶ n¨ng s¸ng nguyenchihieu_05@yahoo.com. t¹o cña con ng−êi v coi s¸ng t¹o l mét
2. 10 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 11.2015 ®Æc tr−ng quan träng nhÊt cña trÝ tuÖ. chÝnh l bé ãc biÕt t− duy v ®ang t− S¸ng t¹o ®−îc hiÓu l sù v−ît tho¸t khái duy cña con ng−êi (Xem: Ph¹m ThÞ c¸i cò, lçi thêi, kh¸m ph¸ ra c¸i míi Ngäc TrÇm, 1993, tr.22) . trªn c¬ së kÕ thõa, bæ sung v ph¸t triÓn Theo chóng t«i, c¸c t¸c gi¶ trªn vÉn nh÷ng tri thøc cò, nh÷ng kinh nghiÖm ch−a lm râ ®−îc sù kh¸c biÖt gi÷a trÝ m chñ thÓ ® tÝch luü ®−îc. TrÝ tuÖ tuÖ, tinh thÇn, ý thøc v t− duy, nhÊt l kh«ng chØ dõng ë n¨ng lùc t− duy, tÝch gi÷a trÝ tuÖ v ý thøc, tõ ®ã dÉn tíi viÖc luü tri thøc, m cßn ph¶i cã sù s¸ng t¹o, coi cÊu tróc cña trÝ tuÖ kh«ng kh¸c mÊy ph¸t hiÖn c¸i míi. V× vËy, cã thÓ nãi kh¸i so víi cÊu tróc cña ý thøc; tøc l còng niÖm “trÝ tuÖ” bao hm bèn yÕu tè g¾n gåm tri thøc, t×nh c¶m (c¶m xóc), niÒm bã chÆt chÏ víi nhau: n¨ng lùc t− duy, tin, lý t−ëng, ý chÝ Trong khi ®ã, ë tri thøc tÝch luü ®−îc, sù s¸ng t¹o c¸i ph−¬ng T©y, ® cã rÊt nhiÒu lý thuyÕt míi v vËn dông c¸c yÕu tè ®ã vo thùc nghiªn cøu theo h−íng t×m kiÕm, x¸c tÕ (Xem: D−¬ng Phó HiÖp, 2008, tr.51). ®Þnh v “mæ xΔ c¸c yÕu tè cña trÝ tuÖ ®Ó TrÝ tuÖ ph¶i biÕn thnh trÝ lùc, thnh tõ ®ã xem xÐt c¸c ¶nh h−ëng cña chóng n¨ng lùc thùc tiÔn gi¶i quyÕt vÊn ®Ò mét tíi trÝ tuÖ v tíi nguån lùc trÝ tuÖ cña c¸ch phï hîp, linh ho¹t v s¸ng t¹o. con ng−êi (Xem thªm: Theo ®ã, cã t¸c gi¶ ®−a ra “®Þnh wikipedia.org ). ChÝnh v× vËy, ®Ó gãp nghÜa kh¸i qu¸t” tõ gãc ®é triÕt häc phÇn lm râ h¬n vÒ b¶n chÊt cña trÝ tuÖ, Marx vÒ trÝ tuÖ nh− sau: “TrÝ tuÖ l s¶n trong bi viÕt ny, chóng t«i ®iÓm qua phÈm s¸ng t¹o vÒ tinh thÇn cña con mét sè lý thuyÕt ph−¬ng T©y ®−¬ng ®¹i ng−êi, thÓ hiÖn qua viÖc huy ®éng cã ® h−íng tíi ph©n tÝch c¸c yÕu tè cña trÝ hiÖu qu¶ l−îng tri thøc tÝch luü vo qu¸ tuÖ mét c¸ch cô thÓ h¬n. tr×nh s¸ng t¹o c¸i míi, nh»m c¶i biÕn tù Vai trß cña trÝ tuÖ nãi chung nhiªn, x héi v b¶n th©n con ng−êi Trong bé T− b¶n , K. Marx ®¸nh gi¸ trong sù ph¸t triÓn ngy cng tiÕn bé, cao vai trß cña trÝ tuÖ trong qu¸ tr×nh v¨n minh” (Xem: Bïi ThÞ Ngäc Lan, lao ®éng s¶n xuÊt, ®ång thêi còng ph©n 2002, tr.21). §ång thêi, t¸c gi¶ ny coi ®Þnh, chØ râ sù kh¸c biÖt gi÷a lao ®éng trÝ tuÖ l mét trong c¸c h×nh thøc ho¹t phøc t¹p ®ßi hái chuyªn m«n, tr×nh ®é ®éng tinh thÇn cña con ng−êi, nã thuéc trÝ tuÖ cao h¬n so víi lao ®éng gi¶n ®¬n. ph¹m trï ý thøc v l sù kÕt tinh cña ý Kh«ng chØ thÕ, theo K. Marx, chÝnh con thøc ë tr×nh ®é cao; chñ yÕu l tr×nh ®é ng−êi khi ph¸t triÓn sù s¶n xuÊt vËt nhËn thøc lý tÝnh (cao nhÊt l nhËn chÊt v sù giao tiÕp vËt chÊt cña m×nh thøc b¶n chÊt, quy luËt vËn ®éng v ® lm biÕn ®æi, cïng víi hiÖn thùc ®ã ph¸t triÓn cña sù vËt) nªn nã còng cã cña m×nh, c¶ t− duy lÉn s¶n phÈm t− nh÷ng ®Æc tÝnh chung cña ý thøc (Xem: duy cña chÝnh m×nh. Bïi ThÞ Ngäc Lan, 2002, tr.1314). Còng gièng nh− ý thøc, mäi qu¸ tr×nh trÝ tuÖ Bªn c¹nh ®ã, F. Engels còng chØ ra x¶y ra trong con ng−êi tÊt yÕu ph¶i cã vai trß quan träng cña trÝ tuÖ con ng−êi mét c¬ së vËt chÊt t−¬ng øng v ®ã víi t− c¸ch l chñ thÓ lÞch sö trong viÖc chÝnh l bé no con ng−êi mét d¹ng nhËn thøc c¸c quy luËt kh¸ch quan vËt chÊt ph¸t triÓn cao nhÊt, tinh vi nhËn thøc ®−îc c¸i tÊt yÕu ®Ó tõng b−íc nhÊt v l c¬ quan vËt chÊt cña trÝ tuÖ. v−¬n tíi v−¬ng quèc cña tù do. ¤ng cho V× vËy, cã t¸c gi¶ kh¼ng ®Þnh trÝ tuÖ r»ng: “Trong kinh nghiÖm, c¸i quan
3. Quan ®iÓm m¸c xÝt 11 träng chÝnh l trÝ tuÖ m ng−êi ta dïng tiÒm n¨ng tinh thÇn v n¨ng lùc trÝ tuÖ. ®Ó tiÕp xóc víi hiÖn thùc. Mét trÝ tuÖ vÜ Nãi tãm l¹i, nã l c¸i cho ta biÕt mét c¸ ®¹i thùc hiÖn ®−îc nh÷ng kinh nghiÖm nh©n cã n¨ng lùc trÝ tuÖ b×nh th−êng vÜ ®¹i, v thÊy ®−îc c¸i g× l quan träng hay c¸ nh©n Êy l mét “thiªn ti”. trong sù vËn ®éng mu«n vÎ cña c¸c hiÖn Bªn c¹nh yÕu tè g ny, Spearman t−îng” ( C. M¸c v Ph. ¡ngghen , Ton cßn trõu t−îng hãa mét lo¹t c¸c yÕu tè tËp , TËp 20, 1994, tr.687). trÝ tuÖ ®Æc thï kh¸c v gäi chóng l c¸c KÕ thõa, b¶o vÖ v ph¸t triÓn c¸c t− yÕu tè s. Chóng l c¸c yÕu tè kh«ng phô t−ëng cña K. Marx v F. Engels trong thuéc lÉn nhau v cã vai trß thÊp h¬n ®iÒu kiÖn míi, V. I. Lenin ® tiÕp tôc yÕu tè g, ®Òu bÞ yÕu tè g chi phèi. Chóng kh¼ng ®Þnh, ®Ò cao vai trß cña t− duy, quyÕt ®Þnh ®Õn n¨ng lùc trÝ tuÖ cña c¸c trÝ tuÖ con ng−êi trong qu¸ tr×nh kh¸m c¸ nh©n trong tõng lÜnh vùc x¸c ®Þnh, vÝ ph¸ b¶n chÊt ®Ých thùc cña sù vËt, hiÖn dô nh− n¨ng lùc gi¶i c¸c bi tËp to¸n t−îng: “T− t−ëng cña ng−êi ta ®i s©u hoÆc kh¶ n¨ng n¾m b¾t kh«ng gian. mét c¸ch v« h¹n, tõ hiÖn t−îng ®Õn b¶n Nh− vËy, theo Spearman, mçi ng−êi chÊt, tõ b¶n chÊt cÊp mét, nÕu cã thÓ ®−îc ®Æc tr−ng bëi mét tr×nh ®é trÝ tuÖ nãi nh− vËy, ®Õn b¶n chÊt cÊp hai,v.v chung x¸c ®Þnh, m phô thuéc vo nã l cø nh− thÕ mi” ( V. I. Lª nin , Ton tËp , viÖc ng−êi ®ã thÝch nghi thÕ no víi m«i TËp 29, tr.268). Tuy nhiªn, Lenin còng tr−êng xung quanh. Ngoi ra, tÊt c¶ mäi chØ râ: nÕu trÝ tuÖ v nh÷ng kiÕn thøc ng−êi ë møc ®é kh¸c nhau ®Òu cã nh÷ng khoa häc bÞ nh÷ng kÎ cã ®Æc quyÒn, kh¶ n¨ng ®Æc thï kh¸ ph¸t triÓn, biÓu nh÷ng lùc l−îng thèng trÞ ph¶n ®éng hiÖn trong viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò kiÒm chÕ v sö dông th× nã sÏ trë thnh cô thÓ. V× vËy, theo lý thuyÕt ny, nh©n vò khÝ n« dÞch quÇn chóng. C¸ch m¹ng tè trÝ tuÖ chung cã tû träng lín nhÊt khi v« s¶n ph¶i cã nhiÖm vô ginh l¹i vò thùc hiÖn c¸c bi tËp trõu t−îng v nhá khÝ ®ã v× sù nghiÖp gi¶i phãng con ng−êi nhÊt khi thùc hiÖn c¸c bi tËp cã tÝnh v x©y dùng chñ nghÜa x héi. chÊt Ýt trõu t−îng. Thùc tiÔn ngy cng chøng minh Lý thuyÕt hai yÕu tè cña Cattell tÝnh ®óng ®¾n cña c¸c nh kinh ®iÓn m¸c xÝt vÒ vai trß hÕt søc quan träng cña Raymond Bernard Cattell, nh t©m trÝ tuÖ v nguån lùc trÝ tuÖ nãi chung. lý häc ng−êi Mü, gäi hai yÕu tè cña trÝ tuÖ l trÝ tuÖ “mÒm” v trÝ tuÖ “kÕt 2. Mét sè lý thuyÕt ph−¬ng T©y hiÖn ®¹i vÒ trÝ tuÖ tinh”. TrÝ tuÖ “mÒm” l bÈm sinh, cã v c¸c yÕu tè cÊu thnh trÝ tuÖ tÝnh di truyÒn v kh«ng bÞ t¸c ®éng bëi m«i tr−êng; ch¼ng h¹n nh− tiÒm n¨ng Lý thuyÕt hai yÕu tè cña Spearman tinh thÇn, kh¶ n¨ng bao qu¸t, tr×nh ®é Charles Spearman, nh t©m lý häc xö lý th«ng tin nãi chung. Theo «ng, trÝ ng−êi Anh, x©y dùng lý thuyÕt vÒ trÝ tuÖ tuÖ “mÒm” cã chøc n¨ng ph©n tÝch c¸c bao gåm hai yÕu tè l yÕu tè trung t©m, nhiÖm vô, c¸c kh¶ n¨ng nh− t− duy phæ qu¸t ( g factor ; g=general ) v c¸c logic v viÖc t¹o ra, sö dông c¸c tæ hîp yÕu tè ®Æc thï ( s factors; s=specific ). phøc t¹p còng thuéc vÒ nã. TrÝ tuÖ YÕu tè g bao trïm ton bé trÝ tuÖ nãi “mÒm” quyÕt ®Þnh tr−íc hÕt tíi kh¶ chung v cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh, ®Æc n¨ng thÝch øng víi c¸c vÊn ®Ò míi v biÖt l ®èi víi tèc ®é xö lý th«ng tin, trong c¸c t×nh huèng míi.
4. 12 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 11.2015 TrÝ tuÖ “kÕt tinh” bao hm ton bé b) Kh¶ n¨ng nhí: cã thÓ kh«i phôc nh÷ng kh¶ n¨ng, nh÷ng n¨ng lùc m l¹i nhanh chãng nh÷ng t¸c ®éng vÒ con ng−êi häc ®−îc trong ton bé cuéc ph−¬ng diÖn tõ ng÷, sè liÖu v biÓu ®êi v bÞ quy ®Þnh bëi m«i tr−êng bªn t−îng. ngoi; do vËy, gi¸o dôc, ®o t¹o v v¨n c) TrÝ t−ëng t−îng phong phó: cã thÓ hãa l nh÷ng nh©n tè chñ chèt t¹o nªn s¶n sinh rÊt nhiÒu ý t−ëng kh¸c nhau néi dung cña lo¹i h×nh trÝ tuÖ ny. DÜ v sö dông rÊt nhiÒu th«ng tin, cã thÓ nhiªn, trÝ tuÖ “kÕt tinh” còng bÞ quy ®Þnh thÊy ®−îc c¸c mÆt kh¸c nhau, c¸c kh¶ bëi trÝ tuÖ “mÒm” v c¶ hai lo¹i trÝ tuÖ n¨ng v nguyªn nh©n kh¸c nhau cña ny tån t¹i trong mèi liªn hÖ mËt thiÕt, ®èi t−îng. kh«ng t¸ch rêi nhau. Do vËy, cã thÓ nãi, trÝ tuÖ “kÕt tinh” l “s¶n phÈm” do trÝ d) Kh¶ n¨ng xö lý bËc cao: ®èi víi tuÖ “mÒm” v gi¸o dôc, ®o t¹o cïng c¸c tæ hîp th«ng tin, c¸c nhiÖm vô cã nhau “s¶n xuÊt” ra. Ngoi ra, Cattell mèi quan hÖ ®a d¹ng, phøc t¹p, t− duy cßn cho r»ng, trÝ tuÖ “kÕt tinh” ph¸t logic h×nh thøc v kh¶ n¨ng ph¸n ®o¸n triÓn chñ yÕu tõ 18 ®Õn 20 tuæi, nh−ng hîp lý. còng cã thÓ kÐo di cho tíi 50 tuæi. e) T− duy g¾n liÒn víi ng«n ng÷: M« h×nh c¸c yÕu tè −u tréi cña t−¬ng øng víi tr×nh ®é sö dông ng«n ng÷. Thurstone f) T− duy liªn quan ®Õn con sè: kh¶ Louis Leon Thurstone, nh t©m lý n¨ng tÝnh to¸n hoÆc nhí c¸c con sè. häc ng−êi Mü, b¸c bá lý thuyÕt cho r»ng cã yÕu tè trung t©m n»m trªn c¸c yÕu tè g) T− duy b»ng trùc quan: liªn quan kh¸c cña trÝ tuÖ. ¤ng nhÊn m¹nh tíi c¸c tíi c¸c h×nh t−îng, biÓu t−îng. lÜnh vùc ®Æc thï, −u tréi ngang nhau Theo Jaeger, trÝ tuÖ nãi chung ph¶i cña trÝ tuÖ v coi trÝ tuÖ l sù kÕt hîp bao gåm 7 bé phËn chñ yÕu trªn, nh−ng c¸c yÕu tè kh¸c nhau ®ã mét c¸ch h÷u ®©y kh«ng ph¶i l nh÷ng yÕu tè cuèi c¬ l¹i víi nhau. Theo ®ã, Thurstone ®−a cïng m chóng chØ ®ãng vai trß l “h¹t ra 7 yÕu tè −u tréi sau: 1/ Kh¶ n¨ng nh©n” cña m« h×nh trÝ tuÖ v do vËy, n¾m b¾t kh«ng gian; 2/ N¨ng lùc tÝnh trong t−¬ng lai cã thÓ v cÇn ph¶i tiÕp to¸n; 3/ HiÓu ng«n ng÷; 4/ Kh¶ n¨ng tôc bæ sung thªm c¸c yÕu tè kh¸c vo nãi, diÔn ®¹t tr«i ch¶y, l−u lo¸t; 5/ TrÝ m« h×nh ny. nhí; 6/ Tèc ®é tri gi¸c v 7/ T− duy logic. Tuy vËy, c¸c nh nghiªn cøu theo M« h×nh cÊu tróc trÝ tuÖ cña Jaeger khuynh h−íng “lý thuyÕt vÒ qu¸ tr×nh th«ng tin” l¹i b¸c bá ý t−ëng vÒ c¸c yÕu M« h×nh ny ®−îc Adolf Otto Jaeger tè c¬ b¶n cña trÝ tuÖ trong c¸c m« h×nh gi¸o s− t¹i §¹i häc Berlin x©y dùng lý thuyÕt cña c¸c t¸c gi¶ m chóng t«i n¨m 1984 t¹i Berlin (m« h×nh Berlin). ® ®Ò cËp ë trªn. ë ®©y, nh÷ng ng−êi Jaeger ®−a ra 7 bé phËn chñ yÕu cña trÝ ny l¹i quan t©m chñ yÕu ®Õn c¸c qu¸ tuÖ nh− sau: tr×nh tiÕp nhËn v xö lý th«ng tin. VÒ c¬ a) Tèc ®é xö lý: tèc ®é lm viÖc, kh¶ b¶n, hä h−íng ®Õn ba c©u hái sau: 1/Cã n¨ng tËp trung v n¾m b¾t khi gi¶i c¸c qu¸ tr×nh tiÕp nhËn lo¹i no? 2/ Qu¸ quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò ®¬n gi¶n v cã ®é tr×nh ®ã diÔn ra nh− thÕ no? 3/ Nã dùa khã thÊp. trªn c¬ së t©m thÇn no?
5. Quan ®iÓm m¸c xÝt 13 M« h×nh ba lý thuyÕt vÒ trÝ tuÖ cña Howard Gardner nh t©m lý häc Sternberg næi tiÕng cña §¹i häc Harvard cho r»ng chóng ta kh«ng së h÷u mét trÝ tuÖ Robert Sternberg, gi¸o s− vÒ ph¸t m së h÷u rÊt nhiÒu trÝ tuÖ, tån t¹i triÓn con ng−êi t¹i §¹i häc Cornell, ®−a kh«ng phô thuéc lÉn nhau v tõ quan ra m« h×nh 3 lý thuyÕt vÒ trÝ tuÖ nh− sau: niÖm ny, «ng ®−a ra lý thuyÕt ®a trÝ a) Lý thuyÕt bèi c¶nh: Mçi mét tuÖ. Mçi mét trÝ tuÖ do mét “khu vùc” ng−êi ®Òu së h÷u trÝ tuÖ liªn quan tíi ®éc lËp trªn no “phô tr¸ch”, c¸c khu ®Æc thï v¨n hãa v ®Æc thï m«i tr−êng. vùc ny ho¹t ®éng mét c¸ch t−¬ng ®èi ChÝnh lo¹i trÝ tuÖ ny lm cho con ng−êi ®éc lËp víi nhau v do vËy, khi mét lo¹i cã kh¶ n¨ng ho hîp víi m«i tr−êng trÝ tuÖ bÞ tæn th−¬ng th× ®iÒu ®ã còng sèng, nhê nã hä míi cã thÓ t¹o dùng v kh«ng g©y ra ¶nh h−ëng trÇm träng tíi g×n gi÷ c¸c mèi quan hÖ x héi hoÆc Ýt c¸c lo¹i trÝ tuÖ kh¸c. nhiÒu míi cã thÓ tu©n theo ®−îc c¸c Ngoi ra, Gardner cßn ph©n ®Þnh chuÈn mùc v¨n hãa. hai lÜnh vùc cña trÝ tuÖ, ®ã l: lÜnh vùc b) Lý thuyÕt kÐp: §iÒu quan träng trÝ tuÖ c¸ nh©n (bao gåm nh÷ng tri thøc ®èi víi nghiªn cøu vÒ trÝ tuÖ kh«ng chØ vÒ b¶n th©n m×nh, sù luËn gi¶i vÒ l viÖc n¾m b¾t ®−îc c¸c qu¸ tr×nh gi¶i nh÷ng t×nh c¶m v c¸ch thøc øng xö quyÕt vÊn ®Ò v kÕt qu¶ cña chóng, m cña c¸ nh©n ) v lÜnh vùc trÝ tuÖ liªn c¸ cßn ph¶i n¾m b¾t ®−îc “tiÕn tr×nh tù nh©n (liªn quan tíi tri thøc vÒ sù øng ®éng” diÔn ra cña qu¸ tr×nh ny, v× nã xö gi÷a c¸c c¸ nh©n víi nhau, hay cã ¶nh h−ëng hÕt søc quan träng ®èi víi nh÷ng ph¸n ®o¸n, pháng ®o¸n vÒ nh÷ng kÕt qu¶ cña mét “chiÕn l−îc gi¶i quyÕt øng xö cña c¸c c¸ nh©n kh¸c ®Ó tõ ®ã cã vÊn ®Ò” no ®ã. c¸ch thøc øng xö phï hîp ). c) Lý thuyÕt c¸c bé phËn cña trÝ tuÖ: Trong cuèn s¸ch Frames of Mind: Sternberg ph©n biÖt 5 bé phËn chÝnh The Theory of Multiple Intelligences cña qu¸ tr×nh tiÕp nhËn th«ng tin, bao (C¸c khu«n khæ cña trÝ tuÖ: Lý thuyÕt ®a gåm: 1/ Kh¶ n¨ng ®Æc thï trong tõng trÝ tuÖ ), Gardner kh¼ng ®Þnh c¸c c¸ tr−êng hîp cô thÓ; 2/ N¨ng lùc kiÓm tra; nh©n cã møc ®é n¨ng khiÕu cao ë mét 3/ Kh¶ n¨ng l−u gi÷ trong trÝ nhí; 4/ lo¹i trÝ tuÖ th× kh«ng nhÊt thiÕt cã n¨ng Kh¶ n¨ng “lÊy ra” th«ng tin tõ trÝ nhí; khiÕu t−¬ng tù ë lo¹i trÝ tuÖ kh¸c. Nh− v 5/ N¨ng lùc chuyÓn giao th«ng tin. vËy, kh¸i niÖm “®a trÝ tuÖ” ®èi lËp víi c¸ch nh×n truyÒn thèng v phæ biÕn Mét trong nh÷ng ®ãng gãp quan hiÖn nay vÒ th«ng minh nh− l mét kh¶ träng cña Sternberg chÝnh l viÖc më n¨ng nãi chung v cã thÓ ®o ®−îc b»ng réng kh¸i niÖm trÝ tuÖ. Theo ®ã, trÝ tuÖ mét th−íc ®o v tãm l−îc l¹i chØ bëi mét bao hm viÖc häc tËp tõ kinh nghiÖm, con sè nh− chØ sè IQ ch¼ng h¹n. Do vËy, n¨ng lùc suy lý trõu t−îng, kh¶ n¨ng Gardner cho r»ng: VÊn ®Ò kh«ng ph¶i l thÝch øng víi m«i tr−êng ®ang th−êng b¹n th«ng minh nhiÒu ®Õn møc no m xuyªn biÕn ®æi, ph¸t triÓn v l ®éng c¬ chÝnh l viÖc b¹n th«ng minh nh− thÕ thóc ®Èy con ng−êi ®¹t tíi tri thøc míi no (lÜnh vùc no)? v n¨ng lùc míi nãi chung . Theo Gardner, c¸c bi tr¾c nghiÖm Lý thuyÕt ®a trÝ tuÖ theo quan niÖm vÒ trÝ th«ng minh chØ giíi h¹n ph¹m vi cña Howard Gardner ®o l−êng vo c¸c kh¶ n¨ng lý luËn to¸n
6. 14 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 11.2015 häc v ng«n ng÷, m hÇu nh− ® bá n¨ng lùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, hnh ®éng quªn nh÷ng n¨ng khiÕu kh¸c m häc cã môc ®Ých) cña con ng−êi trong viÖc sinh cã thÓ xuÊt s¾c, ch¼ng h¹n nh− sù thÝch nghi mét c¸ch s¸ng t¹o v cã hiÖu khÐo tay trong ngnh thñ c«ng, kh¶ qu¶ víi m«i tr−êng xung quanh” (Xem: n¨ng cña c¬ thÓ trong vËn ®éng thÓ NguyÔn V¨n Kh¸nh, 2010, tr.26). thao, kh¶ n¨ng giao tiÕp víi ng−êi kh¸c, ®Çu ãc s¸ng t¹o trong ©m nh¹c v nghÖ ThiÕt nghÜ, ®Ó cho nguån nh©n lùc thuËt, ti thuyÕt phôc, th−¬ng l−îng, nãi chung, nguån lùc trÝ tuÖ nãi riªng v.v C¸c bi tr¾c nghiÖm th−êng bá phôc vô ®¾c lùc cho sù ph¸t triÓn kinh qua nh÷ng yÕu tè nh− sù cè g¾ng v tÕ x héi v trë thnh ®éng lùc th× ph¶i kiªn tr×, chóng ph¶i ®−îc coi l yÕu tè kÝch thÝch nã (tr−íc hÕt th«ng qua kh©u quan träng gióp häc sinh ®¹t ®−îc c¬ b¶n l nhu cÇu v lîi Ých) v ph¶i t¹o thnh c«ng ngoi x héi. ®−îc mét m«i tr−êng thuËn lîi nhÊt (d©n chñ, tù do, c«ng b»ng) cho c¸c c¸ nh©n Tuy nhiªn, lý thuyÕt ®a trÝ tuÖ cña v cho c¶ céng ®ång cã ®iÒu kiÖn s¸ng Gardner vÊp ph¶i nhiÒu sù chØ trÝch, t¹o, cèng hiÕn ®−îc ë møc cao nhÊt
   ch¼ng h¹n nh− nh nghiªn cøu Detlef Rost ® phª ph¸n lý thuyÕt ny l ch−a cã ®ñ c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc chøng thùc. Tµi liÖu trÝch dÉn 3. KÕt luËn 1. C. M¸c v Ph. ¡ngghen , Ton tËp XuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm m¸c xÝt v (1994), Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, kÕ thõa nh÷ng thnh tùu cña c¸c lý H Néi. thuyÕt ph−¬ng T©y tiªu biÓu vÒ b¶n chÊt v cÊu tróc cña trÝ tuÖ, cã thÓ thÊy 2. D−¬ng Phó HiÖp (2008), TriÕt häc trÝ tuÖ kh«ng chØ liªn quan ®Õn n¨ng lùc v ®æi míi , Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, nhËn thøc, m cßn ®Õn n¨ng lùc thÝch H Néi. nghi cña con ng−êi v m«i tr−êng xung 3. NguyÔn V¨n Kh¸nh (chñ biªn, quanh. TrÝ tuÖ ®−îc hiÓu l mét tr×nh ®é 2010), X©y dùng v ph¸t huy nguån t− duy ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña con lùc trÝ tuÖ ViÖt Nam , Nxb. ChÝnh trÞ ng−êi x héi ®¶m b¶o kh¶ n¨ng tiÕp thu quèc gia, H Néi. nh÷ng kiÕn thøc ngy cng míi v sö dông chóng cã hiÖu qu¶ trong ®êi sèng. 4. Bïi ThÞ Ngäc Lan (2002), Nguån lùc Tõ ®ã, cã thÓ ®ång t×nh víi quan niÖm trÝ tuÖ trong sù nghiÖp ®æi míi ë cô thÓ sau ®©y vÒ trÝ tuÖ: “Víi tÝnh c¸ch ViÖt Nam , Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, l thnh tè c¬ b¶n cña nh©n c¸ch, trÝ H Néi. tuÖ l sù tæng hîp cña n¨ng lùc nhËn thøc (n¨ng lùc c¶m gi¸c, trÝ nhí, t−ëng 5. V. I. Lª nin , Ton tËp (2005), Nxb. t−îng, t− duy trõu t−îng, ph©n tÝch, ChÝnh trÞ quèc gia, H Néi. tæng hîp, ph¸t hiÖn c¸c mèi liªn hÖ, tÝnh 6. Ph¹m ThÞ Ngäc TrÇm (1993), “TrÝ quy luËt v sù kh¸c biÖt, rót ra kÕt tuÖ nguån lùc v« tËn cña sù ph¸t luËn, n¨ng lùc thÊu hiÓu, n¨ng lùc trùc triÓn x héi”, T¹p chÝ TriÕt häc , sè 1. gi¸c,v.v ) v n¨ng lùc thùc tiÔn (n¨ng lùc vËn dông tri thøc, sö dông ng«n 7. ng÷, lËp kÕ ho¹ch, thùc hiÖn kÕ ho¹ch, nztheorie