Giáo trình Ứng xử với công chúng-Qua phương tiện nghe-nhìn - Phạm Đình Lân

Nội dung text: Giáo trình Ứng xử với công chúng-Qua phương tiện nghe-nhìn - Phạm Đình Lân

1. NG X V I CÔNG CHÚNG - QUA PH ƯƠ NG TI N NGHE - NHÌN ∗ ThS. Ph ạm Đình Lân ∗∗ Nh ng tình hu ng ưc ưa ra trong bài vi t này không nh m m c ích phê phán mà ch ng minh cho m t v n c n bàn lu n trong ho t ng thông tin i chúng hi n nay. Bài vi t không tham v ng kh o sát các ph ươ ng ti n nghe nhìn mà ch y u là ph ươ ng ti n nhìn trong m t s ch ươ ng trình ưc công chúng quan tâm. 1. T in Ti ng Vi t xu t b n n m 2004 , c a Vi n Ngôn ng h c, Trung tâm Khoa h c Xã h i và Nhân v n qu c gia ã gi i thích thu t ng “ ng x là có thái , hành ng l i nói thích h p trong vi c x s”. Hay nói cách khác là s ph n ng c a con ng ưi và s tác ng c a ng ưi khác trong nh ng tình hu ng xác nh. “ ng x không th hi n s ch ng trong giao ti p mà ch ng trong ph n ng có l a ch n, tính toán, th hi n qua thái , hành vi, c ch , cách nói n ng Nh ng ph n ng này tùy thu c vào trí th c, nhân cách nh m t k t qu giao ti p cao nh t”. Theo cách di n gi i v khái ni m này thì ng x ban u ch gi i h n trong quá trình giao ti p gi a con ng ưi v i nhau, i tho i v i nhau, trao i, chia s thông tin nh m th a mãn s hi u bi t v các v n cu c s ng. Khi x y ra xung t, thái ng x quy t nh n m i quan h t ươ ng lai tích c c hay là tiêu c c. “L i nói không m t ti n mua. L a l i mà nói cho v a lòng nhau” l i thông ip này nh ư nh c nh m i ng ưi hãy c g ng ng x làm sao cho ph i l . Xã h i càng phát tri n, thang b c c a con ng ưi trong i s ng càng phân hóa. Nh ng tác ng qua l i c a con ng ưi v i con ng ưi, v i c ng ng, v i i s ng t nhiên, i s ng xã h i ã làm thay i c n b n t ư duy truy n th ng. Nhi u tác ng có khi d n ti là m t hi m h a, là s tranh ch p, ôi co mà hai bên không th gi i quy t ưc. Xã h i cho con ng ưi no , v ươ n t i v n minh b ng s b o tàn c a bàn tay chính con ng ưi khai thác tri t i s ng t nhiên, làm bi n i khí h u bu c con ng ưi ph i d ng chân, nhìn l i và tìm cách thay i hành vi c a mình. ng x v i bi n i khí h u t c là ng x v i i s ng t nhiên có thái m i, hành ng m i. Trong vài n m g n ây, bi n ông dy sóng xu t phát t lòng tham d n n s tranh ch p vô l i ã làm nh h ưng không ch m t vài qu c gia mà t t c các qu c gia vùng ông Nam Á. Nh ư v y, ng x không ∗ Tr ưng HKHXH&NV, HQGHN
2. ch d ng l i, ho c ch di n ra t ng cá th mà nó mang tính c ng ng, xã h i, gi a các qu c gia v i nhau, v i các vùng lãnh th v i nhau. Và nh ư v y s thông thái c a con ng ưi s tr nên ngu d t n u nh ư ng x không úng cách, không hp th i. 2. Trong i s ng xã h i hi n i, nhu c u ưc thông tin tr nên c n thi t nh ư c ơm n n ưc u ng hàng ngày. Các ph ươ ng ti n truy n thông i chúng nh ư báo in, phát thanh, truy n hình, Internet, qu ng cáo tr thành ng ưi bàn ng hành c a con ng ưi trong m i hoàn c nh. Các ph ươ ng ti n truy n thông làm cho con ng ưi xích l i g n nhau h ơn, hi u nhau h ơn trong suy ngh , ti n l i h ơn trong s l a ch n và cng là c nh giác h ơn trong m i hành vi. Thông tin i chúng, có im chung v i các lo i thông tin khác là trao i, chia s s hi u bi t v i nhau, nh ưng nó có s khác bi t, mà ta có th g i là n i hàm riêng c a thông tin i chúng. Hay nói cách khác thông tin i chúng ph i th a mãn m t s yêu c u sau: - Thông tin i chúng là thông tin cùng m t lúc ưa n cho nhi u ng i, nhi u l p ng i trong xã hi. Thông tin ó dù b ng cách này, hay cách khác nh ưng trong m t th i gian nh t nh nó ph i ưa n s ông ng ưi ti p nh n. Ví nh ư báo in (nh t báo) có th ưa n hàng tri u ng ưi c trong m t ngày phát hành. Phát thanh truy n hình, Internet do tính ưu vi t c a khoa h c công ngh mà cùng m t lúc có th ư n hàng t ng ưi, dù âu, u ưc ti p nh n, th m chí có th ưc ng hành cùng s ki n (trong các ch ươ ng trình tr c ti p). - Thông tin i chúng là thông tin ưc u tiên hàng u t nhu c u c a công chúng. Thông tin ưc l a chn theo nhu c u c a công chúng. iu này có ngh a là các c ơ quan thông tin không ưc áp t ch quan trong vi c cung c p thông tin cho công chúng. ây là chu n m c, th ưc o tin c y, n ng l c ca thông tin. - Thông tin i chúng có kh n ng t p h p d lun và nh h ng d lu n. Thông tin mang t i cho công chúng nh n th c m i phù h p. T nh n th c m i có hành vi úng, tích c c, t o thành trào l ưu có ý ngh a xã h i. - Thông tin i chúng có s tham gia r ng rãi c a công chúng vào ho t ng c a thông tin, tham gia vi t bài ph n ánh, ưa tin, trao i, bàn lu n các v n xã h i quan tâm. - Ngoài ra, thông tin i chúng ph i là thông tin d hi u, ơn gi n và qu ng bá .
3. Nh ư v y, v i t ư cách là n ơi phát tin, các ph ươ ng ti n truy n thông i chúng c n ph i có trách nhi m cao, thái t t trong vi c cung c p thông tin công chúng (v i t ư cách là n ơi nh n) ưc ti p nh n m t cách y và có hi u qu nh t. 3. D ưi ánh sáng các Ngh quy t i h i ng và s n l c c a toàn dân ã làm thay i c n b n b m t t n ưc và i s ng c a nhân dân. Các ph ươ ng ti n truy n thông i chúng, c bi t các ph ươ ng ti n nghe – nhìn phát tri n v i t c chóng m t. Riêng truy n hình, hi n nay ã ph sóng g n 100% lãnh th v i nhi u kênh, nhi u ch ươ ng trình khác nhau Tr ưc ây c nưc ch có m t ài truy n hình và các ài a ph ươ ng n m trong m t h th ng, ã làm bá ch , c quy n thông tin kênh hình trong nhi u n m. Hi n nay, không ch ài truy n hình Vi t Nam ưc nâng c p m r ng mà nhi u kênh, nhi u ài m i ưc thành l p và t ó có s c nh tranh thông tin v i nhau nh ư : ài truy n hình k thu t s ; Trung tâm truy n hình TTXVN; Kênh VOV phát thanh có hình; Kênh truy n hình AVG; Trung tâm truy n thông Quân i Nhân dân v.v S bùng n và phát tri n nh ư trên m i ch là b ưc i u tiên. Trong t ươ ng l i không xa, ph c v thông tin kênh hình cho m t t n ưc g n chín m ươ i tri u dân ang d báo nh ng b ưc i t i mnh m h ơn, toàn di n h ơn, ti n k p và h i nh p v i ngành truy n hình các n ưc tiên ti n trong khu vc và trên trên th gi i. th c hi n t t nhi m v , các ài truy n hình c n m t ngu n nhân l c t t, có m i yêu c u và t ch t c a ng ưi làm truy n hình. Quá trình c nh tranh ch y ua ch t xám các ài trong n ưc i ban u ã th hi n m t th c tr ng không l y gì t t p, nh h ưng không ít n ch t l ưng, m c ích thông tin mà ng ưi “h ưng l i” t t l n x u là công chúng. Tr ưc ây, do nhi u iu ki n khách quan và ch quan, quá trình truy n thông trên các ph ươ ng ti n nghe – nhìn di n ra khá ơn gi n n m c ơn iu. Thông ip (tác ph m báo chí) ưc các phát thanh viên, biên t p viên, ho c d n ch ươ ng trình th hi n ưa n công chúng. Cho nên nó t o ra s nhàm chán, công chúng không có nhi u s l a ch n theo yêu c u c a cá nhân. Hi n nay, do có s c nh tranh, m t ph n các ài ph i t h ch toán m t ph n có ngu n kinh phí ho t ng, các nhà t ch c, qu n lý ã liên t c s n xu t ra các ch ươ ng trình khác nhau làm m i thông tin, phong phú và h p d n. Nh ng ch ươ ng trình th c t trong vài n m l i ây nh ư Vi t Nam Idol; C p ôi hoàn h o; B ưc nh y hoàn v ; Vietnam's Next Top Model ã thu hút hàng tri u khán gi . Có ng ưi cho
4. rng: Truy n hình th c t ã y truy n hình truy n th ng i vào quá kh s m h ơn d nh. iu ó qu th c là không ngoa! . 4. Theo dõi k các ch ương trình này chúng ta th y s thay i c n b n v ph ươ ng th c s n xu t ch ươ ng trình. N u nh ư tr ưc ây ch có ch th (nhà s n xu t) ưa n khách th (ng ưi ti p nh n thông tin qua ng ưi d n ch ươ ng trình) thì hi n nay, quá trình ó thông qua ba i t ưng (t m g i) v i hai nhóm công chúng. Ba i t ưng là: Th nh t : ng i d n ch ơ ng trình (ho c các biên t p viên trong các ch ươ ng trình chính lu n, Th i s , ho c MC (th ưng g i) trong các ch ươ ng trình gi i trí. Th hai: Ng i ch ơi, hay ng ưi tham gia t a àm, chính lu n ta th ưng g i là khách m i tr ưng quay. Th 3: công chúng (bao g m công chúng tham gia tr c ti p trong tr ưng quay và công chúng qua màn nh nh ). Chúng ta có th phân tích k m t s nhánh này nh ư sau: - Ng ưi d n ch ươ ng trình: Ch y u là ng ưi ưc c ơ quan truy n thông c ra ch u trách nhi m d n dt ch ươ ng trình và iu hành, ti t ch thông tin úng h ưng, úng th i gian. Thu t ng này ưc g i t t là MC (Master of Ceremonies), là có kh n ng ghép các m nh r i r c l i nhau. Chính vì v y s bao quát, làm ch trong ho t ng truy n thông c a MC là t ch t c n có t o nên s b t ng trong quá trình chuy n t i thông tin. MC là tâm im, là n ơi mà ánh m t c a công chúng d ng l i nhi u nh t, t thái nhi u nh t. M i hành vi, c ch , cách ng x , n m c, v trí ng i, u ưc công chúng ưu tiên, s m soi, nh n xét và comment. Nhi u ng ưi d n ch ươ ng trình có kinh nghi m, h k l i, nhi u khi ch m t ng tác ch tay, cái nhìn không h p lí thì hôm sau quán n ưc ã th y ng ưi ta bình lu n v i nhi u cách nhìn khác nhau. M t tình hu ng d ưi ây ph n nào c ng th y s ch quan c a ng ưi d n trong m t ch ươ ng trình th i s tr ưc 19h c a m t kênh truy n hình. Anh T, m t biên t p vi n thu c hàng “c ng c a” c a nhà ài, tham gia ch ươ ng trình. Trên khán phòng anh ng i v trí gi a c a gh salon dài i di n v i khán gi . Anh, m i th u hoàn h o, ch có iu chi u cao khiêm t n nên khi ng i xu ng salon có m lún cho nên toàn b hình th c a anh b h th p so v i kho ng cách. ã v y, anh l i v t chân ph i lên chân trái, camera chi u th ng nên khi lên hình, hai cái u g i k lên nhau và toàn b khuôn m t c a anh n m trên hai u g i gi ng nh ư m t b c tranh bi m h a b ng hình. Có l c ng không có nhi u công chúng chú ý các chi ti t này, nh ưng nh ng ng ưi làm ngh , nh ng ai quan tâm v n ng x thì qu th c là r t áng ti c cho anh bi s ch quan c a mình làm cho m t b ph n công chúng khó ch u và d nhiên anh “m t im”.
5. Trong m t tình hu ng khác, MC c a m t ch ươ ng trình cu c thi ca nh c, là m t thanh niên tr, nam tính, có nhi u fan hâm m . Hai ng ưi tham gia cu c thi bao g m m t nam, m t n . Ca s n nhi u tu i hơn ca s nam, tuy nhiên hai ng ưi v n còn trong tu i thanh xuân tràn y s c s ng. Có ph i vì th nên trong s c nóng c a khán tr ưng, MC bu t ra m t câu dù trong hu ng c nh nào c ng r t nh y c m là: Phi công tr lái máy bay bà già. May thay cô ca s ã nhanh chóng tr l i kèm theo n c ưi r ng r : “Ch là ch em thôi. Trong quá trình t p luy n, em y giúp em r t nhi u m i ưc nh ư hôm nay”. - Ng ưi ch ơi hay khách m i trong các ch ươ ng trình th i s , chính lu n. Khách m i tr ưng quay ph n ln là các chuyên gia các v n mà ch ươ ng trình d nh. H lý gi i các v n theo cách nhìn khoa h c, s ánh giá khách quan mang n cho công chúng m t cách nhìn m i, m t nh n bi t m i. H thuy t ph c công chúng ngoài vi c hi u bi t sâu s c và ngh thu t di n gi i. Có m t s ch ươ ng trình ng ưi ch ơi là Ban Giám kh o, Ban ánh giá thì òi h i c n ph i có ng x m t cách công tâm h ơn. Trong m t ch ươ ng trình truy n hình tr c ti p cho cu c thi âm nh c cách ây không lâu, m t nhà báo ưc tham d vi t ư cách là thành viên t ánh giá sau m i thí sinh ã trình bày xong. Khi MC h i nhà báo ánh giá nh ư th nào v s trình di n c a thí sinh n , nhà báo ã nh n xét r ng: “Anh nói th t em, hôm nay em hát d quá”. Có ph i vì câu nh n xét quá ư là á t ng này mà làm thí sinh này vô cùng lúng túng và x u h . R t may, m t nh c s có tên tu i c ng là thành viên trong t ánh giá ã l i cho thí sinh và anh nhà báo n bng m t câu ý nh , nh nhàng nh ư sau: “Ý anh nhà báo mu n nói là êm nay em hát không ưc nh ư êm tr ưc”! Mt câu chuy n v m i i qua n a n m 2011 là câu chuy n L ưm và ch ươ ng trình “Ng ưi xây t m”, m t ch ươ ng trình có th ươ ng hi u, i vào lòng ng ưi b i tính nhân v n, ã t n không bi t bao gi y mc v i nhi u màu s c khác nhau. Hành trình c a câu chuy n h n nh ng ng ưi quan tâm còn nh nh ư in vi nh ng nhìn nh n ánh giá khác nhau. Có nhóm ng ưi n ng l i v i các thành viên “Ng ưi xây t m” và yêu c u h ph i xin l i công chúng. Có nhóm ng ưi coi ó nh ư là m t tai n n ngh nghi p, mà ngành ngh nào ch ng có tai n n ngh nghi p ch khác là m c khác nhau mà thôi. Có nhóm ng ưi ch a th ng vào L ưm, là nhân v t chính c a s ki n. Khách quan mà suy xét thì ây là s n ph m c a nhà ài (c th là c a nh ng ng ưi th c hi n c a ch ươ ng trình Ng ưi xây t m), v y thì h ph i ch u trách nhi m v ch t l ưng s n ph m, và t ó ánh giá n ng l c c a ng ưi làm ra nó. c bi t s n ph m ó l i là m t thông ip truy n thông có tính nhân v n cao, thì v n ch t l ưng (tính m i, ng ưi th c vi c th c ) ưc coi tr ng hàng u. S vi c s r t ơn gi n n u nh ư ng ưi làm ra nó s m nh n th y trách nhi m c a
6. mình s m ng x m t cách k p th i và th u áo. Câu chuy n này là m t bài h c áng l ưu tâm c a nh ng ng ưi làm truy n thông nói chung và báo chí truy n hình nói riêng. 5. Nh ng tình hu ng nh ư v y x y ra không nhi u nh ưng nó b c l rõ thi u tính chuyên nghi p. S quá à trong phát ngôn, nh ng hành vi, c ch mu n t o s khác bi t không thành công ã nh h ưng không ít n công chúng. Nh ư trên ã c p, trong m t s ch ươ ng trình, công chúng ng th i c ng là ng ưi tham gia trên tr ưng quay cho nên không có gì l t qua tai m t h ưc. kh c ph c nh ng thi u sót trên chúng tôi ư a ra m t s ý ki n sau: - Ng ưi d n ch ươ ng trình, ng ưi ch ơi khi ã lên hình có ngh a là i di n v i công chúng, vì th ph i tâm ni m r ng m i ng thái, m i phát ngôn là i di n cho công chúng ch không ph i c a cá nhân mình. - Không nên l m d ng vi c lên hình ánh bóng tên tu i b ng nh ng phát ngôn thi u v n hóa có ch nh t o s chú ý c a công chúng, d n n s hi u bi t l ch l c c a m t b ph n công chúng. - Ph i t ki m soát mình, t trang ph c n trang im và c bi t là khi s c nóng c a khán tr ưng tác ng. Nguy n Th ơ Sinh, cho r ng hi n t ưng t ư duy vô th c (nonconciousprocess) là m t quá trình t ư duy di n ra r t c bi t khi nh ng ánh giá và k t lu n th ưng n m t cách r t nhanh, ôi khi thi u hn nh ng d ki n c n thi t. Và, vô th c xã h i ch xu t hi n khi các tác nhân môi tr ưng ưc gi i thi u v i m t cá nhân. iu này ng ưi d n ch ươ ng trình, tham gia ch ươ ng trình th ưng m c ph i d n n s quá à, s suy di n không có c ơ s d n n s hi u l m c a công chúng. - Khi làm nhi m v ưa thông ip t i công chúng ph i nhanh chóng k p th i thì khi g p s c càng ph i nhanh chóng, k p th i. Có nh ư th m i th hi n s tôn tr ng công chúng. Công chúng là n ơi cung c p thông tin ng th i c ng là n ơi tiêu th s n ph m và chính h là th m nh thông tin, ánh giá thông tin. Tài li u tham kh o 1. Dươ ng Xuân S ơn, inh V n H ưng, Tr n Quang, 2010 . C ơ s lý lu n báo chí truy n thông . NXB i hc Qu c gia Hà N i. 2. T Ng c T n, 2001. Truy n thông i chúng . NXBChính tr Qu c gia, Hà N i. 3. Nguy n Th ơ Sinh, 2008. Tâm lý xã h i h c. NXB Lao ng, Hà N i.