›

Giáo trình Thiết kế thí nghiệm và xử lý kết quả bằng phần mềm thống kê Irristat

pdf 114 trang huongle 6960
Download
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình Thiết kế thí nghiệm và xử lý kết quả bằng phần mềm thống kê Irristat", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdfthiet_ke_thi_nghiem_va_xu_ly_ket_qua_bang_phan_mem_thong_ke.pdf

Nội dung text: Giáo trình Thiết kế thí nghiệm và xử lý kết quả bằng phần mềm thống kê Irristat

  1. B GIÁO D C VÀ ðÀO T O TRƯNGðIHCNƠNGNGHIPHÀNI PhmTinDũng THITKTHÍNGHIM VÀXLÝKTQU Bng ph n m m th ng kê IRRISTAT Hàni2008
  2. LỜI T ỰA ðây là cu n sách h ưng d n th c hành trên máy vi tính đ phân tích các k t qu th c nghi m trong nơng nghi p b ng IRRISTAT 4.0 trong Window. V i cách ch d n ng n g n dùng nhi u hình nh minh ho các b ưc c th nên r t ti n cho ng ưi s dng. ðc bi t là v i nh ng ng ưi khơng am hi u nhi u v máy tính c ũng nh ư ki n th c v th ng kê c ũng cĩ th s d ng đưc. Sách r t c n thi t cho sinh viên và các nghiên c u viên nơng nghi p trong nghiên c u, thi t k thí nghi m và x lý các k t qu thí nghi m c a h . Ni dung c ơ b n g m 5 Ch ươ ng Ch ươ ng 1: Gi i thi u khái quát nh ng n i dung và ch c n ăng c ơ b n c a IRRISTAT 4.0 trong Window. Ch ươ ng 2: Gi i thi u cách qu n lý s li u trong IRRISTAT 4.0. Ch ươ ng 3: Thi t k thí nghi m Ch ươ ng 4: Phân tích ph ươ ng sai các k t qu thí nghi m Ch ươ ng 5: Phân tích t ươ ng quan và h i quy Ch ươ ng 1và 2 đưc d ch t Tutorial Manual c a “IRRISTAT 4.0 for Windows” do Biometric Unit c a Internationnal Rice Research Institute biên so n. Các ch ươ ng 3, 4, 5 tác gi đư a các ví d c th và h ưng d n cách th c hi n trên máy tính cho m i tr ưng h p thi t k và phân tích k t qu ch y đưc. ðây là các ví d m u cho ng ưi h c làm theo trên IRRISTAT 4.0 c ũng nh ư 5.0 Trong khuơn kh và điu ki n cịn nhi u h n ch , khơng tránh kh i nh ng thi u sĩt trong biên so n. R t mong nh n đưc nhi u ý ki n đĩng gĩp quý báu c a b n đc. Tác gi Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . i
  3. LỜI GI ỚI THI ỆU IRRISTAT là b ch ươ ng trình x lý s li u th ng kê c a Vi n nghiên c u lúa Qu c t . ðây là b ch ươ ng trình quen thu c v i các cán b ngành tr ng tr t, ph c v thi t th c cho vi c b trí thí nghi m và x lý k t qu nghiên c u v lúa và các cây tr ng khác. N i dung và cách dùng IRRISTAT ver. 92-1 đã đưc gi i thi u trong t p sách tin h c cho Cao h c các ngành sinh h c c a tr ưng ði h c Nơng nghi p IRRISTAT lúc đĩ g m các ph n: 1.B trí thí nghi m trên đng ru ng v i 4 ki u chính: hồn tồn ng u nhiên (RCD), kh i ng u nhiên (RCB), chia ơ (Split-plot), chia b ăng (Strip-plot). M i ki u cĩ th cĩ 1, 2 ho c nhi u nhân t (ngồi kh i coi là m t nhân t d c bi t, th c ch t là m t hn ch do điu ki n khơng th l a ch n nhi u ơ thí nghi m đng nh t). Ph n ngày giúp cho vi c th t k các thí nghi m nh ư chia kh i, ch n kích th ưc ơ, s p x p ng u nhiên các ơ theo yêu c u ca ki u thí nghi m. 2.Phân tích ph ươ ng sai 4 ki u thí nghi m trên, ngồi ra cịn cĩ 2 ph n Pooled ANOVA và Combined ANOVA đ liên k t các k t qu thí nghi m trên nhi u vùng, qua nhi u n ăm ho c cân đo nhi u đt. Sau khi phân tích ph ươ ng sai cĩ th so sánh các trung bình qua 2 ph ươ ng pháp chính là LSD và Duncan, cĩ th đi sâu h ơn đ đánh giá mt s k t qu thơng qua ph ươ ng pháp l p các t ươ ng ph n. Ph n này vi t t m sát v i ni dung Statistical Procedures for Agricultural Research c a Kwanchai A.Gomez & Arturo A.Gomez c a vi n nghiên c u lúa qu c t . 3.Tươ ng quan, h i quy tuy n tính và đa th c. Ph n này cĩ phân tích h i quy đơ n, h i quy b i tuy n tính, h i quy đa th c, sau khi tính các h s h i quy cĩ b ng phân tích ph ươ ng sai và phân tích ph n d ư. 4.Mt s ti n ích đ qu n lý s liu nh ư sao chép t p, bi n đi s li u. Nhìn chung đây là b s li u c trung bình, thi t th c cho phân tích s li u trong các thí nghi m v cây tr ng. Tuy nhiên, ch ươ ng trình cịn nhi u nh ưc đim nh ư ch y r t ch m, cĩ quá nhi u câu h i mà ng ưi dùng n u khơng đưc h ưng d n đy đ ho c khơng cĩ tài li u chi ti t thì khơng dùng đưc, ph n tr giúp h u nh ư khơng cĩ, v thơ sơ và x u, n i dung h p (ch bao g m nh ng v n đ c ơ s c a mơn th ng kê sinh h c) ch ưa đáp ng đưc các yêu c u m i trong nghiên c u nơng nghi p. B ch ươ ng trình IRRISTAT ver 4.0 là m t b ưc nh y v t vì chuy n hồn tồn sang ch y d ưi Windows v i nhi u n i dung m i. Cĩ th gi i thi u nh ng nét m i chính nh ư sau: 1. Tồn b ch ươ ng trình ho t đng d ưi d ng các Menu theo đúng khuynh hưng chung c a các ch ươ ng trình ch y dưi Windows. 2. Các d li u đưc truy nh p d dàng và thu n ti n h ơn tr ưc nhi u. 3. B ch ươ ng trình gi l i ph n phân tích ph ươ ng sai nh ư c ũ nh ưng t ng quát h ơn phân chia thành tr ưng h p cân đi và ph n h i quy t ng quát v i hình v đp nh ư các b ch ươ ng trình th ng kê khác, ngồi ra đã b sung nhi u ph n m i nh ư phân tích nh h ưng c a gi ng và mơi tr ưng, phân tích tính n đnh, m t s v n đ đnh l ưng trong phân tích gen và phân chia nhĩm theo m t s mơ hình. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . ii
  4. Tồn b các ph n m i này r t c n thi t cho vi c nhiên c u sâu h ơn v gi ng và nh h ưng c a mơi tr ưng. Ph n chia nhĩm theo m t s mơ hình mang tính phác ho , tim cách ng d ng m t s mơ hình th ng kê nhi u chi u đ xem xét s g n g ũi c a mt s gi ng hay c a m t s mơi tr ưng. Tuy cĩ r t nhi u ưu đim nh ưng đây m i ch là b ưc đu chuy n sang ch y dưi Windows nên cịn m t s thi u sĩt, khơng thu n ti n và t ng quát nh ư các b SAS, SPSS. V n i dung tuy đã b sung thêm nhi u ph n nh ưng v n ch t p trung xung quanh vi c đánh giá gi ng và mơi tr ưng. Ph n tr giúp nghèo nàn khơng tho mãn đưc cho ng ưi dùng khi g p khĩ kh ăn. Trên đây là m t s nh n xét chung v b ch ươ ng trình IRRISTAT đ b n đc cĩ m t s ý ni m tuy s ơ l ưc nh ưng khái quát v IRRISTAT. Sách này khơng nh m gi i thi u t ng quát v IRRISTAT mà t p trung vào 2 ph n: (1) Gii thi u cách dùng IRRISTAT ver 4.0 và (2) Dùng IRRISTAT đ thi t k và phân tích m t s m u phân tích ph ươ ng sai và h i quy hay g p trong nghiên c u cây tr ng. Ph n gi i thi u đưc so n t m theo tài li u h ưng d n cách dùng IRRISTAT ver 4.0 do b ph n Biometric c a Vi n lúa Qu c t biên so n. Qua vi c gi i thi u các lo i c a s (c a s chính, c a s qu n lý d li u, c a s v ăn b n, c a s đ ho ) chúng ta cĩ th hình dung ra cách làm vi c v i IRRISTAT. Trong m i c a s cĩ các cơng vi c (menu) và trên màn hình s xu t hi n nhi u lo i cơng c nh ư các nút điu khi n, nút tu ỳ ch n, các h p danh sách, h p ki m sốt, h p so n th o Vi c s d ng các menu, các nút các h p đã đưc gi i thi u k l ưng v i các hình minh ho r t c th . Trong ph n II tác gi đã ch n m t s m u thi t k thí nghi m th ưng g p trong nghiên c u cây tr ng cĩ kèm theo ví d và k t qu x lý trên IRRISTAT ver 4.0. ði v i thí nghi m m t nhân t cĩ 4 ki u thi t k : 1. Thí nghi m m t nhân t thi t k ki u hồn tồn ng u nhiên (CRD). 2. Thí nghi m m t nhân t thi t k ki u kh i ng u nhiên đy đ (RCB). 3. Thí nghi m m t nhân t b trí ki u Ơ vuơng La tinh (LS). 4. Thí nghi m m t nhân t b trí ki u l ưi ơ vuơng (Lattice design). Tr ki u l ưi ơ vuơng đưc gi i thi u k h ơn cịn 3 ki u đu thì ch đ c p s ơ qua vì đã cĩ nhi u tài li u h ưng d n và đã đưc d y trong giáo trình ph ươ ng pháp thí nghi m. ði v i thí nghi m 2 nhân t cĩ 4 ki u thi t k : 1. Thí nghi m 2 nhân t ki u hồn tồn ng u nhiên (CRD) 2. Thí nghi m 2 nhân t ki u kh i ng u nhiên đy đ (RCB). 3. Thí nghi m 2 nhân t ki u chia ơ l n ơ nh (Split-plot). 4. Thí nghi m 2 nhân t ki u chia b ăng (Strip-plot). C 4 ki u này đu đưc gi i thi u k vì các tài li u khác ho c khơng vi t k ho c khơng nêu rõ lý do ph i thi t k nh ư v y kèm theo vi c phân tích ưu khuy t c a tng ki u. ði v i thí nghi m 3 nhân t tác gi gi i thi u 2 ki u quen thu c là RCB và chia ơ l n v a ơ nh (Split-split-plot). Ngồi các ki u thi t k thí nghi m nĩi trên tác gi đã ch n 2 v n đ đang đưc nhi u ng ưi quan tâm là phân tích s li u khi thi t k trên nhi u đa đim và khi thi t k qua nhi u n ăm. Phân tích h i quy g m: Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . iii
  5. - Hi quy tuy n tính đơ n. Ph n này đc gi đã quen và cĩ th nhanh chĩng hi u đưc các k t qu phân tích. - Hi quy b i tuy n tính. Ph n này đưc gi i thi u k h ơn vì ph c t p và cĩ nhi u chi ti t c n ph i nĩi rõ đ khơng ph m ph i sai l m khi s d ng các kt qu phân tích. Hi n nay sinh viên các nghành k thu t nơng nghi p kh i cây tr ng đu đưc hc tin h c, xác su t th ng kê, ph ươ ng pháp thí nghi m v i kh i l ưng gi và ki n th c trình bày khơng nh nh ưng thi u m t tài li u h ưng d n t m vi c dùng m t b ch ươ ng trình th ng kê đ x lý s li u. Tơi hy v ng cu n sách này s đáp ng đưc yêu c u c a đơng đo b n đc. Nhà giáo Ưu tú Nguy n ðình Hi n Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . iv
  6. Ch ươ ng 1 GI I THI U CƠ B N V IRRISTAT 4.0 IRRITAT là ch ươ ng trình ph n m m máy tính đưc vi t t i IRRI (Vi n ghiên c u lúa qu c t t i Philippine) qua nhi u phiên b n khác nhau, các phiên b n tr ưc đây th ưng ch y trong mơi tr ưng DOS, s d ng kém thu n ti n, phiên b n 4.0 này ch y đưc trong mơi tr ưng Window nên s d ng thu n ti n h ơn. IRRISTAT cĩ ch c n ăng chính đ thi t k thí nghi m, qu n lý và phân tích th ng kê c ơ b n, phân tích ph ươ ng sai và h i qui các s li u th c nghi m thu đưc trong nghiên c u khoa h c. Ch ươ ng trình cĩ th ch y trong b t k ỳ h th ng ho t đ ng nào c a Window 32 bít. Khi cài đă t ch ươ ng trình vào máy, hãy ch y file SETUP. EXE. trên đĩa cài đt. Khi kh i đ ng ch ươ ng trình, ch y file IRRISTAT. EXE. ho c kích chu t vào bi u t ưng đã đưc cài đt, xem bi u t ưng trên hình 1.1. Hi n nay ph n m m này đã cĩ phiên b n 5.0 xong v c ơ b n khơng khác nhi u. V y cho mc đích c a sách ng ưi đc cĩ th s d ng c hai phiên b n nh ư nhau trên c ơ s gi i thi u c a sách này. Hình 1.1. Bi u t ưng Shortcut c a IRRISTAT trên màn hình. IRRISTAT đưc biên so n ch y u đ thi t k thí nghi m, phân tích các s li u thu đưc t m t thí nghi m đưc thi t k và th c hi n đúng ph ươ ng pháp, nh ưng cĩ nhi u n i dung cĩ th s d ng đ phân tích s li u t các ngu n nghiên c u khác. Các mơ hình phân tích chính và ch c n ăng khác nhau bao g m: 1. Qu n lý s li u b ng spreadsheet 2. Trang ghi k t qu 3. Phân tích ph ươ ng sai Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT 1
  7. 4. Phân tích h i qui 5. Phân tích nh h ưng c a gi ng và mơi tr ưng 6. Phân tích di truy n s l ưng 7. Phân tích theo nhĩm 8. V đ th 9. Ng u nhiên hĩa s ơ đ thí nghi m, ph ươ ng sai c a trung bình nhi u nhân t và đa th c tr c giao. 1.1. Các c a s Window 1.1.1. Các menu chính c a Window (Main Window) Ca s chính c a Window s cung c p cho ng ưi s d ng các menu và các thanh cơng c nh ư hình 1.2. Hình 1.2. Các menu chính c a Window 1.1.2. Ca s qu n lý s li u (Data Editor) ð m đưc c a s data editor, ch n Window trên c a s chính xong kích đúp chu t vào data editor, data editor s đưc m nh ư hình 1.3. Hình 1.3. C a s qun lý s li u (data editor) Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT 2
  8. Data editor trình bày s li u d ưi d ng hàng và c t. M i hàng là m t tr ưng h p và m i c t là m t bi n. Cĩ th ghi s li u m i vào hàng, c t ho c cĩ th nh p s li u t file c a trang v ăn b n ho c file excel và dbase. M t lúc cĩ th m đ ng th i mt ho c nhi u file s li u. S file đưc m nhi u hay ít tu ỳ thu c kh n ăng nh ca máy tính. Ví d b ng s li u trong data editor nh ư sau (Hình 1.4): Hình 1.4. B ng s li u đưc l ưu tr trong Data editor 1.1.3. Text Editor (Th ưng là c a s qu n lý file k t qu ) ð cĩ text editor, c ũng ch n t menu Window trong c a s chính xong ch n text editor s cĩ text editor m nh ư hình 1.5. Hình 1.5. C a Text editor Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT 3
  9. Ví d k t qu tính tốn ghi trong text editor nh ư 1.6: Hình 1.6. K t qu phân tích l ưu l i trong Text editor 1.1.4. Ca s đ v đ th (Graph Window) M c a s này t trong menu Analysis c a c a s chính Window nh ư hình 1.7 dưi dây Hình 1.7. C a s đ v đ th (Graph Window) Ví d m t đ th đưc v trong Graph Window nh ư hình 1.8 sau đây: Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT 4
  10. Hình 1.8. ð th đưc v trong Graph Window 1.2. Các menu (menus) Mi c a c a Window trong IRRISTAT cĩ các menu riêng và cĩ các l a ch n thích h p v i ch c n ăng riêng c a chúng. 1.2.1. Các menu chính c a Window - Menu File (hình 1.9): đưc dùng đ m file, c ũng cĩ th dùng data editor ho c text editor đ m file (tu ỳ thu c vào ki u file), c ũng cĩ th dùng đ save the log file, save-as the log file ho c cĩ th in the log file t menu này. Hình 1.9. Menu File trên Main Window - Menu Edit (hình 1.10): đưc s d ng đ cut, copy, past ho c đ xố Log window Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT 5
  11. Hình 1.10. Menu Edit trên Main Window - Menu Analysis (hình 1.11): đưc s d ng đ ch y các phân tích th ng kê, bao gm các th ng kê mơ t , phân tích ph ươ ng sai, phân tích h i qui, phân tích tươ ng tác gen và mơi tr ưng c a các thí nghi m gi ng cây tr ng, phân tích di truy n s lưng, phân tích phân bi t các n ơi nghiên c u, phân tích m u phân l p và v đ th . Hình 1.11. Menu Analysis trên Main Window - Menu Utinities (hình 1.12): đưc s d ng đ xây d ng thi t k thí nghi m, t o các thí nghi m t ng quát cĩ trung bình bình ph ươ ng và các h s t ươ ng ph n đa th c tr c giao. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT 6
  12. Hình 1.12. Menu Utinities trên Main Window - Menu Window (hình 1.13): đươ c s d ng đ thay đ i các c a Window khác nhau trong IRRISTAT ho c s p x p l i các trình bày c a Window. Hình 1.13. Menu Window trên Main Window 1.2.2. Ca Data Editor - Trong Data Editor cĩ th s d ng menu File (hình 1.14) đ xây d ng, c t gi , m li file và in file s li u, đ nh p s li u t Excel Workbook, t Text file và Dbase file, và đư a s li u t file cĩ đuơi SYS sang Excel ho c Text file. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT 7
  13. Hình 1.14. Ch c n ăng c a menu file trong Data Editor - S d ng menu Edit đ cut, copy, và dán các giá tr trong datasheet (hình 1.15). M new trong menu file c a Data Editor đ cĩ hình 1.15. Hình 1.15. Ch c n ăng c a menu Edit trong Data Editor - S d ng menu Options đ s a ch a các đ m c, chuy n đ i s li u, x p h ng, t o các m c, thêm, b t, nh p s li u, xố bi n và đt đ chính xác riêng cho s li u (hình 1.16). Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT 8
  14. Hình 1.16. Menu Options trong Data Editor - S d ng menu Tools đ s p x p tr t t s li u, chuy n đ i dãy s li u song song ho c ng ưc l i (hình 1.17). Hình 1.17. Menu Tools trong Data Editor - S d ng menu Window đ s p x p l i m t ho c nhi u c a Window khác (hình 1.18) Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT 9
  15. Hình 1.18. Ch c n ăng c a menu Window trong Data Editor 1.2.3. Các menu c a Text Editor - S d ng menu File đ t o file m i, m file, in và c t gi text file, đ tĩm t t các kt qu th ng kê và ra l nh (hình 1.19). Hình 1.19. Ch c n ăng c a menu file trong Text Editor - S d ng menu Edit đ s a ch a file v ăn b n (hình 1.20) Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT 10
  16. Hình 1.20. Ch c n ăng c a menu Edit trong c a Data Editor - S d ng menu Format đ thay đ i đ c đim font c a file v ăn b n (hình 1.21). 2 Hình 1.21. Ch c n ăng c a menu Format trong Text Editor - S d ng menu Window trong Text Editor đ s p x p l i cách trình bày c a c a Window (hình 1.22). Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT 11
  17. Hình 1.22. Ch c n ăng c a menu Window trong Text Editor 1.3. Cách s d ng các h p ph n khác trong IRRISTAT 1.3.1. Các nút điu khi n (Command Buttons) Command buttons là s điu khi n b ng hình mà nĩ ch hành đng c n đưc th c hi n. Ngu i s d ng cĩ th ch n nút b m b ng cách kích chu t khi con tr trên nút. Ví d nh ư trên hình 1.23 cĩ hai nút đã đưc ch n. Hình 1.23. Hai nút điu khi n đưc ch n Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT 12
  18. 1.3.2. Các h p so n th o (Text Boxes) Text boxes đưc s d ng đ vào thơng tin, s a ch a. Ví d hình 1.24 là m t text box mơ t đơ n v đo c a bi n n ăng su t, hình 25 đ ghi ch đ phân tích h i qui. Hình 1.24. Text box mơ t đơn v đo c a bi n n ăng su t Hình 1.25. Text box đ ghi ch đ c a phân tích h i qui 1.3.3. Hp danh sách (List Boxes) List boxes đưc s d ng đ đưa ra l a ch n cho ng ưi s d ng quy t đ nh l a ch n nào. Trong IRRISTAT cĩ hai lo i danh sách: ngu n và m c tiêu. Danh sách mc tiêu ch a các m c c n cho phân tích. Danh sách m c tiêu đưc l y ra t danh sách ngu n. Ví d trên hình 1.26 bi n “NSUAT” đang đưc ch n là m t trong nh ng bi n ngu n ( đm màu). Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT 13
  19. Hình 1.26. Bi n ngu n đang đươ c ch n Bi n “GIONG” đang đưc ch n trên hình 1.27 là bi n m c tiêu. ð cĩ bi n m c tiêu, ch n bi n ngu n xong kích chu t vào add phía d ưi c a h p m c tiêu s đưc, khi mu n lo i b danh sách bi n m c tiêu thì ch n bi n đĩ xong kích chu t vào Remove. Hình 1.27. Bi n m c tiêu “GIONG” đang đưc ch n. 1.3.4. Hp ki m sốt (Check boxes) Check boxes dùng đ điu khi n các l a ch n riêng mà nĩ ho c hi n ho c n. Khi la ch n bi n thì d u check mark xu t hi n. Khi l a ch n n thì d u check mark Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT 14
  20. bi n m t. Ng ưi s d ng cĩ th thay đ i tr ng thái ca check boxes b ng cách kích chu t vào h p ho c n nút Select (Spacebar) khi d u check box đã đưc đ t vào. Hình 1.28 là m t ví d v h p check box cĩ sáu l a ch n đưc đánh d u. Hình 1.28. Các check boxes đưc l a ch n 1.3.5. Nút tu ỳ ch n (Option Buttons) Mt Option button th hi n m t l a ch n đơn l trong b các l a ch n loi tr cĩ gi i h n. Khi m t Option button đưc l a ch n, đim vịng trịn đưc đin d u ch m, khi khơng cĩ l a ch n thì vịng trịn tr ng. Hình 1.29 là m t ví d. Hình 1.29. Nút tu ỳ ch n “Forward Selection” đưc ch n Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT 15
  21. 1.3.6. Hp t ăng gi m (Spin Boxes) Spin box ch ch p nh n m t b s cĩ gi i h n các giá tr đưc đưa vào th t . Ng ưi s d ng cĩ th đánh m t giá tr m i vào text box, kích chu t vào m ũi tên lên đ t ăng giá tr , ho c vào m ũi tên xu ng đ gi m gía tr . Ví d v h p t ăng gi m nh ư hình 1.30 cĩ ba h p t ăng gi m, m t h p cho Replication, h p th hai cho Number of levels và h p th ba dịng cu i cùng. Hình 1.30. Minh ho h p t ăng gi m 1.3.7. Danh sách tu ỳ ch n (Drop-down List) Drop-down list là m t danh sách cĩ th thay đ i tr ng thái gi a đĩng và m . M t trong s l a ch n c a danh sách cĩ th đưc bơi đen và đưc chuy n vào text line bng cách kích đúp chu t, hình 1.31 là m t ví d . Hình 1.31. Minh ho danh sách tu ỳ ch n Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT 16
  22. Ch ươ ng 2. MT S CÁCH QU N LÝ S LI U C Ơ B N Mc tiêu c a ph n này giúp cho ng ưi h c bi t cách qu n lý các s li u nghiên cu thu đưc trong IRRISTAT và m t s phép bi n đ i đơn gi n. C th các n i dung c n n m b t nh ư sau: - Bi t cách vào s li u tr c ti p t Data Editor - Nh p s li u t text file, excel file, và dbase file - To bi n m i b ng cách s d ng các phép tính s h c, các hàm s và các tính tốn khác. - To bi n m i b ng các bi n đã cĩ ho c các giá tr thi u - ðư a s li u t file cĩ đuơi SYS sang excel ho c text file 2.1. B s li u m u B s li u m u trong IRRISTAT th ưng đưc bi u hi n d ưi d ng b ng nh ư sau (hình 2.1). S li u đưc th hi n d ưi d ng hàng và c t, c t là th t các bi n và hàng là các cá th ghi đưc. File s li u th ưng đưc save d ưi d ng đuơi SYS. Hình 2.1. B s li u m u trong IRRISTAT 2.2. T o file s li u ð phân tích đưc s li u trong IRRISTAT, tr ưc h t c n đưa s li u vào file cĩ đuơi SYS b ng Data Editor. ð cĩ s li u trong file đuơi SYS, cĩ th l y t file cĩ sn trong Excel, Dbase ho c vào s li u tr c ti p cho Data Editor. Data Editor cũng gi ng nh ư m t Workshet, vào bi n trên các c t và vào s li u c a các cá th trên các hàng. ð m đưc Data Editor, t c a s chính Window ch n Data Editor. Khi vào Data Editor, các menu cĩ th làm vi c ngay là File, Window, Help (hi n đm, rõ), cịn Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT 17
  23. các menu khác nh ư Edit, Options, Tools (hi n m ) ch ưa cĩ kh n ăng làm vi c nh ưng chúng s làm vi c ngay sau khi m file (hình 2.2). Hình 2.2. C a s Data Editor m v i menu File Cĩ th l y s li u qua menu File b ng 4 cách khác nhau sau đây: A. New: Vào s li u tr c ti p b ng Data Editor B. Open: M file cĩ s n v i đuơi SYS C. Reopen: M nh ng file v a m i đưc làm g n nh t D. Import: Nh p file t Excel, text ho c Dbase file 2.2.1. Nh p s li u qua Data Editor ð m New, ch n File > New t c a s Data Editor s đưc m t workshet nh ư hình 2.3. Hình 2.3. M t workshet m i đưc m trong Data Editor Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT 18
  24. Trên màn hình th hi n m t ơ đ m ngh ĩa là m t bi n và m t quan sát. Thêm hàng ho c c t n a b ng cách dch chuyên các m ũi tên trên bàn phím xu ng ho c sang ngang cho đn khi cĩ đ s hàng, s c t nh ư mong mu n. Khi hàng ho c c t m i xu t hi n, IRRISTAT luơn th hi n các ơ b ng các d u ch m, đĩ là các cell tr ng sn sàng cho nh p s li u (hình 2.4). Hình 2.4. Workshet m i s n sàng cho nh p s li u IRRISTAT t o ra các tên bi n gi trên m i c t, ví d nh ư VAR01, VAR02, VAR03. ði tên bi n b ng cách kích chu t ph i vào tên bi n mu n đ i, c a s nh xu t hi n cĩ 2 h p nh , xố tên bin gi (VAR01 ch ng h n) trong h p đ u tiên đ đ t bi n m i theo ý mu n, n u c n thi t thì kích chu t vào h p nh th hai đ mơ t cho tên bi n m i đưc đ t trong h p nh bên trên, s cĩ nh ư hình 2.5. Hình 2.5. ðt và mơ t tên bi n Khi n đ nh tên bin cho m i c t, khơng đưc ghi tên bi n dài h ơn 8 ký t (khơng k d u $). D u $ đưc đưa vào sau tên bi n khi mu n bi n đĩ nh n ký t là ch . Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT 19
  25. Sau khi đt tên bi n xong ta cĩ b ng m i cịn tr ng cho nh p s li u (ví d hình 2.6). Hình 2.6. B ng s li u đưc thi t k xong Khi nh p s li u vào các ơ tr ng, cĩ th dùng các phím Tab ho c m ũi tên đ chuy n con tr qua hàng ho c c t. Các giá tr c a bi n trong m i ơ khơng đưc dài quá 12 ký t . Các giá tr ho c bi n trong m i ơ cĩ th copy đưc b ng cách ch n Edit xong ch n Copy ho c c ũng cĩ th copy b ng các bi u s n cĩ nh ư c a Window trên màn hình. Khi vào s li u xong, cĩ th ch n Options đ s a ch a tên bi n ho ăc mơ t thêm v bi n xong vào menu file đ vào save as xong đt tên file ho c dùng bi u t ưng save trên màn hình và chú ý file đưc save ph i cĩ đuơi SYS (máy s t đ ng g n đuơi SYS). File c n đưc save trong IRRISTAT đ thu n ti n cho sau này m ra phân tích. Khi file đã đưc save, v trí và tên c a file s đưc ch đ nh gĩc ph i, bên d ưi c a màn hình Data Editor. Sau khi save file xong, cĩ th m l i đ s a ch a s li u khi vào b nh m. Khi s a ch a, ch c n ch n ơ b sai xong đánh đè lên. Lúc này s cĩ b s li u nh ư hình 1 sn sàng cho phân tích. 2.2.2. Vào s li u b ng cách m file cĩ s n (Open) ð m file cho vi c s a đ i s li u, thêm bi n, và làm m t s phép tính tốn khác trên file cĩ đuơi SYS hãy ch n File > Open. Khi h p tho i m , hãy ch n file cn m xong kích Open. Data Editor s cho th y s li u, s bi n và v trí c a file đưc m nh ư hình 2.1. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT 20
  26. ð m 2 file đuơi SYS cùng m t lúc, hãy m l n l ưt t ng file m t xong ch n Window, vào Tile Horizontally s đưc 2 file x p liên ti p nhau nh ư hình 2.7, n u ch n Tile Vertically s đưc 2 file x p song song theo chi u th ng đ ng nh ư hình 2.8 Hình 2.7. Tile Horizontally Hình 2.8. Tile Vertically Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT 21
  27. 2.2.3. M l i (Re-Open). M file s li u b ng cách m l i nh ng file m i đưc m g n nh t cĩ đuơi SYS, hãy ch n File > Ch n Re-Open, ch n file c n m và kích chu t vào, cách làm c th nh ư hình 2.9. Hình 2.9. M file m i đĩng g n nh t 2.2.4. Nh p s li u vào IRRISTAT t file khác (Import). ðc đim c a IRRISTAT là ch đ c đưc sheet đ u tiên trong workbook đưc m . Tên bi n c n đ hàng đu tiên bên trên, ch đưc 8 ký t (khơng k d u $), tên bi n đ nh tính c n cĩ d u $ cu i. ð nh p s li u t Excel, hãy ch n File > Import data > Excel workbook nh ư hình 2.10. Hình 2.10. Nh p s li u vào IRRISTAT t Excel Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT 22
  28. Khi h p tho i m , hãy đư a tên file Excel c n m sau đĩ kích đúp chu t vào file excel cĩ đuơi XLS đã đưc ch n ho c cĩ th làm l nh copy t excel xong m file trong IRRISTAT và dùng l nh Paste. 2.2.5. To bi n mi t bi n đã cĩ Ví d mu n t o bi n m i NSLT t file cĩ s n là file SoGiong. Sys theo cơng th c sau: NSLT (ta/ha) = Sobong * Tluong * Sohat / 10. Các bi n cĩ s n là Sobong, Tluong, Sohat. Cách làm nh ư sau: Ch n File > Open t Data Editor ho c m l i file. Khi file đưc m , vào Options > Recode nh ư hình 2.11. Hình 2.11. Khi h p tho i Recode m , kích chu t vào New phía d ưi h p New Variables s th y m t h p nh Variable Name xu t hi n, đánh ch NSLT vào, xong OK. Khi này ch NSLT s xu t hi n trong h p New Variable, kích chu t vào ch này nĩ s xu t hi n ti p d ưi h p Commands xong dùng Numeric Keypad đánh tồn b cơng th c nh ư trên hình 2.12 Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT 23
  29. Hình 2.12. Ghi cơng th c đ tính thêm bi n m i Sau khi cĩ hình 2.2, nh n chu t vào Run đ ch y ch ươ ng trình và ta s thu đưc kt qu nh ư hình 2.13, trên hình này th y xu t hi n thêm bi n m i (NSLT). Save file s li u m i đưc tính v i đuơi SYS cho x lý ti p. Hình 2.13. K t qu tính bi n m i (NSLT) Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT 24
  30. Ch ươ ng 3 THI T K THÍ NGHI M Mc đích: Giúp h c sinh bi t cách thi t k m t s ơ đ thí nghi m b ng ph n m m IRRISTAT 4.0 v i các cách thi t k khác nhau đ t s ơ đ thi t k trên máy tính ng ưi thi t k s cĩ m t b n thi t k hồn tồn khách quan, đm b o tính nguyên tc và chính xác c a thi t k thí nghi m, đ ng th i giúp cho ng ưi làm th c nghi m cĩ th tri n khai đưc thí nghi m trên th c t m t cách d dàng, chu n xác. Trong ph n h c lý thuy t, ng ưi hc đã đưc gi i thi u cách thi t k thí nghi m trong hai nhĩm : thí nghi m m t nhân t và thí nghi m hai nhân t , tuy nhiên tr ưng h p hai nhân t ch d ng l i hai tr ưng h p. Trong ph m vi sách này s gi i thi u 3 tr ưng h p c a thi t k thí nghi m m t nhân t và 3 tr ưng h p c a thi t k thí nghi m hai nhân t . 3.1. Thi t k thí nghi m m t nhân t 3.1.1. Thí nghi m m t nhân t thi t k ki u hồn tồn ng u nhiên (CRD) Ví d thi t k m t thí nghi m so sánh kh n ăng n y m m c a 5 gi ng đu t ươ ng th t t 1 đ n 5 (5 cơng th c, t = 5), v i 4 l n nh c l i (r = 4), đưc thi t k theo ki u hồn tồn ng u nhiên trong nhà thí nghi m. Cách ti n hành nh ư sau: - M IRRISTAT b ng cách kích đúp chu t vào bi u t ưng c a IRRISTAT trên màn hình ta đưc c a s “IRRISTAT for Windows” xu t hi n nh ư hình sau (hình 3.1) Hình 3.1. - Ch n Utilities, kích chu t vào Randomization and Layout ta đưc nh sau (hình 3.2) Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 25
  31. Hình 3.2. T nh hình 3.2, kích đúp chu t vào h p Open s cĩ c a s nh xu t hi n v i ch Confirm xu t hi n trên gĩc trái đ h i cĩ quy t đ nh m m t file l nh m i khơng, ta kích chu t vào h p Yes đ kh ng đ nh s đưc nh sau (hình 3.3) Hình 3.3. T hình 3.3, vào h p Desgin title đ đ t tên cho thi t k thí nghi m ( đánh b t k ỳ tên nào theo ý mu n). Xong ch n COMPLETELY RANDOMIZED DESIGN trong h p Design type b ng cách nh n chu t vào m ũi tên c a h p đ ch n, đt s 4 trong h p Replications, vào h p Factor name vi t ch GIONG, h p Factor ID vi t ch G, h p Number of levels đ t s 5 (vì cĩ 5 gi ng) xong kích chu t vào m ũi tên kép sang ph i h p Factors. Trong h p nh đ u dịng cu i cùng đt s 5. Cu i cùng đưc nh sau (hình 3.4). Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 26
  32. Hình 3.4. T hình 3.4 nh n chu t vào OK s đưc k t qu nh ư sau RANDOMIZATION AND LAYOUT === FILENAME = "D:\PROGRAM FILES\IRRISTAT\IRRISTAT.RND" TITLE = "Thiet ke thi nghiem kieu CRD" EXPERIMENTAL DESIGN = COMPLETELY RANDOMIZED DESIGN REPLICATIONS = 4 TREATMENTS = 4 x 5 FACTOR(S) REP (R) = 4 levels REP (1) = R1 REP (2) = R2 REP (3) = R3 REP (4) = R4 GIONG (G) = 5 levels GIONG (1) = G1 GIONG (2) = G2 GIONG (3) = G3 GIONG (4) = G4 GIONG (5) = G5 === === Experimental layout for file: "D:\PROGRAM FILES\IRRISTAT\IRRISTAT.RND" (COMPLETELY RANDOMIZED DESIGN) (Note: layout is not drawn to scale) + + + + + + | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | + + + + + + Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 27
  33. | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | + + + + + + | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | + + + + + + | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | + + + + + + PLOT NO. | TREATMENT ID 1 | R1 G5 2 | R4 G3 3 | R1 G4 4 | R1 G1 5 | R2 G2 6 | R4 G2 7 | R3 G1 8 | R4 G4 9 | R3 G5 10 | R1 G3 11 | R2 G3 12 | R2 G1 13 | R4 G1 14 | R4 G5 15 | R3 G4 16 | R2 G4 17 | R3 G2 18 | R1 G2 19 | R2 G5 20 | R3 G3 T k t qu ng u nhiên hố b ng máy tính trên đây, ta cĩ th c th hố thành s ơ đ b trí thí nghi m trên th c t nh ư sau: Nh c l i 1 G5 G4 G1 G3 G2 Nh c l i 2 G2 G3 G1 G4 G5 Nh c l i 3 G1 G5 G4 G2 G3 Nh c l i 4 G3 G2 G4 G1 G5 Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 28
  34. 3.1.2. Thí nghi m m t nhân t s p x p ki u kh i ng u nhiên đy đ (RCB/RCBD) Mc đích: Ng ưi h c c n n m đưc ph ươ ng pháp xây d ng m t s ơ đ thí nghi m bng cách ng u nhiên hố các các cơng th c vào các v trí theo cách thi t k đã đưc ch n. Ví d xây d ng s ơ đ thí nghi m cho m t thí nghi m sau: Nghiên c u nh h ưng c a phân bĩn đ n n ăng su t lúa trong thí nghi m thi t k ki u kh i ng u nhiên đy đ (RCB) v i 7 cơng th c thí nghi m trong 3 l n nh c li. Các cơng th c cĩ tên theo tr t t : F1; F2; F3; F4; F5; F6; F7 Ng u nhiên hố và to s ơ đ thí nghi m b ng IRRISTAT M IRRISTAT xong ch n Utilities, ch n ti p Randomization and Layout t ca s chính c a Window nh ư hình 3.5. Hình 3.5. Kích đúp chu t vào Randomization and Layout đ m s cĩ h p tho i xu t hi n. ðánh ch DESIGN vào h p File name nh ư hình 3.6 xong kích chu t vào hp Open đ m file m i s đưc hình 3.7 Hình 3.6. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 29
  35. Hình 3.7. Hp nh xu t hiên nh ư hình 3.7 thì kích ti p vào h p Yes s đưc c a Randomization and Layout m (hình 3.8). Hình 3.8. Ti p t c ghi dịng ch ANH HUONG CUA PHAN BON DEN NANG SUAT LUA vào h p Design Title, nh n chu t vào h p Design type đ ch n ki u thi t k RANDOMIZED COMPLETE BLOCK, ghi ch PHAN BON vào h p Factor name, ch P vào h p Factor ID. T ăng s 2 trong h p Number of levels lên đn s 7 xong nh n chu t vào m ũi tên kép trong h p Factor plot assignment. Vào h p Replications đ t ăng s 2 trong đĩ lên s ba. Tăng s trong h p cu i cùng: Plot dimensions for layout fer replication lên đn 7 nh ư hình 3.8. Sau đĩ nh n chu t vào OK s đưc k t qu ghi trong text editor nh ư sau Kt qu thi t k RANDOMIZATION AND LAYOUT === FILENAME = "D:\PROGRAM FILES\IRRISTAT\DESIGN.RND" TITLE = "ANH HUONG CUA PHAN BON DEN NANG SUAT LUA" EXPERIMENTAL DESIGN = RANDOMIZED COMPLETE BLOCK Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 30
  36. REPLICATIONS = 3 TREATMENTS = 7 FACTOR(S) PHANBON (P) = 7 levels PHANBON (1) = P1 PHANBON (2) = P2 PHANBON (3) = P3 PHANBON (4) = P4 PHANBON (5) = P5 PHANBON (6) = P6 PHANBON (7) = P7 === Experimental layout for file: "D:\PROGRAM FILES\IRRISTAT\DESIGN.RND" (RANDOMIZED COMPLETE BLOCK) The following field layout applies to all replications: (Note: layout is not drawn to scale) + + + + + + + + | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | + + + + + + + + REPLICATION NO. 1 REPLICATION NO. 2 REPLICATION NO. 3 PLOT NO. | TREATMENT ID 1 | P7 PLOT NO. | TREATMENT ID PLOT NO. | TREATMENT ID 2 | P4 1 | P2 1 | P3 3 | P2 2 | P3 2 | P7 4 | P3 3 | P1 3 | P6 5 | P6 4 | P6 4 | P5 6 | P5 5 | P7 5 | P1 7 | P1 6 | P5 6 | P2 7 | P4 7 | P4 T k t qu ng u nhiên hố theo các l n nh c l i trên đây b ng máy tính, ta c th hố v trí các cơng th c c a các l n nh c l i trên m t s ơ đ đ b trí trong th c đ a nh ư sau: P7 P4 P2 P3 P6 P5 P1 Nh c l i 1 P2 P3 P1 P6 P7 P5 P4 Nh c l i 2 P3 P7 P6 P5 P1 P2 P4 Nh c l i 3 3.1.3. Thi t k ki u ơ vuơng Latin T l y ví d và ch n s ơ đ thi t k ơ vuơng Latin mu dưi đây sau đĩ th c hi n các b ưc ng u nhiên hố theo hàng, c t đ đưc s ơ đ thi t k . Mt s s ơ đ ơ vuơng latin m u: Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 31
  37. 3 x 3 4 x 4 A B C D A B C D A B C D A B C D A B C B A D C B C D A B D A C B A D C B C A C D B A C D A B C A D B C D A B C A B D C A B D A B C D C B A D C B A 5 x 5 6 x 6 7 x 7 A B C D E A B C D E F A B C D E F G B A E C D B F D C A E B C D E F G A C D A E B C D E F B A C D E F G A B D E B A C D A F E C B D E F G A B C E C D B A E C A B F D E F G A B C D F E B A D C F G A B C D E G A B C D E F 8 x 8 9 x 9 A B C D E F G H A B C D E F G H I B C D E F G H A B C D E F G H I A C D E F G H A B C D E F G H I A B D E F G H A B C D E F G H I A B C E F G H A B C D E F G H I A B C D F G H A B C D E F G H I A B C D E G H A B C D E F G H I A B C D E F H A B C D E F G H I A B C D E F G I A B C D E F G H 10 x 10 11 x11 A B C D E F G H I J A B C D E F G H I J K B C D E F G H I J A B C D E F G H I J K A C D E F G H I J A B C D E F G H I J K A B D E F G H I J A B C D E F G H I J K A B C E F G H I J A B C D E F G H I J K A B C D F G H I J A B C D E F G H I J K A B C D E G H I J A B C D E F G H I J K A B C D E F H I J A B C D E F G H I J K A B C D E F G I J A B C D E F G H I J K A B C D E F G H J A B C D E F G H I J K A B C D E F G H I K A B C D E F G H I J 3.1.4. Thi t k ki u l ưi ơ vuơng (Lattice) – Lattice cân đi (Lattice Design – Balanced Lattice). Ki u thi t k này r t hi u qu khi s cơng th c (t) l n, th ưng t 16 cơng th c tr lên. Trong thi t k này, yêu c u s kh i (k) trong m i l n nh c l i (r) b ng c ăn b c hai c a s cơng th c và s nh c l i b ng v i s kh i c ng thêm 1. Sơ đ cho thi t k này, tu ỳ theo s cơng th c c n cho nghiên c u mà l a ch n m t trong s các s ơ đ m u ph n ph l c tu ỳ theo s cơng th c c n cĩ trong thí nghi m Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 32
  38. .3.2. Thi t k thí nghi m hai nhân t 3.2.1. S p x p ki u kh i ng u nhiên đy đ v i s t h p các m c các nhân t Ví d : Thi t k s ơ đ thí nghi m nghiên c u nh h ưng c a các m c bĩn đ m và lân khác nhau t i n ăng su t lúa v i 4 m c đ m N1, N2, N3, N4 và ba m c lân P1, P2, P3 t o thành các t h p cơng th c trong thi t k kh i ng u nhiên đy đ (RCB) cĩ 4 l n nh c l i. Cách ti n hành Làm các b ưc t ươ ng t nh ư ví d m c 1.1.1 đ cĩ nh nh ư hình 3.9 Hình 3.9 T hình 3.9, đánh dịng ch b t k ỳ vào h p Design title, “ví d : thi nghiem hai nhan to thiet ke kieu RCB”. Vào h p Design Type đ ch n ki u thi t k , trong bài này ch n RANDOMIZED COMPLETE BLOCK, vào ti p h p Replications đ tăng s hai trong đĩ lên s 4. Xong vào ti p h p Factor name đ đ t tên cho nhân t đưc nghiên c u, tr ưc h t đ t tên cho nhân t th nh t: hãy ghi ch đ m vào hp Factor name xong ghi ch N vào h p Factor ID xong t ăng s 2 trong h p Number of levels lên s 4 xong nh n chu t vào m ũi tên kép sang ph i h p Factor plot assignment đ chuy n thơng tin t h p Define factor sang h p Factor plot assignment. Sau đĩ ti p t c làm nh ư v y cho nhân t th hai (lân). Khi này đư a con tr vào h p cu i cùng đ t ăng s 1 trong h p cu i cùng lên 12 s đưc nh nh ư hình 3.10. T hình 3.10 kích chu t vào OK đ chay ra k t qu . Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 33
  39. Hình 3.10 Kt qu thi t k thí nghi m hai nhân t t h p trong ki u RCB RANDOMIZATION AND LAYOUT === FILENAME = "D:\PROGRAM FILES\IRRISTAT\HAINTO.RND" TITLE = "Thi nghiem hai nhan to thiet ke kieu RCB" EXPERIMENTAL DESIGN = RANDOMIZED COMPLETE BLOCK REPLICATIONS = 4 TREATMENTS = 3 x 4 FACTOR(S) LAN (P) = 3 levels LAN (1) = P1 LAN (2) = P2 LAN (3) = P3 DAM (N) = 4 levels DAM (1) = N1 DAM (2) = N2 DAM (3) = N3 DAM (4) = N4 === Experimental layout for file: "D:\PROGRAM FILES\IRRISTAT\HAINTO.RND" (RANDOMIZED COMPLETE BLOCK) The following field layout applies to all replications: (Note: layout is not drawn to scale) + + + + + + + + + + + + + | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | + + + + + + + + + + + + + REPLICATION NO. 1 REPLICATION NO. 2 PLOT NO. | TREATMENT ID PLOT NO. | TREATMENT ID 1 | P3 N4 1 | P2 N1 2 | P3 N3 2 | P3 N2 3 | P2 N4 3 | P2 N4 4 | P2 N2 4 | P2 N2 5 | P3 N2 5 | P1 N1 6 | P1 N3 6 | P1 N4 Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 34
  40. 7 | P2 N1 7 | P1 N2 8 | P1 N2 8 | P3 N4 9 | P1 N4 9 | P2 N3 10 | P2 N3 10 | P1 N3 11 | P1 N1 11 | P3 N1 12 | P3 N1 12 | P3 N3 REPLICATION NO. 3 REPLICATION NO. 4 PLOT NO. | TREATMENT ID PLOT NO. | TREATMENT ID 1 | P3 N3 1 | P2 N4 2 | P2 N2 2 | P1 N2 3 | P2 N4 3 | P3 N2 4 | P1 N3 4 | P3 N3 5 | P3 N1 5 | P1 N1 6 | P1 N1 6 | P3 N1 7 | P1 N2 7 | P2 N3 8 | P1 N4 8 | P1 N4 9 | P3 N4 9 | P2 N2 10 | P3 N2 10 | P1 N3 11 | P2 N1 11 | P3 N4 12 | P2 N3 12 | P2 N1 Sơ đ c th cho thi t k này trên c ơ s k t qu ng u nhiên hố c a máy tính đưc mơ t nh ư sau: Nh c l i 1 P3 P3 P2 P2 P3 P1 P2 P1 P1 P2 P1 P3 N4 N3 N4 N2 N2 N3 N1 N2 N4 N3 N1 N1 Nh c l i 2 P1 P3 P2 P2 P1 P1 P1 P3 P2 P1 P3 P3 N2 N2 N4 N2 N1 N4 N2 N4 N3 N3 N1 N3 Nh c l i 3 P3 P2 P2 P1 P3 P1 P1 P1 P3 P3 P2 P2 N3 N2 N4 N3 N1 N1 N2 N4 N4 N2 N1 N3 Nh c l i 4 P2 P1 P3 P3 P1 P3 P2 P1 P2 P1 P3 P2 N4 N2 N2 N3 N1 N1 N3 N4 N2 N3 N4 N1 3.2.2. Thi t k thí nghi m ki u Split-plot Ví d : Thi t k s ơ đ thí nghi m cho thí nghi m nghiên c u nh h ưng c a các mc bĩn lân khác nhau (4 m c P1, P2, P3, P4) t i n ăng su t m t s gi ng l c (ba gi ng V1, V2, V3) t i xã Tân Minh, ðà B c, Hồ Bình trong thi t k ki u Split- plot. Trong ví d này ch n lân là ơ chính, gi ng là ơ ph. Cách ti n hành: Th c hi n các b ưc t ươ ng t ví d trong mc 3.1.1 đ cĩ hình 3.11 Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 35
  41. Hình 3.11 T hình 3.11 làm các b ưc t ươ ng t nh ư đã làm cho thi t k thí nghi m hai nhân t t h p trong ki u thi t k RCB đ cĩ nh nh ư hình 3.12. Chú ý tr ưng h p này cĩ khác là ph i xác đ nh rõ đâu là ơ chính, đâu là ơ ph và th c hi n cho t ng nhân t m t nh ư trong hình đã ghi: Main là cho ơ chính đưc th c hi n tr ưc xong đ n Sub là cho ơ ph làm sau và h p cu i cùng c a hình 3.11, n a trên là cho s mnh c a ơ chính trong m t l n nh c l i cịn n a d ưi là cho s m nh c a ơ ph trong m i ơ chính. Hình 3.12 Khi cĩ hình 3.12 ch c n kích chu t vào OK là cĩ k t qu nh ư d ưi đây. RANDOMIZATION AND LAYOUT === FILENAME = "D:\PROGRAM FILES\IRRISTAT\SPLITPLOT.RND" TITLE = "Thiet ke thi nghiem kieu Split-plot" EXPERIMENTAL DESIGN = SPLIT-PLOT REPLICATIONS = 4 TREATMENTS = 4 x 3 MAINPLOT LAN (P) = 4 levels Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 36
  42. LAN (1) = P1 LAN (2) = P2 LAN (3) = P3 LAN (4) = P4 SUBPLOT GIONG (V) = 3 levels GIONG (1) = V1 GIONG (2) = V2 GIONG (3) = V3 === Experimental layout for file: "D:\PROGRAM FILES\IRRISTAT\SPLITPLOT.RND" (SPLIT-PLOT) The following field layout applies to all replications: (Note: layout is not drawn to scale) + + + + + + + + + + + + + | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | + + + + + + + + + + + + + REPLICATION NO. 1 REPLICATION NO. 2 PLOT NO. | TREATMENT ID PLOT NO. | TREATMENT ID 1 | P1 V1 1 | P2 V3 2 | P1 V3 2 | P2 V2 3 | P1 V2 3 | P2 V1 4 | P3 V1 4 | P1 V2 5 | P3 V3 5 | P1 V3 6 | P3 V2 6 | P1 V1 7 | P4 V2 7 | P4 V2 8 | P4 V3 8 | P4 V1 9 | P4 V1 9 | P4 V3 10 | P2 V2 10 | P3 V2 11 | P2 V3 11 | P3 V1 12 | P2 V1 12 | P3 V3 REPLICATION NO. 3 REPLICATION NO. 4 PLOT NO. | TREATMENT ID PLOT NO. | TREATMENT ID 1 | P3 V2 1 | P1 V1 2 | P3 V1 2 | P1 V3 3 | P3 V3 3 | P1 V2 4 | P1 V3 4 | P3 V3 5 | P1 V2 5 | P3 V2 6 | P1 V1 6 | P3 V1 7 | P2 V3 7 | P4 V2 8 | P2 V2 8 | P4 V3 9 | P2 V1 9 | P4 V1 10 | P4 V1 10 | P2 V3 11 | P4 V3 11 | P2 V1 12 | P4 V2 12 | P2 V2 C th hố s ơ đ thi t k thí nghi m ki u Split-plot cho b trí trong th c đa c a tr ưng h p k t qu ng u nhiên hố b ng máy trên đây đưc mơ t nh ư sau: Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 37
  43. P1 P3 P4 P2 Nh c l i 1 V1 V3 V2 V1 V3 V2 V2 V3 V1 V2 V3 V1 P2 P1 P4 P3 Nh c l i 2 V3 V2 V1 V2 V3 V1 V2 V1 V3 V2 V1 V3 P3 P1 P2 P4 Nh c l i 3 V2 V1 V3 V3 V2 V1 V3 V2 V1 V1 V3 V2 P1 P3 P4 P2 Nh c l i 4 V1 V3 V2 V3 V2 V1 V2 V3 V1 V3 V1 V2 Ghi chú: Ơ l n đưc v đm cho các m c bĩn c a lân (P1, P2, P3, P4) Ơ nh v đưng m nh và khơng kéo dài h t ơ cho các gi ng (V1, V2, V3) 3.2.3. Thi t k thí nghi m ki u Strip Plot Ví d cĩ m t thí nghi m nghiên c u nh h ưng c a 3 m c bĩn đm và 4 m c lân khác nhau đn n ăng su t lúa trong thi t k ki u Strip Plot v i 3 l n nh c l i. Các bưc thi t k trên IRRISTAT nh ư sau: Trên c a s chính c a IRRISTAT chon Utinities, ch n ti p Randomization and Layout, sau ch n Factorial Design nh ư trên nh sau (hình 3.13) Hình 3.13 Sau đĩ c a s Open a rendomization and layout m nh ư hình 3.14 Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 38
  44. Hình 3.14 ðt tên cho file làm vi c trong ơ File name, xong kích chu t vao open cho c a s sau (IRRISTAT: Randomization and Layout) xu t hi n nh ư hình 3.15 d ưi đây Hình 3.15. T c a s trên, vi t dịng ch cho thi t k trong h p Design title (vi t tùy ý khơng quy đnh), ch n ki u thi t k trong h p Design type b ng kích chu t vào mũi tên đen đ ch n, sau đĩ xác đnh s nh c l i trong h p Replications theo ý mu n, ghi tên nhân t theo chi u đng vào ơ Factor name trong h p Define factor, ghi kí hi u c a nhân t di đng trong h p Factor ID và s m c c a nhân t d i đng trong h p Number of levels xong kích chu t vào m ũi tên kép hàng Horz: Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 39
  45. trong hp Factor plot assignment đ chuy n thơng tin t h p Define Factor sang dịng Horz. Ti p t c làm nh ư v y cho nhân t d i ngang. Bưc ti p theo là xác đnh s ơ phù h p v i s m c c a m i nhân t trong hp plot dimensions for layout per replication nh ư nh trên. Cu i cùng, kích chu t vào OK đ ch y mơ hình thi t k đưc k t qu nh ư dưi đây: RANDOMIZATION AND LAYOUT === FILENAME = "C:\PROGRAM FILES\STRIPPLOT.RND" TITLE = "Thiet ke thi nghiem kieu Strip Plot" EXPERIMENTAL DESIGN = STRIP-PLOT REPLICATIONS = 3 TREATMENTS = 3 x 4 HORIZONTAL DAM (N) = 3 levels DAM (1) = N1 DAM (2) = N2 DAM (3) = N3 VERTICAL LAN (P) = 4 levels LAN (1) = P1 LAN (2) = P2 LAN (3) = P3 LAN (4) = P4 === Experimental layout for file: "C:\PROGRAM FILES\STRIPPLOT.RND" (STRIP-PLOT) The following field layout applies to all replications: (Note: layout is not drawn to scale) + + + + + + + + + + + + + | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | + + + + + + + + + + + + + REPLICATION NO. 1 PLOT NO. | TREATMENT ID 1 | N2 P2 2 | N2 P3 3 | N2 P1 4 | N2 5 | N3 P2 6 | N3 P3 7 | N3 P1 8 | N3 9 | N1 P2 10 | N1 P3 11 | N1 P1 12 | N1 REPLICATION NO. 2 PLOT NO. | TREATMENT ID 1 | N1 P1 2 | N1 P2 3 | N1 P3 4 | N1 5 | N2 P1 6 | N2 P2 7 | N2 P3 8 | N2 9 | N3 P1 10 | N3 P2 11 | N3 P3 Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 40
  46. 12 | N3 REPLICATION NO. 3 PLOT NO. | TREATMENT ID 1 | N1 P1 2 | N1 P3 3 | N1 P2 4 | N1 5 | N3 P1 6 | N3 P3 7 | N3 P2 8 | N3 9 | N2 P1 10 | N2 P3 11 | N2 P2 12 | N2 T k t qu , dùng Table đ v s ơ đ thi t k thí nghi m và ghi các nhân t t k t qu thi t k vào nh ư sau N2 N3 N1 N1 N2 N3 N1 N3 N2 P2 P1 P1 P3 P2 P3 P1 P3 P2 P4 P4 P4 Nh c l i I Nh c l i II Nh c l i III Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 41
  47. Ch ươ ng 4 PHÂN TÍCH PH ƯƠ NG SAI (ANOVA) 4.1. Thí nghi m m t nhân t 4.1.1. Thí nghi m mt nhân t b trí ki u hồn tồn ng u nhiên (Completely Randomized Design: CRD) Ki u thi t k này đưc s d ng khi các đơn v thí nghi m đưc l a ch n là hồn tồn đng nh t. Ch y u áp d ng cho các lo i thí nghi m đưc ti n hành trong phịng thí nghi m, ch u v i ho c ơ xi m ăng. Bng phân tích ph ươ ng sai cĩ c u t o nh ư bng 2.1: Bng 4.1. B ng phân tích ph ươ ng sai Source of Dgree of Sum of square Mean square F variation freedom Treatment t-1 Error t(r-1) (residual) Total tr-1 Trong đĩ: t là s cơng th c trong thí nghi m r là s l n nh c l i Ví d : Cĩ m t thí nghi m so sánh 9 gi ng lúa lai đưc ký hi u th t t G1, G2, G3, G4, G5, G6, G7, G8, và G9, G1 là gi ng đi ch ng. Thí nghi m cĩ 4 l n nh c li đưc b trí ki u hồn tồn ng u nhiên (CRD) trong các ơ xi m ăng. K t qu thu năng su t đưc ghi l i nh ư b ng 4.2. Bng 4.2. N ăng su t 9 dịng lúa trên các l n nh c l i Năng su t trên các l n nh c l i (ta/ha) Gi ng 1 2 3 4 G1 35 30 27 32 G2 48 46 44 42 G3 52 49 55 51 G4 45 48 50 53 G5 52 58 56 52 G6 56 63 56 61 G7 58 55 63 55 G8 55 56 59 57 G9 64 72 72 71 Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 42
  48. Phân tích ANOVA b ng IRRISTAT đưc th c hi n theo trình t sau: • Vào s li u T c a s chính c a IRRISTAT, ch n Window Data Editor File New. Khi b ng s li u m u c a Data Editor xu t hi n, t o các bi n theo yêu c u sau đĩ vào s li u t b ng 4.1 s đưc k t qu nh ư hình 4.1 và save file vi đuơi SYS. Hình 4.1. Vào s li u trong IRRISTAT • Ti n hành phân tích T c a s chính Window, ch n Analysis Anova Balanced Analysis nh ư hình 4.2 Hình 4.2. Kích chu t vào Balanced Analysis đ m h p Open nh ư hình 4.3 Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 43
  49. Hình 4.3 Khi h p Open m nh ư hình 4.3, đt tên file vào h p nh File name xong kích chu t vào Open s cĩ h p tho i xu t hi n h i: Create new Command File thì kích ti p chu t vào Yes s đưc hình 4.4. Tên m i đ t trong File name là file đ ghi k t qu sau khi phân tích đưc g n đuơi gfc và đ trong text editor. Hình 4.4 T hình 4.4, kích đúp chu t vào file s li u c n phân tích trong IRRISTAT s đưc hình 4.5 nh ư sau: Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 44
  50. Hình 4.5 T hình 4.5, ch n NSUAT trong h p Data File Variables xong kích vào Add d ưi hp Analyis Variates đ đưa bi n này vào và đĩ là bi n phân tích (n u ch n nh m thì kích chu t vào Remove đ đưa ra). Ch n NLAI và GIONG$ đư a sang h p Factors, ch n ti p GIONG$ t h p Factors đưa xu ng h p ANOVA Model Specification (d ưi ch -CONST-) s đưc nh ư hình 4.6. Hình 4.6. T hình 4.6, ch n Options đ cho h p Heading m xong đánh dịng ch ví d : Phân tích ANOVA k t qu thí nghi m b trí ki u CRD nh ư hình 4.7. Hình 4.7. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 45
  51. Trên hình 4.7, b m chu t vào OK đ chay ra k t qu nh ư sau: • Kt qu phân tích ANOVA (1) BALANCED ANOVA FOR VARIATE NSUAT FILE SOGIONG 1/11/ 12:30 PAGE 1 Phan tich ANOVA ket qua thi nghiem thiet ke kieu CRD VARIATE V003 NSUAT Tinh bang ta/ha LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN === 1 GIONG 8 3681.22 460.153 46.36 0.000 2 * RESIDUAL 27 268.000 9.92594 * TOTAL (CORRECTED) 35 3949.22 112.835 (2) TABLE OF MEANS FOR FACTORIAL EFFECTS FILE SOGIONG 1/11/ 12:30 PAGE 2 Phan tich ANOVA ket qua thi nghiem thiet ke kieu CRD MEANS FOR EFFECT GIONG - GIONG NOS NSUAT 1 4 31.0000 2 4 45.0000 3 4 51.7500 4 4 49.0000 5 4 54.5000 6 4 59.0000 7 4 57.7500 8 4 56.7500 9 4 69.7500 SE(N= 4) 1.57527 5%LSD 27DF 4.57085 (3) ANALYSIS OF VARIANCE SUMMARY TABLE FILE SOGIONG 1/11/ 12:30 PAGE 3 Phan tich ANOVA ket qua thi nghiem thiet ke kieu CRD F-PROBABLIITY VALUES FOR EACH EFFECT IN THE MODEL. SECTION - 1 VARIATE GRAND MEAN STANDARD DEVIATION C OF V |GIONG | (N= 36) SD/MEAN | | NO. BASED ON BASED ON % | | OBS. TOTAL SS RESID SS | | NSUAT 36 52.722 10.622 3.1505 6.0 0.0000 Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 46
  52. • ðánh giá k t qu Trong k t qu tính đưc cĩ 3 ph n: Ph n (1) . là b ng phân tích ph ươ ng sai, dịng 5, 6, 7 là k t qu phân tích ph ươ ng sai. Dịng 4 là tiêu đ c a các dịng 5, 6, 7. SOURCE OF VARIATION: là ngu n bi n đ ng DF: là đ t do ng v i m i ngu n bi n đ ng SUMS OF SQUARES: là t ng các đ l ch bình ph ươ ng c a các ngu n bi n đ ng MEAN SQUARES: là trung bình bình ph ươ ng (ph ươ ng sai) ng v i m i ngu n F RATIO: T s F đưc tính t trung bình bình ph ươ ng c a GIONG chia cho trung bình bình ph ươ ng c a RESIDUAL PROB: Là xác su t ch p nh n Ho ( Ho th ưng nĩi: các cơng th c (GIONG) khác nhau khơng d n đ n k t qu khác nhau). Ng ưi ta th ưng ch p nh n Ho khi xác su t này l n h ơn 0.05 điu đĩ cĩ nghiã các cơng th c thí nghi m b trí khác nhau đã khơng cho k t qu khác nhau ( nĩi chính xác h ơn là khác nhau ch ưa cĩ ý ngh ĩa) và nh ư v y thì thí nghi m vơ ngh ĩa. Nh ưng nh ư v y khơng cĩ ngh ĩa là bác b t t c mà trong đĩ cĩ th v n cĩ cơng th c cĩ ý ngh ĩa nên khi bác b v n cĩ th xem xét c th s khác bi t c a các cơng th c ph n (2). Tr ưng h p ng ưc l i, khi xác su t này nh h ơn ho c b ng 0.05 (th c t th ưng đưc ch p nh n trong nơng nghi p nh ư vây). Lúc này k t lu n là các cơng th c thí nghi m khác nhau đã d n đn k t qu khác nhau m t cách cĩ ý ngh ĩa v i m c xác sut nh h ơn ho c bàng 0.05 ho c cĩ th nĩi c th h ơn là b ng bao nhiêu đĩ (k t qu c th ). Ph n (2). là b ng k t qu tính trung bình c a các cơng th c thí nghi m (GIONG). Dịng cu i cùng c a ph n này là giá tr sai khác nh nh t cĩ ý ngh ĩa m c xác su t nh 5%. C ăn c vào giá tr này và hi u s c a m i trung bình các cơng th c mà so sánh và k t lu n cho s h ơn kém c a các cơng th c v i nhau. Ph n (3). Th c ch t là k t qu t ng h p c a hai ph n trên nh ưng cĩ thêm m t m c rt quan tr ng là dịng cu i cùng c a c t g n cu i cùng, đây chính là sai s c a thí nghi m, nĩ cho bi t thí nghi m ti n hành đt đ chính xác là bao nhiêu ph n tr ăm. ðánh giá c th trong thí nghi m này: Do xác su t ch p nh n Ho r t nh nên ch ng t các gi ng khác nhau đã cho k t qu n ăng su t khác nhau cĩ ý ngh ĩa mc r t cao. Sai s thí nghi m b ng 6% nên k t lu n là thí nghi m đ t yêu c u v đ chính xác. Căn c vào ph n (2) cĩ th nĩi t t c các gi ng thí nghim đ u cho n ăng su t cao hơn gi ng đ i ch ng m t cách cĩ ý ngh ĩa cao. Cao nh t là gi ng s 9, ti p đ n là các gi ng 5, 6, 7, 8, ti p đ n là các gi ng 2, 3, 4. ð d dàng h ơn cho ng ưi đ c k t qu , cĩ th dùng ph ươ ng pháp s p x p hình h c ki u a, b,c, đ bi u di n k t qu so sánh m t cach t m h ơn và rõ ràng h ơn (s đưc trình bày trong ph n sau). Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 47
  53. 4.1.2. Phân tích ph ươ ng sai (ANOVA) k t qu thí nghi m m t nhân t b trí ki u kh i ng u nhiên đy đ (Randomized Complete Block Design: RCB) Ki u thi t k này th ưng đưc áp d ng r ng rãi trong b trí thí nghi m ngồi th c đa khi các đơ n v thí nghi m ch đ ng nh t theo nhĩm. Lúc đĩ coi nhĩm đ ng nh t là m t kh i (nh c l i) và b trí ng u nhiên các cơng th c c a m i l n nh c l i trong m i kh i. Bng phân tích ph ươ ng sai t ng quát cho tr ưng h p này nh ư bng 4.3 Bng 4.3. B ng phân tích ph ươ ng sai Source of Degree of Sum of Mean square F variation freedom square Reps. r – 1 Treatment t – 1 Error ( r – 1 ) ( t - 1) Total tr – 1 Ví d : N ăng su t c a 6 m t đ gieo vãi lúa n ưc trong thí nghi m b trí ki u kh i ng u nhiên đy đ (RCB) v i 4 l n nh c l i, k t qu đưc ghi l i nh ư b ng 4.4 Bng 4.4. N ăng su t lúa c a các m t đ gieo h t khác nhau trên các l n nh c l i Mt đ Năng su t (kg/ha) (kg/ha) Nlai1 Nlai2 Nlai3 Nlai4 25 5113 5398 5307 4678 50 5346 5952 4719 4264 75 5272 5713 5483 4749 100 5164 4831 4986 4410 125 4804 4848 4432 4748 150 5254 4542 4919 4098 Quá trình phân tích • Vào s li u trong Data Editor tr c ti p ho c vào qua Excel, k t qu ghi trong Data Editor nh ư hình 4.8. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 48
  54. Hình 4.8. Sau khi vào s li u xong, save file v i đuơi SYS sau đĩ ti p t c làm các b ưc phân tích đ cĩ các hình gi ng nh ư hình 4.2, 4.3, 4.4, 4.5 bài t p phân tích ANOVA ki u thi t k CRD và cĩ hình 4.9 nh ư sau: Hình 4.9. T hình 4.9, ch n bi n NSUAT t h p Data File Variables đư a sang h p Analysis Variates, hai bi n cịn l i đưa sang h p Factor. Sau đĩ ch n c hai bi n trong h p Factor đư a xu ng h p ANOVA Model Specification đ đưc hình 4.10. T hình 4.10, ch n menu Option xong đánh vào h p Heading dong ch “Phân tích ANOVA k t qu thí nghi m so sánh m t đ gi ng gieo b trí ki u RCB” xong bm chu t vào OK đ ch y cho k t qu Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 49
  55. Hình 4.10. • Kt qu phân tích ANOVA (1). BALANCED ANOVA FOR VARIATE NSUAT FILE MADO 2/11/ 10:35 PAGE 1 Phan tich ANOVA ket qua thi nghiem so sanh mat do giong gieo bo tri kieu RCB VARIATE V003 NSUAT LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN === 1 NLAI 3 .194436E+07 648120. 5.86 0.007 3 2 MATDO 5 .119833E+07 239666. 2.17 0.112 3 * RESIDUAL 15 .165838E+07 110558. * TOTAL (CORRECTED) 23 .480107E+07 208742. (2). TABLE OF MEANS FOR FACTORIAL EFFECTS FILE MADO 2/11/ 10:35 PAGE 2 Phan tich ANOVA ket qua thi nghiem so sanh mat do giong gieo bo tri kieu RCB MEANS FOR EFFECT NLAI - NLAI NOS NSUAT 1 6 5158.83 2 6 5214.00 3 6 4974.33 4 6 4491.17 SE(N= 6) 135.744 5%LSD 15DF 409.180 - MEANS FOR EFFECT MATDO - Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 50
  56. MATDO NOS NSUAT 25 4 5124.00 50 4 5070.25 75 4 5304.25 100 4 4847.75 125 4 4708.00 150 4 4703.25 SE(N= 4) 166.252 5%LSD 15DF 501.141 (3). ANALYSIS OF VARIANCE SUMMARY TABLE FILE MADO 2/11/ 10:35 PAGE 3 Phan tich ANOVA ket qua thi nghiem so sanh mat do giong gieo bo tri kieu RCB F-PROBABLIITY VALUES FOR EACH EFFECT IN THE MODEL. SECTION - 1 VARIATE GRAND MEAN STANDARD DEVIATION C OF V |NLAI |MATDO | (N= 24) SD/MEAN | | | NO. BASED ON BASED ON % | | | OBS. TOTAL SS RESID SS | | | NSUAT 24 4959.6 456.88 332.50 6.7 0.0075 0.1124 Trong k t qu phân tích này c ũng cĩ ba ph n k t qu t ươ ng t nh ư k t qu c a ph n phân tích ANOVA cho thí nghi m b trí ki u hồn tồn ng u nhiên (ki u CRD). Cách nh n xét k t qu t ươ ng t nh ư phân tích nh n xét c a tr ưng h p b trí ki u CRD. Ng ưi h c t tìm ra đim khác nhau v k t qu so v i tr ưng h p b trí ki u CRD. C ũng cĩ th dùng s li u c a tr ưng h p thí nghi m b trí ki u CRD đ chay theo cách b trí RCB đ th y đưc vai trị c a vi c phân kh i (tác d ng c a cách b trí thí nghi m theo ki u RCB). 4.1.3. Phân tích ANOVA k t qu thí nghi m b trí ki u Ơ vuơng Latin (Latin Square Design: LS). Tr ưng h p này th ưng đưc áp d ng trong nh ng điu ki n khi các đơn v thí nghi m khơng đ ng nh t nh ưng ng ưi nghiên c u cĩ th xác đ nh đưc hai h ưng khơng đng nh t chính vuơng gĩc v i nhau. Vi c b trí thí nghi m đưc ti n hành theo các s ơ đ ơ vuơng Latin m u (nh ư cho trong ph n thi t k ki u ơ vuơng la tin đã đưc gi i thi u ph n trên) sau khi đưc ng u nhiên hố hai l n, m t l n ng u nhiên hố s hàng và m t l n ng u nhiên hố s c t c a ơ vuơng la tin m u. Phân tích ANOVA cho tr ưng h p này, ta cĩ b ng phân tích ph ươ ng sai t ng quát vi b n ngu n bi n đ ng thành ph n (bi n đ ng theo hàng, theo c t, theo cơng th c và bi n đ ng ng u nhiên) đưc th hi n nh ư bng 4.5 Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 51
  57. Bng 4.5. Bng ANOVA cho tr ưng h p LS Source of Degree of Sum of Mean square F variation freedom square Row Colum Treatment Error Total Ví d cĩ m t thí nghi m so sánh n ăng su t c a ba gi ng lc (A,B,D) so v i gi ng đi ch ng (C) trong thí nghi m b trí ki u ơ vuơng Latin, n ăng su t thu đưc th ưng đ d ưi d ng b ng nh ư b ng 4.6. Bng 4.6. N ăng su t c a b n gi ng lc qua các kh i (c t) Hàng Năng su t ( kg/ha ) Ct 1 Ct 2 Ct 3 Ct 4 1 1740(B) 1311(D) 1530(C) 1445(A) 2 1565(C) 1205(A) 1350(D) 1370(B) 3 1750(A) 825(C) 1625(B) 1200(D) 4 1570(D) 1280(B) 1690(A) 915(C) Các b ưc ti n hành cho phân tích ph ươ ng sai • Vào s li u trong IRRISTAT Save file v i đuơi SYS đ cĩ k t qu nh ư hình 4.11 Hình 4.11. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 52
  58. • Các b ưc phân tích Th c hi n các b ưc t ươ ng t nh ư tr ưng h p CRD cho đ n khi cĩ hình 4.12. Nh ưng cĩ đim khác v i tr ưng h p phân tích c a CRD là: sau khi ch n menu Analysis trên c a s chính c a Window thì ch n ti p Single Site Analysis. Hình 4.12. Trên hình 4.12, ch n bi n NSUAT t h p Data File Variables đưa vào h p Analysis Variates, khi đư a vào bi n này s t đ ng vào h p Analysis Variates w/ ANOVA, lúc này ta cĩ hình 4.13. Hình 4.13. T hình 4.13, kích chu t vào menu SSA Model, s cĩ hình 4.14 Hình 4.14. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 53
  59. T hình 4.14, kích chu t vào m ũi tên c a h p Type of Design đ ch n dịng Latin Square. Lúc này ta s cĩ hình 4.15. Hình 4.15. Sau đĩ t hình 4.15, đư a bi n GIONG $ vào h p Treatment, đưa HANG vào h p Row, đư a COT vào h p Column đ cĩ hình 4.16. Hình 4.16. Ti p t c ch n Options, h p Heading m và đánh vào h p Heading dịng ch “Phân tích k t qu thí nghi m thi t k ki u ơ vuơng Latin” ch ng h n nh ư hình 4.17. Sau đĩ kích chu t vào OK đ ch y mơ hình. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 54
  60. Hình 4.17. Kt qu ch y mơ hình phân tích n ăng su t l c ANOVA FOR SINGLE VARIATES - LATIN SQUARE FILE LATIN 2/11/ 14: 6 PAGE 1 Phan tich ket qua thi nghiem thiet ke kieu O vuong Latin (1).VARIATE V004 NSUAT SOURCE D.F. S.S. M.S. F FPROB ROW 3 63597.7 21199.2 COLUMN 3 702945. 234315. TREATMENT 3 256475. 85491.7 5.43 0.039 ERROR M.S. 6 94400.3 15733.4 TOTAL 15 0.111742E+07 GIONG$ B , GIONG$ 1 HAS REDIDUAL -1.7 SEs: -130.125 GIONG$ C , GIONG$ 1 HAS REDIDUAL 1.6 SEs: 123.875 GIONG$ A , GIONG$ 1 HAS REDIDUAL 0.2 SEs: 17.625 GIONG$ D , GIONG$ 1 HAS REDIDUAL -0.1 SEs: -11.375 GIONG$ B , GIONG$ 2 HAS REDIDUAL 0.7 SEs: 53.625 GIONG$ C , GIONG$ 2 HAS REDIDUAL -1.2 SEs: -92.625 GIONG$ A , GIONG$ 2 HAS REDIDUAL -0.6 SEs: -48.875 GIONG$ D , GIONG$ 2 HAS REDIDUAL 1.1 SEs: 87.875 GIONG$ B , GIONG$ 3 HAS REDIDUAL 0.2 SEs: 18.875 GIONG$ C , GIONG$ 3 HAS REDIDUAL 0.8 SEs: 62.375 GIONG$ A , GIONG$ 3 HAS REDIDUAL 0.7 SEs: 51.375 GIONG$ D , GIONG$ 3 HAS REDIDUAL -1.7 SEs: -132.625 GIONG$ B , GIONG$ 4 HAS REDIDUAL 0.8 SEs: 57.625 GIONG$ C , GIONG$ 4 HAS REDIDUAL -1.2 SEs: -93.625 GIONG$ A , GIONG$ 4 HAS REDIDUAL -0.3 SEs: -20.125 GIONG$ D , GIONG$ 4 HAS REDIDUAL 0.7 SEs: 56.125 BOX PLOT OF STUDENTIZED RESIDUALS FROM LPLT= -1.727 TO ULPT= 1.613 NO. UPLT 0 I + I 0 MEDIAN= 0.2376E+00 ANDERSON-DARLING STATISTIC= 0.520 L.S.D. (5%) 216.95 COEFFICIENT OF VARIATION 8.97 (2). MEANS FOR EACH VARIETY - LATIN SQUARE FILE LATIN 2/11/ 14: 6 PAGE 2 Phan tich ket qua thi nghiem thiet ke kieu O vuong Latin Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 55
  61. LATIN1 - SECTION 1 ENTRY NSUAT B 1504. C 1209. A 1522. D 1358. MEANS 1398. (3). OVERALL: MEANS 1398. STD ERR 62.72 5% LSD 216.9 C.V. 9. RES DF 6. % EFFCY 90. T k t qu ch y đưc, ta quan tâm phân tích trên ba ph n: (1). Là b ng phân tích ph ươ ng sai: trong tr ưng h p này, xác su t ch p nh n Ho ct cu i c a b ng phân tích ph ươ ng sai b ng 0,039 nh h ơn 0,05 nh ư v y ta bác b Ho và k t lu n r ng các cơng th c (gi ng) khác nhau đã d n t i k t qu thí nghi m (n ăng su t) khác nhau m t cách cĩ ý ngh ĩa th ng kê v i đ tin c y 95% (2). Là n ăng su t trung bình c a các cơng th c (gi ng) (3). Là K t qu t ng h p g m cĩ trung bình tồn thí nghi m, giá tr sai khác nh nh t cĩ ý ngh ĩa m c xác su t nh 5% và sai s thí nghi m C.V % Dùng k t qu n ăng su t trung bình ph n (2) đ so sánh hi u s c a t ng c p trung bình v i nhau so v i giá tr sai khác nh nh t (5% LSD) ph n (3) đ k t lu n đơi trung bình đưc so sánh cĩ khác nhau th c s hay khơng. Ví d so trung bình gi ng A v i trung bình gi ng B ta đưc hi u c a chúng b ng 18 nh h ơn 216.9 nh ư v y n ăng su t c a hai gi ng này khơng khác nhau hay nĩi m t cách chính xác h ơn là khác nhau ch ưa cĩ ý nghĩa. Nh ưng n u so sánh n ăng su t c a gi ng A v i gi ng đ i ch ng C, ta đưc hi u c a chúng b ng 313 l n h ơn 216.9 cĩ ngh ĩa là n ăng su t c a hai gi ng này khác nhau m t cách cĩ ý ngh ĩa th ng kê vi m c tin c y 95%. Cịn sai s thí nghi m trong tr ưng h p này là C.V % b ng 9 nh ư v y cĩ th ch p nh n đưc thí nghi m là chính xác ( đi v i thí nghi m so sánh gi ng m t s tác gi đ ngh c n đ t đ chính xác cao h ơn: C.V % nên b ng 5) v y tu ỳ t ng tr ưng hp c th ng ưi nghiên c u s cĩ k t lu n cu i cùng. Cách biu di n k t qu c th trong báo cáo s đưc trình bày trong ph n sau 4.1.4. Phân tích ph ươ ng sai k t qu thí nghi m b trí ki u Lattice cân đ i Trong phân tích này c n xác đ nh các thành ph n bi n đ ng c a phân tích ph ươ ng sai bao g m: nh c lai, cơng th c ch ưa điu ch nh, kh i đưc điu ch nh, sai s trong kh i, cơng th c đưc điu ch nh, và sai s hi u qu . Ta cĩ b ng phân tích ph ươ ng sai nh ư sau, b ng 4.7 Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 56
  62. Bng 4.7. ANOVA cho thi t k thí nghi m ki u Lattice cân đ i Source of Degree of freedom Sum of Mean F variation square square Reps. K = t 1/2 Trea. (unadj) K2 - 1 Block (adj) K2 - 1 Intrablock error ( k-1)(K 2 - 1) Trea.(adj) K2 -1 Effective error ( k-1)(K 2 - 1) Total K2( k+1) – 1 Ví d : cĩ m t thí nghi m so sánh hi u qu c a 16 cơng th c bĩn phân khác nhau trong thi t k Lattice cân đ i. Nh ư v y thí nghi m ph i cĩ 5 l n nh c l i (r = 5), s kh i khơng đ y đ là k b ng 4. K t qu thí nghi m thu đưc đưc trình bày đúng theo s ơ đ thi t k nh ư b ng 4.8 dưi đây: 2 Bng 4.8. S d nh trên m c a 16 cơng th c bĩn phân, thi t k ki u Lattice cân đi 4 x 4 Kh i Nlai 1 T.kh Kh i Nlai 2 T.kh i s i s 1 (1) (2) (3) (4) 616 5 (1) (5) (9) (13) 639 147 152 167 150 140 165 182 152 2 (5) (6) (7) (8) 616 6 (10) (2) (14) (6) 586 127 155 162 172 97 155 192 142 3 (9) (10) (11) (12) 616 7 (7) (15) (3) (11) 721 147 100 192 177 155 182 192 192 4 (13) (14) (15) (16) 747 8 (16) (8) (12) (4) 783 155 195 192 205 182 207 232 162 Tng Nl i 1 2595 Tng Nl i 2 2729 Kh i Nlai 3 T.kh Kh i Nlai 4 T.kh i s i s 9 (1) (6) (11) (16) 646 13 (1) (14) (7) (12) 802 155 162 177 152 220 202 175 205 10 (5) (2) (15) (12) 654 14 (13) (2) (11) (8) 724 182 130 177 165 205 152 180 187 11 (9) (14) (3) (8) 626 15 (5) (10) (3) (16) 675 137 185 152 152 165 150 200 160 12 (13) (10) (7) (4) 681 16 (9) (6) (15) (4) 689 185 122 182 192 155 177 185 172 Tng Nl i 3 2607 Tng Nl i 4 2890 Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 57
  63. Kh i Nlai 5 T.kh s i 17 (1) (10) (15) (8) 583 147 112 177 147 18 (9) (2) (7) (16) 742 180 205 190 167 19 (13) (6) (3) (12) 773 172 212 197 192 20 (5) (14) (11) (4) 827 177 220 205 225 Tng Nl i 5 2925 ð ti n hành phân tích ph ươ ng sai, th c hi n các b ưc sau: • Vào s li u trên trong IRRISTAT, k t qu ghi l i trong File cĩ đuơi sys đưc th hi n nh ư hình 4.18 dưi đây Hình 4.18 • Các b ưc phân tích trên IRRISTAT Làm t ươ ng t tr ưng h p thi t k ki u ơ vuơng latin cho đ n khi cĩ hình 4.19 sau: Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 58
  64. Hình 4.19 T hình 4.19, ch n SODANH t h p Data File Variable đưa vào h p Analysis Variate và nĩ s t đ ng vào h p Analysis Variate w/ANOVA, ta cĩ hình 4.20 sau Hình 4.20 T hình 4.20, kích chu t vào menu SSA Model, ti p t c ch n Lattice Blocks trong hp Type of Design, đư a NLAI vào h p Replicate, KHOI vào h p Block, CTHUC vào h p Treatment đ cĩ hình 4.21 sau đây Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 59
  65. Hình 4.21 T hình 4.21, ch n option đ h p Heading m , đánh dịng ch “Thiet ke Lattice can doi” vào h p Heading, trong h p Sorting Variate và h p Variate for Percentage Checks đu ch n SODANH đ cĩ hình 4.22 sau Hình 4.22 T hình 4.22, kích chu t vào h p OK đ ch y ch ươ ng trình cho k t qu d ưi đây: • Kt qu ch y mơ hình phân tích ANOVA FOR SINGLE VARIATES - LATTICE BLOCK FILE LATTICE 7/ 1/ 9:39 PAGE 1 Thiet ke Lattice can doi VARIATE V004 SODANH SOURCE D.F. S.S. M.S. REPS 4 5946.05 1486.51 Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 60
  66. TREATMENTS (UNADJ) 15 26994.4 1799.62 BLOCKS ADJ FOR TRTS 15 11381.8 758.789 INTRA-BLOCK ERROR 45 14533.3 322.962 TOTAL 79 58855.6 VARIANCE COMPONENT FOR BLOCKS 136.2 TREATMENTS (ADJ) 15 20988.0 1399.20 RANDOMIZED BLOCK ERROR 60 25915.2 431.919 EFFECTIVE PLOT ERROR 45 16620.2 369.337 F FOR TREATMENTS(ADJ)/INTRA-BLOCK ERROR 4.33 FPROB= 0.000 F FOR TREATMENTS(UNADJ)/RANDOMIZED BLOCK ERROR 4.17 FPROB= 0.000 EFFICIENCY 116.9% (Cĩ ph n mơ t t t c d ư th a c a t t c các cơng th c qua các l n nh c l i vào v trí này nh ưng ta khơng quan tâm nên đã b đi ) L.S.D. (5%) 24.48 COEFFICIENT OF VARIATION 11.18 MEANS FOR EACH VARIETY - LATTICE BLOCK FILE LATTICE 7/ 1/ 9:39 PAGE 2 Thiet ke Lattice can doi LATICEKQ - SECTION 1 ENTRY SODANH 14 197.2 12 190.5 11 188.2 15 185.7 3 183.9 8 176.9 4 175.7 6 173.8 13 169.5 7 168.4 16 167.8 1 165.8 9 163.0 5 162.9 2 161.0 10 118.8 MEANS 171.8 OVERALL: MEANS 171.8 STD ERR 8.595 5% LSD 24.48 C.V. 11. RES DF 45. % EFFCY 117. • Phân tích k t qu Trong b ng phân tích ph ươ ng sai, IRRISTAT tính t t c các ngu n bi n đ ng c n thi t nh ư b ng ANOVA t ng quát đã nêu trên, đ t do, t ng bình ph ươ ng và ph ươ ng sai cho các ngu n nh ư sau: Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 61
  67. - Dịng s 7 là c a nh c l i - Dịng 8 là c a cơng th c ch ưa điu ch nh - Dịng 9 là c a các kh i đưc điu ch nh theo cơng th c - Dịng 10 là c a sai s trong kh i - Dịng 11 là c a t ng tồn b - Dịng 12 là h p ph n ph ươ ng sai cho các kh i - Dịng 13 là cho cơng th c đã đưc điu ch nh - Dịng 14 là cho sai s c a kh i ng u nhiên - Dịng 15 là cho sai s hi u qu c a ơ thí nghi m - Dịng 16 là tr s F th c nghi m và xác su t ch p nh n H 0 cho cơng th c đã đưc điu ch nh so v i sai s trong kh i - Dịng 17 c ũng t ươ ng t dịng 16 nh ưng cho cơng th c ch ưa đưc điu ch nh so vi sai s kh i ng u nhiên - Dịng 18 là hi u qu c a cách dùng Lattice đã làm t ăng đ chính xác c a thí nghi m lên 17% - Dịng 19 là gí tr LSD 0.05 và sai s thí nghi m - Các k t qu phía d ưi ti p theo đưc bi u th gi ng nh ư cho các ví d đã nêu trên v i các cách thi t k khác nhau. Các quan tâm chính cho phân tích ti p theo c a ví d này là thu c các dịng 16, 17, 18 và 19 cho th y trong c hai tr ưng h p khi k t qu đưc điu ch nh hay khơng điu ch nh so v i sai s trong kh i và kh i ng u nhiên đu cho k t lu n các cơng th c khác nhau đã d n đ n k t qu khác nhau (vì xác su t ch p nh n H 0 cho c hai tr ưng h p đ u r t nh ). Hi u qu c a áp d ng thi t k ki u Lattice cân đ i đã làm tăng đ chính xác c a thí nghi m lên 17%. Giá tr LSD 0.05 là 24.48. Sai s thí nghi m đ t 11,18%. N u so trung bình c a cơng th c 14 v i 12 s cĩ hi u sai b ng xp x 7 nh h ơn giá tr LSD 0.05 ch ng t chúng khác nhau khơng đáng tin c y, nu so cơng th c 14 v i 10 s cĩ k t lu n ng ưc l i vì hi u c a chúng l n h ơn giá tr LSD 0.05 ngh ĩa là chúng khác nhau đáng tin c y m c đ tin 95%. Ta c ũng cĩ th so sánh t t c các đơi trung bình v i nhau và bi u di n k t qu d ưi d ng các ch s a, b, c, Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 62
  68. 4.2. Thí nghi m hai nhân t 4.2.1. Phân tích k t qu thí nghi m hai nhân t thi t k ki u hồn tồn ng u nhiên (CRD) Trong tr ưng h p này, các m c c a các nhân t đưc ph i h p thành các t hp cơng th c khác nhau và m i t h p đưc coi nh ư các cơng th c đơ n l c a thí nghi m m t nhân t cho vi c b trí thí nghi m theo ki u hồn tồn ng u nhiên. Ví d : Cĩ m t thí nghi m nghiên c u nh h ưng c a vi c bĩn ph i h p a m c đm (a o, a 1) và b m c lân (b o, b 1, b 2) khác nhau t i n ăng su t lúa (t /ha), thí nghi m đưc b trí ki u hồn tồn ng u nhiên v i b n l n nh c l i trong các ơ xi m ăng. N ăng su t thí nghi m đưc ghi l i nh ư b ng 4.9 sau đây: Bng 4.9. N ăng su t lúa c a các t h p cơng th c trên các l n nh c l i N ng su t (t /ha) ðm (A) Lân (B) ă Nl i 1 Nl i 2 Nl i 3 Nl i 4 bo 24 26 23 27 a o b1 28 30 30 27 b2 28 31 32 28 bo 31 34 34 31 a 1 b1 47 45 47 46 b2 59 51 65 60 Trong phân tích ph ươ ng sai cho tr ưng h p này, ta c n phân tích đ th y đưc vai trị nh h ưng c a đm, lân và s ph i h p c a đm và lân khác nhau đn năng su t lúa. B ng phân tích ph ươ ng sai đưc hình thành nh ư b ng 4.10 sau: Bng 4.10. B ng phân tích ph ươ ng sai Source of Degree of Sum of Mean square F variation freedom square Factor A a-1 Factor B b-1 A x B (a-1)(b-1) Error (r-1)ab Total rab-1 Các b ưc ti n hành cho phân tích ph ươ ng sai • Vào s li u trong IRRISTAT Save file v i đuơi SYS đ cĩ k t qu nh ư hình 4.23 sau: Hình 4.23 Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 63
  69. • Các b ưc phân tích Làm liên t c b n b ưc đu đ cĩ các hình t ươ ng t nh ư các hình 4.2, 4.3, 4.4, 4.5 trong tr ưng h p phân tích ANOVA c a thi t k ki u CRD đ cĩ hình 4.24 sau đây. Hình 4.24. T hình 4.24, ch n bi n NSUAT đư a vào h p Analysis Variates, ba bi n cịn l i đư a vào h p Factor. Ti p t c đư a bi n DAM$, LAN$ và DAM$ x LAN$ t hp Facor vào h p ANOVA Model Specification đ đưc hình 4.25 Hình 4.25. T hình 4.25, vào menu Options đ h p Heading m và đánh dịng ch “ANOVA cho thi nghiem hai nhan to thiet ke kieu hoan toan ngau nhien” xong kích chu t vào h p OK đ ch y ra k t qu nh ư d ưi đây. BALANCED ANOVA FOR VARIATE NSUAT FILE FSAIHNTO 6/ 1/ 23: 9 PAGE 1 ANOVA cho thi nghiem thiet ke kieu hoan toan ngau nhien VARIATE V004 NSUAT Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 64
  70. LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN === = 1 DAM$ 1 2016.67 2016.67 226.88 0.000 4 2 LAN$ 2 962.333 481.167 54.13 0.000 4 3 DAM$*LAN$ 2 462.333 231.167 26.01 0.000 4 * RESIDUAL 18 159.999 8.88885 * TOTAL (CORRECTED) 23 3601.33 156.580 TABLE OF MEANS FOR FACTORIAL EFFECTS FILE FSAIHNTO 6/ 1/ 23: 9 PAGE 2 ANOVA cho thi nghiem thiet ke kieu hoan toan ngau nhien MEANS FOR EFFECT DAM$ DAM$ NOS NSUAT ao 12 27.5000 a1 12 45.8333 SE(N= 12) 0.860661 5%LSD 18DF 2.55715 MEANS FOR EFFECT LAN$ LAN$ NOS NSUAT bo 8 28.7500 b1 8 37.0000 b2 8 44.2500 SE(N= 8) 1.05409 5%LSD 18DF 3.13186 MEANS FOR EFFECT DAM$*LAN$ DAM$ LAN$ NOS NSUAT ao bo 4 25.0000 ao b1 4 27.7500 ao b2 4 29.7500 a1 bo 4 32.5000 a1 b1 4 46.2500 a1 b2 4 58.7500 SE(N= 4) 1.49071 5%LSD 18DF 4.42911 Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 65
  71. ANALYSIS OF VARIANCE SUMMARY TABLE FILE FSAIHNTO 6/ 1/ 23: 9 PAGE 3 ANOVA cho thi nghiem thiet ke kieu hoan toan ngau nhien F-PROBABLIITY VALUES FOR EACH EFFECT IN THE MODEL. SECTION - 1 VARIATE GRAND MEAN STANDARD DEVIATION C OF V |DAM$ |LAN$ |DAM$*LAN| (N= 24) SD/MEAN | | |$ | NO. BASED ON BASED ON % | | | | OBS. TOTAL SS RESID SS | | | | NSUAT 24 36.667 12.513 2.9814 8.1 0.0000 0.0000 0.0000 • Phân tích k t qu Nhìn vào b ng phân tích ph ươ ng sai ta th y c ũng t ươ ng t tr ưng h p thí nghi m m t nhân t đưc b trí ki u hồn tồn ng u nhiên, trong b ng khơng cĩ thành ph n bi n đng bình ph ươ ng c a nh c l i vì tr ưng h p này cũng coi các đơn v thí nghi m là hồn tồn đng nh t. Vì là thí nghi m hai nhân t nên trong b ng ANOVA cĩ ba ngu n bi n đng c ơ b n do nhân t nghiên c u gây nên: bi n đng do đm, bi n đng do lân và bi n đng do t ươ ng tác c a đm và lân. K t qu cho th y đm khác nhau, lân bĩn khác nhau và s ph i h p đm v i lân khác nhau đu dn t i n ăng su t khác nhau cĩ ý ngh ĩa th ng kê cao (xác su t ch p nh n H 0 rt bé = 0,000). Ph n ti p theo c a b ng là n ăng su t trung bình theo các m c c a nhân t A và giá tr LSD 0.05 t ươ ng ng c a chúng, t đây d dàng so sánh chênh l ch năng su t gi a hai m c c a A v i LSD 0.05 đ k t lu n. C th cho ví d này, chênh l ch n ăng su t gi a hai m c c a nhân t A là r t l n so v i LSD 0.05 nên cĩ th đi đn k t lu n là các m c c a nhân t A khác nhau đã d n đn năng su t khác nhau m t cách cĩ ý ngh ĩa. T ươ ng t nh ư v y là m c lân bĩn khác nhau c ũng cho n ăng su t khác nhau r t cĩ ý ngh ĩa th ng kê, c th h ơn là m c lân b 2 cho n ăng su t cao nh t sau đĩ đn m c b 1 và th p nh t là b 0. Bng ti p theo là n ăng su t d ưi s tác đng k t h p các m c c a nhân t A và B, b ng cách so sánh t ươ ng t ta th y s k t h p c a m c a 1b2 đã cho năng su t cao nh t, sau đĩ đn a 1b1 và th p nh t là n ăng su t c a s k t h p hai m c a 0b0. Nhìn vào dịng cu i cùng, c t C of V th y CV% b ng 8,1%, v i thí nghi m trong ơ xi m ăng thì đ chính xác nh ư v y là khơng cao, theo lý thiuy t chung ph i là 5% m i t t. 4.2.2. Phân tích ph ươ ng sai k t qu thí nghi m hai nhân t thi t k ki u kh i ng u nhiên đy đ (RCB). Phân tích ph ươ ng sai cho trưng h p này đưc xây d ng đ xác đnh hi u qu ca m i nhân t A, B và t ươ ng tác c a chúng t i k t qu thí nghi m đng th i cn xác đnh bi n đng c a kh i đ lo i tr nĩ ra kh i sai s thí nghi m. Gi Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 66
  72. thi t trong thí nghi m nhân t A cĩ a m c, nhân t B cĩ b m c v i r l n nh c li, b ng phân tích ph ươ ng sai đưc c u t o nh ư b ng 4.11 sau: Bng 4.11. ANOVA cho thí nghi m hai nhân t thi t k ki u kh i ng u nhiên đy đ Source of Degree of Sum of Mean square F variation freedom square Reps. r-1 Factor A a-1 Factor B b-1 A x B (a-1)(b-1) Error (r-1)(ab-1) Total rab-1 Ví d : Dùng file s li u cĩ s n trong IRRISTAT c a ví d trên (thí nghi m hai nhân t thi t k ki u hồn tồn ng u nhiên) đ ti n hành phân tích ANOVA cho tr ưng h p này. Cách ti n hành c th nh ư sau: • Th c hi n các b ưc phân tích t ươ ng t nh ư tr ưng h p phân tích ANOVA cho ki u thi t k CRD đn b ưc cĩ hình nh ư hình 4.24 trong ví d trên đây. Ti p t c đư a bi n NSUAT vào h p Analysis Variate, ba bi n cịn l i đư a vào h p Factor. Sau đĩ đư a bi n NLAI, DAM$, LAN$ t h p Factor và DAM$ x LAN$ xu ng h p ANOVA Model Specification đ cĩ hình 4.26 nh ư sau: Hình 4.26 T hình 4.26, kích chu t vào menu Options đ h p Heading m xong đánh dịng ch “ANOVA cho thi nghiem hai nhan to thiet ke kieu khoi ngau hien day du” vao h p này sau đĩ kích chu t vào h p OK đ ch y phân tích cho k t qu nh ư d ưi đây. BALANCED ANOVA FOR VARIATE NSUAT FILE FSAIHNTO 6/ 1/ 22:35 PAGE 1 ANOVA cho thi nghiem hai nhan to thiet ke kieu khoi ngau nhien day du VARIATE V004 NSUAT Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 67
  73. LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN === = 1 NLAI 3 30.0000 10.0000 1.15 0.360 5 2 DAM$ 1 2016.67 2016.67 232.69 0.000 5 3 LAN$ 2 962.333 481.167 55.52 0.000 5 4 DAM$*LAN$ 2 462.333 231.167 26.67 0.000 5 * RESIDUAL 15 129.999 8.66662 * TOTAL (CORRECTED) 23 3601.33 156.580 TABLE OF MEANS FOR FACTORIAL EFFECTS FILE FSAIHNTO 6/ 1/ 22:35 PAGE 2 ANOVA cho thi nghiem hai nhan to thiet ke kieu khoi ngau nhien day du MEANS FOR EFFECT NLAI NLAI NOS NSUAT 1 6 35.5000 2 6 36.1667 3 6 38.5000 4 6 36.5000 SE(N= 6) 1.20185 5%LSD 15DF 3.62279 MEANS FOR EFFECT DAM$ DAM$ NOS NSUAT ao 12 27.5000 a1 12 45.8333 SE(N= 12) 0.849834 5%LSD 15DF 2.56170 MEANS FOR EFFECT LAN$ LAN$ NOS NSUAT bo 8 28.7500 b1 8 37.0000 b2 8 44.2500 SE(N= 8) 1.04083 5%LSD 15DF 3.13743 Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 68
  74. MEANS FOR EFFECT DAM$*LAN$ DAM$ LAN$ NOS NSUAT ao bo 4 25.0000 ao b1 4 27.7500 ao b2 4 29.7500 a1 bo 4 32.5000 a1 b1 4 46.2500 a1 b2 4 58.7500 SE(N= 4) 1.47196 5%LSD 15DF 4.43700 ANALYSIS OF VARIANCE SUMMARY TABLE FILE FSAIHNTO 6/ 1/ 22:35 PAGE 3 ANOVA cho thi nghiem hai nhan to thiet ke kieu khoi ngau nhien day du F-PROBABLIITY VALUES FOR EACH EFFECT IN THE MODEL. SECTION - 1 VARIATE GRAND MEAN STANDARD DEVIATION C OF V |NLAI |DAM$ |LAN$ |DAM$*LAN| (N= 24) SD/MEAN | | | |$ | NO. BASED ON BASED ON % | | | | | OBS. TOTAL SS RESID SS | | | | | NSUAT 24 36.667 12.513 2.9439 8.0 0.3605 0.0000 0.0000 0.0000 • Phân tích k t qu Bng phân tích ph ươ ng sai cho tr ưng h p này khác h n v i tr ưng h p trên đây ( ki u s p x p CRD cho thí nghi m hai nhân t ) là thành ph n bi n đng ca nh c l i đã đưc đ c p đ tách ngu n bi n đng này ra kh i sai s thí nghi m lam cho thí nghiêm đt đ chính xác cao h ơn. Nh ưng trong ví d này, nh c l i (kh i) khác nhau đã khơng d n đn k t qu khác nhau rõ (xác su t nh n H 0 c a nh c l i r t l n: 0.36) ch ng t các đơ n v thí nghi m t ươ ng đi đng nh t. Trong ví d này, hi u qu tác đng c a các m c bĩn đm khác nhau, các m c lân bĩn khác nhau và hi u qu t ươ ng tác ph i h p c a chúng khác nhau đu dn t i n ăng su t khác nhau cĩ ý ngh ĩa (t t c các xác su t nh n H 0 đu r t gn giá tr 0. Ta khơng c n quan tâm n ăng su t trung bình c a các l n nh c l i. Nhìn ti p vào ph n k t qu v i tiêu đ “MEANS FOR EFFECT DAM$” cho th y hi u sai gi a n ăng su t trung bình c a hai m c a 0 và a 1 l n h ơn nhi u so vi giá tr LSD 0.05 c a chúng (2.5617) nên cĩ th nĩi các m c bĩn đm khác nhau đã d n đén n ăng súât khác nhau m t cách cĩ ý ngh ĩa. Tươ ng t cách nhìn nh n, đánh giá nh ư v y đi v i ph n k t qu mang dịng ch “MEANS FOR EFFECT LAN$” c ũng cho th y các m c bĩn lân khác Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 69
  75. nhau đã d n đn n ăng su t khác nhau cĩ ý ngh ĩa th ng kê. N ăng su t cao nh t là m c lân b 2, ti p đn là m c b 1 và th p nh t là thu c m c b 0. ði v i k t q a t ươ ng tác c a bĩn lân và đm bi u hi n ph n mang tên “MEANS FOR EFFECT DAM$*LAN$” n ăng su t cao nh t thu c t h p bĩn m c a 1b2, sau đĩ đn t h p a 1b1. ð chính xác c a thí ghi m đưc bi u hi n t i dịng cu i cùng, c t mang tên “C OF V SD/MEAN %” c a k t qu phân tích: CV% =8.0 %. M t thí nghi m ngồi đng nh ư v y là đm b o đ chính xác. 4.2.3. Phân tích k t qu thí nghi m thi t k ki u Split-plot Vi ki u thi t k này, khi phân tích ph ươ ng sai c n bi t đưc hi u qu c a các nhân t riêng r c ũng nh ư hi u qu ph i h p c a hai nhân t t i k t qu nghiên cu. ðng th i c ũng c n tính đưc đ chính xác (sai s thí nghi m) t ươ ng ng vi m i nhân t : nhân t ơ l n và nhân t ơ nh (ho c t ươ ng tác c a hai nhân t). Gi thi t m t thí nghi m đưc thi t k ki u Split-Plot v i a m c c a nhân t A (nhân t ơ l n) và b m c c a nhân t B (nhân t ơ nh ) trong r l n nh c l i. Cn tin hành phân tích ph ươ ng sai theo b ng phân tích ph ươ ng sai t ng quát (b ng 4.12) sau đây: Bng 4.12. ANOVA c a thí nghi m thi t k ki u Split-Plot Source of variation Degree of Sum of Mean F freedom square square Reps. r – 1 Main plot factor (A) a – 1 Error (a) (r – 1)(a – 1) Sub plot factor (B) b – 1 A x B (a – 1)(b – 1) Error (b) a(r – 1)(b – 1) Total rab - 1 Ví d : Nghiên c u nh h ưng c a p m c bĩn lân khác nhau (p 1, p 2, p 3, p 4) t i năng su t c a g gi ng l c (G 1, G 2, G 3) t i xã Tân minh, ðà b c, Hồ bình. Thí nghi m đưc b trí ki u Split-plot v i 3 l n nh c l i. K t qu thu n ăng su t (t /ha) đưc ghi l i nh ư b ng 4.13 sau đây: Bng 4.13. N ăng su t các gi ng l c v i các m c bĩn lân khác nhau qua ba l n nh c Năng su t (t /ha) Lân (P) Gi ng (G) Nl i 1 Nl i 2 Nl i 3 G1 14 15 15 P1 G2 17 16 16 G3 16 16 16 G1 19 19 19 P2 G2 21 20 21 Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 70
  76. G3 21 22 21 G1 22 21 20 P3 G2 24 23 24 G3 24 24 25 G1 22 22 22 P4 G2 27 26 24 G3 27 27 27 Ngu n: Ph m Ti n D ũng, ð Minh Ph n, 2002 Ti n hành phân tích ph ươ ng sai k t qu thí nghi m này theo trình t : • Vào s li u trong IRRISTAT và save file v i đuơi SYS nh ư hình 4.27 dưi đây Hình 4.27 • Phân tích theo IRRISTAT Làm t ươ ng t tr ưng h p 4.2.1 trên đây cho đn hình 4.24 đ cĩ hình 4.28 sau đây: Hình 4.28 Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 71
  77. T hình 4.28, đư a bi n NSUAT t h p Data File Variables vào h p Analysis Variates, ba bi n cịn l i đư a vào h p Factors xong t h p Factors đư a các bi n này và t ươ ng tác c a chúng vào h p ANOVA Model Specification đ cĩ hình 4.29 d ưi đây Hình 4.29 T hình 4.29, ch n menu Option đ h p Heading m và đánh vào dịng ch “Thiet ke kieu Split-plot” vào h p Heading xong kích chu t vào h p Effect đ xác đnh l i sai s ơ l n nh ư hình 4.30 Hình 4.30 T hình 4.30, ch n LAN$ xong kích chu t vào Specify Eror đ xu t hi n h p List Effect, ch n ti p NLAI*LAN$ xong OK. Sau đĩ ch n NLAI*LAN$ h p Source, h p Name c ũng xu t hi n NLAI*LAN$, thay dịng ch này b ng Error(a) đ cĩ hình 4.31 Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 72
  78. Hình 4.31 T hình 4.31, kích chu t vào OK đ ch y mơ hình phân tích và cho k t qu dưi đây BALANCED ANOVA FOR VARIATE NSUAT FILE SPLITPLO 7/ 1/ 22:42 PAGE 1 Thiet ke kieu Split-plot VARIATE V004 NSUAT LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN === = 1 NLAI 2 .722223 .361111 0.68 0.523 6 2 LAN$ 3 432.083 144.028 576.11 0.000 3 3 Error(a) 6 1.50000 .250000 0.47 0.819 6 4 GIONG$ 2 60.7222 30.3611 57.53 0.000 6 5 LAN$*GIONG$ 6 11.5000 1.91667 3.63 0.018 6 * RESIDUAL 16 8.44454 .527784 * TOTAL (CORRECTED) 35 514.972 14.7135 TABLE OF MEANS FOR FACTORIAL EFFECTS FILE SPLITPLO 7/ 1/ 22:42 PAGE 2 Thiet ke kieu Split-plot MEANS FOR EFFECT NLAI NLAI NOS NSUAT 1 12 21.1667 2 12 20.9167 Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 73
  79. 3 12 20.8333 SE(N= 12) 0.209719 5%LSD 16DF 0.628740 MEANS FOR EFFECT LAN$ LAN$ NOS NSUAT P1 9 15.6667 P2 9 20.3333 P3 9 23.0000 P4 9 24.8889 SE(N= 9) 0.166667 5%LSD 6DF 0.576527 MEANS FOR EFFECT Error(a) NLAI LAN$ NOS NSUAT 1 P1 3 15.6667 1 P2 3 20.3333 1 P3 3 23.3333 1 P4 3 25.3333 2 P1 3 15.6667 2 P2 3 20.3333 2 P3 3 22.6667 2 P4 3 25.0000 3 P1 3 15.6667 3 P2 3 20.3333 3 P3 3 23.0000 3 P4 3 24.3333 SE(N= 3) 0.419438 5%LSD 16DF 1.25748 MEANS FOR EFFECT GIONG$ GIONG$ NOS NSUAT G1 12 19.1667 G2 12 21.5833 G3 12 22.1667 SE(N= 12) 0.209719 5%LSD 16DF 0.628740 MEANS FOR EFFECT LAN$*GIONG$ LAN$ GIONG$ NOS NSUAT P1 G1 3 14.6667 P1 G2 3 16.3333 P1 G3 3 16.0000 P2 G1 3 19.0000 Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 74
  80. P2 G2 3 20.6667 P2 G3 3 21.3333 P3 G1 3 21.0000 P3 G2 3 23.6667 P3 G3 3 24.3333 P4 G1 3 22.0000 P4 G2 3 25.6667 P4 G3 3 27.0000 SE(N= 3) 0.419438 5%LSD 16DF 1.25748 ANALYSIS OF VARIANCE SUMMARY TABLE FILE SPLITPLO 7/ 1/ 22:42 PAGE 3 Thiet ke kieu Split-plot F-PROBABLIITY VALUES FOR EACH EFFECT IN THE MODEL. SECTION - 1 VARIATE GRAND MEAN STANDARD DEVIATION C OF V |NLAI |LAN$ |Error(a)|GIONG$ |LAN$*GIO| (N= 36) SD/MEAN | | | | |NG$ | NO. BASED ON BASED ON % | | | | | | OBS. TOTAL SS RESID SS | | | | | | NSUAT 36 20.972 3.8358 0.72649 3.5 0.5228 0.0000 0.8188 0.0000 0.0182 • Phân tích k t qu Trong b ng phân tích ph ươ ng sai cho th y cĩ n ăm ngu n bi n đng c a n ăng su t là nh c l i, bi n đng do bĩn lân khác nhau, do sai s c a ơ l n, do gi ng khác nhau, và do t ươ ng tác gi a lân v i gi ng. K t qu cho th y nh c lai khác nhau khơng d n đn n ăng su t khác nhau vì xác su t nh n H 0 r t l n (0.523). Hi u qu c a bĩn lân khác nhau, gi ng khác nhau, t ươ ng tác gi a lân và gi ng khác nhau đu cho k t qu khác nhau cĩ ý ngh ĩa th ng kê cao (t t c xác su t nh n H 0 c a chúng đu nh h ơn 0.05). ð l a ch n m c lân bĩn thích h p, trong ph n k t qu mang tiêu đ “MEANS FOR EFFECT LAN$” cho th y các hi u sai v n ăng su t trung bình t ươ ng ng các m c lân bĩn khác nhau đu l n h ơn giá tr LSD 0.05 c a chúng nên k t lu n đưc đư a ra là bĩn m c lân P4 cho n ăng su t cao nh t sau đn m c P3, Ta cũng b qua khơng phân tích ph n “MEANS FOR EFFECT ERROR(a). ðánh giá hi u qu c a gi ng, nhìn trong ph n “MEANS FOR EFFECT GIONG$” cho th y hi u sai v n ăng su t tr ưng bình c a G3 so v i G2 khơng ln h ơn giá tr LSD 0.05 ca chúng nên n ăng su t c a hai gi ng này khác nhau khơng cĩ ý ngh ĩa th ng kê, trong khi đĩ n ăng su t c a G1 th p h ơn h n hai gi ng kia, hi u sai n ăng su t c a chúng l n h ơn 0.62874. Bng cách phân tích t ươ ng t , ta cĩ th k t lu n t h p P4G3 cho n ăng su t cao nh t, sau đĩ đn P4G2, P3G3, P3G2, đ cĩ th giúp ng ưi đc phân bi t s khác bi t v n ăng su t gi a các m c tác đng khác nhau, cĩ th dùng ph ươ ng Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 75
  81. pháp bi u di n thơng qua ph ươ ng pháp hình h c và dùng các ch s đánh giá a, b, c, Trong ví d này, sai s thí nghi m CV% b ng 3,5% nh ư v y thí nghi m đt đ chính xác r t cao. 4.2.4. Phân tích k t qu thí nghi m thi t k ki u Strip-plot (chia b ăng) Vi thi t k ki u chia b ăng, ngồi vi c phân tích hi u qu c a t ng y u t nghiên c u ng ưi ta đc bi t quan tâm đn hi u qu t ươ ng tác c a chúng qua ơ giao đim c a ha lo i d i ngang và d i đng, r t c n đưc tính trong mơ hình. Vi thi t k này cĩ 3 lo i kích th ưc ơ và cĩ 3 lo i sai s thí nghi m t ươ ng ng. Ví d : k t q u c a thí nghi m theo dõi n ăng su t c a 6 gi ng lúa gieo vãi (v1, v2, v3, v4, v5, v6) trên 3 n n đm (N1, N2, N3) trong thi t ké ki u chia b ăng vi 3 l n nh c l i, s li u thí nghi m đưc đ d ưi d ng sau: Bng 4.14. ðm(kg/ha) Năng su t(kg/ha) NlaiI NlaiII NlaiIII v1 0(N1) 2373 3958 4384 60(N2) 4076 6431 4889 120(N3) 7254 6808 8582 v2 N1 4007 5795 5001 N2 5630 7334 7177 N3 7053 8284 6297 v3 N1 2620 4508 5621 N2 4676 6672 7019 N3 7666 7328 8611 v4 N1 2726 5630 3821 N2 4838 7007 4816 N3 6881 7735 6667 v5 N1 4447 3276 4582 N2 5549 5340 6011 N3 6880 5080 6076 v6 N1 2572 3724 3326 N2 3896 2822 4425 N3 1556 2706 3214 Ngu n: Gomez, 1984. Các b ưc phân tích ph ươ ng sai nh ư sau: - B ng ANOVA đưc hình thành cĩ d ng sau, b ng 4.15 Bng 4.15 B ng đ c ươ ng phân tích ph ươ ng sai thí nghi m b trí ki u chia băng Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 76
  82. Source of variation Degree of freedom Sum of Mean F square square Reps. r – 1=2 Horizontal factor(A), a – 1=5 Variety Error (a) (r-1)(a – 1)=10 Vertical factor(B), b – 1=2 Ntrogen Error(b) (r-1)(b-1)=4 AxB (a-1)(b-1)=10 Error(c) (r-1)(a-1)(b-1)=20 Total rab-1=53 Trên c ơ s b ng phân tích ph ươ ng sai đưc hình thành cho th y rõ trong thí nghi m thi t k ki u này cĩ 3 ngu n bi n đng c ơ b n là bi n đng theo hàng ng v i nhân t di ngang, m t bi n đng theo c t ng v i nhân t d i đng và m t ngu n bi n đng th ba t ươ ng ng v i giao đim (t ươ ng tác) gi a ơ d i ngang và ơ d i đng. Do v y khi ch y ANOVA trong IRRISTAT ph i đư a c ba ngu n bi n đng vào mơ hình phân tích. - Lp file s li u cho phân tích ANOVA theo cách sau: m IRRISTAT, ch n Window sau đĩ ch n Data Editor, c a s Data Editor m , ch n File xong ch n New. Trang làm vi c c a Data Editor m ra, t o các bi n và nh p s li u vào b ng tính theo nh ư hình 4.32 - Khi nh p s li u xong, vào bi u t ưng Save đ l ưu file l i trong IRRISTAT và đt tên cho file s li u sau đĩ thốt ra kh i Data Editor - Ti n hành phân tích, làm t ươ ng t nh ư tr ưng h p phân tích ANOVA c a thí nghi m thi t k ki u Split-Plot cho đn khi cĩ nh sau (hình 4.33) - T hình 4.33 ch n Option cho h p Heading m ơ xong đánh dịng ch ANOVA cho thi t k ki u Strip Plot sau đĩ ch n Effect, sau đĩ ch n NLAI*GIONG$ và chuy n thành Error(a), ti p t c ch n NLAI*DAM$ và chuy n thành Error(b) nh ư hình 4.34 Sau đĩ kích chu t vào OK đ ch y ANOVA cĩ k t qu sau: - Hình 4.32 Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 77
  83. Hình 4.33 Hình 4.34 Kt qu phân tích ph ươ ng sai c a ví d trên cho thí nghi m thi t k ki u Strip plot BALANCED ANOVA FOR VARIATE NSUAT FILE STRIP 19/ 9/ 8 5:38 :PAGE 1 ANOVA choThiet ke thi nghiem kieu Strip plot VARIATE V004 NSUAT LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN === 1 NLAI 2 .922096E+07 .461048E+07 11.20 0.001 7 2 GIONG$ 5 .571002E+08 .114200E+08 27.74 0.000 7 3 Error(a) 10 .149226E+08 .149226E+07 3.63 0.007 7 4 DAM$ 2 .506761E+08 .253380E+08 61.55 0.000 7 5 Error(b) 4 .297491E+07 743727. 1.81 0.166 7 6 GIONG$*DAM$ 10 .238780E+08 .238780E+07 5.80 0.000 7 * RESIDUAL 20 .823290E+07 411645. * TOTAL (CORRECTED) 53 .167006E+09 .315105E+07 TABLE OF MEANS FOR FACTORIAL EFFECTS FILE STRIP 19/ 9/ 8 5:38 :PAGE 2 ANOVA choThiet ke thi nghiem kieu Strip plot MEANS FOR EFFECT NLAI Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 78
  84. NLAI NOS NSUAT 1 18 4705.56 2 18 5579.89 3 18 5584.39 SE(N= 18) 151.226 5%LSD 20DF 446.110 MEANS FOR EFFECT GIONG$ GIONG$ NOS NSUAT v1 9 5417.22 v2 9 6286.44 v3 9 6080.11 v4 9 5569.00 v5 9 5249.00 v6 9 3137.89 SE(N= 9) 213.865 5%LSD 20DF 630.895 MEANS FOR EFFECT Error(a) NLAI GIONG$ NOS NSUAT 1 v1 3 4567.67 1 v2 3 5563.33 1 v3 3 4987.33 1 v4 3 4815.00 1 v5 3 5625.33 1 v6 3 2674.67 2 v1 3 5732.33 2 v2 3 7137.67 2 v3 3 6169.33 2 v4 3 6790.67 2 v5 3 4565.33 2 v6 3 3084.00 3 v1 3 5951.67 3 v2 3 6158.33 3 v3 3 7083.67 3 v4 3 5101.33 3 v5 3 5556.33 3 v6 3 3655.00 SE(N= 3) 370.425 5%LSD 20DF 1092.74 MEANS FOR EFFECT DAM$ DAM$ NOS NSUAT n1 18 4020.61 n2 18 5478.22 n3 18 6371.00 SE(N= 18) 151.226 5%LSD 20DF 446.110 MEANS FOR EFFECT Error(b) NLAI DAM$ NOS NSUAT 1 n1 6 3124.17 1 n2 6 4777.50 1 n3 6 6215.00 2 n1 6 4481.83 2 n2 6 5934.33 2 n3 6 6323.50 3 n1 6 4455.83 3 n2 6 5722.83 3 n3 6 6574.50 Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 79
  85. SE(N= 6) 261.930 5%LSD 20DF 772.686 MEANS FOR EFFECT GIONG$*DAM$ GIONG$ DAM$ NOS NSUAT v1 n1 3 3571.67 v1 n2 3 5132.00 v1 n3 3 7548.00 v2 n1 3 4934.33 v2 n2 3 6713.67 v2 n3 3 7211.33 v3 n1 3 4249.67 v3 n2 3 6122.33 v3 n3 3 7868.33 v4 n1 3 4059.00 v4 n2 3 5553.67 v4 n3 3 7094.33 v5 n1 3 4101.67 v5 n2 3 5633.33 v5 n3 3 6012.00 v6 n1 3 3207.33 v6 n2 3 3714.33 v6 n3 3 2492.00 SE(N= 3) 370.425 5%LSD 20DF 1092.74 ANALYSIS OF VARIANCE SUMMARY TABLE FILE STRIP 19/ 9/ 8 5:38 :PAGE 3 ANOVA choThiet ke thi nghiem kieu Strip plot F-PROBABLIITY VALUES FOR EACH EFFECT IN THE MODEL. SECTION - 1 VARIATE GRAND MEAN STANDARD DEVIATION C OF V |NLAI |GIONG$ |Error(a)|DAM$ |Error(b)|GIONG$*D| (N= 54) SD/MEAN | | | | | |AM$ | NO. BASED ON BASED ON % | | | | | | | OBS. TOTAL SS RESID SS | | | | | | | NSUAT 54 5289.9 1775.1 641.60 12.1 0.0006 0.0000 0.0070 0.0000 0.1664 0.0005 ðánh giá k t qu Ta c ũng đánh giá k t qu t ươ ng t tr ưng h p trên và th y hi u qu c a t t c các thàng ph n đu cĩ ý ngh ĩa m c cao, đc bi t hi u qu c a t ươ ng tác cĩ mc ý ngh ĩa r t cao, điu này nĩi lên vai trị c a ki u thi t k là cĩ s quan tâm đn t ươ ng tác c a hai y u t c n đt đ chính xác cao h ơn. Sai s c a t ươ ng tác đt 12,1% Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Thi t k thí nghi m và x lý k t qu b ng IRRISTAT . 80