Giáo trình Vai trò của báo chí cách mạng trong đời sống chính trị Việt Nam 1925-1945 - Nguyễn Thị Thúy Hằng

Nội dung text: Giáo trình Vai trò của báo chí cách mạng trong đời sống chính trị Việt Nam 1925-1945 - Nguyễn Thị Thúy Hằng

1. Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 30, Số 1 (2014) 22-32 Vai trò c a báo chí cách m ng trong i s ng chính tr Vi t Nam 1925-1945 Nguy n Th Thúy H ng* Tr ng i h c Khoa h c Xã h i và Nhân v n, i h c Qu c gia Hà N i, 336 Nguy n Trãi, Thanh Xuân, Hà N i, Vi t Nam Nh n ngày 16 tháng 11 n m 2013 Ch nh s a ngày 24 tháng 2 n m 2014; Ch p nh n ng ngày 20 tháng 3 n m 2014 Tóm t ắt: Trong giai on 1925-1945, báo chí Vi t Nam ã có s phát tri n m nh m và a d ng, c bi t là dòng báo cách m ng, dòng báo chí gn li n v i cu c u tranh ch ng ch ngh a th c dân và òi quy n c l p, t do cho dân t c Viêt Nam. ã có nhi u công trình nghiên c u c a các hc gi v s hình thành, phát tri n, n i dung c ng nh ư nh ng óng góp c a dòng báo cách m ng, nh ưng v n ch ưa có m t s ánh giá c th v vai trò c a báo chí cách m ng i v i i s ng chính tr Vi t Nam trong giai on này. V i bài vi t này, tác gi ã kh o c u nh ng t báo cách m ng tiêu bi u nh t trong giai on 1925-1945, c g ng phân bi t báo chí cách m ng và báo chí c a ng C ng s n Vi t Nam. Bài vi t cng ã phân tích ưc báo chí cách m ng là v khí t ư t ưng- lý lu n c a các t ch c cách m ng; giáo d c lòng yêu n ưc và nâng cao nh n th c chính tr c a qu n chúng, ng th i phát tri n, c ng c và t ch c các phong trào cách m ng Vi t Nam. T khóa: Báo chí cách m ng; i s ng chính tr . 1. D ẫn nh ập* trng i v i i s ng chính tr Vi t Nam 1925-1945? V i nghiên c u này tác gi mu n Giai on 1925-1945, bên c nh báo chí làm rõ vai trò c a báo chí cách m ng i v i cách m ng, dòng báo ngày càng phát tri n v i i s ng chính tr Vi t Nam giai on này, m i s ra i c a ng C ng s n Vi t Nam, thì quan h gi a báo chí và chính tr trong m t còn có nhi u khuynh h ưng báo chí a d ng giai on l ch s sôi ng, xem xét nó nh ư nh ư khuynh h ưng T ơrtxkit, khuynh h ưng nh ng bài h c kinh nghi m trong vi c x lý Dân t c cách m ng, khuynh h ưng Qu c gia mi quan h gi a báo chí và chính tr hi n nay. ci l ươ ng, khuynh h ưng C p ti n, v.v T i sao trong dòng ch y a d ng c a các khuynh hưng báo chí, báo chí cách m ng , dòng báo 2. Ph ươ ng pháp ch y u xu t b n bí m t, b t h p pháp l i có th t n t i, phát tri n và óng vai trò quan Vì t n m 1925 n 1945 có hàng tr m t ___ báo cách m ng, và có nh ng t ch ra ưc * T: 84-979577727 mt vài s , có nh ng t hoàn toàn không còn Email:hangkhct@vnu.edu.vn 22
2. N.T.T. Hằng / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 30, Số 1 (2014) 22-32 23 tìm th y trong kho l ưu tr , nên trong nghiên 3. Khái ni ệm “báo chí cách m ạng” và “ đời cu này chúng tôi ch kh o c u nh ng t báo sống chính tr ị” cách m ng tiêu bi u nh t trong t ng th i k , có s l ưng phát hành t ươ ng i l n, có th i gian ã có nhi u quan ni m khác nhau c a các xu t b n khá lâu và có nh h ưng m nh m nhà nghiên c u, xung quanh khái ni m báo chí n qu n chúng, tác ng n phong trào cách cách m ng. mng. C th là các t : Thanh Niên (1925- Nhà báo H u Th quan ni m: “Kh i u, 1929); Dân Chúng (1938-1939); Vi t Nam báo chí cách m ng là ti ng nói c a t ch c ti n c L p (1941-1945); T p chí c ng s n thân c a ng C ng s n, ho c là ti ng nói c a (1941, 1943); C Gi i Phóng (1942-1945), Tin ng, nh ưng sau ó phát tri n thành các t báo tc, ng th i c ng có nghiên c u so sánh, ca ng, c a Nhà n ưc, ca M t tr n, c a các kh o c u báo chí c a các khuynh h ưng chính t ch c chính tr -xã h i r i c a t ch c xã h i- tr khác b ưc u có s so sánh, i chi u. ngh nghi p d ưi s lãnh o c a ng” [1, tr. Các ph ươ ng pháp th ng kê, t ng h p tài li u, 77-78]. phân tích v n b n, ph ươ ng pháp so sánh, i Tác gi Nguy n Thành cho r ng: “Ch n chi u ã ưc s d ng trong su t quá trình khi cách m ng Vi t Nam ưc soi sáng b ng nghiên c u. ch ngh a Mác-Lênin thì m i có nh n th c rõ Các quan im khách quan, quan im ràng, y v báo chí cách m ng là v khí h th ng, quan im phát tri n, quan im cách m ng, và m i xu t hi n n n báo chí cách lch s -logic và quan im so sánh ã ưc mng Vi t Nam” [2, 5]. Xét v m t không áp d ng vào quá trình nghiên c u. D a trên gian, báo chí cách m ng Vi t Nam ch y u cơ s các t ư li u thu th p ưc, tác gi ã ưc xu t b n trong n ưc, phát hành trong th c hi n các suy oán, phán oán m t cách nưc, nh ưng c ng có nh ng tr ưng h p, báo khách quan , ánh giá c m t thành công và chí cách m ng ưc xu t b n b i các t ch c hn ch c a báo chí cách m ng trong giai hay trung tâm ch o t n ưc ngoài, phát on 1925-1945. ng th i, ã t báo chí hành n ưc ngoài và ư a v ch o ho t ng cách m ng vào úng b i c nh th c ti n th i th c ti n c a cách m ng Vi t Nam (nh ư các t k này, ph i xu t b n m t cách bí m t, b t Thanh Niên, ng Thanh, Thân Ái, T p chí hp pháp là ch y u có cái nhìn th a Bôn s ơ vích ). Xét v m t th i gian, báo chí áng. Báo chí cách m ng c ng ưc nhìn cách m ng Vi t Nam ph i ưc sinh ra b i nh n trong m t h th ng v i các dòng báo mt t ch c cách m ng Vi t Nam (v y nên, khác, trong s v n ng và phát tri n c a nh ng t nh ư Le Paria, Vi t Nam h n, Lao bn thân nó và c a ho t ng báo chí Vi t Nông, Vô s n xu t b n Pháp, m c dù u Nam 1925-1945. Báo chí cách m ng c ng tranh cho l i ích c a giai c p và dân t c Vi t ưc tái hi n trong tính phong phú, a d ng Nam c ng nh ư các dân t c thu c a, không ca lch s , g n v i logic n i t i - si ch ưc coi là báo chí cách m ng). theo quan im c a Lênin: Báo chí không GS.TS. Quang H ưng khi nói v báo chí ch là ng ưi tuyên truy n t p th , c ng cách m ng Vi t Nam ã g i ó là “M t dòng tp th mà còn là ng ưi t ch c t p th , ng báo chí c bi t tr ưc khi giành ưc chính th i t trong m i quan h so sánh vi m t quy n”, “m ng báo chí cách m ng” là “di s n s dòng báo khác. vn hóa” n i b t tr ưc Cách m ng Tháng Tám
3. 24 N.T.T. Hằng / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 30, Số 1 (2014) 22-32 ca ng ta” [3, tr. 112]. Nh ư v y, t quan hưng c a Nhà n ưc, xác nh hình th c, im c a các nhà nghiên c u, có th i n k t nhi m v , n i dung ho t ng c a Nhà n ưc. lu n r ng báo chí cách m ng là báo chí c a các Tuy nhiên, nói n chính tr n u ch nói n t ch c cách m ng, u tranh òi gi i phóng giai c p và nhà n ưc thì có l là ch ưa , m c dân t c, giành c l p dân t c, ti n lên xây dù v n giai c p và nhà n ưc là hai v n dng ch ngh a xã h i d ưi s lãnh o c a cơ b n nh t c a chính tr . Chính tr là quan h ng C ng s n Vi t Nam. v l i ích gi a các giai c p, các nhóm xã h i, V b n ch t, nghiên c u báo chí cách các qu c gia dân t c. Vì v y, v th c ch t mng luôn ph i c p n s lãnh o c a chính tr là quan h gi a các giai c p, các ng C ng s n v lý lu n, chính tr , v công nhóm xã h i, các qu c gia dân t c trong vi c tác tuyên truy n, t ch c. Tuy nhiên, c ng c n phân b các giá tr xã h i. phân bi t rõ khái ni m báo chí cách m ng và T khái ni m chính tr i n khái ni m báo chí c a ng C ng s n Vi t Nam . Báo chí i s ng chính tr . Ta th y i s ng chính tr ca ng là báo chí cách m ng, nh ưng không (political life) là khái ni m ch “nh ng ho t ph i m i báo chí cách m ng là báo chí c a ng và công vi c liên quan n chính tr qu c ng. Hai lo i hình này có nh ng ranh gi i gia hay chính tr qu c t ” [5, tr. 183]. Trong nh t nh, m c dù báo chí cách m ng là khuôn kh c a nghiên c u này, chúng tôi ánh hưng n s thành l p ng (nh ư báo Thanh giá vai trò c a báo chí cách m ng v i i s ng Niên ) ho c do ng t ch c, ch o, vi t theo chính tr Vi t Nam, ngh a là nh ng ho t ng quan im, ưng l i c a ng. B i nhìn vào và công vi c liên quan n chính tr Vi t Nam lch s báo chí Vi t Nam tr ưc n m 1945, 1925-1945. nh ng t báo c a T ng Công h i B c k , c a Vy báo chí chính tr nói riêng, truy n Mt tr n Vi t Minh (nh ư Vi t Nam c L p, thông chính tr nói chung có th tác ng n Cu qu c ) c ng không g i m t cách ơn gi n i s ng chính tr nh ư th nào? Pippa Noris, là báo chí c a ng. mt h c gi n t i h c Harvard, Hoa K , V khái ni m chính tr : “Chính tr , theo cho r ng: “Truy n thông chính tr là m t quá nguyên ngh a c a nó, là nh ng công vi c Nhà trình t ươ ng tác liên quan n vi c truy n t i nưc, là ph m vi ho t ng g n v i nh ng thông tin gi a các chính tr gia, các ph ươ ng quan h giai c p, dân t c và các nhóm xã h i ti n truy n thông và công chúng. ó là m t khác nhau mà h t nhân c a nó là v n giành, quá trình ho t ng theo chi u t trên xu ng - gi và s d ng quyn l c nhà n ưc” [4, tr. 11]. t các t ch c qu n lý xu ng t i ng ưi dân, Nh ư v y, cái quan tr ng nh t trong chính tr , theo chi u ngang - gi a các nhà ho t ng theo Lênin, là “t ch c chính quy n nhà chính tr , và chi u t d ưi lên - t d ư lu n xã nưc”, chính tr là s tham gia c a nhân dân hi tác ng n chính quy n” [6]. (Có th vào các công vi c c a Nhà n ưc, các nh tham kh o Hình 1)
4. N.T.T. Hằng / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 30, Số 1 (2014) 22-32 25 Các iu ki n bên ngoài Ngu n thông ip Ni dung thông ip Hi u qu c a TT C Các kênh tr c ti p Các thông ip Ni dung c a: Tác ng lên: ưc ưa ra Báo Nh n th c bi: Tp chí chính tr Các iu Các ng phái ài phát thanh Thái chính ki n kinh t , Các t ch c ài truy n tr chính tr , xã Các phong trào hình Hành vi chính hi xã h i m i Internet tr Các nhà chính tr Ph n h i Hình 1: Mô hình v quá trình s n xu t, n i dung và hi u qu c a truy n thông. Nh ư v y, theo khung lý thuy t này, o Pháp và b n tay sai; ch ng ch ngh a qu c gia tác ng c a báo chí cách m ng n i s ng ci l ươ ng, nh ng xu h ưng th a hi p, u chính tr Vi t Nam 1925-1945, chúng tôi có hàng; ch ng ch ngh a t ơrtxkit; nh ng sai th o qua s tác ng c a n i dung báo chí lm t khuynh và h u khuynh trong n i b n nh n th c chính tr , thái chính tr và ng và trong các t ch c qu n chúng cách hành vi chính tr c a công chúng nh ư th nào. mng Và chính qua ó, ã tuyên truy n cho ch ngh a Mác-Lênin, truy n bá t ư t ưng c ng sn vào Vi t Nam, nâng cao nh n th c chính 4. Báo chí cách m ạng v ới đờ i s ống chính tr ị tr c a qu n chúng. Vi ệt Nam 1925-1945 Ngay t s 1 ngày 11 - 2 - 1931, T p chí 4.1. Báo chí cách m ng là v khí t t ng, lý Cng s n, Tp chí Lý lu n và Chính tr c a lu n c a các t ch c cách m ng Vi t Nam Trung ươ ng ng ông D ươ ng, ã ghi L i nói u r ng: “M c ích c a ng chúng ta, Xuyên su t l ch s báo chí cách m ng Vi t kch li t công kích nh ng t ư t ưng sai l m, Nam 1925-1945, ta th y báo chí luôn là c ơ nh ng xu h ưng ho t u và bi t phái, làm quan ngôn lu n c a t ch c cách m ng và u cho n n t ư t ưng và hành ng trong ng tranh m nh m v i nh ng xu h ưng t ư t ưng ưc nh t th ng” [7]. i l p: u tranh v i các t ư t ưng, quan im Chính cu c u tranh t ư t ưng, lý lu n trên chính tr , chính sách c a ch ngh a qu c báo chí cách m ng, trong ó có báo chí cách
5. 26 N.T.T. Hằng / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 30, Số 1 (2014) 22-32 mng trong tù nh ng n m 30 c a th k XX ã Tp chí C ng s n, Tp chí Liên Ch p y góp ph n quan tr ng vào vi c xây d ng và a ph ươ ng Nam ông D ươ ng, ã có bài phê cng c t ư t ưng, chính tr cho ng viên và phán ch ngh a Tơrtxkit m t cách h th ng qu n chúng, ng th i ã làm phân hóa Vi t ln u tiên trên m t Tp chí Lý lu n c a ng Nam Qu c dân ng. Qua nh ng cu c kh u t n m 1933, “G m t n ch ngh a t ơrtxkit” chi n, bút chi n, tuyên truy n và thuy t ph c ca tác gi Hà N i (Tr n V n Giàu). B ưc vào ca nh ng ng ưi c ng s n, m t s ng viên th i k M t tr n Dân ch , t báo u tiên t n Vi t Nam Qu c dân ng ã ly khai ng, t công t ơrtxkit Nam K là L’Avant garde , ch ng trung l p ã ng h n sang ch ngh a Bc K là Hà Thành th i báo . Phê phán c ơ b n Mác và ng C ng s n, tr thành ng viên và toàn di n nh t i t ơrtxkit ph i k n báo ng C ng s n nh ư Tr n Huy Li u, T ưng Dân Chúng , mà nh ư chúng tôi ã th ng kê Dân Bo, Tr nh Tam T nh, Tô Hi u, Nguy n ưc, ã có ít nh t 41 bài vi t trên báo này Bình, Nguy n c Chính v.v M c dù quá trong hai n m 1938-1939 tranh lu n tr c ti p trình chuy n i ó không ph i không có và u tranh v i h c thuy t này, tiêu bi u là nh ng b n kho n, tr n tr : “ph i s ng v i chùm bài “T ơrtxkit i v i t do, hòa bình, nh ng mâu thu n gay g t, cái c xung t cơm áo” ( Dân Chúng, s 25, 26, 27 ngày 15, vi cái m i, cái c ch ng l i cái m i m t 19, 20-10-1938). Nh ng ti ng nói u tranh cách b ưng b nh, d ng dai và cu i cùng cái mi d n d n l n t cái c ”, m t quá trình mnh m nh ư v y ã giúp ng gi v ng l p “n v i ng không ph i b ng con ưng tr ưng, quan im c a mình, tác ng và nh bình th n mà khúc khu u, g p g nh” [8, tr. hưng d ư lu n xã h i, giúp qu n chúng nhân 155]. Có ng ưi ch ưa thành ng viên c ng dân hi u thêm v ưng l i c a ng C ng sn nh ưng t ư t ưng ã chuy n h n sang ch sn ông D ươ ng, c ng nh ư t y chay v i ngh a Mác và ng C ng s n tr ưc khi trút nh ng t ư t ưng ph n ng, sai l m. D nhiên, hơi th cu i cùng, nh ư Ph m Tu n Tài, cách nhìn nh n c a ng hay báo chí c a li b n di chúc l ch s [9, tr. 166]. ng c ng có nh ng lúc c c oan, khi g i Cu c u tranh ch ng t ơrtxkit trên báo nh ng ng ưi t ơrtxkit là “tay sai cho th c dân chí cách m ng c ng vô cùng c ng th ng và Pháp”, “m t thám cho phát xít Nh t” và ng quy t li t, tr thành m t trong nh ng cu c u nh t h ng v phe phát xít: “Th t qu nh ư tranh t ư t ưng m nh m nht trên báo chí c a li Xtalin ã nói t lâu b n t ơrtxkit không ng. Nh ng ng ưi t ơrtxkit ã công b tuyên còn là i bi u cho m t xu h ưng chính tr ngôn, vi t sách, báo ch ng ng C ng s n và trong giai c p th thuy n n a. Chúng ch còn Qu c t C ng s n trên t t c các v n chi n là m t b n khiêu khích hèn h , n ti n c a phát lưc và ch o chi n l ưc, sách l ưc cách xít, vì quy n l i c a t ư b n tài chính mà làm mng, n các ch tr ươ ng ho t ng c th . hi phong trào th thuy n” [10]. Báo c a t ơrtxkit, tiêu bi u nh ư La Lutte ã Nh ng cu c u tranh chính tr -tư t ưng công khai ch ng M t tr n Dân ch ông sôi ng nh ư v y trên di n àn báo chí cách Dươ ng, ch ng ng C ng s n ông D ươ ng và mng Vi t Nam ã làm phong phú thêm i Qu c t C ng s n, tuyên truy n cho lý lu n sng chính tr lúc b y gi , làm cho ch ngh a cc oan gi cách m ng c a T ơrtxki và c cng s n thâm nh p sâu thêm vào qu n chúng, ng cho nh ng cu c u tranh giai c p phiêu và làm chính quy n s hãi. Ngày 26/9/1939, lưu, mù quáng. chính ph Pháp ã ban hành s c l nh t ng
6. N.T.T. Hằng / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 30, Số 1 (2014) 22-32 27 quát, nghiêm c m trong toàn qu c: c m qu c gia dân t c, nh t là trong gi i thanh niên tuyên truy n nh ng kh u hi u c a Tam yêu n ưc t nay có ưc m t ý th c h chính Qu c t ; ng C ng s n, các h i, oàn, nhóm tr m i: ch ngh a Marx. T ó báo chí ưa ra có quan h v i ng C ng s n, dù là ng viên ưc nh ng phong trào u tranh ch ng th c hay không ng viên, nh ưng ho t ng theo dân và gi i phóng dân t c.” [13, tr. 352]. Tam Qu c t , u b gi i tán; c m ng t vi c Ph i nói ngay r ng, không ph i n khi ng báo, lưu hành, phân ph i, bày bán, l ưu xu t hi n báo chí cách m ng m i thúc y tr nh ng v n b n xu t b n nh k và không lòng yêu n ưc c a nhân dân, t o nên m t tinh nh k tuyên truy n các kh u hi u c a th n qu c gia dân t c, b i tr ưc ó, trên các Tam Qu c t và nh ng c ơ quan có dính líu n báo chí i l p, khuynh t nh ư Ti ng Dân, La tam Cloche fêlée, L’Annam, Le Nhà Quê, Le Jeune Annam ti ng nói u tranh ch ng D nhiên, quá trình truy n bá t ư t ưng c a chính quy n th c dân, kêu g i qu n chúng ng c ng không h ơn gi n. Ban u, không u tranh ã n i lên m nh m . Nh ưng v i báo ph i t t c nhân dân u hi u nh ng thu t ng chí cách m ng thì vi c th c t nh qu n chúng và khái ni m c ng s n, và không ph i báo chí nhân dân, nâng cao lòng yêu n ưc c a nh ng ca ng không có nh ng sai l m: “Trong khi ng ưi dân Vi t ã ưc y lên m t t ng ươ chúng ta ch tr ng làm cu c cách m ng dân nc m i, khi có m t h t ư t ưng rõ ràng, m t tc dân ch , nh ưng trên báo chí c a chúng ta con ưng gi i phóng dân t c ã ưc m ra: hi y, ng trên c ươ ng v ng hay trên h t ư t ưng Mác- Lênin và con ưng cách cươ ng v M t tr n, u ch nói n giai c p, mà mng vô s n. S tác ng c a báo chí cách không nói n dân t c m c d u v n dân t c mng i v i nh n th c chính tr c a ng ưi cng n m trong v n giai c p. Không ph i dân, v v trí c a giai c p vô s n, và t m quan hp tinh th n yêu n ưc chân chính v i ch tr ng c a s phát tri n ý th c tr thành m t ngh a vô s n qu c t . Nh ng ti ng “ ng ng ưi c ng s n ã ưc th hi n rõ qua c m bào”, “T qu c” không t ng có trên các báo tưng c a m t ng ưi công nhân ng trên báo chí, trong cu c nói chuy n hay trong truy n Lao ng , m t t báo do T ng Công h i B c ơ n” [11, tr. 200]. K xu t b n n m 1929: “May m n thay, ã có nh ng t báo nh ư 4.2. Báo chí cách m ng nâng cao lòng yêu Lao ng, M than, Tia sáng, Lá c c ng s n nc, nh n th c chính tr c a qu n chúng v.v t t c các c ơ quan này u ph c v cho GS.TS. Quang H ưng khi nói v v trí, li ích c a anh ch em giai c p vô s n. Vì v y vai trò c a báo chí tr ưc n m 1945 trên anh ch em chúng tôi ã thc s có ng ưi ch ph ươ ng di n chính tr -xã h i ã khái quát: ưng Tôi dám ch c r ng nh nh ng t báo “Dòng báo i l p (tri t hay ôn hòa) d này, anh ch em chúng tôi ã ưc th c t nh nhiên ho t ng không d dàng, nh ưng nh và tr nên giác ng g n k t v i nhau, t o hưng tích c c c a nó i v i tình c m c ng nên s c m nh u tranh ch ng l i ch ng, tinh th n dân t c là iu kh ng nh” ngh a t ư b n. [12, tr. 228]. TS. Hu nh V n Tòng khi ánh Tôi c m th y nh ư chính nh ng t báo này giá v vai trò c a báo chí th i k 1930-1945, ã mang l i cho chúng tôi s s ng, nh ư th tôi “trên l nh v c chính tr ”, cng nh n xét: ang là m t b nh nhân v i c n b nh tim ph i “Chính báo chí ã t o ra ưc m t tinh th n e d a m ng s ng c a mình, nh ưng m t th y
7. 28 N.T.T. Hằng / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 30, Số 1 (2014) 22-32 thu c ã tìm ra ph ươ ng thu c ra kh i nguy thì có th nói, ch ưa bao gi và trên dòng báo hi m. Tôi không th t ưc ni m h nh phúc nào Vi t Nam tr ưc ó, bàn nhi u n chính ca mình. Có th nh ng t báo này s s ng tr , n nh ng v n quc gia và qu c t nh ư mãi mãi” [14]. báo chí cách m ng Vi t Nam giai on 1925- Nh ư v y, s tác ng c a báo chí i v i 1945. Chúng tôi ã kh o c u m t s t báo nh n th c c a ng ưi dân, t ó nh h ưng cách m ng tiêu bi u là Dân Chúng (1938- cho con ưng i c a h ã th c s rõ ràng. 1939) , C Gi i Phóng (1942-1945) và Vi t H ã tìm th y ó ánh sáng c a s ch Nam c L p (1941-1945) xung quanh nh ng ưng, c a s th c t nh và giác ng g n k t bài vi t v quan h gi a các t ng l p xã h i nhau, t o nên s c m nh tranh u. khác nhau, m i quan h gi a các giai c p v i chính quy n, v n v ng chính tr , v quan Quay tr l i v i khái ni m i s ng chính h dân t c và quan h qu c t . S li u th ng kê tr -“nh ng ho t ng và công vi c liên quan và x lý ưc cho th y nh ư sau: n chính tr qu c gia hay chính tr qu c t ”, T Ni dung S Dân Chúng C Gi i Phóng Vi t Nam c L p lưng Vn c a các t ng l p xã h i: òi h i 113 bài 13 bài 59 bài i v i chính ph , c bi t là u tranh ngh tr ưng Vn c a các giai c p- t ng giai c p 113 bài 12 bài 0 bài òi h i l i ích c a b n thân giai c p mình Vn u tranh dân t c nói chung: òi 37 bài 23 bài 60 bài li ích chung cho dân t c, gi i phóng dân t c Các v n v n i b ng C ng s n 22 bài 34 bài 0 bài Các v n ngoài ng C ng s n- u 44 bài 8 bài 0 bài tranh ng phái Các v n qu c t - thông tin qu c t 91 l n c p 47 l n c p 106 l n c p (nhóm (nhóm tin) (nhóm tin) tin) u phóng dân t c. Trong khi ó, C Gi i Phóng Bng s li u trên cho th y báo chí cách li c bi t quan tâm n v n n i b ng mng ã tích c c bàn lu n n các v n Cng s n, xây d ng và phát tri n ng, nh ưng chính tr , nh ng v n liên quan n giành, li không chú tr ng n v n u tranh v i gi và s d ng quy n l c Nhà n ưc, ph n ánh các ng phái khác, iu mà Dân Chúng quy t tâm t ư, nguy n v ng c a qu n chúng nhân dân li t theo ui (ch y u là u tranh ch ng i v i chính quy n ( c bi t trong th i k Mt tr n Dân ch v i báo Dân Chúng và tơrtxkit: 41/44 bài) . Qua vi c th ng kê s nh ng v n u tranh ngh tr ưng). Rt thú lưng bài vi t v các v n chính tr trên m t v là báo Vi t Nam c L p ã không h s t báo cách m ng tiêu bi u Dân Chúng, C cp n v n giai c p và u tranh giai c p Gi i Phóng và Vi t Nam c L p, ta th y m t mà ch t p trung vào v n u tranh òi xu t hi n dày c n i dung chính tr trên quy n l i chung cho c dân t c, ti n t i gi i các t báo này. Nhìn m t cách t ng th báo chí
8. N.T.T. Hằng / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 30, Số 1 (2014) 22-32 29 cách m ng Vi t Nam 1925-1945, ngoài vi c mng m i l ch ! Th mà có y. Nh ng thúc y m nh m lòng yêu n ưc c a nhân dân, ng ưi t n t y hy sinh cho qu c gia dân t c, ra báo chí cách m ng còn r t thành công trong vi c làm i bi u cho dân chúng c ng nhi u. Nh ưng nâng cao nh n th c c a qu n chúng v ng, v bên c nh h , còn có nh ng ông “quan cách Nhà n ưc, v các t ch c chính tr - xã h i mng” n a!” [16]. ây c ng là m t v n m i Tr ưc h t nói v ng, ngay t n m 1926, m trong i s ng chính tr Vi t Nam, tr ưc và báo Thanh Niên ã khuy n khích ng bào i sau khi giành ưc chính quy n, và v n là m t theo “cái ng duy nh t kiên quy t trong hành cn b nh t n t i dai d ng n hôm nay. ng, ó là ng c ng s n” và ng cách mnh Báo chí cách m ng c ng tuyên truy n v các t chân chính ph i bao g m nh ng ng viên ch c chính tr -xã h i, nh ư tuyên truy n v M t mu m c, ng th i báo c ng nêu 12 iu ki n tr n Dân ch ông D ươ ng m t cách r ng rãi ca m t ng viên m u m c nh ư th nào. Báo trong th i k 1936-1939, v M t tr n Vi t chí cách m ng c ng th ưng xuyên nói v ng Minh 1941-1945, v các t ch c Công h i, H i Cng s n ông D ươ ng là linh h n c a cách Nông dân, H i C u qu c, H i Ph n v.v và mng gi i phóng dân t c, ng th i ch ra ư a nh ng khái ni m ó vào trong qu n chúng. nh ng v n trong n i b c a ng, nh ng sai l m khuy t im ang t n t i ng c n Có th nói, chính trong báo chí cách m ng ph i ch nh n phát tri n. 1925-1945 là n ơi ã n y sinh nhi u danh t , khái ni m chính tr xã h i m i l : ng bào, ng th i, báo chí cách m ng c ng nói v v n ng chí, T qu c, dân chúng, ng, Nghi p nhà n ưc và quy n l c, thông qua vi c ng oàn, H i oàn bi u tình, bãi công, công nhân, lên nh ng mong m i c a qu n chúng i v i lao ng, c ng s n v.v Ph i nói r ng ưa các dân bi u, nh ng òi h i i v i vi c c i ưc nh ng khái ni m m i m ó vào i s ng cách ch tuy n c , nh ng v n v u chính tr c ng không ph i hoàn toàn ơ n gi n. tranh ngh tr ưng, nh ư m t bài vi t “Các dân Trong nhi u n m, các bài vi t v ch ngh a bi u, dân chúng ang mong m i các ông” cng s n ph i gi i thích nh ng t ng m i và trên m c c gi di n àn c a báo Dân khó. T Búa li m, c ơ quan ngôn lu n c a ông Chúng: “Dân chúng ch mu n nhà c m quy n Dươ ng C ng s n ng, xu t b n n m 1929, ã hi u th u bao nhiêu c nh ói nghèo, n i ày gi i thích v n này b ng cách chú thích các a nó dày vò h t n x ươ ng t y. Dân chúng bài báo. M t m c có tên là “Ngh a c a nh ng ch mong chánh ph cho h t do bày t nh ng t khó hi u” ã gi i thích các khái ni m ch iu mong m i c a h , t do binh v c h . Dân yu c a ch ngh a c ng s n. M t nh n xét c a ch hy v ng s ng ưc m t cu c i d th Mc Hale là khá h p lý: “Giai on u, các hơn, m t cu c i có tính cách c a con ng ưi nhà c ng s n Vi t Nam ã ph i v t l n v i v n ôi chút” [15]. iu c bi t, ngay khi giành t thu t ng ph ươ ng Tây” [17, tr. 114]. Tuy ưc chính quy n và b t tay vào vi c xây d ng còn khó kh n, nh ưng chính nh ng ho t ng mt chính quy n cách m ng, trên báo C Gi i ca báo chí cách m ng ã ư a các thu t ng Phóng ã nói v m t c n b nh m i - “quan chính tr m i m vào i s ng, góp ph n nâng cách m ng” và òi h i “Hãy h các ông quan cao lòng yêu n ưc và nh n th c chính tr c a cách m ng y xu ng” nh ư tiêu c a bài báo: qu n chúng nhân dân. “Quan cách m ng! Bây gi l i có quan cách
9. 30 N.T.T. Hằng / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 30, Số 1 (2014) 22-32 4.3. Báo chí cách m ng phát ng các phong di n ra theo úng k ho ch, nh ưng ã có nhi u trào chính tr tn th t do cu c s c không cân x ng. Ngay êm hôm ó, Nguy n Phong S c ã th c tr ng Nhìn l i i s ng chính tr Vi t Nam tr ưc êm vi t bài và ng trên Ng i Lao Kh , nm 1945, có th th y d u n m nét c a báo cơ quan ngôn lu n u tiên c a X y Trung chí cách m ng trong vi c tuyên truy n, c K, ưc ra i cùng s m u cho cu c u ng và t ch c các phong trào chính tr . tranh trong cao trào 1930-1931. L i kêu g i ây, trong khuôn kh c a bài nghiên c u, ch ca ông i v i công, nông các t nh, thành xin nêu m t s tr ưng h p c th : s tác ng trong c n ưc i v i cu c u tranh c a công, ca báo chí cách m ng i v i m t s s ki n nông Ngh T nh ã có s c m nh hi u tri u tiêu bi u trong i s ng chính tr Vi t Nam mnh m : “Cu c tu n hành th uy B n Th y. 1925-1945: phong trào Xô vi t Ngh T nh Gươ ng u tranh! G ươ ng hy sinh! qu c ch 1930-1931, M t tr n Dân ch 1936-1939 và ngh a Pháp vô c gi t anh em, ch em lao kh ! Cách m ng Tháng Tám 1945. Anh em! Ch em! oàn k t l i! C c l c ph n ánh giá vai trò và s nh h ưng c a báo kháng qu c ch ngh a Pháp gi t ng ưi!” chí cách m ng v i phong trào Xô vi t Ngh [18]. V i ngòi bút s c s o, anh thép, v i v n Tnh 1930-1931, c ng t c là ánh giá và nhìn phong sáng s a, hùng h n, Nguy n Phong S c nh n v vai trò c a Nguy n Phong S c i v i ã v ch m t t i ác k thù tàn sát m máu phong trào c ng nh ư nh ng t báo c a X y nh ng ng ưi yêu n ưc Vinh-Bn Th y. Trung K do ông sáng l p. D ưi s lãnh o “Nh ng bài báo c a ng chí Nguy n Phong ca Nguy n Phong S c, tháng 7-1929 báo Sc vi t ã v ưt qua không gian lan to n Bônsêvích , c ơ quan c a X y Trung K , ã ra các t nh b n làm rung ng n trái tim hàng i. Báo Bônsêvích ã in Tuyên ngôn ông tri u ng ưi lao kh các a ph ươ ng trong c Dươ ng C ng s n ng cùng nh ng ch nưc. Nh các bài báo, ng chí Nguy n tr ươ ng, sách l ưc, h ưng d n qu n chúng, t p Phong S c ã truy n t tinh th n và không khí hp chính tr . Nguy n Phong S c c ng cho u tranh sôi s c t Ngh T nh i kh p n ơi, m xu t b n báo Công h i vào tháng 8-1929 nh m u cho nh ưng t g i, ng h XVNT trong c tuyên truy n cho vi c thành l p Công h i nưc và trên tr ưng Qu c t , thông qua các bài Ngh An và nh h ưng cho nh ng ho t ng kêu g i c a lãnh t Nguy n Ái Qu c. Nh v y, u tranh c a công nhân; xu t b n báo Công qua báo chí, Nguy n Phong S c vi t ã góp nông binh vào tháng 10-1929, chu n b cho s ph n th i bùng lên ng n l a u tranh trong liên minh các l c l ưng cách m ng công-nông- th i k m i” [19] . Dù có nh ng au n, binh trong cao trào Xô Vi t Ngh T nh và các nh ng m t mát trong cu c u tranh, nh ưng giai on cách m ng sau này; xu t b n báo bài h c c a Nguy n Phong S c, c a Xô vi t Xích Sinh vào cu i tháng 11-1929 giúp Chi Ngh T nh v s d ng báo chí trong phát ng b Sinh h i nhanh chóng phát tri n l c phong trào cách m ng c a qu n chúng v n lưng và ho t ng có hi u qu . luôn là m t kinh nghi m quý báu i v i Vi kinh nghi m làm báo dày d n, Nguy n ng. Phong S c ã ch o ho t ng báo chí trong Trong th i k 1936-1939, báo chí ã c vi c gây d ng và phát tri n phong trào Xô Vi t ng qu n chúng tham gia các cu c u tranh, Ngh T nh. Cu c bi u tình ngày 1-5-1930 ã vi nh ng s ki n tiêu bi u nh ư:
10. N.T.T. Hằng / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 30, Số 1 (2014) 22-32 31 - Cu c v n ng i h i ông D ơ ng mng, ưa cu c u tranh lâu dài, b n b 15 tháng 9-1936. Phong trào m u và phát tri n nm d ưi s lãnh o c a ng, 20 n m k t tr ưc h t Nam K , sau lan ra kh p ông khi ra i c a báo chí cách m ng Vi t Nam, Dươ ng. Hn tr t p m i ã k p th i h ưng ng n h i th ng l i, l p nên n ưc Vi t Nam Dân mt cách say s ưa, k p th i nh t. Le Travail và ch C ng hòa. Nhìn l i vai trò c a báo chí Tân xã h i hng hái c ng. cách m ng i v i i s ng chính tr Vi t Nam - “ ón”Gô a và Brêviê a ra ki n ngh . 1925-1945 v n là nh ng bài h c kinh nghi m Tháng 1-1937, Chính ph Pháp c Gô a sang cho chúng ta trong vi c x lý m i quan h báo iu tra tình hình và Brêviê nh m ch c Toàn chí-chính tr hi n nay: báo chí v a là ng ưi quy n ông D ươ ng, ng C ng s n ông tuyên truy n t p th , c ng t p th và t Dươ ng ã t ch c, huy ng, h ưng d n qu n ch c t p th , ng th i báo chí ph i là di n chúng mang kh u hi u, nguy n vng, n n ơi àn tin c y c a nhân dân; báo chí có th là v tp trung và i có tr t t n g p Gô a. Báo khí lý lu n-tư t ưng c a các t ch c cách chí cách m ng ã h ưng d n qu n chúng t mng, u tranh ch ng l i nh ng th l c thù ch c và làm ki n ngh ưa lên Toàn quy n và ch; giáo d c lòng yêu n ưc và nâng cao nh n ph n ánh tin t c v khí th sôi n i c a qu n th c c a qu n chúng qua vi c ph n ánh nh ng chúng trong c n ưc. vn trong i s ng chính tr Vi t Nam, c ng là di n àn cho nh ng cu c v n ng dân ch . - Bu c và u tranh ngh tr ng : ây là mt trong nh ng ho t ng sôi n i nh t c a báo chí cách m ng trong th i k M t tr n Dân Tài li ệu tham kh ảo ch , trên m t lo t báo Le Travail, Tin t c, Sông H ơ ng t c b n, Le Peuple, Dân Chúng [1] Hc vi n Chính tr Qu c gia H Chí Minh, 80 v n ng qu n chúng b u nh ng i bi u nm báo chí cách m ng Vi t Nam, nh ng bài h c ca M t tr n Dân ch vào Vi n Dân bi u c lch s và nh h ưng phát tri n, NXB Chính tr Qu c gia, Hà N i, 2005. ba k , trong ó hai nhóm tr c t là Tin t c [2] Nguy n Thành, Báo chí cách m ng Vi t Nam Bc K và Dân Chúng Nam K , hai nhóm 1925-1945, NXB Khoa h c Xã h i, Hà N i, cng s n công khai. 1984. [3] Hc vi n Chính tr Qu c gia H Chí Minh, 80 Ti p theo ó, trong công cu c v n ng nm báo chí cách m ng Vi t Nam, nh ng bài h c qu n chúng nhân dân vào trong m t m t tr n lch s và nh h ưng phát tri n, NXB Chính tr th ng nh t, có t ch c d ưi s lãnh o c a Qu c gia, Hà N i, 2005. ng, chu n b l c l ưng cho T ng kh i ngh a [4] Tp bài gi ng Chính tr h c, Nxb Chính tr Qu c gia, Hà N i, 1999. Xem: Bách khoa Tri t h c, tháng Tám: “nh ng t báo c a ng và c a Nxb Ti n b , Mátxc ơva, 1983, 507 (ti ng Nga). các oàn th khác trong M t tr n nh ư: C Gi i [5] P.H. Collin, Dictionary of Politics and Phóng, C u Qu c, Vi t Nam c L p, ui Government, Bloomsbury Publishing Plc, London, 2004. gi c n c, Gi i phóng v.v ã tr nên nh ng [6] Pippa Noris, Political Communications, bn ưng thân m n c a ng bào” [20]. Encyclopedia of the Social Sciences, ngày 16-2- Tóm l i, có th nói r ng, báo chí cách 2004. mng giai on 1925-1945 ã làm t t nhi m [7] Tp chí C ng s n, s 1, ngày 11-2-1931. [8] Hi ký Tr n Huy Li u, NXB Khoa h c Xã h i, v tuyên truy n, c ng và t ch c qu n Hà N i, 1991. chúng, góp ph n c l c vào phong trào cách
11. 32 N.T.T. Hằng / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 30, Số 1 (2014) 22-32 [9] Hi ký Tr n Huy Li u, NXB Khoa h c Xã h i, [15] Báo Dân Chúng, s 10, ngày 24-8-1938. Hà N i, 1991. [16] Báo C Gi i Phóng, s 17, ngày 17-9-1945. [10] Báo C Gi i Phóng, s 23, ngày 7-10-1945. [17] S.F. Mc Hale, Print and Power: Confucianism, [11] Hi ký Tr n Huy Li u, NXB Khoa h c Xã h i, Communism, and Buddhism in the Making of Hà N i, 1991. Modern Vietnam, University of Hawai’i Press, [12] Quang H ưng, L ch s báo chí Vi t Nam Hohonunu, 2004. 1865-1945, NXB i h c Qu c gia, Hà N i, [18] Báo Ng ưi Lao Kh , s 2, ngày 2-5-1930. 2001. [19] Tr ươ ng Qu Ph ươ ng: “Nguy n Phong S c - M t [13] Hu nh V n Tòng, Báo chí Vi t Nam t kh i nhà lãnh o tài ba, nhà báo cách m ng tiên th y n n m 1945, NXB Thành Ph H Chí phong trong phong trào Xô Vi t Ngh T nh”. Minh, 2000. [14] Mt ng ưi công nhân Hà N i, Ý ki n chung: nói [20] Báo C Gi i Phóng, s 10, ngày 28-1-1945. v tình th lao ng, Báo Lao ng, s 4, ngày 1- 11-1929. The Role of Revolutionary Press in Vietnam’s Political Life in 1925-1945 Stage Nguy n Th Thúy H ng VNU University of Social Sciences and Humanities, 336 Nguy n Trãi Road, Thanh Xuân Dist., Hanoi, Vietnam Abstract: In the 1925-1945 stage, the Vietnamese press had a diverse and tremendous development, especially the revolutionary press, the press line which was closely associated with the struggle against colonialism and the demand for independence and freedom for Vietnam. Even though, there are a lot of the research works of scholars on the formation, development and content as well as the contributions of the revolutionary press, there is yet to be any concrete assessment of the role of the revolutionary press in Vietnam's political life in this stage. This article, therefore, has studied the most typical revolutionary newspapers in the 1925-1945 stage and tried to distinguish the revolutionary press from the press of the Communist Party of Vietnam. The article has also analyzed that the revolutionary press is an ideological and theoritical weapon of the Vietnam revolutionary organizations, which educated patriotism and raised the political awareness of the masses and at the same time, and developed, consolidated and organized the revolutionary movements of Vietnam. Keywords: Revolutionary press; political life.