Giáo trình Truyền thông đại chúng và vấn đề gìn giữ, phát triển những giá trị văn hóa Việt Nam hiện nay

Nội dung text: Giáo trình Truyền thông đại chúng và vấn đề gìn giữ, phát triển những giá trị văn hóa Việt Nam hiện nay

1. TRUY N THÔNG I CHÚNG VÀ V N GÌN GI , PHÁT TRI N NH NG GIÁ TR V N HÓA VI T NAM HI N NAY Giáp V ăn T ấp∗∗∗ Hi n nay, nh ng giá tr v n hóa truy n th ng c a m i qu c gia ã và ang tr thành y u t quan tr ng trong nh h ưng, xây d ng chính sách và phát tri n c a m i qu c gia, dân t c; là vn chi m ưc s quan tâm, chú ý nhi u nh t c a c ng ng qu c t t i các h i ngh qu c t ln; là chìa khóa gi i quy t nhi u v n mâu thu n, tranh ch p khu v c và qu c t hi n nay. Nn v n hóa Vi t Nam ã ưc hình thành và phát tri n t hàng ngàn n m, tr i qua nhi u th ng tr m c a l ch s nh ng giá tr v n hóa truy n th ng v n ưc gìn gi và b i p, hình thành nên nh ng “giá tr v n hóa Vi t”. Tuy nhiên, tr ưc xu th h i nh p qu c t , toàn c u hóa m nh m , nhi u giá tr v n hóa Vi t ã và ang b xói mòn, b m t d n. Gi gìn, b i p, phát tri n nh ng giá tr v n hóa Vi t là nhi m v , trách nhi m c a m i ng ưi công dân Vi t Nam và c a c c ng ng nói chung; c a ng và Nhà n ưc nói riêng, c bi t là c a các c ơ quan truy n thông i chúng. 1. Ý ngh a c a vi c gìn gi và phát tri n nh ng giá tr v n hóa Vi t thông qua ph n ánh c a các ph ư ng ti n truy n thông i chúng Vi t Nam hi n nay “Truy n thông là s trao i thông ip gi a các thành viên hay các nhóm ng ưi trong xã hi nh m t ưc s hi u bi t l n nhau”. Và “Truy n thông i chúng là ho t ng giao ti p xã hi r ng rãi, thông qua các ph ươ ng ti n thông tin i chúng” 1. Còn “V n hóa là nh ng giá tr v t ch t, tinh th n do con ng ưi sáng t o ra trong l ch s ”2. Tuy nhiên, khái ni m v v n hóa c a T ch c Giáo d c, Khoa h c và V n hóa c a Liên H p qu c (UNESCO) là ưc th a nh n r ng rãi nh t: “V n hóa là t ng th s ng ng các ho t ng sáng t o c a con ng ưi ã di n ra trong quá kh c ng nh ư ang di n ra trong hi n t i. Qua hàng th k các ho t ng sáng t o y ã c u thành ∗ Tr ưng i h c KHXH&NV, HQGHN 1 PGS.TS. T Ng c T n: Truy n thông i chúng , Nxb CTQG, H. 2001, tr. 8 và 10. 2 Nguy n Nh ư Ý (ch biên): i t in Ti ng Vi t, Nxb V n hóa – Thông tin, H, 1998, tr. 1796.
2. nên m t h th ng các giá tr , truy n th ng th hi u th m m và l i s ng mà d a trên ó t ng dân tc kh ng nh b n s c riêng c a mình” 3. Các giá tr v n hóa n u không ưc khai phá, gi i thi u, bi p và phát tri n thì ch là “v n hóa ch t”, v n hóa y s không có ý ngh a, giá tr i v i con ng ưi. V n hóa ph i ưc phát tri n và tr thành món n tinh th n không th thi u c a con ng ưi, là s k t tinh c a t o hóa, tri th c. Nh ng giá tr y ph i ưc con ng ưi chúng ta “b i p” và “phát tri n” th ưng xuyên. Theo GS.TSKH. L ưu Tr n Tiêu – Ch t ch h i ng di s n v n hóa Qu c gia cho r ng: “Nh ng di s n v n hóa dù là v t th hay phí v t th u hàm ch a nh ng giá tr v n hóa l n lao, th hi n b n s c v n hóa c a m i dân t c” 4. Ch ươ ng trình m c tiêu qu c gia v v n hóa giai on 2006- 2010 ã ch rõ: “Ng n ch n nguy c ơ xu ng c p c a các di s n và s phá ho i v n hóa phí vt th . B o t n và phát huy giá tr c a các di tích, th ng c nh và v n v n hóa phi v t th tr thành nh ng s n ph m v n hóa có giá tr , ph c v công tác giáo d c truy n th ng l ch s và truy n th ng v n hi n, ph c v nhu c u sinh ho t v n hóa c a toàn b xã h i nói chung và nh ư cu phát tri n du l ch nói riêng” 5. Gìn gi và phát tri n các giá tr v n hóa Vi t là th hi n tình yêu quê h ươ ng, t n ưc, là hưng v c i ngu n dân t c, là s ghi nh n nh ng c ng hi n, óng góp c a cha ông ta. Thông qua vi c tuyên truy n, giáo d c các giá tr v n hóa truy n th ng giúp th h tr hôm nay hi u rõ h ơn v l ch s dân t c, ý th c sâu s c trong vi c b o v các di s n, các giá tr v n hóa. Th hi n rõ quan im, ưng l i c a ng, chính sách, pháp lu t c a Nhà n ưc i v i lnh v c v n hóa, c bi t là trong vi c b o t n, phát tri n các di s n v n hóa, các giá tr v n hóa truy n th ng. Thúc y giao l ưu, h p tác và chia s nh ng giá tr v n hóa t t p, kinh nghi m gi a các qu c gia, dân t c v i nhau. Bên c nh ó góp ph n thúc y và phát tri n kinh t , xã h i, chính tr , 3 Thành Lê: Vn hóa và l i s ng , Nxb Thanh niên, H, 2001, tr. 5. 4 Mai Trang: Báo chí tham gia b o v các di s n v n hóa phi v t th c a Vi t Nam, T p chí Lý lu n chính tr và Truy n thông, s tháng 10 – 2010, tr.47. 5 , c p nh t ngày 12/12/2011.
3. vn hóa và an ninh qu c phòng c a t n ưc, c bi t ch ng “Di n bi n hòa bình” trên l nh v c vn hóa. 2. Vai trò c a h th ng truy n thông i chúng trong vi c gìn gi và phát tri n nh ng giá tr vn hóa Vi t Nam hi n nay t n ưc Vi t Nam, n ơi h i t c a nhi u n n v n hóa, n ơi k t tinh c a nh ng giá tr v n hóa v i r t nhi u các khu di tích l ch s - v n hóa, các danh lam th ng c nh có m t giá tr c bi t không ch i v i Vi t Nam mà còn i v i c nhân lo i. Trong ó ph i k t i các di s n, các giá tr v n hóa ã ưc UNESCO công nh n và b o v nh ư: V nh H Long, di s n Nhã nh c cung ình Hu , không gian v n hóa C ng chiêng Tây Nguyên, Ca trù, Quan h B c Ninh, Bia Ti n s Vn Mi u, Khu n tháp M S ơn, ô th c H i An, Qu n th di tích c ô Hu , v.v b o v , gìn gi , và phát tri n các giá tr v n hóa ó, ng và Nhà n ưc Vi t Nam c n có m t h th ng chính sách, pháp lu t y , hoàn ch nh; bên c nh ó chúng ta không th không nh c n vai trò, tm quan tr ng c a h th ng các ph ươ ng ti n truy n thông i chúng. Vai trò y ưc th hi n các im sau: Th nh t, góp ph n cùng v i ng và Nhà n ưc kiên quy t u tranh ch ng l i các lu n iu, âm m ưu, hành ng dùng chiêu bài “v n hóa” ch ng phá ng, Nhà n ưc; u tranh ch ng ng hóa và phá ho i các giá tr v n hóa, c bi t giá tr v n hóa truy n th ng c a dân t c ta . Bên c nh vi c góp ph n làm phong phú, b i p các giá tr v n hóa Vi t, h th ng các c ơ quan truy n thông i chúng còn tham gia u tranh, phê phán m nh m v i các lu n iu, âm m ưu và hành ng ch ng phá ng, Nhà n ưc d ưi chiêu bài “v n hóa” c a cá nhân, t ch c, nhóm ph n ng, ch ng l i s xâm nh p c a các lu ng v n hóa c h i, nh ng giá tr v n hóa ph n ti n b . Hi n nay, nhi u t ch c, th l c ph n ng l i d ng s “nh d c tin” c a m t b ph n ng ưi dân Vi t Nam thông qua chiêu bài “tôn giáo”, “nhân quy n”, “v n hóa” nh m ch ng phá ng và Nhà nưc Vi t Nam, phá ho i các giá tr truy n th ng c a dân t c ưc hun úc t ngàn i nay. i hi i bi u Toàn qu c l n th X c a ng C ng s n Vi t Nam ã kh ng nh nhi m v c th i v i l nh v c truy n thông i chúng là “ u tranh ng n ch n, bài tr các h t c, các tiêu c c xã h i u tranh ánh b i chi n l ưc “Di n bi n hòa bình” trên l nh v c v n hóa”. Hi n nay,
4. mt s di tích l ch s - v n hóa, danh lam th ng c nh ã và ang b con ng ưi, thiên nhiên “xâm hi”, “tàn phá” nghiêm tr ng, c n s m ph i ưc b o v kh n c p. Th hai, tuy n truy n, giáo d c, nh h ưng v nh n th c và hành ng cho m i ng ưi dân Vi t Nam trong vi c vi c b o v , gìn gi , phát tri n các di s n, các giá tr v n hóa Vi t. ng và Nhà n ưc ã kh ng nh, gìn gi và phát tri n các giá tr v n hóa là nhi m v , là trách nhi m c a mi ng ưi dân, c a c dân t c. Báo cáo c a Ban ch p hành Trung ươ ng ng khóa VIII t i i hi i bi u toàn qu c l n th IX c a ng nh n m nh: “M r ng và nâng cao hi u qu cu c v n ng “Toàn dân oàn k t xây d ng i s ng v n hóa”, “Xây d ng n p sng v n minh và gia ình vn hóa”, phong trào “Ng ưi t t, vi c t t”, làm cho v n hóa th m sâu vào t ng khu dân c ư, t ng gia ình, t ng ng ưi, hoàn thi n giá tr m i c a con ng ưi Vi t Nam, k th a các giá tr v n hóa truy n th ng c a dân t c và ti p thu tinh hoa v n hóa c a loài ng ưi, t ng s c kháng ch ng v n hóa i tr y, c h i.” 6. “Báo chí v a là công c tích c c, h u hi u trong vi c truy n bá các s n ph m v n hóa, v a là a ch h i t và ki m nghi m nh ng giá tr v n hóa, ng th i là a ch sáng t o các s n ph m v n hóa” 7. Các giá tr v n hóa Vi t Nam s không b m t i n u chúng ta có nh ng bi n pháp tuyên truy n, giáo d c, nh h ưng t ngay trong nh n th c i v i m i ng ưi dân thông qua các lo i hình c a truy n thông i chúng nh ư: sách, báo in, phát thanh, truy n hình, qu ng cáo, internet, in nh, b ng và a hình. c bi t ph i chú tr ng gìn gi , phát tri n các di s n, các giá tr v n hóa v t th và phi v t th . Tuyên truy n, giáo d c cho qu n chúng nhân dân trong b o v , gìn gi , phát trin các di s n, các giá tr v n hóa trên các ph ươ ng ti n truy n thông i chúng ph i ưc th c hi n th ưng xuyên, liên t c v i nh ng n i d ng, hình th c phong phú, a d ng. Vi c V nh H Long ưc l t vào top 7 k quan thiên nhiên m i c a th gi i có s tham gia, óng góp r t l n c a h th ng các ph ươ ng ti n truy n thông i chúng. c bi t là các c ơ quan báo ài Trung ươ ng nh ư: ài Truy n hình Vi t Nam, ài Ti ng nói Vi t Nam, báo Nhân dân, báo V n hóa, v.v Vào n m 2010, khu Trung tâm hoàng thành Th ng Long – Hà N i ã ưc T ch c di s n th gi i thông qua Ngh quy t công nh n là di s n v n hóa th gi i. có 6 ng C ng s n Vi t Nam: Vn ki n i h i i bi u toàn qu c th i k i m i (khóa VI, VII, VIII, IX, X), ph n II , Nxb CTQG, H. 2010, tr. 162. 7 inh Kh c Qu nh Giang: Vn hóa Nam b trên sóng phát thanh c a ài ti ng nói Vi t Nam khu v c Nam b t 2001 – 2005 , Lu n v n th c s Báo chí, 2006, tr. 24.
5. ưc k t qu ó, có s tham gia óng góp r t l n c a các c ơ quan báo chí, và s tích c c trong gìn gi , b o t n, qu ng bá hình nh c a di s n v n hóa hoàng thành Th ng Long v i hàng lo t các bài vi t trên các báo nh ư: “ Bo t n và phát huy giá tr Khu di tích Hoàng thành Th ng Long – Hà Ni”, “ Khu di tích Trung tâm Hoàng thành Th ng Long và nh ng giá tr n i b t toàn c u”8. ây là hai trong s r t nhiu di s n, giá tr v hóa Vi t ưc gìn gi , b o v , phát tri n c ng nh ư qu ng bá, gi i thi u thông qua h th ng các c ơ quan truy n thông i chúng. Nh ng thông tin ưc truy n t i trên các ph ươ ng ti n truy n thông i chúng, tham gia áng k vào s hình thành t ư duy, nh n th c và hành ng c a con ng ưi v nh ng giá tr v n hóa. Th ba, th ưng xuyên tuyên truy n và qu ng bá, gi i thi u các di s n, các giá tr v n hóa Vi t n v i b n bè qu c t . Gi i thi u, qu ng bá các di s n v n hóa, các giá tr v n hóa n v i bn bè qu c t là nhi m v , m t yêu c u quan tr ng c a h th ng các quan truy n th ng nói chung và các c ơ quan báo chí nói riêng. Nh có s phát tri n c a internet, các báo m ng (báo in t ) ã d dàng h ơn trong vi c truy n t i nh ng hình nh, thông ip, giá tr v n hóa truy n th ng c s c n v i nhi u qu c gia trên th gi i. c bi t thông qua các ho t ng nh ư: tri n lãm nh, hi n v t và gi i thi u các di tích l ch s -vn hóa, các danh lam th ng c nh n i ti ng, các món n, các lo i hình ngh thu t; c bi t là các ho t ng giao l ưu v n hóa qu c t nh ư “ Tu n l v n hóa Vi t Nam t i Hàn Qu c” khai m c vào ngày 12/11/2011 t i Seoul – Hàn Qu c, “ Tu n l v n hóa Vi t Nam t i Liên bang Nga ” di n ra vào 9/2011, “ Tu n l v n hóa Vi t Nam t i C ng hòa liên bang c” t ngày 30/8 n 3/9/2010, v.v Thông qua các ho t ng này, giá tr v n hóa Vi t ưc b sung làm giàu; ng th i c ng th hi n s h c h i và ti p nh n l n nhau gi a các dân t c i v i nh ng giá tr v n hóa tiên ti n. Th t ư, góp ph n xây d ng, ho ch nh ưng l i, chính sách và pháp lu t c a ng, Nhà nưc v v n hóa, ng th i phát hi n nh ng thi u sót, h n ch trong các v n b n chính sách, pháp lu t v v n hóa. Các ph ươ ng ti n truy n thông i chúng ã và ang chuy n t i nhanh chóng, k p th i, y , chính xác, hi u qu m i ch tr ươ ng, ưng l i, chính sách, pháp lu t c a ng, Nhà n ưc n v i m i ng ưi dân. V i ch c n ng là c u n i gi a qu n chúng nhân dân v i 8 Noi/20098/4479.vgp và tri-noi-bat-toan-cau/20098/4478.vgp , c p nh t ngày 12/12/2010.
6. ng và Nhà n ưc, các c ơ quan truy n thông i chúng thông qua ho t ng th m nh, ph n bi n toàn b các v n xã h i, con ng ưi, trong ó có c v n v n hóa giúp ng, Nhà n ưc có ưc nh ng thông tin y , tin c y ho ch nh ưng l i, chính sách, pháp lu t v v n hóa nói chung, v b o t n, gìn gi và phát tri n các giá tr v n hóa truy n th ng nói riêng. Và c ng thông qua các ph ươ ng ti n truy n thông i chúng, qu n chúng nhân dân tham gia óng góp tích cc vào vi c hình thành ưng l i, chính sách c a ng, b sung, xây d ng và hoàn thi n pháp lu t c a Nhà n ưc v v n hóa. Các c ơ quan truy n thông i chúng ã có nh ng phát hi n m i, ph n ánh ưc nh ng v n b c xúc c a th c ti n xã h i trong l nh v c v n hóa nói chung, trong bo t n, gìn gi và phát tri n các di s n, các giá tr v n hóa nói riêng. Thông qua ó, các c ơ quan Nhà n ưc s m có nh ng chính sách, v n b n iu ch nh và qu n lý h p lý h ơn. 3. M t s gi i pháp nh m phát huy hi u qu c a các ph ư ng ti n truy n thông i chúng trong gìn gi và phát tri n nh ng giá tr v n hóa Vi t Nam hi n nay. Dưi s c ép m nh m c a s phát tri n nhanh chóng c a khoa h c & công ngh nói chung và truy n thông i chúng nói riêng trên toàn c u, òi h i c n ph i có s i m i, có nh ng gi i pháp m i i v i h th ng truy n thông i chúng nh m làm t ng tính hi u qu trong vi c b o v , gìn gi , qu ng bá, gi i thi u các giá tr v n hóa Vi t Nam. - i v i các c ơ quan Truy n thông i chúng : C n ph i th ưng xuyên có s i m i v ni dung, hình th c trong khi tuyên truy n, giáo d c c ng nh ư gi i thi u và qu ng bá các di s n, các giá tr v n hóa Vi t Nam. “ To iu ki n cho các l nh v c xu t b n, thông tin i chúng phát tri n, nâng cao ch t l ưng t ư t ưng và v n hóa, v ươ n lên hi n i hóa v mô hình, c ơ c u t ch c và c ơ s v t ch t – k thu t, ng th i xây d ng c ơ ch qu n lý phù h p, ch ng, khoa h c. ”9. Bên c nh ó, c n ph i m r ng m ng l ưi c ng tác viên vi t v ho t ng v n hóa; nâng cao tính hp d n c a truy n thông i chung v tài v n hóa. T ng c ưng, y m nh vi c qu ng bá, gi i thi u các di s n, các giá tr v n hóa truy n th ng n v i b n bè và du khách qu c t . Xây d ng các ch ươ ng trình, chuyên m c, bài vi t, các n ph m gi i thi u v v n hóa ph i t o ra s h p d n, 9 ng C ng s n Vi t Nam: Vn ki n i h i i bi u toàn qu c th i k i m i (khóa VI, VII, VIII, IX, X), ph n II , Nxb CTQG, H. 2010, tr. 372.
7. lôi cu n, chú ý c a ng ưi xem, ng ưi nghe, ng ưi c song v n ph i m b o ưc v giá tr n i dung, truy n t i ưc nh ng thông ip n v i c gi . - i v i các c ơ quan ng và Nhà n ưc: C n ph i xây d ng, i m i c ơ ch , chính sách và pháp lu t trong qu n lý v n hóa, c ng nh ư ho t ng c a các c ơ quan truy n thông i chúng. Bên c nh ó, c n có s ph i k t h p ch t ch , th ưng xuyên gi a các c ơ quan Nhà n ưc v qu n lý v n hóa v i các c ơ quan truy n thông i chúng. Ngoài ra, i m i t ư duy lãnh o, qu n lý i vi truy n thông i chúng trong vi c thông tin, tuyên truy n, ph n ánh, c ng nh ư gìn gi và phát tri n các di s n, các giá tr v n hóa Vi t Nam. Nâng cao n ng l c lãnh o c a ng, s qu n lý, iu hành c a Nhà n ưc v v n hóa. S quan tâm, ch o và qu n lý k p th i, th ưng xuyên c a ng, Nhà n ưc i v i các c ơ quan truy n thông i chúng là iu ki n, là y u t c n b n t o nên hi u qu ho t ng. Xây d ng m t ưng l i, chính sách, pháp lu t úng n, phù h p v i tình hình th c ti n s t o iu ki n t t cho các giá tr v n hóa ưc phát tri n. ng, Nhà n ưc và các c ơ quan truy n thông i chúng, c n xây d ng chi n l ưc lâu dài trong công tác tuyên truy n, giáo d c, nh h ưng v gìn gi , phát tri n các giá tr v n hóa. - i v i các nhà báo, phóng viên, biên t p viên, ng ưi qu n lý v v n hóa : C n th ưng xuyên rèn luy n, trau d i o c, kinh nghi m, ki n th c chuyên môn, ph i có s hi u bi t sâu rng các v n kinh t - xã h i, c bi t ph i luôn ý th c ưc trách nhi m trong b o v , gìn gi , phát tri n, qu ng bá các di s n v n hóa, các giá tr v n hóa. T i i h i l n th III c a Hi nhà báo Vi t Nam tháng 9/1962, Bác nói: “Cán b báo chí c ng là chi n s cách m ng. Cây bút, trang gi y là v khí s c bén c a h ”10 . Bác còn c n d n nh ng ng ưi làm báo khi th hi n “Làm báo ph i h t s c c n th n v hình th c, n i dung, cách vi t”. Ý th c, trách nhi m và s hi u bi t sâu sc v v n hóa dân t c, v giá tr c a n n v n hóa Vi t là iu c n thi t, là yêu c u i v i m i phóng viên, biên t p viên, nhà báo m i khi tác nghi p. S c lan t a, s th m th u c a m i ch ươ ng trình, bài vi t không ch nm giá tr n i dung mà còn cách trình bày, th hi n, vi c s d ng ngôn ng , hình nh. Kt lu n: V n hóa nói chung, giá tr v n hóa truy n th ng nói riêng là m t ph n c a i sng xã h i, c ng là m c tiêu và ng l c c a s phát tri n xã h i. Các giá tr v n hóa truy n 10 H Chí Minh, Toàn t p. t p 9, Nxb S th t, H, tr. 416.
8. th ng s m t d n trong xu th toàn c u hóa v n hóa mnh m nh ư hi n nay, n u chúng ta không có nh ng bi n pháp tuyên truy n, giáo d c, qu ng bá, gi i thi u nh m b o v , gìn gi và phát tri n. ó là v n t ra không ch i v i ng, Nhà n ưc; ó còn là nhi m v , là trách nhi m ca các c ơ quan qu n lý v v n hóa, c a m i ng ưi dân, c bi t là vai trò c a h th ng truy n thông i chúng hi n nay.