Giáo trình Thời Hùng Vương qua truyền thuyết và huyền thoại

134 trang huongle 1880

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình Thời Hùng Vương qua truyền thuyết và huyền thoại", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

giao_trinh_thoi_hung_vuong_qua_truyen_thuyet_va_huyen_thoai.pdf

Nội dung text: Giáo trình Thời Hùng Vương qua truyền thuyết và huyền thoại

LÔØI BAÏCH Cuoán “Thôøi Huøng Vöông qua truyeàn thuyeát vaø huyeàn thoaïi“ sau khi phaùt haønh laàn thöù I vaøo thaùng 1/1999 ñaõ ñöôïc söï quan taâm cuûa baïn ñoïc. Cuoán saùch nhaèm chöùng minh moät thôøi huyeàn söû ñaõ ñi saâu vaøo taâm linh ngöôøi Vieät veà moät nöôùc Vaên Lang döôùi thôøi caùc vua Huøng. Söï phaùt trieån cuûa khoa hoïc hieän ñaïi vôùi nhöõng ñoøi hoûi veà tính chính xaùc vaø hôïp lyù cuûa noù, ñaõ ñaët laïi nhöõng vaán ñeà veà thôøi Huøng Vöông. Noäi dung chính cuûa cuoán saùch naøy laø: qua nhöõng truyeàn thuyeát huyeàn thoaïi thôøi Huøng Vöông lieân quan giöõa nhöõng vaán ñeà, hieän töôïng trong vaên hoaù truyeàn thoáng Vieät Nam vaø vaên hoaù coå Ñoâng Phöông, ñeå minh chöùng treân cô sôû söï töông quan hôïp lyù giöõa nhöõng vaán ñeà lieân quan vaø tìm veà coäi nguoàn moät neàn vaên minh röïc rôõ ñaõ toàn taïi trong lòch söû nhaân loaïi. Ñoù chính laø neàn vaên minh Vaên Lang, coäi nguoàn cuûa ñaát nöôùc Vieät Nam ñaõ 5000 naêm vaên hieán. Trong laàn xuaát baûn thöù I, do laàn ñaàu tieân trình baøy moät luaän ñieåm môùi, laïi vieát veà moät thôøi thuoäc veà huyeàn söû, tö lieäu vaø hoaøn caûnh luùc baáy giôø cuõng coù nhieàu ñieàu thieáu thoán, baát caäp; do ñoù coù nhieàu yù töôûng chöa trình baøy ñöôïc thaáu ñaùo. Keå töø laàn xuaát baûn thöù I ñeán nay, ngöôøi vieát ñaõ haân haïnh trình baøy vôùi baïn ñoïc 3 cuoán saùch cuøng moät chuû ñeà tìm hieåu veà thôøi kyø Huøng Vöông, thoâng qua moät soá hieän töôïng vaø vaán ñeà trong vaên hoaù coå Ñoâng phöông lieân quan ñeán vaên hoaù truyeàn thoáng Vieät Nam. Qua quaù trình tìm hieåu ñeå hoaøn thieän, minh chöùng moät caùch nhaát quaùn trong söï töông quan nhöõng vaán ñeà ñöôïc ñaët ra; ngöôøi vieát coá gaéng söu taàm taøi lieäu, ñeå so saùnh ñoái chieáu vôùi nhöõng vaán ñeà vaø hieän töôïng lieân quan. Vì vaäy trong laàn xuaát baûn naøy, cuoán saùch coù söûa chöõa boå sung moät soá vaán ñeà chöa khaúng ñònh roõ, hoaëc chöa chính xaùc. Ngöôøi vieát hy voïng raèng cuoán Thôøi Huøng Vöông qua truyeàn truyeát vaø huyeàn thoaïi trong laàn taùi baûn naøy, seõ trình baøy ñöôïc roõ hôn, chöùng toû tính nhaát quaùn vôùi söï phaùt trieån cuûa quan ñieåm xuyeân suoát cho raèng: Neàn vaên hoùa cuûa daân toäc Vieät Nam laø söï soáng tieáp tuïc cuûa moät neàn vaên hieán röïc rôõ töø trong coå söû . Ñoù laø neàn vaên hieán baét ñaàu töøø gaàn 5000 naêm tröôùc, tính töø trieàu ñaïi cuûa caùc vua Huøng. 5
Quan ñieåm naøy ñöôïc chöùng minh treân cô sôû tieâu chí khoa hoïc laø: “Moät giaû thuyeát khoa hoïc chæ ñöôïc coi laø ñuùng, neáu noù giaûi thích ñöôïc haàu heát nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán noù ù”. Ngöôøi vieát chaân thaønh baøy toû loøng bieát ôn nhöõng yù kieán ñoùng goùp quyù baùu trong laàn xuaát baûn tröôùc, ñaõ taïo ñieàu kieän cho vieäc söûa chöõa vaø hieäu chænh cho laàn taùi baûn naøy. Moät laàn nöõa, ngöôøi vieát chaân thaønh caûm taï vaø heát söùc mong muoán ñöôïc söï tieáp tuïc quan taâm ñoùng goùp cuûa baïn ñoïc. Nguyeãn Vuõ Tuaán Anh 6
LÔØI NOÙI ÑAÀU hôøi Huøng Vöông ñaõ ñi vaøo huyeàn söû, coøn soùt laïi chaêng chæ Tcoù moät soá truyeàn thuyeát ñöôïc oâng cha löu truyeàn qua bao thaêng traàm cuûa lòch söû ñeán ngaøy nay. Haàu heát nhöõng tö lieäu veà thôøi Huøng Vöông chæ ñöôïc vieát laïi sau khi ngöôøi Vieät giaønh ñöôïc ñoäc laäp, keå töø thôøi Ñinh, Leâ, Lyù, Traàn töùc laø haøng ngaøn naêm sau ñoù. Nhöng may thay, söï phaùt trieån cuûa khoa hoïc lòch söû nhöõng naêm gaàn ñaây qua nhöõng di vaät tìm ñöôïc ñaõ khaúng ñònh: Thôøi Huøng Vöông laø moät thôøi ñaïi coù thaät. Nhöng nhöõng vaán ñeà cuûa thôøi Huøng Vöông vaãn coøn gaây ra nhieàu tranh caõi veà thöïc traïng xaõ hoäi vaø nieân ñaïi cuûa thôøi kyø lòch söû naøy. Nhaân leã hoäi gioã Toå naêm 98, baùo chí vaãn coøn nhaéc tôùi hôn 4000 naêm lòch söû vaø neàn vaên hieán cuûa daân toäc Vieät tính töø thôøi Huøng Vöông. Nhöng trong moät soá nhöõng taùc phaåm chuyeân ngaønh thì cho raèng: Thôøi Huøng Vöông chæ baét ñaàu töø khoaûng theá kyû thöù VII tr.CN vaø keát thuùc töø naêm 208 tr.CN; do ñoù nöôùc Vieät Nam chæ coù khoaûng 2.500 naêm lòch söû! Trong cuoán Theá thöù caùc trieàu ñaïi vua Vieät Nam (Nguyeãn Khaéc Thuaàn, Nxb Giaùo Duïc 1997, tr. 15) ñaõ vieát: Traùi vôùi ghi cheùp cuûa chính söû cuõ vaø caùc taøi lieäu daõ söû khaùc, caùc nhaø nghieân cöùu cho raèng: Nöôùc Vaên Lang cuûa caùc vua Huøng chæ toàn taïi trong khoaûng 300 naêm vaø nieân ñaïi tan raõ khoaûng naêm 208 tr.CN. Vôùi 300 naêm, con soá 18 ñôøi Huøng Vöông laø con soá deã chaáp nhaän. Tuy nhieân, cuõng khoâng vì theá maø khaúng ñònh raèng nöôùc Vaên Lang thöïc söï coù 18 ñôøi vua Huøng noái tieáp nhau trò vì. Toùm laïi, nöôùc Vaên Lang laø moät thöïc theå coù thaät cuûa lòch söû. Nhöng nöôùc Vaên Lang chæ toàn taïi tröôùc sau khoaûng 300 naêm vaø con soá 18 ñôøi vua Huøng cho ñeán nay vaãn chæ laø con soá cuûa huyeàn söû. Veà thöïc traïng thôøi Huøng Vöông, nhieàu ngöôøi cho raèng ñoù laø moät thôøi kyø chöa ñöôïc vaên minh laém. Cuï theå hôn treân baùo “Phaùp luaät vaø xaõ hoäi” soá ra nhaân dòp leã Toå Huøng Vöông Maäu Daàn 1998 - taùc giaû Anh Phoù - vôùi töïa ñeà “Trang phuïc toå tieân ta nhö theá naøo?” ñaõ vieát (phaàn in ñaäm do ngöôøi vieát thöïc hieän): “ Noùi vua Huøng laøm vua nöôùc Vaên Lang, nhöng kyø thöïc vua Huøng khoâng gioáng nhö nhöõng oâng vua quaân chuû phong kieán cuûa theá heä 7
sau; nöôùc Vaên Lang cuõng chöa ñuû yeáu toá caáu thaønh moät quoác gia hoaøn chænh maø luùc aáy nöôùc Vaên Lang chæ môùi laø moät lieân minh giöõa 15 boä laïc, ngöôøi ñöùng ñaàu lieân minh laø tuø tröôûng ñöùng ñaàu boä laïc Vaên Lang - moät boä laïc huøng maïnh nhaát trong soá 15 boä laïc. Vò tuø tröôûng aáy laø vua Huøng. Hình thöùc trang phuïc thôøi Huøng Vöông ngaøy nay chuùng ta coøn coù theå hình dung ñöôïc qua nhöõng hình chaïm khaéc treân troáng ñoàng, khaïp ñoàng, löôõi rìu ñoàng ñoù laø nhöõng coå vaät coù nieân ñaïi töø giöõa thieân nieân kyû thöù nhaát tr.CN ñeán ñaàu CN, tìm thaáy qua caùc di chæ khaûo coå ôû Baéc boä ngaøy nay. Noùi chung, trang phuïc toå tieân ta thôøi ñoù laø côûi traàn, ñi ñaát, ñoùng khoá, maëc vaùy, vaät lieäu chuû yeáu laøm baèng loâng caàm thuù vaø laù caây. Thôøi aáy coù leõ ñaõ coù vaûi nhöng coøn thoâ sô vaø chöa nhieàu. Khoá laø moät daûi vaûi heïp, thaét voøng quanh buïng, roåi töø ñoù thaét voøng xuoáng haùng, ñuoâi khoá phía sau ñeå daøi ñeán chaám moâng. Haàu heát nam nöõ ñeàu ôû traàn, khoâng maëc aùo, caû nam laãn nöõ. Vaø thôøi ñoù toå tieân ta khoâng coù trang phuïc ôû phaàn chaân, taát caû ñeàu ñi chaân ñaát chieác muõ ñoäi cuûa toå tieân ta “laøm baèng loâng vuõ coù theå laáy töø loâng caùnh, loâng ñuoâi chim daøi, caém daøi vaø döïng ñöùng thaønh voøng troøn theo khuoân ñaàu. Phía tröôùc ñieåm cheâm, cao voït leân laø nhöõng boâng lau, coù khi cao baèng caû ngöôøi”. Nhö vaäy, thôøi Huøng Vöông chöa phaûi ñaõ vaên minh laém, song phong tuïc veà aên maëc ñaõ hình thaønh vaø oån ñònh. Bao nhieâu hình aûnh ñöôïc chaïm khaéc treân coå vaät nhö noùi treân aét laø hình aûnh phoå bieán. Thöôøng laø hình aûnh cuûa taàng lôùp treân cuûa xaõ hoäi luùc baáy giôø. Noù luoân luoân theå hieän tính chaát goïn gaøng, thích nghi vôùi ñieàu kieän khí haäu vaø lao ñoäng. Theo chuùng toâi nghó, ñôøi nay, khi con chaùu taùi laäp laïi hình aûnh toå tieân, chuùng ta cuõng caàn ñeå yù ñeán tính khoa hoïc cuûa noù. Khoâng neân ñeå ñôøi sau coù theå hieåu laàm raèng toå tieân ngöôøi Vieät laø Trung Quoác, nhö moät soá yù kieán ñaõ töøng coá söùc phuû nhaän thôøi kyø Huøng Vöông, baèng caùch chöùng minh raèng “Huøng Vöông chæ laø teân caùc vua nöôùc Sôû” Quan nieäm môùi cho raèng thôøi Huøng Vöông toàn taïi khoaûng 300 naêm, khoâng phaûi chæ döøng laïi ôû vaøi quyeån saùch, baøi baùo ñaët vaán ñeà moät caùch deø daët maø gaàn nhö ñaõ ñöôïc khaúng ñònh. Qua baøi baùo ñaêng treân moät taïp chí ñöôïc phaùt haønh roäng raõi laø “Kieán thöùc ngaøy nay”, soá 256, phaùt haønh ngaøy 1/9/97 - vôùi töïa ñeà “Thôøi ñieåm laäp quoác vaø quoác hieäu Vieät Nam” cuûa taùc giaû Nguyeãn Anh Huøng, ñaõ vieát: “Caùc nhaø söû hoïc ngaøy caøng thoáng nhaát chung quan ñieåm khi cho raèng nhaø nöôùc ñaàu tieân treân ñaát nöôùc ta chæ coù theå xuaát hieän vaøo thôøi vaên hoùa Ñoâng Sôn – giai ñoaïn phaùt trieån ñænh cao cuûa thôøi 8
ñaïi ñoà ñoàng vaø giai ñoaïn ñaàu cuûa thôøi kyø ñoà saét. Quan nieäm naøy ñöôïc coäng ñoàng khoa hoïc theá giôùi thöøa nhaän - chaúng haïn trong nhieàu coâng trình lòch söû, xaõ hoäi hoïc cuûa caùc taùc giaû nöôùc ngoaøi ñaõ duøng töø “vaên minh” (civilization) thay vì “vaên hoùa” (culture) khi baøn veà vaên hoùa Ñoâng Sôn. Do vaäy chæ coù theå duøng nieân ñaïi vaên hoùa Ñoâng Sôn laøm giôùi haïn ñaàu cho thôøi kyø laäp quoác cuûa daân toäc ta caùch ñaây chöøng 25 - 27 theá kyû. Noù cuõng phuø hôïp vôùi ghi cheùp cuûa Vieät Söû löôïc - boä söû khuyeát danh nhöng coù ñoä chính xaùc cao, ñöôïc bieân soaïn sôùm nhaát ôû nöôùc ta - theo ñoù, “Ñeán thôøi Trang Vöông nhaø Chu (696-681 tr.CN), ôû boä Gia Ninh coù ngöôøi laï duøng aûo thuaät aùp phuïc ñöôïc caùc boä laïc, töï xöng laø Huøng Vöông, ñoùng ñoâ taïi Phong Chaâu, phong tuïc thuaàn phaùc, chính söï duøng noái keát nuùt, truyeàn ñöôïc 18 ñôøi, ñeàu goïi laø Huøng Vöông”. Nhöõng hình aûnh trang phuïc cuûa toå tieân – theo caùch hieåu nhö treân – cuõng ñöôïc theå hieän trong taäp “Lòch söû Vieät Nam baèng tranh” do Nxb Treû xuaát baûn vaøo naêm 1996. Hình minh hoïa cho baøi baùo noùi treân: Vua Huøng vaø caùc quan lang (LÒCH SÖÛ VIEÄT NAM BAÈNG TRANH Taäp 3, Nxb Treû 1996) Vaø coù leõ baøi baùo sau ñaây cuûa tieán só Vuõ Minh Hoaøng seõ khaùi quaùt ñöôïc toaøn caûnh söï nhaän thöùc vaán ñeà lòch söû thôøi Huøng Vöông. Trong taïp chí “Theá giôùi môùi” soá 89 naêm 1994 qua baøi “Coù phaûi Vieät Nam laäp quoác caùch ñaây 4000 naêm?”, trong muïc “Nhìn laïi lòch söû” taùc giaû Tieán só Vuõ Minh Hoaøng ñaõ vieát: “Moãi quoác gia ñeàu coù thôøi ñieåm baét ñaàu lòch söû vaên minh cuûa mình. Ñoù laø luùc nhaø nöôùc ñaàu tieân xuaát hieän.Trong lòch söû Vieät Nam, ñieåm khôûi ñaàu laø thôøi caùc vua Huøng döïng nöôùc. Töø laâu coù moät quan nieäm phoå bieán gaàn nhö hieån nhieân, cho raèng caùch ñaây 4000 naêm, chuùng ta ñaõ böôùc vaøo thôøi laäp quoác. Nhöõng cuïm töø nhö “4000 naêm lòch 9
söû”, “4000 naêm döïng nöôùc vaø giöõ nöôùc” hay “4000 naêm vaên hieán” trôû thaønh raát quen thuoäc trong tieáng Vieät. Quan nieäm treân ñaây thöïc ra chöa töøng ñöôïc khoa hoïc chöùng minh vaø vì vaäy caàn xem noù coù chính xaùc hay khoâng? TÖØ TRUYEÀN THUYEÁT ÑEÁN LÒCH SÖÛ Daân toäc ta coù moät hoaøn caûnh lòch söû khaù ñaëc bieät: vöøa böôùc vaøo thôøi kyø döïng nöôùc chöa ñöôïc bao laâu thì maát nöôùc.Hôn moät nghìn naêm bò ñoâ hoä, lòch söû vaên hieán cuûa ngöôøi Vieät ñaõ haàu nhö bò xoùa maát moïi daáu veát veà moät thôøi vaên minh cuûa daân toäc. Do vaäy lòch söû döïng nöôùc cuûa daân toäc ta khoâng ñöôïc ghi cheùp ñeå truyeàn laïi. Ñieàu duy nhaát maø nhöõng theá löïc ñoâ hoä khoâng theå xoaù ñöôïc laø kyù öùc cuûa nhaân daân veà lòch söû cuûa cha oâng mình. Chính vì leõ ñoù maø thôøi kyø laäp quoác cuûa daân toäc Vieät Nam, trong moät thôøi gian daøi, chæ ñöôïc phaûn aùnh trong caùc huyeàn thoaïi hoaëc truyeàn thuyeát daân gian. Nhöõng caâu chuyeän keå veà 18 ñôøi vua Huøng noái nhau trò nöôùc hay nhöõng truyeàn thuyeát veà söï tích “baùnh chöng, baùnh daày”, söï tích “traàu cau” lieân quan ñeán phong tuïc taäp quaùn vaø cuoäc soáng cuûa ngöôøi xöa laø nhöõng maûng maøu coøn giöõ ñöôïc trong kyù öùc cuûa nhaân daân, löu truyeàn töø theá heä naøy sang theá heä khaùc veà thôøi ñaïi Huøng Vöông. Huyeàn thoaïi Sôn Tinh, Thuyû Tinh vaø thieân anh huøng ca Thaùnh Gioùng laø nhöõng hình töôïng khaùi quaùt do nhaân daân saùng taïo neân ñeå truyeàn cho nhau veà söï nghieäp cuûa cha oâng thôøi môû nöôùc. Nhöõng “pho söû” khoâng thaønh vaên naøy ñaõ toû ra coù söùc soáng maõnh lieät trong suoát hôn moät nghìn naêm Baéc thuoäc. Sau khi giaønh ñöôïc ñoäc laäp, ñaát nöôùc ta böôùc vaøo kyû nguyeân phuïc höng vaø phaùt trieån. Nhu caàu nhaän thöùc veà nguoàn goác vaø yù thöùc töï toân daân toäc vaø thoâi thuùc caùc nhaø söû hoïc yeâu nöôùc tìm hieåu veà lòch söû thôøi Huøng Vöông. Ñeán thôøi Traàn – Leâ nhöõng truyeàn thuyeát vaø huyeàn thoaïi baáy laâu chæ löu truyeàn trong daân gian laàn ñaàu tieân ñöôïc söu taàm, bieân khaûo vaø ghi cheùp laïi trong caùc taøi lieäu thaønh vaên. Caùc boä saùch Vieät ñieän u linh cuûa Lyù teá Xuyeân vaø Lónh Nam chích quaùi cuûa Traàn Theå Phaùp laàn löôït ra ñôøi. Ñaëc bieät, ñeán theá kyû XV, nhaø söû hoïc Ngoâ Só Lieân ñaõ chính thöùc ñöa nhöõng tö lieäu daân gian ñoù vaøo boä chính söû ñoà soä, do oâng vaø caùc söû thaàn trieàu Leâ bieân soaïn. Trong boä Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö, Ngoâ Só Lieân ñaõ daønh rieâng moät kyû ñaët teân laø “Kyû Hoàng Baøng” ñeå trình baøy moät caùch coù heä thoáng caùc truyeàn thuyeát maø oâng taäp hôïp ñöôïc vôùi moät dieãn bieán theá phoå: Kinh Döông Vöông – Laïc Long Quaân – Huøng Vöông. OÂng cuõng laø ngöôøi ñaàu tieân ñöa ra nhöõng nieân ñaïi tuyeät ñoái cho thôøi ñaïi lòch söû naøy. Theo ñoù, Kinh Döông Vöông (oâng noäi cuûa Huøng Vöông thöù nhaát) leân ngoâi vaøo thôøi Chu Noaõn Vöông thöù 57(?) (naêm 2879 tröôùc Coâng nguyeân – TCN) vaø naêm cai trò cuoái cuøng cuûa Huøng Vöông thöù 18 laø naêm 258 TCN. Nhöng söï coá gaéng chöùng minh Vieät Nam coù lòch söû vaên minh laâu ñôøi cuûa Ngoâ Só Lieân khoâng khoûi gaây ra söï baên khoaên, hoaøi nghi cuûa caùc nhaø söû hoïc thuoäc caùc thôøi ñaïi 10
sau. OÂng vieát nhö vaäy, nhöng khoâng neâu ra ñöôïc nhöõng cô sôû khoa hoïc coù söùc thuyeát phuïc. Chính baûn thaân oâng theo söï trình baøy nhöõng ñieàu treân cuõng phaûi haï buùt vieát caâu: “ Haõy taïm thuaät laïi chuyeän cuõ ñeå truyeàn laïi söï nghi ngôø thoâi”. Quaû thöïc, nhöõng ñieàu Ngoâ Só Lieân ñöa vaøo chính söû ñeàu laø huyeàn thoaïi vaø truyeàn thuyeát. Caùc chuyeân gia veà vaên hoïc daân gian thöøa nhaän raèng caùc truyeàn thuyeát vaø huyeàn thoaïi luoân chöùa ñöïng trong noù nhöõng coát loõi lòch söû. Nhöng ñoù khoâng phaûi laø lòch söû. Khoâng theå döïa vaøo truyeàn thuyeát ñeå xaùc ñònh nieân ñaïi tuyeät ñoái cho caùc söï kieän lòch söû. Vaû laïi khung nieân ñaïi veà thôøi gian trò vì cuûa 20 oâng vua thôøi döïng nöôùc do Ngoâ Só Lieân ñöa ra leân tôùi 2622 naêm (2879 – 258 tr.CN) laø ñieàu phi lyù, khoâng theå chaáp nhaän. trong khoaûng thôøi gian ñoù, moãi oâng vua trung bình phaûi cai trò tôùi hôn 130 naêm THÔØI ÑAÏI DÖÏNG NÖÔÙC COÙ THEÅ BAÉT ÑAÀU TÖØ BAO GIÔØ?Ø Veà phöông dieän lyù luaän, Nhaø nöôùc chæ coù theå ra ñôøi treân cô sôû kinh teá ñaõ phaùt trieån, taïo tieàn ñeà cho nhöõng chuyeån bieán xaõ hoäi tôùi möùc coù söï phaân hoaù.Thöïc teá lòch söû vaên minh nhaân loaïi chæ ra raèng caùc nhaø nöôùc ñaàu tieân treân theá giôùi thöôøng xuaát hieän vaøo giai ñoaïn röïc rôõ cuûa thôøi ñaïi ñoà ñoàng hoaëc ñaàu thôøi ñaïi ñoà saét. Nhôø caùc phaùt hieän khaûo coå hoïc, khoa hoïc lòch söû Vieät Nam ñaõ xaây döïng khaù hoaøn chænh moät sô ñoà dieãn bieán vaên hoaù vaät chaát, töø sô kyø thôøi ñaïi ñoà ñoàng ñeán sô kyø thôøi ñaïi ñoà saét vôùi caùc giai ñoaïn chuû yeáu sau: Vaên hoaù Phuøng Nguyeân – Vaên hoaù Ñoàng Ñaäu – Vaên hoaù Goø Mun – Vaên hoaù Ñoâng Sôn. Theo keát quaû xaùc ñònh nieân ñaïi baèng phöông phaùp caùc bon phoùng xaï (C14), vaên hoaù Phuøng Nguyeân (thuoäc giai ñoaïn sô kyø ñoà ñoàng) toàn taïi caùch ngaøy nay khoaûng treân döôùi 4000 naêm. Neâu theo quan nieäm daân gian thì thôøi ñieåm nhaø nöôùc ñaàu tieân xuaát hieän treân ñaát nöôùc ta töông öùng vôùi nieân ñaïi cuûa vaên hoaù Ñoâng Sôn. Nhöng caùc chöùng cöù vaät chaát ñöôïc khaûo coå hoïc phaùt hieän ñaõ khoâng cho pheùp keát luaän nhö vaäy. ÔÛ thôøi Phuøng Nguyeân, maëc duø ñaõ sôùm böôùc vaøo thôøi ñaïi ñoà ñoàng, nhöng coâng cuï baèng ñaù vaãn coøn phoå bieán vaø chieám öu theá tuyeät ñoái. Trong taát caû nhöõng di chæ ñaõ khai quaät thuoäc loaïi hình vaên hoaù naøy, ngoaøi vaøi maåu xæ ñoàng, chöa heà tìm thaáy baát kyø moät coâng cuï baèng ñoàng naøo.Caùc nhaø söû hoïc ñaõ thoáng nhaát nhaän ñònh raèng cö daân thôøi Phuøng Nguyeân chöa vöôït ra khoûi phaïm truø cuûa hình thaùi coâng xaõ nguyeân thuûy. Coù nghóa laø khoâng theå noùi töø caùch ñaây 4000 naêm, nöôùc ta ñaõ böôùc vaøo thôøi ñaïi vaên minh, ñaõ coù nhaø nöôùc. Tieáp theo vaên hoaù Phuøng Nguyeân vaø caùc giai ñoaïn phaùt trieån cuûa Vaên hoaù Ñoàng Ñaäu vaø Goø Mun. Tuy soá löôïng vaø chaát löôïng cuûa 11
coâng cuï ñoàng thau coù xu höôùng ngaøy caøng taêng, nhöng cuõng chöa thaáy baèng chöùng roõ reät veà phaân hoaù xaõ hoäi – tieàn ñeà caàn thieát cho söï xuaát hieän nhaø nöôùc. Taát caû nhöõng chöùng cöù hoäi ñuû ñieàu kieän cho söï ra ñôøi cuûa nhaø nöôùc ñeàu tìm thaáy ôû giai ñoaïn Vaên hoaù Ñoâng Sôn. ÔÛ giai ñoaïn naøy, con ngöôøi ñaõ laøm chuû ñöôïc kyõ thuaät ñuùc ñoàng vaø baét ñaàu bieát cheá taùc coâng cuï töø quaëng saét. Chuû nhaân vaên hoaù Ñoâng Sôn ñaõ coù theå cheá taïo ra nhöõng vaät dung tinh xaûo, ñoøi hoûi trình ñoä kyõ thuaät vaø oùc thaåm myõ cao, nhö troáng ñoàng, thaïp ñoàng. Nhieàu taøi lieäu khaûo coå hoïc cho thaáy neàn kinh teá thôøi Ñoâng Sôn phaùt trieån khaù cao. Ñaëc bieät, söï phaân hoaù giai taàng cuõng ñaõ coù nhöõng bieåu hieän roõ neùt. Chaúng haïn, trong di chæ moä taùng Vieät Kheâ (Haûi Phoøng), ñöôïc xaùc ñònh nieân ñaïi tuyeät ñoái laø 2415 ± 100 naêm (tính ñeán naêm 1950), thuoäc thôøi ñaïi Ñoâng Sôn, caùc nhaø khaûo coå hoïc phaùt hieän 4 ngoâi moä choân quan taøi hình thuyeàn. Ba ngoâi trong soá ñoù hoaøn toaøn khoâng coù hieän vaät choân theo. Trong khi ñoù, coù moät ngoâi ngöôøi cheát ñöôïc choân theo 107 hieän vaät vôùi 73 hieän vaät baèng ñoàng, trong ñoù coù nhöõng ñoà duøng sang troïng nhö thaïp, thoá, bình, aâu, khay, aám Chaéc chaén khi soáng, chuû nhaân cuûa ngoâi moä naøy phaûi laø ngöôøi giaøu sang vaø coù nhieàu quyeàn theá. Söï khaùc bieät giöõa caùc ngoâi moä phaûn aùnh söï phaân bieät thaân phaän xaõ hoäi cuûa hoï khi coøn soáng. Caùc nhaø söû hoïc coù xu höôùng thoáng nhaát ngaøy caøng cao, cho raèng nhaø nöôùc ñaàu tieân treân ñaát nöôùc ta chæ coù theå xuaát hieän vaøo thôøi ñaïi Ñoâng Sôn – giai ñoaïn phaùt trieån röïc rôõ nhaát cuûa vaên hoaù ñoà ñoàng ñang böôùc sang giai ñoaïn ñaàu cuûa thôøi ñaïi ñoà saét. YÙ kieán naøy ñöôïc caùc nhaø khoa hoïc quoác teá thöøa nhaän. Trong nhieàu giaùo trình vaø taøi lieäu nöôùc ngoaøi ñaõ duøng töø vaên minh (civilization) khi noùi veà giai ñoaïn vaên hoaù Ñoâng Sôn cuûa Vieät Nam. Nhö vaäy thì chæ coù theå duøng nieân ñaïi cuûa Vaên hoaù Ñoâng Sôn laøm giôùi haïn ñaàu cho thôøi ñaïi döïng nöôùc cuûa Vieät Nam. Ñoù laø khoaûng 2.500 – 2.700 naêm nay. Ñieàu naøy phuø hôïp vôùi ghi cheùp cuûa saùch Vieät söû löôïc - moät boä söû khuyeát danh nhöng ñöôïc bieân soaïn sôùm nhaát ôû nöôùc ta. Saùch vieát: “Ñeán ñôøi Trang Vöông nhaø Chu (696-681 TCN), ôû boä Gia Ninh coù ngöôøi laï duøng aûo thuaät aùp phuïc ñöôïc caùc boä laïc, töï xöng laø Huøng Vöông, ñoùng ñoâ ôû Vaên Lang, phong tuïc thuaàn phaùc, chính söï duøng loái keát nuùt, truyeàn ñöôïc 18 ñôøi, ñeàu goïi laø Huøng Vöông”. Chuùng ta coù quyeàn töï haøo veà lòch söû vaên minh laâu ñôøi cuûa daân toäc. Nhöng ñieàu khoâng keùm phaàn quan troïng laø caàn töï haøo ñuùng vôùi caùi mình coù. Vôùi tinh thaàn ñoù, naêm 1992. Quoác hoäi nöôùc ta ñaõ tieáp thu söï goùp yù cuûa caùc nhaø söû hoïc, söûa laïi cuïm töø “Traûi qua 4.000 naêm lòch söû ” ñöôïc ghi trong lôøi môû ñaàu cuûa Hieán phaùp naêm 1980, thaønh cuïm töø “Traûi qua maáy nghìn naêm lòch söû ”. Vieát nhö vaäy vöøa laø toân troïng söï khaùch quan cuûa lòch söû, vöøa roäng ñöôøng cho söï phaùt hieän môùi cuûa khoa hoïc. Vaû laïi, vôùi hôn 2.500 naêm lòch söû Vieät Nam vaãn thuoäc vaøo 12
haøng caùc nöôùc coù neàn vaên minh sôùm treân theá giôùi vaø laø daân toäc coù lòch söû laâu ñôøi nhaát ôû khu vöïc Ñoâng Nam chaâu AÙ. Chuù thích cuûa baøi baùo: (*) Taùc giaû hieän laø Chuû nhieäm khoa Söû tröôøng ÑH Toång hôïp Haø Noäi (BT). So saùnh vôùi quan ñieåm môùi veà thôøi Huøng Vöông ñöôïc trình baøy ôû treân vôùi moät soá boä chính söû cuûa caùc trieàu ñaïi Vieät Nam tröôùc ñaây ghi cheùp laïi, thì thôøi kyø Huøng Vöông toàn taïi 2622 naêm (töø 2879 tr.CN ñeán 258 tr.CN). Nhö vaäy, giöõa quan nieäm cuûa moät soá hoïc giaû hieän nay vaø söû cuõ coù moät khoaûng caùch quaù lôùn. Söï cheânh leäch thôøi gian cuûa khoaûng caùch naøy laø gaàn 2500 naêm, töùc laø xaáp xæ moät nöûa lòch söû cuûa nhaân loaïi keå töø khi caùc quoác gia coå ñaïi ñaàu tieân cuûa loaøi ngöôøi ñöôïc thaønh laäp. Coå nhaân khi vieát veà thôøi Huøng Vöông coù theå sai laàm ñeán nhö vaäy chaêng? So saùnh vôùi söû cuõ thì quan nieäm môùi cho raèng: thôøi Huøng Vöông chæ toàn taïi 300 naêm vaø laø moät quoác gia laïc haäu, quan nieäm naøy seõ coù nhöõng maâu thuaãn khoù lyù giaûi trong söï töông taùc cuûa khoâng gian lòch söû vôùi thôøi ñaïi Huøng Vöông vaø söï dieãn bieán cuûa thôøi gian lòch söû veà sau. Veà söï töông taùc trong khoâng gian lòch söû thôøi Huøng Vaøo thôøi ñieåm xuaát hieän nöôùc Vaên Lang, neáu cho raèng chæ toàn taïi khoaûng 300 naêm – töùc laø khoaûng 500 naêm tr.CN – luùc ñoù, nhöõng quoác gia beân caïnh nöôùc Vaên Lang ñaõ böôùc vaøo thôøi ñaïi ñoà saét töø laâu vôùi nhöõng kyõ thuaät cao caáp vaø moät neàn vaên minh phaùt trieån veà vaên hoùa, xaõ hoäi; keå caû nhöõng luaän thuyeát quaân söï coøn ñöôïc söû duïng ñeán taän baây giôø cho khoa hoïc quaân söï hieän ñaïi (nhö Binh phaùp Toân Töû). Ñoù laø daân toäc Haùn ôû phía Baéc, hoaëc nhö Phuø Nam ôû phía Nam, maø nhöõng di vaät tìm ñöôïc gaàn ñaây ñaõ chöùng toû neàn vaên minh cuûa nhöõng ñaát nöôùc naøy phaùt trieån raát röïc rôõ töø tröôùc thôøi gian ñoù. Lieäu moät nöôùc Vaên Lang coù theå hình thaønh vaø toàn taïi moät caùch laïc haäu beân caïnh caùc daân toäc ñoù suoát 300 naêm hay khoâng? Veà quan heä giao löu vaên hoaù Moät ñieàu khoù lyù giaûi tieáp theo laø: yeáu toá caàn yeáu ñeå coù söï phaùt trieån cho lòch söû tieán hoaù xaõ hoäi cuûa con ngöôøi laø phaûi coù söï giao löu 13
vaên hoaù döôùi moïi hình thöùc. Thöïc teá lòch söû ñaõ cho thaáy: ngay caû khi loaøi ngöôøi chuaån bò böôùc vaøo theá kyû 21, vaãn coøn nhöõng toäc ngöôøi soáng ôû thôøi kyø baùn khai, khi khoâng coù söï giao löu vaên hoaù. Trong khi ñoù, nhöõng söï kieän khaûo coå ñaõ cho thaáy ôû Vieät Nam ñaõ coù söï hieän dieän cuûa ngöôøi Tieàn söû (di chæ nuùi Ñoï vôùi nhöõng di vaät ñöôïc xaùc ñònh nieân ñaïi caùch ñaây caû haøng chuïc ngaøn naêm). Do ñoù, thaät khoù töôûng töôïng ñöôïc moät söï tieán hoaù kheùp kín cuûa nhöõng toäc ngöôøi toàn taïi töø sô kyø thôøi ñoà ñaù (nhö di chæ Nuùi Ñoï ñaõ chöùng toû), traûi haøng ngaøn naêm ñeán thôøi ñaïi ñoà ñoàng phaùt trieån, trong moät khoâng gian heïp ôû mieàn Trung vaø Baéc Vieät Nam. Veà dieãn bieán cuûa thôøi gian lòch söû veà sau Daân toäc Vieät Nam ñaõ maát nöôùc vaø chòu söï ñoâ hoä nghieät ngaõ cuûa caùc trieàu ñaïi phong kieán phöông Baéc hôn 1000 naêm. Moät ngaøn naêm khoâng phaûi laø moät con soá ñöôïc ñoïc trong moät giaây, maø laø thôøi gian cuûa 10 theá kyû. Chæ trong theá kyû 20 naøy, ngöôøi Vieät ñaõ chöùng kieán söï luïi taøn cuûa Nho giaùo – moät hoïc thuyeát (voán ñöôïc coi laø thuoäc veà vaên minh Hoa Haï) ñaõ toàn taïi, hoøa nhaäp vaø aûnh höôûng saâu saéc ñeán baûn saéc vaên hoùa Vieät Nam qua nhieàu theá kyû. Neáu tính töø luùc Nho giaùo du nhaäp vaøo Vieät Nam thì ñaõ 1800 naêm. Coøn neáu tính Nho giaùo trôû thaønh heä tö töôûng chính thoáng döôùi trieàu Haäu Leâ thì cuõng hôn 500 naêm. Vaäy maø chæ môùi coù cuoäc xaâm laêng cuûa nöôùc Phaùp vôùi söï du nhaäp cuûa vaên minh phöông Taây, Nho giaùo ñaõ gaàn nhö tan bieán. Thaät laø khoù lyù giaûi khi cho raèng: Vaên Lang coù moät neàn vaên minh laïc haäu vaø tính töø khi hình thaønh ñeán keát thuùc chæ coù 300 naêm – laïi coù theå ñeå laïi baûn saéc vaø daáu aán cho con chaùu löu truyeàn qua hôn 1000 naêm döôùi aùch ñoâ hoä vôùi moät aâm möu ñoàng hoùa taøn khoác vaø kieân trì qua nhieàu theá heä. Xuaát phaùt töø nhaän xeùt nhöõng maâu thuaãn khoù thuyeát phuïc cuûa quan nieäm môùi veà thôøi Huøng Vöông, daãn ñeán söï ra ñôøi cuûa cuoán saùch nhoû naøy ñeå chöùng minh cho moät quan nieäm khaùc, döïa treân cô sôû phaân tích nhöõng truyeàn thuyeát coøn laïi goàm: Truyeàn thuyeát “Con Roàng Chaùu Tieân”, “Phuø Ñoång Thieân Vöông”, “Baùnh Chöng Baùnh Daày”, “Tröông Chi - Mî Nöông”, söï tích “Ñaàm Nhaát Daï“, söï tích “Traàu Cau”, söï tích “Quaû Döa Haáu”, “Sôn Tinh Thuûy Tinh”, “Thaïch Sanh”, “Mî Chaâu - Troïng Thuûy”. Thôøi Huøng Vöông – moät thôøi ñaïi ñaõ ñi vaøo huyeàn söû, chæ coøn laïi 14
nhöõng truyeàn thuyeát ñöôïc daân gian traân troïng löu truyeàn, trong luùc lòch söû nöôùc Vieät böôùc vaøo khoâng gian u toái cuûa thôøi kyø Baéc thuoäc. Nhöõng truyeàn thuyeát naøy ñaõ nhaéc nhôû cho haäu theá söï toàn taïi cuûa moät quoác gia ñaàu tieân cuûa daân toäc – ñöôïc toå tieân taïo laäp – vôùi hy voïng moät ngaøy naøo ñoù, ngöôøi daân Vieät phuïc hoài ñöôïc giang sôn seõ tìm laïi coäi nguoàn. Moät ngaøn naêm sau, nöôùc Vieät höng quoác keå töø thôøi Ñinh, Leâ, Lyù, Traàn Moät ngaøn naêm nöõa troâi ñi, khoa söû hoïc hieän ñaïi ñaõ minh chöùng ñöôïc nöôùc Vaên Lang toàn taïi treân thöïc teá. Mô öôùc cuûa tieàn nhaân ñaõ trôû thaønh hieän thöïc. Linh dieäu thay, neàn vaên minh nöôùc Vieät. Vaán ñeà coøn laïi phaûi giaûi quyeát laø thöïc traïng xaõ hoäi Vaên Lang Ngaøy nay, kính caån suy ngaãm nhöõng tinh tuùy maø tieàn nhaân ñaõ göûi gaám qua truyeàn thuyeát ñeå laïi sôï khaû naêng coù haïn, khoâng noùi ñöôïc heát yù, raát mong ñöôïc söï ñoùng goùp cuûa nhöõng baäc trí giaû. * * * 15
PHAÀN MÔÛ ÑAÀU NHÖÕNG ÑAËC ÑIEÅM CUÛA TRUYEÀN THUYEÁT COÅ TÍCH HUYEÀN THOAÏI VAÊN LANG ieàm töï haøo cuûa daân Ntoäc Vieät Nam veà moät truyeàn thoáng vaên hoùa keùo daøi ngoùt 5000 naêm laø ñöôïc tính töø thôøi Huøng Vöông, moät thôøi ñaïi maø söï xuaát hieän saùnh ngang vôùi nhöõng quoác gia coå nhaát cuûa nhaân loaïi. Nhöng nhöõng tö lieäu veà thôøi kyø naøy ñeå laïi raát ít vaø ñoä xaùc tín khoâng baûo ñaûm; bôûi vì nhöõng tö lieäu ñoù hoaøn toaøn ñöôïc vieát baèng chöõ Haùn, töùc laø loaïi vaên töï ñöôïc du nhaäp vaøo Vieät Nam sau gaàn nöûa thieân nieân kyû, tính töø khi chaám döùt thôøi ñaïi cuûa caùc vua Huøng. Nhöõng di vaät tìm ñöôïc lieân quan ñeán thôøi kyø naøy cuõng gaàn nhö khoâng coù, keå caû troáng ñoàng laø nhöõng coå vaät theå hieän baûn saéc ÑEÀN HUØNG vaên hoùa ñoäc ñaùo tìm thaáy ñöôïc ôû AÛnh Voõ An Ninh ñoàng baèng Baéc boä, nhöng cuõng coù ôû mieàn Nam Trung Quoác vaø ôû nhöõng vuøng ñaát thuoäc Chieâm Thaønh, Phuø Nam; thaäm chí ôû caû vaøi vuøng Ñoâng Nam AÙ. Ñoù chính laø nguyeân nhaân ñeå cho ñeán baây giôø – maëc duø khoa hoïc lòch söû tieán boä hôn nhieàu – nhöng chöa heà coù moät giaû thuyeát naøo ñuû söùc ñeå chöùng minh moät caùch thuyeát phuïc cho thöïc traïng cuûa nöôùc Vaên Lang döôùi thôøi vua Huøng, maø môùi chæ chöùng toû ñöôïc söï toàn taïi treân thöïc teá cuûa thôøi ñaïi naøy. Ñieàu ñoù chæ phaûn aùnh ñöôïc moät trong nhöõng noäi dung cuûa chính truyeàn thuyeát ñaõ noùi tôùi. 17
Chuùng ta thöû ñaët moät giaû thuyeát: neáu nhö khoâng coù nhöõng truyeàn thuyeát töø thôøi Huøng Vöông ñeå caùc hoïc giaû ñôøi sau haøng ngaøn naêm ghi laïi trong nhöõng boä quoác söû, thì lieäu nhöõng tö lieäu khoâng lieân quan ñeán truyeàn thuyeát vaø nhöõng di vaät, coù theå coù moät ñònh höôùng nhanh choùng cho vieäc tìm veà nguoàn coäi vaø khaúng ñònh söï toàn taïi treân thöïc teá cuûa nöôùc Vaên Lang hay khoâng? Ñieàu naøy ñaõ chöùng toû: Nhöõng truyeàn thuyeát töø thôøi Huøng Vöông ñaõ phaûn aùnh thöïc teá cuûa thôøi ñaïi naøy döôùi hình thöùc naøy hay hình thöùc khaùc, chöù khoâng phaûi chæ ñôn thuaàn laø nhöõng caâu chuyeän coå tích phaûn aùnh caùi nhìn hoang sô cuûa con ngöôøi veà caùc hieän töôïng töï nhieân vaø xaõ hoäi, nhö nhaän xeùt veà moät soá huyeàn thoaïi coå tích cuûa nhieàu daân toäc khaùc treân theá giôùi cuûa caùc nhaø nghieân cöùu. Coù nhieàu hoïc giaû tìm hieåu veà truyeàn thuyeát, coå tích vaø huyeàn thoaïi Vieät Nam noùi chung, haàu nhö ñeàu tìm thaáy nhöõng neùt töông ñoàng veà coát truyeän hoaëc tình tieát trong nhöõng truyeän töông töï ôû caùc daân toäc khaùc treân theá giôùi. Thí duï nhö boä “Kho taøng coå tích Vieät Nam” cuûa cuï Nguyeãn Ñoãng Chi, haàu nhö truyeän naøo cuõng coù khaûo dò. Hoaëc cuoán “Lónh Nam chích quaùi” (baûn dòch cuûa Gs. Ñinh Gia Khaùnh chuû bieân, Nguyeãn Ngoïc San bieân khaûo - Nxb Vaên Hoïc 1990) laø moät cuoán saùch coå ñöôïc vieát töø thôøi Leâ, cheùp laïi raát nhieàu truyeàn thuyeát thôøi Huøng Vöông, nhöõng dòch giaû cuõng tìm ñöôïc raát nhieàu truyeän töông ñoàng cuûa Chieâm Thaønh, Phuø Nam vaø Trung Quoác. Trong söï truøng hôïp veà noäi dung, tình tieát töông ñoái phoå bieán cuûa truyeàn thuyeát, coå tích vaø huyeàn thoaïi coù theå phaân loaïi nhö sau: Söï truøng laëp do caâu chuyeän cuøng coù moät nguoàn goác Thí duï nhö söï tích “Ñöùc Thaùnh Cheøm” caû beân Trung Quoác laãn Vieät Nam ñeàu coù truyeän naøy, do moät nhaân vaät coù thaät trong lòch söû laø Lyù OÂng Troïng, goác ôû Vieät Nam, nhöng laøm quan beân Trung Quoác vaøo thôøi nhaø Taàn. Söï truøng laëp do taùi hieän laïi caâu chuyeän Thí duï cho tröôøng hôïp naøy laø “Truyeän Kieàu” cuûa cuï Nguyeãn Du vaø “Ñoaïn Tröôøng Taân Thanh” cuûa Thanh Taâm Taøi Nhaân. Ñaây laø tröôøng hôïp truøng laëp khi coù söï giao löu vaên hoùa giöõa caùc daân toäc. 18
Söï truøng laëp yù töôûng ngaãu nhieân Do söï phaùt trieån gioáng nhau trong dieãn bieán taâm lyù xaõ hoäi vaø nhöõng quan heä xaõ hoäi cuûa con ngöôøi. Thí duï nhö truyeän “Ngheâu, Soø, OÁc, Heán” cuûa Vieät Nam vaø truyeän “Ba oâng thaàn beáp” cuûa AÁn Ñoä. Ñaëc ñieåm truyeàn thuyeát vaø huyeàn thoaïi thôøi Huøng Vöông Coå tích thaàn thoaïi vaø truyeàn thuyeát töø thôøi Huøng Vöông traûi hôn 1000 naêm sau môùi ñöôïc cheùp laïi, khoâng traùnh khoûi vieäc tam sao thaát baûn vaø truyeän Vieät Nam truyeàn sang Trung Quoác trôû thaønh truyeän cuûa Trung Quoác hoaëc ngöôïc laïi. Hoaëc giaû, do ngöôøi ñôøi sau theâm nhöõng tình tieát theo caùi nhìn thôøi ñaïi cuûa hoï, ñoâi khi raát baát hôïp lyù nhö “Söï tích Ñaàm Nhaát Daï” trong Lónh Nam chích quaùi (saùch ñaõ daãn) coù ñoaïn cheùp: “Ñoång Töû trôû veà giaûng laïi ñaïo Phaät. Tieân Dung giaùc ngoä ” thì thaät laø voâ lyù, bôûi vì môû ñaàu caâu chuyeän ñaõ ñònh vò yeáu toá thôøi gian vaøo thôøi Huøng Vöông thöù III (theo Truyeàn thuyeát Huøng Vöông - Thaàn thoaïi Vónh Phuù, Vuõ Kim Bieân, Sôû VHTT TT Phuù Thoï 1998; truyeàn thuyeát coøn löu truyeàn trong daân gian, cuõng noùi laø Huøng Vöông thöù XVIII). Neáu chöa noùi ñeán söï toàn taïi hôn 2600 naêm cuûa caùc vua Huøng theo caùc boä söû xöa cheùp laïi – ngay caû vieäc taïm öùng duïng quan nieäm môùi cho raèng thôøi Huøng Vöông chæ toàn taïi khoaûng 300 naêm vaø keát thuùc vaøo naêm 208 tr.CN – thì ngay cuoái thôøi Huøng Vöông thöù XVIII cuõng hôn 200 naêm tr.CN, luùc naøy Phaät giaùo chöa theå truyeàn ñeán Vieät Nam. Lòch söû Phaät giaùo ghi nhaän: Phaät giaùo truyeàn ñeán Vieät Nam vaøo theá kyû thöù 2 sau CN. Do ñoù, döïa vaøo truyeàn thuyeát ñeå phaân tích thöïc traïng xaõ hoäi thôøi Huøng Vöông laø moät vieäc khoâng deã daøng. Nhöng moät neùt ñoäc ñaùo khaùc cuûa truyeàn thuyeát thôøi Huøng Vöông so vôùi truyeàn thuyeát coå tích, thaàn thoaïi noùi chung laø: @ Coù nhöõng truyeàn thuyeát ñöôïc baûo chöùng baèng di vaät vaên hoaù truyeàn laïi töø ñôøi naøy qua ñôøi khaùc nhö laø moät söï tieáp noái vaên hoùa, ñoù laø: truyeàn thuyeát “Baùnh Chöng, baùnh Daày” vaø truyeàn thuyeát “Traàu Cau”. @ Nhöõng truyeàn thuyeát töø thôøi Huøng Vöông maëc duø bò vuøi laáp trong côn loác cuûa thôøi kyø Baéc thuoäc hôn 1000 naêm, nhöng vaãn giöõ ñöôïc keát caáu hôïp lyù cho giaù trò noäi dung maø truyeàn thuyeát ñoù theå hieän. Ñaây laø moät söï kyø dieäu! Söï kyø dieäu naøy neáu khoâng theå giaûi thích baèng 19
quyeàn naêng cuûa thaàn thaùnh thì chæ coù theå cho raèng: Toå tieân ta ñaõ coù chöõ vieát, neân ñaõ ghi laïi ñöôïc nhöõng giaù trò cuûa neàn vaên minh thôøi Huøng Vöông. Do ñoù, vaãn giöõ ñöôïc neùt caên baûn cho noäi dung caâu chuyeän khoâng bò sai leäch vôùi thôøi gian. Maëc duø sau ñoù loaïi chöõ vieát naøy ñaõ bò thaát truyeàn (vaán ñeà chöõ vieát cuûa thôøi Huøng Vöông xin ñöôïc noùi roõ hôn ôû phaàn sau). @ Haàu heát nhöõng truyeàn thuyeát lòch söû veà thôøi Huøng Vöông ñeàu coù ghi nhaän thôøi gian xaûy ra söï kieän, thöôøng baét ñaàu baèng caâu: “Vaøo thôøi Huøng Vöông thöù ” hoaëc coù söï hieän dieän cuûa vua Huøng - keå caû Sôn Tinh, Thuûy Tinh (tröø Tröông Chi vaø Thaïch Sanh laø hai taùc phaåm vaên hoïc thôøi Huøng vaø “Mî Chaâu, Troïng Thuûy” – xin ñöôïc minh chöùng ôû phaàn sau). Nhöõng truyeàn thuyeát töø thôøi Huøng Vöông sau naøy söu taàm ñöôïc raát nhieàu. Nhöng ñeå tìm hieåu veà thöïc traïng thôøi Huøng Vöông, trong cuoán saùch naøy seõ ñöôïc chöùng toû baèng nhöõng truyeàn thuyeát ñöôïc phoå bieán vaø truyeàn tuïng maø haàu heát nhöõng ngöôøi Vieät Nam ai cuõng bieát laø: Truyeàn thuyeát Con Roàng Chaùu Tieân; Phuø Ñoång Thieân Vöông; Baùnh Chöng Baùnh Daày; Traàu Cau; Söï tích Döa haáu; Söï tích Ñaàm Nhaát Daï, Tröông Chi Mî Nöông; Sôn Tinh Thuûy Tinh. (Rieâng hai truyeän “Thaïch Sanh” vaø “Mî Chaâu Troïng Thuûy” cuõng ñöôïc phaân tích trong taäp saùch naøy vôùi tö caùch laø nhöõng taùc phaåm tieâu bieåu cho neàn vaên hoaù, ngheä thuaät thôøi Huøng Vöông; trong ñoù coù söïï minh chöùng xuaát xöù cuûa truyeän “Thaïch Sanh” coù nguoàn goác töø thôøi vua Huøng vaø truyeän “Mî Chaâu Troïng Thuûy”; bôûi nöôùc AÂu Laïc laø söï tieáp noái cuûa nöôùc Vaên Lang, do ñoù phaûi coù söï tieáp noái veà vaên hoùa). Trong nhöõng truyeàn thuyeát vaø coå tích töø thôøi Huøng Vöông thì hai truyeàn thuyeát coù di vaät löu truyeàn qua nhieàu theá heä laø “Traàu Cau” vaø “Baùnh Chöng, baùnh Daày”. Tuïc aên traàu thì ôû Ñaøi Loan hieän nay cuõng coù, nhöng coi traàu cau laø moät nghi leã coù tính vaên hoùa truyeàn thoáng thì chæ coù ôû Vieät Nam. Nhöõng di chöùng naøy ñaõ chöùng minh cho tính thöïc teá cuûa truyeàn thuyeát ôû caùc thôøi vua Huøng. Vì vaäy, vieäc tìm hieåu nhöõng yù nghóa cuûa tieàn nhaân khi löu truyeàn laïi cho con chaùu qua nhöõng truyeàn thuyeát laø moät höôùng hoaøn toaøn coù cô sôû. Trong daân gian Vieät Nam ñaõ löu truyeàn moät caâu tuïc ngöõ: “Xanh voû, ñoû loøng” xuaát phaùt töø hình töôïng cuûa quaû döa haáu trong “Söï tích Döa Haáu” laø moät truyeàn thuyeát ñöôïc truyeàn laïi töø thôøi vua Huøng, nhö 20
muoán nhaéc nhôû cho haäu theá tìm hieåu noäi dung cuûa truyeàn thuyeát do cha oâng ñeå laïi qua beà ngoaøi ñaày huyeàn thoaïi cuûa noù. Rieâng truyeàn thuyeát “Con Roàng, chaùu Tieân”, vì noäi dung cuûa truyeàn thuyeát naøy ñaõ khaúng ñònh thôøi ñieåm baét ñaàu cuûa thôøi Huøng Vöông töông ñöông vôùi thôøi Tam Hoaøng - Nguõ Ñeá beân Trung Hoa (töùc laø gaàn 3000 naêm tr.CN), phuû nhaän quan ñieåm cho raèng thôøi Huøng Vöông chæ toàn taïi khoaûng 300 naêm. Vì vaäy, ñeå baûo ñaûm tính khaùch quan, cuoán saùch naøy seõ khoâng phaân tích tính thôøi gian cuûa truyeàn thuyeát noùi treân (theo söû cuõ thì thôøi ñieåm laäp quoác cuûa Vaên Lang baét ñaàu töø naêm 2879 tr.CN). Nhöng nhöõng tình tieát cuûa truyeàn thuyeát “Con Roàng, chaùu Tieân” khaúng ñònh khoâng gian toàn taïi vaø neàn vaên minh kyø vó cuûa Vaên Lang seõ ñöôïc minh chöùng cuøng vôùi caùc truyeàn thuyeát khaùc trong cuoán saùch naøy. Moãi truyeàn thuyeát ñeàu coù nhöõng giôùi haïn trong phaïm vi noäi dung cuûa noù, cho neân nhöõng vaán ñeà ñöôïc ñaët ra trong truyeàn thuyeát naøy phaûi boå sung cho söï minh chöùng trong moät truyeàn thuyeát khaùc. Do ñoù khoâng traùnh khoûi söï laëp laïi moät vaøi vaán ñeà. Mong ñoäc giaû löôïng thöù. Quan nieäm cho raèng: “Thôøi Huøng Vöông baét ñaàu töø thieân nieân kyû thöù 3 tr.CN vaø laø moät thôøi kyø coù neàn vaên minh röïc rôõ so vôùi caùc quoác gia coå ñaïi khaùc treân theá giôùi” ñöôïc trình baøy trong taäp saùch naøy, hoaøn toaøn döïa treân söï phaân tích nhöõng truyeàn thuyeát ñaõ ñöôïc neâu ôû treân. Trong saùch naøy, nhöõng tö lieäu cuûa caùc hoïc giaû coå kim, trong vaø ngoaøi nöôùc, keå caû nhöõng di vaät, chæ xin ñöôïc söû duïng hoaëc trình baøy coù tính minh hoïa nhö moät hieän töôïng lieân quan, khoâng phaûi laø cô sôû cuûa giaû thuyeát ñaõ trình baøy. Bôûi vì di vaät chæ laø nhöõng caùi coøn laïi cuûa moät thôøi ñaïi, nhöng khoâng phaûi laø taát caû nhöõng caùi cuûa thôøi ñaïi ñoù ñaõ coù. Coøn tö lieäu veà thôøi Huøng Vöông ñang coù hieän nay ñeàu ñöôïc vieát laïi sau ñoù caû haøng ngaøn naêm, khoâng traùnh khoûi vieäc tam sao thaát baûn. Trong saùch naøy, taát caû phaàn trích daãn ñöôïc theå hieän baèng kieåu chöõ Vni-Helve 10; phaàn chính vaên cuûa ngöôøi vieát ñöôïc theå hieän baèng kieåu chöõ Vni-Times 12. Nhöõng phaàn in ñaäm ñeàu do ngöôøi vieát thöïc hieän. Hy voïng nhöõng söï phaân tích döôùi ñaây, laø moät ñoùng goùp nhoû so vôùi nhöõng coâng trình nghieân cöùu coâng phu cuûa caùc hoïc giaû coå kim, trong vaø ngoaøi nöôùc veà thôøi ñaïi caùc vua Huøng, vôùi mong muoán laøm saùng toû veà thöïc traïng cuûa nöôùc Vaên Lang, quoác gia ñaàu tieân cuûa daân toäc Vieät. 21
Chöông I: TRUYEÀN THUYEÁT BAÙNH CHÖNG BAÙNH DAÀY & THUYEÁT AÂM DÖÔNG NGUÕ HAØNH BAÙNH CHÖNG BAÙNH DAÀY BIEÅU TÖÔÏNG CUÛA THUYEÁT AÂM DÖÔNG - NGUÕ HAØNH aùnh Chöng baùnh Daày laø moät bieåu töôïng vaên hoaù ñaëc tröng Bñoäc ñaùo cuûa ngöôøi Vieät Nam. Theo truyeàn thuyeát keå laïi, bieåu töôïng vaên hoaù naøy coù nguoàn goác töø thôøi Huøng Vöông thöù VI maø con daân Laïc Vieät löu truyeàn traûi ñaõ haøng ngaøn naêm, ñeán taän baây giôø. Haàu heát moïi ngöôøi quan taâm ñeán “Truyeàn thuyeát baùnh Chöng, baùnh Daày” ñeàu thoáng nhaát nhaän thaáy ôû trong ñoù theå hieän vuõ truï quan cuûa daân toäc Vieät. Nhöng haàu heát nhöõng yù kieán ñeàu cho ñoù laø quan nieäm thoâ sô cuûa ngöôøi xöa: “Trôøi troøn, ñaát vuoâng”. Trôøi nhö caùi vung uùp xuoáng ñaát, ñaát baèng phaúng vaø chung quanh laø bieån. Hoaëc cuõng coù ngöôøi cho raèng baùnh chöng, baùnh daày laø theå hieän nhöõng giaù trò ñaïo lyù cuûa ngöôøi xöa ñoái vôùi cha meï: “Trôøi sinh laø cha, ñaát döôõng laø meï”. Baùnh Chöng töôïng ñaát, chöùa ñöïng nhöõng hình töôïng veà söï phuù tuùc cuûa ñaát meï nuoâi döôõng con ngöôøi (trong baøi töïa “Lónh Nam Chích Quaùi” cuûa Vuõ Quyønh, thôøi Hoàng Ñöùc cuõng noùi ñeán yù naøy) Nhöng neáu hình vuoâng vaø troøn cuûa baùnh chöng vaø baùnh daày chæ laø hình töôïng ñeå theå hieän moät yù nieäm ñôn giaûn, thì trong nhöõng thöïc phaåm khaùc cuõng coù theå lyù giaûi töông töï: ñóa xoâi, baùnh chay, baùnh troâi cuõng troøn nhö baùnh daày. Hoaëc baùnh gai, baùnh coám, baùnh gioø cuõng goàm ñuû nhöõng yeáu toá dinh döôõng vaø hình thöùc töông töï nhö ôû baùnh chöng. Do ñoù, neáu chæ vôùi yù nghóa vaø hình töôïng ñôn giaûn ñöôïc gaùn cho baùnh chöng, baùnh daày thì seõ khoù beàn vöõng qua thôøi gian hôn 2000 naêm, chæ tính vôùi thôøi gian ít nhaát laø töø khi Nam Vieät cuûa Trieäu Ñaø bò tieâu dieät. Treân thöïc teá hieän nay, vì chieác baùnh chöng baùnh daày 23
ñaõ maát yù nghóa nguyeân thuûy ñích thöïc, neân söï toàn taïi cuûa noù chæ laø moät phong tuïc truyeàn thoáng vaø söï caûm nhaän thieâng lieâng ñoái vôùi toå tieân, hôn laø moät söï tieáp noái nhöõng giaù trò tö töôûng maø baùnh chöng, baùnh daày theå hieän. Vaäy yù nghóa ñích thöïc cuûa baùnh chöng, baùnh daày laø gì? Tröôùc heát, chuùng ta ñaët vaán ñeà baét ñaàu töø hình töôïng baùnh chöng vuoâng vaø baùnh daày troøn. Hình töôïng vuoâng troøn naøy ñaõ ñöôïc söû duïng moät caùch phoå bieán trong ngoân ngöõ daân gian, caùch ñaây hôn 20 naêm trôû veà tröôùc. Ñoù laø caâu: “Meï troøn, con vuoâng”. Töø tröôùc ñeán nay, caâu “Meï troøn, con vuoâng” thöôøng söû duïng sai laàm nhö laø moät thaønh ngöõ ñeå chuùc laønh cho saûn phuï sinh nôû; do ñoù ngaøy nay khoâng coøn maáy ai nhaéc tôùi, bôûi vì söï khoù hieåu cuûa noù. Trong truyeän Kieàu cuûa cuï Nguyeãn Du cuõng duøng hình töôïng vuoâng troøn nhieàu laàn. Ñoù laø nhöõng caâu: Saén, bìm chuùt phaän coûn con Khuoân duyeân bieát coù vuoâng troøn cho chaêng? Hoaëc: Nghó mình phaän moûng caùnh chuoàn Khuoân xanh bieát coù vuoâng troøn cho chaêng? Hay laø: Traêm naêm tính cuoäc vuoâng troøn Phaûi doø cho ñeán ngoïn nguoàn laïch soâng. Vaäy hình töôïng vuoâng troøn theå hieän cho caùi gì? Hình töôïng vuoâng troøn trong lyù hoïc coå Ñoâng phöông Ñeå tìm hieåu veà vaán ñeà naøy, ngöôøi vieát xin baét ñaàu baèng söï trình baøy veà nhöõng yù nieäm cuûa vuõ truï quan coå Ñoâng phöông. Nhöõng saùch Lyù hoïc Ñoâng phöông khi lyù giaûi veà söï hình thaønh vuõ truï cho raèng: “Khôûi thuûy cuûa vuõ truï laø Thaùi Cöïc”. Saùch coå nhaát noùi veà ñieàu naøy laø kinh Dòch. Heä töø thöôïng chöông XI vieát: “Thò coá Dòch höõu Thaùi Cöïc, thò sinh löôõng nghi, löôõng nghi sinh Töù töôïng. Töù töôïng sinh Baùt quaùi”. Theo Chu Hy - nhaø Lyù hoïc ñôøi Toáng - noùi: 24
“Thaùnh nhaân goïi laø Thaùi Cöïc ñeå chæ caùi baûn caên cuûa trôøi ñaát muoân vaät” (Ñaïi cöông Trieát hoïc Trung Quoác - Giaûn Chi & Nguyeãn Hieán Leâ, Nxb Thaønh phoá Hoà Chí Minh 1992). Moät soá nhaø Lyù hoïc Trung Hoa töø cuoái thôøi Haùn veà sau coøn dieãn ñaït traïng thaùi ban ñaàu cuûa vuõ truï döôùi caùc yù nieäm khaùc laø: Thaùi Hö (Hö - söï troáng roãng, Thaùi - vöôït ra ngoaøi söï troáng roãng) hoaëc Thaùi Voâ (Voâ - khoâng, Thaùi - vöôït ra ngoaøi caùi khoâng). Nhöõng yù nieäm naøy ñeàu nhaèm muïc ñích giaûi thích roõ hôn cho yù nieäm cuûa Thaùi Cöïc. Theo saùch Ñaïi cöông Trieát hoïc Trung Quoác (saùch ñaõ daãn) thì quan nieäm Thaùi Cöïc cuûa caùc nhaø Lyù hoïc Trung Hoa chöa coù söï thoáng nhaát: Trònh Khang Thaønh caét nghóa: “Thaùi Cöïc laø ñaïo Cöïc Trung, laø caùi khí thuaàn hoøa coøn chöa chia” (Vaên tuyeån chuù daãn). Ngu Phieân thì noùi: “Thaùi Cöïc laø Thaùi Nhaát nghóa laø theo thuyeát cuõ cuûa Haùn Nho cho 4 caâu naøy (Dòch höõu Thaùi Cöïc) laø noùi caùi quaù trình hình thaønh vuõ truï. Chu töû ñôøi Toáng thì cho raèng 4 caâu naøy laø quaù trình taäp hôïp quaùi cuûa coå nhaân. Thuyeát cuûa Chu töû sau bò Lyù Thöù Coác ñôøi sau phaûn baùc. Thaùi Cöïc sinh Löôõng Nghi laø AÂm Döông. Theo Chu Hy thì “Thaùi Cöïc ñem phaân ra chæ laø AÂm Döông” (Thaùi Cöïc phaân khai chæ thò löôõng caù AÂm Döông). Khí Döông - theo Lyù hoïc coå Ñoâng phöông - coù tính thuaàn khieát, vieân maõn vaø thoâng bieán neân töôïng cuûa Döông hình troøn. Khí AÂm tuï, ñuïc, giôùi haïn neân töôïng cuûa AÂm hình vuoâng. Caâu noùi cuûa ngöôøi Vieät ñöôïc löu truyeàn: “Meï troøn, con vuoâng” thöôøng laø ñeå chuùc laønh cho saûn phuï saép sinh nôû seõ raát khoù hieåu veà yù nghóa thöïc teá. Nhöng neáu coi ñoù laø caâu tuïc ngöõ maø oâng cha löu truyeàn cho ñôøi sau söï nhaän thöùc veà vuõ tru,ï thì hoaøn toaøn coù theå hieåu ñöôïc: tính hieáu sinh cuûa vuõ truï - Thaùi Cöïc sinh Löôõng Nghi vaø AÂm Döông haøi hoøa laø nguoàn goác cuûa moïi söï phaùt trieån toát ñeïp (theo yù nghóa cuûa caâu tuïc ngöõ “Meï troøn, con vuoâng” theå hieän vuõ truï quan cuûa ngöôøi Vieät, khaùc haún taát caû caùc yù nieäm veà baûn nguyeân vuõ truï cuûa caùc nhaø Lyù hoïc coå kim, trong taát caû caùc saùch lieân quan ñeán vaán ñeà naøy töø tröôùc ñeán nay, xin ñöôïc trình baøy roõ hôn ôû phaàn sau). Theo thuyeát AÂm Döông thì phaïm truø cuûa AÂm Döông raát roäng: bao truøm töø söï khôûi nguyeân cho ñeán moïi söï vaän ñoäng, phaùt sinh, phaùt trieån cuûa vuõ tru.ï Döông bao goàm: Trôøi, cha, ñaøn oâng AÂm bao goàm: 25
Ñaát, meï, ñaøn baø Nhö vaäy, hình töôïng vuoâng troøn vaø tính chaát cuûa baùnh chöng, baùnh daày hoaøn toaøn ñaày ñuû ñieàu kieän ñeå bieåu töôïng cho AÂm Döông: Baùnh daày coù maøu traéng, khoâng vò cuûa neáp giaõ theå hieän söï thuaàn khieát; tính deûo theå hieän söï thoâng bieán; hình troøn cuûa baùnh daày theå hieän söï vieân maõn cuûa Döông. Baùnh chöng hình vuoâng laø töôïng cuûa AÂm. Nhöng nhöõng vaät lieäu caáu taïo neân baùnh chöng laø moät vaán ñeà ñaùng chuù yù khi hình töôïng vuoâng troøn cuûa baùnh chöng, baùnh daày theå hieän AÂm Döông trong vuõ truï quan coå Ñoâng phöông. Thuyeát AÂm Döông vaø Nguõ haønh ñöôïc chính thöùc chaáp nhaän töø thôøi Haùn trong lòch söû Trung Hoa veà sau coù noùi ñeán: söï chuyeån hoùa AÂm Döông sinh ra 5 daïng vaät chaát caên baûn laø Kim, Moäc, Thuûy, Hoûa, Thoå goïi chung laø Nguõ haønh. Naêm daïng vaät chaát naøy töông taùc laãn nhau trong söï chi phoái cuûa AÂm Döông taïo neân vaïn vaät. Söï töông taùc, vaän ñoäng cuûa Nguõ haønh trong thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh raát phöùc taïp, nhöng khôûi thuûy töø hai daïng vaän ñoäng chính laø töông sinh vaø töông khaéc ñöôïc theå hieän ôû hình veõ sau. THOÅ THOÅ HOÛA KIM THUÛY MOÄC NGUÕ HAØNH NGUÕ HAØNH TÖÔNG SINH TÖÔNG KHAÉC MOÄC THUÛY HOÛA KIM Nhìn chung Nguõ haønh töông sinh theo quan nieäm Lyù hoïc Ñoâng phöông laø nguoàn goác cuûa moïi söï phaùt sinh vaø phaùt trieån trong söï chi phoái haøi hoøa cuûa AÂm Döông. Nguõ Haønh töông khaéc laø nguoàn goác cuûa moïi söï ngöng treä. Töôïng cuûa Nguõ Haønh khi theå hieän ôû maøu saéc laø: Hoûa maøu ñoû; Thoå maøu vaøng; Kim maøu traéng; Thuûy maøu ñen; Moäc maøu xanh laù caây. Xeùt caáu taïo cuûa chieác baùnh chöng goàm boán vaät lieäu chính vaø phaûi luoäc baùnh (duïng Thuûy) thì coù theå khaúng ñònh ñoù laø bieåu töôïng cuûa Nguõ haønh ñöôïc saép xeáp theo lyù töông sinh töø trong ra ngoaøi: thòt 26
lôïn (heo) saéc hoàng thuoäc Hoûa sinh Thoå - saéc vaøng cuûa ñaäu xanh; Thoå sinh Kim - saéc traéng cuûa gaïo neáp; Kim sinh Thuûy - dòch chaát cuûa gaïo neáp vaø dieäp luïc toá cuûa laù dong taïo neân maøu xanh treân maët baùnh khi luoäc; Thuûy döôõng Moäc - laù dong boïc beân ngoaøi baùnh. Caùch buoäc daây laïc ( laït) cuûa baùnh chöng leã goàm 4 sôïi daây laïc nhuoäm ñoû, buoäc töøng caëp song song vaø vuoâng goùc vôùi nhau chia baùnh chöng thaønh 9 hình vuoâng, coøn lieân quan ñeán moät ñoà hình bí aån trong vaên hoaù ñoâng phöông coå ñoù laø cöûu cung Haø ñoà. BAÙNH CHÖNG BIEÅU TÖÔÏNG CUÛA NGUÕ HAØNH TÖÔNG SINH Baùnh chöng baùnh daày – theo truyeàn thuyeát keå laïi – ñaõ ñöôïc chaám giaûi nhaát trong cuoäc thi, khoâng phaûi laø ngon hôn caùc moùn aên khaùc maø laø tính bieåu töôïng cao cuûa noù. Vì vaäy, chieác baùnh chöng, baùnh daày khoâng chæ theå hieän quan nieäm vuõ truï quan moät caùch ñôn giaûn theo caùch hieåu cuûa ñôøi sau, khi truyeàn thuyeát naøy phaûi xuyeân qua thôøi gian, khoâng gian lòch söû ñöôïc tính baèng thieân nieân kyû. Bôûi vì, neáu baùnh chöng, baùnh daày chæ theå hieän nhöõng yù nieäm ñôn giaûn nhö ngöôøi ñôøi sau quan nieäm, thì khoâng chæ coù baùnh chöng, baùnh daày môùi theå hieän ñöôïc söï ñôn giaûn ñoù. Chæ coù söï theå hieän cho thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh môùi chöùng toû ñöôïc tính bieåu töôïng ñoäc ñaùo cuûa noù. Vôùi yù nghóa naøy thì 27
baùnh chöng baùnh daày bao truøm luoân nhöõng caùch hieåu ñôn giaûn cuûa ñôøi sau. Bôûi vì Döông bao goàm: trôøi, cha AÂm bao goàm: ñaát, meï Theo quan nieäm lyù hoïc coå Ñoâng phöông thì AÂm Döông haøi hoøa, Nguõ haønh töông sinh laø nguoàn goác cuûa söï phuù tuùc, phaùt trieån trong töï nhieân, xaõ hoäi vaø con ngöôøi. Baùnh chöng, baùnh daày ñöôïc vua Huøng chaám giaûi nhaát, vì tính bieåu töôïng ñoäc ñaùo, theå hieän thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh heä tö töôûng vuõ truï quan chính thoáng trong neàn vaên minh Vaên Lang. NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ VEÀ NGUOÀN GOÁC CUÛA THUYEÁT AÂM DÖÔNG NGUÕ HAØNH Theo quan nieäm phoå bieán hieän nay thì Nho giaùo coù nguoàn goác töø vaên hoaù Haùn, ñöôïc toân vinh vaøo thôøi Haùn Vuõ Ñeá (159 – 87 tr.CN) vaø phoå bieán ôû Vieät Nam töø thôøi Baéc thuoäc – theo truyeàn thuyeát laø do Só Nhieáp – ñeán nay traûi gaàn 1800 naêm. Neáu chæ tính töø khi Nho giaùo trôû thaønh heä tö töôûng chính thoáng döôùi thôøi Haäu Leâ thì cuõng ñaõ hôn 500 naêm. Trong heä thoáng tö töôûng cuûa Nho giaùo phoå bieán baèng vaên töï Haùn ôû ñaát Giao Chæ, coù moät heä thoáng yù nieäm vuõ truï quan coå ñaïi heát söùc huyeãn aûo, theå hieän trong kinh Dòch. Töø tröôùc ñeán nay, kinh Dòch vaãn ñöôïc coi laø saûn phaåm cuûa neàn vaên minh coå Hoa Haï, trong ñoù noùi ñeán söï bieán hoùa cuûa 64 queû Dòch töø thuyeát AÂm Döông vaø baûn nguyeân cuûa vuõ truï laø Thaùi Cöïc. Cuøng vôùi vuõ truï quan Dòch hoïc noùi treân laø nhöõng phöông phaùp öùng duïng ñöôïc coi laø cuûa moät heä tö töôûng vuõ truï quan khaùc, khoâng coù heä thoáng lyù luaän khôûi thuûy baûn nguyeân vuõ truï, ñoù laø thuyeát Nguõ haønh. Nhöng neáu heä thoáng kyù hieäu cuûa Dòch hoïc cho ñeán ñaàu theá kyû 20 naøy phaïm vi öùng duïng raát haïn cheá, chæ söû duïng chuû yeáu vaøo vieäc döï ñoaùn töông lai (haàu heát caùc nhaø nghieân cöùu hieän ñaïi cuõng cho raèng kinh Dòch ra ñôøi muïc ñích chuû yeáu duøng ñeå boùi), thì ngöôïc laïi: söï öùng duïng cuûa thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh – ñöôïc coi laø söï keát hôïp cuûa hai heä thoáng vuõ truï quan noùi treân – laïi heát söùc roäng raõi; coù theå noùi: treân töø thieân vaên, döôùi ñeán ñòa lyù, döï ñoaùn töông lai, y lyù, lòch soá aùp duïng trong caùc vaán ñeà töï nhieân, xaõ hoäi vaø con ngöôøi heát söùc saâu saéc, vi dieäu. Nhöng ôû trong coå thö chöõ Haùn, thuyeát AÂm Döông vaø thuyeát Nguõ haønh laø hai heä thoáng lyù thuyeát khoâng coù söï lieân heä khôûi thuûy. Nhöõng nhaø nghieân cöùu hieän ñaïi cuõng coù nhieàu yù kieán khaùc nhau veà 28
khôûi nguoàn cuûa hai hoïc thuyeát naøy. Thuyeát AÂm Döông theo truyeàn thuyeát ñöôïc hình thaønh ít nhaát cuõng töø thôøi nhaø Chu, sau Chu Vaên Vöông, Chu Coâng bieân soaïn Dòch, vieát Haøo töø. Thuyeát Nguõ haønh theo truyeàn thuyeát thì do vua Ñaïi Vuõ phaùt hieän tröôùc Chu Coâng haøng ngaøn naêm. Rieâng Traâu Dieãn – theo caùc nhaø nghieân cöùu – ñöôïc coi laø ngöôøi neáu khoâng phaûi laø phaùt minh thì cuõng laø ngöôøi ñaàu tieân keát hôïp giöõa hai hoïc thuyeát naøy? Phaûi chaêng Traâu Dieãn laø ngöôøi ñeà xöôùng Thuyeát AÂm Döông - Nguõ Haønh Theo Söû kyù vaø saùch Laõ Thò Xuaân Thu thì thuyeát AÂm Döông – Nguõ haønh do Traâu Dieãn soáng vaøo thôøi Chieán quoác (350 – 270 tr.CN) laø ngöôøi hoaøn chænh nhöõng yù nieäm ban ñaàu cuûa noù vaø laø ngöôøi saùng laäp ra phaùi AÂm Döông gia (nhöng Söû kyù vaø Laõ Thò Xuaân Thu chæ cho bieát vieäc naøy vaø Traâu Dieãn cuõng khoâng heà ñeå laïi moät taùc phaåm naøo ñeå chöùng toû AÂm Döông Nguõ haønh laø hoïc thuyeát cuûa oâng phaùt minh ra hay chæ laø trình baøy laïi). Trong khi ñoù, so saùnh thôøi ñieåm xuaát hieän cuûa taùc gia Traâu Dieãn vôùi thôøi ñieåm maø truyeàn thuyeát Vieät Nam ghi nhaän söï xuaát hieän cuûa baùnh chöng baùnh daày vaøo cuoái thôøi Huøng Vöông thöù VI, seõ ñaët ra moät vaán ñeà sau ñaây: Neáu taïm cho raèng caùc vua Huøng chæ toàn taïi khoaûng 400 naêm vaø laáy söï trung bình toaùn hoïc cho caùc ñôøi vua Huøng (taïm giaû ñònh laø 18 vò caùch hieåu phoå bieán qua truyeàn thuyeát coøn laïi, thöïc teá laø 18 thôøi Huøng Vöông. Xin ñöôïc chöùng minh ôû phaàn sau) thì töø khi coù baùnh chöng, baùnh daày ñeán keát thuùc thôøi ñaïi Huøng Vöông seõ laø hôn 200 naêm. Coäng vôùi soá naêm tính töø Vaên Lang ñoåi quoác hieäu laø AÂu Laïc ñeán naêm chuaån Coâng Nguyeân (208 tr.CN theo quan nieäm môùi, söû cuõ laø 258 tr.CN), chuùng ta seõ coù hôn 400 naêm tr.CN cho thôøi gian xuaát hieän cuûa thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh cuûa toå tieân ngöôøi Vieät, töùc laø tröôùc khi nhaø Lyù hoïc Traâu Dieãn noùi ñeán thuyeát naøy gaàn caû traêm naêm. Do ñoù, nhö phaàn treân ñaõ trình baày thì khoâng phaûi ngöôøi saùng laäp thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh laø Traâu Dieãn. Ngay nhöõng coå thö chöõ Haùn, nhö cuoán saùch lyù luaän Ñoâng y noåi tieáng Hoaøng ñeá noäi kinh toá vaán – ñöôïc coi laø xuaát hieän vaøo thôøi Xuaân Thu – Chieán quoác, maø trong ñoù ñaõ theå hieän söï öùng duïng phöông phaùp luaän cuûa thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh moät caùch raát saâu saéc vi dieäu. Söï öùng duïng phöông phaùp luaän cuûa thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh trongï noäi dung cuoán saùch, ñaõ phuû nhaän Traâu 29
Dieãn khoâng theå laø ngöôøi saùng laäp hoaëc keát hôïp hai hoïc thuyeát naøy. Thuyeát AÂm Döông trong thö tòch coå vaø truyeàn thuyeát Trung Hoa Theo saùch “Ñaïi cöông Trieát hoïc Trung Quoác” (saùch ñaõ daãn) vieát: Thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh ñöôïc ghi ôû thieân Hoàng phaïm trong saùch Kim Vaên Thöôïng Thö (saùch cuûa baùc só nhaø Taàn laø Phuïc Thaéng truyeàn laïi) – thì ñeà xöôùng thuyeát naøy khoâng bieát ñích laø ai. Trong thieân chæ thaáy cheùp raèng: “Cöûu truø Hoàng phaïm” laø cuûa Cô Töû trình baøy vôùi vua Voõ Vöông nhaø Chu. Trong Cöûu truø Hoàng phaïm thì truø thöù nhaát laø Nguõ haønh. Nhöng theo saùch Kinh Thö dieãn nghóa (Leâ Quyù Ñoân, dòch giaû Ngoâ Theá Long, Traàn Vaên Quyeàn, Nxb Thaønh phoá Hoà Chí Minh 1993) thì töông truyeàn Cöûu truø Hoàng phaïm laïi do vua Ñaïi Vuõ nhaø Haï (2205 tr.CN) tìm ra (cuoán Kinh Thö ñöôïc löu truyeàn töø thôøi Haùn Caûnh Ñeá veà sau laø do Khoång An Quoác - chaùu 12 ñôøi cuûa Khoång töû - bieân soaïn laïi. Töông truyeàn Khoång An Quoác tìm ñöôïc cuoán Kinh Thö vieát baèng coå vaên trong vaùch nhaø cuõ cuûa Khoång töû). Treân thöïc teá thuyeát Nguõ haønh chæ thaät söï ñöôïc phoå bieán beân Trung Hoa töø thôøi Haùn Vuõ Ñeá. Söï kieän naøy ñaõ ñöôïc nhaéc ñeán trong Söû kyù – Nhaät giaû lieät truyeän nhö sau: Haùn Vuõ Ñeá (156 - 87 tr.CN) (*) trieäu caùc nhaø chieâm tinh laïi hoûi ngaøy x, thaùng x, cöôùi vôï ñöôïc hay khoâng? Ngöôøi theo thuyeát “Nguõ haønh” baûo ñöôïc, ngöôøi theo thuyeát “Kham dö” baûo khoâng ñöôïc, ngöôøi theo thuyeát “Kieán tröø” baûo xaáu, ngöôøi theo thuyeát “Tuøng thôøi” baûo raát xaáu, ngöôøi theo thuyeát “Lòch gia” baûo hôi xaáu, ngöôøi theo thuyeát “Thieân nhaân” baûo toát vöøa, ngöôøi theo thuyeát “Thaùi nhaát” baûo ñaïi caùt. Tranh caõi nhau hoài laâu, ñoû maët tía tai, khoâng ai chòu ai. Cuoái cuøng Haùn Vuõ Ñeá phaùn: moïi ñieàu neân hay kieâng, phaûi laáy thuyeát Nguõ haønh laø chính, keát thuùc buoåi tranh luaän. Keå töø ñoù thuyeát Nguõ haønh ñöôïc phaùt trieån. Thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh vaø nhöõng phöông phaùp öùng duïng cuûa noù trong moïi lónh vöïc cuûa cuoäc soáng vaø con ngöôøi vôùi moät thôøi gian thöïc teá xuaát hieän vaø toàn taïi ôû Vieät Nam baèng vaên töï Haùn ñaõ gaàn * Chuù thích: naêm sinh vaø maát cuûa Haùn Vuõ Ñeá ôû treân theo hoïc giaû Nguyeãn Toân Nhan - “100 nhaân vaät noåi tieáng vaên hoùa Trung Quoác” Nxb Vaên Hoïc 1998 30
1800 naêm. Maëc nhieân moïi ngöôøi ñeàu coi nhöõng hoïc thuyeát ñoù thuoäc veà söï phaùt hieän cuûa neàn vaên minh Trung Hoa. Khaùi nieäm AÂm Döông trong kinh Dòch Nhö phaàn treân ñaõ trình baøy kinh Dòch laø cuoán saùch ñöôïc coi laø coå nhaát noùi ñeán thuyeát AÂm Döông. Khôûi thuûy cuûa Dòch hoïc theo truyeàn thuyeát baét ñaàu töø vua Phuïc Hy (coù nieân ñaïi khoaûng treân 3500 naêm tr.CN; coù saùch cheùp 4477 – 4363 tr.CN) qua gaàn 3000 naêm ñeán Khoång töû thì hoaøn chænh (theo truyeàn thuyeát vaø moät soá thö tòch coå). Töông truyeàn – Vua Phuïc Hy ngöûa xem töôïng Trôøi, cuùi xem pheùp taéc döôùi Ñaát, xem caùc vaên veû cuûa chim muoâng cuøng nhöõng thích nghi cuûa trôøi ñaát. Gaàn thì laáy thaân mình, xa thì laáy ôû vaät, theá roài môùi laøm ra Baùt quaùi (8 queû cuûa Dòch hoïc Trung Hoa) (Heä töø Haï – Chöông II – Chu Dòch Vuõ truï quan – Gs. Leâ Vaên Quaùn, Nxb Giaùo Duïc 1995). Cuõng theo truyeàn thuyeát thì vua Phuïc Hy laø ngöôøi ñaàu tieân vaïch ra ñoà hình Baùt quaùi goïi laø Tieân thieân Baùt quaùi vaø keát hôïp laïi laøm thaønh 64 queû, taïo neân heä thoáng kyù hieäu ñaàu tieân cuûa Dòch hoïc Trung Hoa, goïi Hy Dòch. Hy Dòch chæ coù heä thoáng kyù hieäu khoâng coù vaên töï (?). Treân thöïc teá, heä thoáng Hy Dòch xuaát hieän vaøo ñôøi Toáng (khoaûng 1000 naêm sau coâng nguyeân) do ngaøi Thieäu Khang Tieát coâng boá. TIEÂN THIEÂN BAÙT QUAÙI ÑOÀ Theo truyeàn thuyeát do vua Phuïc Hy saùng taïo 31
Cuõng theo truyeàn thuyeát: Keå töø khi vua Phuïc Hy laøm ra Tieân thieân baùt quaùi, traûi hôn 2000 naêm sau, ñeán ñôøi vua Vaên Vöông nhaø Chu khi bò Truï Vöông giam ôû nguïc Döõu Lyù, ngaøi ñaõ hieäu chænh Tieân thieân Baùt quaùi cuûa vua Phuïc Hy thaønh Haäu thieân baùt quaùi. Ngaøi cuõng saép xeáp laïi thöù töï heä thoáng 64 queû Tieân thieân Baùt quaùi theo moät trình töï môùi goïi laø heä thoáng Haäu thieân Baùt quaùi, hay coøn goïi laø Chu Dòch vaø vieát roõ nghóa laïi töøng queû goïi laø Soaùn töø. Con cuûa ngaøi laø Chu Coâng vieát roõ nghóa töøng Haøo trong queû goïi laø Haøo töø. Sau ñoù gaàn 700 naêm, theo truyeàn thuyeát Khoång töû tieáp tuïc dieãn giaûi kinh Dòch qua: Thoaùn truyeän (thöôïng, haï); Ñaïi Töôïng truyeän (thöôïng, haï); Heä töø truyeän (thöôïng, haï); Thuyeát Quaùi truyeän; Töï Quaùi truyeän; Taïp Quaùi truyeän; Vaên ngoân. Goïi chung laø Thaäp döïc. Caên cöù theo kinh vaên cuûa kinh Dòch thì: @ Töø vua Phuïc Hy cho ñeán ñôøi Chu Vaên Vöông, Chu coâng vieát Soaùn töø, Haøo töø, trong chính vaên chöa thaáy noùi ñeán AÂm Döông. @ Cuõng theo saùch Chu Dòch noùi treân, thì khaùi nieäm AÂm Döông laàn ñaàu tieân xuaát hieän ôû Thaäp döïc do Khoång töû khi dieãn giaûi Chu Dòch noùi ñeán. Ñoù laø lôøi Thoaùn truyeän trong caùc queû: Ñòa Thieân thaùi; Thieân Ñòa bæ; Ñaïi Hoûa minh di; Traïch Thieân quaûi. Vaø trong Heä töø thöôïng chöông V – tieát thöù nhaát, coù ñoaïn vieát: Nhaát AÂm, Nhaát Döông vò chi ñaïo. BIEÅU TÖÔÏNG DÒCH HOÏC HIEÄN NAY Heä töø Thöôïng, chöông thöù XI vieát: Thò coá Dòch höõu Thaùi Cöïc, Thò Sinh Löôõng Nghi, Löôõng Nghi sinh Töù Töôïng, Töù Töôïng sinh Baùt Quaùi. 32
Noùi toùm laïi, theo truyeàn thuyeát thì ñeán tröôùc thôøi ngaøi Khoång töû khaùi nieäm AÂm Döông ñaõ xuaát hieän nhö moät hieän töôïng, nhöng chöa phaûi laø moät hoïc thuyeát lyù giaûi söï hình thaønh vuõ truï vaø sau ñoù laø Thaùi Cöïc vôùi tö caùch laø hieän töôïng coù tröôùc AÂm Döông vaø laø theå baûn nguyeân cuûa vuõ truï. Caùc nhaø Lyù hoïc töø ñôøi Haùn veà sau, caên cöù treân nhöõng hieän töôïng naøy baét ñaàu lyù giaûi baûn nguyeân cuûa vuõ truï. Tuy nhieân, veà caùch lyù giaûi Thaùi Cöïc laø gì coù theå noùi cho ñeán taän baây giôø caùc nhaø Lyù hoïc noùi chung vaãn chöa ngaõ nguõ, nhö ñaõ trình baøy ôû phaàn treân. SÖÏ MAÂU THUAÃN TRONG TRUYEÀN THUYEÁT VAØ THÖ TÒCH COÅ TRUNG HOA VEÀ THUYEÁT AÂM DÖÔNG - NGUÕ HAØNH Söï maâu thuaãn veà thôøi ñieåm xuaát xöù Theo Lyù hoïc Trung Hoa phaùt trieån töø ñôøi Haùn veà sau thì theå baûn nguyeân cuûa vuõ truï laø Thaùi Cöïc; Thaùi Cöïc sinh Löôõng Nghi laø AÂm Döông; AÂm Döông sinh Baùt Quaùi. Nhöng thaät söï khoâng theå giaûi thích noåi khi: * Thaùi Cöïc theå baûn nguyeân cuûa vuõ truï laïi ñöôïc phaùt hieän sau cuøng vaøo thôøi Khoång Töû (500 naêm tr.CN). * AÂm Döông phaùt hieän vaøo ñaàu thôøi Chu (khoaûng 1200 naêm tr.CN). * Cuoái cuøng theo Lyù hoïc Trung Hoa thì haäu quaû laïi laø coù caùi tröôùc: Baùt quaùi vaø 64 queû ñöôïc phaùt hieän vaøo khoaûng 3500 naêm tr.CN (Ñôøi vua Phuïc Hy). Sau ñoù vaøo thôøi Haùn, saùch vôû söu taàm ñöôïc laïi noùi ñeán Traâu Dieãn vôùi thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh (ñaõ trình baøy ôû treân). Khi thuyeát Nguõ haønh baét ñaàu ñöôïc phaùt trieån vaø öùng duïng töø thôøi Haùn Vuõ Ñeá thì: Thaùi Cöïc – AÂm Döông – Nguõ haønh laïi ñöôïc gaén vôùi nhau vôùi söï öùng duïng phoå caäp trong nhieàu maët cuûa cuoäc soáng nhö: thieân vaên, ñòa lyù, y hoïc Ñoâng phöông nhö moät heä thoáng vuõ truï quan hoaøn chænh. Trong khi ñoù thuyeát Nguõ haønh töông truyeàn do vua Ñaïi Vuõ phaùt hieän tröôùc thôøi nhaø Chu, töùc laø tröôùc khi phaùt hieän AÂm Döông cuõng caû 1000 naêm? Hieän töôïng voâ lyù naøy ñaõ ñöôïc oâng cha ta nhaéc ñeán trong moät caâu ca dao noåi tieáng coøn löu truyeàn trong daân gian ñeán taän baây giôø: 33
Sinh con (Baùt quaùi) roài môùi sinh cha (AÂm Döông) Sinh chaùu (Nguõ haønh) giöõ nhaø roài môùi sinh oâng (Thaùi Cöïc). Caâu ca dao naøy ñöôïc duøng laøm töïa vaø gaùn gheùp cho moät truyeän coå tích ñaõ ñöôïc cuï Nguyeãn Ñoång Chi söu taàm trong boä Kho taøng truyeän coå tích Vieät Nam. Nhöng noäi dung caâu truyeän coå tích huyeàn thoaïi naøy chæ laø phöông tieän chuyeån taûi caâu ca dao ñoù. Chính nhôø caâu ca dao naøy cuûa toå tieân truyeàn laïi, nhaéc nhôû con chaùu tìm ra söï voâ lyù trong quaù trình hình thaønh thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh maø coå thö chöõ Haùn ghi nhaän vaø ñöôïc coi laø thuoäc veà vaên minh Hoa Haï. Nhaø lyù hoïc noåi tieáng Trung Quoác vaø quoác teá hieän nay laø Thieäu Vó Hoa cuõng ñaõ nhaän xeùt trong cuoán Chu Dòch vaø döï ñoaùn hoïc (Nxb Vaên Hoùa 1995 - ngöôøi dòch: Maïnh Haø) thì söï ra ñôøi cuûa thuyeát Nguõ haønh laø moät vaán ñeà chöa ñöôïc saùng toû. Xin ñöôïc trích daãn nhö sau: Giôùi dòch hoïc cho raèng söï ra ñôøi cuûa hoïc thuyeát Nguõ haønh raát coù khaû naêng ñoàng thôøi vôùi hoïc thuyeát AÂm Döông. Nhöng giôùi söû hoïc laïi cho raèng ngöôøi ñaàu tieân saùng laäp ra thuyeát Nguõ haønh laø Maïnh töû. Trong cuoán “Trung Quoác thoâng söû giaûn bieân” cuûa Phaïm Vaên Lan noùi: “Maïnh töû laø ngöôøi ñaàu tieân saùng laäp ra thuyeát Nguõ haønh, Maïnh töû noùi 500 naêm taát coù vöông giaû höng, töø Nghieâu Thuaán ñeán Vu Thang laø hôn 500 naêm Töø Vaên Vöông ñeán Khoång töû laïi hôn 500 naêm haàu nhö ñaõ coù caùch noùi tính toaùn veà Nguõ haønh. Sau Maïnh töû moät ít, Traâu Dieãn ñaõ môû roäng thuyeát Nguõ haønh thaønh AÂm Döông – Nguõ haønh”. Noùi hoïc thuyeát Nguõ haønh laø do Maïnh töû phaùt minh laø khoâng coù chöùng cöù xaùc thöïc. Ñieàu naøy chính Phaïm Vaên Lan ñaõ töï phuû ñònh mình. Trong cuøng moät chöông cuûa cuoán saùch treân ñaõ noùi: “Maïnh töû khoâng tin Nguõ haønh, baùc boû thuaät chieâm boác duøng nguõ thanh long ñeå ñònh caùt hung, ñieàu ñoù ñuû thaáy thôøi Ñoâng Chu thuyeát Nguõ haønh ñaõ thoâng duïng roài, ñeán Traâu Dieãn ñaëc bieät phaùt huy”. Maïnh töû laø ngöôøi nöôùc Loã thôøi Chieán quoác maø thôøi Ñoâng Chu ñaõ coù thuyeát Nguõ haønh roài, roõ raøng khoâng phaûi laø Maïnh töû phaùt minh ra Nguõ haønh. Coù nhöõng saùch söû noùi hoïc thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh laø Ñoång Troïng Thö thôøi Haùn saùng laäp ra, ñieàu ñoù caøng khoâng ñuùng. Giôùi trieát hoïc nhö Vu Baïch Hueä, Vöông Dung thì cho raèng: “Vaên baûn coâng khai cuûa Nguõ haønh coù theå thaáy trong cuoán saùch “Thöôïng Thö” cuûa Hoàng phaïm (töông truyeàn vaên töï nhöõng naêm ñaàu thôøi Taây Chu, theo nhöõng khaûo chöùng cuûa ngöôøi caän ñaïi coù theå laø thôøi Chieán quoác). Nguõ haønh, moät Thuûy, hai Hoûa, ba Moäc, boán Kim, naêm Thoå; Thuûy nhuaän döôùi, Hoûa noùng treân, Moäc cong thaúng, Kim laø caét ñöùt, Thoå laø noâng gia troàng troït” (Xem “AÛnh höôûng cuûa hoïc thuyeát AÂm Döông - Nguõ haønh vôùi khoa hoïc truyeàn thoáng Trung Quoác”). Qua ñoù coù theå 34
thaáy vaán ñeà nguoàn goác hoïc thuyeát Nguõ haønh vaãn laø ñieàu chöa saùng toû. Qua phaàn trình baøy ôû treân thì ngay caùc nhaø lyù hoïc Trung Hoa cuõng khoâng xaùc ñònh ñöôïc nguoàn goác cuûa thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh. Taát caû nhöõng ñieàu voâ lyù noùi treân ñaõ chöùng toû söï gaùn gheùp moät caùch khieân cöôõng nhöõng giaù trò tö töôûng cho nhöõng nhaân vaät tuy noåi tieáng, nhöng laïi khoâng phaûi taùc giaû cuûa noù. Ñaây laø moät hieän töôïng phoå bieán trong vieäc tìm hieåu, nghieân cöùu lyù hoïc Trung Hoa vaøo thôøi Haùn vaø haäu quaû cuûa sai laàm naøy coøn keùo daøi ñeán taän baây giôø. OÂng Hoà Thích – moät hoïc giaû noåi tieáng Trung Hoa vaøo ñaàu theá kyû naøy – ñaõ coù nhaän xeùt: Trieát hoïc söû coù ba muïc ñích laø chöùng toû söï bieán hoùa, tìm toøi nguyeân nhaân vaø phaân phaùn giaù trò. Song trieát hoïc phaûi neân tröôùc heát laøm coâng vieäc caên baûn coù theå mong ñaït ñöôïc muïc ñích treân; coâng vieäc caên baûn aáy goïi laø hoïc thuaät töùc laø duøng thuû ñoaïn chính xaùc, phöông phaùp khoa hoïc, taâm tö kinh teá, döïa vaøo söû lieäu ñaõ coù ñeå vaïch ra vieäc laøm, tö töôûng nguoàn goác bieán ñoåi cuøng laø boä maët thaät cuûa caùc nhaø trieát gia. Theá naøo laø boä maët thaät? Soá laø ngöôøi xöa bieân saùch ñoïc raát ñoãi caåu thaû, thöôøng ñem hoïc thuyeát cuûa ngöôøi khoâng lieân quan vôùi nhau ñaët vaøo hoïc thuyeát cuûa ngöôøi khaùc. Ví nhö thieân thöù nhaát cuûa Haøn Phi töû laø cuûa Tröông Nghi noùi veà vua Taàn. Laïi nhö saùch Maëc töû, kinh thöông haï, kinh thuyeát thöông haï, ñaïi thuû, tieåu thuû, quyeát khoâng phaûi chính tay Maëc Ñònh vieát. Hoaëc aáy laø saùch giaû laøm saùch thaät, ví duï nhö Quaûn tö,û Quan Doaõn töû, AÙn Töû Xuaân Thu v.v Hoaëc laø laáy saùch cuûa ngöôøi sau ñem vaøo cuûa tieàn nhaân cho laø voán coù töø ñaàu. Caùc teä naøy ôû caùc saùch chö töû ñeàu khoâng traùnh ñöôïc. Thöû laáy caùi hoïc Trang töû laøm tyû duï. Saùch Trang töû coù nhieàu thieân nguïy. Ngöôøi ñôøi nhaän thieân Thuyeát Kieám, Ngö oâng laø chaân, coøn caùc thieân khaùc khoâng baøn vaäy. Hoaëc khoâng hieåu ñöôïc hoïc thuyeát cuûa coå nhaân beøn ñeå cho maát ñi, nhö Maëc töû, kinh thöôïng chaúng haïn. Hoaëc laáy saùch coå nhaân giaûi thích sai laàm beøn laøm maát ñi nguyeân lyù. Nhö ngöôøi nhaø Haùn duøng phaân daõ, haøo thìn, quaùi khí ñeå thuyeát Dòch kinh. Toáng nhaân duøng Thaùi Cöïc ñoà, Tieân thieân Quaùi vò ñoà ñeå thuyeát Dòch kinh; laïi nhö Haùn nhaân phuï hoäi Xuaân Thu ñeå thuyeát veà tai dò, Toáng nhaân ñaûo loän saùch Ñaïi Hoïc töï yù theâm bôùt. Hoaëc moãi ngöôøi duøng yù rieâng ñeå giaûi thích coå, laøm roái loaïn nhieàu thuyeát lyù veà sau, hoà ñoà 35
hoãn loaïn. Nhö trong saùch Ñaïi Hoïc, hai chöõ Caùch Vaät coù tôùi hôn baûy möôi nhaø giaûi thích khaùc nhau. Laïi nhö Laõo töû, Trang töû, caùc thuyeát bôøi bôøi khoâng coù ñeán hai nhaø gioáng nhau nhö vaäy. Vì coù nhöõng chöôùng ngaïi nhö theá neân boä maët thaät cuûa hoïc thuyeát caùc nhaø môø mòt ñeán quaù nöûa. Coøn ñeán vieäc laøm bình sinh cuûa trieát gia cuøng laø thôøi ñaïi cuûa trieát gia thì coå nhaân raát laø khoâng ñeå yù ñeán. Laõo töû coù theå gaëp Döông Chu; Trang Chu coù theå thaáy Loã Ai Coâng; Quaûn töû coù theå noùi vôùi Mao Töôøng, Taây Thi. Maëc töû coù theå thaáy Ngoâ Khôûi cheát vaø nöôùc Trung Sô dieät vong. Thöông Öôûng coù theå bieát ñöôïc chieán tranh Tröôøng Bình v.v Voâ soá nhöõng ñieàu loãi laàm nhö vaäy. Laïi nhö Söû kyù noùi Laõo töû soáng 160 naêm, hay laø hôn 200 tuoåi hay laø Khoång töû cheát ñi 129 naêm sau Laõo töû chöa cheát. Nhöng ñieàu thaàn thoaïi aáy thöïc khoâng ñaùng baøn. (Theo saùch Lòch Söû trieát hoïc phöông Ñoâng Taäp I - Nguyeãn Ñaêng Thuïc - Nxb Thaønh phoá Hoà Chí Minh 1997 - tr.68). Noùi toùm laïi veà xuaát xöù cuûa thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh, ngay caû nhöõng nhaø nghieân cöùu Trung Hoa – laø nôi maø töø coå söû ñeán nay vaãn cho raèng laø queâ höông cuûa thuyeát naøy – vaãn khoâng thoáng nhaát veà taùc giaû cuûa noù. Hay noùi moät caùch khaùc: Nguoàn goác thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh trong coå thö chöõ Haùn heát söùc mô hoà. Nhöõng maâu thuaãn trong phöông phaùp lyù giaûi baûn nguyeân vuõ truï cuûa caùc nhaø Lyù hoïc Trung Hoa trong caùc tröôùc taùc lieân quan. Coù theå noùi cho ñeán taän ngaøy hoâm nay – khi baïn ñang ñoïc cuoán saùch naøy – caùc nhaø Lyù hoïc ñaønh phaûi taïm baèng loøng vôùi caùch lyù giaûi coù tính tieáp caän vaø söï caûm nhaän veà moät yù nieäm tính baûn nguyeân cuûa vuõ truï laø Thaùi Cöïc vaø heä quaû tröïc tieáp cuûa noù laø AÂm Döông. Ngoaøi tính khoâng thoáng nhaát caùch lyù giaûi cuûa caùc nhaø Lyù hoïc Trung Hoa nhö ñaõ trình baøy trong phaàn “Baùnh Chöng, baùnh Daày vaø thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh”, baïn ñoïc coù theå tham khaûo nhaän ñònh cuûa nhaø Lyù hoïc noåi tieáng Trung Hoa thôøi Toáng laø Chu Hy veà yù nghóa cuûa Thaùi Cöïc vaø AÂm Döông (Thôøi Toáng laø thôøi ñaïi ñaàu tieân cuûa Trung Hoa töông ñöông vôùi ñaàu thôøi höng quoác cuûa Vieät Nam, cho neân coù theå coi oâng ta laø ñaïi bieåu ñaàu tieân cuûa neàn Lyù hoïc Trung Hoa vôùi nöôùc Ñaïi Vieät). Maëc duø xuaát hieän sau neàn Lyù hoïc cuûa nhaø Haùn caû ngaøn naêm – töùc laø ñaõ coù moät quaù trình nghieân cöùu toång hôïp vôùi moät thôøi gian ñaùng neå – oâng Chu Hy vaãn sai laàm khi nhaän xeùt trong saùch “Thaùi Cöïc ñoà thuyeát” nhö 36
sau: Voâ Cöïc nhi Thaùi Cöïc. Thaùi Cöïc ñoäng nhi sinh Döông, ñoäng cöïc nhi tónh; tónh nhi sinh aâm; tónh cöïc phuïc ñoäng; nhaát ñoäng nhaát tónh, hoã vi kyø caên Nghóa laø “Voâ cöïc maø laø Thaùi Cöïc, Thaùi Cöïc ñoäng sinh Döông, ñoäng ñeán cöïc ñieåm thì tónh, tónh sinh AÂm; tónh ñeán cöïc ñænh thì laïi ñoäng. Moät ñoäng moät tónh laøm caên baûn cho nhau ” (Chu Dòch Vuõ truï quan, saùch ñaõ daãn). Ñaây laø söï sai laàm caên baûn cuûa oâng Chu Hy. Bôûi vì AÂm Döông laø moät caëp phaïm truø coù tính bao truøm. YÙ nieäm khôûi nguyeân cuûa noù chính laø ôû söï phaân bieät. Chæ caàn baïn ñoïc vaïch moät ñoaïn thaúng, thì ñaàu ñoaïn thaúng vaø cuoái ñoaïn thaúng; phía treân phía döôùi ñoaïn thaúng; beân phaûi beân traùi ñoaïn thaúng; beân trong beân ngoaøi ñoaïn thaúng laø ñaõõ coù söï phaân bieät AÂm Döông. OÂng Chu Hy ñaõ ñöa yù nieäm Voâ Cöïc vaø Thaùi Cöïc laø sai laàm ñaàu tieân. Söï sai laàm caøng roõ neùt khi phaân bieät Thaùi Cöïc vôùi caëp phaïm truø AÂm Döông, vì AÂm Döông luùc naøy chæ laø moät veá cuûa chính noù. YÙ nieäm cho raèng Döông ñoäng, AÂm tònh laø sai laàm thöù hai cuûa oâng Chu Hy vaãn aûnh höôûng ñeán taän baây giôø. Ñieàu naøy ñaõ theå hieän trong Kinh Dòch Phuïc Hy (Nxb Khoa Hoïc Xaõ Hoäi, Haø Noäi 1997, Giaùo sö Buøi Vaên Nguyeân. tr.140) nhö sau: Queû Khoân bieåu thò caùi theå cuûa ñaát, nhö lôùn lao, daày daën, vöõng vaøng, bao dung, coøn queû Kieàn bieåu thò caùi theå cuûa trôøi. Ñaát thuoäc AÂm thì tónh, nhö con ngöïa caùi ñi treân maët ñaát, coøn trôøi thuoäc Döông thì ñoäng, nhö con roàng bieán hoùa, khi thì hieän ôû ñoàng ruoäng, khi thì nhaûy ôû vöïc saâu, khi thì laïi bay leân trôøi. Chính töø nhöõng sai laàm coù tính raát caên baûn trong vieäc giaûi thích nhöõng nguyeân lyù cuûa AÂm Döông Nguõ haønh, ñaõ daãn ñeán moät haäu quaû laø: cho ñeán taän baây giôø, thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh khoâng phaùt trieån ñöôïc trong hôn 2000 naêm qua – keå töø thôøi Baéc thuoäc – vaø ñöa taát caû nhöõng phöông phaùp öùng duïng veà moïi maët cuûa noù vaøo moät traïng thaùi huyeàn bí. Sau ñaây laø hai ñoà hình Thaùi Cöïc chöùng toû quan ñieåm sai laàm veà theå baûn nguyeân cuûa vuõ truï cuûa Lai Trí Ñöùc vaø Chu Hy. Baïn ñoïc coù theå deã daøng nhaän thaáy: voøng troøn nhoû ôû giöõa laø bieåu töôïng cuûa Thaùi Cöïc, phaân bieät vôùi phaàn ñen traéng ôû ngoaøi voøng troøn nhoû theå hieän AÂm Döông. 37
Nhö vaäy giöõa Thaùi Cöïc vaø AÂm Döông laø hai traïng thaùi phaân bieät, ñaây laø ñieàu voâ lyù nhö ñaõ trình baøy ôû treân. Hình Thaùi Cöïc xöa nhaát Hình Thaùi Cöïc cuûa cuûa Lai Trí Ñöùc Chu Ñoân Di Nhö vaäy, cuøng vôùi söï khoâng thoáng nhaát quan ñieåm vaø maâu thuaãn khi giaûi thích nguoàn goác vuõ truï vôùi söï voâ lyù veà thôøi ñieåm xuaát xöù, ñaõ chöùng toû raèng thuyeát Thaùi Cöïc sinh Löôõng Nghi (AÂm Döông), AÂm Döông sinh Nguõ haønh khoâng thuoäc söï phaùt minh cuûa caùc nhaø Lyù hoïc Hoa Haï, maø chæ laø theå hieän nhöõng caùi nhìn khaùc nhau trong söï phaùt hieän rôøi raïc veà moät hoïc thuyeát, cuõng nhö nhöõng phaïm vi ñaõ öùng duïng cuûa noù ñaõ coù trong moät neàn vaên minh ñaõ maát. Ñieàu naøy laø cô sôû cuûa giaû thuyeát cho raèng: thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh thuoäc veà neàn vaên minh Vaên Lang theå hieän ôû baùnh chöng, baùnh daày. Nöôùc Vaên Lang Baéc giaùp Ñoäng Ñình hoà, Nam giaùp Hoà Toân, Taây giaùp Ba Thuïc, Ñoâng giaùp Ñoâng Haûi ñaõ toàn taïi gaàn 3000 naêm. Trong quaù trình dieãn bieán cuûa lòch söû vaø khi bò ñoâ hoä hoaøn toaøn vaøo ñôøi Haùn, thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh cuûa neàn vaên minh Vaên Lang ñaõ daàn daàn truyeàn sang Trung Hoa (Giaû thuyeát naøy seõ ñöôïc minh chöùng roõ hôn ôû caùc phaàn sau). Do ñoù, söï lyù giaûi hôïp lyù nhaát veà nguoàn goác xuaát xöù vaø noäi dung cuûa thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh phaûi laø cuûa nhöõng ngöôøi chuû phaùt minh ra noù. Ñoù laø neàn vaên minh Vaên Lang. 38
SÖÏ GIAÛI LYÙ BAÛN NGUYEÂN VUÕ TRUÏ CUÛA THUYEÁT AÂM DÖÔNG NGUÕ HAØNH TÖØ NEÀN VAÊN MINH VAÊN LANG Ñeå tìm hieåu baûn nguyeân cuûa vuõ truï baét ñaàu töø Thaùi Cöïc - AÂm Döông - Nguõ haønh vaø ñoàng thôøi chöùng toû heä thoáng vuõ truï quan naøy thuoäc veà vaên minh Vaên Lang, khoâng theå caên cöù vaøo caùc saùch coå kim töø vaên minh Trung Hoa – maø noäi dung ñaõ theå hieän nhöõng nhaän ñònh sai leäch veà giaù trò thöïc cuûa noù – maø phaûi tìm trong vaên hoaù daân gian Vieät Nam, ñang caát giöõ nhöõng di saûn coøn laïi cuûa moät neàn vaên minh coå ñaïi röïc rôõ töø hôn 2000 naêm tröôùc vaø laø coäi nguoàn ñích thöïc cuûa hoïc thuyeát naøy. Bôûi vì, khi moät ñaát nöôùc bò chinh phuïc vôùi aâm möu ñoàng hoùa, thì vieäc ñaàu tieân cuûa keû xaâm löôïc laø xoùa soå taát caû giaù trò vaên hoùa chính thoáng cuûa neàn vaên minh bò xaâm löôïc. Ñoái töôïng chính cuûa söï xoùa soå ñoù laø tri thöùc vaên hoùa coù trong saùch vôû vaø con ngöôøi. Do ñoù, caùc hoïc giaû coøn soáng soùt cuûa Vaên Lang khoâng theå coâng khai phoå bieán tri kieán cuûa mình. Hoï phaûi baûo veä heä thoáng tö töôûng chính thoáng cuûa vaên minh Vaên Lang döôùi moät hình thöùc khaùc. Ñoù laø: tuïc ngöõ, ca dao, coå tích thaàn thoaïi döôùi daïng maät ngöõ, truyeàn mieäng ñôøi naøy qua ñôøi khaùc. Traêm naêm bia ñaù thì moøn Ngaøn naêm bia mieäng vaãn coøn trô trô. Nhö phaàn treân ñaõ trích daãn lôøi cuûa hoïc giaû Thieäu Vó Hoa trong cuoán Chu Dòch vaø döï ñoaùn hoïc ñaõ ñaët vaán ñeà: Giôùi Dòch hoïc cho raèng söï ra ñôøi cuûa hoïc thuyeát Nguõ haønh raát coù khaû naêng ñoàng thôøi vôùi hoïc thuyeát AÂm Döông. Söï thaät ñuùng nhö vaäy! Nhöng sôû dó qua hôn 2000 naêm tính töø thôøi Haùn cho ñeán nhöõng naêm ñaàu cuûa theá kyû 21 naøy, caùc nhaø Lyù hoïc Trung Hoa vaãn chöa tìm ñöôïc baûn chaát söï quan heä thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh maø chæ môùi ñaët vaán ñeà moät caùch deø daët cho söï lieân quan cuûa noù; chính vì thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh chæ ñöôïc phaùt hieän moät caùch rôøi raïc qua nhöõng saùch vôû coøn soùt laïi cuûa moät neàn vaên minh bò huûy dieät, neân ñaõ taïo ra nhöõng khoaûng troáng khoâng lyù giaûi ñöôïc. Ñoái vôùi neàn vaên minh Vaên Lang – coäi nguoàn vaø laø neàn taûng cho moät neàn vaên hieán gaàn 5000 cuûa Vieät Nam – thì söï thoáng nhaát vaø lieân heä ñoàng thôøi cuûa thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh ñaõ ñöôïc theå hieän trong chieác baùnh 39
chöng, baùnh daày. Bôûi vì, khi Nguõ haønh giaûi thích söï vaän ñoäng cuûa töï nhieân, xaõ hoäi vaø con ngöôøi, khoâng phaûi töï nhieân sinh ra maø phaûi coù baûn nguyeân cuûa noù. Do ñoù, Thaùi Cöïc theo vuõ truï quan cuûa toå tieân ngöôøi Vieät ñöôïc truyeàn laïi vôùi caâu tuïc ngöõ: “Meï troøn, con vuoâng” thì lyù cuûa Thaùi Cöïc phaûi hieåu laø: Baûn nguyeân cuûa vuõ truï coù tính thuaàn khieát, traøn ñaày, vieân maõn. Do thuaàn khieát neân khoâng theå coi caáu taïo theå baûn nguyeân goàm nhöõng caùi cöïc nhoû vaø cuõng khoâng theå laø moät caùi cöïc lôùn; trong ñoù khoâng coù caùi “Coù” ñeå noùi ñeán caùi “Khoâng”. Töôïng cuûa Thaùi Cöïc do tính vieân maõn neân laø hình troøn. Tính cuûa Thaùi Cöïc chí tònh. Bôûi chí tònh neân ñoäng. Coù tònh, coù ñoäng ñoái ñaõi sinh AÂm Döông. Caùi “Coù”ù, Ñoäng (AÂm) ra ñôøi ñoái ñaõi vôùi caùi “Khoâng” baûn nguyeân. Tính cuûa AÂm tuï, ñuïc, giôùi haïn neân töôïng cuûa AÂm hình vuoâng. Bôûi vaäy, oâng cha ta ñaõ truyeàn laïi caâu tuïc ngöõ: “Meï troøn, con vuoâng” nhaèm höôùng daãn vieäc lyù giaûi veà baûn nguyeân cuûa vuõ truï. “Meï troøn” caùi coù tröôùc vaø laø Thaùi Cöïc – Trôû thaønh Döông, khi sinh AÂm – “Con vuoâng”, caùi coù sau. Vôùi yù nghóa cuûa caâu tuïc ngöõ naøy vaø caùch giaûi thích nhö treân, thì Döông cuõng laø Thaùi Cöïc (Meï troøn) vì coù ñoái ñaõi neân coù söï phaân bieät AÂm Döông. Hoaøn toaøn khaùc haún yù nieäm Thaùi Cöïc sinh Löôõng Nghi theo caùch hieåu cuûa caùc nhaø Lyù hoïc coå kim, khi hoï cho raèng: AÂm Döông tuy cuõng coù nguoàn goác cuûa Thaùi Cöïc, nhöng khoâng phaûi laø Thaùi Cöïc. Cuõng bôûi quan nieäm phaân bieät giöõa Thaùi Cöïc vaø AÂm Döông, cho neân haàu heát caùc nhaø Lyù hoïc thuoäc vaên minh Trung Hoa vaø sau naøy ôû caùc nôi khaùc, cho raèng: tính cuûa AÂm laø tónh vaø tính cuûa Döông laø ñoäng. Töùc laø hieåu sai veà caên baûn söï vaän ñoäng cuûa AÂm Döông Nguõ haønh. Nhöng theo caùch lyù giaûi cuûa vaên minh Vaên Lang thì AÂm ñoäng, do ñoù Nguõ haønh thuoäc AÂm phaûi ñoäng. Neáu AÂm tònh thì khoâng theå noùi ñeán söï vaän ñoäng cuûa Nguõ haønh. Ñieàu naøy lyù giaûi töôïng cuûa Nguõ haønh naèm trong baùnh chöng vuoâng thuoäc AÂm. Nhö vaäy, quan ñieåm döïa treân cô sôû phaân tích truyeàn thuyeát veà baùnh chöng, baùnh daày maø di chöùng coøn truyeàn laïi ñeán ngaøy nay cho raèng: Thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh cuûa toå tieân ngöôøi Vieät ñaõ phaùt minh vaø hoaøn chænh coù töø tröôùc thôøi Huøng Vöông thöù VI, thì hoaøn toaøn coù theå bieát ñöôïc caên nguyeân cuûa söï hình thaønh thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh vaø giaûi thích ñöôïc taát caû nhöõng hieän töôïng lieân quan tôùi noù. Linh dieäu thay! Moãi khi naêm heát teát ñeán, nhìn leân baøn thôø toå 40
tieân laïi thaáy chieác baùnh daày troøn ñaày moät maøu traéng thuaàn khieát, ñöôïc ñaët leân treân chieác baùnh chöng vuoâng vôùi maøu laù dong xanh möôït, buoäc baèng boán sôïi laïc (laït) hoàng. Ñoù laø taát caû yù nghóa baûn caên cuûa neàn lyù hoïc coå Ñoâng phöông maø toå tieân ngöôøi Laïc Vieät truyeàn cho con chaùu qua haøng thieân nieân kyû, cho ñeán taän baây giôø. Ñeå minh hoïa roõ hôn yù cho raèng AÂm Döông - Nguõ haønh laø moät hoïc thuyeát xuaát hieän ñoàng thôøi maø caùc nhaø Lyù hoïc Trung Hoa hieän ñaïi ñaõ ñaët vaán ñeà hoaøi nghi vaø chöa theå giaûi quyeát; ngoaøi phaàn minh chöùng qua caâu tuïc ngöõ “Meï troøn, con vuoâng” vaø bieåu töôïng cuûa noù laø baùnh Chöng, baùnh Daày, xin ñöôïc trình baøy moät troø chôi treû em Vieät Nam vaãn coøn töông ñoái phoå bieán, ñoù laø troø chôi “OÂ aên Quan”. Ñoái vôùi treû em Vieät Nam tröôùc thôøi vaên minh phöông Taây du nhaäp ñeå coù nhöõng troø chôi nhö: buùp beâ, baén bi, hoaëc caùc troø chôi nhö “Xuùt xanh” thì “OÂ aên Quan” laø moät troø chôi haáp daãn, truyeàn töø ñôøi naøy qua ñôøi khaùc cho ñeán taän baây giôø. Troø naøy ñöôïc chôi nhö sau: Treân moät hình veõ goàm 10 oâ vuoâng saép thaønh hai haøng trong moät hình chöõ nhaät. hai ñaàu hình chöõ nhaät coù hai nöûa voøng troøn. Coù hai ngöôøi chôi ngoài hai beân, ñoái xöùng theo truïc doïc cuûa hình. Moãi beân coù 25 quaân chia cho moãi oâ 5 quaân. Moãi nöûa voøng troøn trong ñoù coù moät quan. Quaân coù theå laø haït nhaõn hoaëc hoøn soûi, quan coù theå laø haït vaûi hoaëc hoøn soûi to hôn. ÑOÀ HÌNH TROØ CHÔI OÂ AÊN QUAN Caùch chôi: laàn löôït töøng ngöôøi chôi. Moãi beân khi ñi chæ ñöôïc pheùp boác quaân ôû moät trong naêm oâ phía beân mình vaø raûi ñeàu moãi oâ moät quaân theo moät chieàu nhaát ñònh (keå caû oâ quan). Khi heát quaân treân tay thì boác tieáp ôû oâ keá ñaõ raûi quaân cuoái cuøng vaø raûi tieáp, cho ñeán khi ngöng trong nhöõng ñieàu kieän sau ñaây: 41
@ OÂ raûi quaân cuoái cuøng saùt ngay oâ quan (neáu oâ quan vaãn coøn quaân hoaëc quan trong ñoù). @ OÂ raûi quaân cuoái cuøng maø hai oâ keá lieân tieáp thuaän chieàu khoâng coù quaân ñeå boác. @ Keá oâ raûi cuoái cuøng khoâng coù quaân vaø oâ keá ñoù coù quaân thì ñöôïc laáy heát quaân trong oâ caùch oâ troáng ra ngoaøi, keå caû ñoù laø oâ quan. Hai tröôøng hôïp treân goïi laø “Chöïng” vaø phaûi nhöôøng cho ngöôøi kia ñi. Tröôøng hôïp cuoái goïi laø “AÊn” vaø sau ñoù cuõng ñeán löôït ngöôøi kia ñi. Moät ñieàu ñaùng löu yù ôû troø chôi naøy laø: maëc duø caû hai beân ñeàu coøn quaân ñeå ñi, nhöng oâ quan khoâng coøn quaân (ñaõ raûi vaøo trong quaù trình chôi) hoaëc quan thì troø chôi vaãn bò ngöng laïi. Ngöôøi chôi hoâ: “Heát quan, toaøn daân keùo veà!”. Ngöôøi naøo aên vaø coøn nhieàu quaân nhaát thì thaéng. Theo caùi nhìn cuûa ngöôøi vieát thì hình aûnh vaø caùch chôi “OÂ aên Quan” ñaõ theå hieän söï lieân quan chaët cheõ cuûa AÂm Döông Nguõ haønh: @ Hai quan naèm trong oâ troøn bieåu töôïng hình vaø töôùng cuûa AÂm Döông, @ Möôøi oâ vuoâng bieåu töôïng Nguõ haønh (naêm AÂm Nguõ haønh vaø naêm Döông Nguõ haønh). @ Söï vaän ñoäng cuûa naêm quaân trong oâ bieåu töôïng cho söï vaän ñoäng cuûa Nguõ haønh. Trong suoát quaù trình chôi laø theå hieän söï tieâu tröôûng sinh khaéc cuûa AÂm Döông Nguõ haønh. @ Trong luùc chôi, khi khoâng coøn quaân ôû hai oâ quan (töùc laø khoâng coù AÂm Döông) thì troø chôi bò ngöng. Nghóa laø: khoâng coù AÂm Döông thì cuõng khoâng coù söï vaän ñoäng cuûa Nguõ haønh. Phaûi chaêng, troø chôi naøy neáu khoâng do söï ngaãu nhieân truøng hôïp vôùi nguyeân lyù cuûa AÂm Döông Nguõ haønh, thì chính laø do oâng cha ta ñaõ ñaët ra ñeå löu truyeàn trong ñôøi qua theá heä maàm non moät yù nieäm veà AÂm Döông Nguõ haønh vaø söï dieãn bieán, lieân heä chaët cheõ cuûa noù: AÂm Döông coù tröôùc, Nguõ haønh coù sau vaø laø moät heä tö töôûng thoáng nhaát hoaøn chænh, vôùi hy voïng sau naøy cuøng vôùi baùnh Chöng, baùnh Daày seõ chöùng toû ñöôïc neàn vaên minh kyø vó cuûa toå tieân. 42
Thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh laø moät heä thoáng Lyù hoïc hoaøn chænh veà vuõ truï quan cuûa ngöôøi Vieät ñöôïc phaùt trieån vaø öùng duïng vaøo nhieàu maët cuûa töï nhieân, xaõ hoäi vaø con ngöôøi: treân xeùt thieân vaên, döôùi xem ñòa lyù, laøm lòch phaùp, luaän ñoaùn caùt hung, y lyù Ñoâng phöông vaø öùng duïng vaøo caû vieäc caân baèng söï phaùt trieån, oån ñònh xaõ hoäi (xin xem phaàn: “Cöûu truø Hoàng phaïm - baûn hieán phaùp coå nhaát cuûa ngöôøi Laïc Vieät”, ôû phaàn sau). Ñeán thôøi Huøng Vöông thöù VI, thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh ñaõ ñöôïc bieåu töôïng hoùa moät caùch ñoäc ñaùo trong chieác baùnh chöng, baùnh daày theå hieän AÂm Döông haøi hoøa, Nguõ haønh töông sinh. Söï aán chöùng cuûa vua Huøng chöùng toû thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh laø heä thoáng tö töôûng vuõ truï quan chính thoáng cuûa neàn vaên minh Vaên Lang. Caùc hoïc giaû cuûa theá giôùi hieän ñaïi treân nhieàu laõnh vöïc khoa hoïc ñaõ daøy coâng nghieân cöùu thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh vaø ñaõ phaùt hieän nhieàu ñieåm töông ñoàng vôùi khoa hoïc hieän ñaïi. Maëc duø hoï chöa coù moät keát luaän veà tính khoa hoïc cuûa thuyeát naøy, nhöng cuõng chöa khaùm phaù heát söï kyø aûo cuûa noù. Nhöng vôùi phaïm truø roäng lôùn vaø qui moâ öùng duïng treân khaép moïi lónh vöïc cuûa hoïc thuyeát naøy, ñaõ chöùng toû: Thôøi Huøng Vöông khoâng theå chæ toàn taïi khoaûng 300 naêm vaø laø moät thôøi kyø ñöôïc coi laø chöa vaên minh laém so vôùi caùc quoác gia ñöông thôøi. Vaø cuõng khoâng theå keå töø khi baét ñaàu hình thaønh xaõ hoäi Vaên Lang cho ñeán khi chieác baùnh chöng, baùnh daày ñöôïc toân vinh vaøo thôøi Huøng Vöông thöù VI môùi khoaûng 100 naêm (töùc khoaûng 4 theá heä, theo quan ñieåm môùi) – maø moät xaõ hoäi laïc haäu hoang sô, coù theå phaùt minh ra moät hoïc thuyeát vuõ truï quan hoaøn chænh cuøng vôùi söï öùng duïng roäng raõi cuûa noù. Söï toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa moät hoïc thuyeát vuõ truï quan coå ñaïi vôùi qui moâ to lôùn laø thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh trong moät xaõ hoäi cuûa ngöôøi Laïc Vieät, toå tieân cuûa ngöôøi Vieät Nam hieän nay. Hoïc thuyeát naøy coù tham voïng lyù giaûi töø söï hình thaønh vuõ truï cho ñeán moïi söï vaän ñoäng cuûa con ngöôøi. Maëc duø nhöõng thaêng traàm cuûa lòch söû ñaõ khieán noù bò thaát truyeàn, nhöng söï vi dieäu saâu saéc qua nhöõng gì coøn laïi cuûa noù ñaõ laøm kinh ngaïc tri thöùc con ngöôøi hieän ñaïi. Ñieàu naøy chæ coù theå giaûi thích moät caùch hôïp lyù laø: Ñaõ coù moät nhaø nöôùc vôùi moät toå chöùc chaët cheõ cuûa coäng ñoàng ngöôøi Laïc Vieät nhö truyeàn thuyeát ñaõ noùi tôùi. Ñoù chính laø nhaø nöôùc Vaên Lang, döôùi thôøi trò vì cuûa caùc vua Huøng. 43
44 “CHÔI OÂ AÊN QUAN” Böùc danh hoïa cuûa hoïa só Nguyeãn Phan Chaùnh saùng taùc naêm 1931
Phuï chöông: NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ VEÀ NGUOÀN GOÁC KINH DÒCH Trong cuoán saùch naøy, ngöôøi vieát vaãn theo truyeàn thuyeát ñaõ toàn taïi haøng ngaøn naêm coi Baùt quaùi trong kinh Dòch laø do ngaøi Phuïc Hy, Chu Vaên Vöông, Chu Coâng vaø Khoång töû laøm ra. Nhöng nhö vaäy khoâng coù nghóa laø ngöôøi vieát thöøa nhaän ñieàu ñoù laø moät thöïc teá. Söï hoaøi nghi cuûa ngöôøi vieát, döïa treân cô sôû moät truyeàn thuyeát ñöôïc coi laø cuûa chính neàn vaên minh Trung Hoa (tuy nhieân phaûi xem laïi xuaát xöù cuûa noù coù phaûi ôû mieàn Nam soâng Döông Töû hay khoâng?). Truyeàn thuyeát naøy coù nhöõng yeáu toá phaûn baùc taùc giaû cuûa Baùt quaùi trong kinh Dòch laø Phuïc Hy vaø Chu Coâng. Xin ñöôïc thuaät laïi nhö sau (Ñoaïn sau ñaây ñöôïc trích trong boä Tam Quoác Chí, taùc giaû La Quaùn Trung, dòch giaû Phan Keá Bính, Nxb Ñaïi Hoïc & Giaùo Duïc chuyeân nghieäp Haø Noäi 1988, taäp 6, trang 167, hoài thöù 86): “Taàn Baät bieän baùc hoûi vaën Tröông OÂn. Töø Thònh hoûa coâng phaù quaân Nguïy chuû” Khi aáy Taàn Baät öùng ñoái troâi chaûy, noùi naêng hoaït baùt, caû ñaùm ngoài ñeàu kinh. Tröông OÂn khoâng hoûi vaën ñöôïc caâu gì nöõa. Baät môùi hoûi laïi raèng: - Tieân sinh laø danh só Ñoâng Ngoâ, ñaõ laáy vieäc treân trôøi maø hoûi, taát laø hieåu saâu leõ trôøi. Khi xöa luùc hoãn ñoän môùi môû, AÂm Döông chia bieät, khí nheï maø trong thì bay leân thaønh trôøi; khí naëng maø ñuïc thì ñoïng xuoáng döôùi thaønh ñaát. Ñeán ñôøi hoï Cung Coâng ñaùnh traän thua, huùc ñaàu vaøo nuùi Baát Chu thì coät trôøi ñoå gaãy maø röôøng ñaát söùt meû, trôøi nghieâng veà phía Taây Baéc, ñaát ñoå veà phía Ñoâng Nam. Trôøi ñaõ laø khí nheï maø trong, laøm sao laïi coøn nghieâng veà phía Taây Baéc? Vaû laïi, ôû ngoaøi laàn khí nheï maø trong coøn coù vaät gì nöõa, xin tieân sinh daïy cho toâi ñöôïc bieát? Tröông OÂn khoâng bieát ñoái ñaùp ra sao môùi ñöùng daäy taï raèng: - Toâi khoâng ngôø trong Thuïc laém ngöôøi tuaán kieät theá naøy, nghe lôøi ngaøi giaûng luaän, khieán toâi môû ñöôïc ñöôøng ngu doát Ñoaïn trích daãn treân chæ laø phaàn môû ñaàu cuûa truyeàn thuyeát huyeàn thoaïi veà söï tích luùc trôøi ñaát môû mang cuûa Trung Hoa. 45
Ñoaïn sau cuûa truyeàn thuyeát naøy tieáp tuïc keå raèng: Khi coät trôøi ñoå gaãy, nöôùc töø treân trôøi truùt xuoáng gaây luõ luït ôû traàn gian, khieán muoân loaøi ñieâu linh. Baø Nöõ Oa phaûi luyeän ñaù nguõ saéc, vaù trôøi ngaên möa luõ. Sau ñoù khieán moät con ruøa lôùn ñöùng ñoäi trôøi leân, thay cho coät trôøi ñaõ gaãy. (Truyeàn thuyeát “Baø Nöõ Oa vaù trôøi”) Qua noäi dung truyeàn thuyeát noùi treân, ngöôøi vieát nhaän xeùt thaáy coù moät söï lieân quan khaù chaët cheõ ñoái vôùi xuaát xöù cuûa Baùt quaùi Tieân thieân nhö sau: Xeùt söï saép xeáp cuûa 8 Quaùi trong Tieân thieân ôû hình veõ treân (töông truyeàn do vua Phuïc Hy phaùt hieän) thì queû Caøn (trôøi) ôû treân; Khoân (ñaát) ôû döôùi, öùng vôùi ñoaïn ñaàu cuûa truyeàn thuyeát: Khí nheï vaø trong bay leân thaønh trôøi; khí naëng vaø ñuïc tuï xuoáng thaønh ñaát. Ñoái vôùi söï saép xeáp laïi queû Haäu thieân Baùt quaùi, nhöõng nhaø nghieân cöùu lòch söû Lyù hoïc Trung Hoa cho raèng: ñoù laø do vua Vaên Vöông nhaø Chu khi bò Truï Vöông giam ôû nguïc Döõu Ly, ngaøi ñaõ nghieân cöùu Baùt quaùi Tieân thieân vaø hieäu chænh laïi thaønh Baùt quaùi Haäu thieân, nhö hình veõ sau ñaây: 46
HAÄU THIEÂN BAÙT QUAÙI THEO COÅ THÖ CHÖÕ HAÙN KHAÛM C ØN A A ÁN C C ØI H A A O ÁN Ñ K H O ÁN ÂN O T LY Theo truyeàn thuyeát thì trong Haäu thieân Baùt quaùi, ngaøi Chu Vaên Vöông ñaõ ñöa queû Caøn (trôøi) leäch veà phía Taây Baéc.Truyeàn thuyeát cuõng cho raèng ngaøi ñaõ chuù giaûi kinh Dòch. Lôøi chuù giaûi cuûa ngaøi goïi laø Soaùn töø, nhö ñaõ trình baøy ôû treân. Nhöng öùng vôùi truyeàn thuyeát thì söï nghieâng leäch cuûa trôøi ñaát laïi do coät trôøi ñoå gaãy. Coät trôøi coù teân laø Baát Chu, hieåu theo moät nghóa khaùc thì Baát Chu nghóa laø khoâng phaûi nhaø Chu laøm trôøi leäch sang phía Taây Baéc. Qua hình veõ döôùi ñaây, baïn ñoïc seõ thaáy trong hình Haäu thieân, queû Caøn (trôøi) leäch veà phía Taây Baéc. Phía treân thay theá laø queû Khaûm (thuoäc Thuûy) öùng vôùi truyeàn thuyeát: Nöôùc töø treân trôøi ñoå xuoáng gaây luït loäi khaép nôi. Chi tieát khaùc nhau duy nhaát laø theo truyeàn thuyeát thì ñaát leäch veà höôùng Ñoâng Nam; nhöng ôû hình Haäu thieân Baùt quaùi - queû Khoân (töôïng Ñaát) - leäch veà phía Taây Nam. Söï sai leäch giöõa truyeàn thuyeát vaø thöïc teá saép xeáp cuûa Haäu thieân Baùt quaùi coù theå lyù giaûi do söï tam sao thaát baûn vì ñaõ löu truyeàn haøng ngaøn naêm (keå töø khi Vaên Lang bò ñoâ hoä ñeán thôøi Tam Quoác chí thì ñaõ 400 naêm, ñeán thôøi La Quaùn Trung vieát Tam Quoác thì ñaõ hôn 1000 naêm). Tuy nhieân, theo caùi nhìn cuûa ngöôøi vieát thì – maëc duø söï saép xeáp queû Haäu thieân Baùt quaùi coù baûn vaên truyeàn laïi theo coå thö chöõ Haùn (tieát 47
5, Thuyeát quaùi truyeän) – nhöng ñaõ sai leäch. Coøn caâu chuyeän thaàn thoaïi naøy – maëc duø ñöôïc truyeàn mieäng, laïi chöùng toû tính chính xaùc cuûa noù – laø moät maät ngöõ höôùng daãn cho vieäc ñi tìm nhöõng bí aån cuûa vaên hoùa Ñoâng Phöông. Bôûi vì: xeùt Baùt quaùi Tieân thieân thì caùc queû ñeàu coù söï ñoái xöùng AÂm Döông qua taâm ñieåm, nhöng ôû Baùt quaùi Haäu thieân khoâng coù söï ñoái xöùng ñoù. Neáu ta theo truyeàn thuyeát ñöa queû Khoân (Ñaát) veà vò trí Ñoâng Nam vaø queû Toán ñang ôû phía Ñoâng Nam veà vò trí Taây Nam cuûa queû Khoân, thì seõ laëp laïi qui luaät ñoái xöùng qua taâm cuûa hình Baùt quaùi Haäu thieân. Qui luaät ñoái xöùng (caân baèng AÂm Döông) laø nguyeân lyù caên baûn cuûa Lyù hoïc Ñoâng phöông. Xin ñoäc giaû so saùnh hai hình veõ döôùi ñaây ñeå tham khaûo. 48
HAÄU THIEÂN BAÙT QUAÙI THEO COÅ THÖ CHÖÕ HAÙN KHAÛM C ØN A A ÁN C C I Ø H A A O ÁN Ñ K H O ÁN ÂN O T LY HAÄU THIEÂN BAÙT QUAÙI Ñaõ söûa vò trí Toán, Khoân theo truyeàn thuyeát “Ñaát leäch veà phía Ñoâng Nam” 49
Xuaát phaùt töø söï truøng hôïp phaûn baùc ñeán kyø laï cuûa truyeàn thuyeát vôùi nguyeân nhaân xuaát hieän cuûa Haäu thieân Baùt quaùi vaø kinh Dòch thieáu moät heä thoáng lyù thuyeát caên baûn cho söï vaän ñoäng cuûa noù (coù theå nguyeân lyù cuûa Baùt Quaùi trong Dòch hoïc naèm ngay trong truyeàn thuyeát noùi treân). Ñoù laø lyù do ñaàu tieân khieán ngöôøi vieát ñaët vaán ñeà hoaøi nghi nguoàn goác ñích thöïc cuûa kinh Dòch. Söï hoaøi nghi nguoàn goác Haäu thieân Baùt quaùi do vua Chu Vaên Vöông tröôùc taùc, coøn xuaát phaùt töø chính söï nghieäp cuûa ngaøi Khoång töû. Bôûi vì, neáu do vua Vaên Vöông - vò vua saùng laäp nhaø Chu - tröôùc taùc thì taát nhieân kinh Dòch phaûi laø quan ñieåm vuõ truï quan chính thoáng cuûa nhaø Chu vaø phaûi ñöôïc phoå bieán. Nhöng taïi sao vôùi moät ñaïi hoïc giaû nhö ngaøi Khoång töû maø suoát ñôøi boân ba khaép caùc nöôùc chö haàu, laïi ñaõ töøng laøm quan ôû moät soá nöôùc maø maõi ñeán cuoái ñôøi môùi bieát ñeán Dòch hoïc? Ñeå roài ngaøi phaûi laáy laøm tieác vì ñaõ giaø khoâng coù thôøi gian nhieàu ñeå hieåu heát kinh Dòch. Ñieàu naøy ñöôïc chöùng toû qua ñoaïn trích daãn trong saùch Kinh Dòch vôùi vuõ truï quan Ñoâng phöông (Gs. Nguyeãn Höõu Löôïng - Nxb T/p Hoà Chí Minh 1992 - trong phaàn “Thay lôøi giôùi thieäu” - phaàn naøy do Gs. Böûu Caàm vieát) nhö sau: chính Khoång töû tröôùc khi töø traàn, coøn than tieác noùi vôùi hoïc troø: “Giaù nhö ta ñöôïc theâm ít naêm nöõa ñeå hoïc Dòch cho troïn veïn thì khoâng coù ñieàu sai laàm lôùn” (Luaän Ngöõ hoïc tri). Ngaøi chöa hieåu heát söï bieán hoùa kyø aûo cuûa Baùt quaùi, thì taïi sao ngaøi laïi coù theå dieãn giaûi yù nghóa cho caùc queû Dòch nhö nhöõng saùch veà lòch söû Dòch hoïc Trung Hoa ñaõ noùi tôùi. Khoång töû - moät ñaïi hoïc giaû - ñöôïc taëng danh hieäu “Vaïn theá sö bieåu”, taát nhieân khoâng theå coù vieäc san ñònh thieáu thaän troïng, nhaát laø luùc ngaøi ñaõ ñöùng tuoåi. Moät ñieàu ñaùng löu yù nöõa laø: Vaøo thôøi Xuaân thu Chieán quoác (töùc laø töông ñöông vôùi thôøi Khoång töû vaø sau ñoù haøng traêm naêm) coù raát nhieàu caùc nhaø tö töôûng noåi tieáng Trung Hoa nhö Maïnh töû, Haøn Phi töû, Tuaân töû nhöng trong caùc tröôùc taùc cuûa hoï khoâng heà coù moät caâu nhaéc ñeán kinh Dòch. Neáu nhö kinh Dòch ñöôïc Khoång töû san nhuaän vaø phoå bieán vôùi kinh saùch cuûa oâng; thì vôùi moät ngöôøi noåi tieáng nhö oâng, khoâng theå naøo tö töôûng cuûa kinh Dòch do oâng san ñònh laïi khoâng ghi daáu aán cho caùc hoïc giaû ñôøi sau. Nhöõng vaán ñeà neâu treân ñaõ chöùng toû kinh Dòch khoâng phaûi laø moät hoïc thuyeát phoå bieán vaø caøng khoâng phaûi laø moät heä thoáng vuõ truï 50
quan cuûa neàn vaên minh Trung Hoa, ít nhaát ñeán thôøi Khoång töû. Do ñoù, hoaøn toaøn coù cô sôû ñeå ñaët vaán ñeà raèng: caû Khoång töû laãn Chu Coâng, caùc ngaøi chöa heà san nhuaän hoaëc chuù giaûi kinh Dòch. Söï gaùn gheùp khieân cöôõng cho caùc ngaøi chuù giaûi kinh Dòch ñaõ taïo ra söï phi lyù: Sinh con roài môùi sinh cha Sinh chaùu giöõ nhaø roài môùi sinh oâng Cuõng nhö hieän töôïng gaùn gheùp vua Phuïc Hy döïa vaøo Haø ñoà ñeå vaïch queû Baùt quaùi Tieân thieân, vua Vaên Vöông döïa vaøo Laïc thö laøm ra Baùt quaùi Haäu thieân. Nhöng Laïc thö laïi laø phöông tieän ñeå xuaát hieän Haø ñoà vaø noäi dung caû hai ñoà hình naøy ñeàu theå hieän söï vaän ñoäng cuûa Nguõ haønh. Taát caû nhöõng söï phi lyù noùi treân ñaõ phuû nhaän kinh Dòch coù nguoàn goác töø vaên minh Hoa Haï. Vaán ñeà naøy chính nhöõng nhaø Lyù hoïc Trung Hoa thôøi Toáng cuõng leân tieáng hoaøi nghi. Ñoaïn trích daãn döôùi ñaây chöùng toû ñieàu naøy (Kinh Dòch vôùi Vuõ truï quan Ñoâng phöông - saùch ñaõ daãn, trang 85): Tuy nhieân, khoâng phaûi ai cuõng deã tính nhö ai! Ngay trong laøng Nho, thieáu gì ngöôøi leân tieáng ñaû kích Haùn nho, nhaát laø ñaû kích Khoång An Quoác. Du Dieãm ñôøi Toáng caên cöù vaøo caâu noùi cuûa Khoång töû trong Dòch Heä thöôïng: “Ñoà xuaát hieän ôû soâng Haø, Thö xuaát hieän ôû soâng Laïc, ñaáng thaùnh nhaân baét chöôùc theo” maø cho raèng Ñoà Thö ñeàu xuaát hieän ôû thôøi Phuïc Hy, chöù khoâng phaûi hai thôøi khaùc nhau nhö hoï Khoång ñaõ chia ra. OÂng noùi: Phuïc Hy baét chöôùc theo Haø ñoà, Laïc thö maø hoaïch quaùi, Theá maø Khoång An Quoác laïi baûo Phuïc Hy hoaïch quaùi phaûi baét chöôùc theo Haø ñoà, coøn Ñaïi Vuõ baøy Cöûu truø phaûi baét chöôùc theo Laïc thö. Vì sao hoï Khoång laïi chia laøm hai nhö vaäy? Saùch Cöûu Kinh bieän nghi cuûa hoï Traàn xeùt theo Ngoïc xuyeân vaên taäp coù noùi: “Neáu baûo Phuïc Hy hoaïch quaùi, goác ôû Haø ñoà thì Khoång töû chæ caàn noùi Ñoà xuaát hieän ôû soâng Haø, ñaáng thaùnh nhaân baét chöôùc theo laø ñuû roài, haø taát phaûi noùi goàm caû Laïc thö vaøo nöõa laøm gì? Ñaõ noùi: baét chöôùc theo Ñoà, Thö ñeå laøm Dòch thì nhö theá Ñoà Thö ñeàu phaûi coù töø ñôøi Phuïc Hy, chöù sao laïi phaûi ñôïi maõi tôùi khi vua Vuõ trò thuûy sau naøy môùi coù Laïc Thö”? Hoï Du tieáp theâm: Soá cuûa Dòch baát quaù töø Trôøi 1 ñeán Ñaát 10, chæ coù 44 soá maø thoâi, chöù chöa töøng ñöôïc meänh danh laø Haø ñoà, cuõng nhö chöa töøng ñöôïc meänh danh laø Laïc thö. Theá maø Khoång An Quoác daùm baûo: Thôøi Phuïc Hy coù con long maõ mang Ñoà xuaát hieän ôû soâng Laïc, nhaø Vua thaáy vaäy beøn nhaân ñoù xeáp ñaët ñieåm soá ñeå laäp thaønh Cöûu truø, goïi laø Laïc thö. Hoï Khoång caên cöù vaøo ñaâu vaäy?” Chöa heát, Du coøn pheâ baùc, chæ trích nhieàu ñieåm khaùc: “Thôøi vua Phuïc Hy chöa coù vaên töï. Nhaø vua nhaân nhöõng neùt chaám cuûa Haø ñoà, 51
Laïc thö maø hoaïch quaùi, chöù chaúng phaûi Ñoà Thö coù nhöõng soá trôøi sinh saün ñeå cho ngaøi laáy duøng! Neáu Dòch Heä töø noùi: ngöûa troâng töôïng ôû treân trôøi, cuùi xem pheùp ôû döôùi ñaát, quan saùt hình neùt cuûa chim muoâng cuøng vôùi söï thích nghi cuûa ñaát, gaàn thì laáy ôû mình, xa thì laáy ôû vaät, do ñoù môùi vaïch Baùt quaùi; vaäy thì Phuïc Hy hoaïch quaùi haù chæ rieâng Haø ñoà vaø Laïc thö thoâi sao?” Nhöng Baùt quaùi cuûa Dòch hoïc baét nguoàn töø ñaâu? Theo nhö truyeàn thuyeát ñaõ trình baøy ôû treân, thì: Baùt quaùi Tieân thieân vaø Haäu thieân ñaõ coù ngay töø thôøi toái coå. Söï coù maët cuûa Thaùi Cöïc - AÂm Döông trong caùc baûn Chu Dòch chöõ Haùn tröôùc ñaây, cuõng nhö söï coù maët cuûa AÂm Döông Nguõ haønh trong caùc saùch lieân quan ñeán hoïc thuyeát naøy (Thí duï nhö söï öùng duïng cuûa noù trong Chu Dòch vaø Döï ñoaùn hoïc cuûa taùc giaû Thieäu Vó Hoa), thöïc ra ñaõ coù töø laâu trong neàn vaên minh Vaên Lang. Nhöng ñaáy chæ laø söï vaän duïng phöông phaùp luaän cuûa thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh ñeå lyù giaûi Dòch cuûa taùc gia Vaên Lang. Chính söï coù maët cuûa thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh vôùi Baùt quaùi, ñaõ chöùng toû Baùt quaùi thuoäc veà moät neàn vaên minh toái coå toàn taïi trong xaõ hoäi Vaên Lang. Vieäc söû duïng phöông phaùp luaän cuûa thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh ñeå giaûi ñoaùn queû trong “Chu Dòch vaø döï ñoaùn hoïc” khoâng thaáy coù trong baûn Chu Dòch goác nhö ñaõ trình baøy ôû treân. Ñieàu naøy chöùng toû raèng: Thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh laø nguoàn goác cuûa kinh Dòch vaø söï vaän ñoäng cuûa Baùt quaùi chæ laø söï theå hieän cuûa thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh. Hieän töôïng naøy ñaõ chöùng toû tính bao truøm cuûa hoïc thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh. Ñoù laø nguyeân nhaân ñeå cuoán “Chu Dòch vaø döï ñoaùn hoïc” do oâng Thieäu Vó Hoa coâng boá coù theå söû duïng phöông phaùp luaän cuûa thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh giaûi ñoaùn queû Dòch. Nhöng nhö caùc phaàn treân ñaõ ñaët vaán ñeà: Thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh laø moät hoïc thuyeát hoaøn chænh vaø nhaát quaùn; Baùt quaùi chæ laø kyù hieäu theå hieän cuûa hoïc thuyeát naøy.(*) Chính vì khoâng phaûi laø chuû nhaân ñích thöïc cuûa thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh, cho neân ngay caû vieäc öùng duïng AÂm Döông trong thuyeát * Chuù thích: Trong laàn xuaát baûn tröôùc, ngöôøi vieát khoâng coù yù töôûng naøy (phaàn in nghieâng) vaø vaãn cho raèng thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh khoâng lieân quan ñeán kinh Dòch. Nhöng xuaát phaùt töø söï hoaøi nghi ñaõ trình baøy ôû treân, ngay sau laàn xuaát baûn ñaàu tieân, ngöôøi vieát ñaõ tieáp tuïc tìm hieåu veà kinh Dòch vaø hieäu chænh nhö treân. Nhöõng yù töôûng trong phaàn phuï chöông naøy, sau laàn xuaát baûn thöù nhaát, ñöôïc trình baøy trong saùch “Tìm veà coäi nguoàn Kinh Dòch” (Taùi baûn laàn 1, Nxb VHTT – 2002). 52
AÂm Döông Nguõ haønh vaøo Baùt quaùi töø nguyeân lyù khôûi nguyeân trong coå thö chöõ Haùn, ñaõ chöùng toû tính phi lyù cuûa noù. Qua bieåu töôïng kinh Dòch quen thuoäc döôùi ñaây baïn ñoïc cuõng nhaän thaáy voøng troøn (Thaùi Cöïc) vôùi 2 nöûa AÂm Döông ôû giöõa – voán ñöôïc coi laø nguoàn goác cuûa Baùt Quaùi. Baùt Quaùi bao quanh theå hieän söï bieán hoùa cuûa AÂm Döông. Nhöng vôùi 2 queû: Caøn ( ) thuaàn Döông vaø Khoân ( ) thuaàn AÂm, so vôùi bieåu töôïng cuûa AÂm Döông trong voøng troøn thì caùi naøo coù tröôùc? Khoâng leõ tính thuaàn Döông cuûa queû Caøn khoâng phaûi laø Döông trong voøng troøn (Döông baûn nguyeân) nhöng laïi laø Döông? Tính thuaàn AÂm cuûa queû Khoân khoâng phaûi laø AÂm trong voøng troøn (AÂm baûn nguyeân) nhöng laïi laø AÂm? ÑOÀ HÌNH MINH HOÏA QUA BAÙT QUAÙI TIEÂN THIEÂN Söï phi lyù do gaùn gheùp khieân cöôõng naøy traûi haøng thieân nieân kyû, phaûi chaêng ñaõ ñöôïc oâng cha ta noùi ñeán trong moät caâu ñoá noåi tieáng: “Moàm boø, chaúng phaûi moøm boø, nhöng laïi laø moàm boø”. Caâu ñoá ñöôïc lyù giaûi laø con oác! Con oác thì khoâng phaûi moàm (con) boø, nhöng duøng moàm ñeå boø thì laïi laø con oác. Thöïc laø moät loái chôi chöõ ñeán tuyeät kyõ, cuoái cuøng 53
chaúng hieåu laø con gì? Hôn nöõa, kinh Dòch voán ñöôïc coi laø moät cuoán saùch “boùi”. Cuõng chính vì ñöôïc coi laø moät cuoán saùch boùi, neân noù ñaõ thoaùt khoûi ngoïn löûa huûy dieät vaên hoùa cuûa Taàn Thuûy Hoaøng. Treân thöïc teá, kinh Dòch duøng ñaõ boùi cuõng ñaõ traûi haøng thieân nieân kyû; cho ñeán taän baây giôø, haàu heát nhöõng nhaø nghieân cöùu vaãn cho raèng kinh Dòch duøng ñeå boùi. Nhöng, chuùng ta cuõng bieát raèng moät trong nhöõng tieâu chuaån ñeå thaåm ñònh cho moät luaän thuyeát khoa hoïc laø noù phaûi coù khaû naêng döï baùo. Khaû naêng döï baùo naøy chæ thöïc hieän ñöôïc sau khi ñaõ hình thaønh moät heä thoáng lyù thuyeát hoaøn chænh. Trong khi ñoù, kinh Dòch ñaõ chöùng toû khaû naêng döï baùo - maø moïi ngöôøi goïi noâm laø boùi - coù hieäu quaû traûi haøng thieân nieân kyû; nhöng noù vaãn thieáu haún moät heä thoáng lyù thuyeát cuûa noù. Thaät laø moät söï voâ lyù khi khaû naêng döï baùo laïi ra ñôøi tröôùc moät hoïc thuyeát ñeå coù khaû naêng thöïc hieän nhöõng döï baùo qua nhöõng kyù hieäu cuûa kinh Dòch. Ñieàu naøy ñaõ chöùng toû: nhöõng kyù hieäu trong kinh Dòch chæ laø heä quaû cuûa moät heä thoáng lyù thuyeát ñaõ thaát truyeàn. Do ñoù, neáu neàn vaên minh Hoa Haï - nôi maø töø tröôùc ñeán nay vaãn ñöôïc coi laø caùi noâi cuûa neàn vaên minh phöông Ñoâng vaø kinh Dòch voán ñöôïc coi laø coù söï hình thaønh vaø phaùt trieån lieân tuïc traûi qua nhieàu theá heä trong caùi noâi ñoù - thì thaät laø söï voâ lyù vôùi nhöõng tri kieán cuûa khoa hoïc hieän ñaïi, khi khaû naêng döï baùo laïi coù tröôùc söï hình thaønh lyù thuyeát. Vôùi nhöõng vaán ñeà ñöôïc trình baøy ôû treân, thì Baùt quaùi thuoäc veà neàn vaên minh Vaên Lang vaø laø nhöõng kyù hieäu maø caùc nhaø lyù hoïc Vaên Lang duøng ñeå lyù giaûi qui luaät vaän ñoäng cuûa vuõ truï theo thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh. Daáu aán cuûa neàn vaên minh Vaên Lang theo truyeàn thuyeát “Baø Nöõ Oa vaù trôøi” chính laø hình aûnh con Ruøa - moät bieåu töôïng cuûa phöông tieän chuyeån taûi tri thöùc cuûa neàn vaên minh Vaên Lang (xin xem theâm phaàn: “Phöông tieän ghi nhaän chuyeån taûi tri thöùc döôùi thôøi Huøng Vöông” ôû chöông IV “Söï tích Traàu Cau”) – coøn ôû trong kinh Dòch thì ñoù chính laø AÂm Döông Nguõ haønh. Khi xaõ hoäi Vaên Lang bò thu heïp daàn laõnh thoå theo nhöõng dieãn bieán cuûa lòch söû, Baùt quaùi ñaõ truyeàn sang neàn vaên minh Trung Hoa. Coù theå ngaøi Khoång töû ñaõ bieát ñeán Baùt quaùi vaøo theá kyû thöù VI – V tröôùc Coâng nguyeân. Ñieàu naøy ñaõ chöùng toû coù theå Baùt quaùi cuûa Vaên Lang ñöôïc truyeàn sôùm nhaát sang Trung Hoa. Nhö vaäy hoaøn toaøn coù cô sôû ñeå cho raèng: laõnh thoå Vaên Lang vaøo ngay thôøi Xuaân Thu ñaõ coù nhöõng bieán ñoäng hoaëc hai 54