›

Giáo trình thực hành Chuyên ngành hữu cơ

pdf 57 trang huongle 9720
Download
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình thực hành Chuyên ngành hữu cơ", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdfgiao_trinh_thuc_hanh_chuyen_nganh_huu_co.pdf

Nội dung text: Giáo trình thực hành Chuyên ngành hữu cơ

  1. TRÖÔØNG CAO ÑAÚNG COÂNG NGHIEÄP 4 KHOA HOAÙ GIAÙO TRÌNH THÖÏC HAØNH CHUYEÂN NGAØNH HÖÕU CÔ HEÄ CAO ÑAÚNG Thaønh phoá Hoà Chí Minh, 9 – 2004
  2. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô MUÏC LUÏC MUÏC LUÏC 2 MOÂN HOÏC: THÖ ÏC HAØNH CHUYEÂN NGAØNH HÖ ÕU CÔ 4 NOÄI QUY PHOØNG THÍ NGHIEÄM 6 PHAÀN 1: HÖ ÔNG LIEÄU MYÕ PHAÅM 7 BAØI 1: TOÅNG HÔÏP TREFOL 7 BAØI 2: TOÅNG HÔÏP HÖ ÔNG HOA THÖ ÔØNG XUAÂN ÑAÉNG 11 BAØI 3: TOÅNG HÔÏP HÖ ÔNG XUA COÂN TRUØNG TRONG NHAØ 14 PHAÀN 2: PHAÅM MAØU VAØ PIGMENT 17 BAØI 1: TOÅNG HÔÏP MAØU PARARED 18 BAØI 2: TOÅNG HÔÏP MAØU SUN SET YELLOW 20 BAØI 3: TOÅNG HÔÏP PIGMENT LUÏC MALACHIT 21 PHAÀN 3: KYÕ THUAÄT NHUOÄM 23 BAØI 1: NHUOÄM VAÛI COTTON 100% BAÈNG PHAÅM HOAÏT TÍNH 23 BAØI 2: NGHIEÂN CÖ ÙU KYÕ THUAÄT NHUOÄM VAÛI COTTON 100% 28 BAØI 3: ÑAÙNH GIAÙ ÑOÄ BEÀN MAØU CUÛA VAÄT LIEÄU NHUOÄM 32 BAØI 4: ÑAÙNH GIAÙ ÑOÄ CO, ÑOÄ NHAØU VAØ KHAÛ NAÊNG HAÁP PHUÏ CUÛA VAÛI 100 % CELLULOZE 36 BAØI 5: TOÅNG HÔÏP XÔ CELLULOSE MONO ACETATE VAØ DI ACETATE 41 BAØI 6: THÖ ÏC HAØNH KYÕ THUAÄT IN HOA TREÂN SAÛN PHAÅM DEÄT 44 PHAÀN 4: SAÛN PHAÅM CHAÊM SOÙC CAÙ NHAÂN 48 BAØI 1: NÖ ÔÙC RÖ ÛA CHEÙN 48 BAØI 2: MYÕ PHAÅM CHO TOÙC 51 BAØI 3: KEM GIAËT ÑA NAÊNG 55 PHAÀN 5: PHÖ ÔNG PHAÙP PHAÂN LAÄP 58 BAØI 1: PHAÂN LAÄP VAØ TAÙCH HÔÏP CHAÁT HÖ ÕU CÔ 58 PHAÀN 6: POLIMER - CAO SU 65 BAØI 1: TOÅNG HÔÏP NHÖ ÏA POLI ESTER KHOÂNG NO 65 BAØI 2: XAÙC ÑÒNH HAØM LÖ ÔÏNG CHAÁT BAY HÔI TRONG CAO SU COÁM (SVR) 71 BAØI 3: XAÙC ÑÒNH HAØM LÖ ÔÏNG TRO TRONG CAO SU COÁM (SVR) 74 BAØI 4: XAÙC ÑÒNH HAØM LÖ ÔÏNG CHAÁT BAÅN TRONG CAO SU COÁM (SVR) 77 BAØI 5: XAÙC ÑÒNH TOÅNG HAØM LÖ ÔÏNG CHAÁT RAÉN TRONG LATEX (TSC) 82 BAØI 6: GIA COÂNG SAÛN PHAÅM NHÖ ÏA COMPOSITE 86 BAØI 7: SAÛN XUAÁT NEÄM XOÁP TÖ Ø CAO SU LATEX 90 PHAÀN 7: COÂNG NGHEÄ GIAÁY 93 BAØI 1: CHUAÅN BÒ BOÄT CHO XEO GIAÁY TÖ Ø BOÄT GIAÁY COÙ SAÜN VAØ XEO GIAÁY 93 BAØI 2: CHUAÅN BÒ BOÄT GIAÁY VAØ HÌNH THAØNH TÔØ GIAÁY TÖ ØGIAÁY PHEÁ LIEÄU 96 BAØI 3: QUY TRÌNH KIEÅM TRA CHAÁT LÖ ÔÏNG GIAÁY 99 BAØI 4: XAÙC ÑÒNH ÑOÄ THAÁM DAÀU VAØ ÑOÄ TRO CUÛA GIAÁY 104 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 107 2
  3. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô LÔØI NOÙI ÑAÀU Quyeån saùch thí nghieäm chuyeân ngaønh hö õu cô do taäp theå giaûng vieân cuûa boä moân Hoaù hö õu cô bieân soaïn dö ïa theo chö ông trình ñaøo taïo ñö ôïc ñoåi môùi tö ø naêm hoïc 2004 - 2005. Ö ùng duïng thö ïc haønh caùc kieán thö ùc chuyeân ngaønh hö õu cô laø quan ñieåm chuû ñaïo cuûa taäp saùch naøy. Moät soá baøi ñö ôïc bieân soaïn dö ïa treân caùc taøi lieäu ñaõ coâng boá, phaàn lôùn nhö õng baøi coøn laïi ñö ôïc chuùng toâi bieân soaïn dö ïa vaøo lyù thuyeát ñaõ ñö ôïc hoïc keát hôïp vôùi thö ïc teá taïi caùc nhaø maùy lieân quan ñeán lónh vö ïc hoaù hö õu cô. Noäi dung cuûa giaùo trình vaø thaønh phaàn giaûng vieân bieân soaïn nhö sau: Noäi dung Giaûng vieân bieân soaïn 1. Hö ông lieäu ThS. Traàn Hö õu Haûi 2. Myõ phaåm ThS. Traàn Hö õu Haûi 3. Kyõ thuaät nhuoäm ThS. Traàn Hö õu Haûi 4. Kyõ thuaät nhuoäm-in hoa treân saûn phaåm ThS. Traàn Hö õu Haûi deät 5. Coâng ngheä giaáy vaø boät giaáy KS. Hoà Thanh Anh Tuaán 6. Coâng ngheä cao su ThS. Nguyeãn Quang Khuyeán 7. Neäm xoáp ThS. Huyønh Thò Vieät Haø Maëc daàu coù sö ï chuaån bò kyõ trong khi bieân soaïn, song giaùo trình naøy chaéc chaén coøn nhieàu haïn cheá. Chuùng toâi raát mong nhaän ñö ôïc caùc yù kieán, ñoùng goùp xaây dö ïng cuûa quyù ñoïc giaû ñeå laàn taùi baûn sau ñaït chaát lö ôïng cao hôn. Thay maët Ban bieân soaïn ThS. Traàn Hö õu Haûi 3
  4. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô MOÂN HOÏC: THÖÏC HAØNH CHUYEÂN NGAØNH HÖÕU CÔ 1. Maõ moân hoïc: 047HO230 2. Soá ñôn vò hoïc trình: 4 3. Trình ñoä thuoäc khoái kieán thöùc: chuyeân ngaønh. 4. Phaân boá thôøi gian: 100% thö ïc haønh 5. Ñieàu kieän tieân quyeát: Hoïc trong giai ñoaïn chuyeân ngaønh, sau caùc moân cô sôû ngaønh vaø chuyeân ngaønh. 6. Toùm taét noäi dung: Giuùp cho sinh vieân coù cô sôû lyù thuyeát vaø thö ïc nghieäm cuûa caùc quaù trình toå hôïp hö ông, qui trình taïo caùc saûn phaåm myõ phaåm, chaát taåy rö ûa, polime, nhuoäm, cao su phoå bieán, khaûo saùt sö ï aûnh hö ôûng cuûa caùc thoâng soá vaät lyù, hoùa hoïc cuûa nguyeân lieäu cuõng nhö quaù trình gia coâng taïo saûn phaåm, khaû naêng thieát keá moät ñôn coâng ngheä saûn phaåm. 7. Nhieäm vuï cuûa hoïc sinh: Tham dö ï vaø noäp baùo caùo ñaày ñuû. Thi vaø kieåm tra theo qui cheá 04/ 1999 / QÑ-BGD 8. Taøi lieäu hoïc taäp: Giaùo trình thö ïc haønh vaø caùc taøi lieäu tham khaûo coù lieân quan. 9. Taøi lieäu tham khaûo: [1]. Rene cerbelaud, Hö ông lieäu trong myõ phaåm vaø thö ïc phaåm - NXB KHKT – 1992. [2]. K.S Cao Nam Quí, Coâng ngheä saûn xuaát hö ông phaåm, myõ phaåm, NXB TPHCM - 1994. [3]. J.B.Wilkinson, Harry’s Cosmeticology seventh edition - NXB Longman Scientific. [4]. Boä moân hoùa hö õu cô, Thö ïc haønh hoùa hö õu cô, Ñaïi hoïc Baùch khoa TP HCM – 1994. 10. Tieâu chuaån ñaùnh giaù sinh vieân: - Naém ñö ôïc cô baûn noäi dung moân hoïc - Coù tính chuû ñoäng vaø thaùi ñoä ngieâm tuùc trong hoïc taäp 11. Thang ñieåm: 10/10. 12. Muïc tieâu cuûa moân hoïc: laøm cô sôû ban ñaàu cho sinh vieân khi tieáp caän vôùi caùc lónh vö ïc öùng duïng trong chuyeân ngaønh ñaõ ñö ôïc ñaøo taïo. 4
  5. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô 13. Noäi dung chi tieát moân hoïc: Soá tieát Thö ïc Noäi dung haønh Chö ông 1 : Hö ông lieäu myõ phaåm. 5 5 Chö ông 2 : Phaåm maàu vaø pigment 10 10 Chö ông 3 : Kyõ thuaät nhuoäm 5 5 Chö ông 4 : Saûn phaåm chaêm soùc caù nhaân vaø gia ñình 5 5 Chö ông 5 : Phö ông phaùp phaân laäp 5 5 Chö ông 6 : Coâng ngheä polymer 5 5 Chö ông 7 : Coâng ngheä giaáy 10 10 5
  6. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô NOÄI QUY PHOØNG THÍ NGHIEÄM 1. Phaûi ñeán phoøng thí nghieäm ñuùng ngaøy, giôø quy ñònh. 2. Ñeå tuùi xaùch ñuùng nôi quy ñònh, chæ ñeå taäp ghi cheùp taïi baøn thí nghieäm. 3. Laøm vieäc traät tö ï, nghieâm tuùc, caån thaän, khoâng ñuøa giôõn gaây maát traät tö ï. 4. Neáu laøm hö , vôõ duïng cuï do caåu thaû, khoâng ñuùng kyõ thuaät thì phaûi boài thö ôøng. 5. Khoâng huùt thuoác, aên uoáng trong phoøng thí nghieäm. 6. Khoâng tieáp khaùch trong phoøng thí nghieäm. 7. Khoâng ñö ôïc tö ï yù rôøi khoûi phoøng thí ngheäm trong khi ñang thö ïc haønh maø khoâng ñö ôïc pheùp cuûa giaùo vieân hö ôùng daãn. 8. Khoâng tö ï yù laøm nhö õng thí nghieäm khoâng coù trong baøi. 9. Khoâng di dôøi caùc chai hoùa chaát tö ø baøi naøy sang baøi khaùc. 10. Trö ôùc khi ra veà phaûi rö ûa saïch duïng cuï, saép xeáp laïi hoùa chaát, laøm veä sinh taïi choã laøm thí nghieäm, khoùa ñieän, nö ôùc xong, baøn giao taát caû cho giaùo vieân hö ôùng daãn trö ôùc khi ra veà. 11. Moãi toå laøm xong thí nghieäm phaûi trình baøy baûng soá lieäu sau khi thí nghieäm cho giaùo vieân hö ôùng daãn keåm tra vaø kyù teân xaùc nhaän vaøo baûng soá lieäu. 12. Khoâng huùt hoùa chaát baèng mieäng. 13. Laáy hoùa chaát xong phaûi ñaäy ngay nuùt chai laïi vaø traû veà vò trí ban ñaàu. 14. Khoâng moài lö ûa ñeøn coàn baèng moät ñeøn coàn ñang chaùy khaùc. 15. Khoâng ñeå hoùa chaát chaïm vaøo maét, da, quaàn aùo, 16. Khoâng cho nö ôùc vaøo axit ñaäm ñaëc. 17. Phaûi maëc aùo blouse khi vaøo phoøng thí nghieäm. Sinh vieân phaûi coù traùch nhieäm ñoïc kyõ vaø tuaân thuû caùc quy ñònh treân, neáu vi phaïm seõ bò ñình chæ thí nghieäm. Phoøng thí nghieäm seõ khoâng chòu traùch nhieäm veà nhö õng tai naïn xaûy ra do sinh vieân khoâng tuaân thuû caùc quy ñònh veà an toaøn neâu treân. 6
  7. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô PHAÀN 1 HÖÔNG LIEÄU MYÕ PHAÅM BAØI 1: TOÅNG HÔÏP TREFOL (Izo Amyl Ester Salicilate – höông phong lan vaø coû ba laù) I. PHAÛN ÖÙNG ESTER HOAÙ Neáu phaûn ö ùng Ester hoaù giö õa an col vaø rö ôïu khoâng coù xuùc taùc laø phaûn ö ùng thuaän nghòch. Neáu theâm xuùc taùc vaøo khoaûng 3- 5 % H2SO4 ñaäm ñaëc raát chaäm, phaûn ö ùng ñaït traïng thaùi caân baèng chæ sau vaøi giôø. Luùc naøy cô cheá phaûn ö ùng xaåy ra nhö sau: + - H2SO4 H + HSO 4 Vaäy khi coù xuùc taùc H+ thì ñieän tích dö ông cuûa Cacbon ñö ôïc taêng cö ôøng, neân giuùp cho O O Chuyeån vò proton O H + R C + R C R C + H + O H O H2 O H Oxy cuûa ancol deã daøng taán coâng vaøo: O H O H + + R C R ` O R C O H + O H H O ` R H O H Chuyeån vò O R ` R C O H proton O R ` R C O H + C O H O + - R + ` R H2O H h2oH 2O O O R ` R C R C O H + O R ` - H+ Ñeå taêng hieäu suaát cho quaù trình coù theå duøng caùc bieän phaùp sau: 7
  8. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô - Taùch nö ôùc ra khoûi hoãn hôïp phaûn ö ùng baèng phö ông phaùp chö ng caát hoaëc haáp thu. - Taùch Ester ra khoûi hoãn hôïp phaûn ö ùng baèng phö ông phaùp chö ng caát. - Duøng dö taùc chaát phaûn ö ùng. - Duøng taùc nhaân ester hoaù maïnh hôn axit tö ông ö ùng laø anhydric axit. - Ñun caùch thuyû hoãn hôïp. II. TÍNH CHAÁT HOAÙ LYÙ CUÛA SAÛN PHAÅM Phaûn ö ùng: OH OH + OH COOH COO Saûn phaåm laø chaát loûng khoâng maøu, coù muøi thôm hoa phong lan, coû ba laù. Khoâng tan trong nö ôùc, tan toát trong coàn ester saûn phaåm coù ñoä oån ñònh muøi cao, beàn hoaù hoïc, duøng phoå bieán ñeå phoái hö ông cho daàu goäi, xaø phoøng taém, chaát taåy rö õa daïng loûng Nhieät ñoä soâi: 276 – 277 oC / ôû 760 mmHg, 151 – 152 oC / ôû 15 mmHg. Izo Amylic coù nhieät ñoä soâi: 131 oC. Laáy moät gioït saûn phaåm cho vaøo dung dòch Fe3+ loaõng ñeå thö û veát axit Salicilic coøn laãn trong saûn phaåm. Laáy 0.5 ml saûn phaåm hoaø vaøo 10 ml coàn 96o, nhaän xeùt maøu, muøi cuûa hoãn hôïp thu ñö ôïc. III. DUÏNG CUÏ VAØ HOAÙ CHAÁT Duïng cuï: - Bình caàu ñaùy troøn 250 ml - Bình noùn 100 ml. - Sinh haøn hoài lö u ( xoaén). 1 caùi. Sinh haøn Libie 1 caùi. - Bình chö ng 100 ml. (thaúng) 1 caùi. - Nhieät keá 300 oC - Pheãu chieát 1 caùi. - Beáp ñieän kín 1 caùi. - Lö ôùi amiang. Hoaù chaát: - Axit Salicilic 7 g - Izo Amylic 54 ml. - H2SO4 2.5 ml. - Na2CO3 khan 5 g. - MgSO4 khan 5g. IV. CAÙCH TEÁN HAØNH Cho lö ôïng axit Salicilic vaøo bình caàu (bình phaûi laøm saïch baèng caùch traùng coàn, ñeå khoâ), laép vaøo heä thoáng nhö hình veõ. Cho lö ôïng axit H2SO4 ñaäm ñaëc vaøo tö ø sinh haøn, tieáp 8
  9. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô tuïc cho ancol Izo Amylic vaøo tö ø sinh haøn (cho vaøi vieân ñaù boït). Ñun soâi trong moät giôø (soâi nheï). Ñeå nguoäi hoãn hôïp ñeán nhieät ñoä phoøng, cho vaøo pheãu chieát coù chö ùa saún 10ml nö ôùc caát, taùch boû phaàn nö ôùc, tieáp tuïc rö õa baèng dung dòch Na2CO3 5% ñeán khi coù phaûn ö ùng kieàm treân giaáy ño pH (moãi laàn khoaûng 10 ml), cuoái cuøng rö õa laïi baèng nö ôùc caát. Chieát phaàn daàu vaøo erlen coù chö ùa 5 g MgSO4 khan, laéc nheï, gaïn saûn phaåm vaøo bình caàu, laép sinh haøn hoài lö u khoâng khí theo hình veõ, ñun soâi treân lö ôùi amiaêng (soâi nheï) khoaûng 30 phuùt (coù cho vaøi vieân ñaù boït). Ñeå nguoäi, ñö a saûn phaåm vaøo bìmh chö ng Claisen, cho ñaù boït, laép sinh haøn khoâng khí, ñun soâi treân lö ôùi amiaêng thu phaân ñoaïn saûn phaåm coù nhieät ñoä soâi tö ø: 270 oC – 280 oC. Ñong theå tích saûn phaåm thu ñö ôïc, baûo quaû trong loï kín toái maøu. Hieäu suaát cuûa quaù trình ñaït khoaûng 80 %. V. BAÙO CAÙO Hoï vaø teân : Lôùp : Ngaøy thö ïc taäp : Ñieåm : 1. Vì sao khi laøm khan caàn phaûi duøng MgSO4? 2. Vai troø cuûa vieäc duøng sinh haøn khoâng khí trong baøi thí nghieäm? 9
  10. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô 3. Trong phaûn ö ùng ester hoaù thö ôøng phaûi duøng xuùc taùc coù proton, haõy giaûi thích roõ vì sao ? Sô ñoà chö ng caát vôùi Sô ñoà ñun hoaøn lö u cho sinh haøn khoâng khí phaûn ö ùng vaø ñun hoaøn lö u khoâng khí ñeå loaïi rö ôïu Caùch xeáp giaáy loïc Sô ñoà chieát saûn phaåm 10
  11. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô BAØI 2: TOÅNG HÔÏP HÖÔNG HOA THÖÔØNG XUAÂN ÑAÉNG (Metyl Salicilate) II. LYÙ THUYEÁT PHAÛN ÖÙNG ESTER HOAÙ Xem baøi Toång hôïp hö ông phong lan vaø coû ba laù I. TÍNH CHAÁT HOAÙ LYÙ CUÛA SAÛN PHAÃM Phaûn öùng: OH OH + CH3OH + H2O COOH COOCH3 Saûn phaåm laø chaát loûng khoâng maøu, coù muøi thôm hoa thö ôøng xuaân ñaéng, muøi tinh daàu noùng.Khoâng tan trong nö ôùc, tan toát trong coàn ester saûn phaåm coù ñoä oån ñònh muøi cao, beàn hoaù hoïc, muøi boác cao, duøng phoå bieán ñeå phoái hö ông cho nö ôùc hoa nam, hö ông laøi, coù tính chaát laøm giaõn maïch maùu, duøng trong xoa boùp cô theå Hieäu suaát cuûa quaù trình ñaït khoaûng 85 %. Nhieät ñoä soâi: 220 – 226 oC / ôû 760 mmHg Izo Amylic coù nhieät ñoä soâi: 64.7oC. Laáy moät gioït saûn phaåm cho vaøo dung dòch Fe3+ loaõng ñeå thö û veát axit Salicilic coøn laãn trong saûn phaåm. Laáy 0.5 ml saûn phaåm hoaø vaøo 10 ml coàn 96o, nhaän xeùt maøu, muøi cuûa hoãn hôïp thu ñö ôïc. II. DUÏNG CUÏ VAØ HOAÙ CHAÁT III. Duïng cuï: - Bình caàu ñaùy troøn 250 ml. 1 caùi. - Bình noùn 100 ml 1 caùi. - Sinh haøn hoài lö u (xoaén). 1 caùi. - Sinh haøn Libie (thaúng) 1 caùi. - Bình chö ng 100 ml. 1 caùi. - Pheãu chieát 1 caùi. - Nhieät keá 300 oC. 1 caùi. - Lö ôùi amiang 1 caùi. - Beáp ñieän kín 1 caùi. Hoaù chaát: - Axit Salicilic 7 g. - Na2SO4 khan 5 g. - Izo Amylic 20 ml. - MgSO4 khan 1g. - H2SO4 2.5 ml. - Na2CO3 khan 5 g. 11
  12. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô III. CAÙCH TiEÁN HAØNH Cho lö ôïng axit Salicilic vaøo bình caàu (bình phaûi laøm saïch baèng caùch traùng coàn, ñeå khoâ), laép vaøo heä thoáng nhö hình veõ. Cho lö ôïng axit H2SO4 ñaäm ñaëc vaøo tö ø sinh haøn, tieáp tuïc cho Metylic vaøo tö ø sinh haøn (cho vaøi vieân ñaù boït). Ñun soâi trong moät giôø (soâi nheï). Ñeå nguoäi hoãn hôïp ñeán nhieät ñoä phoøng, cho vaøo pheãu chieát coù chö ùa saún 10ml nö ôùc caát, taùch boû phaàn nö ôùc, tieáp tuïc rö õa baèng dung dòch Na2CO3 5% ñeán khi coù phaûn ö ùng kieàm treân giaáy ño pH (moãi laàn khoaûng 10 ml), cuoái cuøng rö õa laïi baèng nö ôùc caát. Chieát phaàn daàu vaøo erlen coù chö ùa 5 g MgSO4 khan, laéc nheï, gaïn saûn phaåm vaøo bình caàu, laép sinh haøn hoài lö u khoâng khí theo hình veõ, ñun soâi treân lö ôùi amiaêng (soâi nheï) khoaûng 30 phuùt (coù cho vaøi vieân ñaù boït). Ñeå nguoäi, ñö a saûn phaåm vaøo bìmh chö ng Claisen, cho ñaù boït, laép sinh haøn khoâng khí, ñun soâi treân lö ôùi amiaêng thu phaân ñoaïn saûn phaåm coù nhieät ñoä soâi tö ø t = 220 oC – 226 oC. Ñong theå tích saûn phaåm thu ñö ôïc, baûo quaû trong loï kín, toái maøu. IV. BAÙO CAÙO Hoï vaø teân : Lôùp : Ngaøy thö ïc taäp : Ñieåm : 1. Vì sao khi ñun soâi caàn cho ñaù boït vaøo? 2. Vai troø cuûa vieäc duøng sinh haøn khoâng khí trong baøi thí nghieäm? 12
  13. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô 3. Trong phaûn ö ùng ester hoaù vôùi taùc nhaân laø metylic thì deã xaåy ra hôn vôùi caùc ancol maïch cao hôn hay khoâng, giaûi thích roõ vì sao? 4. Neâu leân vai troø cuûa caùc hôïp chaát ester trong vieäc phoái hö ông. 13
  14. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô BAØI 3: TOÅNG HÔÏP HÖÔNG XUA COÂN TRUØNG TRONG NHAØ I. LYÙ THUYEÁT Vieäc sö û duïng caùc chaát coù hoaït tính sinh hoïc trong thieân nhieân ñang laø xu hö ôùng cuûa caùc loaïi saûn phaåm myõ phaåm hieän nay. Haàu heát chuùng taïo ñö ôïc aán tö ôïng, thu huùt sö ï quan taâm lôùn cho ngö ôøi tieâu duøng. Trong tö ï nhieân coù nhieàu hoaït chaát quí maø chuùng ta coù theå sö û duïng vaøo saûn phaåm myõ phaåm, trong ñoù coù caùc hoaït chaát tö ø hoa cuùc vaø nhieàu loaïi tinh daàu khaùc coù taùc duïng dieät, xua coân truøng. Muïc ñích cuûa baøi thö ïc haønh naøy laø xaây dö ïng yù tö ôûng ñeå phoái lieäu saûn phaåm tö ø caùc hoaït chaát tö ï nhieân treân, ngoaøi ra thoâng qua baøi naøy seõ laøm cho chuùng ta coù yù tö ôûng khaùm phaù, tìm toøi vaø ñö a ra caùc ö ùng duïng khaùc tö ø caùc loaïi hoaït chaát coù hoaït tính sinh hoïc raát phong phuù coù trong tö ï nhieân. II. DUÏNG CUÏ HOÙA CHAÁT Duïng cuï: - Heä thoáng loïc huùt chaân khoâng - Ñuõa khuaáy - Heä thoáng chö ng caát tinh daàu - Becher 250 ml - OÁng nhoû gioït - OÁng ñong 50 ml - Chai ñö ïng maãu ( maøu toái coù nuùt kín) Hoùa chaát: - Nö ôùc caát - Hö ông bö ôûi toång hôïp - Coàn 980 - Chaát baûo quaûn daïng loûng - Hoa cuùc heùo - Maøu vaøng hoa cuùc toång hôïp. - Saõ baøo heùo III. CAÙCH TiEÁN HAØNH Phaàn chuaån bò tröôùc: Chuaån bò hoa cuùc heùo: hoa cuùc daïi hoaëc hoa cuùc Vieät Nam (coù muøi maïnh, nho nhoû), boû cuoán, raõi trong boùng raâm. Sau moät thôøi gian hoa seõ heùo. Thu gom vaøo bao ny- loâng kín. Phaàn naøy sinh vieân chuaån bò ôû nhaø. Cho khoaûng 100 g hoa heùo ñaõ chuaån bò vaøo bình thuûy tinh kín, coù theå eùp laïi khi cho hoa vaøo, cho khoaûng 100-200 ml ñeán khi ngaäp maët hoa. Ñeå yeân. Phaàn naøy phaûi chuaån bò trö ôùc ít nhaát 24 giôø, trö ôùc khi tieán haønh thö ïc nghieäm. Phaàn tieán haønh taïi phoøng thí nghieäm: - Chuaån bò 300 gam saõ baøo, baêm nhoû. Tieán haønh chö ng caát loâi cuoán hôi nö ôùc vôùi 300 ml nö ôùc caát hoøa tan 50 g NaCl trong heä thoáng chö ng caát tinh daàu. Lö ôïng tinh daàu caàn ít nhaát laø 3 ml. - Tinh daàu thu ñö ôïc, tieán haønh laøm khan baèng Na2SO4. Cho vaøo becher 250 ml ñaäy kín. 14
  15. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô - Loïc huùt chaân khoâng dòch ngaâm, thu nö ôùc loïc cho vaøo becher chö ùa tinh ñaàu saõ ôû treân. Khuaáy ñeàu. - OÅn ñònh muøi baèng: 5 ml glycerin, 1 ml HCHO 40% vaø 1-2 gioït CCl4. - Chænh laïi muøi baèng dung dòch: 5% etylacetate, 25% tinh daàu saõ toång hôïp, 5% tinh daàu bö ôûi, 5% glycerin vaø coàn ñuû 100 % theo theå tích. Cho tö ø tö ø tuøng gioït, khuaáy ñeàu. - Chænh laïi maøu baèng dung dòch thuoác nhuoäm tan. Hoãn hôïp saûn phaåm thu ñö ôïc cho vaøo bình xòt kín ñeå ñaùnh giaù. IV. BAÙO CAÙO Hoï vaø teân : Lôùp : Ngaøy thö ïc taäp : Ñieåm : 1. Duøng coàn keá xaùc ñònh ñoä coàn cuûa saûn phaåm. Sinh vieân giaûi thích vì sao ñoä coàn giaûm: 2. Quan saùt saûn phaåm baèng caûm quan theo baûng sau: STT Ñaït Khoâng ñaït Maøu (ñoä baùm dính leân da) Maøu (khaû naêng rö õa saïch baèng nö ôùc sau khi baùm dính leân da) Muøi Muøi chuû ñaït (ñoä roõ neùt cuûa muøi chuû ñaïo) Ñoä coàn Khaû naêng bay hôi (xòt leân beà maët, ghi nhaän thôøi gian boác hôi heát) 15
  16. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô 3. Thö û nghieäm hoaït tính cuûa saûn phaåm: Sinh vieân xòt leân da tay, ñeå hôû vaøo moâi trö ôøng coù coân truøng, quan saùt vaø ñö a ra nhaän xeùt. 4. Sinh vieân haõy ñeà nghò moät ñôn coâng ngheä sö û duïng toå hôïp hö ông treân ñeå taïo saûn phaåm xua coân truøng daïng kem. 16
  17. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô PHAÀN 2 PHAÅM MAØU VAØ PIGMENT TOÅNG QUAN VEÀ LYÙ THUYEÁT PHAÛN ÖÙNG ÑIAZO HOAÙ VAØ PHAÛN ÖÙNG GHEÙP ÑOÂI Thuoác nhuoäm hoï Azo hieän nay ñö ôïc chia ra thaønh ba loaïi chính nhö sau: - MonoAzo : Ar - N = N - Ar`. - Ñi Azo : Ar - N = N - Ar`- N = N - Ar``. - Tri vaø poli Azo: Ar - N = Ar` - N = N - Ar``- N = Ar``` - N = N - Ar```- Trong ñoù Ar laø nhö õng goác hö õu cô nhaân thôm coù caáu taïo maïch voøng, ña voøng, dò voøng Thuoác nhuoäm Azo laø lôùp thuoác nhuoäm quan troïng nhaát, coù lòch sö û phaùt trieãn laâu ñôøi nhaát. Noù bao goàm haàu heát caùc loaïi thuoác nhuoäm nhö : trö ïc tieáp, bazô, cation, axit, phaân taùn, caàm maøu, Azo khoâng tan vaø Pigmemt. Trong ñoù thuoác nhuoäm Azo ñö ôïc saûn xuaát nhieàu nhaát, chieám gaàn 50% toång saûn lö ôïng thuoác nhuoäm hieän nay. Ñeå taïo nhoùm Azo caàn phaûi tieán haønh qua hai giai ñoaïn lieân tuïc: - Phaûn ö ùng ñiAzo hoaù Amin thôm baäc moät. - Phaûn ö ùng gheùp ñoâi Azo. Nhö õng Amin coù tính Bazô yeáu phaûi tieán haønh ñiAzo hoaù trong moâi trö ôøng pH 1. Coøn nhö õng Amin coù tính Bazô trung bình vaø maïnh seõ tieán haønh ñiAzo hoaùtrong moâi trö ôøng pH = 1- 3. Thö ôøng duøng muoái Natri nitric vôùi Axit voâ cô trong moâi trö ôøng nö ôùc: 2 NaNO2 + H2SO4 = HO - NO + Na2SO4 + H2O. Toát nhaát laø sö û duïng H2SO4 ñaäm ñaëc hoaëc hoãn hôïp cuûa H2SO4 ñaäm ñaëc vôùi CH3COOH baêng hoaëc vôùi H3PO4. Khoâng duøng HNO3, HCl vì deã gaây noå, xaûy ra moät soá phaûn ö ùng phuï nhö : nitro hoaù, oxy hoaù Phaûn ö ùng ñiAzo hoaù laø toaû nhieät khoaûng 20 - 30 Kcal/ mol. Do ñoù caàn laøm laïnh hoãn hôïp phaûn ö ùng ôû 0 - 100C. Hôïp chaát ñiAzo chæ beàn khi coù moät lö ôïng axit dö tö ø 0.4 - 1 mol axit cho moät mol Amin. Sau phaûn ö ùng caàn khö û heát HNO2 thö øa baèng caùch cho taùc duïng vôùi Ure, axit Sunfamic nhö sau: HNO2 + NH2 CO NH2 N2 + CO2 + H2O. HNO2 + NH2SO3H N2 + H2SO4 + H2O. 17
  18. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô BAØI 1: TOÅNG HÔÏP MAØU PARARED I. CÔ SÔÛ LYÙ THUYEÁT Coâng thö ùc toång quaùt cuûa pigmemt hoï Azo: Trong ñoù: HO Y N N X X, Y laø caùc nhoùm haøm saéc vaø trôï saéc. Phaûn ö ùng dieãn ra nhö sau: OH ONa + NaOH + NaNO2 + HCl + NaCl + H20 O N 2 NH2 O2N N NCl NaO ONa O N N O2N N NCl + 2 N II. DUÏNG CUÏ HOÙA CHAÁT Duïng cuï: - Becher 250 ml 2 caùi. - Becher 100 ml 2caùi. - Oáng ñong 50 ml 2 caùi. - Ñuõa thuyû tinh 1 caùi. - Thau nhö ïa 1 caùi. - Boä loïc huùt chaân khoâng 1 boä. - Oáng nhoû gioït 2 caùi. Hoaù chaát: - Giaáy coâng goâ. 1.5 g. - NaNO2 2.0 g. - p- Nitro anilin 25 ml. - ß - Naphthol 15 ml - HCl ñaäm ñaëc 1.0 g. - Coàn 960 III. CAÙCH TIEÁN HAØNH Cho vaøo becher 1.5 g P- Nitro Anilin, 25 ml HCl ñaäm ñaëc khuaáy ñeàu laøm laïnh trong nö ôùc ñaù ñeán nhieät ñoä: 0 - 5 0C (dung dòch 1). Caân 1.0 g NaNO2 hoaø tan trong 5 ml nö ôùc (dung dòch 2) 18
  19. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô Caân 2.0 g ß - Naphthol, hoaø tan trong 15 ml NaOH 5%, hô noùng cho mau tan, khuaáy ñeàu, ñem laøm laïnh. (dung dòch 3). Cho tö øng gioït dung dòch 2 vaøo dung dòch 1, khuaáy ñeàu, kieåm soaùt pH cuûa dung dòch baèng giaáy coânggoâ, giö õ yeân ôû nhieät ñoä 0 - 5 0C theâm 10 phuùt nö õa (luùc naøy khoâng khuaáy). Tieáp tuïc cho tö øng gioït dung dòch 3 vaøo, khuaáy ñeàu, phaåm maøu seõ taïo thaønh, sau khi cho heát giö õ yeân hoãn hôïp theâm 20 phuùt coù theå tieáp tuïc khuaáy cho lö ôïng ß – Naphthol tham gia phaûn ö ùng heát, ñem ngaâm caùch thuyû ôû 450C, khuaáy (khoaûng vaøi phuùt). Ñem hoãn hôïp loïc huùt chaân khoâng cho thaät raùo nö ôùc, cho saûn phaåm vaøo trong becher 15 ml coàn, ñem loïc huùt chaân khoâng ñeå thu saûn phaåm. 19
  20. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô BAØI 2: TOÅNG HÔÏP MAØU SUN SET YELLOW I. CÔ SÔÛ LYÙ THUYEÁT Phaûn ö ùng dieãn ra nhö sau: HO HO + HO3S N + N HO3S N N SO3H II. DUÏNG CUÏ HOÙA CHAÁT SO3H Duïng cuï: - Becher 250 ml 2 caùi. - Oáng ñong 50 ml 1 caùi. - Becher 100 ml 2caùi. - Ñuõa thuyû tinh 2 caùi. - Thau nhö ïa 1 caùi. - Boä loïc huùt chaân khoâng 1 boä. - Oáng nhoû gioït 2 caùi. Hoaù chaát: - Axit Sulfanilic 2.5 g. - HCl ñaäm ñaëc 8.0 ml. - NaNO2 1.0 g. - Axit Sôffô 2.5 g. - NaOH 3.0 g. - Coàn 960 15 ml. - Giaáy coânggoâ III. CAÙCH TIEÁN HAØNH Cho vaøo becher 2.5 g axit Sulfanilic, 5 ml nö ôùc caát, 8.0 ml HCl ñaäm ñaëc khuaáy ñeàu laøm laïnh trong nö ôùc ñaù ñeán nhieät ñoä: 0 - 5 0C (dung dòch 1). Caân 1.0 g NaNO2 hoaø tan trong 5 ml nö ôùc (dung dòch 2) Caân 2.5 g axit Sôffô 2.5 g NaOH hoaø tan trong 3.0 ml H2O, khuaáy ñeàu, ñem laøm laïnh. (dung dòch 3). Cho tö øng gioït dung dòch 2 vaøo dung dòch 1, khuaáy ñeàu, kieåm soaùt pH cuûa dung dòch baèng giaáy coânggoâ, giö õ yeân ôû nhieät ñoä 0 - 5 0C theâm 10 phuùt nö ûa (luùc naøy khoâng khuaáy). tieáp tuïc cho tö øng gioït dung dòch 3 vaøo, khuaáy ñeàu, phaåm maøu seõ taïo thaønh, sau khi cho heát giö õ yeân hoãn hôïp theâm 20 phuùt, ñem ngaâm caùch thuyû ôû 450C, khuaáy (khoaûng vaøi phuùt). Ñem hoãn hôïp loïc huùt chaân khoâng cho thaät raùo nö ôùc, cho saûn phaåm vaøo trong becher 5 ml coàn, ñem loïc huùt chaân khoâng ñeå thu saûn phaåm. Caân tính hieäu suaát. 20
  21. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô BAØI 3: TOÅNG HÔÏP PIGMENT LUÏC MALACHIT IV. CÔ SÔÛ LYÙ THUYEÁT Phaûn ö ùng xaûy ra trong quaù trình toång hôïp: (H C) N N(CH ) CHO N(CH3)2 3 2 3 2 C + 2 H - H2O (H3C)2N N(CH3)2 (H3C)2N N(CH3)2 C C H OH PbO2 (H3C)2N N(CH3)2 (H3C)2N N(CH3)2 C (COOH)2 C OH - H2O V. DUÏNG CUÏ HOAÙ CHAÁT Pigment luïc malachit Hoùa chaát - Benzadehit 12 g. - Ñi metyl anilin 30 g. - HCl (ñaäm ñaëc) 70 g. - Na2CO3 13 g. - PbO2 22 g. - Na2SO4 khan 20 g. - NaOH 40% 50 g. - Axit oxalic tinh theå 20 g. - Amoni oxalate 2 g. - Nö ôùc ñaù ñuû duøng. Duïng cuï: - Bình caàu ba coå 500ml 1caùi. - Maùy khuaáy tö ø coù gia nhieät 1 boä. - Sinh haøn hoài lö u 1 caùi. - Becher 500ml 2 caùi. - Coái, chaøy sö ù 1 boä. - Noài 1 caùi. - Daây ñoàng (D=1mm) vaøi ñoaïn - Pheãu Buchner (D=8 cm) 1 caùi - Bình Bunzen 500 ml 1 caùi - Nhieät keá 2000 1 caùi. 21
  22. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô VI. CAÙCH TIEÁN HAØNH Cho lö ôïng benzadehit, ñimetyl anilin, HCl ñaäm ñaëc vaøo bình caàu ba coå (coù theå duøng bình caàu 2 coå neáu duøng maùy khuaáy tö ø coù gia nhieät). Laép sinh haøn, nhieät keá. Ñun soâi hoài lö u hoãn hôïp trong 2 giôø, chuù yù phaûi khuaáy maïnh. Ñaàu tieân nhieät ñoä ñaït ñeán 1200C roài seõ giaûm daàn theo phaûn ö ùng. Khi lö ôïng benzadehit ñaõ tham gia phaûn ö ùng hoaøn toaøn (khoâng coøn muøi haïnh nhaân). Chuyeån saûn phaåm qua becher 500 ml (caàn traùng kyõ bình caàu baèng nö ôùc noùng ñeå laáy heát saûn phaåm). Theâm Na2CO3 vaøo ñeán khi laøm cho phenolphtalein coù maøu beàn. Cho hoãn hôïp treân vaøo heä thoáng chö ng caát loâi cuoán hôi nö ôùc ñeå loaïi ñi metylanilin dö . Chuyeån phaàn daàu coøn laïi qua qua cheùn coái sö ù, rö õa gaïn vaøi laàn baèng nö ôùc soâi. Khi thaáy khoái nhaõo baét ñaàu ñoâng ñaëc, gaïn boû lôùp nö ôùc, laøm khoâ vaø taùn nhoû baèng chaøy. Ñaây laø saûn phaåm trung gian coù daïng boät khoâng maøu, noùng chaûy ôû 90- 950C. Coù theå keát tinh laïi trong coàn ñeå thu ñö ôïc saûn phaåm tinh kieát hôn coù nhieät ñoä noùng chaûy 940C. Vö øa khuaáy vö øa hoaø tan saûn phaåm treân vaøo 100 ml nö ôùc coù pha 40 g HCl ñaäm ñaëc trong becher 500 ml. Laøm laïnh hoãn hôïp xuoáng 00C baèng nö ôùc ñaù taùn nhoû vaø muoái. Ñoàng thôøi cho lö ôïng PbO2 vaøo trong becher nhoû (1) coù 60 ml nö ôùc ñaù. Cho lö ôïng Na2SO4 vaøo trong becher (2) coù chö ùa 60 ml nö ôùc. Vö øa khuaáy vö øa roùt becher(1) vaøo becher 500 ml ôû treân, khoaûng 5 phuùt sau roùt becher (2) vaøo, khuaáy theâm vaøi phuùt roài ñeå yeân khoaûng 30 phuùt. Ñem loïc, rö õa vaøi laàn baèng nö ôùc. Theâm dung dòch NaOH vaøo nö ôùc loïc ñeán khi laøm maát maøu vaø taïo tuûa Bazo cacbinol. Loïc thu keát tuûa. Hieäu suaát cuûa quaù trình laø 100%. Ñaây laø saûn phaåm trung gian thö ù hai. Cho saûn phaåm vö øa thu ñö ôïc cuøng lö ôïng axit oxalic hoaø tan trong 100 ml nö ôùc noùng, ñun soâi, loïc noùng qua pheãu loïc Buchner. Chuyeån dung dòch vaøo coác, ñun soâi vaø theâm 4 g amoni Oxalate. Ñaët coác vaøo trong caùi noài coù chö ùa khoaûng 1 lít nö ôùc noùng (khoâng cho coác nguoäi quaù nhanh), nhuùng vaøo coác moät vaøi sôïi ñoàng (nhôù keïp chaët vaøo thaønh coác). Ñaäy coác baèng lôùp giaáy. Ñeå qua hoâm sau thu ñö ôïc tinh theå piment. Saûn phaåm laø tinh theå pigment coù maøu xanh luïc duøng ñeå in hoa, nhuoäm cho xô toång hôïp VII. BAÙO CAÙO Hoï vaø teân : : Lôùp Ngaøy thö ïc taäp : Ñieåm : 22
  23. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô PHAÀN 3 KYÕ THUAÄT NHUOÄM BAØI 1: NHUOÄM VAÛI COTTON 100% BAÈNG PHAÅM HOAÏT TÍNH I. CÔ SÔÛ LYÙ THUYEÁT Vaûi cotton 100% ñö ôïc deät tö ø xô celluloze. Do coù nhö õng ö u ñieåm noåi baät nhö : reû, khaû naêng thoâng nhieät, huùt moà hoâi neân haøng vaûi cotton ñaëc bieät phuø hôïp vôùi khí haäu Vieät Nam. Haàu heát caùc maët haøng chuû lö ïc hieän nay cuûa caùc coâng ty deät may ôû nö ôùc ta laø vaûi cotton, thun Qua quaù trình phaùt trieån cuûa ngaønh nhuoäm thì phaåm nhuoäm hoaït tính ñö ôïc sö û duïng chuû yeáu ñeå nhuoäm thaønh phaàn celluloze Trong ñieàu kieän nhuoäm, khi tieáp xuùc vôùi vaät lieäu thuoác nhuoäm seõ tham gia ñoàng thôøi 2 phaûn ö ùng: Phaûn ö ùng chính taïo lieân keát hoùa hoïc vôùi xô: S – F- T – X + HO – Cell S – F- T – Cell + HX. X: nhoùm di ñoäng. T: nhoùm phaûn ö ùng. S: nhoùm tan. F :nhoùm mang maøu. Phaûn ö ùng thuûy phaân ( phuï): S – F- T – X + HO – H S – F- T – OH + HX. Thuoác nhuoäm khi ñaõ bò thuûy phaân seõ khoâng coøn khaû naêngtaïo lieân keát hoùa hoïc vôùi xô ñö ôïc nö õa. Chuùng chæ baùmvaøo maët ngoaøi cuûa xô baèng lö ïc haáp phuï vaät lí neân khoâng ñuû ñoä beàn maøu caàn thieát. Do ñoù phaûi giaët saïch heát boä phaän thuoác nhuoäm naøy. II. ÑÔN COÂNG NGHEÄ Thuoác nhuoäm: x g/l. Na2SO4 : 200 g/l. Na2CO3 : 20 g/l. Ure : 5 g/l. 23
  24. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô III. CAÙCH TIEÁN HAØNH Maãu 1: Phöông phaùp nhuoäm taän trích (exhaust dying methods). Thö ïc hieän trong 80 phuùt. Kieàm, ure 600 C 40 phuùt Thuoác nhuoäm 0 ΔT 30 C Muoái o 30 C 10 10 10 Maãu 2: Phöông phaùp nhuoäm constant temperature. Thö ïc hieän trong 80 phuùt. Thuoác nhuoäm Muoái kieàm, ure 50-600C 10’ 20’ 40’ Maãu 3: Phöông phaùp nhuoäm “All in “. Trö ôùc khi nhuoäm vaûi moäc ñö ôïc laøm saïch theo ñôn coâng ngheä nhö sau: - NaOH 10 g/l. - NaHSO3 2.5 g/l. - Na2SiO3 1 g/l. - Chaát hoaït ñoäng beà maët 1gl - T0C 45-500C. Nhuoäm vaûi trong 80 phuùt. 60’ 50oC Thuoác nhuoäm, muoái, kieàm, ure ΔT 200C 300 20’ C Sau khi ngaâm, ñaûo trong 15phuùt ñem xaõ saïch baèng nö ôùc, laø khoâ. Maãu ñaõ saïch saún saøng cho coâng ñoaïn nhuoäm. 24
  25. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô Maãu sau khi nhuoäm ñö ôïc xaõ saïch dö lö ôïng thuoác nhuoäm baèng nö ôùc. Rö õa ñeán khi nö ôùc thaät trong, treo raùo, saáy nheï baèng maùy saáy toùc (caùch 10 cm). Sau ñoù ñem laø noùng baèng caùch loùt taám vaûi traéng leân treân, aùp duïng nhö theá cho caû hai maët. Sau thí nghieäm, cho 3 maãu vaøo tuùi xoáp trong ñeå laøm ñoái chö ùng so saùnh maøu giö õa 3 maãu vaø ñeå laøm thí nghieäm thö ù hai ôû buoåi sau (ñaùnh giaù ñoä beàn maøu). IV. BAÙO CAÙO Hoï vaø teân : Lôùp : Ngaøy thö ïc taäp : Ñieåm : 1. Giaûi thích vai troø Na2SO4, Na2CO3, Ure trong caùc thí nghieäm treân. Neáu khoâng coù noù seõ gaây ra haäu quaû gì khi nhuoäm. 2. So saùnh 3 maãu nhuoäm theo 3 phö ông phaùp treân, maãu naøo maøu vaø ñoä ñeàu maøu cao nhaát. Haõy neâu ra nguyeân nhaân gaây ra sö ï khaùc bieät treân. 3. Taïi sao khi laø noùng caàn phaûi loùt taám vaûi traéng. Theo em, taïi nhaø maùy phaûi laøm theá naøo ñeå thö ïc hieän. 25
  26. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô 4. Trong coâng ñoaïn naáu vaûi, haõy neâu taùc duïng cuûa NaOH, NaHSO3? 5. Vai troø chaát hoaït ñoäng beà maët trong coâng ñoaïn naáu taåy. 6. Haõy neâu ö u, nhö ôïc ñieåm cuûa tö øng phö ông phaùp. Haõy choïn phö ông phaùp thích hôïp nhaát. (dö ïa vaøo maãu thu ñö ôïc ñeå so saùnh). 7. Taïi sao sau khi nhuoäm caàn phaùi giaët saïch maãu. 26
  27. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô 8. Neâu cô cheá lieân keát cuûa thuoác nhuoäm hoaït tính vôùi xô celluloze. Tö ø ñoù ñaùnh giaù ñoä beàn maøu so vôùi caùc loaïi thuoác nhuoäm khaùc. 9. Thuoác nhuoäm hoaït tính coøn ñö ôïc duøng ñeå nhuoäm caùc loaïi xô naøo. 10. Neâu aûnh hö ôûng cuûa nhieät ñoä leân quaù trình nhuoäm? 27
  28. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô BAØI 2: NGHIEÂN CÖÙU KYÕ THUAÄT NHUOÄM VAÛI COTTON 100% I. CÔ SÔÛ LYÙ THUYEÁT Vaûi cotton 100% ñö ôïc deät tö ø xô celluloze tö ø sôïi boâng, do ñoù coù nhö õng ö u ñieåm noåi baäc nhö : reû, khaû naêng thoâng nhieät, huùt moà hoâi Neân haøng vaûi cotton ñaëc bieät phuø hôïp vôùi khí haäu Vieät Nam. Haàu heát caùc maët haøng chuû lö ïc hieän nay cuûa caùc coâng ty deät may ôû nö ôùc ta laø vaûi cotton daïng deät thoi hay daïng ñan Qua quaù trình phaùt trieån cuûa ngaønh nhuoäm thì phaåm hoaït tính ñö ôïc sö û duïng chuû yeáu ñeå nhuoäm thaønh phaàn celluloze do coù nhieàu ö u ñieåm noãi troäi hôn caùc loaïi phaåm maøu khaùc Trong ñieàu kieän nhuoäm, khi tieáp xuùc vôùi vaät lieäu thuoác nhuoäm seõ tham gia ñoàng thôøi 2 phaûn ö ùng: Phaûn ö ùng chính taïo lieân keát hoùa hoïc vôùi xô: S - F- T - X + HO - Cell S - F- T - Cell + HX. Trong ñoù: X: nhoùm di ñoäng. T: nhoùm phaûn ö ùng. S: nhoùm tan. F: nhoùm mang maøu. Phaûn ö ùng thuûy phaân (phuï): S - F- T - X + HO - H S - F- T - OH + HX. Thuoác nhuoäm khi ñaõ bò thuûy phaân seõ khoâng coøn khaû naêng taïo lieân keát hoùa hoïc vôùi xô ñö ôïc nö õa. Chuùng chæ baùmvaøo maët ngoaøi cuûa xô baèng lö ïc haáp phuï vaät lí neân khoâng ñuû ñoä beàn maøu caàn thieát. Do ñoù phaûi giaët saïch heát boä phaän thuoác nhuoäm naøy. II. HOÙA CHAÁT THIEÁT BÒ Hoùa chaát - Thuoác nhuoäm hoaït tính - Ure haït - Na2SO4 raén. - Nö ôùc caát. - Na2CO3 boät. - NaHSO3 Thieát bò - Keùo nhoû caét vaûi 1 caùi. - Baøn laø 1 caùi. - Vaûi moäc cotton 100% 3 maãu - Beáp ñieän 1 caùi. - OÁng ñong 100 ml 1 caùi. - Nhieät keá 1 caùi. - Becher 250ml 3 caùi. - Keïp gaép vaûi 1 caùi. - Maùy quang phoå UV-VIS 1 caùi. - Ñuûa khuaáy thuûy tinh 1 caùi. 28
  29. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô III. CAÙCH TIEÁN HAØNH Sinh vieân chuaån bò 3 maãu vaûi moäc cotton 100% vôùi kích thö ôùc 15x25 cm. Tieán haønh naáu taåy theo ñôn coâng ngheä ôû phaàn phuï luïc. Ba maãu naøy sau ñoù ñö ôïc saáy khoâ aåm, laø kyõ (ôû naát duøng laø cho vaûi cotton), caân chính xaùc 2 soá leû khoái lö ôïng cuûa tö øng maãu. Tính toaùn lö ôïng caùc taùc chaát sö û duïng thoe dung tyû, phaàn traêm thö oác nhuoäm sö û duïng cho caû 3 phö ông phaùp laø 0.1%. Maãu 1: Phöông phaùp nhuoäm taän trích (exhaust dying methods) Thö ïc hieän trong 45 phuùt theo ñôn coâng ngheä: - Thuoác nhuoäm hoaït tính 0.1% - Na2SO4 250 g/l. - Na2CO3 25 g/l. - Ure 3 g/l Bieåu ñoà nhuoäm: 2/3 Na2CO3 800C 30 phuùt 1/3 Thuoäc Na2CO3 Chaát nhuoäm Na2SO4 trôï Giaët xaû 2 phuùt 2 phuùt 2 phuùt 10 phuùt Maãu 2: Phöông phaùp nhuoäm khoâng coù chaát ñieän li Thö ïc hieän trong 45 phuùt theo ñôn coâng ngheä sau: - Thuoác nhuoäm hoaït tính 0.1% - Na2SO4 0 g/l - Na2CO3 25 g/l - Ure 3 g/l - NaHSO3 2g/l Bieåu ñoà nhuoäm laàn 2: Caùc maãu sau nhuoäm ñö ôïc xaõ traøn trong becher baèng nö ôùc noùng nguoäi daàn, cuoái cuøng xaû laïnh ñeán khi khoâng coøn ra maøu, saáy khoâ, laø caû hai maët. 29
  30. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô IV. BAÙO CAÙO Hoï vaø teân : Lôùp : Ngaøy thö ïc taäp : Ñieåm : 1. Xaùc ñònh pH cuûa dung dòch nhuoäm:(baèng maùy ño pH). Dung dòch nhuoäm 1 Dung dòch nhuoäm 2 STT Trö ôùc nhuoäm Sau nhuoäm Trö ôùc nhuoäm Sau nhuoäm pH Sinh vieân haõy giaûi thích veà giaùi trò pH cuûa dung dòch nhuoäm trö ôùc vaø sau khi nhuoäm: 2. Xaùc ñònh vai troø cuûa chaát ñieän li: Hai maãu vaûi nhuoäm thí nghieäm, sinh vieân caét thaønh maãu coù kích thö ôùc 10x15cm daùn vaøo baøi Maãu coù chaát ñieän li Maãu khoâng coù chaát ñieän li 30
  31. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô 3. Thoâng qua keát quaû nhuoäm tö ø hai maãu vaûi, sinh vieân haõy phaân tích vaø ñö a ra ñaùnh giaù cho vai troø cuûa chaát ñieän li Na2SO4 trong quaù trình nhuoäm: 4. Xaùc ñònh ñôn coâng ngheä nhuoäm: STT Taùc chaát Haøm lö ôïng theo % so vôùi lö ôïng vaûi khoâ tuyeät ñoái 1 Thuoác nhuoäm 2 Na2CO3 3 Na2SO4 4 Ure 5 H2O 6 NaHSO3 5. Xaùc ñònh ñoä taän trích cuûa phö ông phaùp nhuoäm: Duøng maùy quang phoå UV-VIS, xaùc ñònh ñoä haáp thu A cuûa dung dòch trö ôùc vaø sau khi nhuoäm theo bö ôùc soùng haáp thu cö ïc ñaïi. Ñoä haáp thu max ,nm A trö ôùc nhuoäm A sau nhuoäm Ñoä taän trích 31
  32. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô BAØI 3: ÑAÙNH GIAÙ ÑOÄ BEÀN MAØU CUÛA VAÄT LIEÄU NHUOÄM I. CÔ SÔÛ LYÙ THUYEÁT Vieäc xaùc ñònh ñoä beàn maøu cuûa vaät lieäu nhuoäm laø raát caàn thieát ñeå ñaùnh giaù toaøn boä tính chaát cuûa baát kì thuoác nhuoäm naøo. Ñeå thoáng nhaát giö õa vieäc kieåm tra vaø ñaùnh giaù caùc keát quaû thu ñö ôïc. Toå chö ùc tieâu chuaån quoác teá ISO, ñaõ cho thaønh laäp uûy ban kieåm tra ñoä beàn maøu cuûa thuoác nhuoäm vaøo naêm 1947. Tieâu chuaån quoác teá ñö ôïc chaáp nhaän coâng boá laø tieâu chuaån Anh (BS). Taát caû caùc tieâu chuaån ñaùnh giaù ngaøy nay ñeàu coù trong BS. Ñoä beàn maøu vôùi moãi taùc nhaân ñö ôïc ñaùnh giaù baèng sö ï thay ñoåi maøu ban ñaàu (phai maøu), cuõng nhö mö ùc ñoä daây maøu sang vaûi traéng gia coâng trong cuøng ñieäu kieän. II. DUÏNG CUÏ HOÙA CHAÁT Duïng cuï: - Baøn laø chænh nhieät ñoä 1caùi. - Keïp 1caùi. - Nhieät keá 1000C 1caùi. - Noài 1caùi. - Maùy saáy toùc 1 caùi. - Coác 250 ml 3 caùi - Caân ñieän 1 caùi. - Oáng ñong 50ml 1caùi. - Ñuûa thuûy tinh 1caùi - Tuùi ñö ïng maãu 3 caùi. - Kim, chæ khaâu, keùo 1caùi. III. CAÙCH TIEÁN HAØNH Maãu kieåm tra ñoä beàn maøu vôùi giaët. Chuaån bò maãu: - Caét caùc maûnh vaûi maøu vôùi kích thö ôùc:10-4cm. - Caét caùc maûnh vaûi traéng vôùi kích thö ôùc:10-4cm (ñaõ laøm saïch hoùa hoïc). - Duøng chæ traéng khaâu xung quanh chuùng laïi. Ñôn coâng ngheä: - Xaø phoøng: 4 g/l. - Na2SO3: 2.5 g/l. - Maãu ñö ôïc giaët trong 30’, 900C. Sau khi giaët, laáy maãu giaët saïch baèng nö ôùc, vaét raùo, gôû chæ khaâu 3 meùp, coøn laïi 1 meùp ngang, duøng maùy saáy toùc coù t < 60 oC, khi ñaõ khoâ ñem so saùnh vôùi maãu chuaån (maøu ban ñaàu). Ñaùnh giaù keát quaû ñö a ra nhaän xeùt. Maãu 2: Kieåm tra ñoä beàn maøu vôùi moà hoâi. Chuaån bò maãu nhö treân. Ñôn coâng ngheä: - Dung dòch 1: coù 5 g NaCl vaø 6 ml NH4OH 25% trong 1lit nö ôùc caát. - Dung dòch 2: coù 60 ml CH3COOH ñaäm ñaëc trong 1 lit nö ôùc caát. Cho maãu thö û vaøo dung dòch 1 vôùi tæ leä 1/50, nhieät ñoä 37 oC, giö õ yeân trong 30 phuùt. Sau ñoù laáy maãu ra, theâm dung dòch 2 vaøo dung dich 1 vôùi tæ leä 1/10. Cho maãu thö û vaøo 32
  33. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô giö õ ôû nhieät ñoä 37 oC trong 30 phuùt nö õa. Cuoái cuøng laáy maãu ra, gôû 3 meùp khaâu, khoâng giaët, treo leân vaø duøng maùy saáy toùc saáy nheï t< 600C. Ñaùnh giaù ñoä phai maøu vaø daây maøu theo maãu chuaån (vaûi traéng, vaûi maøu ban ñaàu) Ñaùnh giaù keát quaû, ñö a ra nhaän xeùt. Maãu 3: Kieåm tra ñoä beàn maøu vôùi clo. Chuaån bò maãu nhö treân. Maãu ñö ôïc thaám ö ôùt baèng nö ôùc caát, vaét nheï, ngaâm vaøo dung dòch NaClO 1-2 g/l clo hoaït ñoäng. Giö õ yeân trong 1 giôø. Sau ñoù laáy maãu ra giaët baèng nö ôùc caát roài xö û lyù trong dung dòch Na2SO3: 3-5 g/l, ôû nhieät ñoä moâi trö ôøng trong 10 phuùt. Cuoái cuøng giaët saïch maãu vaø saáy khoâ t < 60 0C.Ñaùnh gía ñoä phai maøu so vôùi maãu chuaån, ñö a ra keát luaän. Chuù yù taát caû caùc maãu ñö ôïc noäp keøm theo baùo caùo. IV. BAÙO CAÙO Hoï vaø teân : Lôùp : Ngaøy thö ïc taäp : Ñieåm : 1. Taïi sao phaûi khaâu vaûi traéng vôùi maûnh vaûi maøu laïi vôùi nhau. 2. Vai troø cuûa Na2SiO3trong kieåm tra ñoä beàn maøu vôùi giaët. 3. Giaûi thích taïi sao tronh dung dich moà hoâi lai coù CH3COOH. Neâu aûnh hö ôûng cuûa axit ñoái vôùi xô celluloze. 33
  34. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô 4. Coù theå duøng nö ôùc maùy ñeå kieåm tra ñoä beàn maøu ñoái vôùi Clo ñö ôïc khoâng ? Neâu vai troø cuûa NaClO trong thí nghieäm treân. 5. Taïi sao sau giao ñoaïn xö û lí vôùi NaClO caàn xö û lí tieáp vôùi dung dòch Na2CO3. Neâu vai troø cuûa Na2CO3. 6. So saùnh 3 maãu vaûi maøu vaø 3 maãu vaûi traéng cuûa 3 thí nghieäm sau haõy ñö a ra keát luaän yeáu toá naøo laøm phai maøu vaø daây maøu nhieàu nhaát. Ñôn coâng ngheä kieåm tra beàn maøu vôùi giaët: - Na2SO 3: 0.25g. - CHÑBM: 0.4g. - Nö ôùc caát: 100ml. Ñôn coâng ngheä kieåm tra beàn maøu vôùi moà hoâi: - Dung dòch 1: coù 0.5g NaCl vaø 0.6 ml NH4OH 25% trong 100ml nö ôùc caát. - Dung dòch 2: coù 6 ml CH3COOH ñaäm ñaëc trong 100ml nö ôùc caát. Ñôn coâng ngheä kieåm tra beàn maøu vôùi Clo: - Na2SO3: 0.3g. - NaClO: 0.15g. 34
  35. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô - Nö ôùc caát: 2lit. Phuï luïc: Caùch tính toaùn hoùa chaát. Neáu dung dòch nhuoäm coù dung tyûlaø: 1/10. Khoái lö ôïng vaûi 10g. Vaäy 1g vaûi 10ml thuoác nhuoäm Caân 10g vaûi x ml. X = 10*10/1 = 100 ml. Neáu noàng ñoä nhuoäm 1% coù nghóa: Cö ù 1g thuoác nhuoäm 100g vaûi. Yg 10g vaûi. Y= 10*1\100 =0.1g. Vaäy lö ôïng thuoác nhuoäm caàn cho 10g vaûi laø 0.1g. Caùch tính lö ôïng Na2CO3: Caàn dung dòch Na2SO3: 20g\l. Vaäy 1lit 20g. 100 ml dung dich z g. Z= 100 * 20 /1000 = 2g. Vaäy caàn laáy 2g Na2SO3. Tính toaùn tö ng tö ï cho caùc hoùa chaát khaùc. 35
  36. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô BAØI 4: ÑAÙNH GIAÙ ÑOÄ CO, ÑOÄ NHAØU VAØ KHAÛ NAÊNG HAÁP PHUÏ CUÛA VAÛI 100 % CELLULOZE I. CÔ SÔÛ LYÙ THUYEÁT Vaûi cotton 100% ñö ôïc deät tö ø xô celluloze tö ø sôïi boâng, do ñoù coù nhö õng ö u ñieåm noåi baäc nhö : reû, khaû naêng thoâng nhieät, huùt moà hoâi Neân haøng vaûi cotton ñaëc bieät phuø hôïp vôùi khí haäu Vieät Nam. Haàu heát caùc maët haøng chuû lö ïc hieän nay cuûa caùc coâng ty deät may ôû nö ôùc ta laø vaûi cotton daïng deät thoi hay daïng ñan Qua quaù trình phaùt trieån cuûa ngaønh nhuoäm thì phaåm hoaït tính ñö ôïc sö û duïng chuû yeáu ñeå nhuoäm thaønh phaàn celluloze do coù nhieàu ö u ñieåm noãi troäi hôn caùc loaïi phaåm maøu khaùc Qua baøi thí nghieäm naøy seõ giuùp cho sinh vieân kieåm tra moät vaøi tính chaát sö û duïng cuûa thuoác nhuoäm hoaït tính trong quaù trình sö û duïng nhö : ñoä beàn maøu vôùi ma saùt, moà hoâi, chaát HÑBM, chaát taåy nhaèm ñö a ra caùch khaùc phuïc cho ngö ôøi sö û duïng saûn phaåm toát hôn. Vôùi caùc taùc nhaân taùc ñoäng trong quaù trình xö û lyù khi sö û duïng thì maøu bò phai coù theå do caùc nguyeân nhaân: taùc ñoäng cuûa aùnh saùng, ñoä aåm, vi sinh, nhieät, moà hoâi, ma saùt Toång hôïp laïi thì taùc taùc ñoäng treân seõ taïo hai quaù trình chuû yeáu nhö sau: - Thuoác nhuoäm treân vaûi bò di chuyeån ra khoûi vaät lieäu. - Thuoác nhuoäm khoâng bò boùc ra khoûi vaät lieäu nhö ng khoâng coøn khaû naêng taïo caûm giaùc maøu nö õa. Vieäc xaùc ñònh ñoä beàn maøu cuûa vaät lieäu nhuoäm laø raát caàn thieát ñeå ñaùnh giaù toaøn boä tính chaát cuûa baát kì thuoác nhuoäm naøo. Ñeå thoáng nhaát giö õa vieäc kieåm tra vaø ñaùnh giaù caùc keát quaû thu ñö ôïc. Toå chö ùc tieâu chuaån quoác teá ISO, ñaõ cho thaønh laäp uûy ban kieåm tra ñoä beàn maøu cuûa thuoác nhuoäm vaøo naêm 1947. Tieâu chuaån quoác teá ñö ôïc chaáp nhaän coâng boá laø tieâu chuaån Anh (BS). Taát caû caùc tieâu chuaån ñaùnh giaù ngaøy nay ñeàu coù trong BS. Ñoä beàn maøu vôùi moãi taùc nhaân ñö ôïc ñaùnh giaù baèng sö ï thay ñoåi maøu ban ñaàu (phai maøu), cuõng nhö mö ùc ñoä daây maøu sang vaûi traéng gia coâng trong cuøng ñieäu kieän. II. HOÙA CHAÁT VAØ DUÏNG CUÏ Hoùa chaát: - CHÑBM non-ionic (lauryl ehther) - Na2SO3 - CHÑBM anionic ( sodium lauryl sulfate ) - Nö ôùc caát - NaCl - Na2CO3 - Dung dòch moà hoâi nhaân taïo. - Na2SiO Duïng cuï: 36
  37. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô - Kim 1 caùi. - Nhieät keá 1000 1 caùi. - Chæ khaâu traéng. - Becher 1000 ml 1 caùi. - Keùo caét vaûi 1 caùi. - Becher 250 ml 1 caùi. - Baøn laø 1 caùi. - Keïp gaép vaûi. - Caân 2 soá. - Ñuûa thuûy tinh. - OÁng ñong 10 ml. - Vaûi maøu (ñaäm) chaát lieäu 100% III. CAÙCH TIEÁN HAØNH Chuaån bò 3 maãu vaûi cotton 100% (ñaõ qua naáu taåy) vôùi kích thö ôùc: 6x10cm. - Maãu 1: duøng laøm maãu chuaån ñeå so saùnh. - Maãu 2: tieán haønh laøm boùng khoâng keùo caêng ñeå xaùc ñònh ñoä co vaø ñoä nhaøu. - Maãu 3: tieán haønh laøm boùng khoâng coù taùc nhaân NaOH ñeå so saùnh. Duøng caân hai soá, xaùc ñònh khoái lö ôïng maãu trö ôùc khi thí nghieäm. Pha dung dòch NaOH 20% vôùi noàng ñoä chaát trôï thaám 1% (CHÑBM nonionic). Cho vaøo becher chö ùa maãu vaûi vôùi dung tyû 1/30, ngaâm taïi nhieät ñoä phoøng khoaûng 15 phuùt. Thö ïc hieän tö ông tö ï cho maãu thö ù 3 nhö ng khoâng coù NaOH. Sau gia coâng, xö û lyù vaûi baèng caùch ngaâm ôû nhieät ñoä phoøng khoaûng 5 phuùt vôùi dung dòch H2SO4 5%. Giaët saïch baèng nö ôùc caát nhieàu laàn, saáy khoâ baèng maùy saáy toùc (khoâng ñö ôïc laø). Cho vaøo tuû saáy 1-2 phuùt (nhieät ñoä saáy 1050C). Laáy ra, ñeånguoäi trong khoâng khí, caân maãu. IV. BAÙO CAÙO Hoï vaø teân : Lôùp : Ngaøy thö ïc taäp : Ñieåm : 1. Xaùc ñònh ñoä giaûm troïng cuûa vaûi: Khoái lö ôïng vaûi trö ôùc thí Khoái lö ôïng vaûi sau thí Ñoä giaûm STT nghieäm, g nghieäm, g troïng, % Maãu 1 Maãu 2 Maãu 3 Sinh vieân haõy so saùnh veà ñoä giaûm troïng cuûa vaûi trong thí nghieäm vaø giaûi thích veà sö ï sai leäch khoái lö ôïng vaûi trong tö øng thí nghieäm: 37
  38. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô 2. Xaùc ñònh lö ôïng xuùt tieâu hao trong quaù trình laøm boùng: Huùt 1 ml dung dòch cuûa maãu 2 sau khi gia coâng, ñònh mö ùc thaønh 100ml. Huùt 10 ml vaøo erlen, cho chæ thò PP vaøo, tieán haønh chuaån ñoä baèng dung dòch HCl chuaån 2 %. Chuaån ñoä 3 laàn, laáy giaù trò trung bình. Tính phaàn traêm NaOH tieâu hao theo coâng thö ùc: m %NaOH NaOH .100 m vaûi 3. Duøng maùy ño quang phoå xaùc ñònh ñoä traéng cuûa vaûi sau gia coâng: STT Maãu 1 Maãu 2 Maãu 3 l c h Nhaän xeùt: 38
  39. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô 4. Xaùc ñònh ñoä co, ñoä nhaøu cuûa maãu vaûi sau gia coâng. Sinh vieân giaûi thích roõ nguyeân nhaân chính gaây ra caùc hieän tö ôïng treân cho tö øng maãu : 5. So saùnh khaû naêng haáp phuï (baét maøu) cuûa vai trö ôùc vaø sau khi laøm boùng. Pha dung dòch thuoác nhuoäm trö ïc tieáp maøu xanh da trôøi (coù theå choïn maøu khaùc nhö ng phaûi laø toâng maøu nhaït) vôùi noàng ñoä 1 g/l. Huùt dung dòch thuoác nhuoäm cho vaøo 2 becher coù chö ùa maãu 2 vaø 3 (theo dung tyû 1/30), ñun caùch thuyû ñeán gaàn nhieät ñoä soâi trong 10 phuùt. Xaõ nhieàu laàn baèng nö ôùc caát ñeán khi saïch heát thuoác nhuoäm thö øa, saáy khoâ, laø. Quan saùt baèng maét vôùi aùnh saùng tö ï nhieân (hoaëc ño maøu baèng maùy ño quan). Sinh vieân daùn maãu sau nhuoäm vaøo baøi baùo caùo. Maãu 2 Maãu 3 39
  40. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô Nhaän xeùt cuûa sinh vieân khi ño, quan saùt maãu vaø ñö a ra keát luaän: 40
  41. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô BAØI 5: TOÅNG HÔÏP XÔ CELLULOSE MONO ACETATE VAØ DI ACETATE I. CÔ SÔÛ LYÙ THUYEÁT Xô nhaân taïo dö ïa treân neàn polimer tö ï nhieân cellulose (cell) coù yù nghóa quan troïng trong coâng nghieäp xanh, vì coù theå taän duïng ñö ôïc nguoàn nguyeân lieäu raát ña daïng cuûa cell. Dö ïa treân neàn ñoù coù theå taïo ra nhieàu loaïi vaät lieäu coù tính ö ùng duïng cao trong coâng nghieäp. Trong ñoù coù coâng ngheä saûn xuaát xô ñaùp ö ùng cho lónh vö ïc deät may. Hoãn hôïp cell-acetat laø moät khoái voùn cuïc khoâng maøu, noùng chaûy ôû 150oC-2700C phuï thuoäc vaøo mö ùc ñoä giaûi truøng hôïp. Cell-acetat hoøa tan trong aceton, ester cuûa axit formic vaø acetic Khi taåm vôùi moät lö ôïng aceton seõtrôû thaønh moät khoái ñoâng, khoâng chaùy, raát beàn vôùi taùc duïng cuûa axit nhö ng raát deã bò aûnh hö ôûng bôûi kieàm. Phaûn ö ùng xaûy ra trong quaù trình bieán tính cell. Thaønh mono vaø di acetat nhö sau: CH COOH -(C H O )- 3 6 10 5 n -[C6H9O4(OCOCH3)]- ZnCl2 n CH COOH -(C H O )- 3 6 10 5 n -[C6H8O3(OCOCH3) ]- ZnCl2 2 n II. HOÙA CHAÁT VAØ DUÏNG CUÏ Hoùa chaát: - Axit acetic baêng - Anhydric acetic - Axit acetic 50% - Boâng - ZnCl2 khan Duïng cuï: - Becher 250 ml 1 caùi - Ñuõa thuûy tinh 1 caùi - Coác daøy 4 lit III. CAÙCH TIEÁN HAØNH Cho 3 gam ZnCl2, 12 ml axit acetic baêng vaøo becher 250, khuaáy vaø cho tö øng lö ôïng boâng nhoû vaøo (khoaûng 1,5 gam), ñeå yeân 10 phuùt roài tieáp tuïc theâm 10 gam anhydric acetic vaøo tö ø tö ø, khuaáy nheï thaät caån thaän. Ñaäy kín becher baèng taám kính, ö û trong tuû saáy ôû 500C trong 6 giôø. Chia dung dòch laøm thaønh 2 phaàn baèng nhau: Phaàn 1: chuyeån hoùa thaønh mono-acetat cell. 41
  42. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô Pha loaõng baèng caùch theâm tö ø tö ø dung dòch axit 50% (3 laàn, moãi laàn 5 ml), khuaáy. Roùt chaäm dung dòch vaøo becher 2 lit coù chö ùa saún nö ôùc caát, khuaáy maïnh. Rö õa laïi nhieàu laàn ñeán khi heát axit, eùp laáy saûn phaåm vaø saáy khoâ ôû 500C trong tuû saáy . Phaàn 2: chuyeån hoùa thaønh di-acetat cell. Pha loaõng dung dòch treân baèng dung dòch axit 50% vôùi theå tích baèng 10% theå tích cuûa dung dòch coù ôû phaàn 2, ñeå yeân 500C trong 6 giôø. Roùt dung dòch seät naøy vaøo becher coù chö ùa nö ôùc vaø rö õa nhö treân. Saáy saûn phaåm ôû 500C trong tuû saáy. IV. BAÙO CAÙO 1. Anh (Chò) haõy neâu caùc öùng duïng phoå bieán hieän nay cuûa xô, chæ, vaät lieäu deät treân neàn mono acetate vaø diacetate? 2. Caùc loaïi dung moâi naøo coù theå duøng ñeå hoøa tan ñö ôïc tô acetate? 3. Khi ñoát xô acetate baèng ngoïn lö õa seõ taïo ra hôïp chaát naøo ñaëc trö ng maø xô khaùc khoâng coù? 42
  43. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô 43
  44. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô BAØI 6: THÖÏC HAØNH KYÕ THUAÄT IN HOA TREÂN SAÛN PHAÅM DEÄT I. MUÏC ÑÍCH Giôùi thieäu cho sinh vieân laøm quen vôùi caùch pha cheá hoà in hoa treân vaûi, khaûo saùt caùc yeáu toá aûnh hö ôûng ñeán chaát lö ôïng cuûa heä keo caûm quang. Ñoàng thôøi thö ïc haønh quaù trình in hoa leân vaûi baèng phö ông phaùp in luïa. In hoa laø moät hình thö ùc trang trí leân beà maët vaûi baèng caùch taïo hoa vaên maøu khaùc nhau, noù coù theå xem nhö laø quaù trình nhuoäm tö øng ñieåm treân vaûi vôùi nhieàu loaïi thuoác nhuoäm khaùc nhau. In pigment laø quaù trình gaén boät maøu voâ cô hoaëc hö õu cô khoâng tan leân vaûi nhôø lö ïc cô hoïc cuûa moät maøng cao phaân tö û. Thaønh phaàn chính cuûa hoà in bao goàm: - Pigment - Chaát taïo maøng (binder). - Hoà nhö õ tö ông. - Caùc phuï gia nhaèm naêng cao chaát lö ïôïng cho maøng keo: chaát nhö õ hoùa, chaát hoùa deûo, chaát choáng taïo boït, chaát oån ñònh II. DUÏNG CUÏ VAØ HOÙA CHAÁT: Duïng cuï: - Baøn in 1 caùi. - Maùy ño ñoä nhôùt Brookfield - Tuû saáy 1 caùi. - Baêng keo - Becher 100 ml 4 caùi. - Khuoân in lö ôùi 1 caùi. - Giaáy ño pH - Baøn laø 1 caùi. - Ñuõa khuaáy 4 caùi. - Keùo 1 caùi. Hoùa chaát: - Pigment - Binder III. CAÙCH TIEÁN HAØNH IV. Phoái lieäu hoà in: Ñôn coâng ngheä phoái lieäu: - Nö ôùc 90 g. - Daàu hoûa 10 g. - Chaát nhuõ hoùa ETM 2.5 g. - Chaát nhuõ hoùa ETQ 2.5 g. - Axit stearic 5.5 g. 44
  45. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô pH = 4 Ñoä nhôùt 19,000 -21,000 cP Thôøi gian oån ñònh 20 giôø. - Sô ñoà phoái lieäu hoà nhuõ tö ông daïng O/W: Nö ôùc Ñun ETQ Khuaáy Daàu noùng 10-15 hoûa 70-800C phuùt ETM Khuaáy maïnh 10-15 phuùt Khuaáy 10-15 phuùt Axit Khuaáy, giaûi nhieät 10-15 phuùt Hoà nhuõ tö ông Caùch tieán haønh: Goàm ba giai ñoaïn: - Giai ñoaïn 1: Chuaån bò pha nö ôùc. Cho 90 g nö ôùc vaøo becher 250 ml, ñun noùng ñeán 70-800C, sau ñoù cho tieáp chaát nhuõ hoùa ETM vaøo, khuaáy ñeàu trong 10-15 phuùt. - Giai ñoaïn 2: Chuaån bò pha daàu. Cho 2.5 g chaát nhuõ hoùa ETQ vaøo coác 100ml coù chö ùa 10 g daàu hoûa, khuaáy trong 10- 15 phuùt. - Giai ñoaïn 3: Taïo hoà nhuõ tö ông. Cho pha daàu vaøo pha nö ôùc, khuaáy maïnh khoaûng 10-15 phuùt. Cho tieáp 5.5 g axit stearic vaøo, vö øa khuaáy vö øa giaûi nhieät ñeán nhieät ñoä phoøng. Ño pH vaø ñoä nhôùt. Chuaån bò hoà in: Hoà in goàm caùc thaønh phaàn cô baûn nhö sau: - Maøu pigment 0.65 g. - Hoà nhö õ tö ông 78 g. - Binder 22 g. - pH 5.0-5.5 - Ñoä nhôùt 14000-16000 cP. 45
  46. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô Sô ñoà phoái lieäu hoà in: Hoà nhuõ tö ông Khuaáy maïnh 10-15 phuùt Binder Khuaáy maïnh 10-15 phuùt Hoà traéng Maøu pigment Khuaáy maïnh 10 phuùt Hoà in Caùch tieán haønh: Caân hoà nhuõ tö ông cho vaøo becher, khuaáy ñeàu khoaûng 15 phuùt, tieáp tuïc cho binder vaøo khuaáy tieáp 15 phuùt, thu ñö ôïc hoàtraéng. Caân lö ôïng pigment thích hôïp cho vaøo hoà traéng, khuaáy ñeàu 5 phuùt, thu ñö ôïc hoà in. Tieán haønh ño pH vaø ñoä nhôùt. Baûo quaûn hoà in ñeå tieán haønh in hoa leân vaûi. Cho 50 g hoà in vaøo khuoân in lö ôùi ñaõ chuaån bò tö ø trö ôùc. Cho vaûi moäc ñaõ qua xö û lyù vaøo baøn in. Coá ñònh khuoân in vaøo baøn in phía treân taám vaûi moäc caàn in. Duøng dao gaït hoà in ñaõ phoái lieäu leân khuoân in. Ñeå yeân khoaûng 1-2 phuùt. Thaùo khuoân vaø laáy vaûi ra. Vaûi sau in ñö ôïc saáy khoâ baèng maùy saáy toùc, tieáp tuïc saáy trong tuû saáy ôû nhieät ñoä 130-1500C trong khoaûng 10 phuùt ñeå binder tieáp tuïc ña tuï thaønh maøng, gaén pigment leân vaûi. III. BAÙO CAÙO Hoï vaø teân : Lôùp : Ngaøy thö ïc taäp : Ñieåm : 46
  47. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô 1. Hoà in phoái cheá thuoäc loaïi nhuõ O in W hay W in O? Giaûi thích roõ. 2. Ñaïi lö ôïng vaät lyù naøo laø quang trong nhaát khi phoái lieäu maø Anh (Chò) caàm kieåm soaùt toát khi phoái lieäu cuõng nhö khi sö û duïng hoà in? 3. Anh (Chò) haõy trình baøy caùch xaùc ñònh ñoä nhôùt cuûa chaát loûng? 47
  48. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô PHAÀN 4 SAÛN PHAÅM CHAÊM SOÙC CAÙ NHAÂN BAØI 1: NÖÔÙC RÖÛA CHEÙN I. THAØNH PHAÀN NÖÔÙC RÖÛA CHEÙN Thò trö ôøng nö ôùc rö ûa cheùn baèng tay raát khaùc nhau vôùi nhieàu saûn phaåm thaät ña daïng. Cô baûn nö ôùc rö ûa cheùn vaãn dö ïa treân sö ï pha cheá cuûa chaát hoaït ñoäng beà maët tö ø 20- 40 %, keát hôïp vôùi caùc chaát phuï gia: chaát taïo boït, taïo ñoä nhôùt, chaát dö ï trö õ kieàm Gaàn ñaây coøn xuaát hieän caùc chaát coù tính baûo veä cho da nhaïy caûm Chaát hoaït ñoäng beà maët: ñieåm then choát khi thaønh laäp coâng thö ùc cuûa nö ôùc rö ûa cheùn laø tyû leä boït, boït phaûi beàn, nhieàu do ñoù caàn phaûi coù lö ôïng chaáthoaït ñoäng beà maët anionic cao Tính chaát cuûa moät soá chaát hoaït ñoäng beà maët phoå bieán trong nö ôùc rö ûa cheùn: LAS (Linear Alkyl Benzen Sulfonate): Giaù reõ, nhieàu boït, nhaïy caûm vôùi nö ôùc cöùng, khaû naêng taåy rö ûa toát AES (Alkyl Eter Sulfonate): muïc ñích taêng cö ôøng cho khaû naêng taåy rö ûa cho LAS, khoâng bò aûnh hö ôûng cuûa nö ôùc cöùng, khoâng gaây kích ö ùng da, hoøa tan toát trong nö ôùc SAS (Secondary Alkyl Sulfonate): khaû naêng taåy rö ûa toát, hoøa tan toát, taïo nhieàu boït, khoâng gaây kích ö ùng da Ñeå saûn phaåm ñö ôïc oån ñònh trong quaù trình lö u trö õ caàn theâm chaát chænh ñoä nhôøn, giuùp caùc pha troän laãn toát. Thö ôøng ñeå chænh ñoä nhôøn, taïo tính oån ñònh cho saûn phaåm baèng caùch duøng caùc chaát hö ôùng nö ôùc nhö : XSN (Xylen Sulfonate Natri), ure, coàn, NaCl, KCl, MgCl2 II. DUÏNG CUÏ HOÙA CHAÁT Hoaù chaát: - LAS 10g. - TPP( EDTA) 0.5g. - Na Xylen Sulfonate 1g. - URE 0.5 g. - Etanol 1.0 ml. - CMC 1 g. - HEC 1.5g - HCHO 40% 1 ml. - Maøu tuøy yù. - Hö ông tuøy yù. - Nö ôùc ñuû 300 ml. - Na2SO4 3.5g. - PVA (daïng haït keo) 5.0 g. - Na2CO3 5g. - Axit citric ñeå chænh pH= 7 48
  49. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô Duïng cuï: - Becher 250 ml 2 caùi. - Ñuûa khuaáy 1 chieác. - Oáng nhoû gioït 1 caùi. - Pipet 2 ml 1 caùi. III. CAÙCH TIEÁN HAØNH Cho 10g LAS, 5g Na2CO3( boät), trong becher 250ml, khuaáy maïnh baèng ñuûa thuûy tinh, ñeå oån ñònh khoaûng 10 phuùt. Caân 20 g keo PVA (ñaõ naáu saún), 1g CMC, HEC vaøo becher 250ml, theâm100ml, ñun noùng, khuaáy cho tan. Ñeå nguoäi, ñoå dòch keo treân vaøo hoãn hôïp CHÑBM treân, khuaáy, theâm nö ôùc ñuû 250ml, tieáp tuïc cho caùc chaát trôï khaùc vaøo, chænh pH. Ñeå oån ñònh heä keo sau moät thôøi gian, noäp saûn phaåm cho PTN. IV. BAÙO CAÙO Hoï vaø teân : Lôùp : Ngaøy thö ïc taäp : Ñieåm : 1. Haõy neâu leân caùc thaønh phaàn chính ñeå taïo thaønh nö ôùc rö ûa cheùn. 2. Duøng Natri Xylen Sulfonate coù muïc ñích gì? 49
  50. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô 3. Yeáu toá naøo seõ laøm cho ngö ôøi tieâu duøng lö ïa choïn khi mua nö ôùc rö ûa cheùn? 4. Haõy neâu leân ñieåm gioáng nhau vaø khaùc nhau giö õa PVA vaø Carbopol. 5. Nö ôùc rö ûa cheùn coù boït nhieàu seõ khaúng ñònh coù taùc duïng taåy rö ûa toát. Ñieàu ñoù ñuùng hay sai. Haõy giaûi thích roõ ? 50
  51. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô BAØI 2: MYÕ PHAÅM CHO TOÙC I. SINH LYÙ DA ÑAÀU VAØ TOÙC Da ñaàu coù raát nhieàu tuyeán baõ nhôøn tieát ra: nö ôùc, daàu, muoái, khoaùng ñeå laøm mö ôùt toùc. Khi tuyeán hoaït ñoäng maïnh hoaëc ñeå laâu ngaøy VSV seõ phaùt trieãn laøm cho da ñaàu bò oi, coù muøi khoù chòu, gaây ngö ùa Toùc moïc tö ø nôi loõm dö ôùi da ñaàu goïi laø nang toùc, Þ = 10- 60 μm, toác ñoä moïc trung bình 0.35mm/ ngaøy. Thaân caém saâu vaøo lôùp bieåu bì. Chaân toùc coù gai toùc chö ùa daây thaàn kinh vaø maïch maùu. Taát caû caùc saûn phaåm chæ coù taùc ñoäng leân lôùp voû loâng, lôùp bieåu bì. Lôùp bieåu bì: laø nhö õng teá baøo bò keratin hoùa ôû mö ùc ñoä thaáp, coù chö ùa saéc toá, nhoùm saéc toá cuûa moãi ngö ôøi phuï thuoäc vaøo hoï melamin. Tuûy loâng: laø nhö õng teá baøo chö a bò keratin hoùa hoaëc bò keratin hoùa raát ít. Moät soá beänh thö ôøng gaëp ôû da ñaàu vaø toùc: - Gaøu. - Vieâm da tieát baõ. - Vieâm nang loâng. - Beänh aù sö øng. - Beänh vaûy neán. - Beänh da tuoåi giaø. - Chí da ñaàu. - Beänh do taâm lyù thaàn kinh. Moät soá daïng myõ phaåm cho toùc vaø da ñaàu: - Daàu goäi. - Thuoác uoán toùc. - Thuoác nhuoäm. - Keo xòt. - Daàu dö øa tinh cheá. II. DAÀU GOÄI CHIEÁT SUAÁT TÖØ DÖÔÏC THAÛO Muïc ñích vaø yeâu caàu cuûa saûn phaåm: - Laøm saïch da ñaàu vaø toùc baèng chaát hoaït ñoäng beà maët. - Toác ñoä taïo boït nhanh, theå tích boït, ñoä beàn boït khi xaõ. - Sau goäi toùc deã chaûi, mö ôït, khoâng bò roái. - Taïo ñö ôïc veõ boùng laùng cho toùc sau goäi. - An toaøn cho da ñaàu, maét theo qui ñònh cuûa nhaø nö ôùc. Thaønh phaàn cô baûn cuûa daàu goäi: Chaát HÑBM: daïng trung tính hoaëc axit nheï, khoâng gaây haïi cho maét, khoâng laáy ñi quaù nhieàu daàu cuûa toùc Xaø phoøng: reû, khoâng nguy hieåm cho maét, khoâng laáy ñi quaù nhieàu daàu, taïo boït nhoû beàn nhö ng keùm hoaït ñoäng trong nö ôùc cöùng LAS: laáy daàu môõ cao, reû, gaây haïi toùc neáu haøm lö ôïng quaù lôùn Sulfosuccinate: taãy rö ûa toát, taïo boït toát, khoâng cay maét 51
  52. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô Ngoaøi ra coøn nhieàu loaïi khaùc nhö : NaLS, LES, NI Chaát taïo gel:NH4Cl, NaCl, Na2SO4. Chaát phuï gia nhö : - Chaát laøm mö ôùt toùc: caùc daãn xuaát daïng poliol . - Chaát dieät khuaån: Natri borate, paraben Natribenzoate - Chaát traùnh roái toùc: cation yeáu, thö ôøng duøng muoái amin baäc boán . - Thaûo dö ôïc coå truyeàn ôû daïng dòch chieát: becithin tö ø loøng ñoû trö ùng, lanolin tö ø môõ cö øu, jojoba tö ø traùi bô, sapomin tö ø boà keát - Hö ông, maøu III. HOÙA CHAÁT DUÏNG CUÏ Hoaù chaát: - Xaø phoøng (Na) 5g - LES 5g - NaLS 15g - NH4C 0,2g - Zn stearate 3% (chæ duøng - Maøu, muøi vö øa ñuû trong daàu ñuïc) - Paraben (Natri benzoate) 0,5g - Na2SO4 3g - HCOH 40 0.5ml - Dòch chieát sapomin 150 ml BHT (butyl hydroxyl 0.05% - Glycerin 0.2ml toluen), EDTA - Keo PVA 5g - Carbopol 0.5 g. - Axit citric - CMC 0.5 g. Duïng cuï: - Ñuûa khuaáy thuyû tinh 1 caùi. - Becher 250 ml 2 caùi. - Pipet 2 ml 1 caùi. IV. CAÙCH TIEÁN HAØNH Ngaâm lö ôïng Natri lauryl sulfate, Natri lauryl eter sulfate, xaø phoøng Na vaøo lö ôïng nö ôùc caát 100 ml, khuaáy ñeàu, coù theå hô noùng cho tan, loïc (neáu coù caën). Sau ñoù theâm dòch chieác ñuû 250ml, khuaáy nheï (traùnh taïo boït), tieáp tuïc cho chaát trôï, hö ông, maøu, muøi vaøo. Cuoái cuøng cho NH4Cl, Na2SO4 vaøo tö ø tö ø, khuaáy nheï ñeå taïo gel ñeán khi ñaït thì dö øng. Kieåm tra ñoä pH cuûa dung dòch, duøng acid citric ñeå chænh pH = 5.5 - 6.5 (giaáy pH thoaùng hoàng neáu caàn). 0 Ñeå oån ñònh sau moät thôøi gian, ñem baûo quaûn trong bình toái ñaõ traùng coàn 96 . Ñaùnh giaù sô boä chaát lö ôïng saûn phaåm thö ôøng dö ïa vaøo caùc chæ tieâu sau: - Khaû naêng taïo boït. - Tính taåy rö õa. - Caûm quan veà saûn phaåm. - Ñoä suoâng mö ôït sau goäi. - Chaát lö ôïng sau khi baûo quaûn moät thôøi gian. Taïo dòch chieát sapomin: Laáy khoaûng 4-5 traùi boà keát, hô noùng treân beáp ñieän khoâng ñeå chaùy kheùt, giaõ vuïn. Cho vaøo coác coù chö ùa saún 30 ml coàn, khuaáy ñeàu, ñun noùng ñeán khi caïn gaàn moät nö õa thì 52
  53. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô cho theâm vaøo 100ml nö ôùc caát, ñun soâi khoaûng 20 phuùt, loïc baèng vaûi, ñeå nguoäi, cho 0.5ml HCHO 40%, hoaëc natribenzoate, baûo quaûn trong loï kín. Chaát chænh ñoä nhôøn, chaát laøm seät: Caùc polime carboxylvinylic, teân thö ông maïi laø carbopol coù taùc duïng laøm seät raát toát, ñaëc bieät khi coù caùc rö ôïu beùo etoxy hoùa ngaên khoâng cho caùc chaát laéng ñoïng khi daàu goäi ñö ôïc lö u trö õ ôû nôi noùng bö ùc. Ñeå chænh ñoä nhôøn coù theå caùc chaát sau: etylen glycol, glycerol, glycerin, PEG V. BAÙO CAÙO Hoï vaø teân : Lôùp : Ngaøy thö ïc taäp : Ñieåm : 1. Vì sao daàu goäi laïi duøng Parabent, Formol laøm taùc chaát baûo quaûn? 2. Haõy neâu teân caùc loaïi rö ôïu thö ôøng ñö ôïc sö û duïng trong caùc daàu goäi, kem ñaùng raêng, gel taém? 3. Haõy neâu leân sö ï gioáng vaø khaùc nhau giö õa chaát hoaït ñoäng beà maët NaLS vaø NaELS trong daàu goäi ? 53
  54. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô 4. Coù theå duøng LAS laøm chaát hoaït ñoäng beà maët trong daàu goäi ñö ôïc khoâng? Giaûi thích. 5. Haõy neâu leân caùc thaønh phaàn chính trong coâng thö ùc cuûa moät loaïi daàu goäi. Daàu trong vaø daàu ñuïc coù öu vaø nhö ôïc ñieåm gì? 6. Haõy neâu leân ñôn coâng ngheä cuûa moät loaïi daàu goäi phoå bieán hieän nay treân thò trö ôøng ? 54
  55. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô BAØI 3: KEM GIAËT ÑA NAÊNG I. THAØNH PHAÀN XAØ PHOØNG VAØ BOÄT GIAËT Xaø phoøng, boät giaët thö ôøng laø hoãn hôïp goàm nhieàu thaønh phaàn nhö : CHÑBM, chaát phuï gia, chaát ñoä, maøu, hö ông Trong ñoù chaát hoaït ñoäng beà maët chieám tö ø 30% - 80% tuøy thuoäc vaøo tö øng lónh vö ïc sö û duïng. Chaát hoaït ñoäng beà maët duøng trong coâng thö ùc naøy phaàn lôùn laø caùc anionit nhö : ABS, LAS, xaø phoøng Na hoaëc K (duøng vôùi lö ôïng nhoû tö ø 4- 5 laàn so vôùi anionit) Caùc chaát trôï ñö a vaøo vôùi muïc ñích hoå trôï cho vieäc giaët giuõ vaø giaûm giaù thaønh saûn phaåm. Khoái lö ôïng ñö a vaøo tuøy thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá, trö ôùc heát laø ñoä cö ùng cuûa nö ôùc, loaïi chaát baån Caùc chaát ñö a vaøo phoå bieán nhö : TPP, Natrisilicate, Natricacbonate, Natrisulfate, Calcit, chaát taåy traéng quang hoïc, enzym, photon bleach (taåy baèng aùnh saùng maët trôøi) II. COÂNG THÖÙC TRIEÅN KHAI SAÛN PHAÅM Hoaù chaát: (coâng thö ùc giaët baèng tay) - Chaát HÑBM anionic LAS 15g. - Xaø phoøng (Na, K) 3g. - TPP 3-20g. - Na2SiO3 15g. - Na2CO3 10g. - Na2 SO4 20g. - CaCO3 (boät nheï) 0-5g. - Bentonite 0-5g. - Enzyn, chaát taåy tuøy yù. - CMC 2g. - Hö ông, maøu tuøy yù. - Nö ôùc ñuû ñeå taïo ñö ôïc heä kem deûo. Duïng cuï: - Maùy khuaáy 1 boä. - Becher 250 ml 2 caùi. - Pipet 5 ml 1 caùi. Vai troø cuûa phuï gia vaø chaát ñoän: Na2CO3: laøm chaát trôï cho quaù trình giaët giuõ vì taïo moâi trö ôøng kieàm ñeå thuûy phaân caùc chaát baån thuoäc loaïi daàu môõ, ngoaøi ra Na2CO3 coøn laø chaát ñoän ñeå giaûm giaù thaønh. TPP: cho vaøo vôùi muïc ñích taêng cö ôøng khaû naêng hoaït ñoäng cuûa CHÑBM loaïi anionic, taïo ra moâi trö ôøng kieàm, laøm giaûm ñoä cöùng cuûa nö ôùc Natrisilicate: coù taùc duïng oån ñònh boït, ngaên ngö øa baån baùm trôû laïi, taïo ra moâi trö ôøng kieàm ñeå thuûy phaân daàu môõ Natrisulfate: ngoaøi muïc ñích chính laøm chaát ñoän, taïo gel, giaûm sö ùc caêng beà maët cuûa dung dòch Bentonite: khoâng tan trong nö ôùc, nhö ng trö ông nôû raát maïnh taïo heä keo beàn, laøm chaát ñoän reû tieàn, ngaên baån baùm trôû laïi CMC: coù khaû naêng giö õ chaát baån trong dung dòch, khoâng cho chaát baån baùm trôû laïi, baûo veä da tay, oån ñònh boït 55
  56. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô URE: theâm vaøo haïn cheá ñeå ngaên ngö øa sö ï phaân lôùp caùc chaát hoaït ñoäng beà maët. Alkî l amit: laø chaát hoaït ñoäng beà maët khoâng ion vôùi muïc ñích taêng khaû naêng taïo boït cuûa chaát taåy rö ûa Ngoaøi ra trong kem giaët coøn coù caùc chaát khaùc nhö : maøu, hö ông, chaát choáng oxyhoùa, chaát taåy haøm lö ôïng caùc chaát trôï ñö a vaøo tuøy theo muïc ñích cuûa saûn phaåm, moâi trö ôøng sö û duïng. III. ÑAÙNH GIAÙ SÔ BOÄ CHAÁT LÖÔÏNG SAÛN PHAÅM - Baèng caûm quan. - Khaû naêng taïo boït. Laáy oáng nghieäm cho vaøo 10 ml nö ôùc caát vaø moät ít saûn phaåm, laéc maïnh, ñö a ra nhaän xeùt. - Khaû naêng loaïi baån. Laáy oáng nghieäm cho vaøo 10 ml nö ôùc caát, vaøi gioït daàu thö ïc vaät vaø moät ít saûn phaåm, laéc maïnh, ñö a ra nhaän xeùt. - Khaû naêng hoaït ñoäng trong nö ôùc cö ùng: Laáy oáng nghieäm cho vaøo 10 ml dung dòch Ca2+ loaõng vaø moät ít saûn phaåm, laéc maïnh, ñö a ra nhaän xeùt. - Khaû naêng hoaït ñoäng trong nö ôùc bò nhieãm pheøn, nhieàm saét: Laáy oáng nghieäm cho vaøo 10 ml dung dòch Al2 (SO4)3, FeCl3 loaõng vaø moät ít saûn phaåm, laéc maïnh, ñö a ra nhaän xeùt. VI. BAÙO CAÙO Hoï vaø teân : Lôùp : Ngaøy thö ïc taäp : Ñieåm : 1. Vì sao phaûi sö û duïng caùc chaát phuï gia trong kem giaët? 2. Coù theå thay Na2CO3 baèng NaOH ñö ôïc khoâng? Haõy giaûi thích. 56
  57. Khoa Hoùa Giaùo trình thöïc haønh Chuyeân ngaønh Hoùa höõu cô 3. Cho bieát nhö õng ñieåm gioáng nhau vaø khaùc nhau giö õa kem giaët vaø boät giaët? Haõy giaûi thích. 4. pH ñoùng vai troø quan troïng nhö theá naøo trong kem giaët? Haõy giaûi thích. 57