Khóa luận Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng-Hà Nội

Nội dung text: Khóa luận Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng-Hà Nội

1. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội LỜI MỞ ĐẦU Lịch sử phát triển văn hóa cũng như lịch sử phát triển kinh tế nước nhà luôn gắn liền với lịch sử phát triển của làng nghề Việt Nam. Làng nghề không chỉ là nơi sản xuất ra những sản phẩm thủ công truyền thống mang nét riêng độc đáo, đặc sắc của Việt Nam mà còn là không gian văn hóa, kinh tế, xã hội và công nghệ truyền thống lâu đời. Nó bảo lưu những tinh hoa nghệ thuật và kỹ thuật truyền từ đời này sang đời khác, được thể hiện qua bàn tay, khối óc của các thế hệ nghệ nhân tài năng với những sản phẩm mang bản sắc riêng của mình nhưng lại tiêu biểu cho cả dân tộc Việt Nam qua từng giai đoạn lịch sử. Làng nghề truyền thống là tài nguyên du lịch (văn hóa) có giá trị và đã được khai thác phục vụ phát triển du lịch. Trên thế giới, du lịch làng nghề là loại hình du lịch văn hóa phát triển mạnh mẽ gắn với xu hướng bảo tồn các giá trị truyền thống và đem lại lợi ích cho cộng đồng dân cư. Ở Việt Nam trong nhiều năm trở lại đây, du lịch làng nghề là loại hình du lịch được quan tâm phát triển. Một trong những làng nghề truyền thống nổi tiếng ở vùng đồng bằng Bắc bộ nói chung và Hà Nội nói riêng đã được đưa vào khai thác du lịch đó là làng gốm Bát Tràng. Làng nghề gốm Bát Tràng đã trở thành một trong những điểm du lịch quan trọng tại Hà Nội trong nhiều năm trở lại đây. Làng nghề Bát Tràng đã được đầu tư một số hạng mục về cơ sở vật chất, cơ sở hạ tầng cũng một số dịch vụ, tour tuyến để phát triển du lịch như: dịch vụ ăn uống, chương trình tập làm gốm, bán hàng lưu niệm, thăm quan xưởng nghề. Tuy nhiên, một số vấn đề trong hoạt động sản xuất tại làng nghề như: ô nhiễm môi trường, khí thải và chất lượng dịch vụ chưa thực sự hấp dẫn, công tác tuyên truyền quảng bá, liên kết giữa làng nghề và công ty lữ hành để phát triển tuyến điểm du lịch còn chưa chặt chẽ; đội ngũ hướng dẫn viên, thuyết minh viên tại điểm, văn hóa ứng xử chưa được quan tâm đầu tư , yếu tố văn hóa làng nghề truyền thống chưa khai thác nên hoạt động du lịch tại làng nghề Bát Tràng chưa thực sự hiệu quả, thì cần phải có sự nghiên cứu chuyên sâu hơn nữa, đầu tư, quy hoạch phát triển du lịch làng nghề một cách cụ thể, phải làm mới sản phẩm, làm Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 1
2. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội cho sản phẩm hấp dẫn hơn, cải thiện môi trường và phát triển làng nghề theo hướng bền vững; bồi dưỡng nguồn nhân lực du lịch; xúc tiến quảng bá Chính vì những lí do như trên nên mà em đã chọn đề tài nghiên cứu " Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội" với mong muốn sẽ đóng phần vào ý tưởng cho việc nâng cao hơn nữa sức hấp dẫn cho hoạt động du lịch tại làng nghề Bát Tràng trong tương lai. 2. Mục đích và nội dung nghiên cứu a. Mục đích - Tìm hiểu các giá trị tiêu biểu có thể phục vụ cho hoạt động du lịch và thực trạng khai thác hoạt động du lịch ở làng nghề Bát Tràng - Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao sức hấp dẫn của du lịch làng nghề Bát Trang b. Nội dung nghiên cứu - Khóa luận nghiên cứu về những nét đặc sắc và thực trạng khai thác tại làng nghề truyền thống Bát Tràng. Qua đó nêu lên một số ý kiến góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động du lịch tại làng nghề. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu a. Đối tượng nghiên cứu - Các di tích lịch sử văn hóa, cảnh quan làng nghề, các họat động sản xuất có thể phục vụ khai thác du lịch, các hoạt động du lịch hiện nay tại làng nghề Bát Tràng. b. Phạm vi nghiên cứu - Khóa luận nay tập trung nghiên cứu làng gốm Bát Tràng và các hoạt động khai thác du lịch hiện nay tại làng nghề Bát Tràng. 4. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp thu thập và xử lý số liệu: Trong quá trình làm khóa luận em đã tham khảo các tài liệu như: du lịch và kinh doanh du lịch, Làng nghề truyền thống Việt Nam, trang web: Battrang. info các thông tin trên báo đài internet Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 2
3. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội - Phương pháp tổng hợp phân tích: Khóa luận đã sử dụng phương pháp này để đánh giá, tổng hợp, đưa ra nhận xét dựa trên các tư liệu đã thu thập được. Từ đó có cái nhìn tổng quát hơn về vấn đề nghiên cứu và đưa ra kết luận. 5. Bố cục khóa luận Chương 1: Du lịch làng nghề và tài nguyên du lịch làng nghề tại Bát Tràng Chương 2: Thực trạng khai thác hoạt động du lịch ở làng nghề Bát Tràng Chương 3: Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 3
4. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội PHẦN 2: NỘI DUNG KHÓA LUẬN Chương 1: Du lịch làng nghề và tài nguyên du lịch làng nghề Bát Tràng 1.1 Du lịch làng nghề 1.1.1 Khái niệm làng nghề, đặc điểm và phân loại 1.1.1.1 Khái niệm làng nghề Cùng với sự phát triển của nền văn minh nông nghiệp từ hàng ngàn năm, nhiều nghề thủ công cũng đã ra đời tại các vùng nông thôn Việt Nam. Làng nghề bắt đầu hình thành từ những nghề thủ công ban đầu được cư dân tranh thủ làm lúc nông nhàn, những lúc không phải là vụ mùa chính. Sau đó, nhờ những lợi ích khác nhau do các nghề thủ công đem lại mà mỗi làng bắt đầu có sự phân hóa. Nghề đem lại lợi ích nhiều thì phát triển mạnh dần, ngược lại những nghề mà hiệu quả thấp hay không phù hợp thì dần bị mai một. Từ đó hình thành nên những làng nghề chuyên sâu vào một nghề duy nhất nào đó như: làng nghề gốm Bát Tràng, Làng mây tre đan lát Phú Vinh, làng đúc đồng, làng làm lụa, làng làm chiếu, khảm Chuyên Mỹ, v.v -  Khái niệm Làng nghề truyền thống : Cho đến nay vẫn chưa có khái niệm chính thống về “làng nghề”. Trong cuốn Văn hoá Việt Nam tìm tòi và suy ngẫm, GS. Trần Quốc Vượng đã "thử đưa ra một định nghĩa về làng nghề" nhưng thực chất đây là một định nghĩa đầy đủ nhất từ trước đến nay. Theo Giáo sư Trần Quốc Vượng thì “làng nghề là một làng tuy vẫn còn trồng trọt theo lối tiểu nông và chăn nuôi nhưng cũng có một số nghề phụ khác như đan lát, gốm sứ, làm tương song đã nổi trội một nghề cổ truyền, tinh xảo với một tầng lớp thợ thủ công chuyên nghiệp hay bán chuyên nghiệp, có phường (cơ cấu tổ chức), có ông trùm, ông cả cùng một số thợ và phó nhỏ, đã chuyên tâm, có quy trình công nghệ nhất định “sinh ư nghệ, tử ư nghệ”, “nhất nghệ tinh, nhất thân vinh”, sống chủ yếu được bằng nghề đó và sản xuất ra những mặt hàng thủ công, những mặt hàng này đã có tính mỹ nghệ, đã trở thành sản phẩm hàng và có quan hệ tiếp thị với một thị trường Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 4
5. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội là vùng rộng xung quanh và với thị trường đô thị và tiến tới mở rộng ra cả nước rồi có thể xuất khẩu ra cả nước ngoài”1. Định nghĩa này hàm ý về các làng nghề truyền thống, đó là những làng nghề nổi tiếng từ hàng nghìn năm. Làng nghề truyền thống gắn liền với quy trình sản xuất ra sản phẩm, gắn bó với nghệ nhân, không gian sản xuất, các vấn đề về truyền thống trong làng nghề (thờ ông tổ làng nghề, lễ giỗ tổ làng nghề ). Làng nghề truyền thống tồn tại trong không gian và trải qua thời gian, những giá trị tinh hoa của làng nghề truyền thống trở thành di sản văn hóa (vô hình và hữu hình) độc đáo và có giá trị đặc biệt trong đời sống hiện đại. Tiến trình công nghiệp hóa và hiện đại hóa và cùng với xu thế hội nhập kinh tế quốc tế của đất nước, đã đem lại những thuận lợi và khó khăn thách thức đối với các làng nghề truyền thống. Mở cửa, hội nhập, các làng nghề có cơ hội giới thiệu sản phẩm của mình với khách nước ngoài. Là một nước đang phát triển, nền kinh tế còn phụ thuộc chủ yếu vào nông nghiệp và công nghiệp nhẹ, việc thúc đẩy ứng dụng khoa học công nghệ vào hiện đại hóa nông thôn, trong đó bao gồm cả việc bảo tồn và phát triển làng nghề truyền thống ở Việt Nam là việc làm rất cần thiết. Trong quá trình phát tiển kinh tế đất nước, làng nghề đóng vai trò hết sức quan trọng, đóng góp của các làng nghề tạo ra nhiều nét khởi sắc cho kinh tế địa phương cũng như đất nước. Tuy nhiên làng nghề truyền thống là nghề đã được hình thành từ lâu đời, tạo ra những sản phẩm độc đáo, có tính riêng biệt, được lưu truyền và phát triển đến ngày nay và đang có nguy cơ bị mai một, thất truyền do nhu cầu của xã hội thay đổi, đứt gãy về truyền thống do công nghệ sản xuất không được truyền lại đời sau, không có lớp nghệ nhân kế cận, ô nhiễm môi trường, đô thị hóa. * Năm 2006, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã ban hành Thông tư số 116/2006/TT-BNN ngày 18 tháng 12 năm 2006 quy định nội dung và các tiêu 1 Trần Quốc Vượng, Văn hóa Việt Nam tìm tòi và suy ngẫm, Nhà Xuất bản Văn hóa dân tộc và Tạp Chí Văn hóa nghệ thuật, Hà Nội 2000, Trang 372 Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 5
6. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội chí dùng để công nhận nghề truyền thống, làng nghề, làng nghề truyền thống. Theo đó: - Nghề được công nhận là nghề truyền thống phải đạt 03 tiêu chí sau: (a) nghề đã xuất hiện tại địa phương từ trên 50 năm tính đến thời điểm đề nghị công nhận; (b) nghề tạo ra những sản phẩm mang bản sắc văn hóa dân tộc; (c) nghề gắn với tên tuổi của một hay nhiều nghệ nhân hoặc tên tuổi của làng nghề. - Làng nghề được công nhận phải đạt 03 tiêu chí sau: (a) có tối thiểu 30% tổng số hộ trên địa bàn tham gia các hoạt động ngành nghề nông thôn; (b) hoạt động sản xuất kinh doanh ổn định tối thiểu 02 năm tính đến thời điểm đề nghị công nhận; (c) chấp hành tốt chính sách, pháp luật của Nhà nước - Làng nghề truyền thống được công nhận phải đạt tiêu chí làng nghề và có ít nhất một nghề truyền thống theo quy định tại Thông tư này. Đối với những làng chưa đạt tiêu chí công nhận làng nghề (theo tiêu chí (a) và (b) trên đây) nhưng có ít nhất một nghề truyền thống được công nhận theo quy định của Thông tư này thì cũng được công nhận là làng nghề truyền thống. 1.1.1.2 Đặc điểm và phân loại a) Đặc điểm - Đặc điểm nổi bật nhất của các làng nghề là tồn tại ở nông thôn, gắn bó chặt chẽ với nông nghiệp. Các làng nghề xuất hiện trong từng làng - xã ở nông thôn sau đó các ngành nghề thủ công nghiệp được tách dần nhưng không rời khỏi nông thôn, sản xuất nông nghiệp và sản xuất kinh doanh thủ công nghiệp trong các làng nghề đan xen lẫn nhau. Người thợ thủ công trước hết và đồng thời là người nông dân. - Hai là, công nghệ kỹ thuật sản xuất sản phẩm trong các làng nghề, đặc biệt là các làng nghề truyền thống thường rất thô sơ, lạc hậu, sử dụng kỹ thuật thủ công là chủ yếu. Công cụ lao động trong các làng nghề đa số là công cụ thủ công, công nghệ sản xuất mang tính đơn chiếc. Nhiều loại sản phẩm có công nghệ - kỹ thuật hoàn toàn phải dựa vào đôi bàn tay khéo léo của người thợ mặc dù hiện nay đã có sự cơ khí hoá và điện khí hoá từng bước trong sản xuất, song cũng chỉ có một số Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 6
7. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội không nhiều nghề có khả năng cơ giới hoá được một số công đoạn trong sản xuất sản phẩm. - Ba là, đại bộ phận nguyên vật liệu của các làng nghề thường là tại chỗ. Hầu hết các làng nghề truyền thống được hình thành xuất phát từ sự sẵn có của nguồn nguyên liệu sẵn có tại chỗ, trên địa bàn địa phương. Cũng có thể có một số nguyên liệu phải nhập từ vùng khác hoặc từ nước ngoài như một số loại chỉ thêu, thuốc nhuộm song không nhiều. - Bốn là, phần đông lao động trong các làng nghề là lao động thủ công, nhờ vào kỹ thuật khéo léo, tinh xảo của đôi bàn tay, vào đầu óc thẩm mỹ và sáng tạo của người thợ, của các nghệ nhân. Trước kia, do trình độ khoa học và công nghệ chưa phát triển thì hầu hết các công đoạn trong quy trình sản xuất đều là thủ công, giản đơn. Ngày nay, cùng với sự phát triển của khoa học- công nghệ, việc ứng dụng khoa học- công nghệ mới vào nhiều công đoạn trong sản xuất của làng nghề đã giảm bớt được lượng lao động thủ công, giản đơn. Tuy nhiên, một số loại sản phẩm còn có một số công đoạn trong quy trình sản xuất vẫn phải duy trì kỹ thuật lao động thủ công tinh xảo. Việc dạy nghề trước đây chủ yếu theo phương thức truyền nghề trong các gia đinh từ đời này sang đời khác và chỉ khuôn lại trong từng làng. Sau hoà bình lập lại, nhiều cơ sở quốc doanh và hợp tác xã làm nghề thủ công truyền thống ra đời, làm cho phương thức truyền nghề và dậy nghề đã có nhiều thay đổi, mang tính đa dạng và phong phú hơn. - Năm là, sản phẩm làng nghề, đặc biệt là làng nghề mang tính đơn chiếc, có tính mỹ thuật cao, mang đậm bản sắc văn hoá dân tộc. Các sản phẩm làng nghề truyền thống vừa có giá trị sử dụng, vừa có giá trị thẩm mỹ cao, vì nhiều loại sản phẩm vừa phục vụ nhu cầu tiêu dùng, vừa là vật trang trí trong nhà, đền chùa, công sở Nhà nước Các sản phẩm đều là sự kết giao giữa phương pháp thủ công tinh xảo với sự sáng tạo nghệ thuật. Cùng là đồ gốm sứ, nhưng người ta vẫn có thể phân biệt được đâu là gốm sứ Bát Tràng (Hà Nội), Thổ Hà (Bắc Ninh), Đông Triều (Quảng Ninh). Từ những con rồng chạm trổ ở các đình chùa, hoa văn trên các trống đồng và các hoạ tiết trên đồ gốm sứ đến những nét chấm phá trên các bức Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 7
8. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội thêu tất cả đều mang vóc dáng dân tộc, quê hương, chứa đựng ảnh hưởng về văn hoá tinh thần, quan niệm về nhân văn và tín ngưỡng, tôn giáo của dân tộc. - Sáu là, thị trường tiêu thụ sản phẩm của các làng nghề hầu hết mang tính địa phương, tại chỗ và nhỏ hẹp. Bởi sự ra đời của các làng nghề, đặc biệt là các làng nghề truyền thống, là xuất phát từ việc đáp ứng nhu cầu về hàng tiêu dùng tại chỗ của các địa phương. Ở mỗi một làng nghề hoặc một cụm làng nghề đều có các chợ dùng làm nơi trao đổi, buôn bán, tiêu thụ sản phẩm của các làng nghề. Cho đến nay, thị trường làng nghề về cơ bản vẫn là các thị trường địa phương, là tỉnh hay liên tỉnh và một phần cho xuất khẩu. - Bảy là, hình thức tổ chức sản xuất trong các làng nghề chủ yếu là ở quy mô hộ gia đình, một số đã có sự phát triển thành tổ chức hợp tác và doanh nghiệp tư nhân. b) Phân loại Làng nghề theo cách phân chia về thời gian gồm có: làng nghề truyền thống và làng nghề mới. - Làng nghề truyền thống đã phát triển trong quá khứ nhưng đến nay không tồn tại hoặc không phát triển. Nhưng không phải làng nghề truyền thống nào cũng có thể khai thác để phát triển du lịch - Những loại làng nghề truyền thống có tiềm năng để phát triển du lịch: đó là làng nghề thủ công truyền thống, tồn tại trong không gian xác định, có sản phẩm là hàng thủ công, sản phẩm có tính cách riêng biệt được nhiều nơi biết đến, duy trì và gìn giữ được những nét truyền thống văn hóa dân tộc đã được bao nhiêu thế hệ người Việt Nam hun đúc lên 1.1.2 Du lịch làng nghề 1.1.2.1 Khái niệm Nhìn chung khái niệm làng nghề truyền thống còn khá mới mẻ ở nước ta. Du lịch làng nghề truyền thống thuộc loại hình du lịch văn hóa . Do vậy khi xem xét khái niệm du lịch làng nghề truyền thống, trước tiên phải đi từ khái niệm du lịch văn hóa. Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 8
9. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội Theo tiến sĩ Trần Nhạn trong : „„Du lịch và kinh doanh du lịch‟‟ thì „„Du lịch văn hóa là loại hình du lịch mà du khách muốn thẩm nhận bề dày lịch sử, di tích văn hóa, những phong tục tập quán còn hiện diện Bao gồm hệ thống đình chùa, nhà thờ, lễ hội, các phong tục tập quán về ăn, ở, giao tiếp ”1. Còn trong Luật Du lịch Việt Nam có định nghĩa về du lịch văn hóa như sau : „„Du lịch văn hóa là hình thức du lịch dựa vào bản sắc văn hóa dân tộc với sự tham gia của công đồng, nhằm bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống‟‟2. Các loại hình du lịch văn hóa gồm có : Du lịch tham quan, nghiên cứu Du lịch lễ hội Du lịch làng nghề Du lịch làng bản Du lịch tôn giáo, tín ngưỡng Du lịch phong tục Làng truyền thống mang tính chất văn hóa vô thể và văn hóa hữu thể : Tính chất văn hóa vô thể thể hiện ở : làng nghề truyền thống là nơi chứa đựng kho tàng kinh nghiệm, kỹ thuật, bí quyết nghề nghiệp từ việc sử dụng nguyên liệu, kỹ thuật chế tác đến chủ đề sáng tác trong việc tạo ra một sản phẩm thủ công truyền thống, là lối sống của làng nghề Còn tính chất văn hóa hữu thể tiêu biếu như : đình, chùa các di tích có liên quan trực tiếp đến các làng nghề, các sản phẩm thủ công của làng nghề thủ công truyền thống, vật dụng trang trí, hoa văn, màu sắc, chất liệu Khách du lịch đến đây chính là để tìm hiểu các giá trị văn hóa. Vì vậy mà du lịch làng nghề truyền thống được xếp vào loại hình du lịch văn hóa. Từ đó du lịch làng nghề truyền thống được định nghĩa như sau : 1 Trần Nhạn, Du lịch và kinh doanh du lịch, Nhà xuất bản Văn hoá thông tin Hà Nội 1996, Trang 78 2 Luật du lịch Việt Nam, Nhà xuất bản Chính trị Quốc Gia 2005, Trang 11 Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 9
10. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội „„ Du lịch làng nghề truyền thống là một loại hình du lịch văn hóa mà qua đó du khách được thẩm nhận các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể có liên quan mật thiết đến một làng nghề cổ truyền của một dân tộc nào đó‟‟1. 1.1.2.2 Đặc điểm của loại hình du lịch làng nghề truyền thống Đây là loại hình du lịch văn hóa giúp cho du khách thẩm nhận các giá trị của bản sắc văn hóa dân tộc tại địa phương. Lịch sử văn hóa của dân tộc gắn liền với lịch sự phát triển của các làng nghề. Vì là những làng nghề có truyền thống từ lâu đời, nên mỗi làng đều mang trong mình những nét độc đáo, là những nét đặc trưng riêng của từng địa phương. Và vì thế, du lịch đến các làng nghề, du khách không chỉ được chiêm ngưỡng những sẩn phẩm tinh tế, sống động mà còn đầy ắp màu sắc quê hương gắn liền với bản sắc văn hóa của từng vùng. Hoạt động của loại hình du lịch nay rất đa dạng và phong phú : Khách du lịch có thể tham gia tìm hiểu một số công đoạn sản xuất ra sản phẩm, tham quan làng nghề hiểu được về đặc trưng của sản phẩm là gì, được giao lưu tiếp xúc với các nghệ nhân của làng, đồng thời qua loại hình du lịch này có thể hướng khách du lịch mua sản phẩm mang về làm quà cho người thân và ban bè Đối tượng khách của loại hình du lịch này chủ yếu là những người có học thức như : học sinh, sinh viên, cán bộ công nhân viên chức, các chuyên gia, các nhà nghiên cứu, doanh nhân Thông qua loại hình du lịch này, hàng hóa sẽ được xuất khẩu tại chỗ, góp phần phát triển kinh tế địa phương. Khi đến thăm các làng nghề, du khách sẽ được tận mắt chứng kiến quy trình sản xuất ra một sản phẩm và ít ai lại không muốn mua về cho mình những sản phẩm độc đáo đặc trưng đó làm đồ lưu niệm, để lại dấu ấn về nơi mình đã đi qua. Do đó đây là một nguồn thu rất lớn và là cách quảng bá, giới thiệu về sản phẩm của làng nghề một cách hiệu quả nhất. Đặc biệt là du khách nước ngoài. Họ luôn có hứng thú với các sản phẩm thủ công truyền thống của Việt nam. Thông qua những đối tượng này, sản phẩm của làng nghề sẽ được xuất khẩu ta chỗ và có thể được bạn bè quốc tế biết đến nhiều hơn. 1 Trần Nhạn. Du lịch và kinh doanh du lịch, Nhà xuất bản Văn hoá thông tin Hà Nội 1996, Trang 13 Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 10
11. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội Du lịch làng nghề truyền thống chủ yếu là tham quan, mua sắm, kí kết các hợp đồng kinh tế mà it có loại hình lưu trú và nghỉ dưỡng khác. Phần lớn khi đến thăm các làng nghề khách du lịch thường chỉ có nhu cầu về tham quan, tìm hiểu về lịch sử, các di tích gắn liền với làng nghề và những sản phẩm thủ công mỹ nghệ truyền thống là nét đặc trưng của làng nghề đó. Ngoài ra với bề dày lịch sử vốn có của mình, sản phẩm của các làng nghề cũng là những mặt hàng được ưu thích của nhiều doanh nghiệp. Họ sẽ đến thăm làng nghề và kí kết hợp đồng kinh tế, đem lại nguồn lợi nhuận và đầu ra cho sản phẩm. Vì nguồn gốc là làng sản xuất, nên du khách không có nhu cầu lưu trú và nghỉ dưỡng tại nơi đây. Bên trong các làng nghề truyền thống luôn chứa đựng những nét văn hóa thuần Việt, không gian văn hóa truyền thống, những nét văn hóa tinh hoa của dân tộc, khiến cho du khách ghé thăm đều có cảm giác thư thái. Có thể nói rằng du lịch làng nghề sẽ là địa chỉ lý tưởng để du khách tham quan tìm hiểu các giá trị văn hóa, các phong tục tập quán lễ hội Đặc biệt du khách sẽ thích thú khi bắt gặp những sản phẩm thủ công độc đáo và có thể mua những món đồ lưu niệm tinh tế có một không hai 1.1.2.3 Điều kiện phát triển du lịch làng nghề truyền thống Ngày nay du lịch làng nghề đã trở thành một tiềm năng lớn cho phát triển du lịch văn hóa nói riêng và phát triển ngành du lịch ở nước ta nói chung. Làng nghề truyền thống là nguồn tài nguyên du lịch nhân văn vô cùng quý giá, để phát triển loại hình du lịch làng nghề truyền thống cần có những điều kiện nhất định cho làng nghề như : - Điều kiện về tài nguyên : Bao gồm tài nguyên du lịch nhân văn và tài nguyên du lịch tự nhiên. Trong đó tài nguyên du lịch nhân văn chiếm vị trí quan trọng và có số lượng lớn hơn. Bởi du lịch làng nghề chính là một phần của du lịch văn hóa. Các di sản văn hóa độc đáo vô hình và hữu hình còn tồn tại trải qua thời gian và tồn tại trong không gian. Đây chính là tiềm năng vô cùng quan trọng và cần thiết để dưa khách du lịch đến với làng nghề. Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 11
12. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội - Điều kiện về kinh tế xã hội : đây là một nhân tố có tác động không nhỏ đến hoạt đông du lịch tại các làng nghề. Đặc biệt là các sản phẩm thủ công truyền thống cùng lịch sử phát triển lâu đời sẽ đem đến cho du khách những sản phẩm độc đáo về văn hóa của địa phương, cũng như những kĩ thuật chế tác từng hiện hữu một thời trong quá khứ. Bên cạnh đó, hình ảnh làng nghề hiện tại với một nền kinh tế, xã hội ổn định phát triển chắc chắn sẽ tạo được những ấn tượng khó quên cho du khách và họ sẽ có nhu cầu quay trở lại. - Điều kiện về các dự án quy hoạch đầu tư để nâng cao tiềm năng của các làng nghề: yếu tố này thể hiện sự quan tâm của nhà nước, các nhà đầu tư và các cơ quan có chức năng đến sự phát triển của làng nghề. Điều này sẽ tạo nên diện mạo mới cho các làng nghề, giúp mở rộng thị trường cho các sản phẩm truyền thống tạo thương hiệu và thu hút khách du lịch đến tham quan tại các làng nghề. - Điều kiện về cơ sở hạ tầng, cơ sở vật chất kỹ thuật, dịch vụ du lịch : đây là một yếu tố có ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả của ngành du lịch. Vì vậy đây là điều kiện không thể thiếu để phát triển loại hình du lịch làng nghề truyền thống. Khách du lịch đến với làng nghề ngoài nhu cầu tham quan, tìm hiểu, mua sắm họ vẫn có nhu cầu phục vụ theo đúng nghĩa „„đi du lich‟‟. Bởi vậy cơ sở vật chất kĩ thuật là một tiềm năng lớn để thu hút khách, bao gồm các cơ sở đường xá, điện nước, hệ thống thông tin liên lạc, cơ sở phục vụ y tế, các nhà hàng, khách sạn, dịch vụ du lịch - Cầu đối với du lịch làng nghề : Xu hướng ngày nay con người đi du lịch hướng về các giá trị văn hóa cổ xưa, việc phát triển du lịch làng nghề là thực sự cần thiết vì nó sẽ mang lại rất nhiều thuận lợi cho cả hoạt động du lịch và phát triển của làng nghề. Để phát triển du lịch làng nghề, chúng ta phải “đáp ứng” được nhu cầu của du khách. Muốn vậy, các cơ sở sản xuất tại làng nghề phải đầu tư nghiên cứu thị trường từng đối tượng khách để sản xuất ra những sản phẩm có mẫu mã, màu sắc phù hợp. Trước mắt là tổ chức bán hàng sản phẩm thủ công truyền thống tại các điểm du lịch. Còn lâu dài, muốn làng nghề trở thành điểm du lịch, chúng ta Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 12
13. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội cần có quy hoạch, đầu tư về hạ tầng giao thông, cơ sở đón tiếp khách, điểm trình diễn; đào tạo nguồn nhân lực, xúc tiến quảng bá. - Có cảnh quan môi trường, gần các danh lam thắng cảnh để có thể kết nối tour du lịch. - Làng nghề đó phải có sản phẩm độc đáo đặc trưng. - Làng nghề phải có giá trị văn hoá độc đáo Trong cuốn sách “Làng nghề du lịch Việt Nam” do nhà xuất bản Thống kê Hà Nội năm 2007 đã nêu lên những điều kiện để trở thành một làng nghề du lịch: Thứ nhất: các giá trị văn hóa của làng nghề thể hiện thông qua tính truyền thống của công nghệ và kĩ thuật sản xuất, đó là kết quả của một quá trình kết tinh truyền tải và tiếp nối từ thế hệ này đến thế hệ khác. Đặc thù sản phẩm của làng nghề truyền thống không phụ thuộc vào dây truyền sản xuất hiện đại, năng suất cao mà chủ yếu dựa vào kinh nghiệm, bí quyết tài hoa của người thợ chế tác đồ thủ công. Sản phẩm sản xuất từng chiếc, do đó huy động dấu ấn tình cảm và cá nhân người thợ. Trong xu thế quốc tế hóa mọi mặt của đời sống, giá trị văn hóa truyên thống có sức hút đặc biệt đối với khách du lịch, bởi vậy du lịch làng nghề là một cách tiếp cận các giá trị truyền thống, tìm hiểu nhân sinh quan, thế giới quan và quan niệm của người Việt. Thứ hai: là các giá trị lịch sử của các làng nghề phải có tuổi nghề khá cao, sản phẩm thường gắn với đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân, lưu giữ cả những yếu tố tín ngưỡng, phong tục tập quán của làng nghề. Bởi vậy các làng nghề thường phải gắn với lễ hội truyền thống, gắn với cảnh quan thiên nhiên truyền thống của làng quê Việt Nam như: bến nước, dòng sông, đình làng Thứ ba: là mức độ tham gia của công đồng. Động cơ của khách du lịch khi lựa chọn đến các làng nghề được quan tận mắt quan sát quá trình sản xuất và mua sắm sản phẩm thủ công, ngoài ra họ còn muốn tham gia vào đời sống sinh hoạt thường nhật của làng quê. Quá trình này đòi hỏi mức độ tham gia của cộng đồng là rất lớn, từ khâu hướng dẫn sản xuất cho thuê cơ sở lưu trữ tại nhà mời khách các món ăn truyền thống, thuyết minh cho khách về phong tục của làng. Bởi vậy du Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 13
14. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội lịch làng nghề đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa khách du lịch, người dân địa phương, đơn vị kinh doanh du lịch. Các tiêu chí để xây dựng và phát triển làng nghề du lịch: Một làng nghề được coi là làng nghề du lịch hoàn chỉnh cần đạt được các tiêu chuẩn sau: 1. Có sản phẩm thủ công độc đáo, đặc sắc, tinh xảo gắn liền với đội ngũ nghệ nhân. 2. Có nơi sản xuất sản phẩm thủ công mỹ nghệ để biểu diễn quy trình sản xuất để cho du khách xem. 3. Có gian trưng bày và bán sản phẩm làng nghề. 4. Có công trình văn hóa lịch sử (cây đa, giếng nước, sân đình). 5. Có nhân viên thuyết minh, hướng dẫn khách du lịch có các dịch vụ phục vụ khách du lịch. 6. Có không gian phục vụ ăn uống, đỗ xe tách biệt. 7. Có cơ sở hạ tần giao thông thuận lợi, bảng chỉ dẫn rõ ràng phục vụ khách tham quan. 8. Môi trường trong sạch, sản xuất không làm ô nhiễm môi trường. 9. Thu nhập về du lịch chiếm ít nhất 25% thu nhập của làng. 1.1.2.4 Xu hướng phát triển du lịch làng nghề trên thế giới * Xu hướng phát triển du lịch văn hóa : Theo điều tra được thực hiện bởi Tổ chức Du lịch thế giới (WTO), hai xu hướng đi du lịch quan trọng sẽ thống trị trên thị trường du lịch trong thập kỉ tới : Tiếp thị quần chúng đang đưa ra cách để tiếp thị một – một với những chuyến đi du lịch phù hợp với lợi ích của người tiêu dùng cá nhân. Một số lượng khách đang tăng là những người khách đi du lịch có mối quan tâm đặc biệt, những người mà xếp hạng nghệ thuật, di sản hoặc các hoạt động văn hóa khác là một trong năm lý do hàng đầu để đi du lịch. Sự kết hợp của hai xu hướng này đang bị tác động bởi công nghệ, thông qua việc gia tăng nhanh các dịch vụ và các công cụ trực tuyến, tạo điều kiện hơn cho du khách chọn các điểm du lịch và điều chỉnh hành trình của họ dựa trên sở thích Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 14
15. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội của mình. Đồng thời, các công dân của xã hội „„ công nghệ cao‟‟ đang khổ công tìm tòi khả năng giao tiếp của con người với một dạng thức mới về „„tiếp cận văn minh‟‟, du lịch văn hóa có thể thỏa mãn. Những xu hướng này đại diện cho một thay đổi đáng kể trong các động lực của khách du lịch : du lịch đã được chuyển từ 3S (sun - ánh nắng mặt trời, sex – giới tính, sea - biển) thành 3E (entertaiment – vui chơi giải trí, emotion – cảm xúc, education – giáo dục)1. Du lịch ngày nay là một yếu tố tác động mạnh trong sự pha trộn dân tộc và hiểu biết lẫn nhau cùng với sự giao lưu có ảnh hưởng quan hệ truyền thống của các nền văn hóa. Du lịch văn hóa là xu hướng, là sự lựa chọn của các nước vì đem lại giá trị lớn cho cộng đồng xã hội. Bên cạnh những loại hình du lịch như du lịch sinh thái, du lịch khám chữa bệnh, du lịch mạo hiểm, du lịch giáo dục gần đây du lịch văn hóa được xem là loại sản phẩm đặc thù của các nước, thu hút nhiều khách du lịch quốc tế. Du lịch văn hóa chủ yếu dựa vào những sản phẩm văn hóa, những lễ hội truyền thống dân tộc, kể cả những phong tục tín ngưỡng để tạo sức hút đối với khách du lịch bản địa và từ khắp nơi trên thế giới. Đối với khách du lịch có sở thích nghiên cứu, khám phá văn hóa và phong tục tập quán bản địa, thì du lịch văn hóa là cơ hội để thỏa mãn nhu cầu của họ. Vì vậy, du lịch văn hóa được coi là một trong những loại hình du lịch có sức cuốn hút khách du lịch nhất hiện nay. Việt Nam cũng sẽ theo xu hướng này? "Du lịch văn hóa là xu hướng của nhiều nước. Loại hình du lịch này rất phù hợp với bối cảnh của Việt Nam, rất tốt cho hoạt động xóa đói giảm nghèo quốc gia, vì vậy phải được xem là hướng phát triển của ngành du lịch Việt Nam" - Vụ Hợp tác quốc tế thuộc Tổng Cục Du lịch phát biểu. Có thể khẳng định rằng, tài nguyên du lịch văn hóa của Việt Nam hết sức phong phú, đa dạng và đặc sắc. Đến nay, cả nước có trên 8000 lễ hội lớn nhỏ và hàng nghìn làng nghề truyền thống. Tuy nhiên, không phải lễ hội nào, làng nghề 1 Bản tin du lịch, Hội nghị về nghề thủ công và du lịch, Nhà xuất bản Tổng cục du lịch (tài liệu lưu hành nội bộ), Quý I năm 2009, Trang 170 Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 15
16. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội nào, loại hình văn hóa nghệ thuật nào cũng có thể khai thác trong hoạt động du lịch. * Nhu cầu về du lịch làng nghề ngày càng phát triển : Trong xu thế hội nhập và mở cửa, làng nghề truyền thống đang dần lấy lại vị trí quan trọng của mình trong đời sống kinh tế, văn hoá, xã hội của mỗi dân tộc mỗi quốc gia. Những làng nghề này như một hình ảnh đầy bản sắc, khẳng định nét riêng biệt, độc đáo không thể thay thế. Một cách giới thiệu sinh động về đất nước và con người của mỗi vùng, miền, địa phương. Du lịch làng nghề truyền thống đang ngày càng hấp dẫn du khách. Phát triển du lịch làng nghề chính là một hướng đi đúng đắn và phù hợp, được nhiều quốc gia ưu tiên trong chính sách quảng bá và phát triển du lịch. Những lợi ích to lớn của việc phát triển du lịch làng nghề không chỉ thể hiện ở những con số tăng trưởng lợi nhuận kinh tế, ở việc giải quyết nguồn lao động địa phương mà hơn thế nữa, còn là một cách thức gìn giữ và bảo tồn những giá trị văn hoá của dân tộc. Đó là những lợi ích lâu dài không thể tính được trong ngày một ngày hai. Một địa phương muốn thu hút khách du lịch, tạo ra nhiều loại hình du lịch hấp dẫn đáp ứng nhu cầu đa dạng của du khách thì phải bắt tay vào việc xây dựng và phát triển các sản phẩm du lịch gắn liền với việc khai thác có chiều sâu và khai thác đúng tài nguyên du lịch của địa phương đó. Sản phẩm du lịch là tập hợp các dịch vụ, đáp ứng các nhu cầu trong quá trình đi du lịch của du khách. Sản phẩm du lịch bao gồm: + Sản phẩm du lịch đặc trưng: đó là những sản phẩm hấp dẫn khách du lịch, tạo ra mục đích của khách du lịch tại điểm đến như: danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử văn hóa, nơi nghỉ mát, chữa bệnh, thăm quan + Sản phẩm du lịch cần thiết: là những sản phẩm phục vụ các nhu cầu thiết yếu trong quá trình đi du lịch như: phương tiện vận chuyển, ăn, nghỉ + Sản phẩm du lịch bổ sung: là những sản phẩm phục vụ các nhu cầu phát sinh trong quá trình đi du lịch như: cắt tóc, giặt là, massage, mua sắm hàng lưu niệm Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 16
17. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội Như vậy, làng nghề vừa là sản phẩm du lịch đặc trưng khi làng nghề đó có khả năng hấp dẫn, thu hút khách đến thăm quan. Làng nghề cũng vừa là sản phẩm du lịch bổ sung khi tạo ra những mặt hàng lưu niệm cho du khách. Các sản phẩm của làng nghề truyền thống vốn chứa đựng trong mình những sắc thái văn hóa riêng, độc đáo của mỗi vùng đất, mang dấu ấn của những phong tục tập quán, tín ngưỡng, nếp sống sinh hoạt của mỗi làng quê – tất cả được truyền tải từ khối óc sáng tạo và bàn tay tài hoa, khéo léo của các nghệ nhân để thổi “hồn Việt” vào các vật liệu vô tri vô giác. * Sự liên kết giữa du lịch và nghề thủ công hiện nay : Du lịch sẽ góp phần quan trọng trong bảo tồn và phát huy giá trị làng nghề. Một trong những giải pháp tối ưu để bảo tồn và phát triển làng nghề chính là sự liên kết chặt chẽ giữa các làng nghề với ngành Du lịch. Phát triển làng nghề truyền thống kết hợp với du lịch là điều kiện để các làng nghề phát triển bền vững, du lịch sẽ khai thác lợi thế của các làng nghề như nét truyền thống văn hóa, lịch sử, nét tài hoa của những người thợ thủ công Đồng thời sẽ quảng bá, giới thiệu, mở rộng thị trường nhiều mặt hàng thủ công mỹ nghệ của các làng nghề đã xuất khẩu sang thị trường châu Âu, châu Mỹ Các địa phương có các điểm du lịch làng nghề chỉnh trang công trình văn hóa, vệ sinh cảnh quan môi trường làng nghề, đảm bảo an ninh, an toàn cho du khách, bố trí địa điểm đỗ xe, tổ chức tập huấn kiến thức du lịch cho các hộ gia đình tham gia cung cấp sản phẩm, đón tiếp khách du lịch, phối hợp với các doanh nghiệp lữ hành triển khai, đưa các tour du lịch làng nghề vào hoạt động để du lịch làng nghề thực sự là điểm đến hấp dẫn của du khách trong và ngoài nước. Du lịch làng nghề truyền thống đã góp phần phát triển loại hình du lịch „„du khảo đông quê‟‟. Đây là loại hình du lịch có thể giúp cho du khách có được sự khám phá mới mẻ, sự trải nghiệm và sự gần gũi với thiên nhiên hoang sơ. Đặc biệt trong loại hình du lịch „„du khảo đồng quê‟‟ thì làng nghề truyền thống cũng góp phần quan trọng trong việc giúp cho du khách trải nghiệm, tham gia vào hoạt động sản xuất. Mỗi làng nghề truyền thống đều chứa đựng trong đó những yếu tố văn Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 17
18. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội hóa của mỗi làng nghề. Và chỉ khi tham gia vào những tour du lịch như vậy thì du khách mới có thể cảm nhận dược được những yếu tố văn hóa của mỗi vùng miền. * Xu hướng phát triển bền vững : Phần lớn hoạt động du lịch văn hóa gắn liền với địa phương - nơi lưu giữ nhiều lễ hội văn hóa và cũng là nơi tồn tại đói nghèo. Khách du lịch ở các nước phát triển thường lựa chọn những lễ hội của các nước để tổ chức những chuyến du lịch nước ngoài. Bởi thế, thu hút khách du lịch tham gia du lịch văn hóa tức là tạo ra dòng chảy mới và cải thiện cuộc sống của người dân địa phương.Ở những nước kém phát triển hoặc đang phát triển, nền tảng phát triển phần lớn không dựa vào những đầu tư lớn để tạo ra những điểm du lịch đắt tiền, mà thường dựa vào nguồn du lịch tự nhiên và sự đa dạng trong bản sắc dân tộc. Những nguồn lợi này không tạo ra giá trị lớn cho ngành du lịch, nhưng lại đóng góp đáng kể cho sự phát triển của cộng đồng xã hội. Những quốc gia phát triển mạnh du lịch văn hóa là Thái Lan, Indonesia, Malaysia, Trung Quốc, và một số nước thuộc khu vực Nam Mỹ Phát triển du lịch bền vững gắn với việc giữ gìn và bảo tồn các giá trị văn hóa, xóa đói giảm nghèo, đem lại thu nhập trực tiếp cho cộng đồng địa phương nhờ: + Du lịch tạo thêm nhiều công ăn việc làm cho người dân địa phương. Góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở nông thôn, chuyển dịch lao động nông nghiệp sang lĩnh vực dịch vụ. Tăng thu nhập và cải thiện đời sống của người dân. + Vai trò của hàng thủ công mỹ nghệ là hàng hóa không thể thiếu trong mỗi chuyến đi của du khách, được du khách hướng tới và tiêu dùng. + Góp phần làm tăng doanh thu và doanh số bán sản phẩm thủ công truyền thống trong các làng nghề. + Hoạt động du lịch phát triển tạo cơ hội đầu tư cho các làng nghề truyền thống. + Thông qua việc mua bán sản phẩm của du khách quốc tế khi đến thăm các làng nghề đã tạo cơ hội xuất khẩu các sản phẩm thủ công truyền thống không phải chịu thuế và hạn chế rủi ro. Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 18
19. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội + Tạo cơ hội giao lưu văn hóa bản địa với du khách nước ngoài. + Kích thích phát triển cơ sở hạ tầng thông qua hoạt động du lịch. 1.2 Tài nguyên du lịch làng nghề Bát Tràng 1.2.1 Vị trí địa lý Bát Tràng nằm ở tả ngạn dòng sông Hồng – con sông đã bồi đắp nên nền văn minh Sông Hồng và chiếm vai trò quan trọng trong sự hình thành và phát triển của Hà Nội Xã Bát Tràng gồm hai thôn Bát Tràng và Giang Cao thuộc huyện Gia Lâm - Hà Nội. Xã có hơn 7.000 nhân khẩu, trên diện tích 164ha đất. 2003). Trong đó, 99% dân số tham gia vào làng nghề truyền thống (bao gồm 84% dân số sản xuất đồ gốm sứ, 15% dân số làm dịch vụ cho làng nghề (buôn bán men, đất, hồ, chất đốt ). Hiện xã Bát Tràng không trồng cấy bất cứ một loại cây nông nghiệp gì. : “xã Bát Tràng : ) Từ Hà Nội, có thể theo đường thủy từ bến Chương Dương hoặc bến Phà Đen, xuôi sông Hồng đến bến Bát Tràng, hoặc có thể theo đường bộ qua cầu Chương Dương (hay cầu Long Biên) rồi theo đê tả sông Hồng (tuyến đê Long Biên - Xuân Quan) đến dốc Giang Cao rẽ xuống Bát Tràng khoảng 15km tới cống Xuân Quan (công trình Đại thủy nông Bắc Hưng Hải) rồi rẽ tay phải khoảng 1km sẽ tới trung tâm làng cổ Bát Tràng, hoặc theo quốc lộ 5 đến Trâu Quỳ rẽ về tay phải theo đường liên huyện qua xã Đa Tốn đến Bát Tràng khoảng hơn 20km. Có thể nói đường bộ là con đường giao thông chính của làng. Vì vậy nó rất thuận lợi cho việc Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 19
20. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội tổ chức các tour du lịch đến từ Hà Nội hay các tỉnh khác. Nằm bên bờ sông Hồng, Bát Tràng được coi như là điểm dừng cho tour du lịch Thăng Long-Phố Hiến trên sông Hồng, làng có bến sông rất tiện cho tàu cập bến và lên thăm làng cổ Bát Tràng, vào các lò gốm thăm quan. Ngày nay việc đến Bát Tràng rất thuận lợi vì từ năm 2006, công ty vận tải Hà Nội đã mở tuyến xe buýt 47 về đến Chợ Gốm Làng cổ Bát Tràng là điểm cuối bến. 1.2.2 Giá trị đặc sắc của làng nghề Bát Tràng 1.2.2.1 Lịch sử hình thành và phát triển Trong các ngành nghề truyền thống của nước ta, gốm sứ đã nổi lên như một ngành có giá trị tuyệt mỹ, được vun đắp bằng bàn tay, trí tuệ của các thế hệ nghệ nhân. Làng gốm Bát Tràng - làng nghề thủ công sôi động bậc nhất của đất Thăng Long xưa và nay - đã cho ra đời nhiều sản phẩm tinh tế, sống động, ắp đầy màu sắc quê hương. Gốm Bát Tràng là tên gọi chung cho các loại đồ gốm được sản xuất tại làng gốm Bát Tràng thuộc xã Bát Tràng (gồm hai thôn Bát Tràng và Giang Cao thuộc huyện Gia Lâm, Hà Nội). Theo nghĩa Hán Việt, chữ Bát nghĩa là chén bát, đồ gốm và chữ Tràng (hay Trường) là chỗ đất dành riêng cho chuyên môn. Đầu tiên, làng có tên Bạch Thổ Phường, rồi đổi tên là Bát Tràng Phường, sau này mới gọi là Bát Tràng. Câu ca dao chắc nhiều người đã từng nghe: “Ước gì anh lấy được nàng Để anh mua gạch Bát tràng về xây Xây dọc rồi lại xây ngang Xây hồ bán nguyệt cho nàng rửa chân” Câu ca dao ấy đã tồn tại từ bao đời nay, không biết nó đi vào lời hát của nhân dân từ bao giờ, chỉ biết rằng người Bát Tràng ngày ngay tuy không còn làm gạch nữa nhưng gốm sứ Bát Tràng thì đã nổi tiếng khắp gần xa. “Chiếu Nga Sơn, gạch Bát tràng Vải tơ Nam Định, lụa làng Hà Đông” Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 20
21. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội Quá trình thành lập làng Bát Tràng dường như liên quan đến sự tụ cư và chuyển cư được diễn ra trong một thời gian khá dài. Có rất nhiều giả thiết khác nhau về sự ra đời của làng gốm Bát Tràng: Theo kí ức và tục lệ dân gian thì dòng họ Nguyễn Ninh Tràng là cư dân bản địa và lâu đời nhất, nên được giữ vị trí tôn trọng trong ngôi thứ cũng như trong lễ hội của làng. Có ý kiến cho rằng, năm 1010 khi mà vua Lý Thái Tổ dời đô từ Hoa Lư (Ninh Bình) về Thăng Long thì dòng họ Nguyễn Ninh Tràng ở trường Vĩnh Ninh (Ninh Bình) đã cùng theo về để sản xuất loại gạch Vĩnh Ninh Trường phục vụ cho công cuộc xây dựng kinh thành mới. Bạch Thổ Phường (phường đất sét trắng) là tên gọi đầu tiên của làng gốm Bát Tràng vào thời sơ khai, hiện nay đình Bát Tràng vẫn còn lưu giữ bức hoành phi “Bạch thổ danh sơn” ghi dấu mốc son này. Nếu tính từ cái mốc dòng họ Nguyễn Ninh Tràng di cư ra đất Bát Tràng ngày nay thì làng Bát Tràng đã có gần 1000 năm lịch sử. Một giả thuyết khác cho rằng, vào thời Lý có 3 vị Thái học sinh là Hứa Vĩnh Cao , Đào Trí Tiến và Lưu Phương Tú được cử đi sứ Bắc Tống. Sau khi hoàn tất sứ mệnh, trên đường trở về nước qua Thiều Châu (nay là Triều Châu - Quảng Đông - Trung Quốc) gặp bão phải nghỉ lại. Ở đây có lò gốm nổi tiếng, ba ông đến học được một số kỹ thuật đem về truyền bá cho dân chúng quê hương. Hứa Vĩnh Cao truyền cho Bát Tràng nước men rạn trắng. Đào Trí Tiến truyền cho Thổ Hà (Việt Yên - Bắc Giang) nước men sắc màu vàng đỏ. Lưu Phương Tú truyền cho Phù Lãng (Quế Võ - Bắc Ninh) nước men màu đỏ vàng thẫm. Câu chuyện này cũng được lưu truyền ở Thổ Hà và Phù Lãng với ít nhiều sai biệt về tình tiết. Nếu đúng vậy thì nghề gốm ở Bát Tràng đã có từ thời Lý, ngang với thời Bắc Tống nghĩa là trước năm 1127. Đến nay, chưa tìm thấy tư liệu lịch sử nào xác nhận tiểu sử của 3 nhân vật trên cũng như khẳng định sự hình thành của làng. Theo sử biên niên có thể xem thế kỉ 14 - 15 là thời gian hình thành làng gốm Bát Tràng: Cái tên Bát Tràng được xuất hiện lần đầu tiên đầy đủ và chính xác như ngày nay là trong tác phẩm "Dư địa chí của Nguyễn Trãi" vào thế kỉ 15. Cái tên này là Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 21
22. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội tên ghép của hai từ Ninh Tràng và Bồ Bát. Cùng với sự ra đời của làng là sự ra đời của nghề gốm sứ. Từ xưa, dân Bát Tràng đã sống và phát triển bằng nghề gốm sứ với việc khai thác “72 gò đất trắng” của phường Bạch Thổ. Đến cuối thời Lê nguồn đất sét để làm đồ gốm đã cạn, người Bát Tràng phải mua đất từ làng Cổ Điển bên Vĩnh Phú hoặc mua từ làng Dâu bên Bắc Ninh. Hàng gốm Bát Tràng thời kì đầu là gốm trắng, mãi sau mới chuyển sang gốm đàn. Gốm đàn là loại gốm “xương” đỏ, miệng loe, mỏng và thấp. Hiện nay Bát Tràng vẫn sử dụng đất của vùng Dâu Canh nhưng đồng thời họ cũng sử dụng cả đất cao lanh Lạc Tử, đất sét trắng Hổ Lao và Trúc Thôn (Đông Triều - Quảng Ninh) để sản xuất đồ sành trắng. 1 Thế kỉ 15 -16 : chính sách của nhà Mạc trong thời kì này với công thương nghiệp rất cởi mở, không ức thương như trước nên kinh tế hàng hóa có điều kiện phát triển thuận lợi, nhờ đó mà sản phẩm gốm Bát Tràng được lưu thông rộng rãi. Sản phẩm gốm Bát Tràng thời kì này nhiều sản phẩm có minh văn ghi rõ năm chế tạo, tên người đặt hàng và tên người mua hàng. Sản phẩm đã có mặt rộng khắp vùng đồng bằng Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ. Thế kỉ 16 - 17: Sau các cuộc phát kiến địa lí vào thế kỉ 15, nhiều nước phát triển của Tây Âu tràn sang phương Đông. Hoạt động mậu dịch khu vực Đông Nam Á phát triển rất sôi động. Trong khi đó ở Trung Quốc nhà Minh chủ trương bế quan tỏa cảng tạo điều kiện cho gốm Bát Tràng mở rộng thị trường ở vùng Đông Nam Á và Nhật Bản. Thế kỉ 15 - 17 là giai đoạn phát triển mạnh mẽ của ngành sản xuất gốm xuất khẩu Việt Nam với hai trung tâm quan trọng và nổi tiếng là Bát Tràng và Chu Đậu (Nam Sách - Hải Dương). Với hai đô thị, hai trung tâm mậu dịch lớn ở đàng ngoài là Thăng Long và Phố Hiến (Hưng Yên), sản phẩm gốm Bát Tràng đã có mặt tại nhiều nước trong khu vực và trên thế giới. Cuối thế kỷ 17 đầu thế kỷ 18: Việc buôn bán và xuất khẩu gốm sứ Việt Nam bị giảm sút nhanh chóng là do lúc này triều Thanh (Trung Quốc) đã bãi bỏ chính 1 Làng nghề, phố nghề Thăng Long – Hà Nội, Bộ văn hóa thông tin, trung tâm triển lãm văn hóa nghệ thuật Việt Nam, Hà Nội, năm 2000, Trang 89 Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 22
23. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội sách bế quan tỏa cảng, buôn bán với nước ngoài, nên gốm sứ của ta nói chung và gốm sứ Bát Tràng nói riêng phải cạnh tranh khốc liệt với đồ gốm Trung Quốc. Thế kỷ 18 - 19: Thời kỳ này chính quyền Trịnh, Nguyễn thực hiện chính sách hạn chế ngoại thương làm cho quan hệ mậu dịch đối ngoại của Việt Nam bị giảm sút trong đó có các mặt hàng gốm sứ. Điều này đã khiến cho một số làng nghề gốm bị gián đoạn sản xuất như làng gốm Chu Đậu, gốm Bát Tràng tuy cũng bị ảnh hưởng nhưng vẫn giữ được sức sống bền bỉ nhờ thị trường tiêu thụ trong nước rộng lớn với các đồ gia dụng, đồ thờ, đồ trang trí, gạch xây. Làng gốm Bát Tràng vẫn là một trung tâm sản xuất gốm truyền thống có tiếng trong nước. Từ thế kỷ 19 đến nay: Trong thời Pháp thuộc, các lò gốm Bát Tràng tuy bị một số xí nghiệp gốm sứ và hàng ngoại nhập cạnh tranh nhưng vẫn duy trì được hoạt động bình thường. Sau khi đất nước hoàn toàn giải phóng, tại Bát Tràng một loạt các xí nghiệp, các hợp tác xã gốm sứ được thành lập như: Xí nghiệp gốm sứ Bát Tràng, xí nghiệp X51, HTX Hợp Thành các cơ sở này cung cấp những mặt hàng tiêu dùng trong nước, một số hàng mỹ nghệ và một số hàng xuất khẩu. Với các nghệ nhân nổi tiếng như: Đào Văn Can, Nguyễn Văn Khiếu, Lê Văn Tấn Sau năm 1986 làng gốm Bát Tràng có sự chuyển biến lớn theo hướng kinh tế thị trường. Các hợp tác xã lần lượt giải thể hoặc chuyển sang thành các công ty cổ phần, những công ty lớn được thành lập nhưng vẫn tồn tại nhiều tổ sản xuất và phổ biến là những đơn vị sản xuất nhỏ theo hộ gia đình. Nơi đây trở thành một trung tâm gốm, sứ lớn của cả nước. Hiện nay, sản phẩm gốm, sứ Bát Tràng ngày càng phong phú và đa dạng. Ngoài mặt hàng truyền thống, các lò gốm còn sản xuất nhiều sản phẩm mới đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong nước cũng như các đơn đặt hàng xuất khẩu. Sản phẩm gốm Bát Tràng có mặt tại nhiều nước trên thế giới từ Á sang Âu. Cùng với biến thiên của lịch sử, Bát Tràng đã trải qua nhiều tên gọi khác nhau, duy có một điều bất biến: Nghề gốm của Bát Tràng không ngừng phát triển; chất lượng, kiểu dáng, mẫu mã không ngừng được cải thiện, nâng cao. Trong quá Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 23
24. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội trình phát triển nghề gốm Bát Tràng có sự giao lưu, tiếp nhận một số ảnh hưởng của gốm sứ Trung Quốc. Hàng Bát Tràng đã đi vào tiềm thức của người Việt Nam với tư cách là một thứ đồ quý, một sản vật được làm nên từ đôi bàn tay khéo léo tài hoa của con người. là mặt hàng quý vì nó làm bằng tay, khối óc của người thợ thủ công – từ tạo hình, tạo dáng, đến nét vẽ khắc hoa văn, các loại men từ men rạn, men ngà, men búp dong được nung ở nhiệt độ cao, gốm không bị ngấm nước. Gốm bát Tràng được coi như là của báu gia truyền từ đời này sang dời khác. Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường mở của hội hập như hiện nay thì những sản phẩm như lọ hoa, ấm, chén của Bát Tràng được làm thủ công với những màu men giản dị như trắng, xanh tím, nét hoa văn thô sơ dường như đã lùi lại để nhường chỗ cho những sản phẩm đẹp mang tính nghệ thuật cao, đã đem lại vẻ đẹp rất riêng cho vẻ đẹp gốm sứ Bát Tràng Nhân dịp kỉ niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội, UBND thành phố Hà Nội tổ chức Triển lãm “Bát Tràng – cổ truyền và hiện đại”. Nhằm giới thiệu về lịch sử, quá trình hình thành và phát triển làng nghề từ thế kỷ 14 - 15 đến nay. Triển lãm cũng là nơi tôn vinh các giá trị văn hóa, nghệ thuật, các nghệ nhân, thợ thủ công Bát Tràng thông qua các sản phẩm tinh xảo, độc đáo, được kết hợp nên từ tâm hồn, sự sáng tạo và đôi tay tài hoa của nhân dân Bát Tràng qua các thời kỳ. Trên bình diện quan hệ giao lưu văn hóa quốc tế, gốm sứ Bát Tràng đã góp phần công sức tạo nên dấu ấn về con người và văn hóa Việt nam đối với bạn bè thế giới. Gốm Bát Tràng đã dược coi là biểu tượng của gốm Việt, văn hóa Việt để giới thiệu với bạn bè quốc tế. Những “hòn đất biết nói” ấy có sức lan tỏa manh mẽ, cho đến ngày nay thì thương hiệu gốm sứ Bát Tràng với 1.000 năm tuổi đã dược khẳng định. Đồ gốm Bát Tràng không những có mặt trên khắp mọi miền của đất nước mà còn nổi tiếng ở thị trường nước ngoài. Các sản phẩm của làng gốm Bát Tràng được xuất khẩu sang Châu Âu, Mĩ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan với tổng kim ngạch xuất khẩu lên đến hơn 40 triệu USD. Sự phát triển của làng gốm Bát Tràng Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 24
25. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội đã giải quyết được vấn đề thất ngiệp và đặc biệt giải quyết được tình trạng thiếu việc làm tại nông thôn hiện nay. Tại làng nghề hầu hết tất cả mọi người thậm chí cả người già và trẻ nhỏ đều có việc để làm. Hơn 80% người dân trong làng sinh sống bằng nghề sản xuất gốm sứ. Sự phát triển sản xuất nhanh chóng tại làng gốm Bát Tràng không chỉ góp phần tạo đủ việc làm cho người dân địa phương mà còn thu hút khoảng 3000 - 5000 lao động ở những khu vực lân cận đến làm việc hàng ngày. Hoạt động sản xuất ở làng nghề có vai trò to lớn góp phần xóa đói giảm nghèo cho người dân đồng thời mang lại nhiều ý nghĩa xã hội quan trọng. Tháng 11- 2004 thương hiệu Bát Tràng - Việt Nam được công bố và chính thức quảng bá thương hiệu cho làng gốm sứ lâu đời của Việt Nam trên thị trường thế giới. Sự kiện này là một bước tiến quan trọng trong quá trình phát triển của làng gốm Bát Tràng. Đó là một sự khẳng định vị thế và tiềm năng phát triển mạnh mẽ của gốm Bát Tràng trong quá trình phát triển và hội nhập quốc tế. Gốm Bát Tràng hiện nay theo thống kê đã phát triển ra thành cả xã và cả một vùng, gần chục ngàn gia đình đang chuyên sống bằng nghề gốm và phục vụ cho nghề gốm. Có hàng trăm mẫu gốm tinh xảo nhiều màu sắc được bày bán, các loại men quý như : men ngọc, men ngà, men búp dong nay đã trở thành những mặt hàng phổ biến (Xưa kia là loại quý hiếm). Men rạn đủ kiểu, màu thật, tinh xảo. Men hồng kết tinh đá nâu đen, thô đã được đưa vào sản xuất đại trà. Ngoài những tiến bộ về men, về loại hình, về chất liệu, về tay nghề thì một bước nhảy vọt của làng gốm là thay lò than bằng lò gas. Tuy giá thành lo gas có cao hơn nhưng số lượng hàng thu được nhiều hơn và chất lượng hơn lò than. Điều này giúp cho người thợ sản xuất được các mặt hàng đa dạng hơn về chủng loại, đáp ứng được yêu cầu cao của khách hàng, đồng thời góp phần giảm đáng kể ô nhiễm môi trường. Nhờ chất lượng ngày càng tốt nên khách hàng trong nước và quốc tế đều ưu thích sản phẩm của Bát Tràng, từ các nước Châu Á, Châu Âu đến Châu Mĩ Châu Đại Dương đều có hợp đồng mua gốm Bát Tràng. Ước tính mỗi năm Bát Tràng xuất khẩu từ 400 – 500 xe container hàng đi khắp nơi, giá khoảng 4 – 5 triệu đô la Mĩ. Ngày nay ấm chén, bát đĩa của Bát Tràng vừa đẹp vừa bền, có Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 25
26. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội thể cạnh tranh trong và ngoài nước với giá cả phải chăng, làng nghề sẽ dự dịnh tham gia các hội chợ quốc tế, tung các sản phẩm mang thương hiệu Bát Tràng tới các điểm bán lẻ cao cấp và triển khai các sản phẩm du lịch làng nghề Bát tràng tới các nhà tổ chức du lịch trong và ngoài nước. Sự thăng trầm, thịnh suy của việc kinh doanh gốm sứ cũng giống như sự chìm nổi của đời người đã làm cho người dân Bát Tràng nhận ra và thêm yêu những giá trị tinh túy của nghề „„nặn đất‟‟. Họ quyết trân trọng giữ gìn, truyền lại cho các thế hệ nối tiếp những kĩ năng „„gia truyền‟‟để lớp trẻ mãi thổi hồn cho đất như tổ tiên. 1.2.2.2 Đặc trưng về sản phẩm hàng thủ công Những thành tựu sáng chế đặc sắc nhất trong lịch sử nghề gốm sứ Việt Nam phần lớn đều xuất hiện từ Bát Tràng, hoặc được thợ gốm Bát Tràng thử nghiệm rồi sản xuất hàng loạt. Những loại gốm quý và độc đáo nhất của nước ta, nổi tiếng trong và ngoài nước, đó là: Gốm men ngọc thời (Lý - Trần), gốm hoa nâu hay gốm men nâu (cuối Trần đầu Lê), gốm men rạn (thời Lê - Trịnh), gốm men trắng ngà (thế kỉ 17 - 19). Có thể xác nhận đều được sản xuất ở Bát Tràng, trừ gốm men nâu do làng gốm Thổ Hà ( Bắc Ninh) làm là chính. Nhiều sản phẩm gốm men ngọc, men rạn, men hoa lam của thợ gốm Bát Tràng rất hoàn mỹ được coi là đỉnh cao của nghệ thuật và kỹ thuật gốm Việt Nam. Trong một thời gian khá dài gốm men ngọc của ta bị thất truyền, mãi đến những năm gần đây cố họa sĩ lão thành Nguyễn Văn Y và một số thợ gốm Bát Tràng đã khôi phục được công nghệ làm men ngọc cổ. Ngoài men trắng ngà cổ truyền, thợ gốm Bát Tràng còn dùng men màu và vẽ màu dưới men, giữa men, trên men nhằm tạo hiệu quả huyền ảo cho người thưởng thức sản phẩm. Các sản phẩm làm từ gốm Bát Tràng rất phong phú. Ngoài đồ gia dụng từ thông dụng đến cao cấp các loại bát, đĩa, chậu hoa, âu, thạp, ang, khay trà, ấm, điếu, bình vôi, nậm rượu, bình, lọ, chóe, hũ Bát Tràng còn làm nhiều mặt hàng khác như đồ lưu niệm, đồ thờ tự, các đồ cho trang trí nội, ngoại thất . Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 26
27. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội Bát Tràng hiện nay song song phát triển sản xuất hai chủng loại gốm lớn: Gốm giả cổ và gốm bằng chất liệu, phương pháp cổ truyền; gốm hiện đại gần gũi với kỹ thuật đồ sứ. Gốm Bát Tràng có 5 dòng men đặc trưng thể hiện qua mỗi thời kỳ khác nhau để tạo nên những dòng sản phẩm đặc trưng khác nhau. Trên sản phẩm người thợ không chỉ tạo dáng uyển chuyển mà còn trang trí rồng uốn khúc, đắp nổi những hoa lá tinh tế, những đồ án hoa văn khắc chìm trổ thủng rất sinh động tế nhị như đồ ren bằng tơ sợi muôn màu. 1.2.2.3 Quy trình sản xuất gốm Ở Bát Tràng cũng như các làng nghề gốm khác, quy trình này đã được đúc kết thành phong cách truyền thống riêng. Người Bát Tràng lưu truyền một quan niệm quý báu được đúc kết thành câu ca dao: "Nhất xương, nhì da, thứ ba dạc lò" Quy trình sản xuất gốm ở Bát Tràng trải qua 3 khâu chính: tạo cốt gốm, trang trí và tráng men, nung gốm. Trong từng khâu lại có rất nhiều công đoạn nhỏ khác nhau. Khâu tạo cốt gốm (hay còn gọi là tạo xương gốm) bao gồm các công đoạn chọn đất, xử lí và pha chế đất, tạo dáng, phơi sấy và sửa cốt gốm mộc. Trong khâu này thì kỹ thuật và phương pháp của các công đoạn hầu như không có gì thay đổi trừ công đoạn tạo dáng sản phẩm. Xưa kia, gốm Bát Tràng chủ yếu sử dụng kỹ thuật vuốt tay be trạch, đắp nặn bằng bàn xoay nhưng hiện nay kỹ thuật này đã mai một mà thay vào đó là kỹ thuật đúc bằng khuôn in. Sản phẩm sau khi dỡ khuôn chỉ cần sửa sang một chút như bỏ bavie hay vê lại những đường miệng sản phẩm là xong phần cốt. Làm theo cách này thì thời gian sẽ ngắn hơn, chi phí sẽ thấp hơn nhưng giá trị thẩm mỹ của sản phẩm không hề giảm đi. Đối với những sản phẩm yêu cầu cần phải đắp nổi, khắc tạo hình hay sản phẩm không thể tạo khuôn được thì người thợ gốm vẫn phải dùng tay để vê, nặn vuốt trực tiếp trên sản phẩm còn chưa se mặt. Sản phẩm dùng khuôn in gọi là hàng làm hàng bộ còn dùng bàn xoay thì gọi là hàng làm bàn. Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 27
28. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội Khâu trang trí và tráng men: Trang trí gồm có trang trí đắp nổi, khắc chìm, trổ thủng và trang trí vẽ, bôi quét men trên sản phẩm. Tráng men gồm có chế men, tráng men, sửa hàng men. Khâu cuối cùng để cho ra sản phẩm là nung gốm: Để nung gốm thợ Bát Tràng phải tiến hành các công việc cần thiết như làm bao nung, chuẩn bị chất đốt (chuẩn bị nguyên liệu), chồng lò và cuối cùng là đốt lò. Việc nung sản phẩm cần tuân thủ những yêu cầu nghiêm ngặt về thời gian và nhiệt độ nung đối với từng loại sản phẩm khác nhau. Đối với những nghệ nhân làm gốm có trình độ cao họ còn có thể sử dụng nhiệt độ nung để tạo ra những sản phẩm rất độc đáo. Sơ đồ các công đoạn sản xuất gốm: Nhào Lọc Rót Phơi,lau, Tráng Nung Ra lò đất đất khuôn tiện, sấy men (I) (II) (III) (IV) (V) (VI) (VII) Vận Làm Làm bao Vào Đốt Cho sản chuyển than đựng sản lò lò phẩm than phẩm lên giá Lò hộp Lò gas Trước đây người thợ gốm Bát Tràng chuyên sử dụng các loại lò như lò ếch (hay lò cóc), lò đàn và lò bầu để nung gốm, sau này, xuất hiện thêm nhiều loại lò nung khác, càng ngày càng hiện đại và đơn giản trong việc thao tác hơn. Lò ếch là kiểu lò gốm cổ nhất được sử dụng một cách phổ biến ở khắp mọi nơi, hiện nay mất hết dấu tích nhưng qua các nguồn tư liệu gián tiếp vẫn có thể hình dung được lò có hình dáng giống như một con ếch dài khoảng 7 mét, bề ngang chỗ rộng nhất khoảng 3-4 mét, cửa lò rộng khoảng 1,2 mét, cao 1 mét. Đáy lò phẳng Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 28
29. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội nằm ngang, vòm lò cao khoảng từ 2 mét đến 2,7 mét. Bên hông lò có một cửa ngách rộng 1 mét, cao 1,2 mét phục vụ cho việc chồng lò và dỡ sản phẩm. Lò có 3 ống khói thẳng đứng cao 3-3,5 mét. Trong mỗi bầu lò người ta chia thành 5 khu vực xếp sản phẩm là: hàng dàn, hàng gáy, hàng giữa, hàng chuột chạy và hàng mặt. Trong quá trình lâu dài sử dụng lò ếch, để khắc phục nhược điểm của lớp đất gia cố bên trong và sàn lò, người ta thay vào đó lớp gạch mộc và vữa ghép lại. Lò đàn xuất hiện vào giữa thế kỉ 19. Lò đàn có bầu lò dài 9 mét, rộng 2,5 mét, cao 2,6 mét được chia thành 10 bích bằng nhau. Vị trí phân cách giữa các bích là hai nống (cột). Cửa lò rộng 0,9 mét, cao l mét. Bích thứ 10 gọi là bích đậu thông với buồng thu khói qua 3 cửa hẹp. Để giữ nhiệt, bích lò kéo dài và ôm lấy buồng thu khói. Lớp vách trong ghép gạch Bát Tràng, lớp vách ngoài xây bằng gạch dân dụng. Mặt dưới của cật lò gần như bằng phẳng còn mặt trên hình vòng khum. Hai bên cật lò từ bích thứ 2 đến bích thứ 9 người ta dấu mở hai cửa nhỏ hình tròn, đường kính 0,2 mét gọi là các lỗ giòi để ném nhiên liệu vào trong bích. Riêng bích đậu người ta mở lỗ đậu (lỗ giòi rộng hơn nửa mét). Nhiệt độ lò đàn có thể đạt được 1250–1300°C. Lò bầu, hay lò rồng, xuất hiện vào đầu thế kỉ 20. Lò bầu chia ra làm nhiều ngăn, thường có từ 5 đến 7 bầu (cũng có khi đến 10 bầu). Bầu lò có vòm cuốn liên tiếp vuông góc với trục tiêu của lò tựa như những mảnh vỏ sò úp nối với nhau. Người ta dùng gạch chịu lửa đề xây dựng vòm cuốn của lò. Lò dài khoảng 13 mét cộng với đoạn để xây ống khói ở phía đuôi dài 2 mét thì toàn bộ độ dài của lò tới 15 mét. Độ nghiêng của trục lò khoảng 12-15⁰. Nhiệt độ của lò bầu có thể đạt tới 1300°C. Lò hộp hay lò đứng: khoảng năm 1975 trở lại đây người Bát Tràng chuyển sang xây dựng lò hộp để nung gốm. Lò thường cao 5 mét rộng 0,9 mét, bên trong xây bằng gạch chịu lửa giống như xây tường nhà. Lò mở hai cửa, kết cấu đơn giản, chiếm ít diện tích, chi phí xây lò không nhiều, tiện lợi cho quy mô gia đình. Vì thế hầu như gia đình nào cũng có lò gốm, thậm chí mỗi nhà có đến 2, 3 lò. Nhiệt độ lò có thể đạt 1250°C. Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 29
30. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội Lò con thoi (hay lò gas), lò Tuynen (lò hầm, lò liên tục): Trong những năm gần đây, Bát Tràng xuất hiện thêm những kiểu lò hiện đại là lò con thoi, hoặc lò tuynen, với nhiên liệu là khí đốt hoặc dầu. Trong quá trình đốt, nhiệt độ được theo dõi qua hỏa kế, việc điều chỉnh nhiệt độ mà thực chất là quá trình tăng giảm nhiên liệu được thực hiện bán tự động hoặc tự động, công việc đốt lò trở nên đơn giản hơn nhiều. Tuy nhiên, đây không phải là những lò truyền thống của Bát Tràng. Trước đây, các lò gốm Bát Tràng dùng một loại gạch vuông ghép lại làm bao nung. Loại gạch này sau hai ba lần sử dụng trong lò đạt đến độ lửa cao và cứng gần như sành (đó chính là gạch Bát Tràng nổi tiếng). Gần đây bao nung thường được làm bằng đất sét chịu lửa có mầu xám sẫm trộn đều với bột gạch hoặc bao nung hỏng nghiền nhỏ (gọi là sa mốt) với tỉ lệ 25–35% đất sét và 65 - 75% sa mốt. Người ta dùng một lượng nước vừa đủ để trộn đều và đánh nhuyễn chất hỗn hợp này rồi đem in (dập) thành bao nung hay đóng thành gạch ghép ruột lò. Bao nung thường hình trụ để cho lửa có điều kiện tiếp xúc đều với sản phẩm. Tuỳ theo sản phẩm mà bao nung có kích thước không giống nhau nhưng phổ biến hơn cả là loại có đường kính từ 15 đến 30 cm, dày 2–5 cm và cao từ 5 đến 40 cm. Một bao nung có thể dùng từ 15 đến 20 lần. Nếu sản phẩm được đốt trong lò con thoi hoặc lò Tuynen, thường không cần dùng bao nung. 1.2.2.4 Nghệ nhân Để làm nên những tác phẩm nghệ thuật từ gốm Bát Tràng không thể không nói đến vai trò đặc biệt quan trọng của các nghệ nhân làm gốm. Thời nay, Bát Tràng có những nghệ nhân xứng đáng với truyền thống mà thế hệ di trước đã để lại như các ông Trần Văn Giàng, Nguyễn Văn Cổn, Lê Văn Cam, hoặc những nghệ nhân rất trẻ như Vương Mạnh Tuấn, Lê Xuân phổ, Trần Độ Các nghệ nhân của làng, có người tinh tế về men, có người chuyên sâu về tạo dáng, có người lại tài về vẽ hoa văn Thời trước nói đến gốm sứ, giá trị của sản phẩm đã được gói gọn trong câu “nhất dáng, nhì men, sau đó mới đến nét khắc,vẽ”.Giờ đây gốm sứ Bát Tràng nổi tiếng đã và đang tiếp tục chinh phục người tiêu dùng, bởi các nghệ nhân Bát Tràng đã biết chú ý kết hợp tất cả các mặt nhằm tạo nên cái đẹp tổng thể cho Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 30
31. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội đồ gốm sứ. Dáng gốm thì thoáng nhìn mát mắt, men màu thì tự nhiên phóng khoáng tạo được độ trong và sâu vẽ trang trí, nếu dùng nét khắc chìm thì với loại men có độ cháy cao ta sẽ làm nổi bật hình vẽ Những thành quả lao động sáng tạo của lớp nghệ nhân già cùng sức trẻ của Bát Tràng đã làm nên các sản phẩm gốm rất riêng và độc đáo. Từ năm 2002, các nghệ nhân Bát Tràng bắt đầu liên kết để sản xuất và tiêu thụ sản phẩm thông qua Hiệp hội gốm sứ Bát Tràng. Những thành viên của hiệp hội không chỉ là những gia đình sản xuất gốm mà còn có cả các công ty kinh doanh gốm sứ. Thông qua hiệp hội, người Bát Tràng có cơ hội tìm hiểu, nắm bắt thông tin về thị trường, các kiến thức mới trong công nghệ sản xuất gốm sứ, phương thức buôn bán thời thương mại điện tử và cách nâng cao năng lực cạnh tranh. 1.2.2.5 Lễ hội của làng Hàng năm, làng gốm Bát Tràng tổ chức lễ hội làng từ 14 đến 16 tháng 2 Âm lịch. Lễ hội làng gốm Bát Tràng còn có sự tham gia của 3 làng xung quanh: Nam Dư thượng, Nam Dư hạ, Thủy Lĩnh. Lễ hội gồm có phần lễ và phần hội với rất nhiều các nghi lễ và trò chơi dân gian độc đáo. Phần lễ gồm các nghi thức tế lễ theo phong tục truyền thống như lễ rước nước, tắm bài vị, rước bài vị ra đình. Theo nghi thức này thì nước được rước từ giữa sông Hồng về đền Mẫu ở ven sông để làm lễ Mộc Dục cho các bài vị đặt tại đền, sau đó mới rước bài vị về sân đình tế lễ. Ngoài ra, còn có nghi lễ dâng cúng thành hoàng một con trâu tơ béo, thui vàng, đặt cả con lên chiếc bàn lớn, kèm theo sáu mâm cỗ và bốn mâm xôi. Sau khi lễ xong, phẩm vật được hạ xuống chia đều cho các họ cùng hưởng lộc. Sau khi phần lễ kết thúc sẽ đến phần hội, làng sẽ tổ chức đua tài bằng những sản phẩm tinh xảo do các thợ trong làng chế tác ra. Giải thưởng tuy không lớn nhưng đã động viên mọi người khiến ai cũng cố gắng hết mình để tạo ra những sản phẩm có giá trị vĩnh hằng. Ai cũng háo hức tham gia và họ có niềm tin rằng, người được giải chính là đã được Tổ nghề ban lộc, làm ăn sẽ khá giả, nghề nghiệp tiến triển suốt năm. Đây cũng là một vinh dự vô giá, là cơ hội để mỗi người thợ tự nâng Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 31
32. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội cao tay nghề hơn đến năm sau lại có dịp đua tài. Sau đó là các trò chơi dân gian vô cùng vui nhộn và đầy ý nghĩa như cờ người, chọi gà Đặc biệt, là trong đêm 15/2 có phần thả đèn hoa đăng trên sông rất đông vui, náo nhiệt. Đây là dịp để những người con xa quê về thăm lại quê hương, họ hàng, làng xóm, thể hiện tình cảm của mình với mảnh đất quê hương. Đồng thời, đây cũng là một dịp để du khách thập phương, đặc biệt là nhưng du khách quốc tế có dịp được tham dự, hòa mình vào không khí buổi lễ hội để phần nào hiểu được những nét độc đáo, đặc sắc trong lễ hội truyền thống Việt Nam nói chung và trong lễ hội làng nghề Việt Nam nói riêng. 1.2.2.6 Các công trình kiến trúc văn hóa tại Bát Tràng - Đình làng Bát Tràng Đình nằm trong quần thể di tích của làng gốm Bát Tràng, được xây dựng vào năm 1720 dưới đời vua Lê Dụ Tông, với kiến trúc nguy nga, bề thế. Đình quay về hướng Tây nhìn ra dòng sông Hồng . Đình có kiến trúc kiểu chữ Nhị: Phía sau là hậu cung - nơi thờ 6 vị thần được suy tôn là Lục Vị Thành Hoàng, phía trước là tòa Đại Bái gồm 5 gian 2 chái. Trong Đình còn lưu giữ bức đại tự: "Hiếu nghĩa cấp công" - đây là tấm biển vua Tự Đức ban cho dân làng Bát Tràng khi nhà Nguyễn xây thành Hà Nội vì nghĩa lớn dân làng Bát Tràng đã cạy gạch sân đình đem nộp cho triều đình. Bục thấp nhất và sân đình được lát bằng gạch Bát - thứ gạch đã đi vào thơ ca, huyền thoại của dân tộc, thứ gạch xe duyên xây bể, thứ gạch bền chắc không một loại rêu nào bám vào được và đã được ưa dùng từ cung đình đến làng xã. Bốn mái đình cong vút, lượn sóng, phía trên đắp hình nghê vừa mềm mại, vừa khỏe khoắn, uy nghiêm. Trên cửa chính bước vào tòa Đại Bái treo bức hoành phi 4 chữ “Bạch thổ danh sơn”, gợi nhớ cái khung cảnh sơ khai của vùng đất sét trắng - Bạch Thổ phường (Bát Tràng ngày nay) khi dòng họ Ninh Tràng mới theo vua Lý Công Uẩn dời đô từ Hoa Lư ra thành Đại La. - Chùa Kim Trúc: Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 32
33. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội Chùa còn có tên gọi khác là chùa Bát, ngôi chùa chính của làng Bát Tràng. Chùa có kiến trúc kiểu nội công ngoại quốc với 74 chiếc cột đá, trong chùa có bức tượng hộ pháp cao hơn 5m. Năm 1958, hưởng ứng lời kêu gọi của nhà nước cả làng Bát Tràng đã di dời chùa đến một vị trí khác để nhường đất cho công trình đại thủy nông lớn nhất thời bấy giờ để tưới tiêu cho 3 tỉnh - công trình đại thủy nông Bắc Hưng Hải. - Trung tâm trưng bày giới thiệu sản phẩm gốm sứ Bát Tràng (còn gọi là chợ gốm). Chợ gốm được xây dựng và đưa vào khai trương vào tháng 10 năm 2004 với hơn 100 gian hàng trưng bày, giới thiệu sản phẩm của các hộ kinh doanh trên khuôn viên rộng khoảng 5000m2. Với sản phẩm hàng hóa vô cùng phong phú và đa dạng đủ các mặt hàng kích cỡ kiểu dáng khác nhau từ những đồ gia dụng hàng ngày như ấm chén, bát đĩa, lọ hoa đến những sản phẩm dùng để trang trí nội thất như tranh, phù điêu, các chậu hoa, những tượng trang trí bằng gốm (bộ tượng Tam Đa, tượng Quan Công, tượng Di Lặc ) v.v Ngoài ra, chợ gốm còn có tòa nhà hội trường 2 tầng, trong đó không gian tầng 2 là giành riêng cho những du khách muốn thử tài làm một thợ gốm với một số khâu đơn giản trong quá trình sản xuất gốm như đắp nặn, tô vẽ. - Bảo tàng gốm Vạn Vân Địa chỉ: Số 4 Giang Cao - Bát Tràng - Gia Lâm - Hà Nội. Đây là bảo tàng tư nhân đầu tiên tại Hà Nội do ông Trần Ngọc Lâm - hội viên hội sưu tập gốm và cổ vật Thăng Long - lập ra vào tháng 2/2006. Hiện nay, bảo tàng trưng bày và giới thiệu khoảng 400 hiện vật gốm cổ Bát Tràng thế kỷ 15 - 19 trong một ngôi nhà gỗ 200 tuổi mua từ Thái Bình chuyển lên. Bảo tàng mở cửa từ 8h sáng tới 5h chiều, khách tới tham quan bảo tàng không mất tiền vé. Bên cạnh việc được chiêm ngưỡng, nghe hướng dẫn thuyết minh về các sản phẩm gốm cổ khách còn được thư giãn, nghỉ ngơi trong khung cảnh yên bình của làng quê, thưởng thức các món đặc sản của một vùng quê nông thôn Việt Nam. Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 33
34. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội Tiểu kết chương 1 Ngày nay du lịch làng nghề đã trở thành một trong số những loại hình du lịch văn hóa được ưu chuộng nhất. Có lẽ bởi làng nghề truyền thống không chỉ sản xuất ra các sản phẩm thủ công độc đáo, mà còn chứa đựng giá trị lịch sử, tinh hóa văn hóa lịch sử dân tộc. Đến với làng nghề du khách không chỉ được chiêm ngưỡng những sản phẩm thủ công truyền thống được tạo ra từ đôi bàn tay tài hoa, óc sáng tạo không mệt mỏi của người thợ, mà qua đó còn thấy được một nền văn hóa và kinh tế đã từng hiện hữu trong quá khứ cách đây hàng ngàn năm. Bởi lịch sử phát triển văn hóa, cũng như lịch sử phát triển kinh tế của dân tộc luôn gắn liền với lịch sử phát triển của làng nghề Việt Nam. Du lịch làng nghề truyền thống là một loại hình du lịch văn hóa hấp dẫn góp phần làm phong phú cho sản phẩm du lịch. Du lịch làng nghề truyền thống có vai trò to lớn đối với các làng nghề, góp phần làm thay đổi bộ mặt của nông thôn Việt Nam, cải thiện đời sống nhân dân tại các vùng nông thôn còn lạc hậu. Làng nghề truyền thống Bát Tràng mà khóa luận nghiên cứu có rất nhiều tiềm năng để phát triển du lịch và đã được khai thác trong nhiều năm qua. Qua một thời gian dài sản xuất tuy có lúc thăng lúc trầm nhưng làng gốm vẫn tồn tại phát triển. Bát tràng hiện nay đã tạo dựng cho mình một vị thế vững chắc trong đời sống sinh hoạt cũng như văn hóa của dân tộc. Ngày nay, du khách đến với Bát Tràng có thể tìm thấy nhiều nét văn hóa đặc trưng của một làng nghề truyền thống đang trên đà phát triển mạnh mẽ. Trong tương lai du lịch làng nghề truyền thống sẽ ngày càng phát triển mạnh mẽ hơn nữa để đáp ứng nhu cầu di du lịch ngày càng cao của khách du lịch trong và ngoài nước. Tuy nhiên phát triển du lịch làng nghề truyền thống phải có quy hoạch tổng thể, theo hướng phát triển du lịch bền vững, khai thác đi đôi với bảo tồn môi trường văn hóa xã hội, môi trường tự nhiên để không làm mai một các giá trị văn hóa, giữ cho môi trường tự nhiên tron sạch, môi trường xã hội ổn định, văn minh. Bởi vì làng nghề truyền thống là sự kết tinh những nét đẹp dân tộc thuần phát, chứa đựng cả suy nghĩ tình cảm lối sống cha ông ngàn đời truyền lại. Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 34
35. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội Chương 2: Thực trạng khai thác hoạt động du lịch ở làng nghề Bát Tràng 2.1 Lượng khách du lịch đến Hà Nội và làng nghề Bát Tràng trong những năm gần đây 2.1.1 Lượng khách du lịch đến Hà Nội Hà Nội là thủ đô, trung tâm kinh tế văn hóa, xã hội của cả nước, trong những năm qua lượng khách du lịch trong và ngoài nước đến Hà Nội không ngừng tăng lên. Bảng 1 : Thống kê lượng khách du lịch đến Hà Nội Năm 2007 2008 2009 2010 Lượng 1,1 1,3 1,013 1,7 khách quốc tế (triệu lượt) Khách 3,35 9 9,200 10,6 du lịch nội địa (triệu lượt) Nguồn : Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Thành phố Hà Nội Mặc dù vậy, các thống kê cho thấy du lịch Hà Nội không phải là một thành phố du lịch hấp dẫn. Với nhiều du khách quốc tế, thành phố chỉ là điểm chuyển tiếp trên hành trình khám phá Việt Nam của họ. Năm 2007, Hà Nội đón 1,1 triệu lượt khách du lịch ngoại quốc, gần bằng một nửa lượng khách của thành phố Hồ Chí Minh. Năm 2008, trong 9 triệu lượt khách của thành phố, có 1,3 triệu lượt khách nước ngoài. Năm 2009 Hà Nội đón 1,013 triệu lượt khách du lịch quốc tế (giảm 20% so với cùng kỳ năm 2008). Trong đó, khách “ngoại” giảm mạnh nhưng khách “nội” lại tăng 3,1%. Một trong những nguyên nhân khiến lượng khách quốc tế tới Hà Nội giảm là do ảnh hưởng của suy thoái kinh tế và dịch cúm A/H1N1 bùng phát mạnh ở nhiều nơi, trong đó có nước ta. Theo đó, nhiều khách sạn cao cấp công suất phòng cũng đã giảm khoảng 20-30% so cùng kỳ 2008. Năm 2010, Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 35
36. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội số khách quốc tế ước đạt 1,7 triệu lượt, tăng 62% so với năm 2009. Ngoài ra, có 10,6 triệu lượt khách nội địa đến Hà Nội, tăng 10% so với năm trước. Đặc biệt, chỉ trong 10 ngày đại lễ đã có trên 30.000 lượt khách quốc tế và 1,2 triệu khách nội địa đến thủ đô. Được biết lượng khách du lịch đến Hà Nội chiếm 1/3 tổng lượng khách của cả nước. Số lượng khách du lịch giảm mạnh trong thời gian ngắn nằm trong tình trạng chung của toàn ngành du lịch đang phải đối mặt trước ảnh hưởng của khủng hoảng kinh tế và các dịch bệnh. Trong năm 2010 cùng với sự kiện kỉ niệm đại lễ 1000 năm Thăng Long. Năm du lịch quốc gia 2010 tại Hà Nội là cơ hội tốt để quảng bá du lịch Hà Nội “An toàn, văn minh, thân thiện” với bề dày lịch sử đến bạn bè quốc tế. Ngành du lịch Hà Nội đã đón được lượng lớn khách du lịch trong dịp này. Và đây cũng là cơ hội để quảng bá hình ảnh các của làng nghề truyền thống của Hà Nội, mà làng gốm Bát Tràng là một địa danh không thể bỏ qua. Thành phần cơ cấu khách: hiện nay khách du lịch quốc tế đến Hà Nội chủ yếu mang quốc tịch Hàn Quốc, Trung Quốc, Pháp, Nhật Bản, Bắc Âu, Ôxtraylia, Đài Loan, Mĩ, Tây Ban Nha Khách du lịch Trung Quốc chiếm vị trí lớn nhất trong tổng số lượt khách đến Hà Nội. Bảng 2 : Các thị trường hàng đầu đến Hà Nội năm 2010 Thị phần Năm 2009 Ước tính năm 2010 Tỷ lệ (%) (lượt khách) (lượt khách) Tổng số 1.013.334 1.200.000 118,42 Trung Quốc 122.972 136.849 133,34 Pháp 99.320 116.034 116,83 Úc 88.005 92.939 105,61 Hàn Quốc 49.945 48.832 97,77 Nhật Bản 94.907 117.475 123,78 Mỹ 67.834 68.358 100,77 Đài Loan 36.997 34.648 93,65 Đức 50.233 132.010 262,79 Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 36
37. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội Malaysia 37.124 37.250 100,34 Anh 58.848 68.540 116,87 Nguồn : Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Thành phố Hà Nội Nhìn chung hoạt dộng du lịch Hà Nội trong những năm gần đây đang trên đà khởi sắc. Năm 2009 là năm khó khăn cho ngành du lịch Việt Nam nói chung và du lịch hà Nội nói riêng, tuy nhiên bất chấp nền kinh tế thế gới đang trên đà suy thoái, hoạt động du lịch vẫn phát triển ngoạn mục với tổng doanh thu 22,7 ngàn tỷ đồng, đây là con số ấn tượng đối với kinh tế - xã hội của thủ đô. Bước sang năm 2010, sự phục hồi kinh tế trong nước cùng với việc tổ chức thành công Đại lễ 1000 năm Thăng Long – Hà Nội và năm du lịch quốc gia 2010 đã tác động tích cực tới hoạt động du lịch thủ đô. Tổng doanh thu du lịch năm 2010 tăng 21% so với năm 2009 với trên 30 ngàn tỷ đồng1. 2.1.2 Khách du lịch đến với làng gốm Bát Tràng Khách quốc tế đến với Hà Nội năm 2009 và 2010 chủ yếu là khách Châu Á với hơn 50% tổng lượng khách và ít nhất là khách Châu Phi với chưa đến 1%. Trong số khách quốc tế đến Hà Nội thì lượng khách đến với Bát Tràng chiếm khoảng 6 - 7%. Mỗi năm làng gốm Bát Tràng đón khoảng 6000 - 7000 khách quốc tế đến đây để chiêm ngưỡng các sản phẩm và thực hiện các giao dịch thương mại với các nhà sản xuất và người bán lẻ. Và hàng vạn khách du lịch nội địa đến đây tham quan mua sắm, nghiên cứu tìm hiểu. Theo Ban quản lý chợ gốm sứ Bát Tràng cho biết: trung bình hàng tháng, chợ gốm Bát Tràng đón 25 - 30 nghìn lượt khách trong nước, 5 - 6 nghìn lượt khách quốc tế 2. Khách nội địa chủ yếu là học sinh, sinh viên; các chuyên gia, nhà nghiên cứu tìm hiểu về gốm Bát Tràng chiếm khoảng 60% và các doanh nhân, một số khách đến tham quan mua sắm đơn thuần chiếm 40%. Khách quốc tế đến với Bát Tràng cũng vô cùng đa dạng với nhiều quốc tịch khác nhau chủ yếu là Châu Âu (Anh, Pháp, Đức ) Nhật Bản và Trung Quốc. 1 Theo Tạp chí du lịch Việt Nam, số 4/ năm 2011, Trang 48,49 2 Theo Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 37
38. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội Khách du lịch lịch Châu Á (như Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc, Đài Loan ) họ ưa chuộng những sản phẩm tinh tế, hoa văn cầu kỳ, chi tiết. Khách châu Âu lại thích những sản phẩm đơn giản, hoạ tiết gọn ghẽ, thẳng thắn, sang trọng và đặc biệt quan tâm đến độ an toàn của sản phẩm, như chất liệu có độc hại không, sản phẩm có dễ bong tróc trong điều kiện thời tiết lạnh không Khách quốc tế đến đây chủ yếu là tham quan làng nghề gốm sứ truyền thống đơn thuần kết hợp mua sắm đồ gốm sứ như một mặt hàng lưu niệm chiếm 85%. Khách đến đây tham quan tìm hiểu đặt quan hệ làm ăn bằng các đơn đặt hàng chiếm khoảng 25%. Tùy vào mục đích của khách mà họ có thể đến và lưu lại tại Bát Tràng với thời gian dài ngắn khác nhau. Hầu hết, khách du lịch đến với Bát Tràng trong chương trình du lịch kéo dài nửa ngày (chủ yếu vẫn là thăm quan các xưởng làm gốm sứ, bảo tàng gốm sứ và mua sắm đồ lưu niệm), một số ít khách du lịch tham gia vào chương trình học và nặn, vẽ đồ gốm sứ dưới sự hướng dẫn của các nghệ nhân. Khách du lịch đến Bát Tràng thường tập trung đông vào dịp cuối tuần, các ngày lễ, tết và có thể diễn ra vào các ngày trong tuần tùy thuộc vào chương trình du lịch. Lượng khách lưu lại qua đêm hoặc sử dụng dịch vụ lưu trú, ăn uống tại Bát Tràng không đáng kể do dịch vụ du lịch ở đây chưa đáp ứng được nhu cầu và do khoảng cách từ trung tâm Hà Nội đến Bát Tràng quá gần, nên Bát Tràng chỉ là điểm thăm quan thuần túy còn các dịch vụ khác được phục vụ khách tại Hà Nội. Do đó, chi tiêu của khách tại Bát Tràng chủ yếu vẫn là mua sắm đồ gốm sứ thủ công, thăm quan hoặc chi tiêu cho các chương trình học nặn vẽ đồ gốm sứ . 2.2 Thực trạng khai thác du lịch tại làng nghề Bát Tràng 2.2.1 Thực trạng chính sách phát triển của làng gốm Bát Tràng Năm 2001 UBND thành phố Hà Nội đã quyết định phê duyệt “bản quy hoạch chi tiết làng nghề truyền thống Bát Tràng”. Kế hoạch gồm có: Cải tạo và nâng cấp đường liên xã qua Bát Tràng (gắn với thoát nước và chiếu sáng); cải tạo và nâng cấp hệ thống điện, nước và xây dựng cảng Bát Tràng. Thực tế là đoạn đường từ đê qua làng Giang Cao và UBND xã đến làng cổ Bát Tràng mới được Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 38
39. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội hoàn thành khoảng 3/4 còn đoạn từ đê qua làng Giang Cao đến Bát Tràng thì vẫn chưa được hoàn thành, đường điện chiếu sáng ở địa phận xã Bát Tràng cũng chưa được tiến hành xây lắp. Thành phố đã quyết định đầu tư cải tạo đường, vỉa hè, thoát nước, điện chiếu sáng (giai đoạn 1) với số vốn 8.345 triệu đồng, trong đó ngân sách cấp 6.820 triệu đồng. Giữa tháng 12/2001, dự án chính thức khởi công, hoàn thành cuối tháng 6/2002. Đây cũng là dự án làng nghề du lịch quy mô lớn của cả nước. Đồng thời xã cũng đang triển khai lập dự án cấp nước sạch khoảng 6,6 tỷ đồng; dự án cải tạo nâng cấp điện hạ thế trên 2 tỷ đồng; dự án xây dựng hạ tầng kỹ thuật (giai đoạn 2) khoảng 4 tỷ đồng. Tổng số các dự án đầu tư vào Bát Tràng trên 20 tỷ đồng sẽ tạo cho làng nghề này bộ mặt mới, cải thiện điều kiện môi trường phục vụ cho hoạt động phát triển kinh tế - văn hóa và tham quan du lịch của làng gốm sứ cổ1. Nằm trong các hệ thống thống các làng nghề truyền thống tại Hà Nội, trong năm 2008, làng gốm Bát Tràng cũng đã được thành phố ưu tiên đầu tư để xây dựng và phát triển thương hiệu. UBND thành phố đã ban hành quyết định số 22 nhằm bảo tồn và phát triển làng nghề truyền thống. Theo nghị quyết này sự trợ giúp của thành phố bao gồm : Theo quyết định này, sự trợ giúp của thành phố sẽ bao gồm: đưa ra tên thương hiệu cho làng nghề, thiết kế lôgô, đăng kí thương hiệu độc quyền, tư vấn về việc xây dựng và quản lý thương hiệu, xây dựng quy định sử dụng thương hiệu, và thiết lập tiêu chuẩn quản lý chất lượng. Sự trợ giúp này áp dụng cho tất cả các quy mô sản xuất trong các làng nghề: các tổ chức lớn, cơ sở kinh doanh với quy mô vừa và nhỏ, và đặc biệt là cơ sở kinh doanh mặt hàng thủ công truyền thống. Để khuyến khích làng nghề thủ công truyền thống mở rộng thị trường tiêu thụ, thành phố sẽ giúp cơ sở kinh doanh trong các làng nghề thủ công tiếp cận tốt hơn thông tin thị trường. Thành phố cũng giúp các làng và các cơ sở kinh doanh phát triển website dựa trên website chính của thành phố. 1 Theo Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 39
40. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội Hoạt động khác nhằm quảng bá rộng rãi hình ảnh làng nghề, thành phố sẽ chi 100% chi phí để thuê và trang bị gian hàng tại các triển lãm trong nước, và 50% chi phí cho việc triển lãm gian hàng tại nước ngoài. Hơn nữa, để quảng bá rộng rãi thương hiệu, chính quyền thành phố sẽ cho phép làng nghề quảng cáo miễn phí trên website Sở công thương thành phố, tại trung tâm thương mại thành phố. Để du lịch Bát Tràng không còn là tiềm năng trong những năm qua, một hành trình văn hóa kết nối các làng gốm cổ truyền tại vùng đông bắc châu thổ sông Hồng đã được thiết lập, nhằm giới thiệu những nét văn hóa đặc sắc thông qua du lịch. Đây là nỗ lực của Cục di sản văn hóa nước ta và cơ quan di sản của cộng đồng Bỉ nói tiếng Pháp (Wallonie – Bruxelles) trong khuôn khổ chương trình „„Hành trình văn hóa qua các làng nghề truyền thống‟‟1. Hiện nay thành phố Hà Nội nói chung và huyện Gia Lâm nói riêng mới chỉ có những chính sách cho phát triển làng nghề, chưa có chính sách cho phát triển du lịch Bát Tràng. Bên cạnh đó chính quyền xã Bát Tràng thì chưa thật sự vào cuộc, chưa có những biện pháp, việc làm cụ thể để thúc đẩy du lịch làng gốm Bát Tràng phát triển. 2.2.2 Thực trạng về quy hoạch và đầu tư cơ sở hạ tầng tại Bát Tràng 2.2.2.1 Về quy hoạch và cơ sở hạ tầng Đoạn đường bộ từ chân cầu Chương Dương đến làng gốm dài khoảng 10km đã được trải nhựa nhưng còn nhỏ hẹp và hiện nay đã bị xuống cấp nặng, xuất hiện rất nhiều ổ gà tương đối khó đi. Mùa khô thì bụi, mùa mưa thì bẩn và lầy lội. Đường làng ngõ xóm đã được bê tông hóa nhưng ngoài một số trục đường chính lớn thì các đường ngõ còn rất nhỏ chỉ khoảng một sải tay chạy vòng vèo sâu hun 1Theo bài Hà Nội ưu tiên phát triển thương hiệu các làng nghề truyền thống, ngày 30-11-2008 Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 40
41. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội hút rất khó cho việc đi lại của người dân, đặc biệt rất dễ gây ra lạc đường cho người lạ nhất là khách du lịch. Hệ thống cống rãnh thoát nước chưa được xây dựng một cách có quy hoạch và đồng bộ nên nước thải vẫn tràn trên mặt đường tạo ra những mùi rất khó chịu, ảnh hưởng đến đời sống của người dân cũng như khách du lịch. Đặc biệt là vào mùa mưa các đường ngõ thường xuyên bị ngập trong nước bẩn. Cảng sông Hồng tại làng (trước cổng đền Mẫu) trước kia là nơi tập trung rác thải và phế liệu, nay vừa mới được tu sửa nâng cấp nhưng còn rất nhỏ hẹp, đường từ cảng lên làng rất dốc gây khó khăn cho việc đi lại. Chính vì vậy mà nó chưa đáp ứng được nhu cầu phát triển kinh tế của làng, cũng như chưa tương xứng với tiềm năng phát triển du lịch của làng gốm Bát Tràng. Bát Tràng đã xây dựng được trung tâm trưng bày giới thiệu sản phẩm gốm sứ (hay còn gọi là chợ gốm) để trưng bày, giới thiệu một cách có hệ thống và khoa học các sản phẩm của làng để từ đó giúp du khách có thể tham quan, chiêm ngưỡng và mua sắm. Tuy nhiên, chợ gốm còn nhỏ hẹp, các hộ kinh doanh tại chợ thì mạnh ai lấy làm chưa có sự liên kết với nhau và Ban quản lý chợ thì chủ yếu mới tập trung vào quản lý hoạt động kinh doanh còn hoạt động quản lý thu hút khách du lịch của làng thì chưa thật sự có hiệu quả. Hiện tại Bát Tràng đã có một bãi đỗ xe chung cho cả làng - đó chính là bãi đỗ xe đối diện với chợ gốm của làng, nhưng đây vừa là bãi đỗ xe buýt (tuyến xe 47), vừa là bãi đỗ của các xe du lịch, xe của khách, xe trâu phục vụ du khách tham quan quang cảnh làng cũng như xe của các hộ kinh doanh trong chợ. Mặt khác, quy mô của bãi xe còn quá nhỏ bé vào những ngày du lịch cao điểm như ngày nghỉ cuối tuần, ngày lễ, tết bãi xe luôn ở trong tình trạng quá tải. Cách quản lý, tổ chức sắp xếp tại bãi đỗ xe cũng chưa khoa học. Hiện nay, tại Bát Tràng có hơn 300 doanh nghiệp và hơn 200 cơ sở sản xuất, kinh doanh. Nhưng các xưởng sản xuất còn nhỏ bé, đơn điệu thiếu quy hoạch trong tổ chức sản xuất, tiêu thụ và giới thiệu sản phẩm tới khách hàng. Các cơ sở sản xuất này cũng là nơi ăn, ở và sinh hoạt của các hộ gia đình, vì vậy vừa không đảm Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 41
42. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội bảo cho đời sống của người dân vừa thiếu không gian phục vụ cho sản xuất kinh doanh. Công nghệ trong sản xuất gốm tại làng còn lạc hậu chủ yếu là các kỹ thuật thủ công, đã có sự ứng dụng của các thiết bị máy móc hiện đại nhưng không đáng kể. Đặc biệt là công nghệ trong quá trình nung sản phẩm gốm chủ yếu vẫn là dùng than gây ra tình trạng ô nhiễm khá nặng nề cho làng gốm với lượng khói bụi lớn, số lượng các lò dùng gas còn rất hạn chế. Hệ thống thông tin liên lạc của làng nghề tương đối phát triển, hầu hết các gia đình đều có điện thoại cố định để liên lạc, tỉ lệ số người dân dùng điện thoại di động cũng khá nhiều nhưng hệ thống thông tin liên lạc công cộng của điểm du lịch này chưa phát triển. Cả xã Bát Tràng chỉ có một điểm bưu điện xã, chưa có điểm truy cập internet công cộng nào, chưa có hệ thống các trạm điện thoại công cộng. Cả xã Bát Tràng mới có một trung tâm y tế là trạm y tế xã, ở làng nghề Bát Tràng hiện nay chưa có một trung tâm y tế khám chữa bệnh nào tư nhân, chỉ có một vài hiệu thuốc do tư nhân mở chưa thật sự phục vụ được nhu cầu của người dân cũng như của khách du lịch. Xã Bát Tràng được quy hoach tổng thể từ năm 2001 nên có thể coi nơi đây có hệ thống cơ sở hạ tầng tương đối khá. Dự án Cảng du lịch Bát Tràng với tổng số vốn đầu tư lên tới 15,7 tỷ đồng với mục tiêu là phục vụ du lịch bằng đường thủy trên sông Hồng đến với làng nghề truyền thống bát Tràng cũng đã được triển khai và đưa vào khai thác. Đây là một cảng du lịch cấp 2 với bến tàu dài hơn 30m, có kè bảo vệ và các công trình phụ trợ đủ khả năng đón tàu chứa 150 khách. Khi các tour du lịch Bát Tràng bằng đường thủy được lập ra du khách sẽ được ngắm nhìn dòng sông Hồng, các làng ven sông, nghe thuyết minh về dòng sông cùng các dấu tích lịch sử mà nó mang trong mình, sau đó là ghé thăm làng gốm Bát Tràng. Đây chính là một tiềm năng góp phần thúc đẩy du lịch tại làng gốm Bát Tràng phát triển đặc biệt khi mà cảng du lịch ở Bát Tràng được hoàn thành vào năm 2009. Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 42
43. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội Làng cổ Bát Tràng có diện tích là 5,31 ha gồm dân cư hai xóm 1 và 2 của thôn Bát Tràng cổ. Trong bản quy hoạch chi tiết về làng nghề năm 2001 UBND thành phố Hà Nội đã phê duyệt khu làng cổ này sẽ được bảo tồn về không gian, mạng lưới đường, trong quy hoạch đã xác định các công trình kiến trúc nhà ở có giá trị và công trình di tích như đình, đền, chùa. Trong Làng cổ Bát Tràng còn lại duy nhất một lò bầu truyền thống, được giữ lại để phục vụ thăm quan du lịch. Xây dựng thêm các công trình văn hoá, thương mại - dịch vụ, tạo thành một khu trung tâm có ý nghĩa về lịch sử - văn hoá - du lịch - thương mại, góp phần tôn tạo giá trị di sản của làng nghề truyền thống. Mặc dù còn một số hạn chế, nhưng nếu so sánh với các làng nghề khác thì hệ thống cơ sở hạ tầng tại Bát Tràng hơn hẳn về mọi mặt và đã phát triển hoạt động du lịch được nhiều năm qua. Tuy nhiên, để nâng cao hiệu quả khai thác du lịch, hệ thống cơ sở hạ tầng tại đây cũng cần được quy hoạch lại, nâng cấp và nâng cao vai trò quản lý để đảm bảo mục tiêu phát triển bền vững của làng nghề, khai thác các giá trị của làng nghề cho phát triển du lịch đồng thời bảo tồn văn hóa truyền thống và phong cảnh nông thôn đặc hữu của Bát Tràng. 2.2.2.2 Cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch và Dịch vụ du lịch phục vụ khách Hệ thống cơ sở vật chất phục vụ trực tiếp cho du lịch còn rất yếu kém. Tại đây chỉ có duy nhất cơ sở kinh doanh dịch vụ ăn uống. Nhưng dịch vụ phục vụ ăn uống chỉ có nhà hàng Lan Anh là có đủ khả năng phục vụ các đoàn khách du lịch và tối đa cũng chỉ phục vụ được khoảng 100 khách một lúc. Còn một số cửa hàng ăn uống khác như cửa hàng “Phở 139” thì chỉ phục vụ các khách lẻ và người dân trong làng. Bên cạnh đó chất lượng phục vụ và trình độ chuyên môn của nhân viên ở nhà hàng còn thấp. Rất ít nhà hàng và gần như không có nhà nghỉ, khách sạn. Nhưng quanh khu vực cổng chợ và bến xe, các hàng ăn uống bình dân, không có sự quản lí về chất lượng vệ sinh an toàn thực phẩm lại mọc lên như nấm, tranh nhau chèo kéo du khách. Hệ thống các nhà hàng giải khát, quán cafe có trang bị internet, wifi phục vụ du khách hầu như chưa có hoặc chưa có định hướng phục vụ khách du lịch mà chỉ phục vụ nhu cầu bình dân của cư dân trong làng. Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 43
44. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội Hệ thống cơ sở lưu trú và các cơ sở phục vụ vui chơi giải trí thì chưa có. Nhiều khi khách muốn tham quan tìm hiểu sâu hơn, khám phá văn hóa làng nghề, mong muốn được lưu trú tại làng nghề thì Bát Tràng không thể đáp ứng được mà du khách phải quay trở về thành phố Hà Nội để lưu trú. Mặt khác, một số khách đến đây ngoài mục đích chính là tham quan, mua sắm, nghiên cứu tìm hiểu họ cũng có những nhu cầu khác về vui chơi giải trí nhưng Bát Tràng chưa hề có những cơ sở phục vụ nhu cầu này của khách. Dịch vụ du lịch phục vụ khách tại Bát Tràng mới chỉ tập trung vào tổ chức hoạt động thăm quan một số xưởng làm gốm, thăm quan bảo tàng gốm, tham gia chương trình tập làm gốm, kết hợp với mua sắm đồ gốm thủ công làm quà lưu niệm Các dịch vụ du lịch kèm theo ở Bát Tràng còn yếu kém, thiếu phong phú và không có tính độc đáo. Hầu như các giá trị văn hóa lịch sử, truyền thống tinh hoa của làng nghề gốm Bát Tràng, đội ngũ nghệ nhân, cũng như yếu tố cảnh quan vị trí lợi thế của một làng nghề cổ truyền ngay sát sông Hồng chưa được khai thác cho hoạt động du lịch. Các điểm thăm quan, xưởng gốm, bảo tàng gốm chưa được chọn lọc và đầu tư một cách bài bản, khoa học để trở thành điểm du lịch có tính hấp dẫn và đặc sắc. Tại Làng nghề chưa chú trọng việc trưng bày sự hình thành và phát triển của làng nghề gốm tại các điểm thăm quan và bảo tàng thông qua việc phục dựng thành các bộ phim 3D, 4D với nhiều thứ tiếng để phục vụ du khách ; hoặc kết hợp với ngành khảo cổ học để phục dựng các lò gốm cổ để trở thành điểm thăm quan hấp dẫn du khách. Nội dung thuyết minh về làng gốm, xưởng gốm chưa được quan tâm để đưa vào chương trình phục vụ khách thăm quan. Chương trình giới thiệu xưởng gốm, đặc trưng đồ gốm, chương trình giao lưu với nghệ nhân chưa được chú trọng Rải rác cả làng có vài chục điểm “vuốt - nặn - vẽ” cho du khách thử sức làm gốm trên bàn xoay với giá vào cửa 10 ngàn đồng. Đi kèm với đó là tô tượng, vẽ lọ, vẽ bát – giá thành tuỳ thụôc vào vật phẩm mà khách lựa chọn. Giá cả khá phải chăng nhưng hình thức thì không mới mẻ lắm. Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 44
45. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội Thật không dễ nếu đi thẳng đến Bát Tràng để đăng ký một tour du lịch xe trâu bởi những chuyến du lịch này thường được các công ty bên Hà Nội đặt kín từ trước. Với mức giá khá "mềm", khoảng 150.000 - 200.000 đồng (ngày lễ, ngày nghỉ) cho một chuyến xe trâu dạo quanh Bát Tràng nên tour du lịch đặc biệt này lúc nào cũng đắt khách. Những chiếc xe trâu bằng gỗ tốt, đủ chỗ cho 10-12 người ngồi được thiết kế khá đẹp và có mái che. Nếu so sánh với một vài loại phương tiện du lịch đặc sắc khác như xe ngựa ở Nha Trang, Đà Lạt, xe xích lô ở Hà Nội, Huế; xe lam ở đồng bằng sông Cửu Long thì xe trâu có nhiều điểm thú vị riêng, đặc biệt đối với du khách nước ngoài. Một du khách Nhật Bản cho biết: "Đi xe trâu rất thong dong, cứ như mình đang thả bộ vậy”. Theo một tour du lịch xe trâu, du khách chỉ phải trả tiền trọn gói một lần và thoải mái vào các xưởng gốm, các nhà cổ, nhà trưng bày, chợ khi khách muốn dừng lại ở đâu, chủ xe sẽ đứng chờ ở đó, bao lâu cũng được. Dịch vụ bán hàng lưu niệm: Ở đây chưa có dịch vụ đóng gói vận chuyển hàng lưu niệm cho khách ra nước ngoài. Hình thức thanh toán tiền, đổi tiền, sử dụng thanh toán bằng thẻ visa tại các cửa hàng ở Bát Tràng tương đối phát triển và thuận tiện cho khách. Sự thiếu thốn và yếu kém về hệ thống cơ sở vật chất kỹ thuật và dịch vụ du lịch là điểm hạn chế lớn của Bát Tràng cần phải khắc phục ngay để thu hút và phát triển du lịch. 2.2.3 Thực trạng về môi trường du lịch 2.2.3.1 Môi trường tự nhiên Trước đây, trên địa bàn làng gốm Bát Tràng hiện còn có hơn 1.000 lò nung các loại đang hoạt động. Mỗi năm, làng gốm Bát Tràng tiêu thụ khoảng 70.000 tấn than và 100.000 tấn đất vật liệu để sản xuất các sản phẩm gốm sứ. Quá trình sản xuất này đã thải ra khoảng 130 tấn bụi/năm và làm rơi vãi, loại bỏ khoảng 225 tấn đất vật liệu và than. Các lò nung của Bát Tràng còn thải ra khoảng 6.800 tấn tro xỉ/năm. Thêm vào đó, khói từ than và gỗ đốt lò đã gây ô nhiễm nghiêm trọng không khí trong làng. Môi trường ở làng gốm Bát Tràng đang bị ô nhiễm khá nặng Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 45
46. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội nề. Bát Tràng gần như phải oằn mình, ngộp trong bầu không khí ô nhiễm nặng với 70% dân số bị mắc bệnh rối loạn đường hô hấp và hơn 80% bị đau mắt hột. Lượng chất thải sinh ra như xỉ than, bụi và các khí độc hại như SO2, CO2, NO2 ở làng gốm Bát Tràng hiện nay đều vượt xa mức cho phép. Nồng độ các chất độc hại lớn hơn tiêu chuẩn cho phép từ 1,8 đến 2 lần1. Xỉ phế thải chất thành từng đống, lấn cả đường đi. Gây ảnh hưởng lớn đến sức khỏe của người dân. Và đây cũng là một trong những nguyên nhân làm cho du lịch ở đây chưa thật sự thu hút được khách du lịch. Không những vậy không gian xanh của làng hầu như không có cộng với nhiệt độ của các lò nung gốm tỏa ra làm cho nhiệt độ trung bình của làng lúc nào cũng cao hơn nhiệt độ trung bình của môi trường tự nhiên từ 2 - 3 độ C. Hiện nay, ở Bát Tràng, hơn 80% lò gốm sử dụng than, củi hay rơm rạ đã chuyển sang dùng lò công nghiệp đốt bằng gas, nhờ vậy đã hạn chế tối đa ô nhiễm môi trường, đồng thời giảm được lượng phế phẩm. Thành công này có một phần đóng góp không nhỏ của dự án nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng trong các doanh nghiệp nhỏ và vừa (Bộ Khoa học và Công nghệ) được triển khai tại đây 4 năm trước. Năm 2006, Ban quản lý dự án nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng trong các doanh nghiệp nhỏ và vừa phối hợp cùng UBND xã Bát Tràng và Hiệp hội gốm sứ Bát Tràng triển khai dự án “Thúc đẩy ứng dụng lò gas nung gốm tiết kiệm năng lượng” tại làng nghề này. Đến nay, đã có 95 cơ sở sản xuất gốm sứ được thụ hưởng dự án, 35 cơ sở sản xuất khác đang trong giai đoạn hoàn tất. Theo kế hoạch phát triển của dự án đến hết năm 2010 sẽ thực hiện chuyển đổi về cơ bản 150 lò than đang hoạt động tại xã thay thế bằng lò gas tiết kiệm năng lượng. Với ưu điểm giảm tiêu hao nhiên liệu, chi phí sản xuất và tiết kiệm thời gian nung, lò gas đang là lựa chọn số 1 của các doanh nghiệp gốm tại Bát Tràng. Theo ông Lê Đức Trọng, Giám đốc Công ty cổ phần thiết kế và sản xuất gốm sứ Bát Tràng, nhờ ưu điểm giảm tiêu hao nhiên liệu, giảm chi phí sản xuất 30% và tiết 1 Theo ” của Cục Bảo vệ môi trường - Bộ Tài nguyên và Môi trường Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 46
47. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội kiệm thời gian nung, mỗi năm lò nung gas đã giúp tiết kiệm được khoảng 3.000 tấn dầu quy đổi và giảm phát thải trên 12.000 tấn khí CO2. Bên cạnh đó sản phẩm gốm từ lò nung gas chất lượng cao hơn và doanh thu tăng 30% so với đốt bằng than đã mang lại hiệu quả kinh tế lớn cho các hộ sản xuất1. Lò nung gas đã thực sự mang lại bầu không khí trong lành cho làng nghề Bát Tràng, đến Bát Tràng những ngày này, khách thập phương không phải bước trên những con đường ngập ngụa than, tro xỉ và các phế phẩm đủ kích cỡ, trong bầu không khí ngộp ngộp, nồng nặc khí than đến tức thở, mà thay vào đó những con đường làng sạch sẽ. Tuy các lò gas có nhiều ưu việt nhưng giá thành cao, nên việc đầu tư vào lò gas vẫn chưa nhiều. Bát Tràng hiện nay rất thiếu không gian, cảnh quan môi trường của một làng quê. Khách du lịch, đặc biệt khách du lịch quốc tế không chỉ đến đây để tham quan làng nghề một cách đơn thuần, mà họ còn muốn tránh xa không khí ồn ào, náo nhiệt của các đô thị phát triển để thư giãn trong không gian tĩnh lặng, không khí thanh bình của cảnh làng quê. Nhưng đến với Bát Tràng hôm nay họ chỉ thấy nhà cửa san sát, ngõ nghách rất nhỏ lại còn lầy lội, bụi bẩn. Những lối đi chỉ rộng khoảng một sải tay hai bên là tường cao có đắp đầy những than rất mất thẩm mỹ. Không khí trong lành, tĩnh lặng và yên bình của một làng quê nay được thay bằng không khí hối hả tấp nập của một đô thị. 2.2.3.2 Môi trường xã hội - Ý thức của người dân trong việc phục vụ khách du lịch : thái độ của người dân đối với hoạt động du lịch tại Bát Tràng là tương đối tốt. Các hộ gia đình, các quầy bán hàng và trưng bày sản phẩm ,,, cùng người dân làng gốm đa phần có lòng hiếu khách, cởi mở, sẵn sàng giúp đỡ khách thập phương tới đây . Nhưng bên cạnh đó vẫn còn có một số ít người có thái độ thờ ơ, thiếu tôn trọng khách. Điều này gây nên sự mất thiện cảm ở một số khách hàng đối với làng nghề. 1 Theo Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 47
48. Nâng cao hiệu quả khai thác hoạt động du lịch tại làng nghề truyền thống Bát Tràng - Hà Nội - Nạn chèo kéo khách, nạn chặt chém, nói thách, mang hàng chợ, hàng Trung Quốc giả danh là hàng của làng gốm Bát Tràng bán cho khách du lịch còn khá phổ biến - Ý thức bảo vệ làng nghề truyền thống, bảo vệ môi trường cảnh quan của người dân còn kém. Họ chưa ý thức được việc bảo tồn làng nghề để phát triển du lịch tại đây. 2.2.4 Thực trạng về nguồn nhân lực Nguồn nhân lực để phát triển du lịch còn mỏng và yếu đặc biệt là đội ngũ cán bộ nhân viên phục vụ trực tiếp cho ngành du lịch như cán bộ quản lý du lịch, hướng dẫn viên du lịch, thuyết minh viên tại điểm, đội ngũ nhân viên bán hàng, hướng dẫn khách làm gốm . Hiện nay, Bát Tràng chưa có một cán bộ nào được đào tạo qua các trường lớp, có chuyên môn nghiệp vụ về du lịch, chỉ mới có một vài con em trong làng theo học chuyên ngành du lịch, được đào tạo chính quy, có chuyên môn nghiệp vụ nhưng lại không về công tác, phục vụ tại làng. Do không được đào tạo cơ bản, nên việc phục vụ thuyết minh cho khách yếu đã làm giảm đi đáng kể giá trị văn hóa của làng nghề truyền thống. Việc sử dụng đội ngũ nghệ nhân am hiểu về văn hóa làng nghề như là những thuyết minh viên hoặc hướng dẫn viên du lịch phục vụ du khách để giúp du khách hiểu rõ hơn về những giá trị đặc sắc của gốm sứ Bát Tràng chưa được chú trọng. Đội ngũ nhân viên bán hàng tại các cửa hàng gốm sứ chưa được đào tạo về du lịch để phục vụ khách, chưa được bồi dưỡng về kiến thức làng nghề. Trình độ ngoại ngữ thì yếu kém, chỉ mới biết nói bồi được mấy câu tiếng anh, hầu như chưa được qua trường lớp đào tạo. 2.2.5 Hoạt động quảng bá để thu hút khách du lịch tại làng gốm Bát Tràng Làng nghề đã xây dựng được một số trang Web giới thiệu, quảng bá về thương hiệu gốm Bát Tràng cũng như hình ảnh của làng tới du khách trong và ngoài nước. Làng đã có biểu tượng, logo riêng cho gốm sứ Bát Tràng. Xây dựng được thương hiệu gốm trong lòng bạn bè trong nước cũng như quốc tế. Nhưng các trang web về Bát Tràng nội dung chưa phong phú, đa dạng. Hầu hết đây mới chỉ là Sinh viên: Lê Thị Thùy Linh - Lớp: VHL 301 48