Khả năng sinh trưởng, sản xuất thịt của bò lai sind, f1 (brahman × lai sind) và f1 (charolais × lai sind) nuôi tại Đăk Lăk - Phạm Thế Hụê

Nội dung text: Khả năng sinh trưởng, sản xuất thịt của bò lai sind, f1 (brahman × lai sind) và f1 (charolais × lai sind) nuôi tại Đăk Lăk - Phạm Thế Hụê

1. B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC NƠNG NGHIP HÀ NI PHM TH HU KH NĂNG SINH TRƯNG, SN XUT THT CA BỊ LAI SIND, F 1 (BRAHMAN × LAI SIND) VÀ F1 (CHAROLAIS × LAI SIND) NUƠI TI ĐĂK LĂK Chuyên ngành: CHĂN NUƠI ĐNG VT Mã s: 62.62.40.01 LUN ÁN TIN SĨ NƠNG NGHIP Ngưi hưng dn khoa hc: GS.TS. ĐNG VŨ BÌNH PGS.TS. ĐINH VĂN CHNH HÀ NI 2010
2. i LI CAM ĐOAN Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cu ca riêng tơi. Các ni dung nghiên cu và kt qu nêu trong lun án là trung thc và chưa tng đưc cơng b cho vic bo v mt hc v nào. Tơi xin cam đoan nhng mc trích dn trong lun án đu đưc ghi rõ đa ch ngun gc, mi s giúp đ đu đưc cám ơn. Hà Ni, tháng 8 năm 2010 Tác gi lun án PHM TH HU
3. ii LI CM ƠN Trong quá trình thc hin lun án, tơi đã nhn đưc s giúp đ tn tình ca các Thy hưng dn: GS. TS. Đng Vũ Bình, PGS. TS. Đinh Văn Chnh. Tơi xin chân thành cm ơn s hưng dn tn tình đĩ. Cm ơn TS. Vũ Chí Cương, TS. Phm Kim Cương Vin Chăn Nuơi, T.S Trn Quang Hân Trưng Đi hc Tây Nguyên, TS. Phan Xuân Ho, NCS. Đ Đc Lc Trưng Đi hc Nơng nghip Hà Ni v các li khuyên quý báu cho Lun án này. Trong quá trình nghiên cu chúng tơi cũng nhn đưc s giúp đ tn tình v mi mt ca Ban Giám hiu Trưng Đi hc Nơng nghip Hà Ni, Khoa Chăn nuơi và nuơi trng Thy sn, Vin Đào to Sau đi hc, B mơn Di truyn và Chn ging vt nuơi, D án PHE Trưng Đi hc Nơng nghip Hà Ni; Ban Giám hiu, Khoa Chăn nuơi Thú y, B mơn Sinh hc vt nuơi, B mơn Chăn nuơi chuyên khoa Trưng Đi hc Tây Nguyên; B mơn nghiên cu Bị Vin Chăn nuơi; Trung tâm Khuyn nơng huyn Ea Kar, tnh Đăk Lăk, Phịng Chăn nuơi S Nơng nghip tnh Đăk Lăk. Cơng ty Cà phê 719 (Krơng Păc, Đăk Lăk), Cơng ty TNHH Khánh Xuân (Buơn Ma Thut, Đăk Lăk), DNTN Hng Phát (Buơn Ma Thut, tnh Đăk Lăk). Tơi xin trân trng cm ơn các cơ quan đã to điu kin thun li đ tơi hồn thành lun án. Nhân dp này tơi xin chân thành cm ơn s quan tâm và giúp đ quý báu ca các đng nghip đã dành cho tơi trong sut quá trình thc hin nghiên cu. Cui cùng tơi dành li cm ơn v và các con tơi đã c vũ và đng viên và to mi điu kin cho tơi trong sut thi gian thc hin nghiên cu này. Hà Ni 2010 TÁC GI LUN ÁN NCS. Phm Th Hu
4. iii MC LC Li cam đoan i Li cm ơn ii Mc lc iii Danh mc các ch cái vit tt vi Danh mc bng vii Danh mc hình ix M ĐU 1 1 Tính cp thit ca đ tài 1 2 Mc tiêu nghiên cu 2 3 Đĩng gĩp khoa hc và thc tin ca đ tài 3 CHƯƠNG 1. TNG QUAN TÀI LIU NGHIÊN CU 4 1.1 Cơ s lý thuyt ca vn đ nghiên cu 4 1.1.1 Tính trng s lưng và s di truyn tính trng s lưng 4 1.1.2 Lai ging và ưu th lai 7 1.1.3 Mt s ging bị đưc s dng trong nghiên cu 9 1.2 Kh năng sinh trưng, cho tht ca bị và các yu t nh hưng 11 1.2.1 Kh năng sinh trưng và cho tht ca bị 11 1.2.2 Các yu t nh hưng đn kh năng sinh trưng và cho tht bị 14 1.2.3 Mt s ch tiêu và phương pháp đánh giá kh năng sinh trưng và cho tht ca bị 21 1.2.4 Cht lưng tht và các yu t nh hưng cht lưng tht bị 23 1.3 Tình hình nghiên cu trong và ngồi nưc 29 1.3.1 Tình hình nghiên cu ngồi nưc 29 1.3.2 Tình hình nghiên cu trong nưc 31 1.4 Mt s yu t và điu kin t nhiên ca tnh Đăk Lăk 35
5. iv 1.4.1 Đa hình 35 1.4.2 Khí hu 35 1.4.3 Thy văn 36 1.4.4 Tài nguyên đt 36 1.4.5 Mt s nét v tình hình chăn nuơi bị ti tnh Đăk Lăk 37 CHƯƠNG 2. VT LIU, NI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 38 2.1 Đi tưng, thi gian, đa đim nghiên cu 38 2.1.1 Đi tưng nghiên cu 38 2.1.2 Thi gian và đa đim nghiên cu 38 2.2 Ni dung và phương pháp nghiên cu 39 2.2.1 Ni dung nghiên cu 39 2.2.2 Phương pháp nghiên cu 39 2.2.3 Phương pháp x lý s liu 50 CHƯƠNG 3. KT QU VÀ THO LUN 52 3.1 Sinh trưng ca bị lai hưng tht 52 3.1.1 Khi lưng ca bị lai hưng tht 52 3.1.2 Kích thưc và ch s các chiu đo ca bị lai hưng tht 73 3.1.3 Tiêu tn thc ăn ca bị lai hưng tht 87 3.1.4 Kho sát đ th sinh trưng ca bị lai hưng tht 89 3.2 Kt qu nuơi v béo bị lai hưng tht 95 3.2.1 Kt qu nuơi v béo bị lai hưng tht t 18 đn 21 tháng tui 95 3.2.2 Kt qu nuơi v béo bị lai hưng tht t 21 đn 24 tháng tui 99 3.3 Kt qu m kho sát bị lai hưng tht 104 3.3.1 Thành phn thân tht ca bị lai hưng tht 104 3.3.2 Thành phn hĩa hc ca tht bị lai hưng tht 108 3.3.3 Cht lưng tht ca bị lai hưng tht 109
6. v KT LUN VÀ Đ NGH 121 1 Kt lun 121 2 Đ ngh 122 Danh mc cơng trình cơng b liên quan đn lun án 123 Tài liu tham kho 124 Ph lc 141
7. vi DANH MC CÁC CH CÁI VIT TT ANOVA Analysis of variance (Phân tích phương sai) TTTĐ Tăng trng tuyt đi g/ngày Bra Brahman BBB Blanc Blue Belge Char Charolais CK Cht khơ CSTM Ch s trịn mình CSDT Ch s dài thân CSKL Ch s khi lưng Cs Cng s CV Cao vây DFD Dark, Firm, Dry (tht sm màu, cng, khơ) DTC Dài thân chéo HQSDTĂ Hiu qu s dng thc ăn HF Holstein Friesian LS Lai Sind ME Metalolisable Energy (Năng lưng trao đi) NNH Nuơi trong nơng h NTD Nuơi theo dõi P Khi lưng PSE Pale, Soft, Exudative (tht nht màu, nhiu nưc, nhão) SE Standard Error (Sai s ca s trung bình) TĂ Thc ăn TTTĂ Tiêu tn thc ăn VN Vịng ngc
8. vii DANH MC BNG STT Tên bng Trang 2.1 S lưng mu nghiên cu 38 2.2 Thành phn hĩa hc ca các loi thc ăn 40 2.3 Thành phn thc ăn tinh nuơi theo dõi t 6 đn 24 tháng tui 40 2.4 B trí thí nghim nuơi theo dõi t 6 24 tháng tui 41 2.5 B trí nuơi v béo bị đc 18 21 tháng tui 43 2.6 Thành phn thc ăn tinh nuơi v béo lúc 18 21 tháng tui 44 2.7 B trí thí nghim v béo bị lai hưng tht lúc 21 24 tháng tui 45 2.8 Thành phn thc ăn tinh v béo lúc 21 24 tháng 45 2.9 Ch tiêu và thi đim đánh giá cht lưng tht 48 3.1a Khi lưng tích lũy ca bị lai hưng tht nuơi trong nơng h 53 3.1b Khi lưng tích lũy ca bị lai hưng tht nuơi theo dõi 54 3.2a Tăng khi lưng ca bị lai hưng tht nuơi trong nơng h 63 3.2b Tăng khi lưng tuyt đi ca bị lai hưng tht nuơi theo dõi 65 3.3a Sinh trưng tương đi ca bị lai hưng tht nuơi trong nơng h 71 3.3b Sinh trưng tương đi ca bị lai hưng tht nuơi theo dõi 72 3.4a Cao vây ca bị nuơi trong nơng h qua các tháng tui 74 3.4b Cao vây ca bị lai hưng tht nuơi theo dõi 75 3.5a Dài thân chéo ca bị lai hưng tht nuơi trong nơng h 78 3.5b Dài thân chéo ca bị nuơi theo dõi qua các tháng tui 79 3.6a Vịng ngc ca bị lai hưng tht nuơi trong nơng h 81 3.6b Vịng ngc ca bị lai hưng tht nuơi theo dõi 82 3.7a Ch s cu to th hình ca bị nuơi trong nơng h 84 3.7b Ch s cu to th hình ca bị nuơi theo dõi 85 3.8 Tiêu tn thc ăn và hiu qu s dng thc ăn ca bị lai hưng tht 88
9. viii 3.9 Các tham s hàm sinh trưng ca bị Lai Sind, F1 (Brahman × Lai Sind) và F 1 (Charolais × Lai Sind) 89 3.10 Tui, khi lưng và tăng khi lưng tuyt đi ti đim un 91 3.11 Tăng khi lưng ca bị nuơi v béo t 18 đn 21 tháng tui 96 3.12 Hiu qu s dng thc ăn ca bị nuơi v béo t 18 đn 21 tháng tui 98 3.13 Hiu qu kinh t nuơi v béo bị lai hưng tht t 18 đn 21 tháng tui 99 3.14 Tăng khi lưng bị nuơi v béo t 21 đn 24 tháng tui 100 3.15 Hiu qu s dng thc ăn bị nuơi v béo 21 24 tháng tui 103 3.16 Hiu qu kinh t bị nuơi v béo bị t 21 đn 24 tháng tui 104 3.17 Thành phn thân tht ca bị lai hưng tht 105 3.18 Thành phn hĩa hc tht ca bị lai hưng tht 108 3.19 Giá tr pH ca cơ dài lưng các thi đim sau git tht 109 3.20 Màu sc ca tht bị các thi đim khác nhau sau git tht 113 3.21 T l mt nưc ti các thi đim bo qun và ch bin 117 3.22 Đ dai ca tht các thi đim sau khi git tht (N) 118
10. ix DANH MC HÌNH STT Tên hình Trang 3.1 Tăng khi lưng ca bị lai hưng tht nuơi trong nơng h 64 3.2 Tăng khi lưng ca bị lai hưng tht nuơi theo dõi 65 3.3 Đưng cong sinh trưng hàm Gompertz bị Lai Sind NNH 92 3.4 Đưng cong sinh trưng hàm Gompertz F 1(Bra × LS) NNH 92 3.5 Đưng cong sinh trưng hàm Gompertz F 1(Char × LS)NNH 93 3.6 Đưng cong sinh trưng hàm Gompertz Lai Sind NTD 93 3.7 Đưng cong sinh trưng hàm Gompertz F 1(Bra × LS) NTD 94 3.8 Đưng cong sinh trưng hàm Gompertz F 1(Bra × LS) NTD 94 3.9 Tăng khi lưng ca bị nuơi v béo t 18 đn 21 tháng tui 97 3.10 Tăng khi lưng ca bị nuơi v béo t 21đn 24 tháng tui 101 3.11 Bin đi pH ca tht bị 111
11. 1 M ĐU 1 Tính cp thit ca đ tài Trong nhng năm qua, chăn nuơi bị nưc ta phát trin mnh, cung cp ngun thc phm giàu cht dinh dưng cho xã hi, cung cp phân bĩn và sc kéo cho sn xut nơng nghip, tăng thu nhp cho ngưi dân nơng thơn. Theo s liu thng kê ca Cc Chăn nuơi (2007)[16] đàn bị nưc ta cĩ 6.724.703 con, phân b các tnh Tây Nguyên 763.317 con chim 11,25% tng đàn bị c nưc. Riêng tnh Đăk Lăk, s lưng bị tăng nhanh: t 197.000 năm 2004 lên 221.668 con năm 2007, trong đĩ bị Lai Sind chim 34,23%. Theo k hoch đn năm 2010, đàn bị ca tnh đt 370.000 con, t l bị lai đt 40%, tc đ tăng đàn hàng năm đt 5 6%. Đăk Lăk cĩ din tích 13.085 km 2, chim 3,9% din tích t nhiên ca c nưc. Đt dành cho lâm nghip 602.479,94 ha; đt chưa s dng 136.362,01 ha (Chi cc thng kê Đăk Lăk, (2007)[15]. Đa hình Đăk Lăk cĩ đ cao trung bình 500 700 m, đa hình cao nguyên bng phng nm gia tnh chim 53% din tích, núi cao chim 35%, đt vùng trũng chim 12%, phn ln đt đai t nhiên là đt đ bazan thun li cho vic phát trin cây cơng nghip như Cà Phê, Cao Su, Bơng vi . Đây cũng là mt tnh cĩ din tích đng c ln, thun li cho vic phát trin chăn nuơi bị tht hàng hĩa và đã hình thành nhiu vùng chăn nuơi chuyên canh. Hin nay, chăn nuơi bị tht đã tr thành mt ngành chuyên mơn hĩa khá cao. Khai thác ti đa tim năng di truyn ca con vt, s dng các phương thc chăn nuơi hp lý, nm chc th trưng tiêu th là nhng hưng đi cơ bn ca sn xut bị tht. Sn phm tht bị cĩ t l protein cao, thơm ngon, màu sc đp, tht mm, phù hp th hiu ca ngưi tiêu dùng đang đưc chú trng trong chăn nuơi bị tht.
12. 2 Trong nhiu năm qua, chúng ta đã tin hành ci to đàn bị Vàng theo hưng nâng cao năng sut và cht lưng sn phm. Chương trình “Sind hĩa” đưc coi là bưc đi đu nhm gii quyt sc kéo và to nn cho vic lai to tip theo. Bị Lai Sind mi tăng đưc lưng tht khong 5% so vi bị đa phương (Lê Vit Ly, 1995)[26], các nghiên cu thăm dị cho lai gia các ging bị tht vi bị Lai Sind đưc bt đu t 1975 1978, 1982 do Vin Chăn nuơi ch trì ti các Nơng trưng Đng Giao (Ninh Bình), Hà Tam (Gia Lai Kon Tum), Bình Đnh và vùng ph cn Hà Ni. Các nghiên cu lai kinh t bị tht các đa phương khác nhau trong c nưc đã xác đnh đưc mt s cp lai sinh trưng tt, năng sut tht cao, cht lưng tht tt hơn bị đa phương. Ví d F 1(Drought Master × Lai Sind), F 1(Brahman × Lai Sind), F1(Simmental × Lai Sind). Đăk Lăk cĩ các điu kin t nhiên phù hp vi phát trin chăn nuơi bị tht. Tuy nhiên, các ging bị nuơi tht ch yu là các ging bị đa phương và bị Lai Sind. Do vy vic đưa các ging bị tht cĩ năng sut cao vào đa bàn tnh Đăk Lăk và s dng chúng phi ging vi bị cái Lai Sind đ to bị lai hưng tht là mt địi hi cp bách nhm nâng cao năng sut, ci thin cht lưng tht và mang li hiu qu kinh t cao hơn cho ngưi chăn nuơi bị tht. Xut phát t địi hi trên chúng tơi tin hành đ tài: “Kh năng sinh trưng, sn xut tht ca bị Lai Sind, F 1 (Brahman × Lai Sind) và F1 (Charolais × Lai Sind) nuơi ti Đăk Lăk”. 2 Mc tiêu nghiên cu Nghiên cu nhm đánh giá và so sánh kh năng sinh trưng, cho tht, cht lưng tht ca bị Lai Sind và hai t hp lai gia tinh bị đc Brahman, Charolais vi bị cái Lai Sind, đng thi ci thin năng sut và cht lưng tht ca các nhĩm bị này bng bin pháp nuơi v béo.
13. 3 3 Đĩng gĩp khoa hc và thc tin ca đ tài 3.1 Đĩng gĩp khoa hc ca lun án * Phân tích đưc các tính trng năng sut ch yu ca bị Lai Sind, F1(Brahman × Lai Sind) và F 1 (Charolais × Lai Sind) nuơi ti Đăk Lăk. * Xác đnh cht lưng tht theo các tiêu chí màu sc, đ dai, đ pH, t l mt nưc bo qun, t l mt nưc ch bin đi vi tht bị. * S dng hàm Gompertz mơ hình hĩa quá trình sinh trưng ca các nhĩm bị lai nĩi trên ng dng vào trong lai ging và nuơi dưng bị thit. 3.2 Ý nghĩa thc tin ca lun án Đánh giá đưc kh năng sinh trưng, sn xut tht ca bị Lai Sind, F1(Brahman × Lai Sind), F 1 (Charolais × Lai Sind) nuơi ti Đăk Lăk. Gĩp phn phát trin vùng sn xut bị tht cht lưng cao. Gĩp phn vào ging dy các mơn hc liên quan cho ngành Chăn nuơi Thú y.
14. 4 CHƯƠNG 1 TNG QUAN TÀI LIU NGHIÊN CU 1.1 Cơ s lý thuyt ca vn đ nghiên cu 1.1.1 Tính trng s lưng và s di truyn tính trng s lưng 1.1.1.1 Tính trng s lưng Tính trng s lưng đưc gi là tính trng đo lưng vì s nghiên cu ca chúng ph thuc vào s đo lưng. Tuy nhiên cĩ mt s tính trng mà giá tr ca nĩ thu đưc bng cách đm như s con đ trong mt la, s trng đ trong mt chu kỳ vn đưc coi là tính trng s lưng. Phn ln các tính trng cĩ giá tr kinh t ca vt nuơi đu là tính trng s lưng, hu như các thay đi trong tin trình tin hĩa ca sinh vt là s thay đi ca tính trng s lưng. Tính trng s lưng cĩ các đc trưng sau: + Tính trng s lưng bin thiên liên tc; + Phân b tn sut giá tr ca tính trng s lưng là phân b chun; + Là tính trng do nhiu gen điu khin, mi gen cĩ mt tác đng nh; + Chu tác đng rt ln ca các yu t ngoi cnh. 1.1.1.2 S di truyn ca tính trng s lưng Di truyn hc s lưng vn ly các quy lut di truyn ca Mendel làm cơ s, nhưng do đc đim riêng ca tính trng s lưng so vi tính trng cht lưng, nên phương pháp nghiên cu ca di truyn hc s lưng khác vi phương pháp nghiên cu ca di truyn hc Mendel. các đi lai, tính trng s lưng khơng phân ly theo mt t l nht đnh, kt qu đĩ hu như đi lp vi quy lut di truyn Mendel. Do vy nhiu nhà nghiên cu di truyn trưc đây cho rng s di truyn tính trng s lưng khơng tuân theo quy lut di truyn Mendel. Đn năm 1908 các cơng trình
15. 5 nghiên cu ca Nilsson Ehle mi xác đnh đưc tính trng s lưng bin thiên liên tc và di truyn theo đúng quy lut ca tính trng cht lưng cĩ bin d gián đon, tc là các đnh lut cơ bn v di truyn ca Meldel (trích theo Trn Đình Miên và Cs 1994)[34]. B phn di truyn liên quan ti các tính trng s lưng đưc gi là di truyn hc s lưng hoc di truyn sinh trc hay di truyn thng kê. Do đc trưng ca tính trng s lưng nên phương pháp nghiên cu di truyn s lưng khác vi phương pháp nghiên cu di truyn cht lưng: + Đi tưng nghiên cu khơng dng li mc đ cá th mà phi m rng mc đ qun th bao gm các nhĩm cá th. + S sai khác gia các cá th khơng th ch là s phân loi mà phi cĩ s đo lưng tng cá th. Cơ s di truyn tính trng s lưng đưc thit lp bi các cơng trình nghiên cu ca Fisher (1918)[89]; Wright (1926); Haldane (1932); (trích theo Nguyn Văn Thin, 1995)[54], Đng Vũ Bình (2002)[4]. Đ gii thích s di truyn tính trng s lưng NilssonEhle (1908) đã đưa ra gi thuyt đa gen vi ni dung sau: Tính trng s lưng chu tác đng ca nhiu cp gen, phương thc di truyn ca các cp gen này tuân theo các quy lut cơ bn ca di truyn: như s phân ly, t hp và liên kt Mi gen thưng cĩ tác dng nh đi vi các tính trng kiu hình, nhưng nhiu gen cĩ giá tr cng gp ln hơn. Tác dng ca các gen khác nhau trên cùng mt tính trng cĩ th cng gp hoc khơng cơng gp. Ngồi ra cịn cĩ th cĩ các kiu tác đng c ch khác nhau gia các gen nm các locus khác nhau. Trong thc t nu bit đưc chính xác s lưng gen quyt đnh tính trng s lưng cĩ th đ ra các phương pháp trc tip nghiên cu các tính trng s lưng đĩ.
16. 6 Theo Morgan (1911), Wright (1933) (trích theo Phan C Nhân (1977)[37], quá trình hình thành tính trng ca gia súc khơng nhng chu s chi phi ca các gen mà cịn chu s chi phi rt ln ca điu kin mơi trưng. Giá tr ca mt tính trng (giá tr kiu hình) biu th thơng qua giá tr kiu gen và sai lch mơi trưng: P = G + E Trong đĩ: P: Giá tr kiu hình G: Giá tr kiu gen E : Sai lch mơi trưng. Sai lch ca mơi trưng ca mt qun th bng khơng, do đĩ giá tr trung bình kiu hình bng giá tr trung bình kiu gen. Giá tr kiu gen ca tính trng s lưng do nhiu gen cĩ hiu ng nh cu to thành, các gen cĩ hiu ng riêng bit rt nh, nhưng khi tp hp nhiu gen s cĩ nh hưng rõ rt ti tính trng nghiên cu. Phân tích giá tr ca tính trng s lưng cho thy mun ci tin năng sut ca vt nuơi cn phi tác đng ci tin di truyn (G) bng cách tác đng vào hiu ng cng gp thơng qua các bin pháp chn lc. Tác đng vào các hiu ng tri và át ch bng các bin pháp tp giao. Tác đng v mt mơi trưng bng cách ci tin điu kin chăn nuơi, nâng cao cht lưng thc ăn, ci tin chung tri và các điu kin mơi trưng, tăng cưng các bin pháp thú y. Theo Johanson (1968)[102], tính trng s lưng th hin bng các giá tr đo lưng và đưc xác đnh bng các tham s riêng. Theo Nguyn Văn Thin (1995)[54] khi nghiên cu di truyn các tính trng s lưng ngưi ta thưng dùng các tham s thng kê mơ t cũng như xác đnh các mi tương quan, ph thuc tuyn tính.
17. 7 1.1.2 Lai ging và ưu th lai Lai ging là phương pháp nhân ging đưc ng dng rng rãi trong nhân ging bị tht nhm tăng mc đ d hp và làm gim mc đ đng hp. Phương pháp nhân ging này làm cho tn s kiu gen đng hp t th h sau gim đi cịn tn s kiu gen d hp tăng lên. Theo nghĩa rng, lai ging là cho giao phi các cá th cĩ các kiu gen khác nhau. Lai ging là cho giao phi gia các cá th thuc hai dịng cn huyt trong cùng mt ging, thuc hai ging hoc hai lồi khác nhau. Lai ging s to ra đi lai cĩ sc sng tt hơn, kh năng thích ng và chng đ bnh tt cao hơn, đng thi làm tăng kh năng sinh sn, sinh trưng và cho sn phm (Nguyn Văn Thin, 1995)[54]. Lai ging va li dng tác đng cng gp và khơng cng gp ca gen. Mc đích ca lai ging là thơng qua các phương pháp lai c th đ làm tăng kh năng cho sn phm như tht, trng, sa th h con lai, đng thi cũng là điu kin hình thành ging mi. Hin nay các ging mi hình thành phn ln là do lai. Lai ging cũng cĩ mc đích li dng mt hin tưng sinh vt hc quan trng, đĩ là ưu th lai trong chăn nuơi. Lai ging to ra ưu th lai (heterosis), thut ng “Ưu th lai” đưc dùng t năm 1914, theo đ ngh ca nhà di truyn hc Shull (1952) [126]. Cĩ th hiu ưu th lai là sc sng, sc min kháng đi vi bnh tt và các tính trng sn xut ca con lai cao hơn b m. Cĩ th nĩi ưu th lai là tính ưu vit ca đi lai so vi đi b m. Theo Lebedev (1972)[25], lai ging làm tăng sc sng, tăng sc khe, sc chu đng và tăng năng sut đi con do giao phi khơng cn huyt. Trn Đình Miên (1975)[33], khi cho giao phi gia hai cá th, hai dịng, hai ging, hai lồi khác nhau đi con sinh ra khe hơn, chu đng bnh tt tt hơn, các tính trng sn xut tt hơn đi b m. Đ to đưc ưu th lai ngưi ta áp dng các hình thc giao phi khơng
18. 8 cn huyt nhm tăng mc đ d hp t. Các hình thc đĩ bao gm lai gia các dịng, lai gia các ging, lai xa. Ưu th lai đt cao nht th h F 1, th h F 2 ưu th lai ch bng mt na so vi F 1. Chính vì vy con lai F 1 thưng đưc ph bin vi nhng nét ưu vit ca nĩ. Franke (1990)[93] lai kinh t bị tht cĩ s tham gia ca 2 hoc 3 ging cho thy con lai sinh ra t cơng thc lai cĩ 3 4 ging tham gia cĩ khi lưng cao hơn con lai gia 2 ging. Nguyn Văn Thưng và H Khc Oánh (1986)[56] cho thy bị lai 3 máu cĩ năng sut cao hơn bị lai 2 máu. Trong lai ging vic la chn t hp lai cn phi chú ý ti kh năng phi hp (nicking), các ging tham gia lai to phi đưc chn lc phù hp nhm phát huy tác đưc các ưu đim và hn ch nhng đc đim xu ca các ging tham gia xut hin con lai. Kt qu lai to ph thuc rt nhiu vào điu kin ngoi cnh vì điu kin ngoi cnh tác đng trong sut quá trình hình thành tính trng mi ca con lai. Ngoi cnh cn đưc hiu theo nghĩa rng bao gm c mơi trưng trong và mơi trưng ngồi t hp gen. Do nhng đc thù ca ưu th lai phong phú như vy, nên khi đánh giá kt qu lai to cn đánh giá mt cách tng hp các tính trng, bao gm: so sánh con lai vi ging thun, đánh giá mc đ vưt tri ca con lai, so sánh tr s trung bình ca con lai vi tr s trung bình ca th h b, m. Ưu th lai là hin tưng sinh vt tương phn vi suy hĩa cn huyt, nĩ là bng chng đ gii thích cơ ch di truyn ca con lai. Thuyt gen tri cho rng th h F 1 thưng cĩ ưu th lai cao hơn do tp trung đưc gen tri tt c các locus (Keeble và Pillow, 1910; Bruce, 1910 và Jones, 1917) (trích t Nguyn Hi Quân và Cs, (1995)[47]. Nu cho F 1 t giao, ưu th lai s gim do gen tri phân ly hoc s sp xp cĩ li nht b phá v. Thuyt siêu tri li cho rng, trng thái d hp là cĩ li nht Aa > AA > aa. Các cá th F 1 vưt c b và m v sc sng, sc sn xut, kh năng sinh sn và kh năng chng li bnh tt. Các cá th trng thái d hp cĩ kh năng thích nghi cao hơn đi vi
19. 9 các thay đi ca mơi trưng. Như vy ngun gc ca ưu th lai nm b máy di truyn ca t bào và là nhng thay đi cu trúc trong h di truyn riêng bit do tác đng qua li gia các genotype khác nhau v cht theo mt h nào đĩ to ra ưu th con lai. 1.1.3 Mt s ging bị đưc s dng trong nghiên cu 1.1.3.1 Ging bị Lai Sind (hình nh minh ha – ph lc 1) Bị Lai Sind cái nn dùng trong lai ging bị tht trong thí nghim đưc bình tuyn ti Đăk Lăk cĩ khi lưng 250 kg tr lên. Bị Lai Sind thuc nhĩm bị u (Bos indicus) hình thành Vit Nam t nhng năm 1920, bị cĩ màu lơng vàng vàng đm hoc vàng sm cánh gián, đu hp, trán g, tai to cp xung, ym và rn phát trin, u vai ni rõ, lưng ngn ngc sâu, mơng dc, bu vú khá phát trin, u vai ni rõ, lưng ngn ngc sâu, bu vú khá phát trin, đuơi dài. Bị thích nghi rng rãi trong nưc, kh năng sinh sn tt, kh năng chng bênh cao, ít b các bnh ký sinh trùng. Con cái trưng thành 250 300 kg Con đc trưng thành 350 450 kg T l tht x 45 48%, tht mm, thơm ngon. 1 1.3.2 Bị lai F 1(Brahman × Lai Sind) (hình nh minh ha – ph lc 2) Bị cái Bị đc × Brahman Lai Sind F1(Brahman × Lai Sind)
20. 10 Bị lai F 1(Brahman × Lai Sind) đưc to ra bng s dng tinh bị đc ging Brahman nhp t Úc phi vi bị cái Lai Sind ti Đăk Lăk, bị cĩ đc đim sau: Bị Lai F 1(Brahman × Lai Sind) cĩ màu sc lơng đ vàng hoc màu xám trng tùy theo dịng b nhp vào (red Brahman hay grey Brahman), bị thích nghi cao vi khí hu trong nưc, kh năng chng bnh cao, ít b bnh ký sinh trùng. Con cái trưng thành nng: 300 350 kg Con đc trưng thành: 350 450 kg T l tht x 48 50% 1.1.3.3 Bị lai F 1(Charolais × Lai Sind) (hình nh minh ha ph lc 3) Bị lai F 1(Charolais × Lai Sind) đưc to ra bng cách phi tinh bị đc ging Charolais vi bị cái ging Lai Sind. Bị F 1(Charolais × Lai Sind) cĩ đc đim sau: Con lai F 1(Charolais × Lai Sind) cĩ màu xám bc, khơng loang đm. Đu nh, ngn, trán rng, sng trịn trng, tai to trung bình, c ngn, ngc sâu, lưng phng, thân rng, đùi phát trin, mơng ngn. Con cái trưng thành: 350 400 kg Con đc trưng thành: 400 450 kg T l tht x 50 55%, tht mm, thơm ngon. Bị đc Bị cái × Charolais Lai Sind F1(Charolais × Lai Sind)
21. 11 1.2 Kh năng sinh trưng, cho tht ca bị và các yu t nh hưng 1.2.1 Kh năng sinh trưng và cho tht ca bị Sinh trưng là mt quá trình tích lũy các cht hu cơ do đng hĩa và d hĩa, là s tăng kích thưc các chiu cao, chiu dài, b ngang, tăng khi lưng ca các b phn và tồn b cơ th (Nguyn Hi Quân và Cs, (1995)[47]. Đc đim ca sinh vt là hp thu, s dng năng lưng và các cht dinh dưng ca mơi trưng xung quanh làm thành cht cu to ca cơ th ca mình đ ln lên và phát trin. Đĩ là quá trình sinh trưng và phát trin ca sinh vt. Cơ th sinh vt thc hin các chuyn hĩa trao đi cht cơ bn đ to ra cơ s vt cht ca t bào sng. Quá trình sinh trưng ca sinh vt bao gm các quá trình phân chia ca t bào nhm làm tăng s lưng và kích thưc ca t bào, tăng tích lũy vt cht trong t bào thơng qua quá trình sinh tng hp protein. Quá trình sinh trưng gn lin vi quá trình phát trin ca cơ th. Đĩ là s hình thành các t chc, b phn mi và s hồn thin tính cht và chc năng ca các b phn trong cơ th, đĩ là s phát trin tồn din ca cơ th c v hình thái và chc năng trên cơ s tính di truyn. Sinh trưng và phát dc cùng din ra trong cơ th, trong s phát trin chung ca cơ th khơng tách ri nhau và khơng mâu thun vi nhau, cùng tn ti và h tr nhau cùng phát trin to cho cơ th gia súc hồn thin các chc phn. Quá trình phát trin ca cơ th gia súc tuân theo các quy lut sinh trưng khơng đng đu, quy lut sinh trưng phát dc theo giai đon, quy lut tính chu kỳ. mi giai đon khác nhau cơ th đng vt cĩ quá trình sinh trưng khơng ging nhau. Tng giai đon địi hi các điu kin khác nhau và cĩ các đc trưng riêng. Nhìn chung quá trình phát trin ca cơ th gia súc tri qua hai giai đon ln. Giai đon trong bào thai đưc tính t lúc trng đưc th tinh to thành
22. 12 hp t cho đn khi đng vt đưc sinh ra. Thi gian ca giai đon trong bào thai dài ngn khác nhau ph thuc vào lồi, ging. Thi gian trong bào thai là mt tính trng rt n đnh. Đc trưng ca giai đon này là quá trình sinh trưng, 3 phát dc rt mãnh lit: 4 khi lưng ca bào thai phát trin trong thi gian cui. Quá trình sinh trưng mãnh lit địi hi quá trình chăm sĩc gia súc cái mang thai phi ht sc chu đáo tránh hin tưng các b phn phát trin mnh trong thi kỳ bào thai b kìm hãm do các nguyên nhân dinh dưng làm nh hưng đn quá trình sinh trưng, phát dc và kh năng sn xut sau này ca con vt. Quá trình sinh trưng, phát dc ngồi bào thai bt đu t khi gia súc sinh ra đn khi già ci. Mi thi kỳ khác nhau gia súc cĩ quá trình sinh trưng, phát dc khác nhau, nhu cu v dinh dưng tng thi kỳ cũng khác nhau. Nhìn chung quá trình sinh trưng thi kỳ đu vn cịn khá mãnh lit, đn giai đon trưng thành gia súc đi vào th n đnh. Thi gian mang thai dài ngn tùy thuc lồi, ging gia súc. Kh năng cho sn phm tùy thuc tng phm ging, ging khác nhau kh năng cho tht khác nhau. Tc đ và cách thc sinh tng hp protein chính là phương thc hot đng ca gen điu khin sinh trưng ca cơ th, Williamson và Payner (1978)[133], Wood và Cs(1987)[134]. Thi kỳ bú sa: S tăng trưng ca cơ th gia súc non rt mãnh lit, nhiu cơ quan b phn trong cơ th chưa phát trin hồn thin (cơ quan điu hịa thân nhit, cơ quan tiêu hĩa ). Ngun dinh dưng cung cp cho gia súc non hồn tồn ph thuc vào kh năng cho sa ca con m. H s di truyn v sinh trưng ca gia súc trong giai đon này thưng thp, bị sa h 2 = 0,12 h s di truyn thay đi theo tng ging (Nguyn Ân 1972)[2]. S đng huyt, gii tính (con sinh ra đc hay cái) cĩ nh hưng mnh nht đn s tăng trưng ca vt non (Trn Đình Miên và Cs, 1994)[34]
23. 13 Giai đon sau cai sa: S tăng trưng ca con vt biu hin rõ nét qua các đc trưng kiu hình, h s di truyn tính trng sinh trưng và kh năng cho tht khá cao. Quá trình sinh trưng tuân theo các quy lut sinh hc như quy lut sinh trưng phát dc khơng đng đu, quy lut sinh trưng phát dc theo giai đon, quy lut sinh trưng phát dc theo chu kỳ. Lê Vit Ly (1995)[26], cho thy đưng cong sinh trưng ca bị cũng như các gia súc khác cho ta thy 2 pha rõ rt: Pha sinh trưng nhanh xy ra trưc khi thành thc sinh dc. Con vt tăng khi lưng theo t l tăng dn khi đưc nuơi dưng vi khu phn hp lý. Pha th hai mà chúng ta d dàng nhn thy là pha sinh trưng chm li, sinh trưng gim dn cho đn khi con vt n đnh v mt khi lưng, lúc này con vt thành thc v th vĩc. S gim t l sinh trưng cĩ th do quá trình đng hĩa và d hĩa đt mc cân bng, t chc t bào ca các mơ đáp ng ít hơn vi hormon sinh trưng. S sinh trưng ca cơ tương đi nhanh, các t chc cơ tăng khi lưng vi cưng đ tương đi n đnh. S tích lu m thi kỳ gia súc non chm nhưng sau đĩ tăng lên khi gia súc thành thc th vĩc. Chăn nuơi bị tht phi hưng ti mc đích thúc đy tăng trưng nhanh các phn tht cĩ giá tr và gim thiu các phn tht kém cht lưng như phn tht đu, tht chân, tht vùng bng. Trong quá trình nuơi dưng khơng th tránh khi tình trng sinh trưng b kìm hãm do các tác đng ca mơi trưng như thiu thc ăn trong mùa khơ hoc vì nhng tác đng khác dn dn cưng đ sinh trưng ca gia súc thp và phi đi cho đn mùa cĩ nhiu thc ăn con vt mi sinh trưng tt lên. Thơng thưng xy ra hin tưng mt giai đon nào đĩ sinh trưng ca con vt b kìm hãm do b thiu thc ăn, đn giai đon sau nhn đưc dinh dưng tt, cưng đ sinh trưng ca nĩ s ln hơn con vt khơng b c ch và cui cùng vn đt khi lưng cùng lúc vi các con vt khác. Đĩ là hin tưng sinh
24. 14 trưng bù chúng ta thưng gp trong chăn nuơi gia súc nhai li do kéo dài thi gian nuơi qua các mùa v khác nhau trong năm. Trong thc t chăn nuơi chúng ta đã áp dng hin tưng sinh trưng bù vào v béo bị gy đ nâng cao năng sut và ci tin cht lưng tht, đưa li hiu qu kinh t cao trong chăn nuơi. Sinh trưng ca gia súc chu tác đng ca các yu t tính di truyn và ngoi cnh. Sinh trưng nhanh hay chm phn ánh kh năng sn xut ca con vt. 1.2.2 Các yu t nh hưng đn kh năng sinh trưng và cho tht bị 1.2.2.1 Yu t di truyn Trong thc t các ging bị khác nhau cĩ tc đ sinh trưng và kh năng sn xut tht hồn tồn khác nhau. Kh năng này ph thuc vào quá trình sinh trưng ca tng ging bị, đĩ là quá trình tích lũy các hp cht hu cơ trong cơ th mà thành phn chính là protein. Tc đ và phương thc tng hp protein ph thuc vào tc đ và phương thc hot đng ca các gen điu khin sinh trưng (Williamson và Payner, 1978)[133]. Cưng đ sinh trưng ca con vt ph thuc vào la tui, khi lưng, gii tính. S thành thc th xác sm hay mun cũng tác đng đn sinh trưng và tm vĩc ca bị tht. Bị đc Charolais thành thc th vĩc mun hơn so vi bị đc Aberdeen Angus khi chúng cùng đưc nuơi mt ch đ dinh dưng. Gii tính cũng tác đng rõ nét đi vi s sinh trưng, bị đc thưng cĩ quá trình sinh trưng mnh hơn bị cái. Do vy khi lưng bị đc thưng ln hơn bị cái cùng tui t 10 20%. Điu này liên quan ti hormon sinh trưng như testosterone con đc. Quá trình sinh trưng nĩi trên cũng nh hưng ti các thành phn khác nhau ca cơ th. bị đc hàm lưng m trong cơ thp hơn so vi bị đc thin, như vy s thiu ht hormon sinh dc đã tác đng ti chuyn hĩa, phn ln năng lưng đưc chuyn hĩa thành m bị đc thin. S tăng cưng tích lũy m cũng làm thay đi hình dáng bên ngồi ca bị tht,
25. 15 hình dáng đĩ cĩ nh hưng ti thành phn tht x. S khác nhau v hình dng tht x đĩ cĩ liên quan ti đ dài ca xương và các liên kt gia xương và cơ. Đ béo ca tht x cĩ liên quan ti ging, khi lưng git m và đ tui git tht cũng như phương thc nuơi dưng. Đ đt hiu qu kinh t cao trong chăn nuơi phi to ra các ging bị cĩ sc sn xut cao, đĩ là các ging bị tht chuyên dng. Hin nay hưng sn xut tht bị vi các ging chuyên dng, tht cĩ hàm lưng protein cao, màu sc tht tươi, tính thơm ngon như các ging Brahman, Drought Master, Santa Gertrudis, Charolais hoc con lai gia các ging bị tht cao sn là mt khuynh hưng đang ngày càng tr nên thơng dng các nưc cĩ ngành chăn nuơi bị tht tiên tin. Xu hưng chn lc bị tht chú ý nhiu ti cơ dài lưng, đ ln ca cơ vùng mơng đã to nên các ging bị cao sn, cĩ kh năng cho năng sut tht cao. Theo Johansson và Korkman (1950) (trích t Nguyn Hi Quân và Cs, (1995)[47] h s di truyn cơ dài lưng và tht vùng mơng khá cao (h 2 = 0,61). Burns và Cs (2005)[5] cho rng khi lưng thân tht là tiêu chun quan trng nht đánh giá kh năng cho tht bị. Các yu t chi phi đn t l tht x bao gm: kiu gen, t l mt nưc, đ béo ca thân tht, khi lưng thân tht. Bị Bos indicus thơng thưng cho t l tht x cao hơn so vi bị Bos taurus 1,5 2%, con lai vi bị châu Âu cĩ chiu hưng trung gian. Trên gĩc đ xem xét kh năng sinh trưng và cho tht ca bị hưng tht, quan tâm ln nht ca chúng ta là to ra ưu th lai v kh năng cho tht và nâng cao phm cht tht. Chính vì vy chúng ta đã và đang tin hành các phương thc lai to 2, 3 máu gia các ging bị ni vi các ging bị chuyên dng tht nhit đi và chuyên dng tht ơn đi (Nguyn Văn Thưng và Cs 1995)[57]; Lê Vit Ly (1995)[26]; Vũ Văn Ni và Lê Vit ly (1996)[43]; Vũ Chí Cương (2007)[12]
26. 16 Vũ Văn Ni và CTV (1995)[40] cho thy trong điu kin nuơi chăn th và b sung thc ăn thơ xanh ti chung, bị lai F 1(Charolais × bị ni) đt tăng trng 556g/ngày; F 1(Simmental × bị ni) đt mc tăng trng 520 g/ngày cịn F1(Red Sindhi × bị ni) ch đt 368 g/ngày. Các tác gi cịn cho bit bị F 1 chăn th trên đng c qung canh đt tăng trng thp 210 240 g/con/ngày. Trong điu kin chăn th nưc ta mc sinh trưng ca bị Vàng 350 g/ngày; bê Lai Sind 400 g/ngày; bê Charolais 700 g/ngày; bê lai Red Sindhi 500 600 g/ngày; bê đc ging Holstein Friesian 500 600 g/ngày; bê lai Simmental 600 700 g/ngày (Nguyn Trng Tin, 1996)[59]. Theo Nguyen Van Thuong (1995)[131], năng sut ca con lai các cơng thc lai khi thay đi ging b cho khi lưng và t l tht tinh khác nhau, bị lai F 1 gia các ging bị đc Red Sindhi; Santa Gertrudis; Charolais vi bị cái Lai Sind cho khi lưng tương ng 219; 259; 244 kg và t l tht tinh ln lưt là: 30,4; 37,7 và 40,6%. Các ging bị đc nĩi trên lai trên nn bị cái F 1 (HF × Lai Sind) cho kt qu khi lưng 255,5; 236,3 và 213,17 kg vi t l tht tinh 39,8; 36,7 và 35,5%. Khi lưng và cht lưng tht con lai ph thuc vào ging b và con cái làm nn lai to, các ging bị tht ơn đi cĩ xu hưng di truyn tính trng năng sut cao và phm cht tt cho con lai. Trong mt cơng thc lai to khác gia các bị đc ging Red Sindhi, Santa Gertrudis, Charolais, Brown Swiss trên nn bị cái Lai Sind, tác gi cho bit tăng trng tuyt đi đt tương ng là: 284,94; 305,14; 336,69 và 305,59 g/con/ngày. Rõ ràng yu t ging đĩng vai trị ht sc quan trng trong vic nâng cao năng sut tht ca các con lai. Các nghiên cu ca Đinh Văn Ci và Cs (2001)[6], cho thy con lai F 1 gia các ging bị đc Charolais; Abondance; Tarentaise vi bị cái Lai Sind t sơ sinh 3 tháng tui đt tăng trng tương ng: 537,73; 526,07; 515,46 g/con/ngày. Sau giai đon 3 tháng tui mc tăng trng gim dn, thp nht
27. 17 giai đon 6 9 tháng tui đt ln lưt 259,38; 143,23; 253,88 g/con/ngày. Mc tăng trng tăng tr li lúc 9 12 tháng đt 351,79; 323,98 và 270,28 g/con/ngày. Các ging bị đc khác nhau cho kt qu tăng trng khác nhau và tùy thuc vào tng giai đon sinh trưng khác nhau cĩ tăng trng khác nhau. Theo Phm Đc Nhoai và Nguyn Thanh Thy (1986)[38], cho kt qu trong cùng mt điu kin chăm sĩc, nuơi dưng bị lai F 1(Hereford × Lai Sind) và F 1(Limousine × Lai Sind) lúc 24 tháng tui cho kt qu tương ng là 341 kg và 257 kg. Trong cùng điu kin bị lai hưng tht cĩ khi lưng cao hơn bị Lai Sind t 17,1% đn 32,6%. 1.2.2.2 Yu t dinh dưng Dinh dưng là yu t quan trng nht trong s các yu t ngoi cnh chi phi kh năng sinh trưng và sn xut tht ca bị. Ch đ dinh dưng cao s rút ngn quá trình nuơi dưng và làm thay đi phm cht tht. Hai loi dinh dưng quan trng cn cho vt nuơi là năng lưng và protein. Năng lưng cn cho vic duy trì s tn ti ca t chc cơ th, hot đng ca cơ, h tiêu hĩa và hình thành các t chc mi. Nhu cu năng lưng chu nh hưng bi khi lưng ca con vt và khi lưng tăng lên ca các t chc trong cơ th. Năng lưng đ sn xut 1kg m gp 7 ln năng lưng dùng đ sn xut mt kg tht nc. Bị cĩ khi lưng t 100 450 kg, tăng trng ngày 1,25 kg cn mc protein 13,5 14,6% so vi vt cht khơ (Lê Vit Ly, 1995)[26]. Sansory và Cs (1998)[122] s dng tng urê r mt làm thc ăn cho bị đc thin châu Phi đt tăng trng 560 g/ngày, trong khi đĩ lơ đi chng ch đt 220 g/ngày. Vũ Văn Ni và Cs (1995)[40] s dng tng urê r mt cho bị F 1 và cho thy rng tăng trng bình quân đt 0,386 0,492 kg/con/ngày, vưt 60% so vi bị nuơi qung canh. Vũ Văn Ni và Lê Vit Ly (1996)[43] thơng báo khi s dng b sung rơm urê + 2 kg r mt + 2 kg ht bơng và rơm trn urê + 2 kg r mt + 2 kg ht bơng nuơi bị Sahiwal 15 tháng tui, tăng trng bình
28. 18 quân đt tương ng 568,88 g/ngày; 454,44 g/ngày. Tyler (1998)[132], nghiên cu b sung r mt, 3% urê và ht bơng tăng trng tăng thêm t 14 23 kg/con tùy thuc vào mc dinh dưng b sung. Vũ Chí Cương và Cs (2005)[10], tin hành v béo bị đc HF lúc 12 tháng tui đt 718 879 g/con/ngày vi t l tht x tương ng 47,5% 48,3%. Bị đưc b sung thc ăn tinh đã ci thin đáng k quá trình sinh trưng, tăng t l tht x, t l tht tinh và các phn tht cĩ giá tr dinh dưng cao. Boorman (1998)[72], cho thy bị Brahman chăn th trên đng c t nhiên và đng c ci tin cĩ trng 20% cây h đu và b sung hn hp thc ăn (molasses, urea, bt ht bơng, kynofos 21 và mui), khi lưng đt đưc sau 3 tháng tương ng 140; 149; 162; 177 kg. Trong cùng mt đơn v thi gian nhĩm bị Brahman đưc chăn th trên đng c ci tin vi 20% cây h đu và đưc b sung hn hp thc ăn giàu năng lưng đã đưa li khi lưng cao nht đt 177kg so vi bị chăn th trên đng c t nhiên ch đt 140 kg. Phương thc nuơi dưng và ch đ dinh dưng cĩ nh hưng nht đnh đn quá trình sinh trưng và cho tht ca gia súc. Vũ Chí Cương và Cs (2005)[11] đã tin hành s dng lõi ngơ trong khu phn r mt cao v béo bị Lai Sind. Kt qu thu đưc rt kh quan, tăng trng bình quân đt t 700 880 g/con/ngày. Vic thay th ngun thc ăn thơ bng lõi ngơ mt loi ph phm nơng nghip sn cĩ khơng nh hưng đn tăng trng ca bị v béo. Vũ Chí Cương và Cs (2007)[13] đã tin hành v béo bị F 1(Brahman × Lai Sind) lúc 18 tháng tui bng ht bơng, r mt, bt sn. Kt qu bị thí nghim đt tăng trng 732 845 g/ngày. Nhiu thí nghim nuơi v béo bị tht đưc tin hành nhm nghiên cu nh hưng ca thc ăn giàu năng lưng, giàu protein đn tăng trng và cht lưng tht. Jiang và Cs (1992) (trích theo Lê Vit Ly, 1995)[26] đã tin hành
29. 19 v béo 4 ging bị đa phương trong 395 ngày vi các loi thc ăn là ph phm nơng nghip, tăng trng bình quân đt 662 782 g/con/ngày, cht lưng tht đưc ci thin đáng k. Vũ Chí Cương và Cs (2007)[14] nghiên cu v béo bị Lai Sind bng ph phm nơng nghip đt tăng trng 0,583 0,839 kg/con/ngày. Nguyn Văn Thưng và Cs (1995)[57] đã v béo bị Lai Sind 21 24 tháng tui bng b sung 10 kg c vào ban đêm. Kt qu cho thy tăng trng gp đơi so vi bị đi chng nuơi chăn th (300 g/con/ngày so vi 150 g/con/ngày). Theo nghiên cu ca Burns và Cs (2005)[5] kh năng sn xut tht ca gia súc là do tương tác gia các kiu gen, mơi trưng. Kh năng cho sn phm ca các ging bị lai Bos indicus cao hơn so vi bị Bos taurus trong các vùng nhit đi và cn nhit đi ca Úc cĩ th do Bos indicus thích nghi đi vi mơi trưng nhit đi cao hơn. Trong điu kin mơi trưng stress mc thp (đng c cht lưng cao, đng c đưc thâm canh và v béo), các tác gi trên cho thy các phm ging khác nhau cĩ quá trình sinh sn, sinh trưng và thích nghi khác nhau. Nhìn chung các ging bị chuyên dng sn xut tht cĩ quá trình sinh trưng rt cao trong điu kin chăm sĩc nuơi dưng tt, đng c thâm canh và các điu kin mơi trưng thun li. Trong mơi trưng chăn nuơi mà mc đ thâm canh thp, gia súc d b stress do đng c cĩ cht lưng thp. Bị Bos indicus thun cĩ th là ging đưc la chn, khơng nhng ch vì kh năng phù hp vi các yêu cu th trưng mà cịn vì kh năng thích nghi cao hơn các ging bị Bos taurus . Anh, h thng nuơi bị tht da vào đi mch đã tr thành hình thc đu tư sâu, s dng thc ăn tinh đ rút ngn thi gian nuơi và đt đưc khi
30. 20 lưng ln. K thut v béo thâm canh (feedlot system) cĩ rt nhiu ưu đim so vi kiu nuơi truyn thng. Trong mt mơi trưng thun li thâm canh cao, các ging bị tht cĩ năng sut cao s phát huy tác dng kiu gen năng sut cao ca phm ging. 1.2.2.3 Thi gian nuơi Thi gian nuơi là mt yu t nh hưng rt ln đn năng sut và cht lưng tht ca bị. Tùy theo tng th trưng tiêu th khác nhau mà chúng ta cĩ thi gian nuơi khác nhau. Mt vn đ ht sc quan trng khi xây dng chương trình phát trin chăn nuơi bị tht là hiu bit các điu kin mơi trưng mà bị đưc nuơi. Kh năng sn xut ca bị các vùng khác nhau mang tính đc trưng ca nhit đ, đ m, lưng mưa, đ màu m ca đt đai, thm thc vt, tình trng bnh tt và ký sinh trùng. Điu kin mơi trưng khác nhau đã tác đng ti s sinh trưng, phát trin ca gia súc. Trong chăn nuơi bị to nên s tương thích gia kiu gen (ging gia súc) vi mơi trưng, to nên s cân bng gia tăng trưng, khi lưng sơ sinh ln, t l sinh sn cao và sn xut sn phm cĩ cht lưng cao vi giá thành thp nht. Theo Burns (2005)[5] các th trưng khác nhau yêu cu sn phm mang các đc tính riêng bit. Mt s th trưng yêu cu v khi lưng, tui git tht khác nhau. Do vy thi gian nuơi và phương thc nuơi cũng thay đi tùy thuc vào yêu cu ca ngưi tiêu dùng. Hu ht các th trưng nhp khu tht bị t Úc yêu cu tui ca bị ti đa là 7 răng. Bị già hơn cht lưng tht s kém, đ dai tăng làm gim tính hp dn ca tht bị. Tui git tht ph thuc vào kh năng sinh trưng, tc đ sinh trưng ca ging bị và các điu kin chăm sĩc nuơi dưng. Bị chuyên dng tht châu Âu cĩ th git tht sm hơn các ging bị đa phương Bos indicus . Bị Charolais nuơi thâm canh cao cĩ th đưc git tht lúc 12 15 tháng tui vi
31. 21 khi lưng đt 400 500 kg, t l tht x đt trên 60%. Trong khi đĩ bị Brahman nuơi qung canh trên đng c (v béo 90 ngày trưc khi git tht) lúc 48 tháng tui mi đt khi lưng 500 600 kg. Nghiên cu ca Lê Quang Nghip (1984)[36] cho rng bị Vàng Vit Nam tui git tht khong 24 tháng tui đt hiu qu kinh t cao nht. 1.2.3 Mt s ch tiêu và phương pháp đánh giá kh năng sinh trưng và cho tht ca bị Khi lưng ca bị các tháng tui chính là đ sinh trưng tích lũy, đưng cong lý thuyt cĩ dng ch S khi gia súc cịn nh, dc dng khi bị giai đon sinh trưng nhanh và sau đĩ đưng cong cĩ xu hưng nm ngang khi bị đt tui trưng thành, con vt thành thc v th vĩc. Sinh trưng tuyt đi là tăng trng đt đưc trong mt thi gian nht đnh. Đưng cong biu din tăng trng tuyt đi theo kiu hình chuơng tăng dn đt giá tr cc đi và sau đĩ gim dn. Nuơi bị tht thưng kt thúc thi kỳ cui cùng ca giai đon nuơi v béo, khi đưng cong bt đu đi xung. Tăng trưng tuyt đi đt đưc ph thuc vào phm ging. Các ging bị chuyên dng sn xut tht cho tăng trng tuyt đi cao hơn so vi các ging bị kiêm dng hoc các ging bị đa phương. Đ sinh trưng tương đi là mc đ tăng trưng đt đưc tính theo t l (%), đưng cong sinh trưng tương đi ca bị là đưng hyperbol. Bị càng ln tui quá trình sinh trưng càng chm li. Kích thưc các chiu đo và các ch s cu to th hình là s biu hin c th ca quá trình sinh trưng, phát trin ca gia súc. Mi loi gia súc cĩ mt ngoi hình sn xut riêng. Kích thưc các chiu đo là tính trng chu nhiu nh hưng ca yu t ging và điu kin chăm sĩc nuơi dưng. H s di truyn ca tính trng khá cao. Nguyn Văn Thin (1995)[54] cho thy h s di truyn cao vây h 2 = 0,63; vịng ngc h 2 = 0,28.
32. 22 Agasti và Cs (1984)[65] cho thy bị lai gia ging Jersey, Holstein vi bị Hariana cĩ dài thân chéo 181,75 186,85 cm, rng ngc 45,12 50,26 cm lúc bị đt khi lưng tương ng 314,86 353,85 kg. Trn Trng Thêm (1986)[53] nhn thy chiu dài thân chéo, vịng ngc ca bị lai Holstein vi bị Lai Sindhi cao hơn Lai Sindhi, các ch s trịn mình 105,62% 113,16%, ch s dài thân 122,45% 129,8%. Đ đánh giá kh năng cho tht ngưi ta s dng nhiu phương pháp khác nhau, trong đĩ phương pháp m kho sát tách riêng thân tht x thành tng loi riêng r là phương pháp chính xác nht. Nhưng do tính phc tp và nĩ khơng cịn ý nghĩa đi vi con ging khi bt buc phi git m, nên nhiu nghiên cu đã tin hành xem xét các mi tương quan gia thân tht vi các ch tiêu khác đơn gin hơn và d thc hin hơn. Hàng lot các nghiên cu đã cho thy tương quan gia các tính trng din tích cơ dài lưng vi khi lưng tht x cĩ r = 0,23 0,66; tương quan gia t l tht x vi din tích cơ dài lưng cĩ r = 0,36; đ dày m vi din tích cơ dài lưng cĩ r = 0,01 (Koots và Cs, 1994)[107] Đ đánh giá năng sut thân tht ngưi ta s dng các nhĩm ch tiêu, khi lưng khi git m, tăng trng ngày, tiêu tn thc ăn, tui git tht, khi lưng tht x, khi lưng tht tinh. Đây là nhng ch tiêu quan trng ca trong chăn nuơi bị tht. Đ nghiên cu quá trình sinh trưng ca gia súc nhiu nhà nghiên cu đã đưa ra và ng dng các hàm hi quy tuyn tính và phi tuyn tính đ mơ t quá trình sinh trưng ca sinh vt. Gompertz (1825)[95], đưa ra mơ hình đ xác đnh các quá trình sinh trưng ca sinh vt, mơ hình cĩ dng: Y = m EXP(aEXP(bx) Alessandra và Cs (2002)[66], đã s dng các hàm Gompertz, Brody và hàm Logistic đ mơ t quá trình sinh trưng ca bị cái tơ Holstein t sơ sinh
33. 23 đn 24 tháng tui, ng dng trong chương trình ci tin bị sa, các tác gi đã ch ra kt qu ca các mơ hình như sau: Logistic Y = 369,75[1 + exp(59640 0,0088)], R 2 = 99,65% Brody Y = 1486,80[097,37exp(0,0007t)], R 2 = 99,95% Gompert Y = 616,80exp[2,3855exp(0,0039t)], R 2 = 99,81% Tác gi cho rng s dng hàm Gompert mơ t sinh trưng cho bị cái tơ t sơ sinh đn 24 tháng tui phù hp hơn so vi hai hàm logistic và Brody nĩi trên. Đã cĩ rt nhiu các nghiên cu mơ hình hĩa quá trình sinh trưng ca vt nuơi. Kohn và Cs (2007)[105] mơ hình hĩa quá trình sinh trưng ca ln ging Goettingen. Lambe và Cs (2006)[108] dùng các mơ hình khác nhau đ mơ t quá trình sinh trưng ca hai ging cu. Brown và Cs (1976)[75] s sng mơ hình phi tuyn tính đ mơ t mi quan h gia khi lưng và tui ca bị. Trn Quang Hân (1996)[21] ng dng mơ hình Gompertz và mơ hình Shumaker đ mơ t quá trình sinh trưng ca ln Trng Khánh Hịa và con lai F1(Yorkshire × TKH). Phm Th Hu (1997)[23] ng dng mơ hình Gompertz đ mơ t sinh trưng ca bị Lai Sind. Nguyn Ngc Lung (1987)[31], Alder (1980)[139] và nhiu tác gi khác đã ng dng các mơ hình tốn đ nghiên cu các quá trình sinh trưng ca sinh vt nhm d đốn năng sut. Nguyn Th Mai (2000)[32] ng dng hàm Wood đ mơ t sinh trưng ca dê Bách Tho và dê lai hưng sa trong chương trình chn lc và nhân thun ging dê Bách Tho. 1.2.4 Cht lưng tht và các yu t nh hưng cht lưng tht bị Cht lưng tht bao gm nhiu đc tính ca sn phm. Các ch tiêu chính bao gm 4 nhĩm sau: Các ch s v giá tr dinh dưng: hàm lưng protein, lipit, khống, vitamin. Các ch s cm quan: màu sc, mùi, v, đ mm.
34. 24 Các ch s nh hưng đn cơng ngh ch bin và tiêu th sn phm: kh năng gi nưc, đ pH. Các ch s v v sinh, an tồn thc phm: s lưng vi sinh vt, hàm lưng các cht tn dư. th trưng trong nưc, các ch tiêu này chưa đưc đánh giá cao. Bị tht git nhiu la tui và nhiu loi hình khác nhau, nhiu loi bị loi thi do quá già, ngưi tiêu dùng chưa địi hi cao v cht lưng sn phm tht bị. các thành ph ln như Hà Ni, thành ph H Chí Minh, nhu cu tht bị cht lưng cao ngày mt tăng, các siêu th và các nhà hàng cao cp đã cĩ yêu cu v cht lưng ca tht bị. Các đc tính th trưng này bao gm: tui, gii tính, khi lưng thân tht, đ dày m, vt thâm tím, mt nghiêng ca mơng, s phân b m, màu sc tht, đ vân. 1.2.4.1 Màu sc ca tht bị Màu sc ca tht là mt ch tiêu quan trng trong th trưng tiêu th tht bị, đc bit là các th trưng tiêu th cao cp. Tiêu chun đánh giá đu tiên ca ngưi tiêu dùng là màu sc ca tht. Khi mua tht bị ngưi tiêu dùng cĩ xu hưng chn tht cĩ màu đ tươi, vì nĩ gn lin vi đ tươi ca sn phm. Màu sc ph thuc vào cu trúc vt lý ca cơ, ngun sc t t nhiên và cht lưng ca sc t t nhiên. Màu sc liên quan ch yu đn hàm lưng mioglobin, tình trng đ oxy hoc b oxy hĩa ca mioglobin cũng làm thay đi màu sc ca tht bị, mioglobin thu nh khơng cĩ oxy cĩ màu đ tía, cịn mioglobin thu nh cĩ oxy làm cho tht cĩ màu đ tươi. Khi mioglobin b oxy hĩa làm cho tht cĩ màu nâu đ, là loi tht mà ngưi tiêu dùng khơng ưa chung. Màu sc ca tht cũng liên quan ti siêu cu trúc ca tht, cu trúc này b nh hưng bi đ pH ca tht, tht bị đt đ pH cui cùng cao s cĩ màu đ sm khác thưng. Ngưi tiêu dùng quan tâm đn màu sc ca tht tươi, s đng nht ca nĩ và khơng cĩ s bin đi màu trong sut quá trình
35. 25 bo qun và ch bin. Màu sc ca tht là kh năng phn chiu bưc sĩng ánh sáng quan sát đưc, ánh sáng này nm trong khong 380 nano mét (tia cc tím) và 780 nano mét (tia hng ngoi). Cĩ 3 yu t liên quan đn màu sc tht: + Ngun sáng trong mt gii hn cĩ th quan sát đưc. + Vt th, tùy thuc vào đc tính, hp th nhiu hay ít ánh sáng ti và phn chiu nhiu hay ít. + Ngưi cm nhn: Mt hoc cơ quan cm nhn tip nhn ánh sáng phn hi. Màu sc ca tht bị đ tươi cĩ liên quan ti đc đim ca tng phm ging và phương thc nuơi dưng. Clinquart và Cs (1993)[80] (1994)[81] nghiên cu trên bị BBB vi kiu gen BBBm, con lai BBBc và bị Holstein vi kiu gen H cho thy giá tr L * tương ng 41,5; 37,9; 37,7 và t l a */b * cĩ giá tr tương ng 1,4; 1,7; 1,7, tương ng hàm lưng mioglobin đt 2,2; 3,2 và 2,4 mg/g. Màu sc tht bị liên quan ti cht lưng tht, giá tr L * cĩ h s di truyn bin đng h 2 = 0,27 0,3; giá tr a * cĩ h 2 = 0,16 0,17; giá tr b * cĩ h 2 = 0,08 0,13 (Koots và Cs, 1994)[106]. Màu sc ca tht bị ph thuc vào tui git tht và kiu cơ, bị non màu sc nht hơn, cơ hot đng nhiu cĩ màu sc đm hơn. 1.2.4.2 Kh năng gi nưc ca tht bị Tht cĩ kh năng gi nguyên lưng nưc sn cĩ hay lưng nưc thêm vào. Ch tiêu này liên quan ti li nhun trong vn chuyn gia súc và liên quan ti cht lưng tht. Vì vy phi xác đnh đưc kh năng gi nưc trong quá trình bo qun (mt nưc do t thốt hơi nưc) và mt nưc trong quá trình đun nu (mt nưc do đun nu). Đ ngt, đ mm ca tht cĩ liên quan ti các ch tiêu này.
36. 26 Nưc chim ¾ khi lưng cơ th, trong cơ thăn nưc chim t l 73 75% khi lưng ca cơ. Trong cơ th ch cĩ 4 5% nưc liên kt cht vi protein ca cơ, phn cịn li là nưc t do. Đc tính gi nưc ca tht liên quan cht ch vi đ pH ca tht, mc đ này tác đng nhng b phn, t chc cĩ nhit đ cao gây ra s bin tính ca protein trong màng t bào cơ, s bin tính ca protein t bào to các l thơng ca vách t bào và dch t bào s đi ra ngồi. 1.2.4.3 Đ pH ca tht bị Theo Hofman (1998)[98]; Bruce và Ball (1990)[75], đ pH là mt ch s hĩa hc. Đ pH thưng đưc xp vào loi các đc thù cơng ngh bi nĩ cĩ nh hưng ln đn kh năng bo qun và vn chuyn tht. Đ pH trong cơ bp đo đưc trong cơ th bị gn bng 7, sau khi git m ta quan sát si cơ và thy đ pH gim xung do s tích t axit lactic gây ra bi s suy gim glucogen trong cơ. Khi tr lưng glucogen cn kit, đ pH n đnh tr li đt đn gn 5,5 đĩ là đ pH ti đa hay là đ pH cui cùng. Giá tr pH cui cùng nh hưng ln đn kh năng bo qun tht. Đ pH vưt quá 6 s to điu kin cho s phát trin ca vi sinh vt hot đng làm bin đi mùi, v ca tht và vi sinh vt gây bnh (Morin, 1998)[144]. Theo Shakelford (1994)[124] đ pH cui cùng tht bị đt đưc sau khi git tht 24h, trong khi đĩ tht heo ch cn vài gi đã đt giá tr pH cui cùng. S tăng lên ca đ pH khơng đng nht trong tồn thân mà nĩ thay đi tùy theo tng cơ quan b phn. S khác bit v lồi ging, ch đ chăm sĩc nuơi dưng, điu kin nuơi dưng trưc khi git m cĩ liên quan đn đ pH ca tht. Hàm lưng glycogen trong cơ nh hưng quyt đnh ti đ pH ca tht. 1.2.4.4 Đ dai ca tht bị Đ mm ca cơ cĩ th đưc xem như mt thành phn cơ hc trong kt cu ca tht, xp th hai sau tính gi nưc (Dranfield, 1994)[86]. Tht mm là
37. 27 tht d ct, nhiu ngưi xp ch tiêu này lên hàng đu trong s các ch tiêu xác đnh cht lưng tht. Ouali (1991)[113] cho bit đ rn ca tht ph thuc vào vào hai thành phn cu trúc protein: + Thành phn th nht là collagen, cht ch đo trong mơ liên kt. Collagen khơng thay đi trong tht sau khi git m, sc bn cơ hc ca nĩ khơng thay đi và đưc gi là đ rn ban đu. + Thành phn th hai bao gm các si cơ, đc bit là các protein cĩ trong si cơ, sc bn ca chúng khơng n đnh sau khi git m. Sc bn ca chúng tri qua ba giai đon, đu tiên là giai đon cng đ, lúc đĩ cu trúc cơ b th lng. Giai đon 2 là giai đon cng đ tồn thân vài gi sau git m ng vi lc ct ti đa ca mt mu tht, thơng thưng lc ct đt ti đa 1 2 ngày sau git m. Cui cùng ta quan sát đưc sc bn cơ hc ca tht gim xung, chính là lúc cu trúc đang mm đi. S to thành đ rn trong si cơ ban đu cĩ th thay đi tùy thuc các yu t như lồi, ging, gii tính, tui, k thut git m. S bin đi cht lưng tht: Ngưi tiêu dùng ht sc quan tâm ti s bin đi cht lưng tht, trong th trưng tiêu th tht bị nu cht lưng thay đi quá ln ngưi tiêu dùng s t chi sn phm. Ch tiêu quan trng nht đ đánh giá cht lưng tht bị là đ mm. Ngưi tiêu dùng khơng nhng ch địi hi tht mm mà phi luơn luơn mm. 1.2.4.5 Các yu t nh hưng ti cht lưng tht bị Cht lưng tht ca bị là mt tính trng chu tác đng ca các yu t di truyn và chăm sĩc nuơi dưng khác nhau. Ging bị là yu t quyt đnh cht lưng tht, các ging chuyên dng sn xut tht cho nhiu tht và cht lưng tht ngon. Các ging bị khác nhau cĩ tc đ sinh trưng, kh năng tích lũy tht, m khác nhau, hàm lưng dinh dưng khác nhau, cu trúc cơ khác nhau do vy cht lưng tht khác nhau. S
38. 28 tích lũy m trong trong tht bị ph thuc tng ging, nĩ liên quan ti màu sc ca tht. Ging bị cĩ tác đng ti đ dai, màu sc ca tht, hàm lưng nưc, hàm lưng protein, hàm lưng cht béo. Setthakul và Cs (2008)[123] nghiên cu trên các ging bị đa phương Thái Lan, Brahman và bị F 1 Charolais cho thy hàm lưng m trong tht tng ging khác nhau: 0,77; 1,83 và 8,58%. Màu sc tht bị Thái Lan, Brahman và bị * F1 Charolais khác nhau , giá tr L tương ng 37,76; 35,01 và 38,76. Realini và Cs (2004)[120] cho bit: tht bị Uruguay cĩ giá tr màu sc L * 33,80 36,34, giá tr a * 20,42 20,95 và giá tr b * 8,77 9,22, đ pH 5,7. Cht lưng tht bị b tác đng ca các yu t dinh dưng và phương thc nuơi dưng. Trong cùng mt ging nhưng ch đ nuơi dưng khác nhau s cho cht lưng tht, màu sc, đ dai và t l mt nưc khác nhau. Khu phn thc ăn khác nhau cho t l tht x, t l tht tinh, t l m khác nhau. V béo là dùng bin pháp chăm sĩc nuơi dưng, s dng thc ăn cĩ hàm lưng dinh dưng cao nhm làm cho tăng trưng nhanh, cht lưng tht đưc ci tin rõ rt. Nhiu nghiên cu v v béo đưc tin hành trong nưc cũng như trên th gii nhm ci tin cht lưng tht. Realini và Cs (2004)[120] cho bit bị Uruguay chăn th trên đng c và nuơi v béo cĩ đ dai tương ng 4,7 và 4,5 kg; đ dày m 3,8 và 6,1 mm; hàm lưng m tương ng 1,68; 3,18%. Mandell và Cs (1998)[111] s dng khu phn 95% c alfalfa chua hoc ngơ cĩ đ m 68% nuơi bị đc Limousin. Kt qu cho thy hàm lưng m ln lưt là 2,61%; 1,68%; đ dai tương ng 41,70 N; 44,06 N; t l mt nưc bo qun 4,1% và 3,4%. Gazzola (2005)[20] cho rng đ mm ca tht liên quan ti nhiu yu t như ging bị, phương pháp git m, đ pH ca cơ. Bị đưc git m khi đt khi lưng 600 kg, các đc trưng tồn thân ít
39. 29 thay đi ngoi tr lưng m tích lũy trong cơ th nhưng các tính trng khác thay đi khá ln. Các bin đi ch yu liên quan ti hàm lưng m trong cơ, đ mm ca tht. Các bin đi cht lưng th hin bng các ch s đo màu sc đ sáng, màu đ, màu vàng. Cht lưng tht chu nh hưng ca các yu t ging rt rõ rt. Các nghiên cu ca Clinquart (1994)[81] cho thy trong điu kin nuơi dưng như nhau, kiu gen khác nhau s cho cht lưng tht khác nhau. Bị tht vi kiu gen BBB C; BBB m; H (Holstein) cho hàm lưng vt cht khơ 24,9%; 26,3% và 27%; vi giá tr màu sc L * tương ng 41,5; 37,9 và 37,7 cũng như t l mt nưc khi đun nu cũng cĩ sai khác nhau theo kiu gen ca bị tht. Như vy các kiu gen khác nhau, ging khác nhau cho cht lưng tht khác nhau. Lưng m trong cơ bp ca loi bị cĩ kiu gen BBB C liên quan ti hàm lưng axit béo chưa bão hịa to nên s vưt tri v dinh dưng. Ngồi các yu t ging, chăm sĩc nuơi dưng, cht lưng tht b chi phi bi gii tính và tui git tht 1.3 Tình hình nghiên cu trong và ngồi nưc 1.3.1 Tình hình nghiên cu ngồi nưc Lai ging là phương pháp ci tin năng sut và cht lưng tht đưc áp dng rng rãi trong chăn nuơi bị tht. Thơng qua lai ging s xut hin ưu th lai, đc bit con lai th h F 1 luơn cĩ ưu th lai cao nht. Năng sut ca con lai F1 cao hơn nhiu so vi b m chúng. Tht bị là mt thc phm quan trng trên th trưng th gii, nhiu ging bị tht chuyên dng cĩ năng sut và cht lưng cao như ging Charolais ca Pháp khi lưng lúc 15 tháng tui đt 550 kg, t l tht x 60%. Ging bị Limousin, Blonde Aquitaine ca Pháp, ging bị Blanc Bleu Belge (BBB) ca B lúc 15 tháng tui đt khi lưng 600 kg, t l tht x đt 62%. Anh cĩ các ging chuyên dng tht như Hereford, Shorhorn. Tng nưc cĩ
40. 30 phương thc chăn nuơi khác nhau, điu kin sinh thái mơi trưng khác nhau. Đ cĩ đưc ging bị tht chuyên dng phù hp vi phương thc chăn nuơi riêng ca tng nưc và phù hp vi các điu kin mơi trưng sinh thái, các nưc đu áp dng các bin pháp lai to gia ging bị chuyên dng tht vi bị nn là các ging đa phương sn cĩ. Nhiu ging bị tht đưc hình thành t lai to như ging Drought Master đưc hình thành t lai to gia ging bị Shorthorn và ging bị nhit đi Brahman; Bradford là kt qu lai to gia Brahman vi bị Hereford; Bị Brangus là kt qu lai to gia bị Brahman vi bị Angus và bị Hereford. Lai ging đã to ra nhiu ging bị tht thích nghi vi điu kin khí hu và điu kin mơi trưng ca tng nưc, các ging mi cĩ kh năng cho năng sut và cht lưng tht cao hơn. Các nghiên cu ca Gaines (1966) (trích theo Nguyn Ân (1978)[3] ch ra rng ưu th lai đưc th hin rõ con lai gia bị Shorthorn, Hereford và Aberdin Angus, khi lai gia 2 ging s bê tách m tăng 10% so vi nhân ging thun, khi lưng con lai th h 1 vưt m, các con lai thun nghch cũng cho khi lưng khác nhau. Holroyd (1988)[100] cho bit bị cái F 1 Brahman cĩ khi lưng cao hơn bị cái F 1 Shahiwal 21 kg lúc đng dc ln đu; con lai 3/4Brahman cĩ khi lưng cao hơn con lai ¾ Sahiwal là 29 kg cùng thi đim. Fordyce (1993)[90] nghiên cu khi lưng sơ sinh và sinh trưng ca bị lai Bos indicus cho thy con lai F 2 (1/2 Brahman × Sahiwal) cĩ khi lưng sơ sinh ca con cái đt 27,5 kg, con đc đt 29,1 kg; tăng trưng đt 0,84 kg/con/ngày bị đc và 0,77 kg/con/ngày bị cái. Dixon (1998)[84], Fordyce (1999)[92] đã nghiên cu khi lưng, t l đ ca đàn bị lai Brahman vùng min Nam Úc . Các kt qu nghiên cu cho thy con lai gia các ging bị ơn đi vi các ging Zebu cĩ kh năng chng bnh cao. Phương pháp lai này đã to ra
41. 31 nhiu ging bị ni ting th gii như: Santagertrudis (3/8 Zebu và 5/8 Shorthorn); nhĩm bị Brangus (Brahman × Aberdin Angus). John Bertram (2000)[71] cho bit con lai gia 2 ging vưt b m 8,5% trong khi đĩ lai gia 3 ging con lai vưt b m 23,3%. Ưu th lai đưc s dng rng rãi trong chăn nuơi bị tht ti Úc và đã mang li hiu qu kinh t cao. Hàng lot các nghiên cu nhm ci tin năng sut, cht lưng tht bị lai đưc thc hin Úc. Allen (2005)[1] nghiên cu Lai bị Hereford vi Brahman và lai tr li ¾ Hereford và ¾ Brahman cho kt qu tương ng 203 kg, 205 kg và 200 kg so vi Hereford thun 171 kg và Brahman thun 169 kg. 1.3.2 Tình hình nghiên cu trong nưc Các ging bị chuyên dng tht đã đưc nhp vào nưc ta nhm lai to ci to ging bị đa phương. Con lai đã th hin ưu th lai rõ nét và phát huy đưc vn gen quý theo hưng tăng cao năng sut, cht lưng tht trong các vùng sinh thái khác nhau. Năng sut và cht lưng tht ca con lai hơn hn so vi các ging bị đa phương. Cĩ rt nhiu cơng thc lai ging gia các ging bị chuyên tht vi các ging bị đa phương các mc đ di truyn khác nhau. Mc đích ca lai to là to ra con lai cĩ nhiu ưu đim mi, nâng cao tm vĩc và kh năng cho tht, ci thin cht lưng tht ca các th h lai trong khi vn gi đưc nhng ưu th v kh năng chu đng, tính thích nghi cao ca các ging đa phương. Mt trong nhng bin pháp nhm nâng cao kh năng sn xut tht trong ngành chăn nuơi bị tht đang đưc áp dng nưc ta là lai kinh t gia bị chuyên dng tht vi bị ni trong nưc. Hin nay đàn bị Vàng Vit Nam đang đưc “Sind hĩa”, hoc Zebu hĩa, cĩ nghĩa là dùng bị đc Red Sindhi, hoc các ging bị đc thuc nhĩm bị Zebu lai ging vi bị trong nưc. Mc đích là nâng cao tm vĩc ca con lai F 1, ci tin năng sut, cht lưng tht.
42. 32 Con lai này là cơ s đ làm tin đ cho nhng bưc ci tin tip theo hoc theo hưng sa hoc theo hưng tht. Nhiu nghiên cu ci tin năng sut, cht lưng tht đưc tin hành gia bị tht ơn đi vi bị ni mang li hiu qu kinh t cao. Nguyn Văn Thưng và Cs (1985)[55] tin hành nghiên cu dùng bị đc Red Sindhi lai ci to bị Vàng Vit Nam đã nâng khi lưng ca bị cái sinh sn t 200 kg lên 270 280 kg, bị đc t 250 280 kg lên 380 420 kg, t l tht x tăng 5%. Nguyn Văn Thưng và H Khc Oánh (1986)[56] nghiên cu v lai kinh t gia bị đc hưng tht ơn đi vi bị Lai Sind: F 1 Zebu; F1 Brown Swiss; F 1 Charolais; F 1 Santa Gertrudis cho khi lưng lúc 24 tháng tui tương ng 223,5; 241,5; 236,2 và 241,7 kg. Tác gi cũng cĩ nhn xét bị lai hưng tht bưc đu phát huy tác dng tt ưu th sn xut tht ca ging b. Kt qu thí nghim cho thy khi lưng bị thí nghim cao hơn đàn Lai Sind nuơi cùng điu kin t 48,7 61,5 kg. Tuy nhiên kt qu chưa cao do mc dinh dưng chưa tha đáng, do vy ưu th lai chưa phát huy ht tác dng ca nĩ. Khi tin hành nuơi v béo con lai, các tác gi trên thu đưc kt qu các cp lai đã đt tăng trng t 400 622 g/con/ ngày, trong đĩ bị lai F 1 Charolais đt tăng trng khá cao 544 630 g/con/ ngày. Kt qu v lai to bị tht min Trung và Tây Nguyên (1986 1990) cho thy các phương thc lai khác nhau thì ưu th lai khác nhau. Nu cp lai F1 Red Sindhi là 100% thì trong sn xut F 1 Charolais 126,4%; F 1 Limousine 122,79%; F 1 Hereford 116,63%; F 1 Simmental 120,5%. Rõ ràng lai ging đã đưa li hiu qu chăn nuơi cao hơn trong cùng mt điu kin nuơi dưng. Các nghiên cu ca Vũ Văn Ni và Cs (1995)[42] lai gia bị cái Lai Sind vi bị đc chuyên dng tht đã nâng cao khi lưng bê lai, khi lưng bị F 1 Charolais, F 1 Hereford, F 1 Limousine lúc 24 tháng tui vưt so vi khi
43. 33 lưng F 1 Red Sindhi t 15 30%. Vũ Văn Ni và Cs (1995)[41] đã tin hành nuơi chuyên tht Charolais, Simmental, Red Sindhi vi bị cái Lai Sind. Con lai F 1 đưc nuơi dưng bng c ct và bánh dinh dưng (MUB) cho tăng trng đi vi F 1 Charolais 556 g/ngày; F1 Simmental 520,0 g/ngày, F 1 Red Sindhi 368 g/ngày. Nguyn Quc Đt và Nguyn Văn Din (1995)[17] đã tin hành mt s nghiên cu lai kinh t bị tht ti thành ph H Chí Minh và Bo Lc, Lâm Đng. Nguyn Văn Niêm (1996)[35] nghiên cu quy trình nuơi dưng bê lai F1 Charolais t sơ sinh đn 24 tháng tui cho thy đ nâng cao khi lưng git m cn v béo bị lai lúc 21 24 tháng tui bng các thc ăn giàu protein và giàu năng lưng sn cĩ ti đa phương. Lê Vit Ly và Cs (2000)[29] tin hành d án chăn nuơi bị tht cĩ lãi do ACIAR tài tr, s dng tinh bị đc Drought Master, Belmont Red, Red Brangus, Red Brahman vi cái nn Lai Sind, d án đưc thc hin ti Vĩnh Phúc và Đăk Lăk. Đinh Văn Ci và Cs (2001)[6] nghiên cu sinh trưng ca bê lai gia tinh bị đc Charolais, Abondance, Tarentaise vi bị cái Lai Sind đt tăng trng tương ng giai đon 9 12 tháng tui 351,79 g/con/ngày; 283,85 g/con/ngày và 270,28 g/con/ngày. Hồng Văn Trưng (2001)[60] tin hành đánh giá kh năng sinh trưng, cho tht ca bị lai F 1(Brahman × Lai Sind) và bị lai F 2(3/4 Brahman 1/4 Lai Sind) cho kt qu tăng trng tương ng 286,6; 406,6 g/ngày trong điu kin chăn nuơi nơng h ti Bình Đnh. Các nghiên cu ca các tác gi Đinh Văn Ci và Cs (2001)[6] trong điu kin khơng cho bê ăn thêm thc ăn tinh, khơng tp ăn sm con lai ca 3 ging Charolais, Abondance và Tarentaise lúc 12 tháng tui đt khi lưng
44. 34 ln lưt là: 164,64; 139,03 và 142,5 kg, cao hơn hn so vi bê Lai Sind cùng tháng tui (126,5 kg). Vũ Văn Ni và Cs (2001)[45] đã nghiên cu s dng các ngun thc ăn sn cĩ đ v béo bị nâng cao kh năng sn xut tht và hiu qu kinh t. Vũ Chí Cương và Cs (2001)[9] đã tin hành v béo bị Lai Sind bng khu phn r mt cao 45% cht khơ ca khu phn vi rơm khơ, khơng cn c xanh cho tăng trng 650 700 g/con/ngày, trong khi nuơi đi trà ch đt 300 400 g/con/ngày. Nguyn Văn Hịa và Cs (2005)[22] nghiên cu v béo bị Lai Sind bng ph phm nơng nghip cho tăng trng 600 760 g/con/ngày; t l tht x tăng 43,6 lên 47,7%; t l tht tinh tăng t 34,9 lên 37,6%. Vũ Chí Cương và Cs (2007)[12] tin hành lai to gia bị chuyên dng tht vi bị Lai Sind, con lai F 1 Brahman và F 1 Charolais đt tăng trng tương ng 346 405 g/con/ngày, nuơi v béo lúc 18 tháng tui cho tăng trng 732 845 g/con/ngày. Vũ Chí Cương và Cs (2007)[14] nghiên cu nh hưng ca các ngun xơ khác nhau trong khu phn v béo đn tăng trng, hiu qu s dng thc ăn ca bị Lai Sind ti Đăk Lăk cho tăng trng 0,583 0,839 kg/con/ngày. Vũ Chí Cương và Cs (2008)[13] nghiên cu nh hưng ca vic thay th các mc protein thốt qua trong khu phn đn kh năng tăng trng và hiu qu kinh t ca bị lai F 1 Brahman nuơi v béo ti Đăk Lăk cho tăng trng 0,732 0,845 kg/con/ngày. Nguyn Quc Đt và Cs (2008)[19] nghiên cu v béo bị Lai Sind, Brahman, Drought Master kt qu cho thy tăng trng tương ng 0,952; 1,183 và 1,552 kg/con/ngày. Nghiên cu nâng cao kh năng cho tht và ci tin cht lưng tht bị đưc tin hành liên tc t năm 1975 đn nay, đây là cơ s vng chc cho vic
45. 35 áp dng các tin b k thut trong chăn nuơi bị tht cht lưng cao nhm đáp ng nhu cu ngày càng cao ca ngưi tiêu dùng trong nưc và hn ch nhp khu tht bị. Các nghiên cu trong nưc trong thi gian qua tp trung vào hai lĩnh vc lai gia các ging bị tht chuyên dng vi bị đa phương và phương thc nuơi dưng bị lai nhm mc đích nâng cao năng sut và cht lưng tht. 1.4 Mt s yu t và điu kin t nhiên ca tnh Đăk Lăk 1.4.1 Đa hình Đăk Lăk là 1 trong 5 tnh ca Tây Nguyên, cĩ din tích t nhiên 13.085 km 2, gm 12 huyn, 1 th xã và thành ph Buơn Ma Thut. Thành ph Buơn Ma Thut là trung tâm hành chính, kinh t xã hi ca tnh. Phía Nam giáp tnh Lâm Đng, Phía Đơng giáp Phú Yên, Khánh Hịa, phía Tây giáp giáp Campuchia, phía Tây nam giáp tnh Đăk Nơng, phía Bc giáp tnh Gia Lai. Đ cao trung bình ca Đăk Lăk t 500 700m so vi mt nưc bin. Đa hình ca tnh nĩi chung và vùng nĩi riêng rt đa dng và phong phú, nm phía Tây và cui dãy Trưng Sơn, là mt cao nguyên rng ln, đa hình dc thoi, lưn sĩng, khá bng phng xen k vi các đng bng thp ven theo các sơng chính. Đa hình ca tnh cĩ hưng thp dn t Đơng Nam sang Tây Bc. 1.4.2 Khí hu Khí hu tồn tnh đưc chia thành hai tiu vùng khí hu. Vùng phía Tây Bc cĩ khí hu nng nĩng, khơ hanh v mùa khơ; Vùng phía Đơng cĩ khí hu mát m, ơn hịa. Nhit đ trung bình hàng năm là 24 oC, tháng nĩng nht và lnh nht chênh lch nhau ch hơn 5 đ. Nhìn chung đc đim khí hu va b chi phi ca khí hu nhit đi giĩ mùa, va mang tính cht khí hu cao nguyên vi nhit đ ơn hồ gn như quanh năm, đã to ra các vùng sinh thái nơng nghip thích hp vi nhiu loi cây trng, nht là các loi cây cơng nghip dài ngày cĩ giá tr kinh t cao như cà phê, tiêu, cao su, điu, bơng vi
46. 36 1.4.3 Thy văn H thng sơng, sui trên đa bàn tnh khá phong phú, phân b tương đi đng đu. Trên đa bàn tnh cĩ hai h thng sơng chính. Sơng Sêrêpơk (cĩ chiu dài sơng chính là 315 km và hai nhánh chính là Krơng Ana và Krơng Nơ) vi nhiu thác nưc cao cĩ ngun thu năng ln, khai thác thu đin tt như thác Buơn Kup, Dray Sáp, Dray H'Ling. Sơng Ba nm v phía Đơng Bc ca tnh và cĩ hai thu lưu chính chy trong phm vi ca tnh là Ea Krơng Hin và Ea Krơng Năng. Bên cnh h thng sơng sui khá phong phú, trên đa bàn tnh hin nay cĩ rt nhiu h t nhiên và h nhân to, như h Lăk, Ea Kao, Buơn Trit. Vi lưng mưa bình quân 1.900 mm, thì Đk Lk cĩ 28,6 t m³ nưc, trong đĩ: lưng nưc mưa chuyn vào dịng chy khong 14,5 t m³. Ngun nưc ngm trên vùng đt bazan tương đi ln. Tr lưng cơng nghip cp C 2 cao nguyên Buơn Ma Thut khong 21.028.000 m³/ngày, to thành 2 tng cha nưc khác nhau. Nưc ngm cĩ tr lưng ln đ sâu 40 90 mét, tng lưng nưc ngm s dng vào nhng tháng mùa khơ khong 482.400 m³/ngày. 1.4.4 Tài nguyên đt Đt đai Đk Lk khá thun li cho sn xut nơng nghip (d khai thác, đu tư ci to thp, đ an tồn sinh thái cao). Tng din tích t nhiên tồn tnh là 13.085 Km 2 trong đĩ đt lâm nghip 602.479 ha, đt chưa s dng 136.362 ha. Đt dai phì nhiêu, ch yu là đt đ bazan, phn ln nm trên đa hình tương đi bng phng rt phù hp cho phát trin cây cơng nghip dài ngày như cà phê, cao su v.v cho năng sut cao và cht lưng tt. Ngồi ra cịn cĩ nhiu loi đt khác như đt xám, đt nâu, đt nâu thm, thích nghi vi nhiu loi cây trng khác nhau như cây cơng nghip ngn ngày, c phc v chăn nuơi, cây ăn qu và mt s cây lâu năm khác.
47. 37 1.4.5 Mt s nét v tình hình chăn nuơi bị ti tnh Đăk Lăk Đăk Lăk cĩ nhiu tim năng phát trin chăn nuơi bị tht vi s lưng bị năm 2007 đt 221.668 con, trong đĩ bị các loi chim 34,23%. Theo k hoch đn năm 2010, đàn bị ca tnh đt 370.000 con, t l bị lai các loi đt 40%, tc đ tăng đàn hàng năm đt 5 6%. Chăn nuơi da trên tim năng ca đa phương v điu kin t nhiên, ngun thc ăn phong phú, ngun ph phm nơng nghip di dào vi din tích trng cây lương thc, cây cơng nghip ngn ngày lơn. Ngun thc ăn ch yu phc v nuơi bị s dng ch yu đây bao gm thc ăn thơ xanh là ngun c voi và mt vài ging c khác t trng, c t nhiên, ph phm nơng nghip (thân, lá cây ngơ, ngn lá mía, rơm lúa ). Tuy nhiên ph phm nơng nghip đưc ch bin s dng cịn ít. Thc ăn tinh thưng là do ngưi chăn nuơi t phi trn da trên các nguyên liu sn cĩ (bt ngơ, bt sn, cám go, khơ du lc, ht bơng, r mt ). Vic trng c cho bị đưc chú trng đc bit là c VA 06, c Ghine TD 58.
48. 38 CHƯƠNG 2 VT LIU, NI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 2.1 Đi tưng, thi gian, đa đim nghiên cu 2.1.1 Đi tưng nghiên cu Đi tưng nghiên cu là bị Lai Sind, Bị lai F 1(Brahman × Lai Sind), F1(Charolais × Lai Sind) nuơi trong nơng h, nuơi theo dõi và nuơi v béo. Bng 2.1. S lưng mu nghiên cu Nuơi trong Nuơi Nuơi v béo Loi bị nơng h theo dõi (Bị đc) Cái Đc Cái Đc 1821 (tháng) 2124 (tháng) Lai Sind 95 95 20 20 5 5 F1(Brahman × Lai Sind) 90 90 20 20 5 5 F1(Charolais × Lai Sind) 95 95 20 20 5 5 2.1.2 Thi gian và đa đim nghiên cu Theo dõi sinh trưng bị Lai Sind, F 1(Brahman × Lai Sind) và F1(Charolais × Lai Sind) nuơi trong nơng h ti các xã thuc huyn Ea Kar, huyn Krơng Păk và thành ph Buơn Ma Thut, tnh Đăk Lăk. Theo dõi t 1/2004 đn 12/2007 Thí nghim nuơi theo dõi bị Lai Sind, F 1(Brahman × Lai Sind) và F1(Charolais × Lai Sind) ti tri chăn nuơi bị Cơng ty 719, huyn Krơng Păk; Tri Chăn nuơi DNTN Hng Phát, thành ph Buơn Ma Thut, tnh Đăk Lăk. Thí nghim nuơi v béo bị 18 21 tháng tui ti tri Chăn nuơi ca DNTN Hng Phát, thành ph Buơn Ma Thut, tnh Đăk Lăk t 15/ 9/ 2006 đn 15/ 12/ 2006. Thí nghim nuơi v béo bị Lai Sind, F 1(Brahman × Lai Sind) và F1(Charolais × Lai Sind) 21 24 tháng tui ti tri chăn nuơi ca Cơng ty TNHH Thương mi Khánh Xuân, thành ph Buơn Ma Thut, tnh Đăk Lăk t 15/5/2007 đn 15/8/2007.
49. 39 M kho sát đánh giá năng sut và cht lưng tht bị nuơi v béo ti cơ s git m tp trung thuc Cơng ty Thương mi và Dch v Khánh Xuân, thành ph Buơn Ma Thut, tnh Đăk Lăk. Đánh giá cht lưng tht ti B mơn Sinh hc vt nuơi, khoa Chăn nuơi Thú y trưng Đi hc Tây Nguyên và B mơn Di truyn Ging vt nuơi khoa Chăn nuơi và Nuơi trng thy sn, trưng Đi hc Nơng nghip Hà Ni. 2.2 Ni dung và phương pháp nghiên cu 2.2.1 Ni dung nghiên cu 2.2.1.1 Sinh trưng ca bị lai hưng tht Khi lưng ca bị Lai Sind, F 1(Brahman × Lai Sind), F 1(Charolais × Lai Sind) ti các thi đim sơ sinh, 6, 9, 12, 18 và 24 tháng tui. Kích thưc và các ch s cu to th hình ca bị Lai Sind, F 1(Brahman × Lai Sind), F 1(Charolais × Lai Sind) ti các thi đim 6, 12, 18 và 24 tháng tui. Tiêu tn thc ăn ca bị lai hưng tht trong giai đon 6 24 tháng tui. Mơ hình hĩa quá trình sinh trưng ca bị Lai Sind, F 1(Brahman × Lai Sind), F1(Charolais × Lai Sind) t sơ sinh đn 24 tháng tui. 2.2.1.2 Nuơi v béo bị lai hưng tht Lai Sind, F 1(Brahman × Lai Sind), F1(Charolais × Lai Sind) giai đon 18 đn 21 và t 21 đn 24 tháng tui. 2.2.1.3 Kho sát kh năng sn xut tht và cht lưng tht ca bị Lai Sind, F1(Brahman × Lai Sind), F 1(Charolais × Lai Sind). 2.2.2 Phương pháp nghiên cu 2.2.2.1 Sinh trưng ca bị lai hưng tht. Bị lai hưng tht đưc b trí theo dõi trong nơng h và nuơi theo dõi tp trung cĩ kim sốt. Bị theo dõi trong thí nghim này thuc chương trình Nghiên cu Khoa hc Cơng ngh phc v phát trin Tây Nguyên, bị m trưc khi phi ging đưc bình tuyn, đeo s tai, ghi s ngày phi ging, đa ch, ký hiu tinh bị đc phi ging, bê đ ra đưc đeo s tai, ghi ngày đ đ theo dõi tng cá th.
50. 40 2.2.2.2 Khu phn nuơi dưng cĩ kim sốt t 6 đn 24 tháng tui Bng 2.2. Thành phn hĩa hc ca các loi thc ăn Tính theo (% Vt cht khơ) Loi TĂ VCK Protein M Xơ Khống (MJME/kgDM) (%) (%) (%) (%) (%) Bt ngơ 87,70 9,12 5,70 2,5 4,83 12.52 Bt sn 89,10 3,27 2,67 4,57 1,41 12.14 R mt 70,5 2,6 0,38 7,89 10.49 Ht bơng 89,80 22,17 18,21 24,95 4,44 9.94 Khơ du lc 89,22 32,24 9,17 25,82 5,65 9.83 Rơm 4% urê 63,57 10,86 34,32 12,89 7.32 C voi 14,38 9,75 1,08 30,43 7,43 8.80 Bng 2.3. Thành phn thc ăn tinh nuơi theo dõi t 6 đn 24 tháng tui Loi thc ăn T l phi trn (%) Bt sn 30 Bt ngơ 15 R mt đưng 23 Ht bơng 20 Khơ du lc 10 Urê 2 T l cht khơ (%) 84,14 Protein thơ (% VCK) 17,86 Năng lưng (MJME/kgDM) 10,52 Bị thí nghim nuơi theo dõi đưc cho ăn thc ăn xanh t ngun c voi trng ct lúc 45 ngày, c đưc ct nh bng máy, rơm 4% urê đưc ăn t do, đưc cho ăn thêm thc ăn tinh t 1 2 kg. Bị nuơi trong nơng h đưc chăn th ngày 8 gi/ngày, bui ti cho ăn thêm ti chung bng các thc ăn sn cĩ ca nơng h (rơm, lá cây ngơ, c
51. 41 trng). Thc ăn tinh (cám go, bt ngơ, bt sn) đưc cho ăn 1 2 kg/con/ngày trong sut quá trình nuơi. Bng 2.4. B trí thí nghim nuơi theo dõi t 6 24 tháng tui Lai Sind F1(Bra × LS) F1(Char × LS) (n=40) (n=40) (n=40) Thi gian nuơi (tháng) 18 18 18 Thc ăn tinh (kg/con/ngày) Theo giai đon Theo giai đon Theo giai đon Rơm 4% urê kg/con/ngày) Ăn t do Ăn t do Ăn t do C voi (kg/con/ngày) Ăn t do Ăn t do Ăn t do Mc protein trong khu phn tương đương nhau cho các lơ thí nghim và xây dng theo tiêu chun ca Kearl (1982)[103]. 2.2.2.3 Phương pháp xác đnh các ch tiêu theo dõi sinh trưng Khi lưng sơ sinh đưc cân bng cân đng h 100 kg, cĩ đ sai s 0,2 kg, cân sau khi bê sinh. Khi lưng tích lũy qua các tháng tui đưc cân vào bui sáng khi bị chưa ăn bng cân đin t Rudweight ca Úc vi sai s 0,5kg. Đo kích thưc chiu vịng ngc bng thưc FAO. Đo kích thưc chiu đo dài thân chéo, cao vây bng thưc gy. Tính các ch s: + CSDT (ch s dài thân) = 100% * (DTC/CV) + CSTM (ch s trịn mình) = 100% * (VN/DTC) + CSKL (ch s khi lưng) = 100% * (VN/CV) Tăng khi lưng tuyt đi đưc xác đnh bng cơng thc P2 P1 A(g/ngày) = ___ T2 T1 Trong đĩ: P2 Khi lưng cân ti thi đim T 2 (kg) P1 Khi lưng cân ti thi đim T 1 (kg) T1 ; T2 thi gian nuơi dưng tương ng vi P 1, P2
52. 42 Tăng trưng tương đi xác đnh bng cơng thc P2 P1 ___ R% = X 100 (P 2 + P 1)/2 Trong đĩ: R%: Tc đ tăng trưng (%) P1: Khi lưng cân ti thi đim T 1 (kg) P2: Khi lưng cân ti thi đim T 2 (kg) Theo dõi tiêu tn thc ăn bng cách cân thc ăn cho ăn và thc ăn tha 10 ngày cân liên tip 3 ngày làm đi din cho 10 ngày. Tiêu tn thc ăn/1kg tăng trng đưc tính: TTTĂ = Lưng thc ăn thu nhn (kg) / Tăng khi lưng(kg) Đưng cong sinh trưng lý thuyt ca các nhĩm bị tht đưc tính tốn và v theo hàm Gompertz (1825)[95] Y = mEXP[aEXP(bx)] Trong đĩ Y: là khi lưng m: là khi lưng tim cn trên a: là t l sinh trưng b: là s âm EXP: cơ s e = 2,71828 Các tham s m, a, b ca phương trình hi quy xác đnh bng phương pháp hi quy phi tuyn ca Donald Marquardt (1963)[85], Kenneth Luvenberg (1944)[104] bng phn mm Startgraphis Centurion XV. Các tham s ti ưu đưc ưc lưng trên cơ s cc tiu hĩa tng th bình phương các phn dư. Các tiêu chun đ đánh giá s phù hp ca hàm lý thuyt là:
    Xác sut phù hp là cc đi
    H s xác đnh R 2 và xác sut tn ti ca h s xác đnh cao.
53. 43 2.2.2.3 Nuơi v béo bị lai hưng tht Thí nghim 1 Nuơi v béo bị lai hưng tht lúc 1821 tháng tui Thí nghim nuơi v béo 3 nhĩm bị lai hưng tht đưc thit k theo mơ hình thí nghim mt yu t hồn tồn ngu nhiên CRD (complete radomized design) vi 3 nghim thc là 3 loi bị lai, 5 ln lp li mt nghim thc. Tng s 15 bị đc Lai Sind; F 1(Brahman × Lai Sind) và F 1(Charolais × Lai Sind), 18 21 tháng tui. Bị thí nghim đưc nuơi nht theo tng cá th ti tri chăn nuơi ca DNTN Hng Phát, huyn Krơng Păk, tnh Đăk Lăk. Bị đưc tiêm phịng vacxin t huyt trùng, l mm long mĩng và ty sán lá gan, nuơi chun b 15 ngày đ làm quen vi thc ăn. Kt thúc giai đon chun b bị đưc chia thành 3 nhĩm theo sơ đ trình bày bng 2.5. Bng 2.5. B trí nuơi v béo bị đc 18 21 tháng tui Lai Sind F1(Bra × LS) F1 (Char × LS) S gia súc thí nghim (con) 5 5 5 Thi gian nuơi (tháng) 3 3 3 Phương thc nuơi Nht Nht Nht Thc ăn tinh (kg/con/ngày) 4,5 4,5 4,5 Rơm 4% urê (kg/con/ngày) Ăn t do Ăn t do Ăn t do C voi (kg/con/ngày) Ăn t do Ăn t do Ăn t do Ghi chú: Mc protein trong khu phn tương đương nhau cho các lơ thí nghim và xây dng theo tiêu chun ca Kearl (1982)[103]. Thành phn dinh dưng thc ăn hn hp b sung xây dng theo bng thành phn giá tr dinh dưng ca Vin Chăn nuơi (1995)[62]. Ch đ nuơi dưng, thc ăn hn hp đưc cho ăn làm 2 ln vào lúc 8 gi sáng và 2 gi chiu, c và rơm cho ăn t do. Thc ăn v béo gm c voi 45 ngày, bt sn, bt ngơ, r mt, ht bơng , khơ du lc và urê, cĩ thành phn hĩa hc như bng 2.2. Thc ăn tinh đưc phi trn theo t l bng 2.6 dùng đ nuơi v béo bị. Trong thi gian nuơi đưc cho ăn 2 ln/ ngày, thc ăn tinh ăn trưc, thơ xanh ăn sau vào lúc 8 gi
54. 44 sáng và 2 gi chiu hàng ngày. Mc năng lưng, protein đưc xây dng theo tiêu chun ca Kearl (1982)[103]. Bng 2.6. Thành phn thc ăn tinh nuơi v béo lúc 18 21 tháng tui Loi thc ăn T l phi trn (%) Bt sn 25 Bt ngơ 20 R mt đưng 28 Ht bơng 15 Khơ du lc 10 Urê 2 T l cht khơ (%) 83,02 Protein thơ (%) 17,26 Năng lưng (MJME/kgDM) 9,77 Ch tiêu theo dõi: − Khi lưng qua các tháng tui nuơi v béo (kg) P2 P 1 − Tăng trng tuyt đi (g/con/ngày) = ___ T2 T1 Trong đĩ: P1 là khi lưng bt đu ng ti thi đim T1; P2 khi lưng kt thúc ti thi đim T2 − Thc ăn thu nhn: Hàng ngày cân khi lưng thc ăn trưc và sau khi ăn ca tng cá th − Cht khơ (CK) thu nhn(kg) = CK TĂ cho ăn (kg) CK TĂ tha (kg) − Tiêu tn thc ăn/1kg tăng khi lưng: ∑ lưng CK TĂ thu nhn trong thi gian thí nghim (kg) TTTĂ (kg) = ___ ∑ khi lưng tăng trong thi gian thí nghim (kg) − Sơ b ưc tính hiu qu nuơi v béo
55. 45 Thí nghim 2. Nuơi v béo bị lai hưng tht lúc 21 24 tháng tui Thí nghim nuơi v béo bị lai hưng tht lúc 21 – 24 tháng tui đưc thit k tương t thí nghiêm 1. Thí nghim đưc tin hành trên 15 bị đc lai 21 tháng tui thuc 3 nhĩm Lai Sind; F 1(Brahman × Lai Sind) và F1(Charolais × Lai Sind) nuơi v béo, mi nhĩm 5 con, bị đưc nuơi nht tng cá th. Bị đưc tiêm phịng THT, LMLM và ty sán lá gan bng thuc Fasinex ca Thy S, đưc nuơi chun b làm quen vi phương thc nuơi mi và thc ăn mi 15 ngày. Sơ đ thí nghim đưc trình bày bng 2.7. Bng 2.7. B trí thí nghim v béo bị lai hưng tht lúc 21 24 tháng tui Lai Sind F1(Bra × LS) F1 (Char × LS) S bị (con) 5 5 5 Thi gian nuơi (tháng) 3 3 3 Thc ăn tinh (kg/con/ngày) 5 5 5 C voi (kg/con/ngày) Ăn t do Ăn t do Ăn t do Mc năng lưng, protein đưc xây dng theo tiêu chun ca Kearl (1982)[103]. Bng 2.8. Thành phn thc ăn tinh v béo lúc 21 24 tháng Loi thc ăn T l phi trn (%) Bt sn 21 Bt ngơ 20 R mt đưng 27 Ht bơng 30 Urê 2 T l cht khơ (%) 83,30 Protein thơ (%) 17,04 Năng lưng (MJME/kgDM) 10,57 Thc ăn v béo gm c voi 45 ngày, r mt, bt sn, bt ngơ, ht bơng và urê, cĩ thành phn hĩa hc như bng 2.2. Thc ăn tinh đưc phi trn theo t l bng 2.8. Trong thi gian nuơi v béo bị đưc ung nưc t do và đưc cho ăn thc ăn tinh 2 ln/ngày vào lúc 8 gi sáng và 2 gi chiu hàng ngày, thc ăn thơ xanh ăn t do.
56. 46 Kt thúc v béo bị đưc m kho sát, mi lơ 5 con đ đánh giá năng sut và phm cht tht. − Khi lưng qua các tháng tui nuơi v béo (kg) P2 P 1 − Tăng trng tuyt đi (g/con/ngày) = ___ T2 T1 Trong đĩ: P1 là khi lưng bt đu ng ti thi đim T1; P2 khi lưng kt thúc ti thi đim T2 − Thc ăn thu nhn: Hàng ngày cân khi lưng thc ăn trưc và sau khi ăn ca tng cá th − Cht khơ (CK) thu nhn(kg) = CK TĂ cho ăn (kg) CK TĂ tha (kg) − Tiêu tn thc ăn/1kg tăng khi lưng: ∑ lưng CK TĂ thu nhn trong thi gian thí nghim (kg) TTTĂ (kg) = ___ ∑ khi lưng tăng trong thi gian thí nghim (kg) − Sơ b ưc tính hiu qu nuơi v béo 2.2.2.4 Phương pháp nghiên cu kh năng sn xut và cht lưng tht ca bị lai hưng tht Mi nhĩm bị m kho sát 5 con nhm xác đnh các ch tiêu cho tht và cht lưng tht, m kho sát theo phương pháp m kho sát đi gia súc, Nguyn Hi Quân (1977)[46] − Khi lưng gia súc trưc khi git m, xác đnh bng cân đin t Rudweight sai s 0,5kg. Bị đưc nhn đĩi 24 h trưc khi git tht. − Khi lưng tht x là khi lưng ca cơ th sau khi ct tit, lt da, ct đu, ct 4 chân, đuơi và các ph tng trong cơ th. Khi lưng tht x (kg) T l tht x (%) = ___ x 100 Khi lưng cơ th gia súc trưc git tht (kg)
57. 47 − Khi lưng tht tinh là khi lưng ca thân tht đưc lc b xương Khi lưng tht tinh (kg) T l tht tinh (%) = ___ x 100 Khi lưng trưc khi git tht (kg) − Khi lưng xương là khi lưng ca xương sau khi lc b tht (kg) Khi lưng xương (kg) T l xương (%) = ___ x 100 Khi lưng cơ th trưc khi git tht (kg) − Din tích cơ dài lưng đo xương sưn 11 12 bng phương pháp tính din tích trên giy bĩng kính. − Thành phn hĩa hc ca tht cơ dài lưng đưc phân tích theo các ch tiêu sau:
    Hàm lưng vt cht khơ xác đnh theo phương pháp sy khơ nhit đ 100 105 0C cho đn khi khi lưng khơng thay đi theo TCVN 432686[49].
    Hàm lưng khống tng s xác đnh theo phương pháp nung cháy phân hy hồn tồn các hp cht hu cơ trong lị nung theo TCVN 4327 86[50].
    Hàm lưng protein phân tích theo phương pháp Kjeldahl theo TCVN 4328 86 (Nitơ % * 6,25)[51].
    Hàm lưng lipit xác đnh theo phương pháp Soxlhet theo TCVN 4331 86[52]. 2.2.2.5 Phương pháp đánh giá cht lưng tht Cht lưng tht đưc đánh giá theo phương pháp ca Cabaraux và Cs (2003)[139]. Các ch tiêu và thi đim đánh giá theo bng 2.9. − Chn và chun b mu tht Sau 1 gi git tht, ly mu cơ dài lưng (longissimus dorsi) ti v trí xương sưn 79. Sau 12 gi bo qun nhit đ 2 4°C, mu cơ thăn đưc lc sch, ct thành các ming cĩ đ dày 2,5 cm đ xác đnh các ch tiêu cht lưng tht theo các thi đim ti bng 2.9. Phân tích các ch tiêu phm cht tht ti Phịng thí nghim Sinh hc vt nuơi Trưng Đi hc Tây Nguyên.
58. 48 Bng 2.9. Ch tiêu và thi đim đánh giá cht lưng tht Ch tiêu 1 gi 12 gi1 48 gi 8 ngày pH + + + + Màu sc + + + Mt nưc bo qun (%) + + Mt nưc ch bin (%) + + + Đ dai (N) + + + Ghi chú; +: thi đim đánh giá; : thi đim khơng đánh giá; 1thi đim b sung, khơng cĩ trong phương pháp ca Cabaraux và Cs (2003)[139] Giá tr pH: Đưc xác đnh bng máy đo pH Testo 230 (German) trên cơ thăn ti v trí xương sưn s 7 9. Giá tr pH mt gi sau git tht đưc đo trc tip trên thân tht ti lị m, các thi đim 12, 48 gi và 8 ngày đưc thc hin trên mu cơ thăn cĩ đ dày 2,5 cm ti phịng thí nghim. Đo lp li 5 ln ti tng thi đim. Giá tr pH ca tht bị sau git m đưc phân loi da theo tiêu chun ca Vin Chăn nuơi Pháp (2006)[143](pH lúc 48 gi sau git tht) o pH 5,5 5,7: tht bị bình thưng o pH 6,3 6,7: tht bị DFD (tht sm màu, cng, khơ) o pH 5,2 5,5: tht bị PSE (tht nht màu, nhiu nưc, nhão) Màu sc tht: Đưc đo mu cơ thăn bng máy đo màu sc Minolta CR410 (Japan) và đưc th hin bng các ch s L*, a* và b* theo tiêu chun đ chiu sáng D và gĩc quan sát tiêu chun 65° (C.I.E., 1976) trích t Honikel (1997)[99]; Baublits (2006)[70] o giá tr L* = 0 (màu đen), L* = 100 màu sáng trng (ánh sáng trng tương t như BaSO 4 hoc MgO cháy); o b* = 60 (màu xanh lá cây), + 60 (màu vàng); o a* = 60 (màu xanh da tri), + 60 (màu đ). Màu sc tht đưc đo ti các thi đim 12 gi, 48 gi và 8 ngày vi 5 ln lp li ti tng thi đim.
59. 49 − Mt nưc bo qun: T l mt nưc bo qun (%) ti các thi đim 48 gi và 8 ngày đưc xác đnh trên mu cơ thăn theo cơng thc sau: P1− P2 T l mt nưc bo qun = ×100 P1 Trong đĩ: P1: Khi lưng mu cơ thăn trưc thi đim bo qun P2: Khi lưng mu cơ thăn sau bo qun Mt nưc ch bin: T l mt nưc ch bin (%) ti các thi đim 12 gi, 48 gi và 8 ngày đưc xác đnh trên mu cơ thăn theo cơng thc sau: P1− P2 T l mt nưc ch bin = ×100 P1 Trong đĩ: P1: Khi lưng mu cơ thăn trưc thi đim ch bin P2: Khi lưng mu cơ thăn sau ch bin Khi lưng mu sau ch bin đưc xác đnh bng khi lưng cơ thăn sau khi hp cách thu bng máy Waterbath Memmert nhit đ 75°C trong thi gian 60 phút. Đ dai ca tht: xác đnh bng lc ct ti đa đi vi cơ thăn sau khi hp cách thu. Mu cơ sau khi hp cách thu đưc làm ngui và dùng ng thép cĩ đưng kính 1,25cm đ khoan 510 thi. Lc ct đưc xác đnh trên các thi tht bng máy Warner Bratzler 2000D (USA) vi s ln lp li t 510 ln. Đ dai ca tht đưc phân loi theo tiêu chun ca B Nơng nghip Hoa Kỳ (USDA 1997) đưc trích dn bi Shackelford và Cs (1997)[125] , đ dai ca tht bị lúc 48 gi sau git tht đưc phân loi: o Tht cĩ đ dai 90 N đưc coi là tht dai
60. 50 2.2.3 Phương pháp x lý s liu + S liu theo dõi sinh trưng ca bị lai hưng tht đưc x lý sơ b bng phn mm Excel 2003, sau đĩ đưc phân tích bng phn mm Minitab 14 theo mơ hình thng kê sau: yij = + αi + εij Trong đĩ: yij : giá tr quan th j ca ging bị i. : trung bình qun th. αi : nh hưng ca nhĩm bị lai th i (Lai Sind, F 1(Brahman × Lai Sind), F 1(Charolais × Lai Sind)) εij : sai s ngu nhiên. + S liu nuơi v béo thí nghim 1, thí nghim 2 đưc phân tích theo các mơ hình sau: Mơ hình 1: yij = + αi + εij Trong đĩ: yij : giá tr quan th j ca ging bị i. : trung bình qun th. αi : nh hưng ca nhĩm bị lai th i (Lai Sind, F 1(Brahman × Lai Sind), F1(Charolais × Lai Sind)) εij : sai s ngu nhiên. Mơ hình 2: yij = + αi + βxi j +εij Trong đĩ: yij = giá tr quan ca th j nhĩm bị lai th i (khi lưng cui kỳ, tăng khi lưng tồn kỳ)
61. 51 : trung bình chung. αi : nh hưng ca nhĩm bị lai th i (LaiSind, F1(Brahman × Lai Sind), F1(Charolais × Lai Sind)) βxij : nh hưng ca khi lưng ban đu ca bị th j nhĩm bị th i. εij : sai s ngu nhiên. Các tham s thng kê ưc tính bao gm: Dung lưng mu (n), trung bình cng (Mean), sai s tiêu chun (SE), h s bin đng (Cv%). So sánh cp gia 2 giá tr trung bình bng phép so sánh Tukey.
62. 52 CHƯƠNG 3 KT QU VÀ THO LUN 3.1 Sinh trưng ca bị lai hưng tht 3.1.1 Khi lưng ca bị lai hưng tht Sinh trưng ca bị là mt tính trng quan trng chu s chi phi ca tính di truyn và điu kin ngoi cnh. H s di truyn ca tính trng h 2 = 0,3 0,6. Tính trng sinh trưng đưc nghiên cu khá ph bin, khi lưng, kích thưc các chiu đo trên cơ th gia súc là các tính trng đưc dùng đ đánh giá kh năng sn xut và s phát trin cân đi ca cơ th con vt. Tính trng này liên quan ti kh năng sn xut tht ca bị và cũng là ch tiêu phn ánh giá tr kinh t quan trng ca chúng. Quá trình sinh trưng ca bị là s tương tác gia kiu gen và các điu kin ngoi cnh thơng qua các quy lut sinh hc và chu các tác đng ca quá trình chăm sĩc nuơi dưng rt rõ. 3.1.1.1 Khi lưng ca bị lai hưng tht qua các tháng tui Khi lưng là mt đc trưng ca quá trình sinh trưng, khi lưng ca các nhĩm bị lai hưng tht đưc theo dõi t sơ sinh đn 24 tháng tui. Kt qu đưc trình bày bng 3.1a; 3.1b. Khi lưng sơ sinh ca bị cái Lai Sind, F1(Brahman × Lai Sind), và F1(Charolais × Lai Sind) nuơi trong nơng h đt 18,23 ; 21,30 và 22,60 kg; tương ng con đc đt 19,71; 21,71; 23,31 kg. Khi lưng sơ sinh trung bình c đc và cái đt ln lưt là 18,97; 22,00 và 22,95 kg. Khi lưng sơ sinh là mt tính trng chu nh hưng di truyn ca phm ging, các ging khác nhau cĩ khi lưng sơ sinh khác nhau, h s di truyn ca tính trng khá cao h 2= 0,34 0,41 (Nguyn Văn Thin, 1995)[54]. H s bin đng ca tính trng khi lưng sơ sinh bin đng t 11,05% đn 12,99%, bê sinh ra tương đi đng đu.
63. 53 Khi lưng sơ sinh ca cp lai F 1(Brahman × Lai Sind), F 1(Charolais × Lai Sind) cao hơn bê Lai Sind 15,97% và 20,98%, sai khác cĩ ý nghĩa thng kê (P<0,05). Cp lai F 1(Charolais × Lai Sind) so vi cp F1(Brahman × Lai Sind) cao hơn 4,32%, sai khác cĩ ý nghĩa (P<0,05). Bng 3.1a. Khi lưng tích lũy ca bị lai hưng tht nuơi trong nơng h Lai Sind F1(Bra × Lai Sind) F1(Char × Lai Sind) Tui Tính (n= 190) (n= 180) (n= 190) (tháng) bit M ± SE (kg) Cv(%) M ± SE (kg) Cv(%) M ± SE (kg) Cv(%) Cái 18,23 a±0,24 12,73 21,30 b±0,22 9,71 22,60 b±0,30 12,88 Sơ Đc 19,71 a±0,22 11,05 22,71 b±0,29 12,65 23,31 b±0,31 12,98 sinh Chung 18,97 a±0,17 12,46 22,00 b±0,19 11,79 22,95 c±0,22 12,99 Cái 84,46 a±0,95 11,00 99,65 b±1,11 10,57 107,88 c±0,95 8.38 Đc 87,84 a±0,90 10,03 109,96 b±1,04 9,04 116,47 c±1,13 9,48 6 Chung 86,15 a±0,67 10,67 104,80 b±0,85 10,92 112,18 c±1,45 9,76 Cái 108,42 a±0,95 8,56 123,96 b±1,08 8,24 131,32 c±1,02 7,60 Đc 110,71 a±0,88 7,75 135,19 b±0,95 6,84 142,47 c±1,15 7,90 9 Chung 109,56 a±0,65 8,20 129,57 b±0,82 8,47 136,89 c±0,87 8,76 Cái 133,94 a±0,83 6,04 149,14 b±0,96 6,13 161,08 c±1,07 6,47 12 Đc 139,96 a±0,86 5,99 170,19 b±0,85 4,76 175,82 c±1,13 6,26 Chung 136,95 a±0,64 6,39 159,67 b±1,02 8,53 168,45 c±0,94 7,71 Cái 185,71 a±0,94 4,93 209,66 b±1,09 4,94 236,52 c±1,18 4,86 18 Đc 208,27 a±0,96 4,48 239,98 b±0,88 4,37 257,54 c±1,03 3,89 Chung 196,99 a±1,06 7,41 224,82 b±1,33 7,95 247,03 c±1,09 6,09 Cái 212,38 a±1,06 4,88 259,24 b±1,02 3,74 285,13 c±1,21 4,14 24 Đc 241,36 a±1,03 4,15 289,14 b±0,88 2,90 319,17 c±1,01 3,09 Chung 227,87 a±1,29 7,82 274,19 b±1,30 6,38 302,15 c±1,47 6,69 Ghi chú: Các giá tr trên cùng 1 hàng cĩ s mũ là các ch khác nhau thì sai khác cĩ ý nghĩa (P<0,05).
64. 54 Bng 3.1b. Khi lưng tích lũy ca bị lai hưng tht nuơi theo dõi Lai Sind F (Bra × Lai Sind) F (Char × Lai Sind) Tui Tính 1 1 (n= 40) (n= 40) (n= 40) (tháng) bit M ± SE (kg) Cv(%) M ± SE (kg) Cv(%) M ± SE (kg) Cv(%) Cái 17,72 a±0,40 10,02 21,36 b±0,47 9,69 22,20 b±0,49 9,87 SS Đc 19,60 a±0,36 8,34 23,10 b±0,51 9,98 23,45 b±0,54 10,21 Chung 18,71±0,30 a 10,23 22,36 b±0,36 10,20 22,83 b±0,37 10,31 Cái 84,65 a±2,47 13,07 99,65 a±1,95 8,73 108,80 a±1,92 7,89 6 Đc 91,15 a±2,26 11,08 115,20 b±2,41 9,36 118,75 b±2,49 9,63 Chung 87,90 a±1,73 12,47 107,43 b±1,97 11,61 113,78 c±1,74 9,69 Cái 110,05 a±2,13 8,66 128,20 b±1,71 5,97 139,80 c±2,29 7,31 9 Đc 118,00 a±2,17 8,21 150,10 b±2,25 6,69 152,15 b±2,27 6,66 Chung 114,03 a±1,63 9,03 139,15 b±2,24 10,18 145,98 b±1,87 8,11 Cái 139,50 a±1,87 5,99 160,25 b±1,78 4,97 178,10 c±2,30 6,39 12 Đc 149,25 a±1,95 5,84 184,00 b±2,17 5,27 192,55 c±1,33 3,09 Chung 144,38 a±1,54 6,77 172,13 b±2,35 8,64 185,33 c±1,83 6,24 Cái 204,50 a±2,03 4,45 228,95 b±2,00 3,91 267,50 c±3,05 5,10 18 Đc 220,00 a±1,80 3,66 264,80 b±1,70 2,87 284,00 c±1,90 2,99 Chung 212,25 a±1,83 5,44 246,88 b±3,15 8,07 275,75 c±2,21 5,07 Cái 253,55 a±1,80 3,17 288,95 b±2,43 3,75 320,15 c±2,57 3,59 24 Đc 278,40 a±2,21 3,55 334,00 b±2,88 3,86 345,50 c±1,4 2,25 Chung 265,98 a±2,44 5,79 311,48 b±4,06 8,24 332,83 c±2,62 5,06 Ghi chú: Các giá tr trên cùng 1 hàng cĩ s mũ là các ch khác nhau thì sai khác cĩ ý nghĩa (P<0,05) Khi lưng sơ sinh là mt tính trng ph thuc vào ging b tham gia lai ging. Khi lưng sơ sinh cao thưng di truyn theo chiu hưng ging bị tht cao sn. Rao và Cs (1977)[119] cho bit khi lưng sơ sinh ca bị Red Sindhi 22kg; Simm (1998)[128] cho thy khi lưng sơ sinh ca các ging bị tht ph thuc phm ging rõ rt Charolais 42,9 kg, Simmental 40,3 kg, Limousin 37 kg và Aberdeen Angus 31,7 kg, tác gi cho rng khi lưng sơ sinh liên quan cht ch ti khi lưng ca bê 200 và 400 ngày.
65. 55 Theo Phocas và Laloe (2004)[117] khi lưng sơ sinh ca Charolais, Limousin và Blonde tương ng 47,1; 39,5 và 46,2 kg. Kt qu v khi lưng sơ sinh trong thí nghim thu đưc bị lai F 1(Brahman × Lai Sind) và F1(Charolais × Lai Sind) thp hơn kt qu trên cĩ th là do tm vĩc hn ch ca đàn bị cái Lai Sind tham gia lai to so vi các ging bị tht chuyên dng. Nghiên cu ca Lê Quang Nghip (1984)[36] cho thy F 1(Zebu × Bị Vàng) cĩ khi lưng sơ sinh 18,10 19,01 kg. Vũ Văn Ni (1994)[39] cho thy F 1 Zebu; F 1 Charolais; F 1 Brown Swiss cĩ khi lưng sơ sinh tương ng 20,5; 21,5 và 21,7 kg. Phm Văn Quyn (2001)[48] cho thy bị F 1 Charolais; F1 Hereford; F 1 Simmental và Lai Sind cĩ khi lưng sơ sinh tương ng 20,25; 20,06 và 19,78 kg. Hồng Văn Trưng (2001)[60] nghiên cu trên bị F 1 Brahman và F 2 ¾ Brahman cho khi lưng sơ sinh tương ng 21,2 kg và 20,8 kg. Kt qu v khi lưng sơ sinh ca các cp lai trong thí nghim cao hơn các nghiên cu ca các tác gi trên cĩ th do cht lưng đàn bị nn đưc chn lc tt cùng vi ch đ chăm sĩc nuơi dưng con cái mang thai khá tt đã phát huy ưu th v khi lưng ca các ging đc chuyên dng tht. Đinh Văn Ci và Cs (2001)[6] tin hành lai to gia tinh bị đc Charolais, Abondance, Tarentaise vi bị Lai Sind cho kt qu khi lưng sơ sinh tương ng 27,6; 23,2; 23,0 và 21,9 kg. Kt qu thu đưc v khi lưng sơ sinh ca chúng tơi tương đương vi bê lai Abondance, Tarentaise cịn bê lai F 1(Charolais × Lai Sind) thp hơn. Chase và Cs (2004)[78] cho thy bê sinh ra t các cơng thc lai cĩ m là F 1(Brahman × Angus), F 1(Senepol × Angus), F 1(Tuli × Angus) vi bị đc Angus cho khi lưng sơ sinh tương ng 28,0; 32,10 và 28,50 kg nhưng khi cho phi ln k tip vi bị đc Charolais cho khi lưng sơ sinh tương ng 34,90; 38,40 và 35,90 kg. Ging bị đc khác nhau cĩ nh hưng nht đnh ti khi lưng sơ sinh ca con lai.
66. 56 Freetly và Cundiff (1998)[94] nhn thy khi lưng sơ sinh ca bê F 1 Brahman ngang bng vi khi lưng sơ sinh ca F 1 Tuli, nhưng khi lưng cai sa, tăng trng tuyt đi bê F 1 Brahman ln hơn. Theo Dhuyvetter và Cs (2007)[83] khi lưng sơ sinh ca bê Charolais và Limousin tương ng là 38,4 và 35,8 kg. Khi lưng sơ sinh ca bê lai hưng tht trong thí nghim nh hơn và thiên v hưng bị Charolais. Khi lưng sơ sinh cao cĩ liên quan ti ging đc tham gia lai to. Đinh Văn Ci (2006)[7] cho thy khi lưng bê Drought Master nuơi các đa phương khác nhau cho kt qu t 19,9 kg đn 27,2 kg. Đinh Văn Tuyn và Cs (2008)[61] cho kt qu khi lưng sơ sinh ca bê Brahman và bê Droughtmaster là 21,6 và 20,7kg. Ch đ dinh dưng và chăm sĩc nuơi dưng bị cái mang thai là mt vn đ quan trng liên quan ti khi lưng sơ sinh ca bê lai. Khi lưng sơ sinh là mt tính trng cĩ h s di truyn cao song nĩ cũng là mt tính trng chu s tác đng ca các yu t ngoi cnh như ch đ chăm sĩc nuơi dưng bị m mang thai. Vì vy cùng mt ging đc nhưng trong điu kin chăm sĩc nuơi dưng bị cái mang thai kém s cho khi lưng sơ sinh thp. Burrow (1991)[76] cho thy khi lưng sơ sinh ca bê lai ph thuc vào các ging tham gia lai ging. bê AX (½ Africander, ¼ Hereford, ¼ Shorthorn); AXBX (¼ Africander, ¼ Brahman, ¼ Hereford, ¼ Shorthorn); BX (½ Brahman, ¼ Hereford, ¼ Shorhorn); HS(½ Hereford, ½ Shorthorn) và Brahman cho khi lưng sơ sinh tương ng: 34,4; 34,5; 31,8; 32,9; 30,9 kg. Giai đon 6 tháng tui khi lưng ca bê cái Lai Sind đt khi lưng 84,46 kg; F 1(Brahman × Lai Sind) 99,65 kg và F 1(Charolais × Lai Sind) 107,88 kg tương ng bê đc 87,84; 109,96 và 116,47kg, tính trung bình đt 86,15; 104,80kg và 112,18 kg. Bê F 1(Brahman × Lai Sind), F 1(Charolais × Lai Sind) ln hơn bê Lai Sind 21,65%; 30,21%, sai khác cĩ ý nghĩa (P<0,05).
67. 57 Bê F 1(Charolais × Lai Sind) nng hơn bê F 1(Brahman × Lai Sind) 7,04%, sai khác cĩ ý nghĩa thng kê (P<0,05). H s bin đng ca tính trng 8,38% 11%. H s bin đng ca các nhĩm bê lai trong giai đon này thp, khi lưng bê lúc 6 tháng tui khá đng đu. Ưu th v khi lưng lúc 6 tháng tui thuc v bê F 1(Charolais × Lai Sind) đã th hin rõ ưu th v sinh trưng so vi F 1(Brahman × Lai sind) và Lai Sind. Khi lưng cai sa là tính trng cĩ h s di truyn cao, khi lưng cai sa phn ánh cht lưng ging. Ging khác nhau cĩ khi lưng cai sa khác nhau. Nguyn Văn Thin (1995)[54] cho bit h s di truyn khi lưng cai sa bị tht 30 51%. Theo Phocas và Laloe (2004)[117] h s di truyn ca tính trng khi lưng cai sa bị Charolais, Limousin, Blonde tương ng 0,13; 0,29 và 0,32. Splan và Cs (2002)[130] cho thy khi lưng cai sa ca bê sinh ra t bị cái F 1 Hereford, F 1 Angus, F 1 Brahman vi bị đc Simmental cho khi lưng cai sa (205 ngày) 183,10 kg. Chase và Cs (2004)[78] cho bit khi lưng cai sa ph thuc vào phm cht ging ca con đc. Bê lai sinh ra t bị cái F 1(Brahman × Angus), F 1(Senepol × Angus) và F 1(Tuli × Angus) vi bị đc Angus tương ng 213 kg; 194,9 kg và 191,5 kg, nhưng khi thay đi bng bị đc ging Charolais cho khi lưng cai sa tương ng 268,9; 245 và 233,4kg. Ging bị đc cĩ nh hưng nht đnh đi vi khi lưng ca bê cai sa. Dhuyvetter và Cs (2007)[83] cho thy khi lưng cai sa (205) ngày, bê sinh ra t bị đc Charolais và Limousin vi bị cái lai đt khi lưng tương ng 231,20 và 222,2 kg. Cht lưng ging bị đc cĩ nh hưng nht đnh trong vic ci tin tăng trng ca con lai. Bê lai F1(Brahman × Lai Sind) và F 1(Charolais × Lai Sind) trong thí nghim cĩ khi lưng cai sa thp hơn so vi các kt qu lai to gia các ging bị chuyên sn xut tht ca các tác gi trên. Vn đ đt ra là cn phi nâng cao cht lưng đàn bị nn, cn ci tin ch đ chăm sĩc nuơi dưng đi vi bị cái