Giáo trình Trồng rừng

219 trang huongle 3470

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình Trồng rừng", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

giao_trinh_trong_rung.pdf

Nội dung text: Giáo trình Trồng rừng

ĈҤI HӐC THÁI NGUYÊN TRѬӠNG ĈҤI HӐC NÔNG LÂM ThS. MAI QUANG TRѬӠNG - ThS. LѬѪNG THӎ ANH Giáo trình TRӖNG RӮNG NHÀ XUҨT BҦN NÔNG NGHIӊP HÀ NӜI - 2007 1
LӠI NÓI ĈҪU Tr͛ng rͳng là công vi͏c quan tr͕ng b̵c nh̭t hi͏n nay trong ngành lâm nghi͏p. Tr͛ng rͳng chính là công vi͏c tái s̫n xṷt nh̹m làm cho v͙n rͳng ÿ˱ͫc duy trì và phát tri͋n, b̫o v͏ môi tr˱ͥng s͙ng. Nh̹m ÿáp ͱng nhu c̯u h͕c t̵p cͯa sinh viên các tr˱ͥng ÿ̩i h͕c và cao ÿ̻ng chuyên ngành lâm nghi͏p, thu͡c khu v͹c trung du mi͉n núi phía b̷c. D͹a theo mͭc tiêu ÿào t̩o mͣi ÿã ÿ˱ͫc b͡ giáo dͭc phê duy͏t và ch˱˯ng trình ÿã ÿ˱ͫc thông qua. Ĉ˱ͫc s͹ phân công cͯa b͡ môn nhóm biên so̩n chúng tôi g͛m: ThS. Mai Quang Tr˱ͥng vi͇t: - Ch˱˯ng 1: Bài mͧÿ̯u - Ch˱˯ng 3: KͿ thu̵t s̫n xṷt cây con - Ch˱˯ng 4: KͿ thu̵t tr͛ng rͳng - Ch˱˯ng 5: KͿ thu̵t tr͛ng rͳng thâm canh và thâm canh rͳng tr͛ng THS. L˱˯ng Th͓ Anh vi͇t: - Ch˱˯ng 2: KͿ thu̵t s̫n xṷt h̩t gi͙ng cây rͳng -Ch˱˯ng 6: KͿ thu̵t gây tr͛ng m͡t s͙ loài cây lâm nghi͏p Trong quá trình biên so̩n chúng tôi ÿã ÿ˱ͫc s͹ giúp ÿӥ cͯa các ÿ͛ng chí lãnh ÿ̩o nhà tr˱ͥng, các b̩n ÿ͛ng nghi͏p trong và ngoài tr˱ͥng, m̿c dù ÿã có nhi͉u c͙ g̷ng, song khó tránh kh͗i nhͷng thi͇u sót v͉ nhi͉u m̿t, chúng tôi r̭t mong nh̵n ÿ˱ͫc nhͷng ý ki͇n nh̵n xét cͯa b̩n ÿ͕c ÿ͋ gzáo trình này ÿ˱ͫc hoàn thi͏n hѫn. Chӫ biên Mai Quang Trѭӡng 2
Chѭѫng I BÀI MӢĈҪU 1.1. THӴC TRҤNG TÀI NGUYÊN RӮNG VIӊT NAM Vӕn ÿѭӧc mӋnh danh là "lá phәi" cӫa trái ÿҩt, rӯng có vai trò rҩt quan trӑng trong viӋc duy trì cân bҵng sinh thái và sӵÿa dҥng sinh hӑc trên hành tinh chúng ta. Bӣi vұy, bҧo vӋ rӯng và nguӗn tài nguyên rӯng luôn trӣ thành mӝt nӝi dung, mӝt yêu cҫu không thӇ trì hoãn ÿӕi vӟi tҩt cҧ các quӕc gia trên thӃ giӟi trong cuӝc chiӃn ÿҫy gian khó hiӋn nay nhҵm bҧo vӋ môi trѭӡng sӕng ÿang bӏ huӹ hoҥi ӣ mӭc báo ÿӝng mà nguyên nhân chӫ yӃu là do chính hoҥt ÿӝng cӫa con ngѭӡi gây ra. Trên phҥm vi toàn thӃ giӟi, chӍ tính riêng trong vòng 4 thұp niên trӣ lҥi ÿây, 50% diӋn tích rӯng ÿã bӏ biӃn mҩt do nhiӅu nguyên nhân khác nhau. Theo tính toán cӫa các chuyên gia cӫa Tә chӭc nông - lѭѫng thӃ giӟi (FAO) thì hàng năm có tӟi 11,5 triӋu hecta rӯng bӏ chһt phá và bӏ hoҧ hoҥn thiêu trөi trên toàn cҫu, trong khi diӋn tích rӯng trӗng mӟi chӍ vӓn vҽn 1,5 triӋu hecta. Rӯng nguyên sinh bӏ tàn phá, ÿҩt ÿai bӏ xói mòn dүn tӟi tình trҥng sa mҥc hoá ngày càng gia tăng. NhiӅu loài ÿӝng - thӵc vұt, lâm sҧn quý bӏ biӃn mҩt trong danh mөc các loài quý hiӃm, sӕ còn lҥi ÿang phҧi ÿӕi mһt vӟi nguy cѫ dҫn dҫn bӏ tuyӋt chӫng. Nghiêm trӑng hѫn, diӋn tích rӯng thu hҽp trên quy mô lӟn ÿã làm tәn thѭѫng "lá phәi" cӫa tӵ /thiên, khiӃn bҫu khí quyӇn bӏ ô nhiӉm nһng, mҩt cân bҵng, ҧnh hѭӣng xҩu ÿӃn sӭc khoҿ con ngѭӡi và ÿӡi sӕng ÿӝng, thӵc vұt.v.v Tàn phá rӯng là mӕi ÿe doҥÿӕi vӟi cuӝc sӕng cӫa 30 triӋu ngѭӡi ViӋt Nam hiӋn sӕng trong cҧnh nghèo khó vì hӑ thѭӡng xuyên phө thuӝc vào rӯng ÿӇ kiӃm thӭc ăn, thu nhұp và nhiên liӋu. Mӝt trong các giҧi pháp là khuyӃn khích tái trӗng rӯng, tuy nhiên các cӝng ÿӗng ÿӏa phѭѫng sӁ không muӕn ÿҫu tu tiӅn cӫa vào hoҥt ÿӝng này nӃu quyӅn sӣ hӳu ÿҩt cӫa hӑ không ÿѭӧc ÿҧm bҧo. Phҫn lӟn rӯng tҥi ViӋt Nam hiӋn vүn thuӝc sӣ hӳu cӫa nhà nѭӟc, do vұy ngѭӡi dân ÿӏa phѭѫng không ÿѭӧc ÿҧm bҧo chҳc chҳn rҵng viӋc ÿҫu tu cӫa hӑ sӁ mang lҥi lӧi ích lâu dài. Là mӝt quӕc gia ÿҩt hҽp ngѭӡi ÿông, ViӋt Nam hiӋn nay có chӍ tiêu rӯng vào loҥi thҩp, chӍÿҥt mӭc bình quân khoҧng 0,14 ha rӯng/ngѭӡi, trong khi mӭc bình quân cӫa thӃ giӟi là 0,97 ha/ngѭӡi. Các sӕ liӋu thӕng kê cho thҩy, ÿӃn năm 2000 nѭӟc ta có khoҧng gҫn 11 triӋu hecta rӯng, trong ÿó rӯng tӵ nhiên chiӃm khoҧng 9,4 triӋu hecta và khoҧng 1,6 triӋu hecta rӯng trӗng; Tuy nhiên, nhӡ có nhӳng nӛ lӵc trong viӋc thӵc hiӋn các chӫ trѭѫng chính sách cӫa Nhà nѭӟc vӅ bҧo vӋ và phát triӇn tài nguyên rӯng, "phӫ xanh ÿҩt trӕng ÿӗi núi trӑc" nên nhiӅu năm gҫn ÿây diӋn tích rӯng ӣ nѭӟc ta ÿã tăng 1,6 triӋu hecta so vӟi năm 1995, trong ÿó rӯng tӵ nhiên tăng 1,2 triӋu hecta, rӯng trӗng tăng 0,4 triӋu hecta. Theo ÿánh giá cӫa cөc Lâm nghiӋp, mһc dù ngành lâm nghiӋp nѭӟc ta ÿã ngăn 3
chһn ÿѭӧc sӵ suy thoái diӋn tích rӯng, ÿѭa ÿӝ che phӫ hàng năm tăng khoҧng 1%, vӟi ÿӝ che phӫ toàn quӕc hiӋn nay là trên 36,7%, nhӳng ngành lâm nghiӋp mӟi chӍÿóng góp khoҧng 1% GDP quӕc gia. Bên cҥnh ÿó, năng suҩt rӯng, lӧi nhuұn sҧn xuҩt lâm nghiӋp chѭa ÿӫ sӭc cҥnh tranh trên thӏ trѭӡng và chѭa khai thác hӃt tiӅm lӵc; tác ÿӝng ÿӃn xóa ÿói, giҧm nghèo hҥn chӃ; năng lӵc cӫa hӋ thӕng các lâm trѭӡng quӕc doanh còn yӃu. Ngoài ra, ngành lâm nghiӋp ÿang ÿӭng trѭӟc rҩt nhiӅu thách thӭc nhѭ: Nguy cѫ mҩt rӯng do sӭc ép dân sӕ tăng; nhu cҫu lâm sҧn ngày càng tăng ÿang tҥo ra sӭc ép lên thѭѫng mҥi và môi trѭӡng; Xuҩt khҭu lâm sҧn bӏ cҥnh tranh gay gҳt trên thӏ trѭӡng quӕc tӃ; Ĉҫu tѭ cho ngành hiӋn nay không ÿӫ ÿҧm bҧo cho viӋc tăng tӕc và phát triӇn bӅn vӳng Công tác quҧn lý, quy hoҥch tài nguyên rӯng cǊng có nhӳng chuyӇn ÿӝng tích cӵc. Trên phҥm vi cҧ nѭӟc ÿã và ÿang hình thành các vùng trӗng rӯng tұp trung nhҵm cung cҩp nguyên liӋu cho sҧn xuҩt. Chҷng hҥn, vùng Ĉông bҳc và Trung du Bҳc bӝÿã trӗng 300 nghìn hecta rӯng nguyên liӋu công nghiӋp, Bҳc Trung bӝ có 70 nghìn hecta rӯng thông. Ngoài ra, hѫn 6 triӋu hecta rӯng phòng hӝ và 2 triӋu hecta rӯng ÿһc dөng ÿѭӧc quy hoҥch, ÿҫu tѭ phát triӇn nhҵm bҧo vӋ môi trѭӡng, bҧo vӋ tính ÿa dҥng sinh hӑc; Có tӟi 15 vѭӡn quӕc gia và hѫn 50 khu bҧo tӗn thiên nhiên ÿѭӧc xây dӵng, quy hoҥch và quҧn lý Trong 10 năm qua, hàng năm giá trӏ sҧn xuҩt lâm nghiӋp ÿҥt xҩp xӍ 6 nghìn tӹÿӗng, chiӃm 5-7% giá trӏ sҧn lѭӧng nông, lâm thuӹ sҧn. Mһc dù có nhӳng kӃt quҧ tích cӵc trong quy hoҥch, sҧn xuҩt cǊng nhѭ trong bҧo vӋ và phát triӇn nguӗn tài nguyên rӯng, song nhìn chung chҩt lѭӧng rӯng ӣ nѭӟc ta hiӋn nay vүn còn rҩt thҩp, rӯng nѭӟc ta ÿã ít mà trong ÿó có tӟi hѫn 6 triӋu hecta tung nghèo kiӋt, năng suҩt rӯng trӗng còn thҩp. Ĉһc biӋt, nguӗn tài nguyên rӯng nѭӟc ta vүn tiӃp tөc ÿӭng trѭӟc nhӳng nguy cѫ nghiêm trӑng nhѭ bӏ huӹ hoҥi, suy thoái, giҧm sút và mҩt dҫn tính ÿa dҥng sinh hӑc cӫa rӯng. Hұu quҧ khôn lѭӡng cӫa nhӳng vө tàn phá rӯng trѭӟc ÿây và gҫn ÿây nhҩt là thҧm hӑa cháy rӯng U Minh (3/2002), ÿã khiӃn cho gҫn 8 nghìn hecta rӯng U Minh Thѭӧng và U Minh Hҥ bӛng chӕc trӣ thành ÿӕng tro tàn, ÿã thӵc sӵ là nhӳng lӡi cҧnh báo nghiêm khҳc ÿӕi vӟi chúng ta trong "sӭ mӋnh" bҧo vӋ và phát triӇn tài nguyên rӯng nói riêng và bҧo vӋ môi trѭӡng sӕng - chiӃc nôi dung dѭӥng sӵ sӕng cӫa con ngѭӡi - nói chung. Thҧm hoҥ cháy rӯng U Minh vӯa qua càng ÿһt ra nhӳng yêu cҫu cҩp bách ÿӕi vӟi công tác quy hoҥch, sҧn xuҩt, quҧn lý, bҧo vӋ và phát triӇn nguӗn tài nguyên rӯng ӣ nѭӟc ta hiӋn nay. Trѭӟc hӃt, cҫn khҭn trѭѫng ÿӅ ra nhӳng biӋn pháp tăng cѭӡng sӵ quҧn lý nâng cao trách nhiӋm cӫa các cѫ quan chӭc năng vӅ quҧn lý - bҧo vӋ tài nguyên rӯng. Tinh thҫn trách nhiӋm, ý thӭc cҧnh giác cao và năng lӵc thӵc thi chӭc trách cӫa các cá nhân và cѫ quan quҧn lý chuyên ngành là nhӳng yӃu tӕ tӕi cҫn thiӃt góp phҫn ngăn chһn nhӳng tai hӑa, bҧo vӋ nguӗn tài nguyên rӯng. Hѫn nӳa, trên thӵc tӃ, các khu rӯng hiӋn nay ÿӅu có sӵ phân công quҧn lý cӫa các lâm, ngѭ trѭӡng và các 4
hҥt kiӇm lâm, nhӳng phҫn lӟn các vө cháy rӯng tӯ trѭӟc ÿӃn nay ÿӅu chѭa thӇ xác ÿӏnh nguyên nhân rõ ràng và truy cӭu trách nhiӋm cө thӇ. Nhӳng sӵ viӋc nêu trên cho thҩy nhӳng hҥn chӃ và sӵ lѫi lӓng trong công tác quҧn lý, kiӇm tra, kiӇm soát thѭӡng xuyên cǊng nhѭ tinh thҫn thiӃu cҧnh giác cӫa các cá nhân và cѫ quan hӳu trách. Thӵc tiӉn ӣ U Minh cho thҩy, bҧo vӋ và phát triӇn tài nguyên rӯng cҫn phҧi ÿѭӧc tiӃp cұn và tiӃn hành gҳn liӅn vӟi các biӋn pháp quy hoҥch phát triӇn kinh tӃ - xã hӝi ÿӇ ngѭӡi dân có thӇ dӵa ÿѭӧc vào rӯng ÿӇ sӕng, nhѭng cǊng có biӋn pháp bҧo vӋ và phát triӇn rӯng có hiӋu quҧ nhҩt" nhѭ tinh thҫn ý kiӃn chӍÿҥo cӫa Thӫ tѭӟng Chính phӫ thӡi gian gҫn ÿây. Quy hoҥch, sҧn xuҩt, khai thác tài nguyên rӯng phҧi ÿi ÿôi vӟi bҧo vӋ, bӗi ÿҳp tài nguyên rӯng. Ĉӕi vӟi nhӳng vùng rӯng núi còn gһp nhiӅu khó khăn vӅ mӑi mһt, cҫn có giҧi pháp chuyӇn ÿәi cѫ cҩu kinh tӃ thích hӧp, giҧm sӭc ép ÿӕi vӟi rӯng tӯ các hoҥt ÿӝng khai thác thái quá có tính huӹ hoҥi. Có mӝt vҩn ÿӅ tӗn tҥi lӟn nhҩt hiӋn nay.ӣ nѭӟc ta là tình trҥng nghèo ÿói cӫa cѭ dân vùng rӯng núi và vùng cұn rӯng. Cho ÿӃn nay, dân cѭ vùng lâm nghiӋp ÿã tăng lên chiӃm tӟi 1/3 tәng dân sӕ cӫa nѭӟc ta. Trong sӕ 2,8 triӋu hӝ nông dân nghèo ӣ nѭӟc ta thì hѫn 80% sinh sӕng trong các vùng rӯng núi, cuӝc sӕng hàng ngày cӫa hӑ phҧi dӵa vào rӯng. Chҷng hҥn, tҥi khu rӯng xã ChӃ Tҥo (Mù Càng Chҧi - Yên Bái), nѫi vӯa phát hiӋn quҫn thӇ loài vѭӧn ÿen tuyӅn (Nomascus concolor) lӟn nhҩt ӣ nѭӟc ta, các hoҥt ÿӝng khai thác rӯng ӣÿây ÿang là mӕi ÿe dӑa ÿӕi vӟi sӵ tӗn tҥi cӫa loài vѭӧn quý hiӃm này. Xã ChӃ Tҥo có 192 hӝ dân ngѭӡi Mông vӟi 1438 nhân khҭu nhѭng chӍ có 487,7 ha ÿҩt nông nghiӋp, trong ÿó 76,1 ha ruӝng nѭӟc mӝt vө, ngѭӡi dân sӕng chӫ yӃu dӵa vào nѭѫng rүy. Hàng năm, nhân dân xã ChӃ Tҥo thiӃu ăn khoҧng 3 tháng, do vұy ÿӇ có lѭѫng thӵc, hӑÿã phá rӯng làm rүy khiӃn cho diӋn tích rӯng nhiӅu năm qua bӏ thu hҽp, thêm vào ÿó là nҥn săn bҳn, buôn bán thú rӯng, vì vұy nhӳng loài thú quý hiӃm, nhҩt là loài vѭӧn ÿen tuyӅn ÿang ÿӭng trѭӟc nguy cѫ tuyӋt diӋt. Rõ ràng là, viӋc bҧo vӋ tài nguyên rӯng ӣ ÿây chӍ thӵc sӵ có hiӋu quҧ nӃu có nhӳng biӋn pháp tháo gӥ kӏp thӡi nhӳng khó khăn trong ÿӡi sӕng ngѭӡi dân, kӃt hӧp vӟi công tác tuyên truyӅn giáo dөc và xӱ lý nghiêm nhӳng hành vi vi phҥm Luұt bҧo vӋ rӯng. Nói tóm lҥi, ÿӇ bҧo vӋ, khai thác và phát triӇn tài nguyên rӯng - món quà cӫa sӵ cҩu thành chӭc năng tө nhiên cӫa thiên nhiên ban tăng - rҩt cҫn thiӃt phҧi hoàn chӍnh và thӵc thi ngay mӝt chiӃn lѭӧc ÿӗng bӝ, có tính khҧ thi vӅ tài nguyên rӯng. Song hành vӟi viӋc nâng cao nhұn thӭc thông qua công tác thông tin, tuyên truyӅn, giáo dөc thiӃt thӵc, ÿòi hӓi phҧi có mӝt khung khә pháp lý cө thӇ cho các khâu trong quy trình bҧo vӋ và phát triӇn tài nguyên rӯng; Ĉӗng thӡi cҫn phҧi ÿào tҥo, bӗi dѭӥng và nâng cao trình ÿӝ cӫa ÿӝi ngǊ cán bӝ chuyên trách ÿӫ mҥnh, có tinh thҫn trách ÿӋm và khҧ năng tác nghiӋp cao, ÿѭӧc.ÿҫu tu thoҧÿáng và trang bӏ phѭѫng tiӋn kӻ thuұt chuyên ngành hiӋn ÿҥi Vҩn ÿӅ có ý nghƭa mҩu chӕt trong viӋc thӵc hiӋn ChiӃn lѭӧc phát triӇn lâm nghiӋp giai ÿoҥn 2001 - 2010 nhҵm ÿҥt ÿѭӧc mөc tiêu ÿӅ ra là nâng ÿӝ che phӫ cӫa rӯng ӣ nѭӟc ta lên 43%, bҧo vӋ tính ÿa dҥng sinh hӑc và tính әn ÿӏnh, bӅn vӳng cӫa quá trình phát triӇn tài nguyên rӯng thì nhҩt thiӃt phҧi ÿһt sӵ nghiӋp bҧo vӋ, phát 5
triӇn tài nguyên rӯng, bҧo vӋ môi trѭӡng sӕng là bӝ phұn cҩu thành hӳu cѫ không thӇ thiӃu cӫa chiӃnlѭӧc phát triӇn kinh tӃ - xã hӝi, cӫa chiӃn lѭӧc công nghiӋp hoá - hiӋn ÿҥi hoá ÿҩt nѭӟc. Trong ÿó, cҫn chú trӑng hѫn nӳa ÿӃn ÿәi mӟi cѫ chӃ chính sách nhҵm chuyӇn mҥnh mӝt cách hiӋu quҧ ngành lâm nghiӋp theo hѭӟng lâm nghiӋp xã hӝi - lâm nghiӋp cӝng ÿӗng, huy ÿӝng ÿѭӧc mӑi nguӗn lӵc và lӵc lѭӧng xã hӝi tham gia quҧn lý, bҧo vӋ rӯng vì lӧi ích trӵc tiӃp cӫa cӝng ÿӗng. 1.2. MӨC TIÊU VÀ CÁC GIҦI PHÁP XÂY DӨING VÀ PHÁT TRIӆN RӮNG Ngày 24/1 l/2005 tҥi Hà Nӝi, Cөc Lâm nghiӋp (Bӝ Nông nghiӋp và Phát triӇn nông thôn) ÿã tә chӭc Hӝi thҧo Xây dӵng ChiӃn lѭӧc lâm nghiӋp quӕc gia giai ÿoҥn 2006- 2020 khu vӵc miӅn Bҳc gӗm các tӍnh tӯ Thanh Hóa trӣ ra. Hӝi thҧo tұp trung thҧo luұn: Dӵ thҧo ChiӃn lѭӧc lâm nghiӋp quӕc gia giai ÿoҥn 2006-2020; ChiӃn lѭӧc phát triӇn lâm nghiӋp vùng Ĉông Bҳc, Tây Bҳc; các nhiӋm vө ÿҧm bҧo ngành lâm nghiӋp phát triӇn trong khu vӵc và ÿóng góp cӫa ngành vào tăng trѭӣng kinh tӃ quӕc gia; Xây dӵng các cѫ sӣ hoàn thiӋn dӵ thҧo ChiӃn lѭӧc trình Chính phӫ phê duyӋt cuӕi tháng 12/2005 . Mөc tiêu trӑng tâm cӫa dӵ thҧo ChiӃn lѭӧc giai ÿoҥn 2006-2020 là ÿҧm bҧo hài hòa nguӗn tài trӧ cӫa các nhà ÿҫu tѭ, các ÿӕi tác quӕc tӃ tӟi ngành lâm nghiӋp quӕc gia; Phát huy nhӳng kӃt quҧÿҥt ÿѭӧc cӫa ChiӃn lѭӧc phát triӇn lâm nghiӋp giai ÿoҥn 2001 - 2010; Ĉӗng thӡi giúp các cѫ quan liên quan ӣ Trung ѭѫng hoҥch ÿӏnh chính sách quҧn lý bҧo vӋ và phát triӇn rӯng trong tӯng giai ÿoҥn cө thӇ. ĈӇ ÿáp ӭng các nguӗn lӵc phát triӇn rӯng, theo dӵ thҧo, riêng giai ÿoҥn 2006-2010, tәng nhu cҫu vӕn cho các chѭѫng trình lâm nghiӋp nhѭ: Dӵ án trӗng mӟi 5 triӋu ha rӯng, khuyӃn lâm, phòng cháy chӳa cháy rӯng, giӕng cây lâm nghiӋp, công nghiӋp chӃ biӃn lâm sҧn khoҧng gҫn 6.400 tӹÿӗng. Vӟi nguӗn lӵc ÿҫu tѭ trên, ÿӃn năm 2010, ngành lâm nghiӋp phҩn ÿҩu ÿѭa tӕc ÿӝ tăng trѭӣng sҧn xuҩt cӫa ngành ÿҥt tӯ 1,5-2% trên năm, ÿҥt ÿӝ che phӫ tҥng toàn quӕc 43% và tҥo viӋc làm cho 1 triӋu lao ÿӝng sӕng bҵng nghӅ tung. Các giҧi pháp ÿӝt phá thӵc hiӋn chiӃn lѭӧc: + Cѫ chӃ, chính sách ÿӝt phá vӅ chӫ sӱ dөng tài nguyên ѭng: Cҫn xây dӵng chính sách tҥo ra ÿӝt phá trong giao ÿҩt lâm nghiӋp trong ÿó cҧ ÿҩt có rӯng, chú ý tӟi ÿӗng bào các dân tӝc sau khi quy hoҥch và cân ÿӕi quӻÿҩt, vӕn rӯng trong khoҧng 20 ÿӃn 50 năm. Nghiên cӭu vӅ cѫ cҩu vӕn rӯng theo các chӫ sӣ hӳu ӣ hai quӕc gia là Nhұt Bҧn và Thay ĈiӇn cho thҩy rӯng do tѭ nhân, cӝng ÿӗng, các công ty quҧn lý chính, trong khi Nhà nѭӟc chӍ quҧn lý khoҧng dѭӟi 20%, ViӋt Nam không thӇ áp dөng nguyên nhѭ vұy nhѭng cҫn ÿi theo xu hѭӟng này vì sӁ huy ÿӝng ÿѭӧc nguӗn lӵc cӫa mӑi thành phҫn, tҥo nên ÿӝng lӵc mӟi ÿӇ phát triӇn lâm nghiӋp và xoá ÿói giҧm nghèo. 6
+ Ĉәi mӟi hӋ thӕng tә chӭc ngành lâm nghiӋp gҳn chһt vӟi cҧi cách hành chính: HӋ thӕng tә chӭc hành chính cӫa ngành lâm nghiӋp chѭa ÿѭӧc hoàn thiӋn nên chѭa phát huy tӕt ÿѭӧc vai trò cӫa mình. HӋ thӕng quҧn lý Nhà nѭӟc cӫa ngành lâm nghiӋp nên theo mô hình mӛi cҩp mӝt ÿҫu mӕi: Trung ѭѫng (cѫ quan lâm nghiӋp trung ѭѫng), cҩp tӍnh (cѫ quan lâm nghiӋp tӍnh), cҩp huyӋn (cѫ quan lâm nghiӋp huyӋn) và cҩp xã (xã có rӯng) có cán bӝ lâm nghiӋp huyӋn) và cҩp xã (xã có rӯng) có cán bӝ lâm nghiӋp. HiӋn nay, quҧn lý lâm nghiӋp Nhà nѭӟc chѭa tách ra khӓi khӕi kinh doanh sҧn xuҩt lâm nghiӋp. Ĉây là khâu then chӕt trong quá trình cҧi cách hành chính mà ngành lâm nghiӋp cҫn kiên quyӃt tiӃn hành. + Ĉәi mӟi chính sách, cѫ chӃ thu hút ÿҫu tѭ: NӃu không có tiӅn sӁ không làm ÿѭӧc ÿiӅu gì mà cách làm cө thӇ là hoàn thiӋn hӋ thӕng thuӃ theo cách tiӃp cұn tәng thӇ nhѭng rҩt cө thӇ. Tính tәng thó thӇ hiӋn ӣ chӛ thuӃ phҧi tính cho cҧ hai loҥi hàng hoá lâm sҧn (truyӅn thӕng và mӟi), theo xu thӃ hӝi nhұp và ôn ÿӏnh trong thӃ vұn ÿӝng ÿi lên. Cө thӇÿѭӧc thӇ hiӋn ӣ chӛ có loҥi cҫn tính ÿúng, tính ÿӫ nhѭng có loҥi do nhiӅu nguyên nhân cҫn có nhӳng ѭu ÿãi. Ví dөÿӕi vӟi hàng hoá lâm sҧn ÿӗ gӛ xuҩt khҭu, Chính phӫÿã ÿѭa ra chính sách thuӃ hӧp lý hiӋn nay nên ÿã khuyӃn khích sҧn xuҩt phát triӇn. Mһt khác cҫn hҥ thҩp mӭc lãi xuҩt ÿӕi vӟi các chѭѫng trình dӵ án xây dӵng vùng nguyên liӋu hay ѭu ÿãi ÿӕi vӟi nghiên cӭu vӅ giӕng, hàng hoá lâm sҧn mӟi ѭu tiên phát triӇn 3 vùng ÿӝng lӵc ÿã nêu nhҵm ÿҭy mҥnh hѫn nӳa sҧn xuҩt hàng hoá lâm sҧn xuҩt khҭu + Ĉәi mӟi khoa hӑc công nghӋ và ÿào tҥo: Theo ý kiӃn cӫa mӝt sӕ chuyên gia có kinh nghiӋm (ViӋt Nam và quӕc tӃ) thì chúng ta cҫn phҧi xây dӵng nӅn khoa hӑc lâm nghiӋp hàn lâm. Nguyên nhân do chu kǤ kinh doanh dài, diӉn ra trên ÿiӅu kiӋn khó khăn và viӋc thu hút nguӗn lӵc vào phát triӇn rҩt khó. Ngành lâm nghiӋp cҫn nghiên cӭu, dӵ báo xu thӃ phát triӇn quӕc gia phù hӧp vӟi xu thӃ phát triӇn cӫa lâm nghiӋp thӃ giӟi và ÿiӅu kiӋn ÿһc thù cӫa mình. Trên cѫ sӣ này sӁ xây dӵng, thҭm ÿӏnh và thӵc thi, giám sát các chѭѫng trình khoa hӑc, công nghӋ lâm nghiӋp và chѭѫng trình ÿào tҥo tiên tiӃn. Cҫn khҭn trѭѫng ÿәi mӟi toàn diӋn khâu ÿào tҥo ÿӇ phát triӇn bӅn vӳng lâm nghiӋp. Hӛ trӧÿӇ tiӃn hành công tác chuyӇn giao công nghӋ sinh hӑc, thӵc hiӋn công tác khuyӃn lâm và ӭng dөng công nghӋ tin hӑc vào phát triӇn lâm nghiӋp hiӋu quҧ, bӅn vӳng. + Hӛ trӧÿӗng bào các dân tӝc sinh sӕng ӣ miӅn núi: HiӋn tҥi chúng ta có khoҧng 20 triӋu ÿӗng bào các dân tӝc ӣ ViӋt Nam có cuӝc sӕng liên quan ÿӃn rӯng và nghӅ rӯng mà ÿa sӕ hӑÿӅu nghèo lҥi sӕng trong ÿiӅu kiӋn khó khăn. Cҫn tiӃp tөc hӛ trӧ ÿӗng bào các dân tӝc nhѭ chúng ta ÿã làm vì hiӋu quҧ cӫa chúng không nhӳng ngѭӡi ViӋt Nam mà cҧ ngѭӡi nѭӟc ngoài ÿӅu công nhұn. Nên chăng bҵng chính sách cө thӇ và sӵ phӕi hӧp giӳa các ngành, các cҩp chúng ta nên hӛ trӧ cө thӇÿӇ ngѭӡi nghèo sӕng trong và gҫn rӯng giҧi quyӃt vҩn ÿӅ ÿҩt và làm nhà ӣ. Sau ÿó chúng ta sӁ cùng hӑ giҧi quyӃt nhӳng vҩn ÿӅ khác nhѭ khuyӃn lâm, nguӗn vӕn ѭu ÿãi, tiӃp tөc xây dӵng cѫ 7
sӣ hҥ tҫng, sҧn xuҩt ra nhiӅu hàng hoá lâm sҧn, tìm kiӃm thӏ trѭӡng tiêu thô và giҧi quyӃt vҩn ÿӅ sӭc khoҿ và tҥo cѫ hӝi ÿӇ hӑÿѭӧc hѭӣng thө tӯ sӵ phát triӇn kinh tӃ - xã hӝi cӫa quӕc gia. Các chѭѫng trình lӟn ÿӇ thӵc hiӋn ÿӝt phá chiӃn lѭӧc phát triӇn + Chѭѫng trình xây dӵng lâm phұn quӕc gia (ÿәi mӟi cѫ cҩu chiӅu sâu): Mөc tiêu là xây dӵng lâm phұn quӕc gia әn ÿӏnh nhҵm phát triӇn ÿҩt nѭӟc bӅn vӳng - ÿҧm bҧo an ninh lâm nghiӋp. Nӝi dung chính cӫa nó là xây dӵng lâm phұn quӕc gia әn ÿӏnh trên 16 triӋu ha vӟi cѫ cҩu cө thӇ nhѭ sau: HӋ thӕng rӯng sҧn xuҩt là 8 triӋu ha, trong ÿó có 4 triӋu ha tung thâm canh vӟi khoҧng 1,5 triӋu ha rӯng trӗng; hӋ thӕng rӯng phòng hӝ là 6 triӋu ha, trong ÿó có 3 triӋu ha rӯng phòng hӝ trӑng ÿiӇm; hӋ thӕng rӯng ÿһc dөng là 2 triӋu ha, trong ÿó có 1 triӋu ha rӯng ÿһc dөng trӑng ÿiӇm. Theo dõi, ÿánh giá ÿѭӧc thӵc hiӋn theo các chӍ tiêu sӕ lѭӧng và chҩt lѭӧng cө thӇ khi xây dӵng lâm phұn quӕc gia. + Chѭѫng trình giӕng lâm nghiӋp quӕc gia (Công nghӋ sinh hӑc): Mөc tiêu là tҥo ra bӝ giӕng lâm.nghiӋp ÿҥt tiêu chuҭn quèc gia ÿӇ tҥo ÿӝt phá năng suҩt và chҩt lѭӧng rӯng trӑng ÿiӇm. Nӝi dung chính cӫa chѭѫng trình là: Xây dӵng hӋ thӕng tiêu chuҭn quӕc gia vӅ giӕng lâm nghiӋp và trên cѫ sӣÿó tuyӇn chӑn bӝ giӕng lâm nghiӋp quӕc gia; Quy hoҥch, xây dӵng và quҧn lý hӋ thӕng rӯng giӕng quӕc gia theo tiêu chuҭn nêu trên; áp dөng công nghӋ mӟi nhҵm lai tҥo ra bӝ giӕng lâm nghiӋp ÿáp ӭng mөc ÿích xây dӵng rӯng trӑng ÿiӇm quӕc gia; Xây dӵng hӋ thӕng hành lang pháp lý và cѫ sӣ dӏch vө giӕng trѭӟc hӃt ÿӇ phөc vө phát triӇn sҧn phҭm lâm sҧn trӑng ÿiӇm. + Chѭѫng trình thâm canh rӯng nguyên liӋu quӕc gia (công nghiӋp hoá (CNH), hiӋn ÿҥi hoá (HĈH) và tҥo tích tө khoa hӑc công nghӋ cao trên ÿѫn vӏ sҧn phҭm): Mөc tiêu chѭѫng trình.là tҥo ra bѭӟc ÿӝt phá, ÿáp ӭng nhu cҫu tăng mҥnh cӫa quӕc gia vӅ nguyên liӋu trѭӟc hӃt là nguyên liӋu gӛ, tre và ÿһc sҧn ÿӇ sҧn xuҩt hàng hoá lâm sҧn, ѭu tiên mһt hàng lâm sҧn ÿӃ xuҩt khҭu. Nӝi dung chính là: Quy hoҥch xác ÿӏnh vi trí, quy mô và cѫ cҩu hӧp lý vӅ 4 triӋu ha rӯng nguyên liӋu thâm canh (cө thӇ nhѭ phҫn trên ÿã nêu); Ti^n hành xây dӵng hӋ thӕng rӯng nguyên liӋu thâm canh trӑng ÿiӇm quèc gia bҵng giӕng mӟi, công nghӋ lâm sinh hiӋn ÿҥi và hoàn thiӋn cҧ cѫ sӣ hҥ tҫng nhѭ hӋ thӕng ÿѭӡng lâm nghiӋp, bӃn bãi gҳn liӅn xây dӵng khu lâm công nông nghiӋp tәng hӧp trӑng ÿiӇm; Xây dӵng hӋ thӕng tiêu chuҭn quӕc gia ÿӗng bӝ phù hӧp vӟi tiêu chuҭn quӕc tӃ vӅ tiêu chuҭn rӯng nguyên liӋu bӅn vӳng và tiêu chuҭn nguyên liӋu thô. + Chѭѫng trình hàng hoá lâm sҧn truyӅn thӕng chӫ lӵc quӕc gia (ÿәi mӟi cѫ cҩu, CNH, HĈH, cҧi cách hành chính và hӝi nhұp quӕc tӃ): Mөc tiêu cө thӇ là ÿáp ӭng nhu cҫu tăng mҥnh cӫa quӕc gia vӅ hàng hoá lâm sҧn, tҥo dӵng ÿѭӧc các mһt hàng lâm sҧn xuҩt khҭu mang thѭѫng hiӋu ViӋt Nam có uy tín, cҥnh tranh tӕt trên thӏ trѭӡng quӕc tӃ, trӑng tâm là Hoa KǤ, EU và Nhұt Bҧn Nӝi dung chính là: Quy hoҥch cѫ cҩu, chӫng loҥi và quy mô sҧn xuҩt hàng hoá lâm sҧn trӑng ÿiӇm quӕc gia, trӑng tâm vào mһt hàng phát triӇn thành thѭѫng hiӋu uy tín, cҥnh tranh tӕt trên thӏ trѭӡng quӕc tӃ trên 3 8
vùng ÿӝng lӵc ÿã nêu ÿӇ sҧn xuҩt ÿӗ gӛ và ÿӗ tre nӭa xuҩt khҭu, ÿӗ gӛ và tre nӭa mӻ nghӋ xuҩt khҭu; trѭӟc mҳt cҫn có bѭӟc ÿi hӧp lý ÿӇ xác ÿӏnh nѫi và khӕi lѭӧng gӛ nhұp khҭu ÿӇ sҧn xuҩt ra ÿӗ gӛ xuҩt khҭu nhҵm ÿáp ӭng thӡi cѫ và giӳ vӳng nhӏp ÿӝ tăng trѭӣng cao nhѭ hiӋn nay; xây dӵng.c3c nhà máy, xí nghiӋp gҳn liӅn khu nguyên liӋu ÿӗng bӝ vӟi cѫ sӣ hҥ tҫng ӣ miӅn Bҳc, miӅn Trung, Ĉông Nam Bӝ và Tây Nguyên có quy mô hӧp lý ÿӇ sҧn xuҩt ra ván nhân tҥo, sҧn phҭm chӃ biӃn tӯ nó và bӝt, dҫm, giҩy và xây dӵng hӋ thӕng tiêu chuҭn sҧn phҭm quӕc gia bao gӗm cҧ hàng hoá lâm sҧn mӟi và hàng hoá lâm sҧn truyӅn thӕng, chú trӑng sҧn phҭm lâm sҧn xuҩt khҭu theo tѭ duy ÿӗng bӝ cҧ vӅ môi trѭӡng và phù hӧp tiêu chuҭn quӕc tӃ (ISO). + Chѭѫng trình xây dӵng rӯng phòng hӝ và rӯng ÿһc dөng trӑng ÿiӇm quӕc gia (ÿәi mӟi cѫ cҩu theo chiӅu sâu, CNH, HĈH và phát triӇn sҧn phҭm lâm sҧn mӟi): Mөc tiêu cӫa nó là tҥo dӵng có kӃt quҧ cao hӋ thӕng rӯng phòng hӝ và rӯng ÿһc dөng quӕc gia, trѭӟc hӃt ӣ các khu trӑng ÿiӇm nhҵm mang lҥi hiӋu quҧ thiӃt thӵc. Nӝi dung chính chѭѫng trình là: Quy hoҥch xác ÿӏnh hӋ thӕng rӯng phòng hӝ quӕc gia, xác ÿӏnh hӋ thӕng rӯng phòng hӝ trӑng ÿiӇm quӕc gia; quy hoҥch xác ÿӏnh hӋ thӕng rӯng ÿһc dөng quӕc gia, xác ÿӏnh hӋ thӕng rӯng ÿһc dөng trӑng ÿiӇm quӕc gia; nghiên cӭu xác ÿӏnh giá trӏ sҧn phҭm lâm sҧn mӟi; ѭu tiên tҥo dӵng hӋ thӕng rӯng phòng hӝ trӑng ÿiӇm gӗm rӯng phòng hӝÿҫu nguӗn, phòng hӝ môi trѭӡng và phòng hӝ ven biӇn; ѭu tiên tҥo dӵng hӋ thӕng Vѭӡn quӕc gia và Khu Bҧo tӗn trӑng ÿiӇm, Khu Di tích lӏch sӱ trӑng ÿiӇm. + Chѭѫng trình giao rӯng, khoán tung (cách mҥng vӅÿҩt rӯng): Mөc tiêu là tҥo ÿӝng lӵc phát triӇn lâm nghiӋp và xoá ÿói, giҧm nghèo và nâng cao mӭc sӕng cho nhân dân thông qua kinh doanh sҧn xuҩt và quҧn lý, bҧo vӋ cǊng nhѭ xây dӵng rӯng ӣ ViӋt Nam, ÿһc biӋt là khu vӵc trung du, miӅn núi, vùng xa và biên giӟi, hҧi ÿҧo. Nӝi dung chính cӫa chѭѫng trình là: Phӕi hӧp vӟi các ngành ÿánh giá lҥi tình hình phát triӇn sҧn xuҩt lâm nghiӋp, tình hình ÿói nghèo và khҧ năng phát triӇn sҧn xuҩt ӣ vùng trung du, miӅn núi, vùng xa và biên giӟi, hҧi ÿҧo; ÿánh giá lҥi tình hình tài nguyên, cө thӇ là tài nguyên rӯng và tình hình các thành phҫn tham gia sҧn xuҩt lâm nghiӋp và quҧn lý, bҧo vӋ sӱ dөng cǊng nhѭ phát triӇn tài nguyên rӯng; ÿánh giá tình hình vӅ chӫ sӱ dөng, quҧn lý tài nguyên rӯng và tình hình giao ÿҩt, thuê ÿҩt lâm nghiӋp, khoán rӯng ÿӇ phát triӇn kinh tӃ - xã hӝi, phát triӇn lâm nghiӋp; ÿánh giá tình hình phát triӇn sҧn xuҩt lâm nghiӋp và công tác khuyӃn nông, khuyӃn lâm và khuyӃn ngѭ, khuyӃn thuӹ lӧi, tín dөng nhҵm ÿѭa ra giҧi pháp sӱ dөng bӅn vӳng nguӗn tài nguyên; tҥo ra cuӝc cách mҥng trong sҧn xuҩt kinh doanh lâm nghiӋp bҵng cách giao rӯng, cho thuê ÿҩt và nâng cao mӭc khoán bҧo vӋ rӯng, ÿҭy mҥnh phә cұp, ѭu ÿãi vay ngân hàng và phӕi hӧp giӳa chính quyӅn, doanh nghiӋp, ngѭӡi dân làm lâm nghiӋp ÿӅ phát triӇn kinh tӃ - xã hӝi và xoá ÿói giҧm nghèo, giӳ vӳng әn ÿӏnh chính trӏ, xã hӝi. Khi ÿӅ xuҩt các chѭѫng trình này không ít ngѭӡi sӁÿһt ra câu hӓi tҥi sao không có chѭѫng trình phát triӇn nguӗn nhân lӵc lâm nghiӋp. ĈiӅu này ÿѭӧc giҧi thích là nhӳng chѭѫng trình này bҧn thân nó ÿã chӭa ÿӵng nӝi dung phát triӇn nguӗn nhân lӵc. Mһt khác, phát triӇn nguӗn nhân lӵc là viӋc làm cӫa toàn xã hӝi mà trѭӟc hӃt là cӫa ngành giáo dөc và ÿào tҥo. 9
Chѭѫng II KӺ THUҰT SҦN XUҨT HҤT GIӔNG CÂY RӮNG 2.1. TҪM QUAN TRӐNG CӪA HҤT GIÓNG CÂY RӮNG Nѭӟc ta, rӯng trӗng trҧi ra trên diӋn tích rӝng lӟn, cây rӯng sӕng lâu năm, trình ÿӝ cѫ giӟi hoá trong sҧn xuҩt còn thҩp, nhân lӵc, vӕn ÿҫu tѭ có hҥn. Rӯng sau khi trӗng ít có ÿiӅu kiӋn chăm sóc, do ÿó công tác giӕng có tҫm quan trӑng ÿһc biӋt. Có thӇ nói, giӕng là mӝt trong nhӳng khâu quan trӑng nhҩt, có ý nghƭa quyӃt ÿӏnh ÿӃn sҧn lѭӧng, chҩt lѭӧng rӯng trӗng. Nhӳng năm trѭӟc thӡi kǤÿәi mӟi, chúng ta chѭa ÿánh giá ÿúng tҫm quan trӑng và vai trò to lӟn cӫa công tác giӕng trong sҧn xuҩt lâm nghiӋp. Sӵ quan tâm cӫa công tác giӕng lúc bҩy giӡ chӫ yӃu là làm sao có ÿӫ sӕ lѭӧng giӕng cho trӗng rӯng, hҫu nhѭ chѭa coi trӑng ÿӃn chҩt lѭӧng giӕng. Sӱ dөng giӕng không rõ nguӗn gӕc, xuҩt xӭ, thu hái xô bӗ, dүn ÿӃn rӯng trӗng có chҩt lѭӧng kém, năng suҩt thҩp phә biӃn chӍÿҥt 5-10m3/ha/năm. Trong khi ÿó ӣ nhiӅu nѭӟc trên thӃ giӟi sӱ dөng giӕng có chӑn lӑc, năng suҩt ÿҥt 30-70m3/ha/năm. Nhӳng năm gҫn ÿây, công tác giӕng ÿã có nhӳng chuyӇn biӃn căn bҧn theo hѭӟng sҧn xuҩt kinh doanh sӱ dөng giӕng tӕt, ÿã ÿѭӧc cҧi thiӋn tӯ các cѫ quan chuyên môn. Cҫn nhҩn mҥnh rҵng "Hҥt giӕng tӕt" bao gӗm cҧ sӭc sӕng cao, khoҿ mҥnh và có chҩt lѭӧng di truyӅn. Khҧ năng cӫa chúng có thӇ sҧn sinh ra nhӳng cây thích nghi tӕt vӟi ÿiӅu kiӋn cӫa môi trѭӡng nѫi trӗng và cung cҩp nhӳng sҧn phҭm theo mong muӕn cӫa con ngѭӡi. Cҧ sӕ lѭӧng và chҩt lѭӧng cӫa hҥt giӕng ÿӅu bӏҧnh hѭӣng bӣi rҩt nhiӅu yӃu tӕ bên ngoài nhѭÿiӅu kiӋn khí hұu, thӡi tiӃt trong năm và phө thuӝc vào loài cây, tuәi cây mҽ và cѭӡng ÿӝ chăm sóc cây lҩy giӕng, phө thuӝc vào viӋc thu hái, xӱ lý và bҧo quҧn hҥt giӕng, Do ÿó viӋc sҧn xuҩt hҥt giӕng cây rӯng cҫn thҩy rõ nhӳng ÿһc ÿiӇm này ÿӇ lӵa chӑn và áp dөng các biӋn pháp kӻ thuұt sao cho có hiӋu quҧ nhҵm ÿҧm bҧo vӅ chҩt lѭӧng, thoҧ mãn cҧ vӅ sӕ lѭӧng, chӫng loҥi giӕng, ÿáp ӭng cao nhҩt nhu cҫu sҧn xuҩt cây con phөc vө cho trӗng rӯng ӣ nѭӟc ta. 2.2. KHҦ NĂNG RA HOA KӂT QUҦ VÀ CÁC NHÂN TÓ ҦNH HѬӢNG ĈӂN SҦN LѬӦNG HҤT GIÓNG CÂY RӮNG 2.2.1. Khҧ năng ra hoa kӃt quҧ cӫa cây rӯng Cây rӯng là thӵc vұt thân gӛ sӕng lâu năm, có khҧ năng ra hoa kӃt quҧ nhiӅu lҫn. Ra hoa kӃt quҧ là ÿһc trѭng quan trӑng, là sӵ biӃn ÿәi vӅ chҩt cӫa thӵc vұt. Các loài cây rӯng có nguӗn gӕc tӯ hҥt trong nhӳng năm ÿҫu (thѭӡng tӯ 3-4 năm hoһc lâu hѫn) chѭacó khҧ năng ra hoa kӃt quҧ. HiӋn tѭӧng này gӑi là "tính chín muӝn" cӫa cây thân 10
gӛ.Khҧ năng ra hoa kӃt quҧ cӫa cây rӯng phө thuӝc vào loài, tuәi, ÿiӅu kiӋn sӕng. Quá trình sinh trѭӣng phát triӇn cӫa cá thӇ cây rӯng ÿѭӧc chia thành các giai ÿoҥn sau: + Giai ÿoҥn non trҿ Tính tӯ khi hҥt nҧy mҫm ÿӃn trѭӟc khi cây ra hoa kӃt quҧ lҫn ÿҫu. Ӣ giai ÿoҥn này khҧ năng thích ӭng cӫa cây rӯng rҩt cao, nhѭng khҧ năng chӕng chӏu vӟi ÿiӅu kiӋn bҩt lӧi cӫa môi trѭӡng thҩp. Các cѫ quan sinh dѭӥng sinh trѭӣng mҥnh, cây chѭa có khҧ năng ra hoa kӃt quҧ. Vì vұy khi cây ra hoa kӃt quҧ thì kӃt thúc giai ÿoҥn này. + Giai ÿoҥn gҫn thành thөc Tính tӯ khi cây bҳt ÿҫu ra hoa kӃt quҧ lҫn ÿҫu cho tӟi sau ÿó 3 - 5 năm, giai ÿoҥn này cѫ quan sinh dѭӥng sinh trѭӣng mҥnh, lѭӧng hoa quҧ tăng dҫn, tán cây dҫn hình thành, sӭc ÿӅ kháng vӟi nhӳng bҩt lӧi cӫa môi trѭӡng cao hѫn giai ÿoҥn non trҿ. + Giai ÿoҥn thành thөc Hình dҥng cӫa cây ÿã ÿӏnh hình, cѫ quan sinh dѭӥng sinh trѭӣng chұm lҥi, cây rӯng ra hoa kӃt quҧ mҥnh nhҩt, sҧn lѭӧng hҥt giӕng әn ÿӏnh trong mӝt thӡi gian dài, các ÿһc tính di truyӅn әn ÿӏnh. Ĉây là giai ÿoҥn thành thөc tái sinh, có thӇ kinh doanh hҥt giӕng tӕt nhҩt. + Giai ÿoҥn già cӛi Lѭӧng tăng trѭӣng hàng năm cӫa các cѫ quan sinh dѭӥng giҧm thҩp, dҫn ÿi ÿӃn ngang trӋ. Các quá trình trao ÿәi chҩt chұm và yӃu, khҧ năng ra hoa kӃt quҧ cӫa cây rӯng giҧm dҫn chҩt lѭӧng hҥt giӕng kém, sӭc ÿӅ kháng vӟi nhӳng ÿiӅu kiӋn bҩt lӧi cӫa môi trѭӡng kém, cây dӉ bӏ sâu bӋnh, tán lá bӏ phá vӥ, cây rӛng ruӝt và chӃt. Khҧ năng ra hoa kӃt quҧ cӫa các cá thӇ cây rӯng thay ÿәi theo tính giai ÿoҥn và theo tính chu kǤ hàng năm. Sӵ phân chia các giai ÿoҥn trên chӍ là tѭѫng ÿӕi và ranh giӟi giӳa các giai ÿoҥn không phҧi là cӕÿӏnh mà tuǤ thuӝc loài cây và ÿiӅu kiӋn hoàn cҧnh. Trong kinh doanh tăng có thӇ tác ÿӝng vào ÿiӅu kiӋn hoàn cҧnh ÿӇ rút ngҳn giai ÿoҥn non trҿ và kéo dài giai ÿoҥn thành thөc ÿӇ lӧi dөng tӕt hѫn. Quá trình sinh trѭӣng và phát triӇn cӫa thӵc vұt có mӕi quan hӋ thӕng nhҩt biӋn chӭng: Sӵ hình thành các cѫ quan sinh sҧn ÿӅu phҧi dӵa trên cѫ sӣ sinh trѭӣng và tích luӻ vұt chҩt dinh dѭӥng cӫa các cѫ quan dinh dѭӥng - ngѭӧc lҥi cây ra hoa kӃt quҧ nhiӅu cǊng hҥn chӃ nhҩt ÿӏnh ÿӃn sinh trѭӣng cӫa bҧn thân nó. Vӟi các loài cây khác nhau, tuәi ra hoa kӃt quҧ và khҧ năng kéo dài giai ÿoҥn ra hoa kӃt quҧ là khác nhau. Phҫn lӟn ӣ cây mӑc nhanh, ѭa sáng và cây ӣ tӯng tái sinh chӗi sӟm ra hoa kӃt quҧ song cǊng sӟm già cӛi. Ngѭӧc lҥi ӣ cây mӑc chұm, chӏu bóng và cây có nguӗn gӕc tӯ hҥt ra hoa kӃt quҧ muӝn hѫn nhѭng giai ÿoҥn cây có khҧ năng ra hoa kӃt quҧ dài hѫn. Nguyên nhân là do ÿһc tính di truyӅn và do tác ÿӝng cӫa ÿiӅu kiӋn hoàn cҧnh ҧnh hѭӣng rõ rӋt ÿӃn quá trình ra hoa quҧ. 11
Mӛi loài cây tuәi ra hoa kӃt quҧ sӟm muӝn là do tính di truyӅn quyӃt ÿӏnh, nhѭng trong cùng mӝt loài cây tuәi ra hoa kӃt quҧ và giai ÿoҥn ra hoa kӃt quҧ dài ngҳn cǊng không phҧi là cӕÿӏnh mà có sӵ chi phӕi cӫa các nhân tӕ hoàn cҧnh. Nhӳng cây mӑc ÿѫn lҿ ra hoa kӃt quҧ sӟm hѫn cây trong tӯng, cây ӣ rӯng nhân tҥo ra hoa kӃt quҧ sӟm hѫn cây ӣ rӯng tӵ nhiên, vì ÿiӅu kiӋn ánh sáng và dinh dѭӥng tӕt hѫn, sinh trѭӣng mҥnh hѫn nên ra hoa kӃt quҧ sӟm hѫn. Khҧ năng ra hoa kӃt quҧ cӫa cây rӯng thay ÿәi theo tӯng giai ÿoҥn. TuǤ tӯng giai ÿoҥn mà khҧ năng có xuҩt hiӋn hay không, xuҩt hiӋn nhiӅu hay ít. Song ngay trong cùng giai ÿoҥn ra hoa kӃt quҧ cӫa cây rӯng nhiӅu nhҩt thì sҧn lѭӧng hàng năm cǊng không ÿӗng ÿӅu, có năm quҧ nhiӅu, năm quҧ ít, cách mҩy năm lҥi có mӝt năm sai quҧ. HiӋn tѭӧng ÿó gӑi là tính chu kǤ sai quҧ (giãn cách) cӫa cây rӯng. Hҫu hӃt các loài cây sau mӝt năm sai quҧ (ÿѭӧc mùa) phҧi mҩt mӝt thӡi gian tuǤ theo loài cây và ÿiӅu kiӋn ngoҥi cҧnh, thѭӡng là tӯ 1 -3 năm hoһc nhiӅu hѫn nӳa mӟi lҥi có mӝt năm ÿѭӧc mùa. Nhӳng năm mà sҧn lѭӧng ÿҥt trên 60% sӕ cây có quҧ thì gӑi là năm ÿѭӧc mùa hҥt giӕng, tӯ 40 - 60% là khá, tӯ 20 -40% là trung bình và nhӳng năm mà ÿҥt thҩp hѫn 20% sӕ cây có quҧ thì gӑi là năm mҩt mùa hҥt giӕng. Thông thѭӡng nhӳng năm ÿѭӧc mùa thì không nhӳng sҧn lѭӧng hҥt giӕng nhiӅu mà chҩt lѭӧng hҥt giӕng cǊng cao và ngѭӧc lҥi. NhiӅu loài cây rӯng ra hoa quҧ không uluullg xuyên, mӝt năm có thӇÿѭӧc mùa tiӃp theo là mӝt hay vài năm mùa kém hay hoàn toàn mҩt mùa. Tính chu kǤ cӫa sӵ ra hoa quҧÿã ÿѭӧc nghiên cӭu kӻÿӕi vӟi nhiӅu loài cây lá kim ôn ÿӟi. Ví dөӣ Anh loài Thông Pinus sylvestris trung bình cӭ 2-3 năm sai quҧ mӝt lҫn. Tính chu kǤ cӫa nhӳng loài cây nhiӋt ÿӟi còn ít ÿѭӧc nghiên cӭu hѫn. Sӵ ra hoa quҧ không thѭӡng xuyên cӫa cӫa cây ÿã có ҧnh hѭӣng lӟn ÿӃn sӵ tái sinh, hoһc không tái sinh cӫa loài ÿó. TӃch Tectona grandis thѭӡng sai hoa hàng năm mһc dù ӣ mӝt sӕ nѫi có ngoҥi lӋ là cӭ 3-4 năm mӟi có mӝt vөÿѭӧc mùa hҥt giӕng (Murthy 1973 - trong Phҥm Hoài Ĉӭc 1992). Chu kǤ sai quҧ cӫa cây rӯng còn phө thuӝc vào ÿһc ÿiӇm cӫa quҧ - hҥt và ÿiӅu kiӋn sinh trѭӣng, thѭӡng nhӳng loài cây hҥt nhӓ ra hoa kӃt quҧÿӅu ÿһn hàng năm, nhӳng loài cây có hҥt to thѭӡng thӡi gian giãn cách (năm mҩt mùa) dài hѫn. Nguyên nhân là do năm ra hoa kӃt quҧ nhiӅu, tiêu hao nhiӅu chҩt dinh dѭӥng ҧnh hѭӣng tӟi sinh trѭӣng cǊng tӭc là ҧnh hѭӣng ÿӃn khҧ năng ra hoa kӃt quҧ cӫa năm sau. Thӵc tiӉn ÿã chӭng minh rҵng cҧi thiӋn ÿiӅu kiӋn dinh dѭӥng có thӇ rút ngҳn hoһc kéo dài giai ÿoҥn ra hoa kӃt quҧ cӫa cây rӯng và rút ngҳn chu kǤ sai quҧ. Nҳm vӳng chu kǤ sai quҧ cӫa cây rӯng không nhӳng có ý nghƭa trong nghiên cӭu mà còn trong thӵc tӃ sҧn xuҩt, dӵ tính ÿѭӧc sҧn lѭӧng hҥt giӗng, có kӃ hoҥch thu hái, cҩt trӳ dùng cho nhӳng năm mҩt mùa hҥt giӕng. 2.2.2. Các nhân tӕҧnh hѭӣng ÿӃn quá trình ra hoa kӃt quҧ, sҧn lѭӧng hҥt giӕng cây rӯng Có nhiӅu nhân tӕҧnh hѭӣng ÿӃn sӵ ra hoa kӃt quҧ và sҧn lѭӧng hҥt giӕng cây rӯng. Các nhân tӕ này ÿӅu có liên quan chһt chӁÿӃn quá trình sinh trѭӣng phát triӇn, 12
do vұy quá trình ra hoa kӃt quҧ cӫa cây rӯng chӏu ҧnh hѭӣng tәng hӧp cӫa nhiӅu nhân tӕ sinh thái nhѭ: Khí hұu - thӡi tiӃt, chҩt dinh dѭӥng, 2.2.2.1. Nhân t͙ khí h̵u - thͥi ti͇t. x Khí hұu Cҧ sӕ lѭӧng và chҩt lѭӧng cӫa hҥt giӕng ÿӅu chӏu ҧnh hѭӣng rҩt nhiӅu cӫa yӃu tӕ bên ngoài. Nhӳng yӃu tӕ khí hұu có thӇ tác ÿӝng ÿӃn sӵ ra hoa và gián tiӃp ҧnh hѭӣng ÿӃn sҧn lѭӧng hҥt. Khí hұu thích hӧp vӟi sӵ sinh trѭӣng và phát triӇn cӫa loài cây thì sҧn lѭӧng hҥt giӕng cao, chҩt lѭӧng tӕt và thӡi gian gián cách giӳa các năm ÿѭӧc mùa càng ngҳn và ngѭӧc lҥi. Trong cùng mӝt loài cây, nӃu sӕng trong ÿiӅu kiӋn khí hұu có ánh sáng, nhiӋt ÿӝ - ҭm ÿӝ và lѭӧng mѭa thích hӧp ra hoa kӃt quҧ sӟm hѫn, chu kǤ sai quҧ ngҳn hѫn và chҩt lѭӧng hoa quҧ cao hѫn so vӟi vùng có ÿiӅu kiӋn ngѭӧc lҥi. Ví dө: Cây keo Tai Tѭӧng (Acacia mangium), keo Lá Tràm (Acacia auriculiformis) ӣ MiӅn Nam sinh trѭӣng tӕt ra hoa kӃt quҧ nhiӅu - chҩt lѭӧng hҥt tӕt. Song ӣ MiӅn Bҳc cây ra hoa kӃt quҧ kém, quҧ - hҥt lép nhiӅu, chҩt lѭӧng gieo ѭѫm kém hѫn. Mӛi loài cây ÿӅu ÿòi hӓi mӝt nhiӋt ÿӝ nhҩt ÿӏnh mӟi ra hoa kӃt quҧ bình thѭӡng. Nguyên nhân: ĈӍnh sinh trѭӣng cӫa các chӗi sҧn sinh ra các tӃ bào mӟi - trong quá trình sҧn sinh ÿó nӃu nhiӋt ÿӝ thích hӧp cho quá trình ra hoa kӃt quҧ thì tӃ bào ÿó sӁ hình thành mҫm hoa, nӃu nhiӋt ÿӝ không thích hӧp sӁ hình thành mҫm lá, tuǤ theo tӯng loҥi cây tính thích ӭng vӟi nhiӋt ÿӝ khác nhau. Theo tài liӋu cӫa M. Slee (1978), vӟi loài Thông caribê (Pinus Caribeae) ranh giӟi nhiӋt ÿӝ ÿӇ cây ra hoa là: NӃu 260C cây không ra hoa, trên 270C trong 2 tháng cây ra hoa tӕt, nӃu trên 280C ra hoa liên tөc trong năm nhѭng ÿӅu là hoa ÿӵc. Ӣ vùng núi do ÿӝ cao so vӟi mһt nѭӟc biӇn khác nhau dүn ÿӃn ÿiӅu kiӋn nhiӋt ÿӝ, ҭm ÿӝ khác nhau cǊng ҧnh hѭӣng ÿӃn khҧ năng ra hoa kӃt quҧ cӫa cây rӯng. Vì thӃ cây ÿѭa tӯ vùng núi cao xuӕng vùng thҩp nó có thê chӏu ÿѭӧc nhiӋt ÿӝ cao, song khó thích ӭng ÿѭӧc vӟi ÿiӅu kiӋn khô hҥn ngѭӧc lҥi ÿѭa cây tӯ vùng thҩp lên vùng cao có thӇ thích ӭng vӟi ҭm ÿӝ cao song lҥi không chӏu ÿѭӧc nhiӋt ÿӝ thҩp, nhìn chung cây ӣ vùng núi cao mùa sinh trѭӣng ngҳn nên ra hoa kӃt quҧ kém. x Nhân tӕ thӡi tiӃt Thӡi tiӃt là nhân tӕ khí tѭӧng diӉn ra trong năm và hàng ngày nhѭ: Mѭa - nҳng - nóng - lҥnh - gió - bão. Nhӳng thái quá cӫa thӡi tiӃt thѭӡng làm giҧm sӵ ra hoa kӃt quҧ, gió quá to hay nhӳng cѫn giông cǊng có thӇ làm hӓng hoa quҧ. Nhӳng trұn mѭa kéo dài trong thӡi gian thө phҩn có ҧnh hѭӣng ÿһc biӋt xҩu ÿӃn sҧn lѭӧng hҥt dù là trѭӡng hӧp thө phҩn nhӡ gió hay côn trùng. Mѭa thѭӡng hҥn chӃ sӵ hoҥt ÿӝng cӫa côn trùng thө phҩn cǊng nhѭ rӱa trôi nhӳng hҥt phҩn bám ӣÿҫu nhөy. Thӡi tiӃt ҭm thҩp 13
kéo dài trong mùa thө phҩn là yӃu tӕ chӫ yӃu làm giҧm sҧn lѭӧng hҥt Thông Nhӵa (Pinus merkusii) ӣ Inÿônêxia và Malaysia. Sҧn lѭӧng hҥt giӕng cӫa mӝt năm cө thӇ nào ÿó là do thӡi tiӃt năm trѭӟc ÿó và ngay trong năm ÿó quyӃt ÿӏnh. Nguyên nhân là sӵ hình thành mҫm hoa ӣ cây thân gӛ diӉn ra tӯ năm trѭӟc, còn thӡi tiӃt ngay trong năm ÿó nó ҧnh hѭӣng trӵc tiӃp ÿӃn quá trình nӣ hoa, thө phҩn và phát triӇn cӫa hoa, Thӡi tiӃt thѭӡng ҧnh hѭӣng ÿӃn cҧ quá trình ra hoa và phát triӇn cӫa quҧ, cho nên không thӇ khҷng ÿӏnh rҵng: Hoa nhiӅu thì quҧ- hҥt cǊng nhiӅu. Trong cùng mӝt loài cây, cùng mӝt lâm phҫn, chӏu ҧnh hѭӣng nһng nhҩt cӫa thӡi tiӃt xҩu trѭӟc hӃt là nhӳng cây, nhӳng lâm phҫn sinh trѭӣng kém, thӇ lӵc yӃu. Do ÿó cҫn tăng cѭӡng các biӋn pháp chăm sóc, cho cây khoҿ mҥnh, có sӭc ÿӅ kháng cao ÿӇ giҧm nhҽ tác hҥi cӫa thӡi tiӃt xҩu gây ra. x Nhân tӕ ánh sáng Ánh sáng là mӝt trong nhӳng nhân tӕ cѫ bҧn cӫa hoҥt ÿӝng sӕng ӣ thӵc vұt nói chung và cây rӯng nói riêng. ánh sáng cǊng là nhân tӕ chӫ yӃu ҧnh hѭӣng ÿӃn ra hoa kӃt quҧ cӫa cây rӯng. NhiӅu kӃt quҧ nghiên cӭu cho thҩy trong nhӳng ÿiӅu kiӋn sinh trѭӣng khác gҫn tѭѫng tӵ nhau, nhѭng sӵ thay ÿәi ánh sáng, giӡ chiӃu sáng, chҩt lѭӧng ánh sáng, có ҧnh hѭӣng rõ rӋt ÿӃn ra hoa kӃt quҧ cӫa cây rӯng. ' Thӵc tӃ cho thҩy nhӳng cây mӑc ÿѫn lҿ (cùng loài, cùng tuәi và ÿiӅu kiӋn dinh dѭӥng) so vӟi cây mӑc trong rӯng thѭӡng cho sҧn lѭӧng và chҩt lѭӧng hҥt giӕng cao hѫn. Trong cùng mӝt cây phҫn tán nhұn ÿѭӧc nhiӅu ánh sáng cǊng cho nhiӅu hoa quҧ hѫn phҫn bӏ che khuҩt. 2.2.2.2. Nhân t͙ÿ̭t ÿai Ĉҩt là giá thӇ môi trѭӡng sinh sӕng trӵc tiӃp cӫa bӝ rӉ và là nguӗn cung cҩp nѭӟc, chҩt dinh dѭӥng cho cây. Ĉҩt tӕt cây ra hoa kӃt quҧ sӟm, sҧn lѭӧng - chҩt lѭӧng quҧ, hҥt cao, chu kǤ sai quҧ ngҳn và ngѭӧc lҥi. Ĉҩt tӕt là ÿҩt giàu dinh dѭӥng chӫ yӃu là N - P - K và các nguyên tӕ vi lѭӧng cҫn thiӃt ÿӗng thӡi các thành phҫn ÿó có mӝt tӹ lӋ thích hӧp. Nѭӟc trong ÿҩt có ҧnh hѭӣng rҩt lӟn ra hoa kӃt quҧ cӫa cây rӯng vì nѭӟc ҧnh hѭӣng trөc tiӃp ÿӃn các quá trình hҩp thө chҩt dinh dѭӥng, ÿӃn quá trình ÿӗng hoá và dӏ hoá cӫa cây. Do vұy muӕn rút ngҳn ÿѭӧc chu kǤ sai quҧ, nâng cao ÿѭӧc sҧn lѭӧng, chҩt lѭӧng hҥt giӕng cҫn thông qua tác ÿӝng cӫa con ngѭӡi nhѭ làm ÿҩt, bón phân, tѭӟi nѭӟc, 2.2.2.3. Nhân t͙ sinh v̵t Nhân tӕ sinh vұt có thӇ gây ҧnh hѭӣng trӵc tiӃp hoһc gián tiӃp, có lӧi hoһc có hҥi tӟi quá trình ra hoa kӃt quҧ cӫa cây rӯng. 14
Các loài chim, ÿӝng vұt, côn trùng, nҩm, vi khuҭn có thӇ gây hҥi trong thӡi gian ra hoa kӃt quҧ cӫa cây rӯng. Côn trùng có lӁ gây ra sӵ tәn thҩt lӟn hѫn cho phҫn lӟn các loài cây. Ví dөҩu trùng Pagyda salvaris có thӇ phá huӹ tӟi 90% hoa và nө TӃch Tectona grandis trong mӝt sӕ năm (Hedegart 1975 - trong Phҥm Hoài Ĉӭc 1992). Sâu hҥi nón Thông thuӝc chi Dioryctria phá huӹ tӟi 60% nón ÿang chín và hҥt Thông (Pinus eliouii và Pinus palustris) ӣ miӅn Nam Hoa KǤ (Krugmen ҽt ai. 1974 - trong Phҥm Hoài Ĉӭc 1992) và cǊng chính giӕng sâu này có thӇ gây hҥi rҩt lӟn cho hҥt Thông Nhӵa (Pinus merkusii) ӣ Philipin (Gordon ҽt ai 1972 - trong Phҥm Hoài Ĉӭc 1992). Hҥt cӫa nhiӅu loài Keo nhѭ keo Tai tѭӧng (Acacia mangium), keo Lá Tràm (Acacia auriculiformis) ӣ vùng khô hҥn cǊng bӏ hҥi rҩt lӟn do ҩu trùng Bruchid gây ra (Armitage et al. 1980 - trong Phҥm Hoài Ĉӭc 1992). Chim, ÿӝng vұt, ÿһc biӋt là Sóc, có thӇăn mӝt lѭӧng hҥt rҩt lӟn mһc dù chúng cǊng có ích trong viӋc phát tán hҥt. Sӵ thiӋt hҥi do côn trùng và bӋnh thѭӡng không nghiêm trӑng trong nhӳng năm ÿѭӧc mùa hҥt, nhѭng trong nhӳng năm ra hoa kém do ÿiӅu kiӋn thӡi tiӃt thì sâu bӋnh có thӇ làm cho mҩt mùa hoàn toàn. Vұt liӋu (chӗi - lá - hoa - quҧ - hҥt ) cӫa cây rӯng là thӭc ăn cho nhiӅu loài chim - thú - sâu do ÿó làm ҧnh hѭӣng ÿӃn sinh trѭӣng cӫa cây vì thӃҧnh hѭӣng ÿӃn quá trình ra hoa kӃt quҧ và làm giҧm sҧn lѭӧng và chҩt lѭӧng hҥt giӕng. Ngѭӧc lҥi, mӝt sӕ cây khi ra hoa nӃu không có sӵ tham gia thө phҩn hoa cӫa các loҥi côn trùng (ong, bѭӟm, ) thì tӹ lӋ kӃt quҧ giҧm nhiӅu. Con ngѭӡi là nhân tӕ quan trӑng nhҩt ҧnh hѭӣng ÿӃn sҧn lѭӧng và chҩt lѭӧng hoa quҧ Có thӇ bҵng các hoҥt ÿӝng tích cӵc tҥo ra ÿҫy ÿӫ các yӃu tӕ cҫn thiӃt cho cây sinh trѭӣng tӕt ÿӇ cây ra hoa kӃt quҧ nhiӅu, chҩt lѭӧng tӕt, rút ngҳn ÿѭӧc chu kǤ sai quҧ thông qua các biӋn pháp chӑn giӕng - lai tҥo, ÿiӅu tiӃt quá trình trao ÿәi chҩt, làm cӓ, bón phân, tѭӟi nѭӟc, ÿiӅu tiӃt ánh sáng, nhiӋt ÿӝ, tҥo ÿiӅu kiӋn cho cây ra hoa kӃt quҧ tӕt nâng cao chҩt lѭӧng sҧn lѭӧng hҥt giӕng. 2.3. ĈIӄU TRA DӴ TÍNH SҦN LѬӦNG HҤT GIÓNG CǊng nhѭ phҫn lӟn các loài cây ăn quҧ, cây rӯng có nhӳng loài cây năm nào cǊng sai quҧ nhѭ Phi Lao (Casuariana equisetifotia) hoһc ÿa sӕ các cây thuӝc hӑÿұu. Song cǊng có các loài cây khác tính chu kǤ sai quҧ thӇ hiӋn rҩt rõ nhѭ: QuӃ (Cinnamomun cassia blum), Mӥ (Manglietia glauca BL), Thông nhӵa (Pinus merkusii J.et De Vries),, Vì vұy ÿӇ nҳm ÿѭӧc chu kǤ sai quҧ cӫa cây rӯng, dӵ tính ÿѭӧc sҧn lѭӧng hҥt giӕng cho tӯng vùng, tӯng vө thì phҧi có quá trình ÿiӅu tra theo dõi thѭӡng xuyên. Nhҵm làm cѫ sӣÿӇ lұp kӃ hoҥch thu hái, bӕ trí kho tàng, nhân lao, lên phѭѫng án ÿiӅu hoà và sӱ dөng hӧp lý hҥt giӕng theo kӃ hoҥch trӗng rӯng. Giúp con ngѭӡi tìm hiӇu quy luұt ra hoa kӃt quҧ cӫa cây rӯng, ÿӇ có biӋn pháp tác ÿӝng nhҵm nâng cao sҧn lѭӧng và chҩt lѭӧng hҥt giӕng. 15
TuǤ theo mөc ÿích ÿiӅu tra và yêu cҫu ÿӝ chính xác mà áp dөng các phѭѫng pháp ÿiӅu tra khác nhau: 2.3.1. Phѭѫng pháp cây tiêu chuҭn trung bình x Thӡi gian và sӕ lҫn ÿiӅu tra, quan sát Sӵ ra hoa, kӃt quҧ và sҧn lѭӧng hҥt giӕng cӫa cây rӯng phө thuӝc vào nhiӅu yӃu tӕ, trong ÿó sӵ diӉn biӃn cӫa thӡi tiӃt có ҧnh hѭӣng rҩt lӟn. Vì vұy ÿӇ ÿánh giá chính xác sҧn lѭӧng hàng năm cҫn tiӃn hành ÿiӅu tra, quan sát vào các thӡi ÿiӇm: Thӡi kǤ cây rӯng ra hoa: Quan sát tình hình ra hoa, sѫ bӝѭӟc tính tӹ lӋ cây có hoa, mӭc ÿӝ nhiӅu ít cӫa hoa trên cây. Thӡi kǤ kӃt quҧ: Sѫ bӝÿánh giá tình hình kӃt quҧ và ҧnh hѭӣng cӫa các yӃu tӕ khí tѭӧng trong năm. Trѭӟc thӡi gian thu hái mӝt tháng: ĈiӅu tra chi tiӃt dӵ tính sҧn lѭӧng thu hoҥch x Ĉӕi vӟi cây trӗng ven ÿѭӡng, ven bӡ kênh hoһc trӗng thành ÿám Cҫn ÿiӅu tra ÿo ÿӃm ÿӇ nҳm ÿѭӧc: Tәng sӕ cây; Tӹ lӋ cây ra hoa kӃt quҧ Các chӍ tiêu vӅ sinh trѭӣng: ChiӅu cao thân cây, chiӅu cao dѭӟi cành, ÿѭӡng kính 1m3, ÿѭӡng kính tán. Sӕ lѭӧng quҧ trên cây tiêu chuҭn (cây tiêu chuҭn là cây có quҧ và các chӍ tiêu vӅ sinh trѭӣng ÿҥt trӏ sӕ trung bình so vӟi toàn bӝ sӕ cây). Công viӋc ÿӃm sӕ lѭӧng quҧ trên cây tiêu chuҭn có thӇ dùng ӕng nhòm quan sát, trèo trӵc tiӃp lên cây tiêu chuҭn hoһc quan sát tӯ nhӳng cây khác. Sӕ lѭӧng cây tiêu chuҭn phө thuӝc vào sӕ lѭӧng cây có quҧ tӯ 15% so vӟi tәng sӕ cây có quҧ. x ĈiӅu tra sҧn lѭӧng hҥt giӕng trong quҫn thө Ĉo ÿӃm ÿӇ nҳm ÿѭӧc các nhân tӕ sau: DiӋn tích khu rӯng; Mұt ÿӝ rӯng (sӕ cây/ha); Tә thành rӯng (nӃu là rӯng hӛn giao); Tӹ lӋ cây ra hoa kӃt quҧ; Các chӍ tiêu bình quân vӅ sinh trѭӣng; Sӕ lѭӧng quҧ trên cây tiêu chuҭn ViӋc ÿo ÿӃm các chӍ tiêu trên ÿѭӧc tiӃn hành trong các ô tiêu chuҭn ÿiӇn hình có diӋn tích 500 - 1000m2, phân bӕÿӅu, ÿҥi diӋn cho các trҥng thái rӯng trong khu vӵc. Sau khi ÿo tính ÿѭӧc các chӍ tiêu cҫn thiӃt trong ô tiêu chuҭn, tiӃn hành ÿӃm sӕ lѭӧng quҧ trên nhӳng cây tiêu chuҭn. Dӵa vào ÿó tính toán ÿѭӧc sҧn lѭӧng quҧ trong các ô tiêu chuҭn, tӹ lӋ chӃ biӃn hҥt quҧ theo tӯng loài cây và tӯÿó quy ra sҧn lѭӧng hҥt giӕng thu hoҥch trên mӝt ÿѫn vӏ diӋn tích rӯng. Vӟi cây lá kim, rӯng ÿӗng tuәi Chӑn lұp ô tiêu chuҭn có diӋn tích 0,25 - 0,5 ha. - Tính H, D bình quân các cây trong ô tiêu chuҭn. - Chӑn 5 cây có ChiӅu cao và Ĉѭӡng kính trung bình trong ô tiêu chuҭn, thu hái toàn 16
bӝ quҧ trên 5 cây tiêu chuҭn ÿӇ tính sҧn lѭӧng bình quân cӫa 1 cây tiêu chuҭn sau ÿó suy ra sҧn lѭӧng cӫa cҧ ô tiêu chuҭn và toàn bӝ khu rӯng giӕng, có thӇ dùng công thӭc: Z: sҧn lѭӧng hҥt giӕng trên 1 ha (kg/ ha) N: Sӕ cây trên 1 ha B: Tәng sӕ quҧ cӫa 5 cây tiêu chuҭn C: Sӕ hҥt bình quân cӫa 1 quҧ F: Ĉӝ thuҫn cӫa hҥt (%) P: Trӑng lѭӧng 1000 hҥt (gr) 2.3.2. Phѭѫng pháp ô tiêu chuҭn Chӑn ô tiêu chuҭn ÿҥi diӋn trong rӯng giӕng có diӋn tích 0,25 - 0,5 ha. Thu hái toàn bӝ quҧ trong ô tiêu chuҭn tính sҧn lѭӧng trong ô tiêu chuҭn sau ÿó suy ra sҧn lѭӧng toàn lâm phҫn. Phѭѫng pháp này có ÿӝ chính xác cao, thѭӡng ÿѭӧc áp dөng trong nghiên cӭu quy luұt ra hoa kӃt quҧ nhѭng tӕn công, làm tәn thѭѫng rӯng giӕng, chӍ nên áp dөng vӟi tӯng sҳp khai thác gӛ. 2.3.3. Phѭѫng pháp thu nhһt hҥt trên mһt ÿҩt Lұp ô tiêu chuҭn ÿҥi diӋn, dùng thùng hӭng có kích thѭӟc quy ÿӏnh ÿһt cách ÿӅu trong ô tiêu chuҭn, 2 ÿӃn 3 ngày thu nhһt quҧ 1 lҫn, căn cӭ vào sӕ lѭӧng quҧ trong thung thùng trên ô tiêu chuҭn ÿӇ tìm ra sҧn lѭӧng cӫa toàn khu rӯng. ChӍ thích hӧp vӟi nhӳng loài cây quҧ to, nһng khi chín rөng ngay, phѭѫng pháp này áp dөng trong nghiên cӭu quan hӋ giӳa quy luұt rѫi rөng và thӡi tiӃt. Không có giá trӏ dӵ tính ngay trong năm ÿó. 2.4. THU HÁI HҤT GIӔNG CÂY RӮNG 2.4.1. Ĉһc trѭng chín cӫa hҥt Quá trình chín cӫa hҥt là quá trình phát triӇn hoàn thiӋn cӫa phôi, nӝi nhǊ và vӓ hҥt. Khi các cѫ quan cӫa phôi (rӉ, thân, lá) ÿѭӧc hình thành thì các chҩt dinh dѭӥng trong hҥt không ngӯng ÿѭӧc tích luӻ hҥt, vӓ hҥt dҫn dҫn thay ÿәi màu sҳc và có khҧ năng bҧo vӋ phôi. Trong quá trình chín ӣ hҥt, các chҩt hӳu cѫ và chҩt khoáng ÿѭӧc chuyӇn vào trong hҥt, các chҩt Gluxit, Lipít, Prôtít ÿѭӧc hình thành, thông qua các biӃn ÿәi hoá hӑc phӭc tҥp. x Loҥi hҥt có bӝt thì ÿѭӡng ÿѫn sӁ tҥo thành bӝt khi chín hoàn toàn lѭӧng ÿѭӡng trong hҥt sӁ giҧm tӟi mӭc thҩp nhҩt. 17
x Vӟi loҥi hҥt có tinh dҫu: Quá trình biӃn ÿәi phӭc tҥp hѫn - thӡi kǤÿҫu trong hҥt vӯa có ÿѭӡng ÿѫn vӯa có bӝt, ӣ thӡi kǤ hҥt chia thành phҫn chӫ yӃu là dҫu. Ĉi ÿôi vӟi nhӳng biӃn ÿәi vӅ hoá hӑc, vӅ hình thái: Trӑng lѭӧng khô tăng lên, lѭӧng nѭӟc giҧm tӟi mӭc thҩp nhҩt, hҥt dҫn cùng và mұp, vӓ hҥt ÿѭӧc hình thành nên thӇ tích quҧ tăng lên, mҫu sҳc thay ÿәi, phôi ngày càng phát triӇn hoàn thiӋn và có khҧ năng nҧy mҫm. Quá trình c̫m cͯa hai ÿ˱ͫc chia làm 2 giai ÿo̩n: + Giai ÿoҥn chín sinh lý: Là lúc phôi dã phát triӇn ÿҫy ÿӫ và có năng lӵc nҧy mҫm. Giai ÿoҥn này lѭӧng nѭӟc trong hҥt còn nhiӅu, chҩt khô tích luӻ chѭa ÿҫy ÿӫ, vӓ hҥt chѭa có khҧ năng bҧo vӋ, các hoҥt ÿӝng sinh lý trong nӝi bӝ hҥt vүn còn mҥnh. Hҥt ӣ giai ÿoҥn này tӹ lӋ nҧy mҫm thҩp cây non mӑc yӃu ӟt, hҥt khó bҧo quҧn, nên trong sҧn xuҩt kinh doanh không nên thu hái hҥt trong giai ÿoҥn này. + Giai ÿoҥn chín hình thái (chín thu hoҥch): Giai ÿoҥn này hҥt ÿã chín hoàn toàn, chҩt hӳu cѫ tích luӻ trong hҥt ÿҥt tӟi mӭc cao nhҩt vұt chҩt khô không tăng lên nӳa, lѭӧng nѭӟc giҧm thҩp dҫn, vӓ hҥt cӭng dҫy, có mҫu sҳc, vӓ hҥt có tác dөng bҧo vӋ phôi, qua cҩt trӳ hҥt vүn giӳÿѭӧc sӭc nҧy mҫm mҥnh ÿӇ vào ÿiӅu kiӋn thích hӧp hҥt nҧy màn bình thѭӡng và phát triӇn thành cây con khoҿ mҥnh. Trong sҧn xuҩt kinh doanh nên thu hoҥch hҥt ӣ giai ÿoҥn này. 2.4.2. Nhұn biӃt hҥt chín ĈӇ thu hái hҥt ÿҧm bҧo chҩt lѭӧng và sӕ lѭӧng cҫn phҧi nhұn biӃt và phân biӋt ÿѭӧc hҥt chín và chѭa chín. HiӋn nay có mӝt sӕ phѭѫng pháp xác ÿӏnh ÿӝ chín cӫa hҥt, nhѭng không có phѭѫng pháp nào là thích hӧp cho tҩt cҧ các loài. Ĉӕi vӟi nhӳng loài chѭa quen biӃt thì cҫn phҧi nghiên cӭu ÿӇ tìm ra phѭѫng pháp tӕt nhҩt hoһc kӃt hӧp nhiӅu phѭѫng pháp. Mӝt sӕ phѭѫng pháp ÿѭӧc dùng ÿӇ xác ÿӏnh trӵc tiӃp ngoài hiӋn trѭӡng, mӝt sӕ khác dùng trong phòng thí nghiӋm thì cҫn nhӳng sӱ dөng thiӃt bӏ. Nhӳng phѭѫng pháp trong phòng thí nghiӋm + Hàm lѭӧng nѭӟc cӫa quҧ, hҥt: Ӣ nhiӅu loài cây khi quҧ bҳt ÿҫu chín thì hàm lѭӧng nѭӟc cӫa quҧ giҧm dҫn và tѭѫng quan chһt chӁ vӟi mӭc ÿӝ chín cӱa hҥt. Hҥt cӫa Picea gtauca ÿѭӧc coi là ÿã chín nӃu hàm lѭӧng nѭӟc cӱa chúng giҧm xuӕng dѭӟi 48% (Chim và Worden 1957) và cӫa Thông Pinus sylvestris 43-45% (theo trӑng lѭӧng tѭѫi) (Schmidt và Vѭӧt 1962, Rcmrod và Alforden 1973 - trong Phҥm Hoài Ĉӭc 1992). Tuy nhiên viӋc xác ÿӏnh hàm lѭӧng nѭӟc bҵng cách sҩy khô trong tӫ sҩy ÿòi hӓi nhiӅu thӡi gian. + Dùng tia X. quang: Dùng tia X. quang ÿӇ kiӇm tra sӵ phát triӇn cӫa phôi và nӝi nhǊ cӫa hҥt là mӝt 18
phѭѫng pháp ÿánh giá sӵ chín cӫa hҥt mӝt cách nhanh chóng và tѭѫng ÿӕi dӉ, tuy nhiên cҫn có nhӳng thiӃt bӏ thích hӧp và có nhӳng cán bӝ thông thҥo, phѭѫng pháp này ÿòi hӓi nhӳng thiӃt bӏÿҳt tiӅn và kӃt quҧ chӏu ҧnh hѭӣng nhiӅu theo nhұn xét chӫ quan cӫa cán bӝ phân tích. + Thí nghiӋm nҧy mҫm: Lҩy hҥt ӣ các thӡi kǤ chín khác nhau ÿem thí nghiӋm nҧy mҫm, thӡi kǤ nào hҥt nҧy mҫm tӹ lӋ cao nhҩt là thӡi ÿiӇm hҥt chín rӝ. Phѭѫng pháp này không có ý nghƭa chӍÿҥo sҧn xuҩt ngay trong năm ÿó, thѭӡng ÿѭӧc áp dөng trong nghiên cӭu ÿӇ tìm hiӇu quy luұt chín cӫa hҥt và quan hӋ giӳa hҥt chín và hình thái cӫa quҧ. Nhӳng phѭѫng pháp ngoài hiӋn trѭӡng + Phѭѫng pháp tӹ trӑng: Khi quҧ chín thì hàm lѭӧng nѭӟc cӫa chúng giҧm, tӹ trӑng cӫa chúng cǊng giҧm, tӹ lӋ cӫa mӝt ÿѫn vӏ trӑng lѭӧng trên mӝt ÿѫn vӏ thӇ tích giҧm. Không nhѭ phѭѫng pháp xác ÿӏnh hàm lѭӧng nѭӟc, viӋc xác ÿӏnh tӹ trӑng cӫa quҧ bҵng cách thҧ chúng vào mӝt dung dӏch có tӹ trӑng ÿã biӃt tѭѫng ÿӕi dӉ thӵc hiӋn trong ÿiӅu kiӋn hiӋn trѭӡng. Có thӇ dùng mӝt sӕ dҥng dung dӏch: Bùn loãng, nѭӟc muӕi, dung dӏch sun phát muôn, ). Phѭѫng pháp này khó áp dөng vӟi nhӳng loҥi quҧ, hҥt có tӹ trӑng rҩt ít thay ÿәi trong quá trình chín. + Phѭѫng pháp mә hҥt xem phôi và nӝi nhǊ: KiӇm tra ÿӝ chín cӫa hҥt bҵng cách bә dӑc hҥt ra ÿӇ quan sát cǊng có thӇ là mӝt phѭѫng pháp ÿѫn giҧn và ÿáng tin cұy, nhѭng nhӳng ngѭӡi làm công viӋc này ÿòi hӓi có nhiӅu kinh nghiӋm. Ĉa sӕ phôi và nӝi nhǊ cӫa các hҥt khi còn xanh thѭӡng giӕng nhѭ "sӳa" sau ÿó ÿһc lҥi nhѭ bӝt nhào, khi hҥt chín thì nӝi nhǊ rҳn lҥi và có mҫu trҳng, phôi phát triӇn ÿҫy ÿӫ và cǊng rҳn chҳc, ÿӝ lӟn tӕi ÿa, chiӃm ÿҫy khoang trong hҥt. + Phѭѫng pháp quan sát mҫu sҳc: Giӳa hҥt và quҧ khi chín thѭӡng có mӕi tѭѫng quan nhҩt ÿӏnh do ÿó có thӇ nhұn biӃt hҥt chín thông qua hình thái ÿһc trѭng cӫa quҧ. Mӛi loҥi quҧ khi chín có nhӳng biӇu hiӋn riêng qua màu sҳc, ÿӝ cӭng, ÿӝ mұp, ÿӝ nӭt nҿ cӫa Vӓ quҧ, có thӇ phân thành mҩy dҥng sau: Ĉӕi vӟi loҥi quҧ khô: Khi chín Vӓ quҧ thѭӡng có màu xám, nâu xám, vàng nâu, màu tro, vӓ khô cӭng, nhăn nheo hoһc nӭt nҿ. Lo̩i qu̫ th͓t: Khi chín vӓ mӅn, mӓng có màu sҳc sһc sӥ (xanh, ÿӓ, tím, vàng ) Loҥi quҧ nón: 19
Khi chín Vӓ quҧ khô cӭng màu chuyӇn tӯ màu xanh sang màu cánh dán, vàng nhҥt, vàng nâu vҭy quҧ hѫi mӣ. Bҧng 2.1. Ĉһc ÿiӇm nhұn biӃt và thӡi gian thu hái quҧ/hҥt cӫa mӝt sӕ loài cây rӯng TT Loài cây Ĉһc ÿiӇm nhұn biӃt quҧ thұt chín Tháng thu hoҥch 1 Thông mã vƭ Vӓ quҧ màu vàng mѫ, cánh gián. Hҥt có nhân chҳc, thѫm 11-12 2 Xoan ta Vӓ quҧ màu vàng. Hҥt có nhân màu trҳng 12-2 3 Bҥch ÿàn trҳng Vӓ quҧ màu nâu thүm cuӕng quҧ mӕc trҳng, hҥt màu nâu 7-8:MB thүm, mày màu nâu nhҥt 5-6:MN 4 Sa mӝc Vӓ quҧ màu vàng nhҥt, hҥt màu xám, nhân trҳng 10-12 5 Phi lao Vӓ quҧ màu vàng nhҥt, hҥt màu cánh gián, nhân trҳng 8- 10 6 Trám ÿen Vӓ quҧ màu ÿen. hҥt màu nâu nhân trҳng 9-10 7 Xà cӯ Vӓ quҧ màu mӕc trҳng, xám mӕc. hҥt màu nâu nhҥt, nhân 5-6 trҳng 8 Lim xanh Vӓ quҧ màu nâu thүm. hҥt màu ÿen, vӓ cӭng 10-12 9 Long não Vӓ quҧ màu tim thүm, mӅm, thѫm, hҥt màu xám 11 10 Mѭӡng ÿen Vӓ quҧ màu nâu thүm. hҥt màu nâu, bóng, vӓ hҥt cӭng 2-4 11 TӃch Vӓ quҧ màu vàng, vӓ hҥt cӭng 12-3 12 Keo lá năm Vӓ quҧ màu nâu nhҥt, hҥt màu ÿen, rӕn vàng 4-6:MB 1-3:MN 13 sao ÿen Vӓ quҧ màu nâu, hҥt màu vàng nhҥt 4-5 14 Kim giao Vӓ quҧ màu vàng sáng sүm, phӫ lӟp phҩn trҳng 10-11 15 Tông dù Vӓ quҧ màu nâu, hҥt màu cánh gián 11-1 16 Lát hoa Vӓ quҧ màu nâu, hҥt màu cánh gián 11-1 17 NghiӃn Vӓ quҧ màu vàng cánh gián 9-10 18 Lim xҽt Vӓ quҧ màu nâu hoһc xám ÿen. hҥt màu cánh dán 8-9 19 Trҫu lá xҿ Vӓ quҧ màu vàng nhҥt, nhân hҥt màu trҳng, chҳc 10-12 20 Thông ba lá Vӓ quҧ màu vàng mѫ, cánh gián, hҥt thѫm 12-2 21 Trám trҳng Vӓ quҧ mà vàng mѫ, có vӏ chua ngӑt, hҥt có nhân màu 9-10 trҳng 22 Vӕi thuӕc Vӓ quҧ màu nâu vàng, hҥt màu nâu xám 2-3 23 Hӗi Vӓ quҧ màu vàng nhѭ, hҥt màu nâu ÿұm 5,6,10,11 24 BәÿӅ Vӓ quҧ màu vàng nhҥt, mӕc trҳng, hҥt màu ÿen 8-9 25 Mӥ Vӓ quҧ màu nâu xám vӟi các ÿӕm trҳng, hҥt màu ÿen 8-9 2.4.3. Thӡi kǤ hҥt rѫi rөng Ĉa sӕ các loài cây khi quҧ chín hình thái thì dҫn dҫn rѫi rөng tө nhiên và các loài khác nhau thì phѭѫng thӭc rѫi rөng cӫa quҧ, hҥt cǊng khác nhau. Loҥi quҧ khô nӭt (Thông, Phi lao, Bҥch ÿàn, Sa mӝc, ) khi chín Vӓ quҧ hoһc vҧy quҧ nӭt, mӣ ra làm cho hҥt rѫi hay bay ra ngoài. Loҥi quҧ thӏt, quҧ hҥch (Trám, TӃch, Long não, QuӃ, Mӥ, ) khi chín thì rѫi rөng cҧ quҧ. 20
Mӝt sӕ loài cây khác thӡi kǤ rѫi rөng tѭѫng ÿӕi kéo dài (Phѭӧng vƭ), hҥt quҧ thѭӡng hay bӏ chim thú ăn (Dҿ). Tuy nhiên thӡi kǤ rѫi rөng cӫa quҧ (hҥt) dài ngҳn còn chӏu ҧnh hѭӣng rҩt lӟn cӫa ÿiӅu kiӋn thӡi tiӃt. Cho nên thӡi kǤ rѫi rөng và phѭѫng thӭc rѫi rөng cӫa quҧ (hҥt) là mӝt yӃu tӕ cҫn thiӃt ÿӇ xác ÿӏnh thӡi kǤ thu hoҥch hҥt giӕng hӧp lý. 2.4.4. Các phѭѫng pháp thu hái hҥt giӕng Căn cӭ vào ÿӝ chín cӫa quҧ (hҥt), thӡi tiӃt và thӡi kǤ rѫi rөng ÿӇ xác ÿӏnh thӡi ÿiӇm thu hoҥch hҥt giӕng cho phù hӧp. Quá trình chín cӫa hҥt phө thuӝc lӟn vào ÿiӅu kiӋn thӡi tiӃt vì thӃ cҫn phҧi quan sát vұt hұu hàng năm ÿӇ xác ÿӏnh thӡi ÿiӇm thu hái chính xác Mӝt sӕ loài thu hái quҧ muӝn sӁҧnh hѭӣng ÿӃn sӕ lѭӧng hҥt (Thông, Bҥch ÿàn, Phi lao, Xà cӯ ), ÿӕi vӟi nhӳng loài này khi có 5 - 10% quҧ chín hình thái thì có thӇ thu hoҥch ÿѭӧc và nên thu hoҥch nhanh gӑn vì thѭӡng tӯ khi quҧ chín ÿӃn khi nӭt trong mӝt khoҧng thӡi gian ngҳn, hҥt rѫi rөng ra ngoài. Ngoài nhân tӕ thӡi tiӃt, quá trình chín cӫa hҥt còn phө thuӝc vào ÿiӅu kiӋn khí hұu, ÿҩt ÿai. Cùng mӝt loài cây ӣ nhӳng vùng khác nhau thì thӡi kǤ chín cӫa quҧ cǊng khác nhau, nhѭӣ Bҳc bán cҫu thì cây ӣ vƭ tuyӃn thҩp chín sӟm hѫn cây ӣ vƭ tuyӃn cao. Nѫi ÿҩt cát hoһc cát pha chín sӟm hѫn nѫi ÿҩt sét, ÿҩt ҭm ѭӟt. x Phѭѫng pháp thu hoҥch hҥt giӕng: Có nhiӅu phѭѫng pháp cǊng nhѭ thiӃt bӏ thu hái khác nhau và viӋc lӵa chӑn chúng tuǤ thuӝc vào nhiӅu yӃu tӕÿó là: Ĉһc tính cӫa quҧ: Kích thѭӟc, sӕ lѭӧng, vӏ trí, sӵ phân bӕ cӫa quҧ và khҧ năng rөng do rung, ngҳt, ÿұp hoһc cҳt, khoҧng thӡi gian tӯ khi chín ÿӃn khi quҧ mӣ. Ĉһc tính cӫa cây: ChiӅu cao, ÿѭӡng kính, ÿӝ dài thân, ÿӝ dày cӫa vӓ, hình dҥng tán, kích thѭӟc tán, góc và ÿӝ dҫy phân cành, tính dӉ gãy cӫa cành ÿӝ rұm và sâu cӫa tán lá. Nhӳng ÿһc ÿiӇm cӫa lâm phҫn: Phân bӕ và mұt ÿӝ cây (cây phân tán, rӯng thѭa hoһc rұm), ÿӝ rұm rҥp cӫa tҫng cây bөi, cây cӓ. Ĉһc ÿiӇm ÿӏa hình: Ĉӝ dӕc, thuұn tiӋn ÿi lҥi. - Phѭѫng pháp thu nhһt quҧ (hҥt) rѫi xuӕng ÿҩt, Rөng tӵ nhiên: Thu hái quҧ rөng tө nhiên sau khi chín là phѭѫng pháp ÿѭӧc sӱ dөng rӝng rãi ÿӕi vӟi nhӳng loài có quҧ, hҥt to, nһng, thӡi gian rѫi rөng ngҳn, ít bӏ chim thú ăn (ví dө: Trҫu, Sӣ, Trò, TӃch, ). TiӃn hành dӑn sҥch cӓ rác, dѭӟi xung quanh gӕc cây, có thӇ rҧi vҧi bҥt ÿӇ quҧ hҥt rѫi xuӕng và thu nhһt ngay. Rөng do rung thӫ công: NӃu nhѭ quҧ dӉ rөng nhѭng quҧ rөng tө nhiên không tұp trung vӅ thӡi gian thì có thӇ làm cho quҧ rөng bҵng phѭѫng pháp nhân tҥo. Có thӇ rung bҵng tay vӟi nhӳng cây thân nhӓ và nhӳng cành thҩp. Có thӇ rung nhӳng cành cao hѫn bҵng sào có móc hoһc dây chão. 21
Rөng do rung cѫ khí: Sӱ dөng máy rung cây ÿӇ tăng cho quҧ rөng rӗi thu nhһt, phѭѫng pháp này ÿòi hӓi thiӃt bӏ khá ÿҳt tiӅn, có hiӋu quҧ trên ÿҩt bҵng phҷng, ÿòi hӓi ngѭӡi sӱ dөng phҧi có kinh nghiӋm ÿӇ tránh gây tәn hҥi nһng cho cây, thѭӡng áp dөng trong vѭӡn giӕng và rӯng thâm canh cao. - Phѭѫng pháp thu hái quҧ trên cây Vӟi cây thҩp có thӇÿӭng dѭӟi ÿҩt vӟi tay lên ÿӇ thu hái. Vӟi nhӳng cành cao hѫn, ngѭӡi không thӇ vӟi tӟi thì có thӇ dùng các dөng cө cҫm tay cán dài khác nhau ÿӇ vӟi. Có thӇ dùng sào móc ÿӇ vin cành xuӕng. Ngѭӡi ta còn dùng cào, móc hoһc kҿo cán dài ÿӇ kҿo, móc, ngҳt quҧ hoһc cành nhӓ mang quҧ. Thu hái quҧ (hҥt) bҵng cách sӱ dөng nhӳng dөng cө cán dài cǊng chӍÿҥt tӟi nhӳng chiӅu cao nhҩt ÿӏnh, càng gҫn ÿӃn giӟi hҥn vӅ chiӅu cao thì càng tӕn thӡi gian và kém hiӋu quҧ. Ĉӕi vӟi nhӳng cây cao, lҥi không ÿѭӧc chһt hҥ thì trèo thѭӡng là phѭѫng pháp thu hái duy nhҩt. Vӟi phѭѫng pháp này có thӇ dùng thang, dùng cӵa sҳt, ÿӃ sҳt gҳn vào ӫng trèo, móc dây, thang dây hoһc có thê dùng dөng cө kҿo móc vào cành to chҳc ÿӇ leo lên tán cây. Phѭѫng pháp này ÿòi hӓi ÿӝ an toàn cao trong khi tiӃn hành thu hái quҧ. ĈӇ thu hái ÿѭӧc kӏp thӡi và sҥch quҧ, cҫn chuҭn bӏ tӕt các công viӋc sau: Trѭӟc hӃt cҫn ÿiӅu tra tình hình ra hoa, kӃt quҧ và phân bӕ cӫa các khu rӯng giӕng vѭӡn giӕng, mӭc ÿӝ sâu bӋnh hҥi và nhӳng yӃu tӕ có thӇ làm giҧm sҧn lѭӧng hҥt giӕng. Quan sát vұt hұu thѭӡng xuyên ÿӇ xác ÿӏnh thӡi gian quҧ hҥt chín ÿӇ thu hái kӏp thӡi. Chuҭn bӏ các dөng cө thu hái, cҩt trӳ, phѭѫng tiӋn vұn chuyӇn sân phѫi, lò sҩy. Bӗi dѭӥng nghiӋp vө, kӻ thuұt, an toàn lao ÿӝng, biӋn pháp bҧo vӋ cây mҽ và phѭѫng pháp xӱ lý quҧ (hҥt) sau khi thu hái. 2.5. XӰ LÝ QUҦ, HҤT GIӔNG TRONG KHOҦNG THӠI GIAN GIӲA THU HÁI VÀ BҦO QUҦN Hҥt giӕng rҩt dӉ bӏ tәn thѭѫng trong giai ÿoҥn sau thu hái. Ĉӗng thӡi khó có thӇ kiӇm soát ÿѭӧc môi trѭӡng xung quanh quҧ, hҥt giӕng khi chúng còn ӣ trong rӯng hoһc ÿang trên ÿѭӡng vұn chuyӇn tӯ rӯng vӅ nѫi tұp kӃt. Khó có thӇ lѭӡng trѭӟc hoһc ngăn ngӯa nhӳng biӃn ÿӝng xҩu vӅ thӡi tiӃt. Mһt khác nhӳng ngѭӡi vұn chuyӇn hàng thѭӡng không quan tâm ÿӃn tình trҥng chҩt lѭӧng cӫa quҧ hҥt giӕng ӣ mӭc ÿӝ nhѭ nhӳng ngѭӡi thu hái hoһc sӱ dөng. Nhӳng nghiên cӭu, ÿiӅu tra vӅ vҩn ÿӅ bҧo quҧn hҥt các loài cây khó tính,, ÿôi lúc cho thҩy vҩn ÿӅ nҧy sinh ra trong giai ÿoҥn giӳa thu hái và bҧo quҧn. Mӝt khi hҥt giӕng ÿã mҩt ÿi mӝt phҫn sӭc sӕng trѭӟc khi bҧo quҧn thì cho dù có áp dөng phѭѫng pháp xӱ lý tӕt nhҩt ÿi chăng nӳa thì kӃt quҧ cǊng rҩt hҥn chӃ. Bӣi vұy, viӋc lên kӃ hoҥch sӟm và chu ÿáo là ÿiӅu kiӋn cѫ bҧn ÿӇ giám sát nguӗn gӕc và chҩt lѭӧng hҥt giӕng trong suӕt quá trình vұn chuyӇn. Trong quá trình tӯ thu hái ÿӃn khi bҧo quҧn cҫn ÿҧm bҧo duy trì sӭc sӕng cӫa quҧ (hҥt) giӕng. Nѭӟc ta nҵm trong vùng nhiӋt ÿӟi, có nhiӅu loҥi hҥt ѭa ҭm, rҩt nhanh mҩt sӭc nҧy mҫm. Vì vұy cҫn lѭu ý ÿҧm bҧo mӝt sӕÿiӅu kiӋn sau: 22
Ĉҧm bҧo ÿiӅu kiӋn thông, thoáng khí: Quҧ hҥt ѭa ҭm có cѭӡng ÿӝ hô hҩp cao, chúng cҫn ÿiӅu kiӋn thông thoáng khí. NӃu xӃp chúng quá dҫy và chұt thì hҥt sӁ bӏ chӃt nhanh chóng do ngҥt, rӕi loҥn sinh lý, nҩm mӕc và hҩp hѫi. ĈiӅu kiӋn nhiӋt ÿӝ: Cҫn tránh nhiӋt ÿӝ dѭӟi 200C hoһc trên 350C. Hҥt giӕng vұn chuyӇn theo ÿѭӡng hàng không rҩt dӉ bӏ lҥnh nӃu chúng không ÿѭӧc bҧo quҧn trong khoang әn áp. NhiӋt ÿӝ cӫa quҧ cǊng có thӇ tăng lên do hoҥt ÿӝng hô hҩp hoһc do ánh sáng mһt trӡi, ÿӇ giҧm tích nhiӋt thì phҧi tҥo ÿiӅu kiӋn thông thoáng không khí và che quҧ (hҥt) khi trӡi nҳng. ĈiӅu kiӋn ÿӝ ҭm: Chҩt lѭӧng hҥt giӕng ѭa ҭm giҧm ÿi nӃu ÿӝ ҭm cӫa chúng bӏ giҧm quá nhiӅu hoһc quá nhanh. ĈiӅu này dӉ xҧy ra khi vұn chuyӇn trên thùng xe trҫn do tác ÿӝng cӫa gió. Trong trѭӡng hӧp này phҧi giҧm sӕ lѭӧng và kích thѭӟc lӛ thông hѫi cӫa bao bì ÿӵng. Các bao bì trҫn phҧi ÿѭӧc phӫ bҵng vҧi ÿӇ giҧm tác dөng làm khô cӫa gió. 2.6. TÁCH HҤT RA KHӒI QUҦ (CHӂ BIӂN) Nói ÿӃn thu hái hҥt giӕng là nói ÿӃn thu hái quҧ chӭ không phҧi là thu hái hҥt. Ӥ mӝt loài, vұt liӋu gieo ѭѫm là quҧ, song chúng ÿѭӧc gӑi mӝt cách không chính xác là hҥt nhѭ trong trѭӡng hӧp cây TӃch. Tuy vұy, ӣÿҥi ÿa sӕ các loài cây rӯng ngѭӡi ta thu hái quҧ và gieo ѭѫm hҥt, nhѭ vұy phҧi có mӝt khâu tách hҥt khӓi vӓ bӑc cӫa quҧ. Mөc ÿích cӫa khâu tách và mӝt sӕ công ÿoҥn có liên quan là nhҵm sҧn xuҩt tӕi ÿa hҥt giӕng sҥch, có sӭc sӕng cao. Khâu này bao gӗm mӝt hoһc nhiӅu công ÿoҥn: Ngâm, ÿài, làm khô, tách hҥt, quay ÿҧo, ÿұp, loҥi bӓ vӓ, cánh và làm sҥch. 2.6.1. Chuҭn bӏ trѭӟc khi tách hҥt Thu hái quҧ (hҥt) mang tính thӡi vө, thông thѭӡng chӍ tұp trung vào mӝt thӡi gian ngҳn, trong khi ÿó công suҩt máy móc, phѭѫng tiӋn tách hҥt lҥi hҥn chӃ. Bӣi vұy không thӇ tách hҥt ra khӓi quҧ ngay mӝt lúc, viӋc bҧo quҧn tҥm thӡi là ÿiӅu không tránh khӓi. Ĉӕi vӟi mӝt sӕ loҥi quҧ thì quá trình này là cҫn thiӃt vì ÿó là thӡi gian ÿӇ quҧ chín và khô ÿi trѭӟc khi tách. Quҧ phҧi ÿѭӧc bҧo quҧn tҥi nѫi khô ráo thoáng mát ÿӇ tránh nhiӉm nҩm và hҩp nóng. TuǤ thuӝc vào tӯng loҥi quҧ, trҥng thái quҧ và kӻ thuұt tách hҥt ra khӓi quҧ mà có thӇÿә quҧ tӯ trong bao tҧi ra, ÿóng vѫi trӣ lҥi và ÿһt lên giá ÿӥ hoһc tãi rӝng trên khay, trên sàn hoһc trên kho có mái che. Sàn nên làm bҵng gҥch hoһc gӛ, nên tránh sàn xi măng vì có ҭm ÿӝ cao. CǊng có thӇ tãi rӝng quҧ trên vҧi bҥt. 2.6.2. Làm sҥch quҧ sѫ bӝ Quҧ phҧi ÿѭӧc làm sҥch sѫ bӝ khӓi các mҭu cành, vӓ, lá và tҥp vұt khác trѭӟc khi tách, làm sҥch, bҧo quҧn hoһc gieo. Các cѫ sӣ chӃ biӃn lӟn có các máy hoһc sàng lҳc chuyên dùng hoһc cǊng có thӇ làm sҥch bҵng cách ÿãi. NӃu khӕi lѭӧng quҧ không lӟn thì có thӇ làm sҥch bҵng tay. 23
Ĉӕi vӟi mӝt sӕ loài thì chӍ cҫn làm sҥch sѫ bӝ, làm khô (trong mӝt vài trѭӡng hӧp) trѭӟc khi ÿem gieo hoһc bҧo quҧn dѭӟi dҥng quҧ. ViӋc làm sҥch sѫ bӝ có thӇ bao gӗm cҧ loҥi bӓ các phҫn phө cӫa quҧ nhѭ bao quҧ cӫa các loҥi Dҿ, Sӗi, TӃch. Các loҥi quҧ có cánh thѭӡng ÿѭӧc gieo cùng vӟi cánh nhѭ các loài Du, Dáng hѭѫng và mӝt sӕ chi thuӝc hӑ Dҫu. 2.6.3. Bҧo quҧn (ӫ) quҧ Bҧo quҧn (ӫ) quҧ mӝt cách cҭn thұn nhҵm làm cho chúng thích hӧp hѫn cho các công ÿoҥn nhѭ sau: làm khô, tách, bҧo quҧn dài hҥn. Quá trình này còn giúp cho quҧ chín ÿӅu và khô ÿi. Quҧ không bao giӡ chín cùng vào mӝt thӡi ÿiӇm, ngay cҧ trong cùng mӝt loài và trong cùng mӝt lâm phҫn (Morandini 1962), bӣi vұy, ngay cҧ khi thu hái vào lúc chín rӝ nhҩt cǊng có mӝt tӹ lӋ hҥt ÿã rҳn chҳc song chѭa chín hoàn toàn. Quҧ chѭa chín hình thái cӫa phҫn lӟn các loҥi cây rӯng nhiӋt ÿӟi ҭm ÿӅu có thӇ ͯ chín ӣ nhiӋt ÿӝ bình thѭӡng tҥi nѫi thông thoáng và ÿѭӧc che, chҳn cҭn thұn. NhiӋt ÿӝ trên 350C và dѭӟi 200C dѭӡng nhѭ gây hҥi. ĈiӅu kiӋn thông thoáng có thӇ tҥo ra bҵng cách xӃp vѫi quҧ vào bao hoһc thùng và ÿӇ hӣ, tҥo ÿiӅu kiӋn cho sӵ hô hҩp ÿѭӧc dӉ dàng. Cҫn tránh phѫi sҩy khô quҧ quá nhanh và mҥnh, vì mөc ÿích ӣÿây là giӳ cho quҧ sӕng và khoҿ mҥnh càng lâu càng tӕt ÿӇ tҥo thӡi gian cho hҥt chín. Phҧi kiӇm tra quҧ hàng ngày, chӑn nhӳng quҧ chín ÿӇ tách hҥt ra khӓi quҧ. Có hai dҥng quҧ cҫn chú ý ÿһc biӋt ÿó là quҧ thӏt và quҧ nang. Quҧ thӏt (quҧ hҥch và quҧ mӑng) chín khi thӏt quҧ mӅm. Sau ÿó thӏt quҧ bҳt ÿҫu phân huӹ và lên men làm cho hҥt giҧm chҩt lѭӧng. Nhѭ vұy, trong trѭӡng hӧp quҧ thӏt thì khi thӏt quҧ bҳt ÿҫu mӅm là phҧi tách hҥt ngay. Quҧ nang ÿѭӧc coi là chín khi nó tӵ mӣ. Hҥt bӏ tách cѭӥng ép thì chѭa thành thөc và không có sӭc sӕng. 2.6.4. Các phѭѫng pháp tách hҥt. Phѭѫng pháp tách hҥt phө thuӝc vào ÿһc tính cӫa quҧ. Quҧ thӏt ÿѭӧc xӱ lý bҵng cách khӱ thӏt quҧ. Thông thѭӡng quá trình này bao gӗm khâu ngâm nѭӟc, sau ÿó ép hoһc chà xát nhҽ. Các loҥi quҧ gӛ khác (quҧ Thông) ÿѭӧc sҩy hoһc phѫi khô ÿӃn khi vҭy quҧ mӣ ra ÿӇ hҥt trong giá noãn tách ra. Sau ÿó quҧ tiӃp tөc ÿѭӧc xӱ lý thӫ công hay cѫ giӟi nhѭ thùng quay hoһc ÿұp ÿӇ hҥt khô rѫi ra khӓi quҧ. Ĉӕi vӟi mӝt sӕ loҥi quҧÿóng nhѭ quҧ bӃ, quҧÿóng có cánh thì không nhҩt thiӃt phҧi tách hҥt mà có thӇ gieo hoһc bҧo quҧn dѭӟi dҥng quҧ (Chò nâu). 2.6.4.1. Ph˱˯ng pháp làm s̩ch th͓t qu̫ Làm sҥch thӏt quҧ thѭӡng ÿѭӧc làm ngay sau khi thu hái ÿӇ tránh quҧ lên men và nóng lên. Vӟi lѭӧng quҧ nhӓ thì thông thѭӡng làm sҥch bҵng tay. Sau khi ngâm, tiӃn hành bóp bҵng tay hoһc chà xát bҵng mӝt mҧnh gӛ hoһc chày. Ngoài ra có thӇ làm tѫi thӏt quҧ bҵng cách chà xát chúng vào mҳt lѭӟi. Lӟp vӓ và thӏt quҧÿѭӧc tách bҵng loҥi rә thích hӧp hoһc ÿãi bҵng dòng nѭӟc. Hҥt cǊng có thӇ rӱa sҥch bҵng cách sau: Cho hҥt vào trong túi lѭӟi thép sau ÿó 24
phun mҥnh nѭӟc vào ÿӃn khi lӟp vӓ và thӏt trôi ÿi. Sau khi tách hҥt loҥi hҥt ѭa khô phҧi ÿѭӧc làm khô mӝt cách cҭn thұn bҵng cách ÿҧo thѭӡng xuyên. Sau ÿó có thӇ vұn chuyӇn ÿӃn vѭӡn ѭѫm ÿӇ gieo hoһc xӱ lý tiӃp theo ÿӇ ÿiӅu chӍnh hàm lѭӧng nѭӟc cho phù hӧp trѭӟc khi ÿem ÿi bҧo quҧn. 2.6.4.2. Làm khô qu̫ Làm khô, dùng nguӗn nhiӋt tӵ nhiên hay nhân tҥo là quá trình nhҵm tách hҥt cӫa nhiӅu loài cây Quá trình làm khô phҧi bҳt chѭӟc ÿѭӧc quá trình khô tӵ nhiên, trong ÿó quҧ mҩt nѭӟc và khô dҫn dân. Không khí xung quanh quҧ phҧi khô hѫn bҧn thân quҧ. Có nhiӅu phѭѫng pháp làm khô quҧ: x Hong khô dѭӟi mái che Ĉây là phѭѫng pháp làm khô quҧ tӯ tӯ và ít tác hҥi nhҩt ÿӇ tách hҥt. Quҧÿѭӧc ÿѭa vào phòng thông, thoáng, trҧi mӓng trên sàn và ÿѭӧc ÿҧo thѭӡng xuyên. Tӕt nhҩt là ÿә quҧ trên nhӳng khay treo có ÿáy là lѭӟi thép ÿӇ làm thông thoáng khí tӯ các phía. Phѭѫng pháp này thích hӧp cho nhӳng loҥi hҥt dӉ tách và dӉ bӏ tәn thѭѫng (mӝt sӕ loài Vân Sâm) nӃu ÿem phѫi hoһc sҩy. Thích hӧp ÿӇ tách Vӓ quҧ mӝt sӕ loҥi nhѭ Dҿ, Sӗi và mӝt sӕ loҥi hҥt cҫn bҧo quҧn ӣ mӝt hàm lѭӧng nѭӟc nhҩt ÿӏnh mӟi giӳÿѭӧc sӭc sӕng nhѭ các loҥi Dҫu (Dipterocarpus), Sao ÿen (Hopea odorata R oxb). CǊng có thӇ áp dөng phѭѫng pháp này cho cho các loài cây có lӟp thӏt quҧ mӓng nhѭ cây Chân Chim và mӝt sӕ loài mà hҥt giӕng cӫa chúng ÿѭӧc bҧo quҧn hoһc gieo dѭӟi dҥng quҧ khô. Quá trình khô diӉn ra chұm, thӡi gian khô phө thuӝc vào ÿӝ ҭm và nhiӋt ÿӝ không khí xung quanh. Ĉây là phѭѫng pháp an toàn nhҩt, áp dөng cho các loҥi hҥt "ÿһc biӋt" không chӏu ÿѭӧc nhiӋt hoһc chӃt do bӏ khô quá nhanh. x Phѫi khô ngoài trӡi nҳng Phѭѫng pháp này thích hӧp cho nhӳng loҥi hҥt chӏu ÿѭӧc nhiӋt ÿӝ cao. Nó thѭӡng ÿѭӧc áp dөng vào mùa khô tҥi các vùng khí hұu nhiӋt ÿӟi, á nhiӋt ÿӟi hoһc ôn ÿӟi ҭm, nhӳng nѫi này có thӇ phѫi cho quҧ mӣ 100% mà không cҫn phҧi sҩy. Tҥi các vùng ôn ÿӟi lҥnh thì phѭѫng pháp này ít thích hӧp hѫn, phҧi bә sung hoһc thay thӃ bҵng phѭѫng pháp sҩy. Các yêu cҫu chính khi phѫi là: Phҧi ÿҧo quҧ thѭӡng xuyên ÿӇ quá trình khô, mӣ, tách hҥt ÿѭӧc ÿӗng ÿӅu. Có các phѭѫng tiӋn ÿiӅu kiӋn chӕng mѭa kӏp thӡi. Chú ý tránh nhiӋt ÿӝ quá cao khi hҥt còn ѭӟt, bҵng cách hong quҧ trѭӟc khi phѫi, hoһc tránh phѫi quҧ hãy còn ѭӟt trên các tҩm thép, hoһc ÿұy chúng bҵng các tҩm kính, màng ni lông. Tҫm quan trӑng cӫa các yӃu tӕ này phө thuӝc vào bӭc xҥ mһt trӡi tҥi tӯng ÿӏa phѭѫng và sӭc chӏu nhiӋt cӫa tӯng loҥi hҥt. Phҧi thu gom thѭӡng xuyên hҥt ÿã tách ra khӓi quҧ, tránh ÿӇ lâu dѭӟi nҳng gay gҳt. Chú ý chӕng chim, chuӝt, sâu bӑ vì chúng có thӇ gây thiӋt hҥi lӟn khi phѫi hҥt. KiӃn có thӇ tha ÿi mӝt lѭӧng hҥt bҥch ÿàn lӟn nӃu không có biӋn pháp hӳu hiӋu giӳ cho chúng không xâm nhұp khu sân phѫi, chuӝt và chim cǊng ѭa thích hҥt thông. 25
Quҧ thu hái ÿҥi trà, vӟi khӕi lѭӧng lӟn, ÿѭӧc trҧi trên vҧi bҥt, trên sàn, hoһc trên lѭӟi treo. Phѫi cành có quҧ trên sàn ÿòi hӓi ít thiӃt bӏ song tӕn công vì phҧi ÿҧo thѭӡng xuyên ÿӇ phѫi khô các lӟp dѭӟi. Phѭѫng pháp có hiӋu quҧÿӇ tách hҥt vӟi khӕi lѭӧng lӟn là phѫi chúng trên các tҩm lѭӟi căng trên khung gӛ. Phѭѫng pháp này cho phép không khí lѭu thông dӉ dàng hѫn là phѫi trên sàn. Phía dѭӟi lѭӟi căng bҥt ÿӇ hӭng hҥt khi nó tách khӓi quҧ. Phѭѫng tiӋn trên có thӇ to, nhӓ, cӕÿӏnh hay tҥm thӡi tuǤ theo ngѭӡi sӱ dөng. Loҥi khung nhӓ thích hӧp cho thu hái lѭu ÿӝng, loҥi to, cҩu trúc cӕÿӏnh, ÿѭӧc ÿһt tҥi các trung tâm chӃ biӃn hҥt. Có thӇ áp dөng phѭѫng pháp treo cành quҧ lên dây thép, phѭѫng pháp này có ѭu ÿiӇm là không khí lѭu thông rҩt tӕt giӳa lá và quҧ, không sӧ chúng ép chһt vào nhau và nóng lên. Dѭӟi ÿһt các tҩm hӭng hҥt, phѭѫng pháp này có thӇ áp dөng trong rӯng và cǊng có thӇ áp dөng trong nhà thông gió tӕt. Tӕc ÿӝ tách hҥt khi phѫi biӃn ÿӝng theo ÿһc ÿiӇm mӛi loài, ÿӝ chín cӫa quҧ và quan trӑng nhҩt là ÿiӅu kiӋn phѫi. Quҧ chín cӫa mӝt sӕ loài có thӇ tách hҥt sau mӝt sӕ giӡ nӃu ÿѭӧc phѫi dѭӟi ÿiӅu kiӋn tӕi ѭu, còn ӣÿiӅu kiӋn bình thѭӡng thì ÿӕi vӟi phҫn lӟn các loài thӡi gian cҫn thiӃt là 3-4 ngày. Mһc dù phѫi quҧ dѭӟi nҳng gҳt làm cho chúng mӣ nhanh song có nguy cѫ là nӃu nhiӋt ÿӝ tăng quá cao sӁ làm cho hҥt hӓng. Phѭѫng pháp phѫi nҳng có thӇ áp dөng cho mӝt sӕ cây hӑÿұu vùng khô nhѭ: Keo (Acacia), Prosomiss.sp và các loài nhѭ Bҵng lăng (Lagerstrocmia), Keo dұu (Leucaena), Phi lao (Casuarina). Ӡăn Ĉӝ Phi lao ÿѭӧc phѫi trong khay trên có phӫ mӝt lӟp vҧi mӓng ÿӇ ÿӅ phòng hҥt bӏ gió thәi ÿi, sau 3 ngày hҥt ÿѭӧc tách khӓi quҧ nӃu ÿӇ lâu hѫn các tҥp chҩt cӫa quҧ sӁ lүn vào hҥt (Kondas 1981 - trong Phҥm Hoài Ĉӭc 1992). Nhìn chung quҧ và hҥt cӫa các loài cây lá rӝng dӉ bӏ nhiӋt ÿӝ cao phá huӹ hѫn là các loài cây lá kim. Bӣi vұy cҫn tránh phѫi hҥt quá lâu dѭӟi trӡi nҳng gay gҳt và thӍnh thoҧng phҧi che bóng. x Làm khô quҧ bҵng nhiӋt ÿӝ nhân tҥo Phѭѫng pháp sҩy quҧ trong lò ÿѭӧc áp dөng ӣ nhӳng nѫi không có ÿiӅu kiӋn phѫi, cho nhiӅu loài cây rӯng. Phѭѫng pháp này ÿѭӧc áp dөng chӫ yӃu cho các loài cây lá kim, song cǊng có thӇ áp dөng cho mӝt sӕ loài cây nhѭ: Bҥch ÿàn tҥi vùng lҥnh, ҭm (Tumbull 1975, Bolanet 1980 - trong Phҥm Hoài Ĉӭc 1992). Thông thѭӡng trѭӟc khi sҩy quҧ thѭӡng ÿѭӧc phѫi hoһc ӫ mӝt thӡi gian. Khó khăn chӫ yӃu khi làm khô quҧ tӵ nhiên là không thӇ kiӇm soát ÿѭӧc nhiӋt ÿӝ và ÿӝ ҭm. Ĉӝ ҭm không khí tăng lên có thӇ làm cho quҧ khép lҥi (Morandim 1962 và Tumbull 1975 - trong Phҥm Hoài Ĉӭc 1992). Sҩy quҧ bҵng nhiӋt ÿӝ nhân tҥo cho phép kiӇm soát ÿѭӧc ÿӝ ҭm và nhiӋt ÿӝ không khí, thӡi gian xӱ lý ngҳn hѫn, quá trình liên tөc, 26
nên viӋc tә chӭc lao ÿӝng có hiӋu quҧ hѫn. Sҩy ÿòi hӓi thiӃt bӏ và nhà xѭӣng ÿҳt tiӅn nhѭng lҥi không ÿѭӧc sӱ dөng cҧ năm, vì vұy làm cho giá thành mӝt ÿѫn vӏ sҧn phҭm tăng cao. Bӣi vұy trѭӟc khi xây dӵng lò sҩy lӟn cҫn phҧi cân nhҳc kӻ lѭӥng chi phí ÿҫu tѭ và khӕi lѭӧng quҧ sҧn xuҩt trong năm. Cҫn phҧi sӱ dөng phѭѫng pháp hong phѫi tӵ nhiên mӝt cách tӕi ÿa, hoһc kӃt hӧp các phѭѫng pháp mӝt cách hӧp lý, có thӇ xây mӝt lò xay nhӓÿӇ bә xung cho các phѭѫng sҩy khô tӵ nhiên hoһc xӱ lý nhӳng lô quҧ khó tách hҥt nӃu chӍ sӱ dөng phѭѫng pháp phѫi. Quá trình sҩy phҧi ÿѭӧc tiӃn hành sao cho trong thӡi gian ngҳn nhҩt ÿӇ không làm tәn thѭѫng ÿӃn sӭc sӕng cӫa hҥt. ĈӇ ÿҥt ÿѭӧc nhӳng mөc ÿích này nên chú ý ÿӃn nhӳng vҩn ÿӅ sau: - Quҧ cҫn ÿѭӧc ӫ cҭn thұn trѭӟc khi sҩy. - Cҫn kiӇm soát nhiӋt ÿӝ không khí và giӳӣ mӭc tӕi thiӇu ÿӫ ÿӇ làm khô quҧ. - Không nên sҩy quҧ nóng và ÿӇ hҥt lâu trong lò sҩy quá mӭc cҫn thiӃt. - Không khí trong lò cҫn giӳ càng khô càng tӕt. Nguyên lý sҩy là làm cho quҧ tiӃp xúc vӟi lѭӧng không khí nóng, khô, quá trình sҩy diӉn ra càng nhanh càng tӕt, nhӳng tránh nhiӋt ÿӝ quá cao dӉ làm ÿanh quҧ. Các lò sҩy có kích thѭӟc khác nhau, song ÿӅu có các ÿһc ÿiӇm chung là gӗm có các bӝ phұn: Nguӗn nhiӋt, bӝ phұn ÿiӅu chӍnh dòng không khí nóng, khay, giá hoһc các dөng cө khác ÿӇ ÿӵng quҧ khi sҩy. Trong quá trình vұn hành lò, khoҧng thӡi gian 2-3 giӡÿҫu nhiӋt ÿӝ trong lò thҩp hѫn nhiӅu so vӟi nhiӋt ÿӝ sҩy hӳu hiӋu. ĈiӅu này nhҵm tránh sӵ trùng hӧp giӳa nhiӋt ÿӝ cao và hàm lѭӧng nѭӟc cao, là nguyên nhân phә biӃn nhҩt dүn ÿӃn giҧm sӭc sӕng cӫa hҥt. NhiӋt ÿӝ an toàn cho tҩt cҧ các loҥi quҧ nón khoҧng 300C, có thӇ nâng lên ÿӃn 60oc khi hàm lѭӧng nѭӟc quҧ giҧm xuӕng 10% (Aldhour 1972 - trong Phҥm Hoài Ĉӭc 1992). Mӝt sӕ lò sҩy hiӋn ÿҥi có trang bӏ bӝ phұn ÿiӅu chӍnh ÿӝ ҭm, tuy vұy cҫn xác ÿӏnh ÿiӅu kiӋn tӕi ѭu cho tӯng loài cây. Tҥi SaBa (Malaysia) quҧ Keo lá to (Acacia mangium) ÿѭӧc sҩy trong buӗng sҩy ÿѫn giҧn bao gӗm mӝt lò ÿiӋn và quҥt gió chӃ tҥo tҥi ÿӏa phѭѫng (Bowan và Euschio 1981 - trong Phҥm Hoài Ĉӭc 1992). Quҧÿѭӧc ÿһt trên khay có kích thѭӟc 0,7 x 0,7 m ÿáy bҵng lѭӟi thép. NhiӋt ÿӝ trong buӗng sҩy là 450C, quҧÿѭӧc phҫn loҥi theo mҫu sҳc và ÿѭӧc xӱ lý nhѭ sau: - Quҧ màu ÿen: Không cҫn ӫ, sҩy khô 24 giӡ trong buӗng sҩy. Quҧ màu nâu: Ӫ nѫi có bóng che 48-72 giӡ, sau ÿó sҩy 24-48 giӡ. - Quҧ màu xanh nhѭng ÿã ÿӫ ÿӝ lӟn ӫӣ nѫi có bóng che 72- 120 giӡ, sau ÿó sҩy 48 giӡ. Cҫn lѭu ý là không bao giӡ sҩy quҧӣ nhiӋt ÿӝ quá cao. 27
2.6.4.3. Công ÿo̩n tách h̩t ĈӇ tách hҥt có thӇ dùng phѭѫng pháp sàng, xҧy, song mӝt sӕ loҥi phҧi dùng ÿӃn nhӳng biӋn pháp khác. Vӟi cây lá kim thѭӡng áp dөng phѭѫng pháp quay ÿҧo còn ÿӕi vӟi cây lá rӝng thì dùng phѭѫng pháp ÿұp. x Phѭѫng pháp quay ÿҧo Khâu quay lҧo quҧÿӇ tách hҥt thѭӡng ÿѭӧc tiӃn hành ngay sau khi sҩy (phѫi) vì nӃu trong ÿiӅu kiӋn ҭm, lҥnh quҧ sӁÿóng lҥi sau mӝt thӡi gian ngҳn (Morandini 1962 - trong Phҥm Hoài Ĉӭc 1992). NӃu không có ÿiӅu kiӋn làm ngay phҧi bҧo quҧn quҧÿã mӣӣÿiӅu kiӋn khô. Máy quay ÿҧo có thӇ là mӝt thùng hình chӳ nhұt, thùng tròn, hoһc lӗng ÿһt nҵm trên mӝt trөc dài khi quay quҧ bӏÿҧo lӝn, nhӳng ÿѭӡng gӡ nҵm trong thùng hoһc lӗng có tác dөng tăng cѭӡng sӵÿҧo lӝn. Hҥt ÿã mӣ rѫi qua thành máy xuӕng bӝ phұn hӭng hҥt ӣ dѭӟi nhѭ khay, băng chuyӅn. Máy có thӇ vұn hành thӫ công hay cѫ giӟi, tuǤ thuӝc vào khӕi lѭӧng công viӋc. x Phѭѫng pháp ÿұp Ĉѭӧc áp dөng ÿӇ tách hҥt tӯ quҧ khô cho nhiӅu loài cây lá rӝng. Có thӇ tách hҥt mӝt cách dӉ dàng nhiӅu loài cây lá rӝng bҵng cách trҧi quҧ trên sàn, trên chiӃu hoһc mӝt nӅn thích hӧp khác và ÿұp bҵng ÿòn hoһc gұy thon dài. Nhӳng loҥi quҧ khô ÿѭӧc cho vào bao tҧi và ÿұp sau ÿó dùng sàng ÿӇ tách hҥt ra khӓi các tҥp chҩt khác, ÿҫu tiên dùng sàng có mҳt lѭӟi to hѫn hҥt ÿӇ giӳ lҥi nhӳng tҥp chҩt mҧnh vӓ thô và hҥt to, sau ÿó dùng sàng có mҳt lѭӟi nhӓ hѫn hҥt ÿӇ sàng các phҫn tҥp chҩt nhӓ và hҥt nhӓ lӑt qua. 2.6.4.4. Nhͷng vi͏c c̯n làm ngay sau khi ÿã tách h̩t Sau khi tách hҥt ra khӓi quҧ vүn cҫn nhiӅu công ÿoҥn trѭӟc khi có thӇ mang hҥt ÿi bҧo quҧn. Hҥt chҳc phҧi ÿѭӧc tách khӓi hҥt lép, hҥt không có sӭc sӕng và các tҥp chҩt khác, mӝt sӕ loҥi hҥt có cánh cҫn phҧi loҥi bӓ cánh, kiӇm tra hàm lѭӧng nѭӟc cӫa hҥt, nӃu cҫn thiӃt phҧi tăng hoһc giҧm hàm lѭӧng nѭӟc ÿӃn mӭc thích hӧp cho tӯng loài ÿӇ bҧo quҧn. NӃu có yêu cҫu vӅ sӵÿӗng ÿӅu cӫa cây con trong vѭӡn ѭѫm thì phҧi phân cҩp hҥt theo ÿӝ lӟn. Tҥp chҩt chiӃm mӝt phҫn nhҩt ÿӏnh trong bҧo quҧn hoһc vұn chuyӇn và có thӇ gây lên sӵ không ÿӗng ÿӅu trong gieo ѭѫm. Nó cǊng có thӇ mang mҫm bӋnh, chҷng hҥn bҧo tӱ nҩm bӋnh làm hҥi lá thѭӡng xuҩt hiӋn trên các mҧnh lá kim hѫn là trên hҥt. Ӣ mӝt sӕ loài có thӇ làm sҥch hҥt mӝt cách dӉ dàng và ÿҥt tӟi mӝt tiêu chuҭn cao vӅÿӝ sҥch, mӝt sӕ loài khác thì khó khăn hѫn. Mӝt sӕ loài ÿӇ làm sҥch hҥt ÿҥt tӟi ÿӝ sҥch cao hѫn mӝt tӹ lӋ % nào ÿó là ÿiӅu không cҫn thiӃt vì nhѭ vұy sӁ bӏ mҩt ÿi thêm mӝt sӕ hҥt tӕt bӏ vô ý loҥi ra cùng vӟi tҥp. Ĉӕi vӟi nhiӅu loài Bҥch ÿàn thì khó có thӇ tách riêng rӁ hҥt tӕt và mày. Hҥt tӕt thѭӡng giӕng mày vӅ kích thѭӟc hình dҥng, màu sҳc, tӹ 28
lӋ trӑng lѭӧng mày/hҥt tӕt thѭӡng biӃn ÿӝng trong khoҧng 5/1-30/1 (Gom và Zimmer 1958, Bolandetal 1980 - trong Phҥm Hoài Ĉӭc 1992). Bӣi vұy nhӳng tô hҥt Bҥch ÿàn thѭѫng phҭm chӍÿѭӧc làm sҥch và loҥi bӓ các mҭu lá hoһc các tҥp chҩt có kích thѭӟc lӟn hѫn hҥt. x Vò cánh Hҥt hoһc quҧ có cánh là ÿһc ÿiӇm cӫa nhiӅu loài cây rӯng, phҫn lӟn hҥt cây lá kim ÿӅu có cánh, cánh hҥt có thӇ dài và cӭng hoһc ngҳn và mӅm. ĈӇ tҥo ÿiӅu kiӋn cho khâu bҧo quҧn hҥt và gieo ѭѫm, nhӳng cánh lӟn hѫn hҥt (quҧ) thông thѭӡng phҧi ÿѭӧc loҥi bӓ. x Các phѭѫng pháp làm sҥch hҥt Các ÿһc ÿiӇm chính ÿӇ phân biӋt hҥt chҳc vӟi các thành phҫn khác là ÿӝ lӟn, hình dҥng, tӹ trӑng, mҫu sҳc và cҩu trúc bӅ mһt. Khҧ năng ÿӇ phân biӋt hҥt chҳc phө thuӝc vào các yӃu tӕ sau: - Mӭc ÿӝ khác nhau giӳa hҥt chҳc và tҥp chҩt cҫn phҧi tách - Mӭc ÿӝ ÿӗng ÿӅu cӫa chính bҧn thân hҥt, màu sҳc ÿӝ lӟn và hình dҥng là nhӳng ÿһc ÿiӇm giúp cho phân biӋt bҵng mҳt, còn phҫn lӟn máy làm sҥch hҥt dӵa trên ÿһc ÿiӇm ÿӝ lӟn và tӹ trӑng. Phѭѫng pháp sàng dӵa vào ÿӝ dày hoһc ÿѭӡng kính cӫa hҥt, máy ly tâm dӵa vào ÿӝ dài, các phѭѫng pháp ÿãi, thәi, quҥt gió dӵa trên sӵ khác nhau vӅ tӹ trӑng, phѭѫng pháp làm sҥch bҵng cӑ sát dӵa vào sӵ khác nhau vӅ cҩu trúc bӅ mһt. Tuy nhiên loҥi hҥt và lѭӧng hҥt cҫn xӱ lý quyӃt ÿӏnh phѭѫng pháp làm sҥch hҥt nào là tӕt nhҩt. Làm sҥch hҥt bҵng tay, bҵng thiӃt bӏ tҥm thӡi, hay máy chuyên dùng. x Phân loҥi hҥt Hҥt giӕng cӫa cùng mӝt loài có thӇ biӃn ÿӝng vӅ kích thѭӟc do ҧnh hѭӣng cӫa môi trѭӡng tác ÿӝng vào giai ÿoҥn phát triӇn và do nhӳng biӃn dӏ di truyӅn bình thѭӡng. Sӭc sӕng cӫa cây mҫm liên quan ÿӃn kích thѭӟc hҥt và viӋc phân loҥi hҥt giӕng theo kích thѭӟc là cҫn thiӃt nӃu có yêu cҫu vӅ sӵÿӗng ÿӅu cӫa cây con trong vѭӡn ѭѫm. Phân loҥi hҥt theo kích thѭӟc còn tҥo ÿiӅu kiӋn thuұn lӧi ÿӇ gieo hҥt bҵng máy. Trong trѭӡng hӧp hҥt giӕng ÿѭӧc thu hoҥch tӯ vѭӡn giӕng xây dӵng tӯ mӝt sӕ dòng nhҩt ÿӏnh thì phҧi cân nhҳc kӻ vì mӝt phҫn sӵ biӃn ÿӝng vӅ kích thѭӟc và hình dҥng cӫa hҥt có mang tính di truyӅn. Do ÿó viӋc phân loҥi hҥt giӕng tӯ vѭӡn giӕng có thӇ dүn ÿӃn sӵ phân lұp di truyӅn mҥnh và hұu quҧ là sӵ giҧm sút vӅ tính ÿa dҥng di truyӅn trong mӛi phҫn hҥt sau khi phân loҥi (Simak 1982 - trong Phҥm Hoài Ĉӭc 1992). Các phѭѫng pháp phân loҥi hҥt giӕng chӍ khác chút ít so vӟi phѭѫng pháp làm sҥch hҥt, các phѭѫng pháp sҧy, quҥt gió, ÿãi và tӹ trӑng ÿӅu áp dөng ÿѭӧc có hiӋu quҧ ÿӇ phân loҥi hҥt giӕng. Mһc dù khâu phân loҥi hҥt bҧn thân nó là mӝt giai ÿoҥn ÿѫn giҧn, song ÿӕi vӟi 29
mӝt loài cây hҥt phҧi ÿѭӧc chӃ biӃn thích hӧp trѭӟc khi phân loҥi, chҷng hҥn vӓ xӕp cӫa quҧ tӃch và ӕng ÿài cӫa cây hӑ Sao dҫu phҧi ÿѭӧc loҥi bӓ trѭӟc khi phân loҥi. Quҧ kép ÿã sҥch cӫa Lõi thӑÿѭӧc phân loҥi bҵng lѭӟi ô vuông 7; 9; 1 hàm. x KiӇm tra hàm lѭӧng nѭӟc cӫa hҥt giӕng Sau khi hҥt ÿã ÿѭӧc làm sҥch và phân loҥi, chúng có thӇÿѭӧc dùng ÿӇ gieo ѭѫm ngay. NӃu hҥt phҧi lѭu kho thì cҫn phҧi kiӇm tra hàm lѭӧng nѭӟc (HLN) và ÿѭa chúng vӅ lui thích hӧp nhҩt cho tӯng loài. Ĉӕi vӟi hҥt giӕng ѭa khô, bao gӗm phҫn lӟn các loài cây lá kim và nhiӅu loài cây lá rӝng, viӋc ÿiӅu chӍnh HLN ÿӗng nghƭa vӟi viӋc sҩy và phѫi khô, rҩt ít gһp trѭӡng hӧp phҧi làm ҭm, ÿӇ năng cao HLN cӫa hҥt tҥo ÿiӅu kiӋn tӕi ѭu ÿӇ bҧo quҧn, thѭӡng chӍ giӟi hҥn ӣ các loҥi hҥt ҭm. Hҥt cây Dҿ Quercus sau khi quҧ cӫa chúng ÿѭӧc hong nhҽ dѭӟi mái che ÿӇ nӟi lӓng vӓ bӑc, cҫn ÿѭӧc nhúng vào nѭӟc ÿӇ ÿҥt ÿѭӧc HLN tӕi ѭu. Ĉӕi vӟi Quercus robus là 40-45% (Holmes, Baszewiez Suszka và Tyllowski 1980 - trong Phҥm Hoài Ĉӭc 1992) trѭӟc khi ÿѭa chúng vào bҧo quҧn mát ҭm. x Hàm lѭӧng nѭӟc HLN hҥt giӕng thѭӡng ÿѭӧc thӇ hiӋn bҵng tӹ lӋ phҫn trăm trӑng lѭӧng cӫa chúng. HLN có thӇ thӇ hiӋn bҵng hai cách: Tӹ lӋ phҫn trăm giӳa trӑng lѭӧng nѭӟc chӭa trong hҥt và "trӑng lѭӧng tѭѫi" (= chҩt khô+ nѭӟc) cӫa hҥt. Tӹ lӋ phҭm trăm giӳa trӑng lѭӧng nѭӟc chӭa trong hҥt và trӑng lѭӧng khô (sau khi sҩy trong lò) cӫa hҥt. Theo quy chӃ cӫa ISTA (Tә chӭc kiӇm nghiӋm hҥt giӕng quӕc tӃ) thì HLN hҥt giӕng luôn ÿѭӧc tính trên cѫ sӣ trӑng lѭӧng tѭѫi, sau ÿây là hai công thӭc tính toán và bҵng chuyӇn ÿәi. Trӑng lѭӧng nѭӟc Tӹ lӋ phҫn trăm HLN = x 100 (Trӑng lѭӧng khô) Trӑng lѭӧng chҩt khô Trӑng lѭӧng nѭӟc Tӹ lӋ phҫn trăm HLN = x 100 (Trӑng lѭӧng tѭѫi) Trӑng lѭӧng chҩt khô + Trӑng lѭӧng nѭӟc 2.7. BҦO QUҦN HҤT GIӔNG Bҧo quҧn có thӇÿѭӧc ÿӏnh nghƭa là sӵ giӳ gìn nhӳng hҥt sӕng trong thӡi gian tӯ khi thu hái ÿӃn khi gieo ѭѫm (Holmes và Buszewicz 1958 - trong Phҥm Hoài Ĉӭc 30
1992). NӃu hҥt có thӇÿѭӧc gieo ngay sau khi thu hái cho mөc ÿích trӗng rӯng thì không cҫn phҧi bҧo quҧn. Ngày gieo ѭѫm tӕt nhҩt trong vѭӡn ѭѫm ÿӕi vӟi mӝt sӕ loài cây xác ÿӏnh tuǤ thuӝc vào: Ngày trӗng theo kӃ hoҥch, ngày này lҥi tuǤ thuӝc vào khí hұu, theo mùa. Thӡi gian gieo ѭѫm cây con cҫn thiӃt ÿӕi vӟi các loài cây có thӇÿҥt kích thѭӟc cây tiêu chuҭn ÿem trӗng. Rҩt ít khi ngày gieo ѭѫm tӕt nhҩt trùng vӟi ngày thu hái tӕt nhҩt mà thѭӡng phҧi bҧo qua hҥt giӕng trong nhӳng khoҧng thӡi gian khác nhau, có thӇ là: - Bҧo quҧn ÿӃn mӝt năm, khi mà viӋc sҧn xuҩt hҥt giӕng và công viӋc trӗng rӯng ÿѭӧc thӵc hiӋn ÿӅu ÿһn hàng năm nhѭng cҫn phҧi ÿӧi ÿӃn thӡi vө gieo ѭѫm tӕt nhҩt. Bҧo quҧn 1 -5 năm hay lâu hѫn khi loài cây có chu kǤ sai quҧ là vài ba năm và phҧi thu hái ÿӫ hҥt trong năm ÿѭӧc mùa ÿӇ dӵ trӳ cho nhӳng năm mҩt mùa. - Bҧo quҧn dài hҥn nhҵm mөc ÿích bҧo tӗn nguӗn tiӅn, thӡi gian bҧo quҧn có thӇ thay ÿәi tuǤ thuӝc vào tuәi thӑ cӫa hҥt cӫa loài cây, vào ÿiӅu kiӋn bҧo quҧn nhѭng thѭӡng là hàng chөc năm ÿӕi vӟi nhӳng loҥi hҥt dӉ bҧo quҧn. Nhӳng phѭѫng tiӋn cҫn thiӃt cho bҧo quҧn (bao túi, thùng gӛ, ) tuǤ thuӝc vào khӕi lѭӧng hҥt và thӡi gian bҧo quҧn, tuәi thӑ tӵ nhiên cӫa hҥt giӕng cây lҩy gӛ. Khoҧng thӡi gian mà hҥt có thӇ sӕng, phө thuӝc rҩt nhiӅu vào chҩt lѭӧng cӫa hҥt khi thu hái, ÿiӅu kiӋn xӱ lý cҩt giӳ trѭӟc khi bҧo quҧn và ÿiӅu kiӋn bҧo quҧn hҥt. Tuәi thӑ cӫa hҥt còn phө thuӝc rҩt nhiӅu vào bҧn chҩt cӫa loài cây mһc dù chúng ÿѭӧc ÿӕi xӱ trong bҧo quҧn nhѭ nhau. Tuәi thӑ cӫa hҥt giӕng ÿѭӧc bҧo quҧn tӕt có thӇ giӳÿѭӧc trong khoҧng thӡi gian khác nhau tuǤ theo tӯng loài (Ewart 1908- trong Phҥm Hoài Ĉӭc 1992) phân chia tuәi thӑ cӫa hҥt giӕng nhѭ sau: Tu͝i th͕ ng̷n: Hҥt không sӕng ÿѭӧc quá 3 năm Tu͝i th͕ trung bình: Hҥt sӕng ÿѭӧc tӯ 3-15 năm. Tu͝i th͕ dài: Hҥt sӕng ÿѭӧc trên 15 năm ÿӃn trên 100 năm. Ví dө nhѭ loài Keo dұu Leucaena leucocephala hҥt sӕng ÿѭӧc 99 năm Mӛi loҥi hҥt khác nhau sӁ có phѭѫng pháp bҧo quҧn khác nhau, tuәi thӑ cӫa hҥt giӕng phө thuӝc rҩt nhiӅu vào ÿiӅu kiӋn bҧo quҧn chúng. HiӋn nay chӍ thӇ chia hҥt thành hai nhóm lӟn: H̩t ˱a khô: Hҥt có thӇ làm khô ÿӃn mӝt hàm lѭӧng nѭӟc thҩp khoҧng 5% (trӑng lѭӧng tѭѫi) và bҧo quҧn tӕt ӣ nhiӋt ÿӝ thҩp trong mӝt thӡi gian dài. H̩t ˱a ̱m: Là hҥt không thӇ sӕng ÿѭӧc nӃu hàm lѭӧng nѭӟc cӫa hҥt tөt xuӕng dѭӟi mӝt giӟi hҥn còn tѭѫng ÿӕi cao (trong khoҧng 20-50%) và không thӇ bҧo quҧn ÿѭӧc lâu. 31
Trong hai nhóm này có thӇ chia thành hai nhóm phө, nhѭ nhóm ѭa khô có hoһc không có vӓ cӭng hay hҥt ѭa ҭm chӏu ÿѭӧc hay không chӏu ÿѭӧc nhiӋt ÿӝ thҩp. Ngay trong mӛi nhóm cǊng có sӵ khác nhau khá lӟn giӳa các loài vӅ tuәi thӑ cӫa hҥt trong nhӳng ÿiӅu kiӋn bҧo quҧn nhҩt ÿӏnh. Hҥt ѭa khô vӓ cӭng: Ĉa sӕ loài, nӃu nhѭ không phҧi là tҩt cҧ, có hҥt sӕng ÿѭӧc hàng chөc năm ÿӅu là nhӳng loài hҥt vӓ cӭng. Ĉa sӕ các loҥi quҧ sau khi thu hái phҧi qua chӃ biӃn: Tách hҥt, làm sҥch hҥt, phѫi khô ÿӇ giҧm khҧ năng hút ҭm tránh ÿѭӧc sâu- nҩm bӋnh xâm nhұp tӯ vӓ vào (nhҩt là các loҥi quҧ thӏt) do ÿó làm tăng phҭm chҩt hҥt giӕng. Vӟi các loҥi quҧ khô kín: Không cҫn tách hҥt mà chӍ cҫn phѫi khô cҧ quҧ (TӃch, ) Vӟi loҥi quҧ khô nӭt: Cҫn phҧi tách hҥt khӓi quҧ (Bҥch ÿàn, Keo, ),vӟi 1 sӕ loҥi quҧ trѭӟc khi phѫi phҧi ӫ thì quҧ nӭt mӟi ÿӅu nhѭ Thông, Phi lao. Vӟi nhӳng loҥi hҥt có dҫu khi phѫi tránh nhiӋt ÿӝ cao, chӍ nên phѫi trong râm mát, chú ý phҧi ÿҧo trӣ hҥt thѭӡng xuyên (Xà cӯ, nӗi ). Vӟi mӝt sӕ loҥi quҧ khô có thӇ dùng phѭѫng pháp sҩy, tuǤ theo tӯng loҥi quҧ mà khӕng chӃ nhiӋt ÿӝ khi sҩy cho thích hӧp nӃu nhiӋt ÿӝ quá cao sӁ mҩt sӭc nҧy mҫm vì prôtein trong hҥt bӏ phân huӹ và hҥt sӁ mҩt sӭc sӕng. Vӟi loҥi quҧ thӏt: Dùng phѭѫng pháp ngâm nѭӟc chà sát ÿãi sҥch lӟp vӓ hҥt. Sau khi chӃ biӃn sҥch hҥt - quҧ cҫn phân cҩp hҥt theo ÿӝ lӟn cӫa nó ÿӇ tiӋn cҩt trӳ và sӱ dөng hӧp lý. 2.7.1. Nhӳng yӃu tӕҧnh hѭӣng ÿӃn tuәi thӑ cӫa hҥt giӕng trong bҧo quҧn x Tuәi thӑ cӫa hҥt giӕng Khҧ năng hҥt có thӇ giӳÿѭӧc sӭc nҧy mҫm ngѭӡi ta gӑi là sӭc sӕng cӫa hҥt và khҧ năng hҥt có thӇ kéo dài ÿѭӧc sӭc sӕng ҩy gӑi là tuәi thӑ cӫa hҥt giӕng. x Nhӳng nhân tӕҧnh hѭӣng ÿӃn tuәi thӑ cӫa hҥt giӕng Tình trҥng cӫa hҥt ngay cҧ khi có ÿiӅu kiӋn bҧo quҧn tӕi ѭu thì hҥt cǊng sӁ chӃt nӃu nhѭ hҥt ÿó ÿã bӏ tәn thѭѫng tӯ trѭӟc. Cҫn xcm xét các yӃu tӕ sau: Ĉ͡ chín cͯa h̩t: Hҥt ÿã chín hoàn toàn giӳÿѭӧc sӭc sӕng lâu hѫn hҥt chѭa chín hoàn toàn (các chҩt khô trong hҥt ÿã ÿѭӧc tích luӻ tӕi ÿa). Mӝt sӕ chҩt quan trӑng ÿӕi vӟi tuәi thӑ cӫa hҥt có thӇ chѭa ÿѭӧc hình thành ӣ hҥt chѭa chín, trong ÿó có mӝt sӕ chҩt gây ngӫӣ mӝt sӕ loài, mà sӵ ngӫÿôi khi liên quan ÿӃn tuәi thӑ cӫa hҥt. Hi͏u qu̫ lâu năm và hàng năm: Trong thu hái hҥt sӕ lѭӧng và chҩt lѭӧng thѭӡng gҳn bó vӟi nhau. Tӹ lӋ hҥt tӕt (khoҿ) ӣ cây mҽ cao sҧn thѭӡng cao hѫn là cây mҽ ít quҧ. Tѭѫng tӵ nhѭ vұy, mӝt cây mҽ có tӹ lӋ hҥt tӕt cao hѫn trong năm ÿѭӧc mùa so vӟi năm mҩt mùa. Thu hái tӯ nhӳng cây mҽ sai quҧ trong nhӳng năm ÿѭӧc mùa chҳc 32
chҳn sӁ cho nhӳng hҥt có tuәi thӑ cao nhҩt trong bҧo quҧn. Mһt khác cǊng cҫn tránh thu hái tӯ nhӳng cây xҩu mһc dù chúng sai quҧ có 'thӇ chҩt lѭӧng gӛ kém, mһc dù hҥt cӫa chúng có thӇ bҧo quҧn tӕt. Không b͓ t͝n th˱˯ng: Nhӳng hҥt bӏ tәn thѭѫng trong quá trình tách hҥt, làm sҥch hҥt, loҥi bӓ cánh, thѭӡng bӏ chӃt rҩt nhanh. Sӵ tәn thѭѫng thѭӡng lӟn ÿӕi vӟi nhӳng hҥt có vӓ mӅm và mӓng. NhiӋt ÿӝ quá cao trong quá trình tách hҥt hay phѫi khô cǊng làm hҥi hҥt. Không b͓ h͗ng sinh lý: ViӋc thӵc hiӋn không tӕt các quy ÿӏnh trong quá trình thu hái, vұn chuyӇn tӯ rӯng, hoһc tách hҥt ra khӓi quҧ làm cho hҥt bӏ hӓng sinh lý ngay cҧ khi hҥt không bӏ tәn thѭѫng cѫ giӟi hoһc nҩm bӋnh. Cҫn giӳ thông thoáng.cho hҥt ѭa khô ÿӇ tránh hô hҩp mҥnh làm nhiӋt ÿӝ tăng quá cao, còn nhӳng hҥt ѭa ҭm thì phҧi chӕng mҩt nѭӟc. Không có ṋm b͏nh và côn trùng: Ĉӕi vӟi nhӳng loҥi hҥt bҧo quҧn khô lҥnh thì chính ÿiӅu kiӋn bҧo quҧn sӁ ngăn cҧn phát triӇn nҩm và côn trùng. Tuy nhiên cǊng cҫn tránh thu hái hҥt có nhiӅu nҩm, côn trùng và cҫn thӵc hiӋn viӋc thu hái, vұn chuyӇn, chӃ biӃn, càng nhanh càng tӕt ÿӇ ÿҧm bҧo là hҥt không bӏ tәn hҥi trѭӟc khi ÿѭa vào bҧo quҧn Nҩm và côn trùng thѭӡng tҩn công hҥt nhiӅu nhҩt khi hҥt còn ӣ trong rӯng, vì vұy viӋc thu hҥt ӣ trong rӯng cҫn thӵc hiӋn nhanh nhҩt ngay sau khi quҧ (hҥt) mӟi rөng. Tͽ l͏ s͙ng ban ÿ̯u: Nhӳng lô hҥt có tӹ lӋ sӕng ban ÿҫu và thӃ nҧy mҫm cao bҧo quҧn ÿѭӧc lâu hѫn hҥt có tӹ lӋ sӕng ban ÿҫu thҩp. Tuәi thӑ cӫa hҥt tѭѫng quan vӟi tӹ lӋ nҧy mҫm ban ÿҫu. Ví dө nhӳng mүu cӫa hai lô hҥt cӫa cùng mӝt loài mà thông thѭӡng có thӇ chӡÿӧi tӹ lӋ nҭy mҫm 80%, nhѭng trong thӱ nghiӋm chӍ cho kӃt quҧ nҧy mҫm ban ÿҫu tѭѫng ӭng lô hҥt 1 là 90% và lô hҥt 2 là 50%. Bҧo quҧn lô hҥt thӭ hai chҷng nhӳng gây lãng phí kho tàng mà ngay trong sӕ 50% hҥt sӕng ban ÿҫu này cǊng bӏ chӃt nhanh hѫn so vӟi 90% hҥt sӕng trong lô hҥt thӭ nhҩt. Sӵ hӓng hҥt có thӇ sӁ không quan trӑng nӃu nhѭ hҥt ÿѭӧc gieo ngay trong vòng vài tuҫn hoһc vài tháng, nhѭng chӍ có hҥt chҩt lѭӧng tӕt mӟi bҧo quҧn ÿѭӧc lâu (Magini 1962 - trong Phҥm Hoài Ĉӭc 1992). Không khí trong b̫o qu̫n h̩t gi͙ng: ĈiӅu kiӋn thoáng khí ҧnh hѭӣng ÿӃn phѭѫng thӭc hô hҩp cӫa hҥt giӕng. Sҧn phҭm cӫa quá trình hô hҩp là khí CO2 và hѫi nѭӟc (hҧo khí) còn khi hҥt hô hҩp yӃm khí sӁ tҥo ra rѭӧu và axit. NӃu nhiӋt ÿӝ, ҭm ÿӝ cӫa môi trѭӡng bҧo quҧn cao, ÿһt hҥt trong tình trҥng yӃm khí sӁ nhanh chóng làm giҧm sӭc nҧy mҫm. Ngѭӧc lҥi, khi nhiӋt ÿӝ, ҭm ÿӝ cӫa môi trѭӡng bҧo quҧn hҥ thҩp ÿӃn mӝt giӟi hҥn ul~lt ÿӏnh, ÿһt hҥt trong tình trҥng yӃm khí sӁ có lӧi cho sӭc sӕng cӫa hҥt. Ĉӕi vӟi nhӳng loҥi hҥt ѭa khô, sau khi ÿiӅu chӍnh hàm lѭӧng nѭӟc ÿӃn mӭc thích hӧp, hҥt ÿѭӧc dӗn vào nhӳng bao bì càng dҫy càng tӕt. Ĉӕi vӟi nhӳng loҥi hҥt giӕng ѭa ҭm, viӋc khӕng chӃ nhiӋt ÿӝ và ҭm ÿӝ cӫa môi trѭӡng xung quanh khó thӵc hiӋn ÿѭӧc mӝt cách hoàn hҧo vì vұy cҫn thiӃt có sӵ 33
thoáng khí môi trѭӡng ҭm ÿӇ bҧo quҧn thành công hҥt ѭa ҭm vӟi hàm lѭӧng nѭӟc tѭѫng ÿӕi cao, cǊng nhѭ bҧo quҧn hҥt ѭa khô ÿã hút nѭӟc. Hàm l˱ͫng n˱ͣc cͯa h̩t: Mӛi loҥi hҥt giӕng cҫn mӝt lѭӧng nѭӟc tiêu chuҭn ÿӇ duy trì sӭc sӕng trong quá trình bҧo quҧn khác nhau. Hàm lѭӧng nѭӟc tiêu chuҭn phҧi ÿѭӧc ÿҧm bҧo ӣ mӭc tӕi thiӇu cҫn thiӃt cho sӵ sӕng cӫa hҥt. Ĉӕi vӟi nhӳng hҥt ѭa khô hàm lѭӧng nѭӟc có lӁ là yӃu tӕ quan trӑng nhҩt quyӃt ÿӏnh tuәi thӑ cӫa hҥt. Hàm lѭӧng nѭӟc giҧm sӁ làm cho hô hҩp cӫa hҥt giҧm và do ÿó sӁ kéo dài tuәi thӑ cӫa hҥt, hàm lѭӧng nѭӟc 4-8% ÿѭӧc coi là an toàn ÿӕi vӟi ÿa sӕ hҥt ѭa khô. Hàm lѭӧng nѭӟc cǊng rҩt quan trӑng ÿӕi vӟi các loҥi hҥt ѭa ҭm, nhѭng trong trѭӡng hӧp này hàm lѭӧng nѭӟc tӟi hҥn là giá trӏ tӕi thiӇu cho phép chӭ không phҧi giá trӏ tӕi ÿa ÿӇ kéo dài thӡi gian bҧo quҧn. Hҥt bҧo quҧn cҫn có hàm lѭӧng nѭӟc gҫn giá trӏ an toàn tӕi thiӇu (tӭc là giá trӏ hàm lѭӧng nѭӟc tӕi thiӇu ÿҧm bҧo cho bҧo quҧn ÿѭӧc an toàn dѭӟi giá trӏÿó hҥt sӁ chӃt rҩt nhanh). NӃu ӣ hàm lѭӧng nѭӟc cao hѫn thì hӋ sӕ hô hҩp cǊng cao sinh ra nhiӋt, tҥo nguy cѫ hҥt bӏ chӃt, hàm lѭӧng nѭӟc cao cǊng làm tăng hoҥt ÿӝng cӫa nҩm và gây thӕi hҥt. Nhi͏t ÿ͡ b̫o qu̫n: NhiӋt ÿӝ, cǊng nhѭ hàm lѭӧng nѭӟc, có tѭѫng quan nghӏch vӟi tuәi thӑ cӫa hҥt, nhiӋt ÿӝ càng thҩp thì hô hҩp càng giҧm và do ÿó tuәi thӑ cӫa hҥt trong bҧo quҧn càng cao. Nhѭng nӃu nhiӋt ÿӝ quá thҩp thì các mô tӃ bào trong hҥt bӏ ÿông cӭng lҥi, hҥt không hô hҩp ÿѭӧc nӳa. NhiӋt ÿӝ tăng thì cѭӡng ÿӝ hô hҩp cӫa hҥt cǊng tăng lên, nhiӋt ÿӝ làm tăng cѭӡng sӵ hoҥt ÿӝng cӫa các men, ÿҭy mҥnh quá trình chuyӇn hoá các chҩt dӵ trӳӣ trong phôi, ÿӃn mӝt mӭc ÿӝ nào ÿó thì tӃ bào trong hҥt bӏ phân giҧi và hҥt chӃt. Vì vұy, phҧi tìm ra giӟi hҥn nhiӋt ÿӝ nhҩt ÿӏnh, có lӧi nhҩt ÿӕi vӟi sӭc sӕng cӫa hҥt, sao cho trong phҥm vi ÿó hҥt vүn hô hҩp vӟi cѭӡng ÿӝ tӕi thiӇu ÿӇ duy trì sӵ sӕng lâu dài. Ĉӕi vӟi ÿa sӕ các loҥi hҥt giӕng (Thông, Bҥch ÿàn, Xà cӯ, Lát hoa, các loҥi Keo, ), giӟi hҥn nhiӋt ÿӝ thích hӧp ÿӇ bҧo quҧn lâu dài là 0-50C. ̰m ÿ͡ cͯa không khí: ҫm ÿӝ cӫa môi trѭӡng bҧo quҧn có ҧnh hѭӣng ÿӃn hàm lѭӧng nѭӟc cӫa hҥt. Hҥt giӕng có khҧ năng hҩp thө nѭӟc, khҧ năng này mӝt mһt phө thuӝc vào bӅ mһt và sӵ cҩu tҥo bên trong cӫa hҥt, mһt khác phө thuӝc vào âm ÿӝ cӫa môi trѭӡng xung quanh. Nhѭ vұy, ҭm ÿӝ cӫa môi trѭӡng bҧo quҧn tăng hay giҧm thì sӁ có mӝt áp lӵc hѫi nѭӟc cao hay thҩp khiӃn cho nѭӟc có thӇ xâm nhұp vào hҥt hay tӯ hҥt thoát ra ngoài, do ÿó làm cho hàm lѭӧng nѭӟc cӫa hҥt có thӇ tăng lên hay giҧm ÿi. Nѭӟc làm cho các tӃ bào, các loҥi men hoҥt ÿӝng mҥnh, tăng cѭӡng các quá trình phân giҧi các hӧp chҩt hӳu cѫ thành các chҩt ÿѫn giҧn, vì vұy làm giҧm sút sӭc sӕng cӫa hҥt. 2.7.2. Các phѭѫng pháp bҧo quҧn hҥt giӕng TuǤ theo mөc ÿích, thӡi gian bҧo quҧn, ÿһc tính tӯng loҥi hҥt và ÿiӅu kiӋn cө thӇ ÿӇ lӵa chӑn phѭѫng pháp bҧo quҧn cho phù hӧp. Có hai phѭѫng pháp bҧo quҧn hҥt 34
giӕng chính, ÿó là bҧo quҧn khô và bҧo quҧn ҭm. Có phѭѫng pháp ÿӇ hҥt hӣ, tiӃp xúc vӟi môi trѭӡng bҧo quҧn, có loҥi ÿѭӧc bӏt kín, cách ly vӟi không khí cӫa môi trѭӡng bҧo quҧn. Phѭѫng pháp bҧo quҧn khô: Hҥt giӕng ÿѭӧc phѫi khô, tinh sҥch, có hàm lѭӧng nѭӟc thѭӡng 4-8%, cho vào túi Polyethylene, ÿӵng trong chum, vҥi, bình, lӑ, bên trên trҧi mӝt lӟp Silicagel, tro bӃp, vôi bӝt hút ҭm, có thӇ gҳn kín hoһc ÿӇ hӣ miӋng túi ÿһt trong kho bҧo quҧn. Có hai loҥi: Kho thông thѭӡng (bҧo quҧn khô mát), xây dӵng ӣ nѫi cao ráo, mát, thông thoáng. Các dөng cө chӭa hҥt ÿѭӧc xӃp trên giá hoһc kê cao thành tӯng dãy. Trong kho có nhiӅu quҥt, có cӱa sәÿӇ thông gió khi cҫn thiӃt. ViӋc bҧo quҧn trong kho thông thѭӡng thích hӧp vӟi nhӳng loҥi hҥt có tuәi thӑ cao, thӡi gian bҧo quҧn ngҳn. Kho lҥnh (bҧo quҧn khô lҥnh), nhiӋt ÿӝ trong kho ÿѭӧc duy trì ÿӅu ÿһn, hҥ thҩp ÿӃn mӝt giӟi hҥn cҫn thiӃt thѭӡng tӯ 0- 50C. Các dөng cө chӭa hҥt ÿѭӧc xӃp trên giá thành tӯng dãy. Hҥn chӃ mӣ cӱa kho ÿӇ tránh nhiӋt ÿӝ thay ÿәi. Bҧo quҧn khô áp dөng cho ÿa sӕ các loҥi hҥt: Bҥch ÿàn, Phi lao, Thông, Lim xanh, TӃch x Phѭѫng pháp bҧo quҧn ҭm: Áp dөng cho các loҥi hҥt tuәi thӑ ngҳn, có lѭӧng nѭӟc tiêu chuҭn cao, ÿòi hӓi phҧi có mӝt ÿӝ ҭm nhҩt ÿӏnh mӟi duy trì ÿѭӧc sӭc nҧy mҫm. Nhѭ: Mӥ, Hӗi, QuӃ, BӗÿӅ, Long não, Trҫu, Sao ÿen - Bҧo quҧn trong kho thông thѭӡng (bҧo quҧn ҭm mát): Kho ÿѭӧc xây dӵng ӣ nѫi mát, thoáng, nѫi có nhiӋt ÿӝ thҩp. Hҥt ÿѭӧc trӝn ÿӅu vӟi cát ҭm theo tӹ lӋ 1 hҥt/2-3 cát ҭm (theo thӇ tích), ÿánh thành tӯng luӕng cao 15 -20cm, bên trên phӫ mӝt lӟp cát ҭm, xáo trӝn theo ÿӏnh kǤ. Thѭӡng xuyên kiӇm tra ÿӝ ҭm cát, nӃu thҩy khô sàng riêng hҥt, làm ҭm cát, trӝn hҥt vӟi cát ÿánh thành luӕng và bҧo quҧn tiӃp - Bҧo quҧn trong kho lҥnh (bҧo quҧn ҭm lҥnh): Hҥt giӕng (có ÿӝ ҭm thích hӧp) ÿѭӧc ÿӵng trong các thùng sҳt, gӛ, ÿһt trong kho lҥnh. Cҫn tҥo ÿiӅu kiӋn cho hҥt thông thoáng nhѭng tránh làm hàm lѭӧng nѭӟc trong hҥt giҧm sút do hҥt quá khô. x Nhӳng vҩn ÿӅ cҫn chú ý trong bҧo quҧn hҥt giӕng. Các loҥi hҥt giӕng - dөng cөÿem bҧo quҧn cҫn ÿѭӧc sát trùng trѭӟc khi bҧo quҧn. Sát trùng hҥt có thӇ dùng thuӕc nhѭ: Benlate, Serezan: 2 - 4 gr/1kg hҥt Dөng cө: Cҫn sҩy, luӝc hoһc nhúng qua nѭӟc vôi trong. Khӱ trùng kho bҧo quҧn bҵng cách: Pha dung dӏch (vôi + dҫu hoҧ) theo tӹ lӋ hít 35
2 dҫu + 2 kg vôi sӕng + 5 lít H2O và phun 0,5 lít/ m kho. Trong thӡi gian bҧo quҧn cҫn kiӇm tra thѭӡng xuyên, phát hiӋn kӏp thӡi các yӃu tӕ bҩt lӧi ÿӇ kӏp xӱ lý. Bҧng 2.2. Phѭѫng pháp và thӡi gian bҧo quҧn thích hӧp cho mӝt sӕ loҥi hҥt cây rӯng Phѭѫng pháp Thӡi gian bҧo TT Loài cây bҧo quҧn quҧn lâu nhҩt 1 Xoan ta (Mlia azedarach) Khô mát 1 -2 năm 2 Trai lý (Garcinia fagaeoides) Ҭm mát < 2 tháng 3 Sӣ (camellia ollipera) Khô mát < 6 tháng 4 Giáng Hѭѫng (pterocarpus macrocarpus hurz) Khô mát < 1 năm 5 Lát hoa (Chukrasia tabularis) Khô mát < 1 năm 6 Sa mӝc (Cunninghamia lanceolata Hook) Khô lҥnh, mát 6 tháng 7 Lim xanh (Erythrophloeum Fordii oliver) Khô mát 1 -2 năm 8 Sao ÿen (Hopera odorata Roxb) Ҭm lҥnh < 4 tháng 9 TӃch (Tectona grandis) Khô mát 1 -2 năm 10 Xà cӯ (Khuya senegalensis) Khô mát 6 tháng 11 Trҫu lҧ xҿ (Aleurites montana (Loҥi) Wils) Ҭm mát < 1 năm 12 Long não (Cinamomun camphora Nee ҽt. E bcm) Ҭm mát < 6 tháng 13 Muӗng ÿen (Cassia siamea Lam) Khô mát 1-2 năm 14 Thông ba lá (Pinus keciefa) Khô lҥnh, mát 1 năm 15 Phi lao (Casuariana equisettfolia) Khô mát < 1 năm 16 Trám trҳng (Canarium album raeusch) Lҥnh < 5 tháng 17 Keo Tai tѭӧng (Acacia mangium) Khô mát 1 năm 18 Bҥch ÿàn trҳng (Eucalyptus camaldulensis) Khô lҥnh 2-3 năm 19 QuӃ (Cinamomum cassia blume) Ҭm mát < kháng 20 Hӗi (lllicium ve rum Hook) Ҭm mát < 3tháng 21 BӗÿӅ (Styrax tonkinensi8 Pierre) Ҭm mát <1 năm 22 Mӥ (Manglietia Glauc8) Ҭm mát < 1 năm 23 Lim xҽt (Peltophorum tonkinensis A. Chev) Khô mát 1-2 năm 24 Tông dù (Toang sinensis (A iuss) Rocm Khô lҥnh 1 năm 25 Keo lá tràm (Acacia aunculiformis) Khô lҥnh 2-3 năm 2.8. KIӆM NGHIӊM PHҬM CHҨT HҤT GIÓNG 2.8.1. Lҩy mүu Mүu hҥt dùng ÿӇ kiӇm nghiӋm các chӍ tiêu phҭm chҩt cӫa hҥt giӕng phҧi ÿҥi diӋn cho toàn bӝ lô hҥt kiӇm tra. Mүu hҥt phҧi ÿӗng nhҩt vӅ mӑi yӃu tӕ và phҧi ÿѭӧc bӭc quҧn chu ÿáo khi ÿѭa ra kiӇm nghiӋm. SӁ dӉ dàng lҩy mүu tӯ nhӳng lô hҥt hoàn. toàn ÿӗng nhҩt, nhѭng trong thӵc tӃ không tӗn tҥi nhӳng lô hҥt nhѭ vұy. Vì vұy phҧi có biӋn pháp làm giҧm tính không 36
ÿӗng nhҩt càng nhiӅu càng tӕt, chҷng hҥn nhѭ không ÿѭӧc trӝn lүn hҥt tuy cùng loài nhѭng khác nguӗn gӕc (xuҩt xӭ), khác nhiӅu vӅ tuәi, hoһc các lô hҥt cӫa cùng mӝt xuҩt xӭÿã nhұp nӝi, nhѭng tӯ nhiӅu lâm phҫn trӗng ӣ nhiӅu lұp ÿӏa khác nhau ӣ nѭӟc nhұp nӝi. M̳u g͙c hay m̳u s˯ c̭p: Là mүu hҥt ÿѭӧc lҩy ra tӯ trong mӝt lô hҥt. Ĉӕi vӟi nhӳng lô hҥt lӟn, ÿѭӧc ÿӝng trong nhiӅu bao, ÿӕng thì dùng nhӳng dlrmg cө chuyên dùng ÿӇ lҩy nhӳng mүu phө nhӓ (gӑi là mүu sѫ cҩp), tӯ nhiӅu phҫn khác nhau cӫa lô hҥt. Sau ÿó trӝn tҩt cҧ nhӳng mүu phөÿó thành mүu hӝp, rӗi bҵng phѭѫng pháp chia ÿôi ÿӇ giҧm dҫn kích thѭӟc mүu xuӕng cho ÿӃn bҵng mүu "làm viӋc" vӯa ÿӫ ÿӇ thӵc hiӋn các thӱ nghiӋm khác nhau. Dөng cө lҩy mүu hҥt là mӝt thuôn ÿӫ dài ÿӇ có thӇ luӗn vào bҩt cӭ phҫn nào cӫa bao hҥt và ÿѭӧc thiӃt kӃ lҩy ra nhӳng phҫn hҥt bҵng nhau tӯ nhӳng phҫn khác nhau trong bao (ÿӕng). Ĉӕi vӟi nhӳng hҥt to và nhӳng hҥt không "chҧy" tӵ do thì không thӇ lҩy mүu bҵng thuôn ÿѭӧc. Trѭӡng hӧp này phҧi lҩy mүu bҵng cách thӑc lòng bàn tay vào và lҩy ra tùng phҫn nhӓ. Lòng bàn tay và các ngón tay phҧi trên cùng mӝt mһt phҷng, sau ÿó nҳm tay lҥi, các ngón tay vүn khép kín các kӁ và rút tay ra. Bҵng cách này khó có thӇ lҩy ÿѭӧc mүu ӣ chӛ sâu quá 40cm trong thùng hҥt, trѭӡng hӧp này phҧi ÿә bӟt hҥt ra. Phѭѫng pháp lҩy mүu hҥt: ӣ các bao ÿѭӧc lҩy mүu, phҧi lҩy ngүu nhiên ӣ các vӏ trí: Trên, giӳa, dѭӟi bao. Vӟi nhӳng lô hҥt ÿӵng trong bao có trӑng lѭӧng 50-100 kg: Bҧng 2.3. Quy ÿinh lҩy mүu kiӇm nghiӋm cho hҥt ÿӵng trong bao có trӑng lѭӧng 50-100kg Sӕ bao hҥt Sӕ mүu ÿiӇm tӕi thiӇu 1 ÿӃn 4 3 mүu ÿӇm/1bao 5 ÿӃn 8 2 mүu ÿӇm/1bao 9 ÿӃn 15 1 mүu ÿiӇm/1bao 16 ÿӃn 30 Tәng sӛ 15 mүu ÿiӇm 31 ÿӃn 59 Tәng sӛ 20 mүu ÿӅm 60 Tәng sӛ 30 mүu ÿӅm Lҩy mүu hҥt cho các lô hҥt ÿә thành ÿӕng hoһc ÿӵng trong bao có trӑng lѭӧng lӟn hѫn 100kg: Bҧng 2.4. Quy ÿӏnh lҩy mүu kiӇm nghiӋm cho hҥt ÿӵng trong bao có trӑng lѭӧng lӟn hѫn 100kg Trӑng lѭӧng lô hҥt Sӛ mүu ÿiӇm tӕi thiӇu 500kg Ít nhҩt 5 mүu ÿӅm 501-3.000kg 1 mүu ÿiӇm cho 300kg nhѭng không ít hѫn 5 3001- 20.000kg 1 mүu ÿiӇm cho 300kg nhӳng không ít hѫn 10 20.000kg 1 mүu ÿiӇm cho 500kg nhѭng không ít hѫn 40 37
Lҩy mүu hҥt chӭa trong các dөng cө nhӓ (hӝp kim loҥi, bao polyetylene, túi vҧi, ), tәng trӑng lѭӧng các bao hҥt nhӓ là sông (ví dө: 10 bao 5kg; 25 bao 2kg; 50 bao 1kg), ÿѭӧc coi nhѭ mӝt ÿѫn vӏ bao thông thѭӡng ÿӇ lҩy mүu ÿiӇm, sӕÿѫn vӏÿѭӧc chӑn ÿӇ lҩy lҩy mүu giӕng nhѭÿӕi vӟi lô hҥt ÿӵng trong các bao lӟn. Gi̫m kích th˱ͣc các m̳u h͡p: Thông thѭӡng phҧi giҧm kích thѭӟc mүu hӝp xuӕng cho bҵng mүu làm viӋc tiêu chuҭn. NӃu có ÿiӅu kiӋn thì dùng máy chia hҥt, còn trong trѭӡng hӧp không có thì chia hҥt thӫ công theo phѭѫng pháp chia ÿôi (mүu ÿѭӧc dàn ÿӅu ra trên mӝt mҳt phҷng và lҩy tay trӝn ÿӅu, sau ÿó lҩy thѭӟc sҳc cҥnh chia làm 4 phҫn, bӓÿi hai phҫn ÿӕi diӋn nhau, cӭ làm lһp lҥi nhѭ trên cho ÿӃn khi mүu còn gҫn bҵng mүu tiêu chuҭn quy ÿӏnh). Hoһc phѭѫng pháp chén ngүu nhiên (ÿһt mҩy hàng chén nhӓ theo mӝt kiӇu xác ÿӏnh nào ÿó trên mӝt chiӃc khay rӗi ÿә ÿӅu hҥt xuӕng khay tӯ phía trên, lҩy ngүu nhiên mӝt sӕ chén hҥt ÿӇ làm mүu kiӇm nghiӋm. Ngѭӡi ta cҧi biên phѭѫng pháp này bҵng cách dùng khay ÿѭӧc chia thành các ô vuông bҵng nhau, có ÿáy và không ÿáy xen kӁ vӟi nhau). Tr͕ng l˱ͫng m̳u: Trӑng lѭӧng cӫa mүu kiӇm nghiӋm tuǤ thuӝc vào kích thѭӟc cӫa hҥt kiêm nghiӋm. ISTA có nguyên tҳc là mүu kiӇm nghiӋm phҧi có ít nhҩt 2500 hҥt cho ṱt c̫ các loài ch͑ trͳ các loài có h̩t rҩt lӟn thì mүu ph̫i có ít nh̭t 500 h̩t. Sӕ lѭӧng trên ÿѭӧc coi là ÿӫ ÿӇ thӵc hiӋn ÿa sӕ nhӳng kiӇm nghiӋm thông thѭӡng (ÿӝ sҥch, ÿӝ thuҫn, trӑng lѭӧng hҥt, tӹ lӋ nҧy mҫm hoһc tӹ lӋ sӕng), nӃu cҫn xác ÿӏnh hàm lѭӧng nѭӟc thì thêm 10g ÿӕi vӟi ÿa sӕ các loài cây. Ĉӕi vӟi nhӳng loài cây NhiӋt ÿӟi thì mүu kiӇm nghiӋm tӕi thiӇu là 2g (vӟi Bҥch ÿàn) trong ÿó trung bình cӭ mӛi gam "hҥt cӝng mày" có khoҧng 4000 hҥt sӕng, cho ÿӃn 1kg (TӃch Tectona grandis) vӟi sӕ quҧ trung bình 2000/1kg. NӃu hҥt ÿѭӧc gӱi ÿӃn phòng thí nghiӋm ӣ cѫ sӣ khác ÿӇ kiӇm nghiӋm thì ISTA ÿӅ nghӏ tăng trӑng lѭӧng mүu lên gҩp ÿôi so vӟi mүu kiӇm nghiӋm. 2.8.2. Phân tích ÿӝ sҥch (ÿӝ thuҫn) Nhӳng mүu hҥt có thӇ chӭa nhӳng vұt lүn nhѭ hҥt cӓ dҥi, hҥt các loài cây khác, nhӳng mҧnh vӥ cӫa hҥt, mҧnh lá cây và các vұt thӇ khác. Mөc tiêu cӫa phân tích ÿӝ sҥch là xác ÿӏnh thành phҫn cӫa mүu ÿѭӧc kiӇm nghiӋm. Phân tích ÿӝ sҥch ÿѭӧc thӵc hiӋn trѭӟc tiên, bӣi vì tҩt cҧ nhӳng kiӇm nghiӋm tiӃp theo ÿӅu sӱ dөng thành phҫn hҥt sҥch. Phҫn hҥt sҥch là phҫn nhӳng hҥt thuӝc ÿúng chӫng loài cây quan sát, bao gӗm: Nhӳng hҥt ÿã chín, còn nguyên vҽn; nhӳng hҥt nhӓ, vӓ nhăn nheo, nhӳng hҥt chua chín, nhӳng hҥt ÿã nҧy mҫm; nhӳng mҧnh vӥ cӫa hҥt có kích thѭӟc lӟn hѫn mӝt nӱa kích thѭӟc cӫa hҥt ÿó. Phҫn tҥp vұt gӗm: Nhӳng mҧnh vӥ cӫa hҥt có kích thѭӟc nhӓ hѫn mӝt nӱa kích thѭӟc cӫa hҥt ÿó; cánh hҥt, nhӳng loài hҥt khác lүn vào, cành khô, lá lүn, ÿҩt ÿá. Cân cҧ mүu hҥt kiӇm nghiӋm, sau ÿó tách phҫn hҥt sҥch ra cân riêng. Theo quy ÿӏnh cӫa ISTA.khi cân phҧi lҩy ÿӃn sӕ lҿ cҫn thiӃt cӫa gam, ÿӇ tính phҫn trăm cӫa các phҫn vӟi mӝt sӕ lҿ thұp phân. 38
Ĉӝ thuҫn hҥt giӕng (% hҥt sҥch): Là tӹ sӕ % giӳa trӑng lѭӧng hҥt thuҫn khiӃt (phҫn hҥt sҥch) so vӟi trӑng lѭӧng mүu kiӇm nghiӋm. Ĉѭӧc tính nhѭ sau: Trӑng lѭӧng phҫn hҥt sҥch Ĉӝ thuҫn % = x 100 Tәng trӑng lѭӧng toàn bӝ mүu KӃt quҧ kiӇm nghiӋm ÿӝ thuҫn thҩp chӭng tӓ lô hҥt có nhiӅu tҥp vұt có thӇ gây khó khăn trong bҧo quҧn hҥt giӕng. 2.8.3. Trӑng lѭӧng hҥt giӕng Trӑng lѭӧng hҥt ÿѭӧc tính cho ÿѫn vӏ 1000 hҥt thuҫn, quy vӅ trӑng lѭӧng 1000 hҥt ӣ hàm lѭӧng nѭӟc tiêu chuҭn (tuǤ tӯng loҥi hҥt). Nói chung trong cùng mӝt loҥi hҥt, trӑng lѭӧng 1000 hҥt cao thì hҥt càng chҳc, mұp phҭm chҩt hҥt càng tӕt. Lҩy 1000 hҥt thuҫn khiӃt ÿem cân, anh bҵng gam. NӃu khi phân tích cҫn ÿӝ chính xác cao, có thӇ cân 4 mүu rӗi tính bình quân. Trѭӡng hӧp hҥt to có thӇ cân trӑng lѭӧng cӫa 500 hҥt. Căn cӭ vào trӑng lѭӧng 1000 hҥt, quy ra sӕ lѭӧng hҥt trong lkg hҥt giӕng theo công thӭc sau: 2.8.4. Tӹ trӑng hҥt giӕng Là tӹ sӕ giӳa trӑng lѭӧng hҥt trên trӑng lѭӧng cӫa khӕi nѭӟc mà nó chiӃm chӛ. Tӹ trӑng cӫa hҥt có liên quan ÿӃn tính chҩt vұt lý, hoá hӑc, cҩu tҥo giҧi phүu và hàm lѭӧng nѭӟc cӫa hҥt. Tӹ trӑng phҧn ánh ÿӝ chín và ÿӝ mұp cӫa hҥt. 2.8.5. Tӹ lӋ nҧy mҫm cӫa hҥt Tӹ lӋ nҧy mҫm là tӹ sӕ phҫn trăm giӳa sӕ hҥt nҧy mҳn cho cây mҫm bình thѭӡng so vӟi tәng sӕ hҥt ÿem kiӇm nghiӋm. Lҩy mүu kiӇm nghiӋm: Lҩy 400 hҥt thuҫn chia ra làm 4 tә, mӛi tә 100 hҥt. Sau khi xӱ lý, hҥt cӫa mӛi tәÿѭӧc gieo riêng trên các loҥi giá thӇ có ÿӝ ҭm thích hӧp nhѭ bông, cát, giҩy thҩm, , ÿһt trong ÿiӅu kiӋn thuұn lӧi cho hҥt nҧy mҫm. ҫm ÿӝ cӫa môi trѭӡng (giá thӇ) tӯ 50-60%, nhiӋt ÿӝ trong phòng tӯ 25-300C, phòng thông thoáng và giá thӇ phҧi ÿҧm bҧo không ÿӝc ÿӕi vӟi cây mҫm, không có nҩm và các vi 39
sinh vұt khác, có cҩu trúc xҩp ÿӇ giӳÿӫ không khí vҧ nѭӟc cho hҥt nҧy mҫm Hàng ngày kiӇm tra, ÿӃm sӕ hҥt ÿã nҧy mҫm ghi vào sә theo dõi. Ĉánh giá nҧy mҫm: Mӝt hҥt dѭӧc coi là ÿã nҧy mҫm nӃu nhѭ tӯ phôi cӫa hҥt ÿó ÿã sinh ra và phát triӇn thành nhӳng bӝ phұn chính chúng tӓ rҵng hҥt co khҧ năng sinh ra mӝt cây con bình thѭѫng trong nhӳng ÿiӅu kiӋn thích hӧp nhѭ hҥt ÿѭӧc coi là ÿã nay mâm khi rӉ mâm dai bҵng hai lan chiêu dai hҥt trӣ lên). Ĉӕi vѫi nhiӅu loài cây lân ÿӃm cây mҫm ÿҫu tiên ÿѭӧc thӵc hiӋn sau mӝt tuҫn tính tӯ khi bҳt ÿâu gieo sau ÿó có thӇ lҧ cӭ mӝt tuҫn lҥi ÿӃm lҥi, cho ÿӃn khi kӃt thúc thi nghiӋm. NӃu cҫn ÿanh giá chính xác hѫn vӅ tӕc ÿӝ nay mҫm thì cҫn tiӃn hành ÿêm thѭӣng xuyên hѫn. Cuӕi thí nghiӋm cҫn tiӃn hành bә tҩt cҧ nhӳng hҥt không này mҫm ÿӇ xcm tình trҥng cӫa hҥt và ghi lҥi nhӳng hҥt không hӓng, mҭy và có thӇ là hҥt sӕng. Ĉӗng thӡi cǊng xcm tình trҥng nhӳng hҥt hӓng, không nҧy mҫm chҷng hҥn nhѭ có côn trùng, nҩm bӋnh hay bӏ tәn thѭѫng cѫ hӑc, ÿӇ có thӇ có nhӳng biӋn pháp vӋ sinh hoһc xӱ lý thích hӧp hѫn. Sӕ liӋu thӱ nҧy mҫm thѭӣng phҧi gӗm tӹ lӋ % hҥt nҧy mҫm và tӹ lӋ % nhӳng hҥt tuy không nҧy mҫm nhѭng vүn còn sӕng khoҿ. Ví dө: Tӹ lӋ nҧy mҫm là 82%, hҥt khoҿ không nҧy mҫm là 6%; tӹ lӋ sӕng (%) là 82% 16% = 88%. KǤ hҥn nҧy mҫm: Là sӕ ngҫy kӇ tӯ khi gieo hҥt ÿӃn khi kӃt thúc nҧy mҫm. Ngày kӃt thúc nҧy mҫm là ngày mà sau ÿó 5 ngày sӕ hҥt nҧy mҫm thêm không quá 5%. Thӱ nghiӋm nҧy mҫm là phѭѫng pháp thông dөng và chính xác nhҩt ÿӇ xác ÿӏnh tӹ lӋ sӕng cӫa hҥt giӕng. ThӃ nҧy mҫm (sӭc nҧy mҭm) Là tӹ sӕ % sӕ hҥt nҧy mҫm (cho cây mҫm bình thѭӡng), quy ÿӍnh trong thӡi gian ѭu (thѭӡng lҧ 1/3 thӡi gian cӫa quá trình này mang trên tәng sӕ hҥt ÿem thí nghiӋm. ThӃ nҧy mҫm càng cao thi phҭm chҩt hҥt càng tӕt. Thӡi gian nҧy mҫm bình quân và giá trӏ thӵc dӵng cӫa lô hҥt Thӡi gian nҧy mҫm bình quân lҧ sӕ ngày bình quân cân thiӃt ÿe lô hҥt hoàn thành quá trình nҧy mҫm. Thӡi gian nҧy mҫm bình quân chұm chӭng tӓ phҭm chҩt hҥt kém. Giá trӏ thӵc dӵng cӫa lô hҥt là chӍ tiêu ÿánh giá khҧ năng dùng vào sҧn xuҩt cӫa lô hҥt thѭӡng căn cӭ vào ÿӝ thuҫn và tӹ lӋ nҧy mҫm ÿӇ tính. KiӇm nghiӋm hàm lѭӧng nѭӟc cӫa hҥt Hàm lѭӧng nѭӟc cӫa hҥt giӕng có liên quan rҩt chһt chê ÿӃn sӭc sӕng cӫa hҥt trong quá trình bҧo quҧn. Do ÿo cҫn kiӇm tra hàm lѭӧng nѭӟc cӫa hҥt trѭӟc khi ÿem bҧo quҧn. 40