Giáo trình Thế giới phẳng

Nội dung text: Giáo trình Thế giới phẳng

1. Th gi i Ph ng TĨM T T L CH S TH K HAI M Ư I M T The World Is Flat A BRIEF HISTORY OF THE TWENTY-FIRST CENTURY Thomas L. Friedman
2. TH GI I LÀ PH NG Nh ng ng ưi d ch: Nguy n Quang A, Cao Vi t D ng, Nguy n Tiên Phong
3. CÙNG TÁC GI From Beirut to Jerusalem (1989) The Lexus and the Olive Tree (1999) [Chi c Lexus và Cây Ơliu (NXB. Khoa h c Xã H i 2005)] Longtitudes and Attitudes (2002)
4. THOMAS L. FRIEDMAN TH GI I LÀ PH NG Tĩm t t L ch s Th k Hai mươ i M t Farrar, Straus and Gioux / New York
5. Tng Matt và Kay và Ron
6. Mc L c Li gi i thi u Th gi i Tr thành Ph ng Th nào Mt: Khi Tơi Cịn ang Ng / 3 Hai: M ưi L c Làm Ph ng Th gi i / 48 Lc làm ph ng # 1. 9/11/89 / 48 Lc làm ph ng # 2. 9/8/95 / 56 Lc làm ph ng # 3. Ph n m m Work Flow / 71 Lc làm ph ng # 4. Open-Sourcing / 81 Lc làm ph ng # 5. Outsourcing / 103 Lc làm ph ng # 6. Offshoring / 114 Lc làm ph ng # 7. Xâu Chu i cung / 128 Lc làm ph ng # 8. Insourcing / 141 Lc làm ph ng # 9. In-forming / 150 Lc làm ph ng # 10. Các Steroid / 159 Ba: Ba s H i t / 173 Bn: S S p x p V i / 201 M và Th gi i Ph ng Nm: M và T do Th ươ ng m i / 225 Sáu: Nh ng Ti n dân / 237 By: Cu c Kh ng ho ng Tr m l ng / 250 Tám: ây Khơng ph i là m t Th nghi m / 276
7. Các N c ang Phát tri n và Th gi i Ph ng Chín: c m ng trinh Guadalupe / 309 Các Cơng ti và Th gi i Ph ng Mưi: Các cơng ti i phĩ th nào / 339 a Chính tr và Th gi i Ph ng Mưi m t: Th gi i Khơng ph ng / 371 Mưi hai: Lí thuy t Dell v Ng n ng a Xung t / 414 Kt lu n: S c T ng t ng Mưi ba: 9/11 i l i 11/9 / 441 Li Cm ơn / 471 Ch m c / 475
8. LI GI I THI U Bn c c m trên tay cu n th m ưi ba * c a t sách SOS 2, cu n Th gi i Ph ng ca Thomas L. Freedman. Cu n sách ưc in và phát hành l n u vào tháng 4-2005. ây là cu n sách th t ư c a Freedman, cun th hai, Xe Lexus và Cây Ơliu, va ưc Nhà xu t bn Khoa H c Xã h i xu t b n b ng ti ng Vi t. T. L. Freedman là nhà báo n i ti ng c a t New York Times, i nhi u, g p g v i r t nhi u nhân v t n i ti ng, v i con m t h t s c s c s o, ơng trình bày nh ng v n tồn c u hố r t súc tích và sinh ng, ơng trình bày nh ng v n khơ khan, khĩ hi u m t cách sáng s a, dí d m, dùng nhi u n d giúp b n c l nh h i v n m t cách d dàng. Tơi ngh cu n sách r t b ích cho các nhà chính tr , các nhà ho ch nh chính sách, vì nĩ trình bày nh ng thách th c c a th gi i ph ng i v i M , v i th gi i ang phát tri n, v i các cơng ti, nên các lo i c gi này s cĩ th th y thơng tin và ý t ưng c a Freedman gây kích thích. Các h c gi ch c s h c ưc cách trình bày ơ n gi n nhi u v n ph c t p. Tơi nhi t thành khuyên gi i tr và các doanh nhân hãy c cu n sách này, vì nĩ s b ích cho h xác nh l i mình trong h c t p, kh i nghi p, h c và làm vi c su t i. T t nhiên cu n sách c ng b ích cho t t c nh ng ai quan tâm n t ươ ng lai, vi c làm, cơng ngh , khoa h c, và sáng t o. Ng ưi d ch ã c h t s c làm cho b n d ch ưc chính xác và d c, song do hi u bi t cĩ h n nên khĩ th tránh kh i sai sĩt. Ph n ch m c n i dung, m i m c chính (và c m c ph n u chúng tơi th y thu t ng cĩ th là l ), cĩ kèm theo thu t ng ti ng * Các quy n tr ưc g m: 1. J. Kornai: Con ng d n t i n n kinh t th tr ng, H i Tin h c Vi t Nam 2001, Nhà Xu t b n V n hố Thơng tin (NXB VHTT) 2002. 2. J. Kornai: H th ng Xã h i ch ngh a, NXB V n hố Thơng tin 2002 3. J. Kornai- K. Eggleston: Ch m sĩc s c kho c ng ng, NXB VHTT 2002 4. G. Soros: Gi kim thu t tài chính , s p xu t b n 5. H. de Soto: S bí n c a t b n, s p xu t b n 6. J. E. Stiglitz: Ch ngh a xã h i i v âu? sp xu t b n 7. F.A. Hayek: Con ng d n t i ch nơng nơ , s p xu t b n 8. G. Soros: Xã h i M, s p xu t b n 9. K. Popper: S Kh n cùng c a Ch ngh a l ch s , s p xu t b n. 10. K. Popper: Xã h i m và nh ng k thù c a nĩ , I, Plato 11. K. Popper: Xã h i m và nh ng k thù c a nĩ , II, Hegel và Marx 12. Thomas S. Kuhn: Cu trúc c a các cu c Cách m ng Khoa h c
9. Anh b n c ti n tham kh o; tác gi dùng nhi u t m i, m t s t ưc nguyên b ng ti ng Anh, ph n gi i thích ngh a cĩ th tìm th y Ch m c. Nh ng ng ưi d ch cu n sách này g m: Cao Vi t D ng (các Ch ươ ng 9, 10, 11, 12) và Nguy n Tiên Phong (Ch ươ ng 13), ph n cịn l i tơi d ch và m ươ ng vi c hi u ính chung. Tơi thành th t xin l i các c ng s vì ã sốt l i và s a t ng câu c a các ch ươ ng ĩ. Làm v y cĩ th m t cái hay c a b n d ch ban u, k c cách vi t chính t nh ưng cho b n d ch ưc nh t quán tơi ã s a r t nhi u, ph n hay là c a h , các l i và thi u sĩt là c a tơi. Tơi ch u trách nhi m v m i l i và sai sĩt c a tồn b b n d ch. Mi chú thích c a tác gi ưc ánh b ng s . Tt c các chú thích ánh d u sao ( *) cu i trang là c a ng ưi d ch. Trong v n bn ơi khi ng ưi d ch cĩ ưa thêm t hay c m t cho câu ưc rõ ngh a, ph n ĩ ưc t trong d u [nh ư th này]. B n d ch ch c cịn nhi u thi u sĩt mong b n c thơng c m, l ưng th , và ch bo; xin liên h theo a ch T p chí Tin h c và i s ng, 54 Hồng Ng c Phách Hà N i [25/B7 Nam Thành Cơng], ho c qua in th ư thds@hn.vnn.vn hay nqa@netnam.vn 09-2005 Nguy n Quang A
10. Th gi i Tr thành Ph ng Th nào
11. MT Khi Tơi Cịn ang Ng Tâu các Ho ng t , v i t ư cách nh ng ng ưi Cơng giáo C ơ c, và các hồng t nh ng ng ưi yêu m n và thúc y ni m tin Cơng giáo linh thiêng, và là nhng k thù c a h c thuy t Mohamet, và c a m i s sùng bái th n t ưng và d giáo, ã quy t nh c tơi, Christopher Columbus, i n các mi n nĩi trên c a n , xem các hồng t , nhân dân, và các vùng t y, và tìm hi u tính khí c a h và ph ươ ng pháp thích hp nh m c i bi n h theo ni m tin linh thiêng c a chúng ta; và h ơn na ã ch d n r ng tơi khơng ưc i b ng ưng b theo h ưng ơng, nh ư l th ưng, mà b ng ưng phía Tây, theo h ưng mà n nay chúng ta khơng cĩ b ng ch ng ch c ch n nào r ng ã cĩ b t c ai i. - T nh t kí c a Christopher Columbus v chuy n i 1492 c a ơng hng ai ã t ng ch h ưng cho tơi nh ư th này trên m t sân C golf tr ưc ây: “Hãy nh m vào ho c Microsoft hay IBM”. Tơi ng im phát bĩng u tiên t i sân golf KGA Golf Club khu trung tâm thành ph Bangalore, mi n nam n , khi b n ch ơi c a tơi tr vào hai cao c b ng kính-và thép bĩng lống n i b t lên ng xa, úng sau th m c xanh u tiên. Cao c Goldman Sachs vn ch ưa xong; n u khơng thì anh ta ã cĩ th tr vào cái ĩ n a và bi n nĩ thành b ba. HP và Texas Instrument cĩ v n phịng c a h sau l th chín, d c theo l th m ưi. ĩ khơng ph i là t t c . Các m c phát bĩng là c a Epson, cơng ti máy in, và m t trong nh ng ng ưi xách g y c a chúng tơi i m 3M. Bên ngồi, m t s bi n hi u giao thơng c ng do Texas Instrument tài tr , và b ng qu ng cáo Pizza Hut trên ưng tr ưng m t mi ng pizza b c h ơi, dưi u “Các mi ng giga y H ươ ng v !”
12. 4 TH GI I LÀ PH NG Khơng, y d t khốt khơng ph i Kansas. Th m chí khơng cĩ v gi ng n . y là Th gi i M i, Th gi i C , hay Th gi i ti p? Tơi ã n Bangalore, Silicon Valley c a n , b ng hành trình khám phá c a riêng tơi gi ng c a Columbus. Columbus ã i thuy n bu m v i các tàu Niđa, Pinta, và Santa María trong m t n l c khám phá ra m t ưng ng n h ơn, tr c ti p h ơn n n b ng hưng v phía tây, qua i Tây D ươ ng, mà ơng cho là ưng bi n kh ơi n ơng n – h ơn là i xu ng phía nam và ơng vịng qua châu Phi, nh ư nh ng ng ưi khai phá B ào Nha th i ơng ã th i. n và các Hịn o Gia V ph ươ ng ơng n i ti ng m t th i v vàng, ng c, á quý, và t ơ l a c a h - m t ngu n v t báu khơng k xi t. Tìm ưng t t qua bi n này n n , th i khi các th lc H i giáo ngày ĩ ã ch n các ưng b t châu Âu, ã là m t cách cho c Columbus và n n quân ch Tây Ban Nha tr nên giàu cĩ và hùng m nh. Khi Columbus c ng bu m, hi n nhiên ơng ã cho r ng Trái t trịn, ĩ là vì sao ơng l i tin ch c r ng ơng cĩ th n n b ng cách i v ph ươ ng tây. Tuy nhiên, ơng ã tính sai quãng ưng. Ơng ngh Trái t là m t qu c u nh h ơn. Ơng cng ã khơng d ki n g p m t vùng t r ng tr ưc khi ơng n ưc ơng n. Tuy nhiên, ơng ã g i các th dân mà ơng ã g p th gi i m i là các “Indian-dân da ” [nh ng ng ưi n ]. Quay v nhà, tuy th , Columbus ã cĩ th nĩi cho nh ng ng ưi u ơng, Vua Ferdinand và Hồng h u Isabella, r ng m c dù ơng khơng th y n , ơng cĩ th xác nh n r ng th gi i qu th c trịn. Tơi b t u i n theo úng h ưng ơng, qua Frankfurt. Tơi dùng Lufthansa v i vé h ng th ươ ng gia. Tơi bi t chính xác h ưng mình i nh b n GPS hi n trên màn hình thịi ra t ng n c a gh ng i trên máy bay. Tơi h cánh an tồn và úng gi . Tơi c ng ã gp nh ng ng ưi ưc g i là Indian. Tơi c ng ã i tìm ngu n giàu cĩ c a n . Columbus ã tìm ph n c ng – các kim lo i quý, t ơ la, và gia v - ngu n giàu cĩ trong th i ơng. Tơi ã tìm ph n m m, nng l c trí ĩc, các thu t gi i ph c t p, các cơng nhân tri th c, các call center [trung tâm ph c v khách hàng qua in tho i], các giao th c truy n, nh ng t phá v k thu t quang h c – các ngu n giàu cĩ c a th i chúng ta. Columbus ã vui s ưng bi n nh ng ng ưi Indian ơng g p thành các nơ l , m t qu lao ng chân tay t do. Tơi ch mu n hi u vì sao nh ng ng ưi Indian tơi g p l i l y vi c làm c a chúng ta, vì sao h tr thành m t qu quan tr ng nh ư v y
13. KHI TƠI CỊN ANG NG 5 cho outsourcing [thuê làm ngồi] d ch v và vi c làm cơng ngh thơng tin (CNTT) t Hoa Kì và các n ưc cơng nghi p khác. Columbus cĩ h ơn m t tr m ng ưi trên ba tàu c a ơng; tơi cĩ m t nhĩm nh t kênh Discovery Times v a tho i mái trong hai xe t i dã chi n, v i các lái xe n i chân tr n. Khi c ng bu m, y là nĩi v y, tơi c ng ã cho r ng th gi i là trịn, song cái tơi b t g p n th t ã h t s c làm lung lay ni m tin c a tơi vào ý ni m ĩ. Columbus tình c g p châu M song ơng ngh mình ã khám phá ra mt ph n n . Tơi th c s th y n và ngh nhi u ng ưi tơi gp ĩ là nh ng ng ưi M . M t s ã th c s l y tên M , và nh ng ng ưi khác b t ch ưc r t c gi ng nĩi M các call center và các k thu t kinh doanh M các phịng thí nghi m ph n m m. Columbus tâu lên vua và hồng h u c a mình r ng th gi i trịn và ơng ã i vào l ch s nh ư ng ưi u tiên khám phá ra iu này. Tơi quay v nhà và chia s s phát hi n ch v i v , và ch thì th m. “Em yêu”, tơi th th , “anh ngh th gi i là ph ng”. àm sao tơi ã i n k t lu n này? Tơi ngh b n cĩ th nĩi t t L c b t u trong phịng h p c a Nadan Nilekani cơng ti Infosys Technologies Limited. Infosys là m t trong các báu v t c a th gi i CNTT n , và Nilekani, CEO [T ng iu hành] c a cơng ti, m t trong nh ng thuy n tr ưng chín ch n và ưc kính tr ng nh t c a n n cơng nghi p n . Tơi i xe v i nhĩm Discovery Times n khu Infosys, kho ng b n m ươ i phút t trung tâm Bangalore, th m c ơ s và ph ng v n Nilekani. n khu Infosys b ng con ưng s t s o, v i các chú bị linh thiêng, các xe ng a kéo, và các xe kéo cĩ ng c ơ t t c cùng chen l n sát c nh xe chúng tơi. Tuy nhiên, m t khi b ưc vào c ng Infosys b n trong mt th gi i khác. M t b b ơi l n c khu ngh mát nép mình g a các t ng á mịn và nh ng d i c ưc c t t a, sát k m t bãi c kh ng l nh ư m t sân golf nh . Cĩ vơ s quán n và m t câu l c b sc kho tuy t v i. Các cao c kính-và-thép d ưng nh ư m c lên gi ng c d i m i tu n. Trong m t s cao c ĩ, các nhân viên Infosys ang vi t các ch ươ ng trình ph n m m c th cho các cơng ti M hay châu Âu; trong các cao c khác, h th c hi n nh ng cơng vi c h u tr ưng c a các cơng ti siêu qu c gia l n t c ơ s M và châu Âu - m i th t b o trì máy tính n các án nghiên c u c
14. 6 TH GI I LÀ PH NG th n tr l i các cu c g i c a khách hàng t kh p n ơi trên th gi i. An ninh là ch t, các camera theo dõi các c a, và n u anh làm vi c cho American Express, anh khơng th i vào cao c qu n lí các d ch v và nghiên c u cho General Electric. Các k s ư n tr , nam và n , i nhanh nh n t cao c này sang cao c kia, l ng lng các th ID [nh n d ng]. M t ng ưi cĩ v nh ư cĩ th lo các kho n thu c a tơi. Ng ưi khác cĩ v nh ư cơ cĩ th tháo r i máy tính c a tơi. Và ng ưi th ba cĩ v nh ư cơ ta ã thi t k nĩ! Sau khi ng i cho m t cu c ph ng v n, Nilekani ã d n nhĩm TV chúng tơi d o quanh trung tâm h i ngh tồn c u c a Infosys- t ng zero c a cơng nghi p outsourcing n . Nĩ là m t phịng sâu th m lát ván ơ g nhìn gi ng m t phịng h c ưc x p thành dãy t mt tr ưng lu t Ivy League. m t u cĩ m t màn hình s c bc t ưng và trên cao cĩ các camera trên tr n cho h i ngh t xa. “ây là phịng h i ngh c a chúng tơi, ây cĩ l là màn hình l n nh t châu Á - g m b n m ươ i màn hình s [g p l i],” Nilekani t hào gi i thích, ch lên màn hình TV l n nh t tơi ã t ng th y. Infosys, ơng nĩi, cĩ th t ch c m t cu c h i ngh o c a nh ng ng ưi ch ơi ch ch t c a tồn b chu i cung ng tồn c u c a nĩ cho b t c d án nào vào b t c lúc nào trên màn hình siêu c ĩ. Nh ư th các nhà thi t k M c a h cĩ th nĩi chuy n trên màn hình v i các nhà vi t ph n m m n và các nhà s n xu t Á châu ca h cùng m t lúc. “Chúng tơi cĩ th ng i ây, ai ĩ t New York, London, Boston, San Francisco, t t c u tr c ti p [live]. Và cĩ th vi c th c hi n là Singapore, cho nên ng ưi Singapore cng cĩ th tr c ti p ây ĩ là tồn c u hố,” Nilekani nĩi. Phía trên màn hình cĩ tám chi c ng h tĩm t t r t khéo ngày làm vi c c a Infosys: 24/7/365 [24 gi m t ngày; 7 ngày m t tu n; 365 ngày m t n m]. Các ng h ưc g n nhãn Tây M , ơng M , GMT, n , Singapore, Hong Kong, Nh t B n, Úc. “Outsourcing ch là m t chi u c a m t th c ơ b n h ơn nhi u ang x y ra hi n nay trên th gi i,” Nilekani gi i thích. “Cái x y ra [vài] n m v a qua là ã cĩ m t s u t ư t vào cơng ngh , c bi t trong th i i bong bĩng, khi hàng tr m tri u dollar ưc u tư thi t l p k t n i kh p n ơi trên th gi i, cáp bi n, và t t c các th ĩ”. ng th i, ơng nĩi thêm, máy tính ã tr nên r h ơn và phân tán kh p th gi i, và ã cĩ m t s bùng n v ph n m m – e- mail, các ph ươ ng ti n tìm ki m nh ư Google, và ph n m m s h u
15. KHI TƠI CỊN ANG NG 7 riêng, cĩ th ch b t c cơng vi c nào và g i m t ph n n Boston, mt ph n n Bangalore, và m t ph n n B c Kinh, t o d dàng cho b t c ai phát tri n t xa. Khi t t c các th này t nhiên xy ra cùng lúc vào kho ng n m 2000, Nilekani nĩi thêm, chúng “ã t o ra m t n n n ơi vi c làm tri th c, v n trí tu , cĩ th ưc giao t b t c âu. Nĩ cĩ th ưc chia nh , giao, phân ph i, s n xu t và ráp l i cùng nhau l n n a – và iu này ã cho cách làm vi c c a chúng ta m t t do hồn tồn m i, c bi t vi c làm cĩ tính ch t trí tu Và cái mà anh ang nhìn th y t i Bangalore ngày nay th c s là nh im c a t t c nh ng iu trên k t h p l i.” Chúng tơi ng i trên i v ng bên ngồi v n phịng c a Nilekani, i i TV d ng các camera. Ti m t im, tĩm t t các n ý c a t t c iu này, Nilekani ã th t ra m t c m t c l ng v ng trong u tơi. Ơng nĩi v i tơi, “Tom, sân ch ơi ang ưc san ph ng”. Ý ơng mu n nĩi là các n ưc nh ư n bây gi cĩ kh n ng c nh tranh vì lao ng tri th c tồn c u nh ư ch ưa t ng bao gi cĩ - và r ng M tt h ơn hãy s n sàng cho iu này. M b thách th c, nh ưng, ơng nh n m nh, s thách th c s là t t cho M b i vì chúng ta luơn sung sc nh t khi b thách th c. Khi tơi r i khu Infosys v Bangalore t i hơm y và b xĩc su t d c ưng gà, tơi c ng m ngh mãi v cm t ĩ: “Sân ch ơi ang ưc san ph ng”. Cái Nandan nĩi, tơi ngh , là sân ch ơi ang ưc san ph ng ưc san ph ng? ưc san ph ng? Tr i ơi, ơng ta nĩi v i tơi th gi i là ph ng!” Tơi ây, Bangalore – h ơn 500 n m sau khi Columbus v ưt qua ưng chân tr i, dùng cơng ngh hàng h i thơ s ơ c a th i ơng, và tr v an tồn ch ng minh d t khốt r ng th gi i trịn – và mt trong nh ng k s ư tinh nhanh nh t n , ưc ào t o t i h c vi n k thu t hàng u c a n và ưc h tr b i cơng ngh hi n i nh t hi n nay, v c ơ b n ã nĩi v i tơi là th gi i này ph ng , ph ng nh ư màn hình mà trên ĩ ơng ta cĩ th ch trì cu c hp tồn b chu i cung ng tồn c u c a mình. Th m chí lí thú hơn, ơng bi u d ươ ng s phát tri n này nh ư m t iu t t, nh ư c t mc m i trong s phát tri n c a lồi ng ưi và m t c ơ h i l n cho n và th gi i – m t s th c ã khi n th gi i chúng ta ph ng! Ng i ng sau chi c xe ĩ, tơi ã vi t v i vàng b n t ĩ vào s tay c a mình: “Th gi i là ph ng”. Ngay khi vi t chúng, tơi nh n ra rng y là thơng ip c ơ b n c a m i th tơi ã th y và ã nghe
16. 8 TH GI I LÀ PH NG Bangalore trong hai tu n làm phim. Sân ch ơi c nh tranh tồn c u ưc san b ng. Th gi i ưc san ph ng. Khi tơi nh n rõ iu này, c h ng kh i và s kinh hãi tràn y tơi. Nhà báo trong tơi h ng kh i khi ã tìm th y m t khung kh hi u k h ơn các tin chính bu i sáng và gi i thích cái x y ra trên th gi i ngày nay. Rõ ràng, hi n nay là cĩ th cho nhi u ng ưi h ơn bao gi h t h p tác và c nh tranh trong th i gian th c v i nhi u ng ưi h ơn v nhi u lo i vi c làm khác nhau h ơn t nhi u ngõ ngách c a hành tinh h ơn và trên c ơ s bình ng h ơn b t c th i gian nào tr ưc ây trong l ch s lồi ng ưi – dùng máy tính, e- mail, m ng, h i ngh t xa, và ph n m m m i n ng ng. ĩ là cái Nandan ã nĩi cho tơi. ĩ là cái tơi ã khám phá ra trong hành trình c a tơi n n và xa h ơn. Và ĩ là cái cu n sách này nĩi v. Khi b n b t u ngh v th gi i nh ư là ph ng, r t nhi u th cĩ ý ngh a theo nh ng cách chúng khơng cĩ tr ưc ây. Nh ưng ích thân tơi c ng h ng kh i, b i vì s san ph ng th gi i cĩ ngh a là bây gi chúng ta ang k t n i t t c các trung tâm tri th c trên hành tinh l i thành m t m ng tồn c u ơn nh t, mà - n u ho t ng chính tr và ch ngh a kh ng b khơng c n ưng – thì s cĩ th m ra m t k nguyên th nh v ưng và i m i gây s ng s t. Nh ưng suy ng m th gi i ph ng c ng làm tơi tràn y kinh hãi, v m t ngh nghi p và cá nhân. S kinh s riêng c a tơi xu t phát t s th c hi n nhiên r ng khơng ch nh ng ng ưi vi t ph n m m và các geek [các tay c phách v ] máy tính ưc trao quy n cng tác trong cơng vi c m t th gi i ph ng. Nĩ c ng là al-Qaeda và các m ng l ưi kh ng b khác. Sân ch ơi khơng ưc san b ng ch theo cách thu hút và siêu trao quy n m t nhĩm hồn tồn m i ca nh ng ng ưi i m i sáng t o. Nĩ ưc san b ng theo cách lơi kéo và siêu trao quy n m t nhĩm hồn tồn m i c a nh ng ng ưi àn ơng và àn bà gi n d , n n chí, và b làm nh c. V ngh nghi p, s nh n ra th gi i là ph ng làm c ng th ng th n kinh vì tơi nh n ra r ng s san b ng này ã x y ra khi tơi cịn ang ng , và tơi ã b quên nĩ. Tơi th c s khơng ng , mà ã b n vi c khác. Tr ưc 11 tháng 9 (11/9), tơi ã t p trung theo dõi tồn c u hố và khai thác s c ng th ng gi a các l c “Lexus” c a s h i nh p kinh t và các l c “Cây Ơ liu” c a b n s c và ch ngh a dân tc – do ĩ cu n Xe Lexus và Cây Ơ liu c a tơi ra i 1999. Song sau 11/9, các cu c chi n tranh cây ơ liu ã ám nh tơi hồn tồn.
17. KHI TƠI CỊN ANG NG 9 Tơi dành h u h t th i gian c a mình chu du trong các th gi i Rp và H i giáo. Vào các n m ĩ tơi ã m t d u v t tồn c u hố. Tơi ã l i tìm th y v t ĩ trên hành trình c a tơi n Bangalore tháng 2 n m 2004. M t khi ã tìm th y, tơi nh n ra r ng cĩ cái gì ĩ th t s quan tr ng ã x y ra trong khi tơi g n bĩ v i các lùm cây ơ liu c a Kabul và Baghdad. Tồn c u hố ã i n m t m c m i hồn tồn. N u b n t cu n Xe Lexus và Cây Ơ liu và cu n sách này l i v i nhau, b n s i n k t lu n lí l l ch s khái quát là ã cĩ ba k nguyên l n c a tồn c u hố. Th i i u kéo dài t 1492- khi Columbus d ươ ng bu m, m ra s giao th ươ ng gi a Th gi i C và Th gi i M i – cho n kho ng 1800. Tơi s g i th i i này là Tồn c u hố 1.0. Nĩ ã làm th gi i co l i t m t kích th ưc l n thành c trung bình. Tồn c u hố 1.0 là v các n ưc và sc m nh c ơ b p. T c là, trong Tồn c u hố 1.0 tác nhân then cht ca s thay i, ng l c thúc y quá trình h i nh p tồn c u ã là nưc b n cĩ bao nhiêu c ơ b p – bao nhiêu s c c ơ b p, bao nghiêu sc ng a, s c giĩ, hay, mu n h ơn, s c h ơi n ưc – và b n ã cĩ th tri n khai nĩ sáng t o n th nào. Trong k nguyên này, các n ưc và các chính ph (th ưng ưc tơn giáo hay ch ngh a qu c hay s k t h p c a c hai xúi gi c) ã d n ưng phá b các b c t ưng và n i ch t th gi i l i v i nhau, thúc y s h i nh p tồn c u. Trong Tồn c u hố 1.0, các câu h i ch y u là: N ưc tơi h p v i s c nh tranh và các c ơ h i tồn c u ch nào? Làm sao tơi cĩ th i tồn c u và c ng tác v i nh ng ng ưi khác thơng qua n ưc tơi? K nguyên l n th hai, Tồn c u hố 2.0, kéo dài t 1800 n 2000, b gián on b i i Kh ng ho ng và Chin tranh Th gi i I và II. Th i i này làm th gi i co t c trung bình xu ng c nh . Trong Tồn c u hố 2.0, nhân t then ch t c a thay i, ng l c thúc y h i nh p tồn c u, ã là các cơng ti a qu c gia. Các cơng ti a qu c gia này ti n hành tồn c u hố vì th tr ưng và lao ng, u tiên do s bành tr ưng c a các cơng ti c ph n Hà Lan và Anh và Cách m ng Cơng nghi p làm m i nh n. Trong n a u c a th i i này, h i nh p tồn c u ưc c p l c b i s s t gi m chi phí chuyên ch , nh ng c ơ h ơi n ưc và ưng s t, và trong n a sau bi s s t gi m các chi phí liên l c - nh s ph bi n c a in tín, in tho i, PC, v tinh, cáp quang, và phiên b n ban u c a World Wide Web (WWW). Chính trong th i i này mà chúng ta th c s th y s ra i và tr ưng thành c a m t n n kinh t tồn c u, theo
18. 10 TH GI I LÀ PH NG ngh a r ng ã cĩ s d ch chuy n c a hàng hố và thơng tin t lc a này sang l c a khác ĩ cĩ m t th tr ưng tồn c u, vi s chênh l ch giá v các s n ph m và lao ng. Các ng l c ng sau k nguyên tồn c u hố này là các t phá v ph n c ng - t tàu h ơi n ưc và ưng s t lúc ban u n in tho i và các máy tính l n vào lúc cu i. Và câu h i l n trong th i i này ã là: Cơng ti tơi h p v i n n kinh t tồn c u ch nào? Nĩ t n d ng các c ơ hi th nào? Làm sao tơi cĩ th i tồn c u và c ng tác v i nh ng ng ưi khác qua cơng ti c a tơi? Cu n Xe Lexus và Cây Ơ liu ch yu là v nh im c a k nguyên này, m t th i i khi các b c tưng b t u s p trên kh p th gi i, và s h i nh p, và s ph n ng d d i v i nĩ, lên m t m c m i hồn tồn. Nh ưng ngay c khi các b c t ưng s p , v n cịn nhi u rào c n i v i s h i nh p tồn c u suơn s . Hãy nh , khi Bill Clinton ưc b u làm t ng th ng n m 1992, h u nh ư khơng ai ngồi chính ph và gi i hàn lâm cĩ e-mail, và khi tơi vi t Xe Lexus và Cây Ơ liu n m 1998, Internet và th ươ ng m i in t v a m i c t cánh. Ph i, chúng ã c t cánh – cùng v i nhi u th khác n a ã cùng n trong khi tơi ng . Và ĩ là lí do vì sao tơi lí l trong cu n sách này r ng vào kho ng n m 2000 chúng ta ã b ưc vào m t k nguyên m i hồn tồn: Tồn c u hố 3.0. Tồn c u hố 3.0 làm th gi i co t c nh xu ng c bé tí và ng th i san b ng sân ch ơi. Và trong khi ng l c trong Tồn c u hố 1.0 là các n ưc ti n hành tồn c u hố và ng lc trong Tồn c u hố 2.0 là các cơng ti ti n hành tồn c u hố, ng l c trong Tồn c u hố 3.0 - th cho nĩ c tr ưng c nh t vơ nh - là n ng l c m i tìm th y cho các cá nhân c ng tác và c nh tranh tồn c u. Và cái ịn b y cho phép các cá nhân và các nhĩm i tồn c u d n v y và suơn s n v y khơng ph i là s c ng a, khơng ph i là ph n c ng, mà là ph n m m- tt c các lo i ng d ng m i – cùng chung v i s sáng t o ra m t mng cáp quang tồn c u bi n t t c chúng ta thành láng gi ng sát vách. Bây gi các cá nhân ph i, và cĩ th , h i, Tơi h p v i c nh tranh và các c ơ h i tồn c u ngày nay ch nào, và làm sao tơi cĩ th , t mình, c ng tác v i nh ng ng ưi khác m t cách tồn c u? Song Tồn c u hố 3.0 khơng ch khác các k nguyên tr ưc ch nĩ làm th gi i co l i và ph ng th nào và nĩ trao quy n cho các cá nhân ra sao. Nĩ khác ch Tồn c u hố 1.0 và Tồn c u hố 2.0 ch y u do các cá nhân và doanh nghi p Âu M d n d t. Tuy Trung
19. KHI TƠI CỊN ANG NG 11 Qu c th c s là n n kinh t l n nh t th gi i trong th k m ưi tám, chính các n ưc, các cơng ti, nh ng ng ưi th m dị ph ươ ng Tây ti n hành ph n l n vi c tồn c u hố và nh hình h th ng. Nh ưng v sau này, iu này s ngày càng ít úng h ơn. B i vì nĩ làm th gi i co l i và ph ng, Tồn c u hố 3.0 ngày càng nhi u s ưc d n d t khơng ch b i các cá nhân mà c ng b i các nhĩm cá nhân – phi Tây ph ươ ng, khơng da tr ng – a d ng h ơn nhi u. Các cá nhân t mi n ơi c a th gi i ph ng u ưc trao quy n. Tồn c u hố 3.0 bi n thành cĩ th cho r t nhi u ng ưi c m và ch ơi [plug and play], và b n s th y m i s c c u v ng con ng ưi tham gia. (Trong khi s trao quy n cho các cá nhân hành ng tồn c u là c tính m i quan tr ng nh t c a Tồn c u hố 3.0, các cơng ti- to và nh - c ng ưc trao quy n m t cách m i n a trong k nguyên này. Tơi th o lu n chi ti t c hai mu n h ơn trong cu n sách này). Khơng c n ph i nĩi, tơi ã ch cĩ s ánh giá l m nh t v t t c iu này khi tơi r i v n phịng c a Nandan ngày y Bangalore. Nh ưng khi tơi ng i suy ng m nh ng thay i này ban cơng c a phịng khách s n c a tơi t i hơm ĩ, tơi ã bi t m t th : tơi mu n b m i th và vi t m t cu n sách cĩ th cho phép tơi hi u quá trình làm ph ng này ã di n ra th nào và các h lu c a nĩ cĩ th là gì i v i các n ưc, các cơng ti, và các cá nhân. Cho nên tơi nh c in tho i g i cho v tơi, Ann, và b o cơ, “anh s vi t m t cu n sách nhan Th gi i là Ph ng ”. Cơ v a bu n c ưi v a tị mị - , cĩ th bu n c ưi hơn là tị mị! Cu i cùng, tơi ã cĩ kh n ng thuy t ph c ưc cơ, và tơi hi v ng s cĩ kh n ng làm th v i b n, b n c thân m n. Hãy tơi ưa b n quay v lúc u c a hành trình ca tơi n n , và các im ph ươ ng ơng khác, và chia s v i bn m t s cu c g p tình c ã d n tơi n k t lu n r ng th gi i khơng cịn trịn – mà ph ng. aithirth “Jerry” Rao là m t trong nh ng ng ưi u tiên tơi g p J Bangalore- và tơi g p anh ch ưa h ơn vài phút khách s n Leela Palace tr ưc khi anh b o tơi r ng anh cĩ th x lí các t khai thu ca tơi và các yêu c u k tốn khác tơi c n - t Bangalore. Khơng, cm ơn, tơi ã cĩ m t k tốn viên r i Chicago. Jerry ch m m cưi. Anh ta quá l ch s nĩi - r ng anh ta cĩ th là k tốn viên
20. 12 TH GI I LÀ PH NG ca tơi r i, hay úng h ơn k tốn viên c a c a k tốn viên c a tơi, nh s bùng n v outsourcing vi c chu n b thu . “iu này xy ra nh ư chúng ta nĩi”, Rao b o, anh quê Mumbai, tr ưc là Bombay, hãng c a anh, MphasiS, cĩ m t i các k tốn viên n cĩ kh n ng làm cơng vi c k tốn ưc outsource t bt c bang nào c a M và chính ph liên bang. “Chúng tơi liên k t vi nhi u hãng CPA [ki m tốn viên (cơng) cĩ ch ng ch ] c nh và v a M ”. “Ý anh nĩi gi ng k tốn viên c a tơi?” tơi h i. “Vâng, gi ng k tốn viên c a anh”, Rao nĩi v i m t n c ưi. Cơng ti c a Rao ã i tiên phong v m t ph n m m work flow [lu ng cơng vi c] v i m t nh d ng chu n làm cho outsourcing khai thu r và d . Tồn b quá trình b t u, Jerry gi i thích, v i m t k tốn viên Hoa Kì quét các t khai thu n m ngối c a tơi, c ng v i các b n kê khai W-2, W-4, 1099, ti n th ưng, c phi u c a tơi- m i th - vào m t máy ch , t California hay Texas. “Bây gi k tốn viên c a anh, n u anh ta x lí thu c a anh h i ngo i, bi t r ng anh thích khơng cho (ai ĩ ngồi n ưc) bi t h (tên) hay s An sinh Xã h i ca anh, thì anh ta cĩ th ch n gi kín thơng tin ĩ”, Rao nĩi. “Các k tốn viên n [dùng m t kh u] g i t t c thơng tin thơ m t cách tr c ti p t máy ch M , và h hồn t t các t khai thu c a anh, v i vi c anh v n gi u tên. T t c các s li u khơng ra ngồi Hoa Kì tuân th các quy ch riêng t ư Chúng tơi coi vi c b o v d li u và s riêng t ư r t nghiêm túc. K tốn viên n cĩ th nhìn th y s li u trên màn hình c a mình, nh ưng anh ta khơng th t i nĩ xu ng hay in nĩ ra – ch ươ ng trình c a chúng tơi khơng cho phép vi c ĩ. Nhi u nh t anh ta cĩ th làm là th nh nĩ, gi nh ư anh ta cĩ ý nh x u nào ĩ. Các k tốn viên khơng ưc phép mang th m chí gi y và bút vào trong phịng khi h làm vi c trên các t khai thu ”. Tơi b tị mị v chính làm th nào d ng tiên ti n này c a d ch v outsourcing ã tr thành. “Chúng tơi làm nhi u ngàn t khai”, Rao nĩi. H ơn n a, “CPA c a anh M khơng c n th m chí v n phịng ca h . H cĩ th ng i trên m t bãi bi n California và e-mail cho chúng tơi và nĩi, ‘Jerry, c u làm các t khai thu Bang New York tht c , vì th c u làm các t khai c a Tom. Và Sonia, c u và i ca c u Delhi làm các t khai Washington và Florida’. Ti n th , Sonia làm vi c t nhà cơ n , [cơng ti khơng ph i tr ] chi phí
21. KHI TƠI CỊN ANG NG 13 chung. ‘Và các vi c khác này, chúng th c s ph c t p, cho nên tơi t làm chúng’.” Nm 2003, kho ng 25.000 t khai thu M ưc làm n . Nm 2004 con s là 100.000. N m 2005, d ki n là 400.000. Trong mt th p niên, anh s cho r ng k tốn viên c a anh outsource vi c chu n b c ơ b n c a các t khai thu c a anh - n u khơng h ơn n a. “Anh ã vào ngh này th nào?” tơi h i Rao. “B n tơi Jeroen Tas, m t ng ưi Hà Lan, và tơi u ã làm cho Citigroup California”, Rao gi i thích. “Tơi là s p c a anh ta và mt hơm chúng tơi cùng tr v t New York trên m t chuy n bay và tơi nĩi mình cĩ k ho ch thơi vi c và anh ta b o, ‘Tơi c ng th ’. C hai chúng tơi u nĩi, ‘Vì sao chúng ta l i khơng kh i ng doanh nghi p riêng c a chúng ta?’ Vì th vào n m 1997-98, chúng tơi cùng nhau ư a ra m t k ho ch kinh doanh cung c p các gi i pháp Internet cao c p cho các cơng ti l n Hai n m tr ưc, tuy vy, tơi ã i d m t h i ngh cơng ngh Las Vegas và m t s hãng k tốn [M ] c trung bình ã ti p c n tơi, và h nĩi r ng h khơng th s c ưa ra các ho t ng outsourcing l n v thu n n , nh ưng các gã [cơng ti] l n cĩ th , và [nh ng gã v a] mu n v ưt h . Vì l ĩ chúng tơi ã phát tri n m t s n ph m ph n mm g i là VTR – Virtual Tax Room: Bu ng Thu o- cho phép các hãng k tốn c v a này d dàng outsource khai thu .” Các hãng c v a này “cĩ ưc m t sân ch ơi b ng ph ng h ơn, mà tr ưc ây h b t ch i,” Jerry nĩi. “ t nhiên h cĩ th ti p c n n cùng các l i th v quy mơ mà các gã l n h ơn ã luơn cĩ.” Cĩ ph i thơng ip cho nh ng ng ưi M , “Má, ng các con má l n lên i làm k tốn viên?” Tơi h i. Khơng th t v y, Rao nĩi. “Cái mà chúng tơi làm là làm cơng vi c tp nh p. Anh bi t c n cái gì chu n b m t t khai thu ? Vi c làm r t ít sáng t o. y là cái s chuy n ra h i ngo i”. “Cái gì s l i M ?” Tơi h i. “K tốn viên mu n l i trong ngh t i M s là ng ưi t p trung vào ngh ra các chi n l ưc sáng t o ph c h p, nh ư tránh thu hay né tránh thu , qu n lí các quan h khách hàng”, Rao nĩi. Anh hay ch ta s b o các khách hàng c a mình, ‘Tơi ã khi n cơng vi c t p nh p ưc làm r t hi u qu . Bây gi hãy nĩi v làm th nào chúng tơi qu n lí tài s n c a anh và anh s làm gì cho l tr c a anh. Anh cĩ mu n m t s ti n nào ĩ trong các qu qu n thác [trust] c a
22. 14 TH GI I LÀ PH NG mình?’ Nĩ cĩ ngh a là cĩ các th o lu n ch t l ưng-thi gian v i các khách hàng h ơn là ch y vịng quanh gi ng nh ng con gà v i u b c t t t tháng Hai n tháng T ư, và th ưng ơn xin gia hn n tháng Tám, b i vì h ã khơng cĩ ch t l ưng th i gian v i các khách hàng.” ánh giá t m t ti u lu n trong tp chí Accounting Today (7 tháng B y, 2004), qu th c, iu này cĩ v là t ươ ng lai. L. Gary Boomer, m t CPA và CEO c a Boomer Consulting Manhattan, Kansas, ã vi t, “Mùa [thu ] v a r i ã t o ra h ơn 100.000 t khai thu [ ưc outsource] và bây gi ưc m r ng ngồi các t khai thu cá nhân sang các qu qu n thác, các h i buơn và các cơng ti Lí do ch y u khi n ngành kinh doanh ã cĩ kh n ng t ng quy mơ nhanh nh ư nĩ ã cĩ ba n m qua là do u t ư mà các cơng ti [ t c ơ s n ưc ngồi] này ã ti n hành vào h th ng, quy trình và ào to.” Cĩ kho ng b y m ươ i ngàn ng ưi t t nghi p i h c ngành k tốn n m i n m, ơng nĩi thêm, nhi u trong s ĩ i làm cho các hãng a ph ươ ng n kh i u v i 100 $ m t tháng. V i s giúp c a truy n thơng t c cao, ào t o nghiêm ng t, và các mu bi u chu n hố, nh ng ng ưi n tr này cĩ th ưc c i bi n thành các k tốn viên ph ươ ng Tây c ơ b n khá nhanh v i ph n nh chi phí. M t s hãng k tốn n th m chí b t u ti p th chính h cho các hãng M qua h i ngh t xa và b qua vi c i l i. Boomer k t lu n, “Ngh k tốn hi n nay ang bi n i. Nh ng ng ưi b u víu vào quá kh và ch ng l i s thay i s b bu c d n sâu h ơn vào s hàng hố hố (commoditization). Nh ng ng ưi cĩ th t o ra giá tr thơng qua s lãnh o, các m i quan h và s c sáng t o s làm bi n i ngành kinh doanh, c ng nh ư t ng c ưng các m i quan h v i các khách hàng hi n cĩ c a h .” Cái anh ang nĩi cho tơi, tơi b o Rao, là b t k ngh c a b n là gì – bác s , lu t s ư, ki n trúc s ư, k tốn viên - n u b n là m t ng ưi M, t t h ơn b n hãy gi i th d ch v nh y c m, b i vì b t c th gì cĩ th ưc s hố cĩ th ưc outsource cho nhà s n xu t ho c khéo nh t ho c r nh t, ho c c hai. Rao tr l i, “M i ng ưi ph i tp trung vào cái chính xác là giá tr gia t ng c a mình.” Nh ưng n u tơi ch là m t k tốn viên trung bình thì sao? Tơi ã i h c m t i h c nhà n ưc. Tơi cĩ k t qu trung bình B+. Cu i cùng tơi cĩ b ng CPA. Tơi làm vi c m t hãng k tốn l n, làm nhi u vi c thơng th ưng. Tơi hi m khi g p khách hàng. H gi tơi
23. KHI TƠI CỊN ANG NG 15 ng sau. Nh ưng ĩ là m t sinh k t t và v c ơ b n hãng v a lịng v i tơi. Cái gì s x y ra v i tơi trong h th ng này? “ĩ là m t câu h i hay,” Rao nĩi. “Chúng ta ph i chân th t v nĩ. Chúng ta ang gi a m t s thay i cơng ngh to l n, và khi bn s ng trong m t xã h i nh c a s thay i ĩ [nh ư M ], khĩ tiên ốn. D tiên ốn cho ai ĩ s ng n . Trong m ưi nm chúng tơi s làm nhi u th ang ưc làm M ngày nay. Chúng tơi cĩ th d ốn t ươ ng lai c a mình. Nh ưng chúng tơi sau các b n. Các b n xác nh t ươ ng lai. M luơn luơn trên nh ca làn sĩng sáng t o m i Cho nên là khĩ nhìn vào m t k tốn viên ĩ và nĩi ây là cái s là. Chúng ta khơng ưc t m th ưng hố iu ĩ. Chúng ta ph i x lí nĩ và nĩi v nĩ m t cách chân th t B t c ho t ng nào mà chúng ta cĩ th s hố và phân li chu i giá tr , và di chuy n cơng vi c i ĩ ây, s ưc di chuy n i. Ai ĩ s nĩi, ‘ , nh ưng anh khơng th ph c v tơi m t mi ng th t n ưng’. úng, nh ưng tơi cĩ th làm vi c t tr ưc bàn ca anh ng i b t c âu trên th gi i, n u quán n khơng cĩ m t ng ưi ph trách. Chúng tơi cĩ th nĩi, ‘Vâng, ơng Friedman, chúng tơi cĩ th dành cho ơng m t bàn g n c a s ’. Nĩi cách khác, cĩ nh ng ph n c a vi c i n c ơm hi u mà chúng ta cĩ th phân li và outsource. N u b n quay l i và c các sách giáo khoa kinh t h c cơ b n, chúng s b o: Các hàng hố ưc trao i, cịn các d ch v ưc tiêu th và s n xu t cùng ch . Và b n khơng th xu t kh u vi c c t tĩc. Song chúng ta ang n g n vi c xu t kh u c t tĩc, ph n vi c h n. B n mu n c t ki u tĩc gì? B n mu n th c t nào? Tt c các th ĩ cĩ th và s ưc m t call center r t xa làm.” Khi chúng tơi k t thúc cu c nĩi chuy n, tơi h i Rao ti p theo anh s làm gì. Anh ta tràn y sinh l c. Anh b o tơi anh ã nĩi chuy n vi m t cơng ti Israel cĩ nh ng b ưc ti n l n v cơng ngh nén cho phép truy n các hình quét CAT (Computer Assisted Tomography) tt h ơn và d h ơn qua Internet cho nên b n cĩ th mau chĩng cĩ mt ý ki n th hai t mt bác s cách xa n a vịng trái t. Vài tu n sau khi tơi nĩi chuy n v i Rao, tơi nh n ưc e-mail sau t Bill Brody, hi u tr ưng i h c Johns Hopkins, ng ưi tơi v a ph ng v n cho cu n sách này: Tom m n, tơi nĩi t i m t cu c h i ngh giáo d c y t ti p tc ca tr ưng Hopkins cho các bác s x ch n [radiologist] (tơi ã
24. 16 TH GI I LÀ PH NG tng là m t radiologist) Tơi ch t th y m t tình hình r t h p dn mà tơi ngh anh cĩ th quan tâm. Tơi v a ưc bi t r ng nhi u b nh vi n nh và m t s b nh vi n v a Hoa Kì, các radiologist ang outsourcing vi c c các nh quét CAT cho các bác s n và Úc!!! H u h t vi c này x y ra vào ban êm (và cĩ th cu i tu n) khi các radiologist khơng cĩ nhân viên lo vi c y m tr trong b nh vi n. Trong khi m t s nhĩm x ch n s dùng x ch n t xa [teleradiology] chuy n các nh t b nh vi n v nhà c a h (hay n Vail hay Cape Cod, tơi gi s ) nh ư th h cĩ th di n gi i các nh và cho ch n ốn 24/7, hi n nhiên các b nh vi n nh chuy n các b c nh quét cho các radiologist n ưc ngồi. L i th là ban ngày Úc hay n khi ban êm ây – cho nên y m tr ngồi gi tr nên d làm h ơn b ng chuy n các nh qua trái t. Vì các nh CAT (và MRI-Magnetic Resonance Imaging) ã d ng s r i và cĩ s n dùng trên m ng v i m t giao th c chu n, khơng cĩ v n gì xem các nh b t c âu trên th gi i Tơi cho r ng các radiologist u kia ph i ưc ào t o Hoa Kì và cĩ các b ng, ch ng ch và kh n ng phù h p Các nhĩm th c hi n vi c c ngồi gi này ưc các radiologist M thuê h g i là “các Cú n êm – Nighthawks”. Chúc t t lành, Bill h tr i tơi là m t nhà báo và khơng ph i là m t k tốn viên Nhay m t radiologist. Khơng cĩ outsourcing nào i v i tơi- cho dù m t s b n c nào ĩ c a tơi cĩ th mu n m c báo c a tơi cĩ th chuy n i B c Tri u Tiên. Ít nh t ĩ là cái tơi ngh . Sau ĩ tơi nghe v ho t ng c a Reuters n . Tơi ã khơng cĩ th i gian th m v n phịng Reuters Bangalore, nh ưng tơi ã cĩ kh nng n m ưc Tom Glocer, CEO c a Reuters, nghe ơng ã làm gì. Glocer là ng ưi i tiên phong v outsourcing các y u t c a chu i cung tin th c. Vi 2.300 nhà báo quanh th gi i, 197 v n phịng, ph c v m t th tr ưng bao g m các nhà ngân hàng u t ư, các nhà buơn bán các cơng c phái sinh, các nhà mơi gi i ch ng khốn, các báo, ài phát thanh, truy n hình, và các i lí Internet, Reuters ã luơn cĩ
25. KHI TƠI CỊN ANG NG 17 mt khán-thính-c gi r t ph c t p tho mãn. Sau s phá s n dot-com, tuy v y, khi nhi u khách hàng c a nĩ tr nên r t cĩ ý th c v chi phí, Reuters b t u t h i mình, vì các lí do c v chi phí và hi u qu : Chúng ta th c s c n t ng ưi c a chúng ta vào âu cung ng cho chu i cung tin t c tồn c u c a chúng ta? Và chúng ta cĩ th th c s chia nh cơng vi c c a m t nhà báo và gi m t ph n London và New York và chuy n m t phn sang n ? Glocer b t u ngĩ n ch c n ng ki m c ơm c ơ b n nh t mà Reuters cung c p, là tin s t d o v thu nh p cơng ti và nh ng ti n tri n kinh doanh liên quan, t ng giây c a m i ngày. “Exxon ti t l thu nh p c a nĩ và chúng ta c n ưa iu ĩ càng nhanh càng t t lên các màn hình kh p th gi i: ‘Exxon ki m ưc ba m ươ i chín cent quý này trái v i ba m ươ i sáu cent quý tr ưc’. N ng l c c t lõi ĩ là t c và s chính xác”, Glocer gi i thích. “Chúng ta khơng cn nhi u phân tích. Ta ch c n ưa tin c ơ bn càng nhanh càng t t. Tin kh n ph i ra tính b ng giây sau cơng b c a cơng ti, và b ng [cho th y l ch s g n ây v thu nh p quý] vài giây mu n h ơn”. Các lo i tin c bi t v thu nh p ĩ i v i kinh doanh tin là vanilla i v i kinh doanh kem - m t hàng hố c ơ b n th c s cĩ th ưc làm b t c âu trong th gi i ph ng. Vi c làm tri th c cĩ giá tr gia t ng th c x y ra trong n m phút ti p theo. ĩ là khi anh c n m t nhà báo th t, ng ưi bi t làm sao cĩ m t bình lu n t cơng ti, m t bình lu n t hai nhà phân tích hàng u trong l nh vc, và th m chí vài l i t các i th c nh tranh t báo cáo thu nh p vào vi n c nh. “ iu ĩ c n m t t p k n ng báo chí cao h ơn – ai ĩ cĩ các quan h trên th tr ưng, ng ưi bi t ai là các nhà phân tích ngành gi i nht và ã ư a úng ng ưi i n tr ưa”, Glocer nĩi. S phá s n dot-com và s làm ph ng th gi i ã bu c Glocer ph i ngh l i Reuters cung c p tin th nào - li u nĩ cĩ th chia nh các ch c n ng c a m t nhà báo và chuy n các ch c n ng cĩ giá tr gia tng th p sang n . M c tiêu chính c a ơng là gi m s ch ng chéo t ng ti n l ươ ng c a Reuters, trong khi b o t n càng nhi u vi c làm báo gi i càng t t. “Cho nên vi c u tiên chúng tơi ã làm”, Glocer nĩi, “là i thuê sáu phĩng viên Bangalore nh ư m t th nghi m. Chúng tơi b o, ‘Hãy b o h làm ch các tĩm t t tin c bi t và các b ng và b t c th gì khác cĩ th sai h làm Bangalore’.” Nh ng ng ưi n m i ưc thuê này cĩ ki n th c k tốn và ưc Reuters hu n luy n, song h ưc tr l ươ ng, ngày ngh và tr
26. 18 TH GI I LÀ PH NG cp y t theo chu n a ph ươ ng. “ n là m t a im phong phú khơng th tin n i tuy n ng ưi, khơng ch cĩ k n ng k thu t mà c k n ng tài chính,” Glocer nĩi. Khi m t cơng ti cơng b thu nh p ca mình, m t trong nh ng vi c u tiên nĩ làm là trao cho các hãng in tín – Reuters, Dow Jones, và Bloomberg - phân phát. “Chúng tơi s l y d li u thơ ĩ,” ơng nĩi, “và r i là m t cu c ch y ua xem chúng tơi cĩ th quay vịng nĩ nhanh ra sao. Bangalore là mt trong nh ng n ơi ưc n i m ng nh t trên th gi i, và m c dù cĩ m t chút tr - m t giây hay ít h ơn – kéo thơng tin sang ĩ, hố ra là b n cĩ th ng i Bangalore và cĩ ưc phiên b n in t ca m t thơng cáo báo chí và bi n nĩ thành m t câu chuy n d dàng h t nh ư b n cĩ th làm London hay New York”. S khác bi t, tuy v y, là l ươ ng và ti n thuê nhà Bangalore ít hơn m t ph n n m so v i các th ơ ph ươ ng Tây ĩ. Trong khi kinh t h c và s làm ph ng th gi i ã y Reuters xu ng con ưng này, Glocer ã c vui v làm vì ng nào c ng ph i làm. “Chúng tơi ngh chúng tơi cĩ th trút gánh n ng báo cáo ã b hàng hố hố và khi n vi c ĩ ưc làm m t cách cĩ hi u qu n ơi khác trên th gi i,” ơng nĩi, và r i t o c ơ h i cho các nhà báo Reuters theo quy ưc t p trung vào vi c làm báo và phân tích cĩ giá tr gia t ng cao và tho mãn cá nhân h ơn nhi u. “Hãy gi nh ư anh là m t nhà báo Reuters New York. Anh t s tho mãn cu c sng c a mình b ng chuy n các cơng b báo chí thành các h p trên các màn hình hay làm vi c phân tích?” Glocer h i. T t nhiên, là vi c sau. Outsourcing các thơng báo tin t c cho n c ng cho phép Reuters m r ng b ngang c a vi c làm phĩng s c a nĩ t i nhi u cơng ti cĩ v n nh h ơn, các cơng ti ã khơng cĩ hi u qu v chi phí i v i Reuters theo dõi tr ưc ây v i các nhà báo ưc tr l ươ ng cao h ơn New York. Nh ưng v i các phĩng viên n cĩ l ươ ng th p, cĩ th thuê nhi u ng ưi v i chi phí c a m t phĩng viên New York, bây gi cĩ th làm vi c ĩ t Bangalore. Mùa hè 2004, Reuters ã t ng ho t ng n i dung Bangalore c a nĩ lên ba tr m nhân viên, nh m cu i cùng n t ng s m t ngàn r ưi. M t vài trong s ĩ là các phĩng viên Reuters kì c u ưc c sang hu n luy n các i n , m t s là các phĩng viên làm các tin thu nh p c bi t, nh ưng h u h t là các nhà báo làm phân tích d li u chuyên bi t h ơn m t chút – nghi n s [number crunching: tính tốn s li u]- cho chào bán ch ng khốn.
27. KHI TƠI CỊN ANG NG 19 “R t nhi u khách hàng c a chúng tơi ang làm cùng vi c,” Glocer nĩi. “Nghiên c u u t ư ã bĩc to c s l ưng chi phí kh ng l, vì th r t nhi u hãng dùng làm ca Bangalore làm vi c ki m cơm phân tích cơng ti”. Cho n g n ây các hãng l n Wall Street ã ti n hành nghiên c u u t ư b ng tiêu hàng tri u dollar cho các nhà phân tích ngơi sao và sau ĩ tính m t ph n chi phí lươ ng c a h cho các phịng mơi gi i ch ng khốn c a h , chúng chia s k t qu phân tích v i các khách hàng t t nh t c a h , và tính m t ph n chi phí cho kinh doanh ngân hàng u t ư c a h , th ưng dùng các phân tích tơ h ng c a m t cơng ti nh vi c kinh doanh ngân hàng c a nĩ. Theo sau các v iu tra c a Eliot Spitzer T ng Ch ưng lí Bang New York v các t p quán Wall Street, ti p theo nhi u v bê b i, ho t ng ngân hàng u t ư và mơi gi i ch ng khốn ã ph i tách b ch rõ ràng – sao cho các nhà phân tích s ng ng th i ph ng các cơng ti nh m nh n ưc ho t ng ngân hàng u t ư c a h . Nh ưng nh ư m t k t qu , các hãng u t ư l n Wall Street ã ph i c t gi m m nh chi phí nghiên c u th tr ưng c a h , t t c bây gi do riêng các phịng mơi gi i ch ng khốn chi tr . Và iu này t o m t khuy n khích l n i v i h outsource m t s cơng vi c gi i tích cho các n ơi nh ư Bangalore. Bên c nh vi c cĩ kh n ng tr m t nhà phân tích Bangalore kho ng 15.000 $ t ng n bù, trái v i 80.000 $ New York hay London, Reuters ã th y r ng các nhân viên n c a nĩ c ng th ưng hay cĩ h c v tài chính và t n tu do cĩ ng c ơ cao n a. Mi ây Reuters c ng ã m m t trung tâm phát tri n ph n m m Bangkok vì hố ra là m t ch t t tuy n các nhà phát tri n ph n mm nh ng ng ưi mà t t c các cơng ti ph ươ ng Tây ganh ua vì tài nng Bangalore ã khơng ý t i. Bn thân tơi b xu h ưng này gi ng xé. Sau khi b t u s nghi p ca mình nh ư m t phĩng viên in tín v i hãng UPI-United Press International, tơi cĩ ng c m l n lao v i các phĩng viên in tín và v i các áp l c, c chuyên mơn và tài chính, mà d ưi ĩ h làm vi c c t l c. Song UPI cĩ th v n phát t ngày nay nh ư m t hãng in tín, mà nĩ khơng là, n u gi nh ư nĩ ã cĩ kh n ng outsource vi c kinh doanh c p th p h ơn c a nĩ khi tơi b t u v i t ư cách mt phĩng viên London hai m ươ i l m n m tr ưc. “Khĩ x v i nhân viên,” Glocer nĩi, ng ưi ã c t g n m t ph n tư tồn b nhân viên Reuters, mà khơng cĩ nh ng t n th ươ ng sâu
28. 20 TH GI I LÀ PH NG sc gi a các phĩng viên. Ơng nĩi, nhân viên Reuters hi u r ng vi c này ph i làm sao cho cơng ti cĩ th s ng sĩt và r i th nh v ưng l i. ng th i, Glocer nĩi, “ y là nh ng ng ưi sành iu làm phĩng s. H th y các khách hàng c a chúng tơi làm chính xác cùng vi c. H n m ưc c t truy n Quan tr ng là ph i chân th t v i con ng ưi v cái chúng ta làm và vì sao và khơng tơ v thơng ip. Tơi tin v ng ch c vào bài h c c a các nhà kinh t c in v di chuy n cơng vi c n n ơi nĩ cĩ th ưc làm t t nh t. Tuy nhiên, ta khơng ưc b qua r ng trong m t s tr ưng h p, cá nhân nh ng ng ưi lao ng s khơng d tìm vi c làm m i. i v i h , vi c gi l i và mt m ng l ưi an sinh xã h i thích áng là c n thi t”. Trong m t n l c gi i quy t tr c ti p v i nhân viên Reuters, David Schlesinger ng u Reuters M , ã g i cho t t c các nhân viên biên t p m t th ư báo, ch a on trích sau: OFF-SHORING V I NGH A V Tơi l n lên New London, Connecticut, trong th k m ưi chín ã là m t trung tâm s n cá voi l n. Trong các n m 1960 và 70 cá voi ã h t t lâu và các nhà s d ng lao ng chính vùng u g n v i quân i – khơng là m t iu ng c nhiên trong k nguyên Vi t Nam. B m b n h c c a tơi ã làm vi c t i Electric Boat, T ch c H i quân và Tu n Duyên h i. C t c hồ bình l i làm thay i vùng này m t l n n a, và bây gi nĩ ni ti ng nh t vì các casino c b c l n c a Mohegan Sun và Foxwoods và vì các nhà nghiên c u d ưc c a Pfizer. Các vi c làm m t i; các vi c làm ưc t o ra. Các k n ng khơng cịn ưc s d ng; c n n các k n ng m i. Vùng ã thay i, ng ưi dân ã thay i. New London, t t nhiên, ã khơng là c nh t. Bao nhiêu th tr n xay xát ã th y các c i xay c a mình ĩng c a; bao nhiêu thành th làm giày ã th y ngành giày di i n ơi khác; bao nhiêu th tr n m t th i ã r t m nh v d t may bây gi mua t t c v i lanh t Trung Qu c? S thay i là kh c nghi t. S thay i là kh c nghi t nh t v i nh ng ng ưi b b t ng giáng xu ng. S thay i c ng kh c nghi t nh t i vi nh ng ng ưi cĩ khĩ kh n thay i. Song s thay i là t nhiên; s thay i khơng ph i là m i; s thay i là quan tr ng. Cu c tranh cãi hi n th i v off-shoring là gay g t m t cách nguy hi m. Song tranh cãi v cơng vi c di sang n , Trung
29. KHI TƠI CỊN ANG NG 21 Qu c và Mexico th c s khơng khác cu c tranh lu n m t th i v vi c làm tàu ng m b New London hay vi c làm giày b Massachusetts hay vi c làm d t may b B c Carolina. Cơng vi c ưc làm n ơi nĩ cĩ th ưc làm cĩ k t qu và hi u qu nh t. iu ĩ cu i cùng giúp các New London, New Bedford, và các New York c a th gi i này th m chí nhi u h ơn các Bangalore hay Th m Khuy n. Nĩ giúp b i vì nĩ gi i phĩng con ng ưi và v n làm cơng vi c khác, tinh x o h ơn, và nĩ giúp b i vì nĩ t o c ơ h i s n xu t s n ph m cu i cùng r hơn, làm l i cho các khách hàng ngang nh ư nĩ giúp cơng ti. Ch c ch n khĩ i v i các cá nhân ngh v cơng vic “c a h” r i i, ưc làm xa hàng ngàn d m b i ai ĩ ki m ít h ơn hàng ngàn dollar m t n m. Nh ưng ây là lúc ngh v c ơ h i cng nh ư v n i au, úng nh ư là lúc ngh v các ngh a v ca off-shoring c ng nh ư v các c ơ h i M i ng ưi, h t nh ư mi cơng ti, ph i ch m lo v n m nh kinh t riêng c a mình, h t nh ư cha ơng chúng ta trong các c i xay, các hi u và nhà máy giày ã ch m lo. “MÀN HÌNH ANG CHÁY?” nh cĩ bi t m t call center n nghe gi ng th nào? A Trong khi làm phim tài li u v outsourcing, i TV và tơi ã m t bu i t i t i call center “24/7 Customer” do ng ưi n s hu Bangalore. Call center này là m t th lai t p gi a m t kí túc xá i h c dành cho c nam l n n và m t ngân hàng in tho i huy ng ti n cho ài TV cơng c ng a ph ươ ng. Cĩ nhi u t ng v i các phịng y kho ng hai m ươ i m y ng ưi làm vi c v i in tho i - t ng c ng kho ng hai ngàn r ưi ng ưi. M t s ưc bi t nh ư các nhân viên “outbound-t bên ngồi”, bán m i th t th tín d ng n s phút in tho i. Nh ng ng ưi khác x lí các cu c g i “inbound-v” - m i th t tìm hành lí th t l c cho các khách hàng ca các hãng hàng khơng M và châu Âu n gi i quy t các v n máy tính cho nh ng ng ưi tiêu dùng M b l n l n. Các cu c g i ưc chuy n n ây b ng v tinh và cáp quang d ưi bi n. M i
30. 22 TH GI I LÀ PH NG tng mênh mơng c a call center g m các c m nh ng ng n kh i nh . Nh ng ng ưi tr làm vi c trong các i nh d ưi ng n c c a cơng ti mà h cung c p h tr in tho i. Nh ư th m t gĩc cĩ th là nhĩm Dell, gĩc khác cĩ th là c bay c a Microsoft. iu ki n làm vi c c a h nhìn gi ng nh ư cơng ti b o hi m trung bình c a b n. Tuy tơi ch c là cĩ các call center ho t ng nh ư các c ơ s bĩc l t cơng nhân tàn t , 24/7 khơng ph i là m t trong s ĩ. Hu h t thanh niên tơi ã ph ng v n u ưa t t c hay m t ph n lươ ng c a h cho b m h . Th c ra, nhi u trong s h cĩ l ươ ng kh i im cao h ơn l ươ ng h ưu c a b m . i v i vi c làm m c mi vào n n kinh t tồn c u, y là kho ng g n nh ư nĩ nh n ưc. Tơi lang thang quanh khu Microsoft kho ng sáu gi chi u theo gi Bangalore, khi h u h t các b n tr này b t u ngày làm vi c ca h trùng v i r ng sáng M , khi tơi h i m t chuyên gia máy tính tr ng ưi n ĩ m t câu h i ơn gi n: Trên t ng này k lc v cu c g i dài nh t giúp ng ưi M nào ĩ b l c trong mê cung ph n m m c a mình là bao nhiêu? “M ưi m t gi ,” anh ta tr l i ngay t c kh c. “M ưi m t gi ?” tơi la lên. “M ưi m t gi ,” anh ta nĩi. Tơi ch ng cĩ cách nào ki m tra li u iu này cĩ úng khơng, nh ưng b n cĩ nghe các m u c a các cu c nĩi chuy n quen thu c kì qu c khi b n lang thang trên sàn 24/7 và ch nghe qua vai c a các nhân viên khác nhau c a call center khi h làm vi c. ây là m t mu nh c a cái chúng tơi ã nghe t i ĩ khi chúng tơi quay phim cho Discovery Times. Nĩ ph i ưc c, n u b n cĩ th t ưng tưng iu này, theo gi ng c a ai ĩ v i gi ng n c b t ch ưc gi ng M hay Anh. C ng t ưng t ưng r ng b t k các gi ng nĩi u bên kia cĩ thơ l , bu n r u, cáu k nh, hay x u tính n th nào, nh ng ng ưi n tr này khơng ng ng và lúc nào c ng l ch s . Nhân viên call center n : “Chào [bu i chi u], tơi cĩ th nĩi chuy n v i ?” (Ai ĩ u bên kia v a d p in tho i xu ng). Nhân viên call center nam: “D ch v buơn bán ây, tơi là Jerry, tơi cĩ th giúp?” (Các nhân viên call center n l y tên ph ươ ng Tây do h t ch n. Ý t ưng, t t nhiên, là khi n các khách hàng M hay châu Âu c m th y tho i mái h ơn. H u h t các thanh niên n mà tơi nĩi v chuy n này ã khơng b c mình mà coi nĩ nh ư
31. KHI TƠI CỊN ANG NG 23 mt c ơ h i cĩ m t chút vui ùa. Trong khi m t vài ng ưi ch ch n Susan hay Bob, m t s th c s sáng t o). Nhân viên n Bangalore nĩi v i m t ng ưi M : “Tơi tên là Ivy Timberwoods và tơi g i ngài ” Nhân viên n Bangalore nh n di n m t ng ưi M : “Cĩ th cho tơi b n s cu i c a s Anh sinh Xã h i c a anh?” Nhân viên n Bangalore cho l i ch d n c nh ư cơ Manhattan và nhìn ra c a s phịng cơ: “Vâng, chúng tơi cĩ m t chi nhánh ưng B y M ươ i T ư và Th Hai, m t chi nhánh [ ưng] N m Mươ i T ư và Lexington ” Nhân viên nam Bangalore bán th tín d ng mà anh ch ng bao gi cĩ th mua cho b n thân mình: “Th này là th cĩ phí su t tín dng hàng n m APR [Annual Percentage Rate] th p nh t ” Nhân viên n Bangalore gi i thích cho m t bà M x lí tài kho n séc c a mình th nào: “Séc s sáu-sáu-nm là tám m ươ i m t dollar và n m m ươ i l m cent. Bà v n cịn m t kho n ph i tr ba mươ i dollar. Bà hi u rõ tơi khơng?” Nhân viên n Bangalore sau khi d n m t ng ưi M qua m t tr c tr c máy tính: “Khơng cĩ v n gì, ơng Jassup. C m ơn ơng ã dành th i gian. C n th n nhé. Bye-bye”. Nhân viên n Bangalore sau khi ai ĩ v a ch trích gay g t cơ trên in tho i: “Alơ? Alơ?” Nhân viên n Bangalore xin l i vì g i ai ĩ M quá s m: “ây ch là m t cu c g i xã giao, tơi s g i l i mu n h ơn vào bu i ti ” Nhân viên nam Bangalore r t mu n th bán m t th tín d ng hàng khơng cho ai ĩ M ng ưi cĩ v khơng mu n: “Cĩ ph i vì bà cĩ quá nhi u th tín d ng, hay bà khơng thích i máy bay, bà Bell?” Nhân viên n Bangalore th nĩi chuy n v i m t ng ưi M vì máy tính c a bà ta b h ng: “B t u chuy n gi a merory OK và memory test ” Nhân viên nam Bangalore làm cùng vi c: “T t, sau ĩ, hãy gõ vào ba và n nút Enter ” Nhân viên n Bangalore th giúp m t ng ưi M khơng th nán thêm m t giây n a trên ưng dây tr giúp: “Vâng, cơ , tơi hi u là cơ ang v i úng lúc này. Tơi ch th giúp cơ ra ”
32. 24 TH GI I LÀ PH NG Nhân viên n Bangalore b m t ch trích gay g t khác: “Vâng, ơi, th khi nào s ” Cng nhân viên y Bangalore b m t ch trích gay g t khác: “Vì sao, Bà Kent, ĩ khơng ph i là ” Cng nhân viên y Bangalore b m t ch trích gay g t khác: “Nh ư m t b n [sao] an tồn Alơ?” Cng nhân viên y Bangalore ng ưc lên t in tho i c a mình: “Tơi h n cĩ m t ngày xui x o!” Nhân viên n Bangalore th giúp m t bà ng ưi M v i m t s c máy tính mà cơ ch ưa bao gi nghe th y tr ưc ây: “Cĩ v n gì vi chi c máy này, th ưa bà? màn hình ang cháy à?” in t i cĩ kho ng 245.000 ng ưi n tr l i các cu c g i H in tho i n t m i n ơi trên th gi i hay quay s ra kh n kho n chào m i ng ưi ta mua th tín d ng hay in tho i di ng hay h i phi u quá h n. Nh ng vi c làm call center này là các vi c làm l ươ ng th p, uy tín th p M , nh ưng khi chuy n qua n chúng tr thành nh ng vi c làm cĩ l ươ ng cao, uy tín cao. Tinh th n ng i 24/7 và các call center khác mà chúng tơi ã n th m cĩ v khá cao, và nh ng ng ưi tr này hồn tồn háo h c chia s mt s cu c nĩi chuy n in tho i kì quái mà h ã cĩ v i nh ng ng ưi M ã quay s 1-800-HELP, ngh nh ư h k t thúc nĩi chuy n vi ai ĩ quanh kh i [nhà], ch khơng ph i quanh th gi i. C. M. Meghna, m t nhân viên n c a 24/7 call center, nĩi v i tơi, “tơi cĩ r t nhi u khách hàng g i n [v i các câu h i] th m chí khơng liên quan gì n s n ph m mà chúng tơi buơn bán. H gi n b i vì h b m t ví c a h hay ch nĩi chuy n v i ai ĩ. Tơi nĩi ch ng h n, ‘OK, ưc thơi, cĩ th ch ph i ngĩ g m gi ưng [ tìm chi c ví] hay ngĩ n ơi ch th ưng nĩ,’ và ch ta nĩi gi ng nh ư, ‘OK, c m ơn r t nhi u vì s giúp ’.” Nitu Somaiah: “M t trong nh ng khách hàng h i tơi l y ơng ta.” Sophie Sunder làm vi c cho phịng hành lí th t l c c a hãng Delta: “Tơi nh bà này g i t Texas,” cơ nĩi, “và bà ta, gi ng nh ư khĩc trên in tho i. Bà ã bay hai chuy n n i ti p nhau và bà m t túi xách c a mình, trong túi xách cĩ áo c ưi và nh n c ưi c a con gái bà và tơi c m th y r t bu n cho bà và tơi ch ng cĩ th làm gì. Tơi ã khơng cĩ thơng tin nào”.
33. KHI TƠI CỊN ANG NG 25 “H u h t khách hàng u gi n d ,” Sunder nĩi. “Vi c u tiên h nĩi là, ‘Túi c a tơi âu? Tơi mu n túi c a mình bây gi !’ Chúng tơi ch ng h n ph i nĩi, ‘Xin l i, cĩ th cho tơi bi t h và tên?’ ‘Nh ưng túi c a tơi âu!’ M t s ng ưi h i tơi là ng ưi n ưc nào? Chúng tơi ưc b o ph i nĩi th t, [nên] chúng tơi b o h n . M t s ng ưi ngh là Indiana. Tơi b o ĩ là n ưc c nh Pakistan”. Tuy tuy t i a s cu c g i là khá thơng th ưng và nhàm chán, cnh tranh vì các vi c làm này là mãnh li t – khơng ch vì h tr lươ ng khá, mà vì b n cĩ th làm vi c ban êm và i h c trong m t ph n ban ngày, cho nên chúng là bàn p n m t cu c s ng cĩ tiêu chu n cao h ơn. P. V. Kannan, CEO và ng sáng l p c a 24/7, ã gi i thích cho tơi t t c ho t ng th nào: “Ngày nay chúng tơi cĩ h ơn b n ngàn c ng tác viên tr i ra Bangalore, Hyderabad, và Chennai. Các c ng tác viên c a chúng tơi kh i u v i l ươ ng ư a v nhà kho ng 200 $ m t tháng, r i lên 300 $ n 400 $ m t tháng sau sáu tháng. Chúng tơi c ng c p (vé) tàu xe, b a tr ưa, và b a t i mà khơng ph i tr thêm ng nào. Chúng tơi cung c p b o hi m nhân th , b o hi m y t cho tồn b gia ình và các phúc l i khác”. Vì th , tồn b chi phí cho m i nhân viên call center th c s là kho ng 500 $ m t tháng khi h kh i u và g n 600 $ n 700 $ mt tháng sau sáu tháng. M i ng ưi c ng ưc h ưng các ph n th ưng theo thành tích cho phép h ki m ưc, trong các tr ưng hp nh t nh, t ươ ng ươ ng v i 100 ph n tr m l ươ ng c ơ b n c a h. “Kho ng 10 n 20 ph n tr m các c ng tác viên c a chúng tơi theo ui b ng c p v kinh doanh hay khoa h c máy tính trong các gi ban ngày,” Kannan nĩi, thêm vào ĩ h ơn m t ph n ba tham gia lo i hu n luy n thêm nào ĩ v máy tính hay kinh doanh, cho dù khơng nh m t b ng c p. “Khá th ưng xuyên n i v i ng ưi dân theo ui giáo d c su t các n m tu i hai m ươ i - t c i thi n là m t ch l n và ưc cha m và các cơng ti khuy n khích m t cách tích c c. Chúng tơi tài tr m t ch ươ ng trình MBA cho nh ng ng ưi làm kiên nh v i các l p c ngày vào cu i tu n. Mi ng ưi làm tám gi m t ngày, n m ngày m t tu n, v i hai t gi i lao [m i t] m ưi l m phút và m t gi n tr ưa hay n t i”. Khơng ng c nhiên, trung tâm d ch v khách hàng 24/7 nh n ưc kho ng b y tr m ơn xin vi c m t ngày, nh ưng ch 6 ph n tr m ng ưi xin vi c ưc thuê. ây là m t m u t bu i tuy n nhân viên call center m t tr ưng chuyên nghi p n Bangalore:
34. 26 TH GI I LÀ PH NG Tuy n m viên 1: “Chào các em”. C l p ng thanh: “Chào cơ ”. Tuy n m viên 1: “Chúng tơi ưc m t s cơng ti a qu c gia ây thuê làm vi c tuy n ng ưi cho h . Khách hàng chính mà chúng tơi tuy n [cho] hơm nay là Honeywell. Và c cho America Online”. Các n thanh niên - nhi u trong s h - sau ĩ s p hàng v i ơn xin vi c và i ưc tuy n m viên ph ng v n m t bàn g . ây là thí d m t s cu c ph ng v n nghe gi ng th nào: Tuy n m viên 1: “Em ki m lo i vi c làm nào?” Ng ưi xin vic 1: “Nĩ ph i d a vào ánh giá, r i, âu em cĩ th phát tri n, em cĩ th th ng ti n trong s nghi p c a em”. Tuy n m viên 1: “Em ph i t tin h ơn v mình khi nĩi. Em r t bn ch n. Ch mu n em lo m t chút v vi c ĩ và r i liên h v i chúng tơi”. Tuy n m viên 2 v i m t ng viên khác: “Nĩi cho ch m t chút v b n thân em”. Ng ưi xin vi c 2: “Em ã qua [kì thi] SSC v i k t qu xu t s c. P nh c ng v i im ưu tú. Và em c ng cĩ 70 ph n tr m t ng h p trong hai n m tr ưc”. ( ây là bi t ng n t ươ ng ươ ng v i im trung bình GPA [Grade Point Average] và im tr c nghi m SAT [Scholastic Aptitude Test]). Tuy n m viên 2: “Ch m h ơn m t chút. ng c ng th ng. Hãy bình t nh”. Bưc ti p theo cho các ng viên ưc thuê m t call center là ch ươ ng trình hu n luy n, mà h ưc tr ti n tham d . Nĩ k t hp vi c h c làm th nào gi i quy t các quá trình c thù cho cơng ti mà các cu c g i c a nĩ h s ph i nh n hay g i, và tham d cái g i là “l p trung hồ gi ng nĩi”. y là các bu i h c su t ngày vi m t thày giáo ng v n chu n b cho nh ng ng ưi n m i ưc thuê che gi u gi ng c s t n c a h khi nĩi ti ng Anh và thay chúng b ng gi ng M , Canada, hay Anh - tu thu c vào ph n nào c a th gi i h s nĩi chuy n v i. Th t khá kì l xem. Lp mà tơi d ang hu n luy n nĩi gi ng trung l p mi n gi a nưc M . Các h c sinh ưc yêu c u c i c l i m t on ng âm ơ n nh t ưc thi t k d y h làm th nào làm m m âm t ca h và rung âm r ca h . Cơ giáo c a h , m t thi u ph duyên dáng cĩ ch a tám tháng mc sari n truy n th ng, chuy n suơn s gi a gi ng Anh, M ,
35. KHI TƠI CỊN ANG NG 27 và Canada khi cơ c minh ho m t on ưc ngh ra nh n mnh ng âm. Cơ nĩi v i l p, “Hãy nh ngày u cơ ã nĩi v i các em r ng ng ưi M b t âm ‘tuh’? Các em bi t, nĩ nghe gi ng h u nh ư âm ‘duh’ – khơng giịn và s c nh ư âm c a ng ưi Anh. Cho nên cơ s khơng nĩi” - ây cơ nĩi giịn và s c – “‘Betty bought a bit of better butter’ hay ‘Insert a quarter in the metter.’ Mà cơ s nĩi - ây gi ng cơ r t b ng – “‘Insert a quarter in the meter’ hay ‘Betty bought a bit of better butter’. Vì th cơ s ch c cho các em m t ln, và sau ĩ chúng ta cùng c. ưc khơng? ‘Thirty little turtles in a bottle of bottled water. A bottle of bottled water held thirty little turtles. It didn’t matter that each turtle had to rattle a metal ladle in order to get a little bit of noodles.’ “ưc r i, ai s c u tiên?” cơ giáo h i. R i m i thành viên ca l p l n l ưt th nĩi câu khĩ c này theo gi ng M . M t vài trong s h ã t trong l n th u tiên, và nh ng ng ưi khác, , hãy nĩi th t r ng b n s khơng ngh r ng h Kansas City n u h tr l i cu c g i c a b n g i n s hành lí th t l c c a hãng Delta. Sau khi nghe h v p bài ng âm này m t n a gi , tơi h i cơ giáo nu cơ cĩ mu n tơi cho h m t phiên b n ích th c – vì tơi xu t thân t Minnesota, ngay gi a mi n Trung-Tây, và v n nĩi gi ng nh ư ai ĩ t phim Fargo . T t nhiên, cơ nĩi. Th là tơi c on sau: “A bottle of bottled water held thirty little turtles. It didn’t matter that each turtle had to rattle a metal ladle in order to get a little bit of noodles, a total turtle delicacy The problem was that there were many turtle battles for less than oodles of noodles. Every time they thought about grappling with the haggler turtles their little turtle minds boggled and they only caught a little bit of noodles.” Lp h c áp l i n ng nhi t. y là l n u tiên t tr ưc n gi tơi ưc hoan hơ vì c gi ng Minesota. Trên b m t, cĩ cái gì ĩ khơng h p d n v ý t ưng khi n ng ưi khác làm ph ng gi ng c a h c nh tranh trên m t th gi i ph ng. Nh ưng tr ưc khi b n mit th nĩ, b n ph i n m tr i nh ng a tr này khao khát n th nào thốt kh i m c th p c a t ng l p trung l ưu và ti n lên. N u s a i gi ng m t chút là cái giá h ph i tr nh y m t b c c a chi c thang, thì ành v y thơi - h nĩi. “ây là m t mơi tr ưng stress cao,” Nilekani CEO c a Infosys nĩi, ng ưi c ng iu hành m t call center l n. “Hai m ươ i b n
36. 28 TH GI I LÀ PH NG [gi /ngày] trên b y [ngày/tu n]. B n làm vi c ban ngày, r i ban êm, r i sáng hơm sau”. Nh ưng mơi tr ưng làm vi c, ơng nh n mnh, “khơng ph i là s c ng th ng gây xa lánh. Nĩ là s c ng th ng c a s thành cơng. H i u v i các thách th c v thành cơng, v i s ng áp l c cao. Nĩ khơng ph i là thách th c c a n i lo l ng v li u h cĩ m t thách th c hay khơng”. ĩ ch c ch n là c m giác tơi cĩ ưc t nĩi chuy n v i nhi u nhân viên call center trên sàn. Gi ng nh ư b t c s bùng n hi n i nào, outsourcing thách th c các chu n m c và cách s ng truy n th ng. Nh ưng nh ng ng ưi n cĩ giáo d c ã b ng n l i bao nhiêu n m b i c s nghèo ĩi và b máy quan liêu xã h i ch ngh a n m c nhi u trong s h cĩ v s n sàng h ơn ch u ng gi làm. Và ch ng c n nĩi, d h ơn và tho mãn h ơn nhi u i v i h làm vi c ch m ch Bangalore h ơn là thơi và làm m t kh i u m i M . Trong th gi i ph ng h cĩ th l i n , ki m ng l ươ ng t t , và khơng ph i xa gia ình, b n bè, th c n, và vn hố. Sau khi cân nh c k l ưng, các vi c làm m i này th c s cho phép h là n h ơn. Anney Unnikrishnan, m t giám c nhân s 24/7, nĩi, “Tơi ã hồn thành MBA và tơi nh vi t bài thi GMAT (Graduate Management Admission Test) và vào i h c Purdue. Song tơi ã khơng th i vì tơi khơng s c. Tơi ã khơng cĩ ti n cho vi c ĩ. Bây gi tơi cĩ th , [song] tơi th y c lơ ngành cơng nghi p M ã n Bangalore và th c s tơi khơng c n sang ĩ. Tơi cĩ th làm vi c cho m t cơng ti a qu c gia ngay ây. Nh ư th tơi v n cĩ th n c ơm và sambar [m t mĩn n n truy n th ng]. Anh bi t, tơi khơng c n h c n xà lách tr n và th t bị ngu i. Tơi v n ti p t c v i th c n n c a mình và v n làm vi c cho m t cơng ti a qu c gia. Vì sao tơi ph i i M ?” Mc s ng t ươ ng i cao mà bây gi cơ cĩ th h ưng - cho mt c n h nh và m t xe h ơi Bangalore – là t t cho c M n a. Khi ngĩ quanh call center c a 24/7, b n th y t t c các máy tính u ch y Microsoft Windows. Các chip do Intel thi t k . in tho i thì t Lucent. Máy iu hồ nhi t c a Carrier, và ngay c n ưc ĩng chai là c a Coke. Ngồi ra, 90 ph n tr m c ph n trong 24/7 là do các nhà u t ư Hoa Kì s h u. iu này gii thích vì sao, tuy Hoa Kì ã m t m t s vi c làm d ch v cho n trong các n m va qua, t ng xu t kh u t các cơng ti cĩ c ơ s M – hàng hố và dch v - sang n ã t ng t 2,5 t $ n m 1990 lên 5 t $ n m
37. KHI TƠI CỊN ANG NG 29 2003. Nh ư th ngay c v i outsourcing m t s vi c làm d ch v t Hoa Kì sang n , n n kinh t t ng lên c a n t o ra c u cho nhi u hàng hố và d ch v M h ơn. Cái i vịng, s quay tr l i. hín n m tr ưc, khi Nh t B n v ưt M trong ngành ơtơ, tơi ã C vi t m t c t báo v ch ơi trị ch ơi máy tính v a lí Carmen Sandiego âu trên Th gi i? v i con gái chín tu i c a tơi, Orly. Tơi ã th giúp nĩ b ng cho nĩ m t manh m i b ng g i ý r ng Carmen ã sang Detroit, vì th tơi h i nĩ, “Ơtơ ưc s n xu t âu?” Và ngay l p t c nĩ tr l i, “Nh t B n”. i! Th y, tơi ã nh l i câu chuy n ĩ trong khi th m Global Edge, m t hãng thi t k ph n m m n Bangalore. Giám c ti p th c a cơng ti, Rajesh Rao, b o tơi ơng v a cĩ m t cu c g i lnh nh t n Phĩ T ng giám c k thu t c a m t cơng ti M , th ánh tr ng khua chiêng vi c kinh doanh. Ngay sau khi ơng Rao t gi i thi u mình nh ư g i t m t hãng ph n m m n , ng ưi iu hành M nĩi v i ơng, “ Namaste ”, l i chào ph bi n ti ng Hindi. Ơng Rao nĩi, “Vài n m tr ưc ch ng ai M mu n nĩi chuy n v i chúng tơi. Bây gi h háo h c”. Và m t vài ng ưi th m chí cịn bi t chào th nào theo ki u Hindu. Cho nên bây gi tơi t h i: N u mt ngày nào ĩ tơi cĩ m t a cháu gái, và b o nĩ tơi i n , nĩ s b o, “Ơng ơi, cĩ ph i ĩ là n ơi ph n m m b t ngu n?” Khơng, v n ch ưa ph i, cháu yêu. M i s n ph m m i - t ph n mm n dùng - tr i qua m t chu kì b t u v i nghiên c u c ơ bn, r i nghiên c u ng d ng, r i th i kì p , r i phát tri n, r i th nghi m, r i s n xu t, r i tri n khai, r i h tr , r i n m r ng k thu t c i ti n. M i trong các pha này ưc chuyên mơn hố và ơ n nh t, và c n và Trung Qu c l n Nga u khơng cĩ kh i lưng t i h n v tài n ng cĩ th qu n lí tồn b chu kì s n ph m cho m t cơng ti a qu c gia M l n. Song các n ưc này ang phát tri n u n n ng l c nghiên c u và phát tri n c a h qu n lí ngày càng nhi u các pha này. Khi iu ĩ ti p t c, chúng ta th c s s th y ph n u c a cái mà Satyam Cherukuri c a Sarnoff, m t hãng nghiên c u và phát tri n M , ã g i là “s tồn c u hố v i mi” và s k t thúc c a mơ hình c c a m t cơng ti a qu c gia M
38. 30 TH GI I LÀ PH NG hay châu Âu ơ n c gi i quy t m i y u t c a chu kì phát tri n sn ph m t ngu n l c riêng c a nĩ. Ngày càng nhi u cơng ti M và châu Âu outsourcing áng k các nhi m v nghiên c u và phát tri n cho n , Nga, và Trung Qu c. Theo c c IT chính ph bang Karnataka, mà Bangalore ĩ, các ơ n v n c a Cisco Systems, Intel, IBM, Texas Instruments và GE ã 1.000 ơn xin c p b ng sáng ch v i C c Sáng ch M . Riêng Texas Instruments ưc c p 225 b ng sáng ch M cho ho t ng n c a nĩ. “ i Intel Bangalore ang phát tri n các chip vi x lí cho cơng ngh khơng dây d i r ng t c cao, tung ra n m 2006,” c c IT Karnataka nĩi, trong m t tuyên b ưa ra cu i n m 2004, và “ Trung tâm Cơng ngh John F. Welch c a GE Bangalore, các k s ư ang phát tri n các ý t ưng m i cho ng c ơ máy bay, các h th ng giao thơng và ngành nh a.” Th c v y, qua nhi u n m GE ã th ưng xuyên chuy n các k s ư n làm vi c cho nĩ M quay l i n tích h p tồn b n l c nghiên c u tồn c u c a nĩ. Bây gi GE th m chí c nh ng ng ưi phi n n Bangalore. Vivek Paul là t ng giám c Wipro Technologies, mt cơng ti khác c a các cơng ti cơng ngh tinh tuý c a n , song ơng t c ơ s Silicon Valley cho g n các khách hàng M c a Wipro. Tr ưc khi n Wipro, Paul ã qu n lí kinh doanh máy quét CT c a GE Milwaukee. Lúc ĩ ơng cĩ m t ng nghi p Pháp qu n lí kinh doanh máy phát in c a GE cho các máy quét Pháp. “Tơi g p anh ta trên máy bay m i ây,” Paul nĩi, “và anh ta b o tơi anh ta ã chuy n sang n c m u vi c nghiên c u n ng lưng cao c a GE ĩ”. Tơi b o Vitek r ng tơi thích nghe m t ng ưi n ã t ng c m u vi c kinh doanh CT c a GE Milwaukee nh ưng bây gi iu hành kinh doanh t ư v n c a Wipro Silicon Valley nĩi cho tơi v mt c u ng nghi p Pháp ã chuy n sang Bangalore làm vi c cho GE. ĩ là m t th gi i ph ng. i khi tơi ngh mình ã tìm th y vi c làm cu i cùng, khĩ hi u M nh t cĩ th ưc outsource cho Bangalore, tơi phát hi n ra mt vi c làm m i. B n tơi Vivek Kulkarni ã t ng c m u m t c ơ quan chính ph Bangalore ch u trách nhi m v thu hút u t ư tồn c u cơng ngh cao. Sau khi r i ch c v ĩ n m 2003, ơng
39. KHI TƠI CỊN ANG NG 31 kh i ng m t cơng ti g i là B2K, v i m t b ph n g i là Brickwork [Xây G ch], nĩ chào cho các nhà iu hành tồn c u bn r n tr lí cá nhân riêng c a h n . Gi s b n iu hành mt cơng ti và ưc m i nĩi chuy n và trình bày b ng PowerPoint hai ngày n a. “Tr lí iu hành t xa” c a b n n , do Brickwork cung c p, s làm m i vi c tìm ki m cho b n, so n bài trình bày PowerPoint, và e-mail tồn b cho b n vào ban êm sao cho nĩ trên bàn b n ngày b n ph i trình bày. “B n cĩ th giao vi c cho tr lí iu hành t xa c a mình khi b n ri c ơ quan vào cu i ngày Thành ph New York, và vi c s s n sàng cho b n sáng hơm sau,” Kulkarni gi i thích. “B i vì th i gian chênh l ch v i n , h cĩ th làm vi c ưc giao khi b n ng và ư a l i cho b n vào bu i sáng”. Kulkarni g i ý tơi thuê m t tr lí t xa n làm t t c vi c tìm ki m cho cu n sách này. “Anh hay ch ta c ng giúp anh theo k p v i cái anh mu n c. Khi anh th c d y, anh s th y tĩm t t y trong in-box c a anh”. (Tơi bo ơng ta khơng ai cĩ th gi i h ơn tr lí lâu i c a tơi, Maya Gorman, ng ưi ng i cách xa m ưi b ưc!). Cĩ m t tr lí iu hành t xa t n kho ng 1.500 n 2.000 $ m t tháng, và c n c và qu nh ng ng ưi t t nghi p i h c n mà t ĩ Brickwork cĩ th tuy n, n ng l c trí tu mà b n cĩ th thuê dollar l y dollar là áng k . Nh ư tài li u qu ng cáo c a Brickwork nĩi, “Qu tài n ng c a n t o cho các cơng ti ti p c n n m t di ph r ng c a nh ng ng ưi cĩ trình cao. Bên c nh nh ng ng ưi m i t t nghi p i h c, kho ng 2,5 tri u m i n m, nhi u ng ưi n i tr cĩ trình c ng tham gia th tr ưng vi c làm”. Các tr ưng kinh doanh n , nĩ nĩi thêm, t o ra kho ng tám m ươ i chín ngàn MBA m i n m. “Chúng tơi cĩ s áp ng tuy t v i,” Kulkarni nĩi, t các khách hàng n t hai l nh v c chính. M t là các nhà t ư v n ch m sĩc s c kho M , th ưng c n tính tốn r t nhi u s li u và th o các trình bày PowerPoint. Th hai, ơng nĩi, là các ngân hàng u t ư và các cơng ti d ch v tài chính M , th ưng c n chu n b các sách m ng bĩng lống v i các th minh ho l i ích c a m t IPO (ra niêm yt trên th tr ưng ch ng khốn) hay m t xu t sát nh p. Trong tr ưng h p sát nh p, Brickwork s chu n b các on c a báo cáo c p n các iu ki n và xu h ưng th tr ưng chung, n ơi ph n ln nghiên c u cĩ th l ưm l t ưc t Web và tĩm t t m t d ng
40. 32 TH GI I LÀ PH NG chu n. “ ánh giá v nh giá th ươ ng v ra sao là vi c c a b n thân các nhà ngân hàng u t ư.” Kulkarni nĩi. “Chúng tơi làm cơng vi c ch t l ưng th p, và h s làm các vi c c n s ánh giá phê phán và kinh nghi m, sát v i th tr ưng.” i c a ơng tham gia càng nhi u d án, h tích ưc càng nhi u tri th c. Kulkarni nĩi, h c ng y khát v ng gi i v n cao h ơn. “Ý t ưng là h c liên t c. B n luơn tham gia m t kì thi. Khơng cĩ k t thúc i v i vi c h c Khơng cĩ gi i h n th c s i v i cái cĩ th ưc làm b i ai ĩ.” hơng gi ng Columbus, tơi ã khơng d ng v i n . Sau khi K v nhà, tơi quy t nh ti p t c thám hi m ph ươ ng ơng tìm nhi u d u hi u h ơn v th gi i là ph ng. Vì th sau n , tơi mau chĩng i Tokyo, n ơi tơi ã cĩ c ơ h i ph ng v n Kenichi Ohmae, nguyên là nhà t ư v n huy n tho i c a McKinsey & Company Nh t B n. Ohmae ã r i McKinsey và l p ra doanh nghi p riêng ca mình, Ohmae & Associates. Và h làm gì? Khơng cịn làm t ư vn n a, Ohmae gi i thích. Bây gi ơng i tiên phong trong n l c outsource các vi c làm ch t l ưng th p cho các call center và các nhà cung c p d ch v nĩi ti ng Nh t Trung Qu c. “Ơng nĩi gì?” tơi h i. “Sang Trung Qu c? Ch ng ph i m t th i ng ưi Nh t ã thu c a hố Trung Qu c, l i v r t khĩ ch u trong mi ng ng ưi Trung Qu c?” Th y, ph i, Ohmae nĩi, nh ưng ơng gi i thích r ng ng ưi Nh t cng l i m t s ơng ng ưi nĩi ti ng Nh t nh ng ng ưi ã duy trì m t ph n v n hố Nh t, t sushi n karaoke, b c Trung Qu c, c bi t quanh thành ph c ng ơng b c i Liên. i v i Nh t B n i Liên ã tr thành cái mà Bangalore ã tr thành i vi M và các n ưc nĩi ti ng Anh khác: trung tâm outsourcing. Ng ưi Trung Qu c cĩ th khơng bao gi tha th cho Nh t B n vì cái nĩ ã làm i v i Trung Qu c trong th k tr ưc, nh ưng ng ưi Trung Qu c h t s c t p trung vào vi c lãnh o th gi i trong th k ti p n m c h s n sàng xem l i ti ng Nh t c a h và m nh n mi vi c Nh t B n cĩ th outsource. “Vi c tuy n m là khá d ,” Ohmae nĩi u n m 2004. “Kho ng mt ph n ba dân s vùng này [quanh i Liên] ã h c ti ng Nh t nh ư sinh ng th hai tr ưng trung h c. Cho nên t t c các cơng ti Nh t này u tham gia”. Cơng ti c a Ohmae ch y u vào s li u
41. KHI TƠI CỊN ANG NG 33 Trung Qu c, n ơi các cơng nhân Trung Qu c l y các t ư li u vi t tay ti ng Nh t, ưc quét, fax, hay ưc e-mail t Nh t B n sang i Liên, và sau ĩ gõ chúng vào m t c ơ s d li u s b ng kí t Nh t. Cơng ti c a Ohmae ã phát tri n m t ph n m m l y d li u ph i nh p và b nĩ thành các gĩi. Các gĩi này sau ĩ cĩ th ưc chuy n quanh Trung Qu c hay Nh t B n ánh máy, tu thu c vào chuyên mơn c n ph i cĩ, và sau ĩ ưc ghép l i c ơ s d li u c a cơng ti t i h i s c a nĩ Tokyo. “Chúng tơi cĩ kh n ng phân cơng vi c làm cho cá nhân ng ưi am hi u v l nh v c gi i nh t”. Cơng ti c a Ohmae th m chí cịn cĩ h p ng v i h ơn b y mươ i ngàn bà n i tr , m t s trong s h là chuyên gia v các thu t ng y h c hay lu t, vào s li u nhà. Hãng m i ây ã m r ng sang thi t k v i s tr giúp c a máy tính cho m t cơng ti nhà Nh t B n. “Khi b n th ươ ng l ưng v i khách hàng Nh t B n xây m t c n nhà”, ơng gi i thích, “b n s phác ho s ơ m t b ng - h u h t các cơng ti này khơng dùng máy tính”. Cho nên các s ơ v tay ưc chuy n b ng in t sang Trung Qu c, n ơi chúng ưc bi n i thành các b n thi t k s , sau ĩ ưc e-mail l i cho hãng xây d ng Nh t, bi n chúng thành các b n k ho ch xây d ng. “Chúng tơi ki m các nhà nh p li u Trung Qu c cĩ thành tích t t nh t”, Ohmae nĩi, “và bây gi h x lí nhi u nhà m t ngày”. Ng ưi Trung Qu c làm ho máy tính cho các c n nhà Nh t, gn b y m ươ i n m sau khi quân i Nh t tham tàn chi m ĩng Trung Qu c, phá tr i nhi u nhà ang xây. Cĩ l cĩ hi v ng cho th gi i ph ng này ơi ph i tr c ti p xem i Liên, Bangalore này c a Trung Qu c, Tcho nên tơi ti p t c i quanh ph ươ ng ơng. i Liên uy nghi khơng ch cho m t thành ph Trung Qu c. V i các i l r ng rãi, khơng gian xanh t ươ i p, và m i liên h c a các tr ưng i h c, các cao ng k thu t, và cơng viên ph n m m s c a nĩ, i Liên cĩ th n i b t Silicon Valley. Tơi ã ây n m 1998, nh ưng ã cĩ r t nhi u cao c m i t khi ĩ khi n tơi khơng nh n ra v trí. i Liên, n m ơng b c cách B c Kinh kho ng m t gi bay, tưng tr ưng cho h u h t các thành ph hi n i c a Trung Qu c – và v n cịn r t nhi u thành ph kh n kh , l c h u- ch p l y vi c kinh doanh nh ư các trung tâm tri th c nhanh th nào, ch khơng
42. 34 TH GI I LÀ PH NG ch nh ư các trung tâm s n xu t. Các b ng hi u trên các cao c nĩi tồn b câu chuy n: GE, Microsoft, Dell, SAP, HP, Sony, và Accenture - t t c u cĩ cơng vi c h u tr ưng làm ây h tr ho t ng Á châu c a h , c ng nh ư nghiên c u và phát tri n ph n mm m i. Vì g n Nh t B n và Hàn Qu c, cách m i n ưc ch kho ng m t gi bay, s l ưng l n ng ưi nĩi ti ng Nh t, b ng thơng Internet d ư d, và nhi u bãi xe và m t sân golf t m c th gi i c a nĩ (t t c u h p d n các lao ng tri th c), i Liên ã tr thành n ơi h p dn outsourcing Nh t. Các hãng Nh t cĩ th thuê ba k s ư ph n mm Trung Qu c v i giá c a m t Nh t B n và v n cịn ti n l tr c phịng y nhân viên call center (l ươ ng kh i im 90 $ m t tháng). Khơng ng c nhiên r ng kho ng hai ngàn b y tr m cơng ti Nh t ã cĩ ho t ng ây hay k t h p v i các i tác Trung Qu c. “Tơi ã ư a nhi u ng ưi M n i Liên, và h u kinh ngc v n n kinh t Trung Qu c phát tri n nhanh ra sao trong l nh v c cơng ngh cao này”, Win Liu, giám c d án U.S./EU cho DHC, mt trong các hãng ph n m m cây nhà lá v ưn l n nh t c a i Liên, m r ng t ba m ươ i lên m t ngàn hai tr m nhân viên trong sáu n m, nĩi v y. “Ng ưi M khơng nh n ra thách th c m c h ph i [nh n ra] ”. Th tr ưng n ng ng c a i Liên, Xia Deren, b n m ươ i chín tu i, nguyên hi u tr ưng m t tr ưng cao ng. ( i v i m t h th ng C ng s n c ốn, Trung Qu c ã làm m t vi c r t tt v ct nh c ng ưi theo cơng tr ng. V n hố Quan l i tr ng d ng tài nng [Mandarin meritocratic] v n n r t sâu ây). Xong b a n ti m ưi mĩn truy n th ng m t khách s n a ph ươ ng, th tr ưng bo tơi i Liên ã ti n xa th nào và ơng mu n d n nĩ t i âu. “Chúng tơi cĩ hai m ươ i hai tr ưng i h c và cao ng v i h ơn hai tr m ngàn sinh viên i Liên,” ơng gi i thích. H ơn n a s sinh viên ĩ t t nghi p cĩ b ng k thu t hay khoa h c, và ngay c nh ng ng ưi khơng [cĩ b ng ĩ], nh ng ng ưi h c l ch s hay v n h c, vn ưc b o h c m t n m ti ng Nh t hay ti ng Anh, c ng v i khoa h c máy tính, sao cho h cĩ th dùng ưc. Th tr ưng ưc lưng h ơn n a dân c ư i Liên cĩ truy c p Internet c ơ quan, nhà, hay tr ưng.
43. KHI TƠI CỊN ANG NG 35 “Ban u các cơng ti Nh t B n kh i ng m t s ngành x lí d li u ây,” th tr ưng nĩi thêm, “và v i vi c này nh ư c ơ s bây gi h chuy n sang R & D và phát tri n ph n m m Trong m t hay hai n m qua, các cơng ti ph n m m M c ng cĩ n l c nào ĩ chuy n outsourcing ph n m m t Hoa Kì sang thành ph chúng tơi Chúng tơi ti n g n và b t k p nh ng ng ưi n . Xu t kh u ph n m m [t i Liên] ã t ng 50 ph n tr m m i n m. Và Trung Qu c hi n nay tr thành n ưc t o ra s l ưng ng ưi t t nghi p i hc l n nh t. Tuy nhìn chung ti ng Anh c a chúng tơi khơng ưc thơng th o nh ư c a ng ưi n , chúng tơi cĩ dân s l n h ơn, [vì th ] chúng tơi cĩ th ch n ra các sinh viên thơng minh nh t nh ng ng ưi cĩ th nĩi ti ng Anh gi i nh t”. Ng ưi dân i Liên cĩ khĩ ch u khơng khi làm vi c cho ng ưi Nh t, mà chính ph c a h v n ch ưa bao gi xin l i chính th c v cái chính ph Nh t B n th i chi n tranh ã làm v i Trung Qu c? “Chúng tơi s khơng bao gi quên r ng m t cu c chi n tranh l ch s ã x y ra gi a hai qu c gia,” ơng tr l i, “nh ưng khi nĩi v l nh vc kinh t , chúng tơi ch t p trung vào các v n kinh t - c bi t nu chúng tơi nĩi v kinh doanh outsourcing ph n m m. N u các cơng ti M và Nh t làm s n ph m c a h thành ph chúng tơi, chúng tơi coi ĩ là m t vi c t t. Nh ng a tr c a chúng tơi c hc ti ng Nh t, làm ch cơng c này sao cho h cĩ th c nh tranh v i các i tác Nh t B n c a h giành ưc các v trí lươ ng cao cho b n thân h trong t ươ ng lai”. Th tr ưng sau ĩ nĩi thêm vào, “C m giác riêng c a tơi là l tr Trung Qu c cĩ tham vng h ơn thanh niên Nh t hay M trong các nm g n ây, song tơi khơng ngh h cĩ tham v ng , vì h khơng cĩ khát v ng nh ư th h chúng tơi. Vì th h chúng tơi, tr ưc khi vào i h c hay cao ng, b ưa i các vùng nơng thơn xa xơi và các nhà máy và các i quân s , và tr i qua m t th i kì r t kh c nghi t, nên v m t tinh th n kh c ph c và i m t v i khĩ kh n, [th h chúng tơi ph i cĩ nhi u khát v ng] h ơn l tr bây gi ”. Th tr ưng Xia cĩ m t cách tr c ti p quy n r mơ t th gi i, và tuy m t s iu ơng nĩi b th t l c do phiên d ch, ơng hi u nĩ – và ng ưi M c ng ph i [hi u]: “Quy t c c a n n kinh t th tr ưng,” quan ch c C ng s n này gi i thích cho tơi, “là n u âu ĩ cĩ ngu n nhân l c phong phú nh t và lao ng r nh t, t t nhiên các doanh nghi p và các hãng s t nhiên i n ĩ”. V s n xu t, ơng
44. 36 TH GI I LÀ PH NG ch ra, u tiên ng ưi Trung Qu c ã là ng ưi làm cơng và làm cho các nhà s n xu t l n n ưc ngồi, sau nhi u n m, sau khi chúng tơi ã h c ưc t t c các quy trình và các b ưc, chúng tơi cĩ th kh i ng các hãng riêng c a mình. Ph n m m s theo cùng ưng u tiên chúng tơi s ph i nh ng ng ưi n ưc ngồi thuê các thanh niên c a chúng tơi, và sau ĩ chúng tơi s kh i ng các cơng ti riêng c a mình. Gi ng nh ư xây d ng m t cao c. Ngày nay, Hoa Kì, các b n là nh ng ng ưi thi t k , các ki n trúc s ư, và các nưc ang phát tri n là các th n cho các cao c. Nh ưng m t ngày nào ĩ tơi hi v ng chúng tơi s là các ki n trúc s ư”. ơi v a m i ti p t c khám phá – ơng và tây. Vào mùa hè 2004, T tơi i ngh Colorado. Tơi ã nghe v hãng hàng khơng giá r này ưc g i là JetBlue, khai tr ươ ng n m 1999. Tơi khơng cĩ ý tưng nào v h ho t ng âu, nh ưng tơi c n bay gi a Washington và Atlanta, và khơng th hồn tồn cĩ ưc gi bay tơi mu n, cho nên tơi quy t nh g i JetBlue và xem chính xác h bay âu. Tơi thú nh n mình ã cĩ m t ng c ơ khác. Tơi nghe là JetBlue ã outsource tồn b h th ng gi ch c a nĩ cho các bà ni tr Utah, và tơi mu n ki m tra vi c này. Cho nên tơi ã g i h th ng gi ch c a JetBlue và cĩ i tho i sau v i ng ưi i lí: “Alơ, ây là Dolly, tơi cĩ th giúp ơng?” m t gi ng nh ư c a bà tr l i cho cháu. “Vâng, tơi mu n bay t Washington i Atlanta”, tơi nĩi. “Hãng cĩ bay ưng y khơng ?” “Khơng, tơi r t ti c chúng tơi khơng. Chúng tơi bay t Washington i Ft. Lauderdale”, Dolly nĩi. “Th cịn Washington i New York City?” tơi h i. “Khơng, tơi r t ti c chúng tơi khơng bay ưng ĩ. Chúng tơi cĩ bay t Washington n Oakland và Long Beach”, Dolly nĩi. “Bà ơi, tơi cĩ th h i bà vi c này? Th t s bà nhà à? Tơi c th y các i lí c a JetBlue ch làm vi c nhà”. “Vâng, úng v y,” Dolly nĩi v i gi ng vui v nh t. (Mu n h ơn tơi xác minh v i JetBlue r ng h tên y c a bà là Dolly Baker). “Tơi ng i trong v n phịng c a mình l u trên trong nhà c a tơi, nhìn ra c a s th y tr i n ng p. úng n m phút tr ưc ai ĩ ã
45. KHI TƠI CỊN ANG NG 37 gi và h i tơi cùng câu h i y và tơi b o h và h nĩi, “T t, tơi ngh bà s b o tơi là bà New Delhi”. “Bà s ng âu?” tơi h i. “Salt Lake City, Utah,” Dolly nĩi. “Chúng tơi cĩ ngơi nhà hai tng, và tơi thích làm vi c ây, c bi t vào mùa ơng khi tuy t xốy tít và tơi trên này trong v n phịng nhà”. “Làm th nào bà cĩ m t vi c làm nh ư v y?” tơi h i. “Anh bi t y, h khơng qu ng cáo,” Dolly nĩi v i gi ng ng t ngào nh t cĩ th . “T t c là do truy n mi ng. Tơi ã làm vi c cho chính ph bang và tơi ã v h ưu, và [sau m t th i gian] tơi ngh tơi ph i làm vi c gì ĩ khác và úng tơi thích nĩ”. David Neeleman, ng ưi sáng l p và CEO c a JetBlue Airways Corp., n i ti ng v t t c vi c này. Ơng g i nĩ là “homesourcing- thuê làm nhà”. JetBlue bây gi cĩ b n tr m i lí gi ch , gi ng Dolly, làm vi c nhà vùng Salt Lake City, l y vi c t ch - gi a ch ng trơng tr con, t p luy n, vi t ti u thuy t, và n u n t i. Vài tháng sau tơi n th m Needleman t i h i s c a JetBlue New York, và ơng ã gi i thích cho tơi nh ng ưu im c a homesourcing, mà ơng th c s kh i u Morris Air, vi c u t ư mo hi m u tiên c a ơng vào kinh doanh hàng khơng. (Nĩ ưc Sothwest mua l i). “Chúng tơi cĩ 250 ng ưi nhà c a h làm vi c gi ch t i Morris Air,” Needleman nĩi. “H cĩ n ng su t h ơn 30 ph n tr m - h bán vé ưc nhi u h ơn 30 ph n tr m, chính do h th y h nh phúc h ơn. H trung thành h ơn và ít m t m i h ơn. Cho nên khi tơi kh i ng JetBlue, tơi nĩi, “Chúng ta s cĩ 100 ph n tr m gi ch nhà”. Needleman cĩ m t lí do cá nhân mu n làm vi c này. Ơng là ng ưi [theo giáo phái] Mormon và tin r ng xã h i s kh m khá h ơn nu nhi u bà m h ơn cĩ th nhà v i các con tr c a mình nh ưng ng th i cĩ c ơ h i là ng ưi n l ươ ng. Cho nên ơng t c ơ s h th ng gi ch t i gia c a ơng Salt Lake City, n ơi tuy t i a s ph n theo phái Mormon và nhi u ng ưi là các bà m nhà. Nh ng ng ưi gi ch t i gia làm vi c hai m ươ i l m gi m t tu n và ph i vào v n phịng khu v c c a JetBlue Salt Lake City b n gi mt tháng h c các k n ng m i và ưc c p nh t v cái gì x y ra bên trong cơng ti. “Chúng tơi s khơng bao gi outsource sang n ,” Needleman nĩi. “Ch t l ưng mà chúng tơi cĩ th cĩ ưc ây là t t h ơn r t
46. 38 TH GI I LÀ PH NG nhi u [Nh ng ng ưi s d ng lao ng] mu n outsource sang n h ơn là cho các gia ình c a chính h , và tơi khơng th hi u iu ĩ. Khơng hi u sao h l i ngh r ng c n ph i t ng ưi ta ng i tr ưc h hay s p nào ĩ mà h ã b nhi m. N ng su t chúng tơi cĩ ây nhi u h ơn thành ph n cho nhân t [l ươ ng] n ”. Mt bài báo c a Los Angeles Times v JetBlue (9-5-2004) l ưu ý rng “n m 1997, 11,6 tri u nhân viên c a các cơng ti M làm vi c t nhà ít nh t m t ph n th i gian. Ngày nay con s này ã t ng v t lên 23,5 tri u – 16% l c l ưng lao ng M . (Trong lúc ĩ, i ng ca nh ng ng ưi t làm ch , nh ng ng ưi th ưng làm vi c nhà, ã phình lên 23,4 tri u t 18 tri u trong cùng th i kì). Trong con mt c a m t s ng ưi, homesourcing và outsourcing khơng ph i là các chi n l ưc c nh tranh nhau mà chúng là nh ng bi u l c a cùng th : m t s thúc y tàn nh n b i corporate America [n ưc M nh ư m t cơng ti] gi m chi phí và t ng hi u qu , b t c âu iu ĩ cĩ th d n n”. ĩ chính xác là cái tơi ã h c ưc trong các chuy n du hành c a tơi: Homesourcing sang Salt Lake City và outsourcing sang Bangalore ch là các m t c a cùng ng xu – sourcing. Và th m i, mi, tơi c ng h c ưc, là m c theo ĩ ngày nay là cĩ th cho các cơng ti và các cá nhân source vi c làm b t c âu. ơi c ti p t c di chuy n. Mùa thu 2004, tơi i theo ch t ch B T Tng Tham m ưu Liên quân, T ưng Richard Myers, trong m t cu c kinh lí các im nĩng Iraq. Chúng tơi th m Baghdad, t ng hành dinh quân s M Fallujah, và ơ n v Vi n Chinh Lính Thu ánh B (MEU) th 24 bên ngồi Babil, trung tâm c a cái g i là Tam giác Sunni c a Iraq. C n c MEU th 24 t m th i là m t lo i Cơng s [c a ng ưi] Apache, gi a dân c ư H i giáo Sunni Iraq khá thù ch. Trong khi Tưng Myers ang g p các s quan và các binh nhì ĩ, tơi ưc t do lang thang quanh c n c , và cu i cùng tơi th ơ th n vào trung tâm ch huy, n ơi m t tơi ch t th y m t màn hình TV ph ng. Trên màn hình ưc truy n tr c ti p cái cĩ v nh ư n t lo i camera nào ĩ trên cao. Nĩ cho th y m t s ng ưi di chuy n quanh sau m t c n nhà. C ng trên màn hình, d c bên ph i, là m t chat room thơng ip t c th i [instant-messaging ] tích c c, cĩ v nh ư th o lu n c nh trên TV.
47. KHI TƠI CỊN ANG NG 39 “Cái gì ĩ?” tơi h i anh lính theo dõi c n th n t t c các nh t mt máy xách tay. Anh ta gi i thích r ng m t Predator drone M - mt máy bay khơng ng ưi lái nh v i camera TV cơng su t cao – ang bay trên m t làng Iraq, trong khu v c ho t ng c a MEU th 24, và truy n các nh tình báo th i gian th c v máy xách tay c a anh ta và v màn hình ph ng này. Máy bay khơng ng ưi lái này th c s “bay” và ưc iu khi n b i m t chuyên gia ng i C n C Khơng Quân Nellis Las Vegas, Nevada. úng th , máy bay khơng ng ưi lái trên [b u tr i] Iraq th c s ưc iu khi n t xa t Las Vegas. Trong khi ĩ, các nh video mà nĩ phát v ưc MEU th 24, t ng hành dinh Ch huy Trung Tâm Hoa Kì Tampa, tng hành dinh khu v c CentCom Quatar, L u N m Gĩc, và cĩ l CIA, theo dõi ng th i. Các nhà phân tích khác nhau quanh th gi i ã ti n hành chat tr c tuy n v di n gi i th nào cái ang x y ra và ph i làm gì v i nĩ. Chính cu c nĩi chuy n c a h là cái cu n xu ng bên ph i màn hình. Tr ưc khi tơi cĩ th th m chí bi u l s kinh ng c c a mình, m t s quan khác i cùng chúng tơi ã làm tơi s ng s t khi nĩi r ng cơng ngh này ã “làm ph ng” h th ng th b c quân s - b ng cho nhi u thơng tin n v y cho s quan c p th p, hay th m chí cho binh nhì, ng ưi ang cho máy tính ho t ng, và trao quy n cho anh ta ra các quy t nh v thơng tin anh ta thu th p. Trong khi tơi tin ch c r ng khơng trung uý nào s ưc phép khai ho mà khơng h i ý ki n c p trên, ngày mà ch cĩ các s quan c p cao cĩ bc tranh l n ã qua r i. Sân ch ơi quân s ưc làm b ng. Tơi k chuy n này cho b n tơi Nick Burns, i s Hoa Kì NATO và m t thành viên trung thành c a Red Sox Nation [câu l c b ng ưi hâm m h i bĩng chày Red Sox- T t ]. Nick b o tơi anh ta ã t ng hành dinh CentCom Quatar tháng T ư 2004, ưc Tưng John Abizaid và ban tham m ưu c a ơng ch d n. i c a Abizaid ng i bên kia bàn t Nick v i b n màn hình ph ng TV ng sau h . Ba chi c u tiên cĩ các nh t cao do các máy bay khơng ng ưi lái Predator truy n ti p v t các quân khu khác nhau ca Iraq trong th i gian th c. Màn hình cu i, mà Nick t p trung vào, ang chi u m t tr n Yankees-Red Sox. Trên m t màn hình là Pedro Martinez i l i Derek Jeter, và trên ba màn hình khác là các tay Jihadist i l i S ư ồn C ơ ng s Mt (First Cavalry).
48. 40 TH GI I LÀ PH NG MĨN TH T B M PH NG VÀ TH T CHIÊN ơi c di chuy n - su t l trình quay l i nhà mình Bethesda, TMaryland. Vào lúc tơi ng i tho i mái nhà mình sau hành trình này n rìa trái t, u tơi quay cu ng. Nh ưng ngay khi tơi v nhà nhi u d u hi u v s làm ph ng n gõ c a tơi h ơn. M t s n d ng các tin chính gây c ng th ng cho b t c cha m nào lo lng v con cái tu i trung h c c a h s h p vào âu. Thí d , Forrester Research, Inc., ã tiên ốn h ơn 3 tri u vi c làm d ch v và chuyên mơn s di chuy n kh i t n ưc vào n m 2015. Nh ưng tơi th c s há h c m m kinh ng c khi c m t bài báo t International Herald Tribune ngày 19-7-2004 cĩ u : “Mu n Các mĩn Th t Chiên V i Outsourcing?” “i xa kh i ưng Cao T c 55 Gi a các bang Hoa Kì g n Cape Girardeau, Missouri, và r vào làn lái-th ng [ mua (vé, hàng) mà khơng c n xu ng xe] c a m t quán McDonald’s sát ưng cao t c và b n cĩ d ch v nhanh, thân thi n, cho dù ng ưi l y ơn hàng c a bn khơng trong quán n – hay th m chí Missouri,” bài báo vi t. “Ng ưi l y ơn hàng là m t call center Colorado Springs, cách xa h ơn 900 d m, hay 1.450 kilomet, ưc n i v i khách hàng và v i nh ng ng ưi lao ng chu n b th c n b ng các ưng d li u t c cao. Ngay c m t s vi c làm nhà hàng n, cĩ v , khơng mi n kh i outsourcing”. “Ch ti m n Cape Girardeau, Shannon Davis, ã k t n i nĩ và ba trong 12 quán c quy n kinh tiêu McDonald’s c a ơng v i call center Colorado, ưc v n hành b i m t ng ưi ưc c quy n kinh tiêu khác c a McDonald’s, Steven Bigari. Và ơng ã làm vi c ĩ vì cùng các lí do mà các ch doanh nghi p khác n m l y các call center: các chi phí th p h ơn, t c nhanh h ơn và ít sai sĩt h ơn”. “Các ưng truy n thơng r , nhanh và tin c y cho phép nh ng ng ưi nh n th c ơn Colorado Springs trị chuy n v i các khách hàng Missouri, ch p m t nh in t nhanh v h , hi n th th c ơ n c a h trên m t màn hình nh m m b o r ng nĩ úng, r i g i ơ n hàng và nh n b p c a ti m n. nh ưc hu ngay khi th c ơ n ưc hồn t t, Bigari nĩi. Ng ưi dân mua mĩn th t b m c a