Khóa luận Thực trạng khai thác nghệ thuật dân gian truyền thống ở Hải Phòng cho hoạt động du lịch - Tô Thị Hương Thảo

Nội dung text: Khóa luận Thực trạng khai thác nghệ thuật dân gian truyền thống ở Hải Phòng cho hoạt động du lịch - Tô Thị Hương Thảo

1. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch Lời cảm ơn §èi víi mét sinh viªn cuèi cÊp khi ®•îc lµm luËn v¨n tèt nghiÖp lµ ®iÒu v« cïng vinh dù. §Ó hoµn thµnh bµi kho¸ luËn nµy ®ßi hái sù cè g¾ng, nç lùc cña b¶n th©n vµ quan träng h¬n lµ sù chØ b¶o cña gi¸o viªn h•íng dÉn cïng víi sù quan t©m, ®éng viªn, gióp ®ì cña ng•êi th©n. Trong qu¸ tr×nh lµm luËn v¨n em ®· ®•îc sù h•íng dÉn tËn t×nh cña c« gi¸o Th¹c sÜ: Ph¹m ThÞ Kh¸nh Ngäc, c« ®· lu«n dµnh thêi gian chØ b¶o cho em nh÷ng kiÕn thøc cÇn thiÕt, gióp ®ì em t×m nh÷ng tµi liÖu tham kh¶o liªn quan ®Õn ®Ò tµi tèt nghiÖp. Em xin tr©n träng bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c ®èi víi sù gióp ®ì quý b¸u ®ã cña c«! Em xin bÇy tá lßng biÕt ¬n ®Õn c¸c thÇy c« trong Bé m«n V¨n Ho¸ Du LÞch tr•êng §¹i Häc D©n LËp H¶i Phßng ®· trang bÞ kiÕn thøc cho em trong suèt 4 n¨m häc. Em còng xin göi ®Õn nh÷ng ng•êi th©n cïng lßng biÕt ¬n ch©n thµnh nhÊt v× ®· lu«n cæ vò tinh thÇn ®Ó em v÷ng tin hoµn thµnh bµi kho¸ luËn nµy! Em xin göi lêi c¶m ¬n s©u s¾c ®Õn: C¸n bé th• viÖn thµnh phè H¶i Phßng, Së V¨n ho¸ ThÓ thao & Du lÞch H¶i Phßng, Së KÕ ho¹ch & ®Çu t• H¶i Phßng ®· t¹o mäi ®iÒu kiÖn gióp ®ì em ®Ó em hoµn thµnh bµi kho¸ luËn nµy! Bµi viÕt cña em ch¾c ch¾n cßn nhiÒu khiÕm khuyÕt vµ thiÕu sãt, rÊt mong ®•îc sù gãp ý vµ bæ sung cña quý thÇy c«, c¸c nhµ nghiªn cøu vµ nh÷ng ng•êi quan t©m ®Õn ®Ò tµi. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n! Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 1
2. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch Mục lục Lời mở đầu 1 Chương I: Vai trò của nghệ thuật dân gian truyền thống trong hoạt động du lịch 4 1.1 Những vấn đề chung 4 1.1.1 Khái niệm du lịch 4 1.1.2 Khái niệm khách du lịch 4 1.1.3 Khái niệm tài nguyên du lịch 7 1.1.4 Khái niệm về nghệ thuật dân gian truyền thống 7 1.2 Vai trò của nghệ thuật dân gian truyền thống trong hoạt động du lịch 9 1.2.1 Vai trò của nghệ thuật dân gian truyền thống trong đời sống Kinh tế - Văn hoá - Xã hội 9 1.2.2 Vai trò của nghệ thuật dân gian truyền thống trong hoạt động du lịch ở Hải Phòng 11 Chương II: Thực trạng khai thác một số loại hình nghệ thuật dân gian truyền thống của Hải Phòng cho hoạt động du lịch 13 2.1 Khái quát về thành phố Hải Phòng 13 2.1.1 Vị trí địa lý và điều kiện Kinh tế - Xã hội 13 2.1.1.1 Vị trí địa lý 13 2.1.1.2 Điều kiện Kinh tế - Xã hội 13 2.1.2 Tài nguyên du lịch Hải Phòng 15 2.1.2.1 Tài nguyên du lịch tự nhiên 16 2.1.2.2 Tài nguyên du lịch nhân văn 18 2.2 Hệ thống các loại hình nghệ thuật dân gian truyền thống ở Hải Phòng 23 2.3 Một số loại hình nghệ thuật dân gian truyền thống tiêu biểu của Hải Phòng 26 2.3.1 Nghệ thuật múa rối 26 2.3.2 Nghệ thuật múa Lân - Sư - Rồng 31 2.3.3 Nghệ thuật hát Chèo 35 Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 2
3. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch 2.3.4 Nghệ thuật hát Đúm 38 2.3.5 Nghệ thuật hát Ca trù 46 2.3.6 Nghệ thuật tạc tượng - sơn mài 47 2.4 Tình hình khai thác các loại hình nghệ thuật dân gian truyền thống ở Hải phòng cho hoạt động du lịch 49 2.4.1 Tình hình hoạt động du lịch Hải Phòng 49 2.4.2 Hiện trạng khai thác các loại hình nghệ thuật dân gian truyền thống ở Hải Phòng cho hoạt động du lịch 52 Chương III: Phương hướng và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả khai thác các loại hình nghệ thuật dân gian truyền thống cho hoạt động du lịch Hải Phòng 64 3.1 Phương hướng phát triển du lịch Hải Phòng trong thời gian tới 64 3.2 Một số giải pháp nhằm khai thác có hiệu quả các loại hình nghệ thuật dân gian truyền thống cho hoạt động du lịch 65 3.2.1 §Çu t•, b¶o tån, khai th¸c c¸c lo¹i h×nh nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng mét c¸ch bÒn v÷ng vµ kÕt hîp víi nhiÒu lo¹i h×nh du lÞch kh¸c phôc vô ph¸t triÓn du lÞch 65 3.2.2 N©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý nhµ n•íc trong ho¹t ®éng du lÞch vµ t¨ng c•êng hîp t¸c, liªn kÕt víi c¸c ®¬n vÞ l÷ hµnh ph¸t triÓn du lÞch 68 3.2.3 §Èy m¹nh c«ng t¸c tuyªn truyÒn, qu¶ng b¸ vµ xóc tiÕn du lÞch 68 3.2.4 ChÝnh s¸ch hç trî vÒ mÆt tµi chÝnh ®èi víi nh÷ng ng•êi ho¹t ®éng trong lÜnh vùc nghÖ thuËt 69 3.2.5 §µo t¹o l¹i nguån nh©n lùc 69 3.2.6 X©y dùng míi vµ n©ng cÊp c¬ së vËt chÊt kÜ thuËt phôc vô biÓu diÔn 70 3.3 Mét sè kiÕn nghÞ cho viÖc khai th¸c c¸c lo¹i h×nh nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng 71 3.3.1 Đối với Bộ văn hoá thể thao & Du lịch, các bộ ngành trung ương 71 3.3.2 Đối với thành phố Hải Phòng 71 3.3.3 Đối với các Ban ngành và địa phương 72 Kết luận 73 Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 3
4. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch Lời mở đầu Lý do chọn đề tài Thành phố biển Hải Phßng, một trong những trung t©m du lịch lớn của Việt Nam, nằm bªn bờ biển Đ«ng - Th¸i B×nh Dương; phÝa bắc gi¸p tỉnh Quảng Ninh, phÝa đ«ng gi¸p biển Đ«ng, phÝa t©y gi¸p tỉnh Hải Dương, phÝa nam gi¸p tỉnh Th¸i B×nh. M¶nh ®Êt lÞch sö nµy ®· cã mét ®êi sèng v¨n ho¸ - nghÖ thuËt d©n gian v« cïng phong phó vµ ®a d¹ng. Nã b¾t nguån tõ ®êi sèng lao ®éng cña con ng•êi, ph¶n ¸nh nÐt sinh ho¹t v¨n ho¸, c¸ch øng xö cña quÇn chóng lao ®éng ®èi víi c¸c hiÖn t•îng tù nhiªn vµ x· héi. Tõ c¸c tËp qu¸n sinh ho¹t lµng x·, thãi quen, giao tiÕp, øng xö ®Õn c¸c lo¹i h×nh v¨n ho¸ - nghÖ thuËt d©n gian: ca dao, tôc ng÷, ca trï, hß vÌ, h¸t §óm, móa rèi n•íc, ®Òu mang s¾c th¸i riªng cña c• d©n miÒn biÓn “¨n sãng, nãi giã”. Trong xu thÕ më cöa cña nÒn kinh tÕ vµ héi nhËp quèc tÕ, H¶i Phßng ®•îc x¸c ®Þnh lµ vïng kinh tÕ träng ®iÓm là một cực trong tam giác tăng trưởng kinh tế của khu vùc phÝa B¾c vµ lµ mét trong m•êi trung t©m du lÞch cu¶ c¶ n•íc. H¶i Phßng cã tiÒm n¨ng lín ®Ó ph¸t triÓn bao gåm c¶ tµi nguyªn du lÞch tù nhiªn vµ tµi nguyªn du lÞch nh©n v¨n. Trong ®ã cã mét sè lo¹i h×nh nghÖ thuËt d©n gian tiªu biÓu ®· ®•îc khai th¸c thµnh s¶n phÈm du lÞch trong c¸c ch•¬ng tr×nh du lÞch phôc vô du kh¸ch nh•: móa rèi n•íc, móa rèi c¹n, múa Lân - Sư - Rồng. Tuy nhiªn viÖc khai th¸c gi¸ trÞ cña c¸c lo¹i h×nh nghệ thuật dân gian truyền thống phôc vô du lÞch vẫn ch•a t•¬ng xøng víi tiÒm n¨ng vèn cã, ch•a ®•îc quan t©m ®óng møc bëi mét sè lo¹i h×nh nghÖ thuËt d©n gian ®· bÞ mai mét, chưa ®•îc ®Çu t• nghiªn cøu, khai th¸c để trở thành sản phẩm du lịch thực sự hấp dẫn. Do ®ã viÖc b¶o tồn, gi÷ g×n c¸c gi¸ trÞ văn hoá quý b¸u nµy vÉn cßn nhiÒu h¹n chÕ. Víi mong muèn ®ãng gãp mét phÇn nhá bÐ cña m×nh trong viÖc ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ cña c¸c lo¹i h×nh nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng phôc vô cho sù nghiÖp x©y dùng nÒn v¨n ho¸ “tiªn tiÕn, ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc” trong thêi k× míi vµ lµm phong phó thªm c¸c ch•¬ng tr×nh du lÞch cña thµnh phè, tôi đã chọn đề tài khoá luận nghiên cứu về: “Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch”. Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 4
5. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch Mục đÝch nghiªn cứu Tµi nguyªn du lịch nhân văn có giá trị ®Æc biÖt hÊp dÉn ®èi víi kh¸ch du lÞch. ViÖc nghiªn cøu c¸c lo¹i h×nh nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng nh»m môc ®Ých kÕ thõa, ph¸t huy ®Ó gi÷ g×n vµ b¶o tồn nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ tinh thÇn trong ®êi sèng sinh ho¹t v¨n ho¸ cña c• d©n vïng biÓn vµ khai th¸c c¸c gi¸ trÞ cña c¸c lo¹i h×nh phôc vô cho ho¹t ®éng du lÞch giíi thiÖu cho du kh¸ch. Mục đích nghiên cứu của khoá luận được xác định dựa trên cơ sở nghiên cứu thực tế các loại hình nghệ thuật dân gian truyền thống ở Hải Phòng và việc khai thác cho hoạt động du lịch. Qua đó đánh giá những kết quả đạt được, một số hạn chế còn tồn tại và nguyên nhân, từ đó đưa ra các giải pháp khắc phục để khai thác có hiệu quả hơn nữa các loại hình nghệ thuật dân gian truyền thống cho hoạt động du lịch, nhằm bảo tồn và phát huy bản sắc văn hoá của các loại hình nghệ thuật dân gian truyền thống, đồng thời đưa nó thành một sản phẩm du lịch đặc thù không thể thiếu mỗi khi du khách đến tham quan thành phố Hải Phòng. Đối tượng và phạm vi nghiªn cứu Kho tµng V¨n ho¸ - nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng thùc sù lµ mét di s¶n rÊt phong phó vµ s©u s¾c. Víi khuôn khổ khoá luận tốt nghiệp và ®iÒu kiÖn thêi gian kh«ng cho phÐp, do ®ã bài viÕt chØ ®i s©u nghiªn cøu mét sè lo¹i h×nh nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng tiªu biÓu cña thµnh phè cã gi¸ trÞ đã và đang vµ thu hót nhiÒu du kh¸ch trong n•íc cũng như khách du lịch quèc tÕ. Trên cơ sở đó đưa ra các giải pháp nhằm xây dựng các loại hình nghệ thuật dân gian truyền thống tiêu biểu thực sự trở thành sản phẩm du lịch hấp dẫn, du khách yêu mến thành phố cảng. Phương ph¸p nghiªn cứu §Ó hoµn thµnh kho¸ luËn, ng•êi viÕt cã sö dông mét sè ph•¬ng ph¸p sau: Ph•¬ng ph¸p duy vật biện chứng và duy vật lịch sử. Ph•¬ng ph¸p ph©n tÝch, tæng hîp. Ph•¬ng ph¸p thu thập thông tin. (Thu thập dữ liệu thứ cấp từ các nguồn tư liệu có liên quan đã được công bố. Phỏng vấn trực tiếp một số nghệ nhân của các địa phương cung cấp). Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 5
6. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch Ph•¬ng ph¸p xử lý thông tin. Bố cục khãa luận Ngoµi më ®Çu, kÕt luËn, tµi liÖu tham kh¶o, phô lôc. Khoá luËn gåm ba ch•¬ng: Ch•¬ng I: Vai trß cña nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng trong ho¹t ®éng du lÞch Ch•¬ng II: Thùc tr¹ng khai th¸c mét sè lo¹i h×nh nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng tiªu biÓu cña H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch Ch•¬ng III: Mét sè gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ khai th¸c c¸c lo¹i h×nh nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng cho ho¹t ®éng du lÞch H¶i Phßng Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 6
7. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch Chương I: Vai trò của nghệ thuật dân gian truyền thống trong hoạt động du lịch 1.1 Những vấn đề chung 1.1.1 Khái niệm du lịch Du lÞch hiÖn nay ®· trë thµnh mét hiÖn t•îng kinh tÕ x· héi phæ biÕn ë hÇu kh¾p c¸c n•íc trªn thÕ giíi nãi chung trong ®ã cã ViÖt Nam. Tuy nhiªn cho ®Õn nay do hoµn c¶nh thêi gian, khu vùc kh¸c nhau d•íi mçi gãc ®é nghiªn cøu du lÞch kh¸c nhau nªn kh¸i niÖm vÒ du lÞch còng kh¸c nhau. Theo Pirojnick: “Du lÞch lµ mét d¹ng ho¹t ®éng cña c­ d©n trong thêi gian nhµn rçi cã liªn quan tíi sù di chuyÓn vµ l•u tró t¹m thêi bªn ngoµi n¬i c• tró th•êng xuyªn nh»m nghØ ng¬i, ch÷a bÖnh, ph¸t triÓn thÓ chÊt vµ tinh thÇn, n©ng cao tr×nh ®é nhËn thøc v¨n ho¸ hoÆc thÓ thao kÌm theo viÖc tiªu thô nh÷ng gi¸ trÞ vÒ tù nhiªn kinh tÕ - v¨n ho¸”. Phã gi¸o s• TrÇn Nh¹n: “Du lÞch lµ mét qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña con ng­êi rêi khái quª h•¬ng ®Õn mét n¬i kh¸c, víi môc ®Ých chñ yÕu ®•îc thÈm nhËn nh÷ng gi¸ trÞ vËt chÊt vµ tinh thÇn ®Æc s¾c, ®éc ®¸o kh¸c l¹ víi quª h•¬ng, kh«ng nh»m môc ®Ých sinh lêi”. Theo LuËt du lÞch Việt Nam: “Du lÞch lµ c¸c ho¹t ®éng cã liªn quan tíi chuyÕn ®i cña con ng•êi ngoµi n¬i c• tró th•êng xuyªn cña m×nh nh»m ®¸p øng nhu cÇu t×m hiÓu, gi¶i trÝ, nghØ d­ìng trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh”. 1.1.2 Khái niệm khách du lịch Vµo ®Çu thÕ kØ XX nhµ kinh tÕ häc ng•êi Áo, Jozef Stander ®Þnh nghÜa: “Kh¸ch du lÞch lµ hµnh kh¸ch xa hoa ë l¹i theo ý thÝch, ngoµi n¬i c­ tró th­êng xuyªn ®Ó tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu sinh ho¹t cao cÊp mµ kh«ng theo ®uæi c¸c môc ®Ých kinh tÕ”. Gi¸o s• Khadginicolov - mét trong nh÷ng nhµ tiÒn bèi vÒ du lÞch cña Bulgarie ®­a ra ®Þnh nghÜa vÒ kh¸ch du lÞch: “Kh¸ch du lÞch lµ ng­êi hµnh tr×nh tù nguyÖn, víi nh÷ng môc ®Ých hoµ b×nh. Trong cuéc hµnh tr×nh cña m×nh hä ®i qua nh÷ng chÆng ®•êng kh¸c nhau vµ thay ®æi mét hoÆc nhiÒu lÇn n¬i l•u tró cña m×nh”. Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 7
8. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch Theo LuËt du lÞch Việt Nam: “Kh¸ch du lÞch lµ ng•êi ®i du lÞch, lµm viÖc hoÆc hµnh nghÒ ®Ó nhËn thu nhËp ë n¬i ®Õn”. Kh¸ch du lÞch bao gåm: kh¸ch du lÞch néi ®Þa vµ kh¸ch du lÞch quèc tÕ. * Kh¸ch du lÞch quèc tÕ (International tourist) : §Þnh nghÜa do Liªn hîp quèc tæ chøc vÒ c¸c vÊn ®Ò du lÞch quèc tÕ vµ ®i l¹i quèc tÕ (n¨m 1963): “Kh¸ch du lÞch quèc tÕ lµ ng­êi l­u l¹i t¹m thêi ë n­íc ngoµi vµ sèng ngoµi n¬i c• tró th•êng xuyªn cña hä trong thêi gian Ýt nhÊt lµ 24h (hoÆc sö dông Ýt nhÊt mét tèi trä)”. §éng c¬ khëi hµnh cña hä ®­îc ph©n nhãm nh­ sau: - Thêi gian rçi (®i du lÞch ®Ó gi¶i trÝ, ®Ó ch÷a bÖnh, ®Ó häc tËp, víi môc ®Ých thÓ thao hoÆc t«n gi¸o). - §i du lÞch liªn quan tíi môc ®Ých c«ng viÖc lµm ¨n (ký kÕt giao •íc), th¨m gia ®×nh, b¹n bÌ, hä hµng, c¸c cuéc ®ua thÓ thao, - Ng•êi n•íc ngoµi, kh«ng sèng ë n•íc ®Õn th¨m vµ ®i theo c¸c ®éng c¬ nãi trªn. - C«ng d©n cña mét n•íc, sèng c• tró thuêng xuyªn ë n•íc ngoµi vÒ th¨m quª h•¬ng. - Nh©n viªn cña c¸c tæ l¸i (m¸y bay, tµu thuû ) §Þnh nghÜa cña Héi nghÞ quèc tÕ vÒ Du lÞch t¹i Hµ Lan n¨m 1989: “Kh¸ch du lÞch quèc tÕ lµ nh÷ng ng•êi ®i th¨m mét ®Êt n•íc kh¸c, víi môc ®Ých tham quan, nghØ ng¬i, gi¶i trÝ, th¨m hái, trong kho¶ng thêi gian nhá h¬n 3 th¸ng, nh÷ng ng•êi kh¸ch nµy kh«ng ®•îc lµm g× ®Ó ®•îc tr¶ thï lao vµ sau thêi gian l•u tró ë ®ã du kh¸ch trë vÒ n¬i ë th­êng xuyªn cña m×nh”. LuËt du lÞch ViÖt Nam: “Kh¸ch du lÞch quèc tÕ lµ ng­êi n­íc ngoµi, ng­êi ViÖt Nam ®Þnh c• ë n•íc ngoµi vµo ViÖt Nam du lÞch vµ c«ng d©n ViÖt Nam, ng•êi n•íc ngoµi c­ tró t¹i ViÖt Nam ra n­íc ngoµi du lÞch”. * Kh¸ch du lÞch néi ®Þa (Domestic tourist) : TiÓu ban vÒ c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ - x· héi trùc thuéc Liªn hîp quèc (United Nations Department of Economic and Social Affaires): “Kh¸ch du lÞch néi ®Þa lµ c«ng d©n cña mét n•íc (kh«ng kÓ quèc tÞch) hµnh tr×nh ®Õn mét n¬i trong ®Êt n•íc ®ã, kh¸c n¬i c• tró th•êng xuyªn cña m×nh trong kho¶ng thêi gian Ýt nhÊt lµ 24h, Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 8
9. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch hay mét ®ªm víi mäi môc ®Ých trõ môc ®Ých ho¹t ®éng ®Ó ®•îc tr¶ thï lao t¹i n¬i ®Õn”. LuËt du lÞch ViÖt Nam: “Kh¸ch du lÞch néi ®Þa lµ c«ng d©n ViÖt Nam vµ ng­êi n­íc ngoµi c­ tró t¹i ViÖt Nam ®i du lÞch trong ph¹m vi l·nh thæ ViÖt Nam”. Nghiên cứu một số khái niệm khác nữa về khách du lịch cho thấy rằng, mặc dù còn rất nhiều khái niệm khác nhau về khách du lịch nói chung, khách du lịch quốc tế và khách du lịch nội địa nói riêng, song xét một cách tổng quát chúng đều có một số điểm chung nổi bật sau: * Nh÷ng ng•êi ®•îc coi lµ kh¸ch du lÞch: Nh÷ng ng­êi khëi hµnh ®Ó gi¶i trÝ, v× nguyªn nh©n gia ®×nh, søc khoÎ, Nh÷ng ng•êi khëi hµnh ®Ó gÆp gì, trao ®æi c¸c mèi quan hÖ vÒ khoa häc, ngo¹i giao, t«n gi¸o, thÓ thao Nh÷ng ng•êi khëi hµnh v× c¸c môc đÝch kinh doanh (Business reasons). Nh÷ng ng•êi cËp bÕn tõ c¸c chuyÕn hµnh tr×nh du ngo¹i trªn biÓn (Sea cruise) thËm chÝ c¶ khi hä dõng l¹i trong kho¶ng thêi gian Ýt h¬n 24h. * Nh÷ng ng•êi kh«ng ®•îc coi lµ kh¸ch du lÞch: Nh÷ng ng•êi lao ®éng, kinh doanh cã hoÆc kh«ng cã hîp ®ång lao ®éng. Nh÷ng ng•êi ®Õn víi môc ®Ých ®Þnh c•. Sinh viªn hay nh÷ng ng•êi ®Õn häc t¹i c¸c tr•êng. Nh÷ng ng•êi ë biªn giíi sang lµm viÖc. Nh÷ng ng•êi ®i qua mét n•íc mµ kh«ng dõng l¹i mÆc dï hµnh tr×nh kÐo dµi h¬n 24h. Nh÷ng ng•êi tÞ n¹n. C¸c nhµ ngo¹i giao. Nh• vËy, c¸c ®Þnh nghÜa ®· nªu ra ë trªn vÒ kh¸ch du lÞch Ýt nhiÒu cã nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau song nh×n chung chóng ®Òu ®Ò cËp ®Õn ba khÝa c¹nh sau: Thø nhÊt: ĐÒ cËp ®Õn ®éng c¬ khêi hµnh (cã thÓ lµ ®i tham quan, nghØ d•ìng, th¨m ng•êi th©n, kÕt hîp kinh doanh trõ đéng c¬ lao đéng kiÕm tiÒn) Thø hai: ĐÒ cËp tíi vÊn ®Ò thêi gian (®Æc biÖt chó träng tíi kh¸ch tham quan trong ngµy vµ kh¸ch du lÞch nghØ qua ®ªm). Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 9
10. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch Thø ba: §Ò cËp tíi nh÷ng ®èi t•îng ®•îc liÖt kª lµ kh¸ch du lÞch vµ kh«ng ph¶i kh¸ch du lÞch. 1.1.3 Khái niệm tài nguyên du lịch Tµi nguyªn du lÞch lµ tæng thÓ tù nhiªn vµ v¨n ho¸ - lÞch sö cïng c¸c thµnh phÇn cña chóng gãp phÇn kh«i phôc vµ ph¸t triÓn thÓ lùc vµ trÝ lùc cña con ng•êi, kh¶ n¨ng lao ®éng vµ søc khoÎ cña hä, nh÷ng tµi nguyªn nµy ®•îc sö dông cho nhu cÇu trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp, cho viÖc s¶n xuÊt dÞch vô du lÞch. LuËt du lÞch ViÖt Nam: “Tµi nguyªn du lÞch lµ c¶nh quan thiªn nhiªn, di tÝch c¸ch m¹ng, gi¸ trÞ nh©n v¨n, c«ng tr×nh lao ®éng s¸ng t¹o cña con ng•êi cã thÓ ®•îc sö dông nh»m tho¶ m·n nhu cÇu du lÞch, lµ yÕu tè c¬ b¶n ®Ó h×nh thµnh c¸c ®iÓm du lÞch, khu du lÞch n»m t¹o sù hÊp dÉn với du khách”. Tài nguyên du lịch bao gồm tài nguyên tự nhiên và tài nguyên nhân văn: “Tài nguyên du lịch tự nhiên là hiện tượng trong môi trường tự nhiên bao quanh chúng ta có khả năng làm thoả mãn các nhu cầu của khách du lịch như: nghỉ ngơi, tham quan, nghiên cứu khoa học, vui chơi, giải trí được con người khai thác để sử dụng - phục vụ cho mục đích du lịch”. “Tài nguyên du lịch nhân văn là toàn bộ công trình nhân tạo do con người tạo ra và các giá trị văn hoá, lịch sử về nhận thức phục vụ cho các nhu cầu du lịch”. 1.1.4 Khái niệm về nghệ thuật dân gian truyền thống Văn hoá là tất cả những gì do con người sáng tạo nên và mang dấu ấn con người. Có rất nhiều những khái niệm khác nhau về “Văn hóa dân dân gian”. Theo tác giả Đinh Gia Khánh trong cuốn “Văn hóa dân gian Việt Nam trong bối cảnh văn hóa Đông Nam Á” cho rằng: Thuật ngữ “Văn hóa dân gian” được hiểu theo hai nghĩa : nếu hiểu theo nghĩa rộng thì thuật ngữ quốc tế “Folk Culture”, còn nếu nghư được hiểu theo nghĩa hẹp thì tương đương với thuật ngữ quốc tế “Folklore”. Trước hết, hiểu theo nghĩa rộng: Văn hóa dân gian tức “Folk Culture” bao gồm toàn bộ văn hóa vật chất và tinh thần của dân chúng. Đó là phương thức sản xuất ra của cải vật chất, từ phương pháp, công cụ đến quy trình công nghệ (technologic) của mọi ngành sản xuất: nông nghiệp, thủ công nghiệp, công nghiệp, dịch vụ xã hội Đó là sinh hoạt vật chất của dân chúng, từ cách thức cho đến Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 10
11. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch phương tiện trong việc ăn, mặc, ở, đi lại, chữa bệnh Đó là mọi mặt của phong tục, tập quán gắn với các tổ chức của các cộng đồng người từ nhỏ tới lớn (gia đình, gia tộc, phe, giáp, thôn, xã, dân tộc). Đó là mọi mặt sinh hoạt như học tập, dạy nghề, giải trí, vui chơi, văn nghệ, hội hè, thị hiếu, tín ngưỡng, tôn giáo Đó là tri thức về tự nhiên cũng như về xã hội của dân chúng, như các tri thức liên quan tới kĩ thuật, kỹ xảo, ngành nghề liên quan tới môi trường tự nhiên và môi trường xã hội. Đó là tình cảm, tư tưởng, quan niệm về đạo đức, nhận thức thế giới, về nhân sinh, về mối quan hệ giữa con người và thế giới. Tìm hiểu Văn hóa dân gian theo nghĩa hẹp, tức là “Folklore”. Folklore chính là “Folk Cultre” được tiếp cận dưới góc độ thẩm mỹ. Nói một cách khác, “Folklore” chính là những phần nào mang tính thẩm mỹ trong “Folk Cultre”, bởi vì không phải tất cả các hiện tượng trong “Folk Cultre” đều mang tính thẩm mỹ. Khi nói đến “Folklore” (tức Văn hóa dân gian hiểu theo nghĩa hẹp), người ta thường nghĩ ngay đến các tác phẩm Văn học nghệ thuật dân gian: tục ngữ, ca dao, dân ca, dân nhạc, dân vũ, trò chơi dân gian, sân khấu dân gian, tác phẩm trang trí dân gian Nhưng“Folklore” còn bao gồm các sinh hoạt văn hóa dân gian, tức các hoạt động liên quan tới việc tổ chức sáng tác hoặc biểu diễn các loại tác phẩm trên. Các sinh hoạt văn hóa dân gian thường gắn với những tập quán, phong tục nhất định (lễ hội, thờ cúng, tín ngưỡng ). Trong đó hội lễ dân gian quan trọng nhất, trong lễ hội có thể thấy tất cả các yếu tố của “Folklore”, từ tập quán, phong tục, thể lệ tổ chức, các sinh hoạt văn hóa và nghi lễ và vui chơi giải trí cho đến điều kiện môi trường cần thiết cho việc sáng tạo và biểu diễn các tác phẩm văn học, văn hóa nghệ thuật dân gian. Ngoài ra, “Folklore” còn bao gồm các hiện tượng và các vật phẩm của đời sống xã hội ngày thường trong đó tính chất ích dụng lại kèm theo tính chất thẩm mỹ. Các hiện tượng và các vật phẩm ấy là các sinh hoạt văn hóa văn nghệ, các tác phẩm văn hóa – văn nghệ, chúng rất có ích ở chỗ đáp ứng cho nhu cầu tinh thần của con người, của xã hội. Nhưng với các tác phẩm văn học và nghệ thuật dân gian đã phát triển đến một trình độ cao thì tính thẩm mỹ thường nổi bật lên trên tính ích dụng. Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 11
12. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch Tóm lại, “Văn hóa dân gian theo nghĩa hẹp (tức“Folklore”) bao gồm tất cả các hiện tượng và các vật phẩm trong văn hóa dân gian theo nghĩa rộng (tức là Folk Cuture) mà có tính thẩm mỹ. Tính thẩm mỹ này có thể còn gắn chặt với tính ích dụng trực tiếp đối với đời sống ngày thường hoặc là đã thể hiện một cách tương đối độc lập trong các tác phẩm văn hóa, văn học và nghệ thuật. Trong bài “Folklore Việt Nam, trữ lượng và viễn cảnh”, giáo sư Trần Quốc Vượng cũng đã mở rộng quan niệm: “Nói Folklore là nói mọi tổng thể sáng tạo, mọi thành tựu của văn hóa dân gian ở mọi nơi, trong mọi thời và mọi thành phần dân tộc đang hiện tồn trên lãnh thổ Việt Nam Sáng tạo dân gian bao trùm mọi lĩnh vực đời sống từ đời sống làm ăn thường ngày (ăn, mặc, ở, đi lại) đến đời sống ăn chơi, buông thả (thể thao dân gian, võ thuật, đánh cầu, đánh phết), hát hò, hò gĩ gạo, hát đúm hát xoan ) đến đời sống tâm linh (giỗ, lễ tế, hội). Do đó, những loại hình nghệ thuật dân gian truyền thống có thể được hiểu theo nghĩa hẹp của văn hóa dân gian tức “Folklore”. Đặc biệt, nghệ thuật dân gian truyền thống có mối quan hệ gắn bó mật thiết với mọi mặt sinh hoạt vật chất và tinh thần của nhân dân trong toàn bộ lịch sử và là tiếng nói trực tiếp của họ. Nghệ thuật dân gian truyền thống cũng chính là bộ bách khoa toàn thư vĩ đại. Nơi kết tinh tri thức và tài năng, tư tưởng của nhân dân. Với chúng ta nghệ thuật dân gian truyền thống còn góp phần nhìn nhận đúng đắn, toàn diện về nhân dân và lịch sử đất nước mình. Nghệ thuật dân gian truyền thống còn là cội nguồn, nuôi dưỡng nền văn hoá dân tộc. 1.2 Vai trò của nghệ thuật dân gian truyền thống trong hoạt động du lịch 1.2.1 Vai trò của nghệ thuật dân gian truyền thống trong đời sống Kinh tế - Văn hoá - Xã hội ViÖt Nam lµ mét d©n téc ®· cã hµng ngh×n n¨m lÞch sö. Còng nh• nhiÒu quèc gia kh¸c trªn thÕ giíi, ViÖt Nam cã mét nÒn v¨n ho¸ mang b¶n s¾c riªng. ChÝnh nh÷ng nÐt riªng ®ã ®· lµm nªn cèt c¸ch, h×nh hµi vµ b¶n s¾c cña d©n téc ViÖt Nam. Cïng với nền văn ho¸ của cộng đồng c¸c d©n tộc Việt Nam, mỗi d©n tộc đều cã một nền văn hãa mang bản sắc riªng từ l©u đời, phản ¸nh truyền thống, lịch sử và niềm tự hào d©n tộc. Bản sắc văn ho¸ d©n tộc là tất cả những gi¸ trị vật chất và Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 12
13. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch tinh thần, bao gồm tiếng nói, chữ viết, văn học, nghệ thuật, kiến tróc, y phục, t©m lý, t×nh cảm, phong tục, tập qu¸n, tÝn ngưỡng được s¸ng tạo trong qu¸ tr×nh ph¸t triển l©u dài của lịch sử. Sự ph¸t triển rực rỡ bản sắc văn ho¸ mỗi d©n tộc càng làm phong phó nền văn ho¸ của cộng đồng c¸c d©n tộc Việt Nam. Thống nhất trong đa dạng là nÐt riªng, độc đ¸o của nền văn ho¸ c¸c d©n tộc Việt Nam. Sự nghiệp x©y dựng và ph¸t triển văn ho¸ Việt Nam trong thời kỳ mới phải hướng vào việc củng cố và tăng cường sự thống nhất, nh©n lªn sức mạnh tinh thần chung của toàn d©n tộc. §ồng thời phải khai th¸c và ph¸t triển mọi sắc th¸i và gi¸ trị văn ho¸ của c¸c d©n tộc, đ¸p ứng nhu cầu văn ho¸ tinh thần ngày càng cao và nhu cầu ph¸t triển từng. Nghệ thuật dân gian truyền thống đóng một vai trò quan trọng trong cả đời sống vật chất lẫn tinh thần của người dân Hải Phòng nói riêng và người dân Việt Nam nói chung. Đồng thời nghệ thuật dân gian truyền thống còn là một yếu tố tạo nên sự đa dạng, phong phú trong kho tàng văn hoá dân tộc và thúc đẩy hoạt động du lịch phát triển. Du lÞch phát triển kÝch thÝch c¸c ngµnh kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn, t¹o c«ng ăn viÖc lµm cho nhiÒu lao ®éng. §Æc biÖt c¸c ngµnh nghÒ khã cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh th•¬ng m¹i nh•: c¸c ngµnh nghÒ thñ c«ng mÜ nghÖ, c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng. Du lÞch lµ con ®•êng xuÊt khÈu t¹i chç hiÖu qu¶ nhÊt. NghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng là một bộ phận của văn ho¸ d©n gian và gãp phÇn h×nh thµnh tÝnh d©n téc s©u ®Ëm đã trë thµnh nh÷ng gi¸ trÞ c¬ b¶n h×nh thµnh v¨n ho¸ cña ®Êt n•íc. Chính những giá trị văn hoá dân gian đó là tài nguyên du lịch nhân văn rất có giá trị, ngoài ra nghệ thuật dân gian truyền thống và hoạt động du lịch còn có mối quan hệ gắn bó và tương tác lẫn nhau. Khai thác các thế mạnh của nghệ thuật dân gian truyền thống để phát triển du lịch sẽ quay lại làm củng cố, phát triển bền vững nền văn hoá, thúc đẩy sự hiểu biết về văn hoá dân tộc. Sự phát triển du lịch cũng là sự thăng hoa văn hoá, giao lưu văn hoá giữa các tộc người góp phần tạo nên bản sắc riêng cho con người Việt Nam. Qua đó khách du lịch được tiếp xúc trực tiếp với các loại hình nghệ thuật dân gian truyền thống phong phú, lâu đời của các dân tộc từ dó nâng cao nhận thức, phẩm chất đạo đức, tình yêu quê hương - đồng bào Thông qua việc phát triển du lịch văn hoá, thúc Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 13
14. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch đẩy sự giao lưu, hợp tác quốc tế, mở rộng sự hiểu biết, tình hữu nghị giữa các dân tộc, thông qua đó làm cho những con người sống ở các quốc gia, vùng lãnh thổ khác nhau hiểu biết và xích lại gần nhau hơn. 1.2.2 Vai trò của nghệ thuật dân gian truyền thống trong hoạt động du lịch ở Hải Phòng V¨n ho¸ - nghÖ thuËt H¶i Phßng trong quá trình hình thành và phát triển cũng ®· gãp phÇn x©y dùng lªn b¶n lÜnh cña ng•êi ViÖt. §Õn khi ®Õ quèc phong kiÕn ph•¬ng B¾c x©m l•îc n•íc ta nã đã trë thµnh søc m¹nh kÕt cố céng ®ång, duy tr× vµ ph¸t triÓn b¶n lÜnh d©n téc trong quá trình đấu tranh bảo vệ đất nước, ®· nu«i d•ìng ngän löa ®Êu tranh cña qu©n, d©n §¹i ViÖt. Ngµy nay, nh÷ng gi¸ trÞ ®éc ®¸o Êy l¹i cã nh÷ng ®ãng gãp to lín vµo kho tµng v¨n ho¸ nghÖ thuËt d©n gian t¹o nªn sù phong phó vµ ®Æc s¾c mang ®Ëm b¶n s¾c d©n téc. Trong c¸c lµng quª ë H¶i Phßng hiÖn nay c¸c lo¹i h×nh nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng vèn sèng ®éng, sinh s«i, n¶y në vµ trë thµnh tËp tôc bÊt biÕn trong sinh ho¹t v¨n ho¸ tinh thÇn cña ng•êi d©n: lÔ héi, c¸c trß ch¬i d©n gian, thÓ hiÖn thÕ giíi quan, t­ t­ëng , t×nh c¶m cña ng­êi d©n lao ®éng. Nh÷ng di s¶n v¨n ho¸ nµy lµ thµnh qu¶ cña qu¸ tr×nh “khai s«ng lÊn biÓn” vµ truyÒn thèng chèng giÆc ngo¹i x©m cña vïng An Biªn x•a, chóng cßn tån t¹i vµ ph¸t triÓn ®Õn nay còng lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh b¶o l•u, gi÷ g×n vµ ®Êu tranh víi c¸c thÕ lùc phong kiÕn cña «ng cha ta. ViÖc nghiªn cøu, b¶o tån vµ kh«i phôc c¸c lo¹i h×nh nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng kh«ng cßn lµ tr¸ch nhiÖm cña riªng ai mµ nã thuéc vÒ tÊt c¶ c¸c ngµnh, c¸c cÊp, ng•êi d©n ®Þa ph•¬ng vµ nh÷ng ng•êi lµm c«ng t¸c tuyªn truyÒn, qu¶ng b¸ du lÞch. HiÖn nay, mét sè lo¹i h×nh nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng tiªu biÓu ®· ®•îc khai th¸c phôc vô cho ho¹t ®éng du lÞch vµ ®ang lµ ®èi t•îng cã søc thu hót rÊt lín ®èi víi du kh¸ch trong ch•¬ng tr×nh du lÞch v¨n ho¸. C¸c lo¹i h×nh nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ®· lµm phong phó thªm b¶n s¾c v¨n ho¸ trong c¸c tour du lÞch th¨m quan thµnh phè. Hiện nay, Sở Văn hoá Thể thao & Du lịch Hải Phòng đang triển khai củng cố các tour du lịch như tour: Du khảo đồng quê, tour du lịch nội thành, tour Hải Phòng - Thuỷ Nguyên, giúp cho các chương trình du lịch Hải Phòng phong phú, hấp dẫn khách du lịch hơn. Góp Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 14
15. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch phần x©y dùng du lÞch H¶i Phßng trë thµnh ngµnh kinh tÕ träng ®iÓm cña thµnh phè. Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 15
16. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch Chương II: Thực trạng khai thác một số loại hình nghệ thuật dân gian truyền thống của Hải Phòng cho hoạt động du lịch 2.1 Khái quát về thành phố Hải Phòng Năm 1887, người Pháp tách vùng lân cận cảng Ninh Hải ra từ tỉnh Hải Dương để cho thành lập tỉnh Hải Phòng. Ngày 19 tháng 7 năm 1888, Tổng thống Pháp Sadi Carnot kí sắc lệnh thành lập thành phố Hải phòng - thành phố Hải Phòng chính thức có tên trên bản đồ Liên bang Đông Dương. Theo sắc lệnh thành phố Hải phòng được tách ra từ tỉnh Hải phòng, phần còn lại của tỉnh Hải phòng lập thành tỉnh Kiến An. Về mặt hành chính, thành phố Hải Phòng là một nhượng địa nên thuộc quyền trực trị của Pháp thay vì dưới thể chế bảo hộ của xứ Bắc Kì. Đến năm 1962 tỉnh Kiến An được sáp nhập với thành phố Hải Phòng. 2.1.1 Vị trí địa lý và điều kiện kinh tế - xã hội 2.1.1.1 Vị trí địa lý Hải Phòng là thành phố ven biển, nằm phía Đông miền Duyên hải Bắc Bộ, cách thủ đô Hà Nội 102 km, có tổng diện tích tự nhiên là 152.318,49 ha (số liệu thống kê năm 2001) chiếm 0,45% diện tích tự nhiên cả nước. Phía Bắc giáp tỉnh Quảng Ninh. Phía Tây giáp tỉnh Hải Dương. Phía Nam giáp tỉnh Thái Bình. Phía Đông giáp biển Đông. Hải Phòng nằm ở vị trí giao lưu thuận lợi với các tỉnh trong nước và quốc tế thông qua hệ thống giao thông đường bộ, đường sắt, đường biển, đường sông và đường hàng không. Ưu thế về vị trí địa lý là điều kiện quan trọng cho phát triển du lịch, với điều kiện thuận lợi này Hải Phòng đã khẳng định được vị trí của mình trên lĩnh vực kinh tế và cả trong hoạt động du lịch, thu hút được một lượng khách lớn đến với thành phố cảng. 2.1.1.2 Điều kiện kinh tế - xã hội * Kinh tế Hải Phßng là một thành phố cảng biển và c«ng nghiệp ở miền Bắc Việt Nam và là một thành phố biển nằm trong vïng duyªn hải Bắc Bộ . Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 16
17. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch Hải Phßng là một trong n¨m thành phố trực thuộc Trung Ương, được xác định là đô thị loại một cấp quốc gia, và là thành phố lớn thứ ba của Việt Nam. Hải Phòng cã vị trÝ quan trọng về kinh tế x· hội và an ninh, quốc phßng của vùng Bắc Bộ và cả nước. Là thành phố cảng, cửa chÝnh ra biển quan trọng của nước ta, là đầu mối giao th«ng quan trọng vïng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ. Trong khu vực hợp tác trªn hai hành lang - một vành đai hợp t¸c kinh tế Việt Nam - Trung Quốc. Hải Phßng là đầu mối giao th«ng đường biển phÝa Bắc. Với lợi thế cảng biển nước s©u ngành vận tải biển rất ph¸t triển, đồng thời là một trong những động lực tăng trưởng của vïng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ. Là Trung t©m kinh tế - khoa học - kĩ thuật tổng hợp của Vïng duyªn hải Bắc Bộ và là một trong những trung t©m ph¸t triển củaVïng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ và cả nước. Kế hoạch đề ra một số chỉ tiêu chủ yếu phát triển thành phố Hải Phòng,trong đó, phấn đấu đến năm 2015 tốc độ tăng trưởng GDP bình quân đạt 13,5-14%/năm; giá trị sản xuất công nghiệp tăng bình quân 18-19%/năm; kim ngạch xuất khẩu đạt khoảng 4 tỷ USD; sản lượng hàng hóa thông qua các cảng khu vực đạt trên 50 triệu tấn; thu hút khoảng 9 triệu lượt khách du dịch; tỷ lệ thất nghiệp khu vực thành thị giảm còn dưới 4%. H¶i Phßng lµ thµnh phè mang trong m×nh rÊt nhiÒu tiÒm lùc vÒ kinh tÕ, møc sèng ng•êi d©n æn ®Þnh vµ kh¸ cao so víi c¸c tØnh thµnh trong c¶ n•íc. NÕu kinh tÕ ph¸t triÓn thu nhËp vµ møc sèng ng•êi d©n sÏ cao h¬n tiÒn d• thõa do ®ã còng t¨ng lªn vµ cã thÓ cã ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn nhu cÇu du lÞch. NÕu kinh tÕ ph¸t triÓn còng cã ®iÒu kiÖn ®Çu t• x©y dùng nhµ hµng, kh¸ch s¹n, khu vui ch¬i gi¶i trÝ, ®Ó phôc vô nhu cÇu cña kh¸ch. XuÊt hiÖn c¸c ®iÓm du lÞch g¾n víi ho¹t ®éng kinh tÕ ®ã lµ c¸c khu c«ng nghiÖp, c¸c trung t©m th•¬ng m¹i, héi nghÞ héi chî BiÕn ®æi c¸n c©n thu chi, ph©n phèi l¹i thu nhËp quèc d©n (thu ®•îc ngo¹i tÖ ngay trªn l·nh thæ cña m×nh nhê du lÞch). §ång tiÕn chuyÓn dÞch tõ c¸c quèc gia giµu sang c¸c quèc gia nghÌo vµ c¸c vïng miÒn. Tuy nhiªn, bªn cạnh những thành tựu đã đạt được thành phố vẫn cßn nhiều hạn chế, bất cập trong việc thực hiện chỉ tiªu kinh tế những kết quả đạt được chưa tương xứng với tiềm năng lợi thế và vai trß là vùng kinh tế trọng điểm của cả nước, Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 17
18. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch chất lượng hiệu quả x· hội và ®« thÞ cßn nhiÒu yếu kÐm, c«ng t¸c quản lý chậm chạp và chưa chặt chẽ. * Xã hội Hải Phßng là thành phố cảng hiện đại ở Việt Nam. Tuy nhiªn, d©n cư sinh sống ở đ©y từ rất sớm, theo kết quả nghiªn cứu khảo cổ tại di chỉ C¸i BÌo, khu vực Tràng Kªnh và một số thư tịch cổ th× cư d©n sinh sống ở mảnh đất này c¸ch ®©y khoảng 6000 - 7000 năm. Hải Phßng cßn cã những đặc điểm mang dấu ấn của nền văn hãa Đ«ng Sơn một nền văn ho¸ của thời đại kim khÝ đồng thau, nền văn ho¸ đặc sắc trong lịch sử d©n tộc qua hàng ngh×n n¨m h×nh thành và ph¸t triển, cộng đồng d©n cư ở Hải Phßng kh«ng ngừng lớn mạnh và ph¸t triển cả về số lượng lẫn chất lượng. Theo kết quả điều tra d©n số ngày 01/04/2009, d©n số Hải Phßng là 1.837.302 người, trong ®ã d©n cư thành thị 847.058 người chiếm 46,1% d©n cư n«ng th«n 990.244 người chiếm 53,9%. Với số dân đông sẽ là điều kiện thuận lợi cho thành phố Hải Phòng thu hút nguồn lao động đến với ngành du lịch. 2.1.2 Tài nguyên du lịch Hải Phòng Tài nguyªn du lịch Hải Phßng rất đa dạng và phong phó bao gồm cả tài nguyªn du lịch tự nhiªn và tài nguyªn du lịch nh©n văn. Tới thăm Hải Phòng vào mùa xuân, du khách có thể tham dự nhiều lễ hội thăm các di tích văn hoá lịch sử. Vào mùa hè, tham gia các chuyến du lịch và vui chới giải trí trên bãi biển Đồ Sơn, quần đảo Cát Bà hay Vịnh Hạ Long. Vào mùa thu, tham dự hội chọi trâu hay thăm những làng nghề truyền thống. Vào mùa đông, đến với thú vui leo núi, thăm các hang động tại Cát Bà, lên núi voi. Người Hải Phòng còn làm hài lòng du khách với những món ăn đặc sản của biển và nhiều cuộc khám phá đầy ấn tượng trên vùng đất đã được tạo hoá và con người của nhiều thế hệ vun đắp. ChÝnh sù ®a d¹ng vÒ tµi nguyªn du lÞch ®· thu hót sè l•ît kh¸ch ®Õn th¨m quan, nghØ d•ìng t¹i H¶i Phßng ngµy cµng t¨ng. Sù ph¸t triÓn cña du lÞch H¶i Phßng ®· kÐo theo sù ph¸t triÓn cña nhiÒu ngµnh nghÒ kh¸c trong ®ã cã ngµnh kinh doanh kh¸ch s¹n. Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 18
19. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch 2.1.2.1 Tài nguyên du lịch tự nhiên Do đặc điểm địa hình cùng với những sự biến đổi phức tạp về địa chất trong quá trình hình thành đã tạo nên những thắng cảnh tuyệt đẹp cho Hải Phòng. Nói tới Hải Phòng không thể không nhắc đến Đồ Sơn và đảo Cát Bà với Vườn Quốc gia Cát Bà – hai thắng cảnh nổi tiếng, có phong cảnh sơn thuỷ hữu tình vớ nhiều giá trị có thể khai thác phát triển nhiều loại hình du lịch. Khu du lịch Đồ Sơn Bãi biển Đồ Sơn cách trung tâm thành phố 20km về phí đông nam, nằm giữa hai cửa sông Lạch Tray và Văn Úc. Đây là một bán đảo với đồi núi, rừng cay nối tiếp nhau vươn ra biển tới 5km, giống như cái đầu rồng hướng ra vi n ngọc hòn Dáu. Dưới thời Pháp thuộc, Đồ Sơn đã được phát hiện và trở thành khu nghỉ mát lý tưởng của các quan chức Pháp và giới thượng lưu người Việt. Bãi biển Đồ Sơn được chia làm ba khu, mỗi khu đều có bãi tắm, đồi núi, rừng thông yên tĩnh. Hiện nay Đồ Sơn vãn còn lưu giữ nhiều công trình kiến trúc được xây dựng từ thời Pháp thuộc như: khu biệt thự Bảo Đại trên đồi Vung – ông vua cuối cùng của triều Nguyễn ở khu 2. Một công trình kiến trúc nhỏ có dáng dấp như một ngôi chùa nên có tên gọi là pagodon ở khu 3. Đặc biệt ở cuối bán đảo có Hotel de la pionte nay là khách sạn Vạn Hoa, tọa lạc trên một ngọn đồi khá cao, nơi này có khu giải trí Casio – một cơ sở liên doanh giữa Việt Nam và HongKong năm 1994. Đây là khu giải trí giành cho khách du lịch quốc tế, đã thu hút rất nhiều khách du lịch quốc tế, có thể nói đây là khu giải trí sầm uất nhất Đồ Sơn. Khu du lịch quần đảo Cát Bà Từ Bến Bính hoặc Đình Vũ hay từ Đồ Sơn, du khách có thể đi bằng tàu hoặc tàu cao tốc tới thăm đảo và vườn quốc gia Cát Bà, vịnh Hạ Long hay Bái Tử Long. Cát Bà là đảo lớn nhất và độc đáo nhất trong tổng số 1996 hòn đảo của quần thể di sản thiên nhiên thế giới vịnh Hạ Long. Cát Bà là một quần đảo có 366 đảo lớn, nhỏ. Đảo chính là Cát Bà với diện tích hơn 200km². Cát Bà nằm về phía tây nam vịnh Hạ Long và vịnh Bái Tử Long, cách cảng Hải Phòng 60km. Thiên nhiên ưu đãi cho Cát Bà nhiều cảnh quan đẹp, tài nguyên biển và rừng phong phú, môt quần thể đảo và hang động trên biển làm mê hồn du khách. Năm 2004, Cát Bà Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 19
20. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch được Unesco công nhận là khu dự trữ sinh quyển thế giới. Với sự kiện này cũng đã làm tăng sự hấp dẫn, thu hút khách du lịch đến với Cát Bà. Vườn Quốc gia Cát Bà nằm trên đảo Cát Bà, có diện tích quy hoạch bảo vệ là 15.200ha rừng và 5.400ha biển. Địa hình rất đa dạng chủ yếu là núi đá vôi, nhiều hang động kì thú, vũng, vịnh hấp dẫn du khách như: động Trang Trung, động Hùng Sơn, vịnh Lan Hạ, vụng Tùng Cát Bà có tới 139 bãi tắm mini nằm xen kẽ giữa những dãy núi đá vôi trùng điệp với cấu trúc địa hình Karst ngập nước, hệ sinh thái san hô của Cát Bà là tài nguyên đặc hữu trong quần thể di sản thiên nhiên thế giới vịnh Hạ Long. Trên đảo còn lưu giữ được khu rừng nguyên sinh nhiệt đới, có hệ thống động thực vật quý hiếm còn tồn tại ở đây như Voọc đầu trắng được ghi trong sách đỏ của thế giới, có tới 745 loài thực vật bậc cao điều kiện khí hậu chịu ảnh hưởng của khí hậu nhiệt đới gió mùa lại mang tính chất hải dương nên mùa hè mát mẻ kết hợp với địa hình đa dạng, xem kẽ giữa các hang động kì thú là hững bãi cát trắng mịn: Cát Cò 1, 2, 3; Cát Dứa; du khách tới đây có thể tham gia vào nhiều loại hình du lịch: du lịch mạo hiểm, du lịch tắm biển. Du lịch sinh thái, du lịch nghỉ dưỡng, Cát Bà thực sự là “hòn đảo Ngọc” của thành phố và là tiềm năng lớn cho khai thác phục vụ cho ngành du lịch. Thắng cảnh Tràng Kênh Tràng Kênh nằm ở thôn Tràng Kênh, thị trấn Minh Đức, huyện Thuỷ Nguyên cách trung tâm thành phố 20km về phía đông bắc, thuộc khu di tích và danh thắng đã xếp hạng. Đây là một quần thể núi đá vôi hang động, sông, nước với cảnh trí thiên nhiên nên thơ. Quanh Tràng Kênh có nhiều động kỳ thú. Hang Vua thuộc xã Minh Tân, cao 18m, rộng 10m. Trong hang có nhiều ngách, có suối nước quanh năm trong mát. Gọi là hang Vua vì tương truyền rằng vua Hùng thứ 18 đã lập li cung ở đây. Đền thờ vua Hùng được đặt ở chính giữa hang, tượng vua được tạc bằng đá, trông rất sinh động. Tràng Kênh còn là một di chỉ xưởng chế tác đồ trang sức bằng đá lớn nhất Đông bắc Tổ quốc, phản ánh sự tiến bộ kĩ thuật của người Việt cổ ở giai đoạn chuyển tiếp từ hậu kì đá mới sang sơ kì thời đại đồng thau có niên đại cách ngày Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 20
21. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch nay trên 3.400 năm. Di chỉ Tràng Kênh có diện tích hàng vạn m². Được chia thành 2 khu vực: khu A và khu B. Khu A là thung lũng của 3 ngọn núi đá vôi: Hoàng Tôn, Ao Non, áng Rong, trong đó tầng văn hoá tập trung ở phía đông chân núi Hoàng Tôn. Khu B nằm ở phía Đông bắc chân núi Ao Non. Khu vực này có nhà ở của dân cư thôn Tràng Kênh và một con đường giao thông nằm dọc trên di chỉ. Sông Bạch Đằng như một dải lụa đào vắt ngang núi U Bò sừng sững, cách trung tâm thành phố 20 km, tiếp giáp với biển, cảnh sắc vô cùng mênh mông, hùng vĩ. Sông có địa thế hiểm, nhiều vị tướng tài trong lịch sử như Ngô Quyền (938), Lê Hoàn (981), Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn (1288) đã đánh tan các đạo thủy binh lớn của giặc ngoại xâm ở nơi đây. Đây là dòng sông đóng vai trò to lớn trong sự phát triển của lịch sử dân tộc, đánh dấu sự thắng lợi và những chiến công vẻ vang của dân tộc Việt. Hàng năm trên dòng sông lịch sử này thường tổ chức hội thi bơi truyền thống vượt sông Bạch Đằng và thu huta hàng trăm lượt khách đến tham quan. Núi Voi Núi Voi – ngọn núi cao nhất ở phía bắc Kiến An, bên bờ sông Lạch Tray. Dưới chân núi là động Long Tiên – nơi thờ nữ tướng Lê Chân. Núi Voi có nhiều hang động đẹp: hang Voi, hang Chiêng, hang Bể, động Chùa, động Bàn cờ tiên. Trong các hang động có nhũ đá muôn hình kì lạ, du khách có thể đứng trên đài Thiên Văn ở núi Voi quan sát được toàn thành phố Hải Phòng. 2.1.2.2 Tài nguyên du lịch nhân văn Là vùng đất có lịch sử hình thành từ rất sớm, vì vậy thành phố hải Phòng còn bảo tồn nhiều di sản văn hóa của dân tộc, bao gồm các di tích lịch sử văn hóa, các lễ hội truyền thống, phong tục tập quán, cách thức sinh hoạt, các loại hình nghệ thuật dân gian truyền thống, công trình kiến trúc, mang đậm nét truyền thống. Hiện nay, ở Hải Phòng còn lưu giữ nhiều lịch sử - văn hóa, các công trình kiến trúc và phân tán ở hầu khắp các địa phương trên địa bàn than phố. Theo thống kê của Sở văn hóa thông tin thì hiện tại toàn địa bàn thành phố Hải Phòng có 96 di tích được công nhận là di tích cấp quốc gia, 126 di tích cấp thành phố và nhiều di tích chưa được xếp hạng. Kho tàng di sản quý báu này là những giá trị to lớn mà Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 21
22. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch thế hệ trước đã dày công tạo lập và giữ gìn, phản ánh đời sống tinh thần, quan niệm về tâm linh, đời sống tín ngưỡng của người dân Việt Nam nói chung và người dân Hải Phòng nói riêng. Trong đó có nhiều di tích có giá trị về mặt kiến trúc, tư tưởng, nghệ thuật và được đưa vào khai thác phục vụ cho hoạt động du lịch: * Hệ thống di tích lịch sử - văn hoá Chùa Dư Hàng (Phúc Lâm Tự) Chùa thuộc phường Hồ Nam, quận Lê Chân, cách trung tâm Hải Phòng 2km về phía tây nam. Chùa được xây dựng vào thời Tiền Lê (980 - 1009). Vua Trần Nhân Tông (1258 - 1308) vị vua mộ đạo Phật đã từng đến giảng đạo tại Phúc Lâm Tự. Chùa được trùng tu nhiều lần. Ngày nay chùa Dư Hàng được xếp hạng là một di tích lịch sử. Chùa còn lưu giữ nhiều hiện vật quý: tượng Phật, đỉnh đồng, chuông, khánh, đặc biệt là bộ sách kinh Tràng A Hàm là tài liệu cổ về giáo lý đạo Phật. Đến với chùa Dư Hàng du khách không chỉ được thắp hương cúng lễ Phật, tịnh tâm, mà còn được chiêm ngưỡng một kiến trúc độc đáo với quy mô bề thế và nghệ thuật điêu khắc, mỹ thuật hết sức đặc biệt. Đây là một danh lam thắng cảnh nằm giữa lòng thành phố, là một cảnh đẹp không chỉ của Hải Phòng mà còn là của cả nước. Đình Hàng Kênh Đình được xây dựng năm mậu Tuất (1717) đến 1841 chuyển tới vị trí hiện tại. Năm 1905 được mở rộng như ngày nay. Đình còn có tên là đình Nhân Thọ. Đình Hàng Kênh là công trình có giá trị lớn về điêu khắc gỗ. Trong đình có 156 mảng trạm khắc, con rồng là đề tài chính. Toàn bộ công trình chạm khắc có tới 308 hình rồng to, nhỏ khác nhau. Trong đình có tượng vua Ngô Quyền và kiệu bát công là hiện vật có giá trị về mỹ thuật. Hàng năm từ ngày 16 đến 18/2 âm lịch, đình mở hội có tế lễ, diễn chèo, tuồng, ca trù, chầu văn và các trò chơi cờ tướng, đấu vật, chọi gà, thu hút đông đảo nhân dân tham dự. Đình Nhân Mục Đình làng Nhân Mục, xã Nhân Hoà, huyện Vĩnh Bảo, được xây dựng vào thế kỉ XVII. Đình được trùng tu nhiều lần. Lần trùng tu cuối cùng vào năm 1941. Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 22
23. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch Đình gồm 5 gian tiền đường, dài 15m, rộng 5m. Hậu cung dài 9m, rộng 1m. Đình lợp ngói mũi hài. Ngôi đình hiện nay còn giữ được những nét kiến trúc tiêu biểu của thế kỉ XVII. đặc biệt đình có bộ khung sườn bằng gỗ tứ thiết được liên kết bằng vì kèo xà với kĩ thuật sâm mộng. Đình Nhân mục có nhiều cổ vật quý được cất giữ như kiệu bát cống thế kỉ XVII, bia đã cao 1,8m, dài 0,26m là tác phẩm điêu khắc tuyệt vời vào năm 1694, bình pha trà gốm men ngọc thế kỉ XIV. Đình Nhân Mục còn là nơi bảo lưu những sinh hoạt văn hoá cổ truyền của dân tộc. Hàng năm tại đây trong ngày hội làng có nghệ thuật múa rối nước rất độc đáo. Đền Nghè Đền nằm ở trung tâm thành phố Hải Phòng, cách Nhà hát lớn chừng 600m vè phía tây nam. Đền thờ bà Lê Chân, một nữ tướng của cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng thế kỉ thứ nhất (40 - 43), người lập ra làng An Biên, tiền thân của thành phố Hải Phòng sau này. Lúc đầu, đền là một miếu nhỏ. Năm 1919, toà hậu cung của đền được xây dựng, năm 1926 toà tiền bái được xây dựng. Đây là một di tích kiến trúc văn hoá quý với voi đá, ngựa đá, sập đá, bia đá Khu di tích Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm Khu di tích thuộc thôn Trung Am, xã Lý Học, Vĩnh Bảo, gồm 9 hạng mục: tháp bút Kình Thiên, đền thờ được dựng sau khi cụ mất (1585) với ba gian tiền đường, hai gian hậu cung, phía trước có hai hồ nước tượng trưng cho trời và đất, bức hoành phi trong đền có khắc bốn chữ An Nam Lý Học, nhà trưng bày thân thế và sự nghiệp của Nguyễn Bỉnh Khiêm, phần mộ của cụ thân sinh ở phía sau đền, tượng Nguyễn Bỉnh Khiêm bằng đá cao 5,7m, nặng 8,5 tấn, hồ bán nguỵêt rộng khoảng 1000m², chùa Song Mai, Nhà Tổ có tượng thờ bà Minh Nguyệt vợ của Nguyễn Bỉnh Khiêm và Quán Trung Ân, nơi lưu giữ quan niệm mới về chữ Trung hướng lòng theo chí trung chí thiện. Ngày nay, khu di tích đã được xây dựng khang trang, trở thành điểm du lịch văn hoá lớn của Hải Phòng. Hàng năm tổ chức các lễ hội lớn kỷ niệm danh nhân văn hoá Nguyễn Bỉnh Khiêm. Quán hoa Quán hoa được xây dựng vào cuối năm 1944 dùng để bán hoa. Đây là một dãy gồm năm quán hoa nhỏ xinh xinh, ngói cong mái vẩy với bốn cột tròn như Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 23
24. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch mang đậm nét kiến trúc phương Đông. Quán hoa ẩn mình dưới tán lá xanh, hoa đỏ của hàng phượng vĩ mang vẻ đẹp dịu dàng như chính vẻ đẹp truyền thống của Hải Phòng. Từ khi được xây dựng đến nay quán hoa luôn là biểu tượng kiến trúc của thành phố, cốn hút và hấp dẫn khách du lịch tới tham quan. Nhà hát lớn Nhà hát lớn nằm ở khu trung tâm - quảng trường thành phố, xây dựng từ năm 1904, bản vẽ thiết kế, nguyên vật liệu mang từ Pháp sang, do kiến trúc sư người Pháp mô phỏng theo các nhà hát của Pháp thời Trung cổ. Nhà hát lớn cao hai tầng, có hành lang, tiền sảnh, phòng gương, phòng gửi quần áo, căng tin và sân khấu chính với khán trường 400 ghế. Trần khán trường hình vòm có trang trí hoa văn và ghi tên các nghệ sĩ nổi tiếng Quảng trường Nhà hát lớn là nơi hội họp, tổ chức các cuộc mít tinh chào mừng những sự kiện lớn của thành phố hay dân tộc. Ngày nay, Nhà hát lớn được đầu tư tôn tạo và đưa vào phục vụ hoạt động du lịch, đang là một điểm đến không thể thiếu khi khách du lịch đến tham quan trung tâm thành phố. * Một số lễ hội Lễ hội chọi trâu Đây là lễ hội độc đáo và nổi tiếng của Đồ Sơn (Hải Phòng). Lễ hội diễn ra ngày 9/8 âm lịch. Phần nghi lễ rất trang trọng với lễ rước thần trên kiệu rồn có tán và lọng che, phường bát âm rất nhiều đối tượng tham gia. Mở đầu trận đấu là màn múa cờ tưng bừng của mấy chục thanh niên khoẻ mạnh. Sau hiệu lệnh, từng cặp trâu đấu được dẫn vào sới chọi trong các trâu được chọn vào tháng 6 âm lịch trước đó để tham dự vòng trung kết này. cuộc đấu diễn ra rất quyết liệt giữa các đấu thủ bằng các miếng nhà nghề Theo quy định con nào bỏ chạy là thua. Trâu thắng trận vòng chung kết này được rước trang trọng về đìn trong tiếng reo hò, hân hoan của cộng đồng. Lệ cũng quy định trâu thắng hay thua đều làm thịt để cúng thần và chia cho các gia đình cùng hưởng lộc. Lễ hội chọi trâu là một trong 15 lễ hội lớn của cả nước. Hiện nay, hội chọi trâu từ lâu đã vượt qua khuôn khổ một hội làng, hội vùng trở thành một lễ hội dân gian đặc sắc nhất ở nước ta. Đây là nét đặc sắc trong kho tàng văn hoá truyền thống Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 24
25. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch của người dân Hải Phòng vẫn được quan tâm, nghiên cứu, bảo tồn và giới thiệu với du khách. Lễ hội Đền Trạng Lễ hội tưởng niệm Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm thường được chức nhân ngày sinh (10/4 âm lịch) và ngày mất cụ (28/11 âm lịch). Trong đó lễ hội kỉ niệm ngày mất 28/11 thường tổ chức với quy mô lớn hơn. Địa điểm lễ hội là khu di tích Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm tại thôn Trung Am, xã Lý Học, huyện Vĩnh Bảo. Lễ hội đền Trạng là một sự kiện văn hoá trên địa bàn thành phố Hải Phòng. Cư dân nhiều địa phương trong vùng, rất nhiều du khách trong và ngoài nước cũng đến dâng hương tưởng niệm cụ Trạng Trình vào dịp này. Lễ hội xuống biển Lễ hội được tổ chức tại nhiều làng chài ở các huyện Cát Bà, An Dương, Kiến Thuỵ từ ngày 4 đến ngày mùng 6 tháng giêng (âm lịch) hàng năm. Sau khi làm lễ tế Thuỷ Thần, Long Vương, một hồi trống lệnh vang lên, hàng trăm trai tráng tay cầm chèo và vật dụng đánh cá hò reo chạy tới thuyền của mình chèo tới nơi quy định nhanh nhất. Cuộc đánh cá rất sôi nổi. Đến khi nghe thấy tiếng pháo lệng thu quân. Họ đưa cá đến đình làng để các bô lão chấm thi. Con cá ngon nhất được chế biến ngay trên sân đình để tế thần, số cá còn lại chia cho mọi người. Ai đánh được ca to nhất hoặc nhiều cá nhất sẽ được trao giải. Đây là lễ hội đặc sắc, tiêu biểu của người dân vùng biển Cát Bà. Hiện nay, lễ hội vẫn được duy trì nhằm tôn vinh nghề đi biển. * Một số loại hình nghệ thuật dân gian Múa rối cạn - múa rối nước Múa rối là một môn nghệ thuật dân gian lâu đời của Hải Phòng. Tương truyền, phường múa rối cạn có tới 7 đời ở Bảo Hà, xã Đồng Minh, huyện Vĩnh Bảo cách trung tâm Hải Phòng hơn 30km. Ngày nay, biểu diễn múa rối cạn đã mang tính chất sân khấu kịch hát. Múa rối nước Nhân Hoà là loại hình sân khấu rối kết hợp với thiên nhiên lửa pháo. Con rối nước Nhân Hoà làm bằng gỗ sơn then, không mặc quần áo. Nơi Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 25
26. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch biểu diễn rối nước thường là ao, hồ. Ngày nay người ta tạo bể nước để có thể diễn rối nước trong dạp hát. Nghệ thuật múa rối là loại hình nghệ thuật quý của Hải Phòng, một tài nguyên du lịch nhân văn rất đặc sắc. Đã và đang nhận được rất nhiều sự quan tâm của khách du lịch đặc biệt là đối tượng khách du lịch quốc tế. Ca trù Đông Môn Ca trù còn gọi là hát ả đào, là một môn nghệ thuật có từ lâu đời ở nước ta. Ở Hải Phòng có nguồn gốc ở thôn: Đông Môn, xã Hoà Bình, huyện Thuỷ Nguyên. Hàng năm ngày 23 tháng 4 âm lịch là ngày giỗ tổ làng nghề và là ngày hội của đền Đông Môn, mọi người nô nức về đây dâng hương, tổ chức hát ca trù để tưởng nhớ người có công lập ra loại hình nghệ thuật này. Thói quen thưởng thức ca trù trong ngày vui, ngày hội trở thành một nét đẹp văn hoá của người dân Hải Phòng. Cần có sự quan tâm, đầu tư phát triển để nghệ thuật ca trù không bị mai một và trở thành một nghệ thuật quan trọng trong nghệ thuật dân gian ở Hải Phòng, góp phần khai thác cho phát triển du lịch văn hoá. 2.2 Hệ thống các loại hình nghệ thuật dân gian truyền thống ở Hải Phòng Tõ xa x•a, m¶nh ®Êt Hải Phòng lÞch sö nµy ®· cã qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn g¾n liền víi qu¸ tr×nh khai hoang lÊn biÓn tiÕn xuèng ®ång b»ng ven biÓn cña c• d©n L¹c ViÖt. Mét trong nh÷ng ng•êi cã c«ng khai ph¸ ra vïng ®Êt nµy lµ bµ Lª Ch©n, mét n÷ t•íng cña hai Bµ Tr•ng (40- 43) vÒ ®©y lËp nªn lµng An Biªn - mét trang tr¹i do bµ qu¶n lý võa triÖu tËp d©n chóng khai hoang sinh sèng, võa lµ ®Þa ®iÓm c¬ yÕu vÒ quèc phßng víi c¸i tªn H¶i tÇn phßng thñ mµ sau nµy gäi t¾t lµ H¶i Phßng. Tõ buæi khai hoang lËp Êp ®Êy, c• d©n tËp trung ®Õn ®©y kh¸ ®«ng ®óc, hä lµ nh÷ng ng•êi d©n lµm nghÒ chµi l•íi quanh n¨m lªnh ®ªnh trªn s«ng, biÓn hoÆc ®Õn tõ c¸c tØnh l©n cËn: Th¸i B×nh, H¶i D­¬ng, ChÝnh sù pha t¹p gi÷a c• d©n b¶n ®Þa vµ d©n ngô c• ®· t¹o cho vïng nµy mét nÐt v¨n ho¸ riªng biÖt, ®êi sèng v¨n ho¸ tinh thÇn ë ®©y ®· cã sù giao l•u, tiÕp xóc gi÷a c¸c vïng, miÒn, c¸c téc ng•êi t¹o sù phong phó ®éc ®¸o mang ®Ëm tÝnh s«ng n•íc. Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 26
27. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch Céng ®ång d©n c• sinh sèng trªn ®Þa bµn H¶i Phßng ®· b¶o l•u nh÷ng gi¸ trÞ sinh ho¹t v¨n ho¸ vËt chÊt vµ tinh thÇn cña ng•êi ViÖt. Nh÷ng nÕp sinh ho¹t hµng ngµy, thãi quen lµm nhµ, bè trÝ néi thÊt, chÕ biÕn mãn ¨n, phong tôc c•íi hái, Võa mang nh÷ng s¾c th¸i chung cña céng ®ång ng•êi ViÖt, võa mang nÐt riªng cña vïng biÓn. §Æc ®iÓm næi bËt cña v¨n ho¸ d©n gian Hải Phòng lµ sù ®éc ®¸o vµ ®a d¹ng cña c¸c lo¹i h×nh v¨n ho¸ nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng tiªu biÓu . Thø nhÊt: XÐt vÒ lo¹i h×nh d©n ca - d©n gian H¶i Phßng lµ ®Þa ph•¬ng hiÖn cßn l•u gi÷ nhiÒu ®o¹n h¸t ®•îc phæ biÕn réng r·i vµ trë nªn quen thuéc trong ®êi sèng lao ®éng s¶n xuÊt, sinh ho¹t, héi hÌ, c¸c lµn ®iÖu h¸t ru, hß vÌ, h¸t vÝ, ca dao, tôc ng÷, h¸t §óm H¸t ru vèn b¾t nguån tõ ®êi sèng sinh ho¹t cña con ng•êi, lµ h×nh thøc thuéc lo¹i d©n ca sinh ho¹t d©n gian quen thuéc, phæ biÕn réng r·i trong céng ®ång d©n c•. Lêi cña bµi h¸t ru lµ cã thÓ lµ mét bµi th¬, mét bµi ca dao, mét bµi ®ång dao, tôc ng÷ kÕt hîp, khÐo lÐo víi ©m thanh trÇm bæng tõ tiÕng h¸t cña ng­êi mÑ lµm cho lêi ru trë nªn tha thiÕt, nhÑ nhµng. Trong cuéc ®êi mçi con ng•êi, ai còng Ýt nhÊt mét lÇn trong ®êi ®•îc nghe h¸t ru b»ng chÝnh lêi h¸t ru cña mÑ, ®ã lµ céi nguån, lµ dßng s÷a theo ®øa con trong suèt qu¸ tr×nh kh«n lín vµ tr•ëng thµnh. H¸t ru cã ë c¸c vïng, miÒn trªn c¶ n•íc vµ ë mçi n¬i ®Òu cã ®Æc tr•ng riªng: h¸t ru Nam bé, h¸t ru cña vïng Thanh - NghÖ TÜnh, h¸t ru cña c¸c ®ång bµo d©n téc thiÓu sè H¸t ru H¶i Phßng còng cã nh÷ng nÐt riªng mang ®Æc ®iÓm vµ ©m h•ëng m¹nh, cã vÞ “mÆn mßi” cña muèi biÓn trong ca tõ: m¹nh mÏ vµ t¸o b¹o lµ ®Æc tr­ng dÔ nhËn thÊy ®•îc. H¸t ca trï, h¸t vÝ lµ c¸c lo¹i h×nh nghÖ thuËt d©n gian tiªu biÓu. H¸t ca trï lµ lo¹i h×nh nghÖ thuËt thanh tao, nghÖ thuËt Cung ®×nh x•a, còng lµ nghÖ thuËt d©n gian mang b¶n s¾c d©n téc ®éc ®¸o cña ViÖt Nam cã tõ rÊt sím, ®· ph¸t triÓn dÇn vÒ phÝa cöa đ×nh, tõ thÕ kØ XIX lan vÒ nhµ riªng vµ ca qu¸n. Quanh H¶i Phßng hÇu hÕt c¸c huyÖn ®Òu cã ph•êng h¸t víi ®Òn thê Tæ ca c«ng ë §«ng M«n (Thuû Nguyªn). Cã thÓ ®©y còng lµ mét trong nh÷ng n¬i lµ gèc nghÒ ë miÒn B¾c. H¸t ca trï lµ mét lèi h¸t rÊt khã, ng•êi h¸t còng ph¶i hiÓu th¬, §µo N•¬ng còng ph¶i häc tõng tiÕng ®µn, phæ ph¸ch, ph¶i cã giäng h¸t tèt, häc nh¶ ch÷, bu«ng ch÷ n¾n nãt Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 27
28. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch tõng tiÕng nhÊn nh¸ tõng ch÷, mang s¾c th¸i tinh tÕ, h• thùc víi ©m luËt rÊt chÆt chÏ kÕt hîp víi c¸c nh¹c cô truyÒn thèng: s¸o, tiªu, ®µn ®¸y, ph¸ch, Bªn c¹nh ®ã H¶i Phßng cßn Èn chøa mét kho tµng tôc ng÷, ca dao, cæ tÝch, huyÒn tho¹i d©n d· ch•a ®•îc s•u tÇm, nghiªn cøu ®Çy ®ñ. Do ®ã, ngµy nay c¸c thÓ lo¹i phÇn lín ®· bÞ thÊt l¹c hoÆc ph©n t¸n r¶i r¸c. Riªng vÒ lÜnh vùc h¸t d©n gian cßn cã hß h¸i cñi ë KiÕn An, hß gäi ghÐ ë §å S¬n, hß ch¨n vÞt ë KiÕn Thuþ nh•ng hÇu hÕt lµ l•u truyÒn trong d©n gian. Mét trong nh÷ng h×nh thøc d©n ca phæ biÕn cña H¶i Phßng lµ h×nh thøc h¸t ®èi ®¸p mµ tiªu biÓu lµ h¸t §óm cã hÇu kh¾p c¸c ®Þa ph•¬ng ven biÓn, thµnh phè hiÖn cßn ®•îc b¶o l•u kh¸ hoµn chØnh ë Thuû Nguyªn. Trong thÓ lo¹i d©n ca nµy th•êng mang h×nh thøc c¸c thÓ th¬ truyÒn thèng cña d©n téc nãi chung. §i kÌm víi c¸c h×nh thøc d©n ca nãi trªn lµ c¸c nh¹c cô d©n téc víi nhiÒu thÓ lo¹i phong phó: nh¹c cô d©y th× cã: ®µn nguyÖt, ®µn t× bµ, ®µn tranh, ®µn bÇu, nhÞ. Nh¹c cô h¬i cã: s¸o, tiªu, nh¹c cô gâ th× cã c¸c lo¹i trèng, Thø hai: XÐt vÒ nghÖ thuËt s©n khÊu truyÒn thèng Lo¹i h×nh ca kÞch cã truyÒn thèng l©u ®êi ë ViÖt Nam nãi chung vµ H¶i Phßng nãi riªng lµ nghÖ thuËt chÌo. ChÌo lµ m«n nghÖ thuËt d©n téc truyÒn thèng cña «ng cha ta ®Ó l¹i, nã ra ®êi tõ hµng tr¨m n¨m nay, tr¶i qua nhiÒu th¨ng trÇm biÕn thiªn cña lÞch sö chÌo vÉn son s¾t thuû chung kÕ thõa, ph¸t huy, gi÷ g×n ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc. Cã thÓ nãi chÌo lµ lo¹i h×nh s©n khÊu ca kÞch cña n«ng th«n vïng ®ång b»ng B¾c Bé ngµy x•a nªn kh«ng ho¹t ®éng chuyªn nghiÖp. DiÔn viªn chÌo lµ nh÷ng trai g¸i trong lµng hµng ngµy hä vÉn lµm viÖc ®ång ¸ng khi cã héi hÌ, ®×nh ®¸m hä míi tËp hîp thµnh ph•êng chÌo ®i diÔn l•u ®éng phôc vô nh©n d©n. S©n khÊu chÌo kh«ng t¸ch biÖt víi quÇn chóng, nã chØ lµ mét chiÕc chiÕu tr¶i tr•íc s©n §×nh mµ d©n gian th•êng gäi lµ “chiÕu chÌo” hay “chÌo vµ đ×nh”. HÇu hÕt c¸c QuËn, HuyÖn, ThÞ x·, c¸c c¬ quan xÝ nghiÖp ë H¶i Phßng ®©u còng cã nh÷ng ®éi chÌo vang bãng mét thêi nh•: Tam C•êng, TrÊn D•¬ng, VÜnh Am, Giang Biªn (VÜnh B¶o), KiÕn Quèc, Ngò Phóc, Tó S¬n (KiÕn Thuþ), §oµn LËp, Mü §øc (Tiªn L·ng). Bªn c¹nh nghÖ thuËt chÌo lµ nghÖ thuËt móa rèi còng thuéc lo¹i h×nh s©n khÊu d©n gian bao gåm: móa rèi n•íc, móa rèi c¹n, s©n khÊu móa rèi do con rèi Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 28
29. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch biÓu diÔn, nh•ng nh÷ng lµn ®iÖu trong móa rèi th× th•êng lµ nh÷ng lµn ®iÖu cña chÌo hay d©n ca. Mét nh©n vËt næi tiÕng trªn s©n khÊu móa rèi ®ã lµ nh©n vËt TÔu, mét h×nh ¶nh ®Ëm nÐt cña ng•êi d©n ViÖt Nam lu«n l¹c quan, yªu ®êi vµ nh©n hËu. Thø ba: XÐt vÒ lo¹i h×nh nghệ thuật ®iªu kh¾c, trang trÝ d©n gian Bao gåm c¸c t¸c phÈm ®iªu kh¾c, t¸c phÈm kiÕn tróc, t¸c phÈm trang trÝ d©n gian g¾n liÒn víi nh÷ng ngµnh nghÒ truyÒn thèng. C¸c lµng nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng víi c¸c t¸c phÈm nghÖ thuËt ®Æc s¾c ®· h×nh thµnh nhiÒu thÕ kØ ®Õn nay vÉn ®•îc l•u truyÒn vµ ph¸t triÓn trªn diÖn réng ë hÇu kh¾p c¸c ®Þa ph•¬ng trªn ®Þa bµn thµnh phè: nghÒ dÖt th¶m len D• Hµng Kªnh, nghÒ ®óc kim lo¹i ë MÜ §ång (Thuû Nguyªn), nghÒ t¹c t­îng s¬n mµi B¶o Hµ Cïng víi c¸c thÕ m¹nh vÒ c¶nh quan thiªn nhiªn nÒn v¨n ho¸ ®Æc s¾c th× lµng nghÒ truyÒn thèng ®ang lµ mét tiÒm n¨ng du lÞch quan träng cña thµnh phè H¶i Phßng ®Ó ph¸t triÓn du lÞch. Sù kÕt hîp gi÷a lµng nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng vµ du lÞch ë ViÖt Nam hÇu nh• kh«ng cã ë mét sè quèc gia §«ng Nam Á kh¸c. §©y chÝnh lµ ®iÒu kiÖn ®Ó du lÞch H¶i Phßng t¹o ra lîi thÕ c¹nh tranh víi c¸c vïng kh¸c, ®ång thêi du lÞch ph¸t triÓn ®· gãp phÇn thóc ®Èy c«ng t¸c x©y dùng vµ kh«i phôc c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng. §©y lµ c¬ héi tèt ®Ó c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng H¶i Phßng giíi thiÖu s¶n phÈm vµ tiÕp cËn thÞ tr•êng tiªu thô. V¨n ho¸ - v¨n nghÖ d©n gian truyÒn thèng H¶i Phßng ®•îc n¶y sinh tõ ®êi sèng lao ®éng cña con ng•êi, nh÷ng ng•êi lao ®éng cã tÝn ng•ìng trong lµng x· thÕ hÖ nµy qua thÕ hÖ kh¸c ®· s¸ng t¹o nªn toµn bé nh÷ng t¸c phÈm v¨n ho¸ - nghÖ thuËt d©n gian cña quª h•¬ng m×nh. ChÝnh nh÷ng ng•êi n«ng d©n lao ®éng l¹i lµ ng•êi s¸ng t¹o, thÓ hiÖn vµ h•ëng thô say s•a c¸c t¸c phÈm Êy vµ l•u truyÒn theo lèi nhËp t©m tõ ®êi nµy sang ®êi kh¸c, cø thÕ nh÷ng vèn cò ®•îc b¶o tån, båi d•ìng nh÷ng c¸i míi ®•îc bæ sung cho phï hîp víi tõng giai ®o¹n lÞch sö. Nh÷ng lo¹i h×nh nghÖ thuËt cã vÞ trÝ quan träng trong nÒn v¨n ho¸. 2.3 Một số loại hình nghệ thuật dân gian truyền thống tiêu biểu của Hải Phòng 2.3.1 Nghệ thuật múa rối Trong kho tàng nghệ thuật dân gian Việt Nam, múa rối nước là một trong những loại hình độc đáo nhất. NghÖ thuËt móa rèi cæ truyÒn ViÖt Nam nghiªn cøu Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 29
30. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch gåm: móa rèi n•íc vµ móa rèi c¹n. Dù là rối nước hay rối cạn, múa rối chung một khoảng không gian trình diễn, âm nhạc phù trợ chắp cánh cho con rối biểu cảm nội tâm, tình huống sân khấu. Âm nhạc rối nước thường sử dụng các làn điệu chèo hoặc dân ca đồng bằng Bắc Bộ. Âm nhạc rối cạn do nghệ nhân ghép nhạc có trích đoạn nhạc tuồng theo các trò diễn tuồng, nhạc dân ca các dân tộc theo trò diễn dân gian. Hiện nay, các đoàn, nhà hát trình diễn những vở rối cạn, sáng tác nhạc mới kết hợp với dân ca vào vở diễn. Nghệ thuật múa rối đang sống dậy mạnh mẽ dưới hai hình thức rối nước, rối cạn, phát triển hài hoà đặc tính dân gian hiện đại. Mỗi hình thức thể hiện nhiều hướng nghệ thuật khác lạ, đổi mới phương thức sân khấu đáp ứng công chúng thời đại. Móa rèi lµ lo¹i h×nh nghÖ thuËt s©n khÊu cã kh¶ n¨ng truyÒn c¶m mét c¸ch cao ®é, lµ sù phèi hîp tµi t×nh gi÷a kÜ thuËt, nghÖ thuËt t¹o h×nh vµ kÜ thuËt ®iÒu khiÓn. LÊy con rèi lµm ph•¬ng tiÖn chñ yÕu ®Ó hoµn thµnh nhiÖm vô thÓ hiÖn mäi mÆt phong phó cña trÝ t•ëng t•îng loµi ng•êi, cña hiÖn thùc kh¸ch quan. Nã cã kh¶ n¨ng tËp trung hoµ hîp nhiÒu lo¹i h×nh thøc nghÖ thuËt, kh«ng gian vµ thêi gian kÓ c¶ c¸c lo¹i h×nh s©n khÊu kh¸c. Nã phôc vô mäi tÇng líp nh©n d©n ®Æc biÖt lµ thiÕu nhi. Móa rèi cã nhiÒu lo¹i nh©n vËt vµ con rèi lµ trung t©m, ng•êi ®iÒu khiÓn ®•îc che kÝn, s©n khÊu cña nã vµ b¶n th©n nã cÇn ph¶i hîp víi h×nh thøc, tÝnh chÊt cña c¸ nh©n cña rèi. Móa rèi chñ yÕu dïng tµi n¨ng cña cña ng•êi diÔn viªn ®Ó ®iÒu khiÓn con rèi chø kh«ng ph¶i do ho¸ trang ng•êi thËt hoÆc do m¸y mãc quyÕt ®Þnh. Tr­íc hÕt ®Ó hiÓu vÒ kh¸i niÖm “móa rèi” chóng ta cÇn t×m hiÓu vÒ danh tõ “rèi”. Theo nhµ nghiªn cøu T« Sanh trong cuèn: “NghÖ thuËt móa rèi n­íc” cho r»ng: tõ “rèi” cña ViÖt Nam xuÊt ph¸t tõ ch÷ “æi lçi” hay “th«i lçi”. Ngµy x­a, ë ViÖt Nam kh«ng gäi lµ ph­êng rèi mµ gäi lµ ph­êng “æi lçi”. Tµi liÖu ghi chÐp cæ gäi móa rèi lµ trß “æi lçi” hay “th«i lçi” hoÆc “«ng lçi”. VËy “æi lçi” lµ g×? “æi lçi” xuÊt ph¸t tõ ch÷ “«i lçi” tøc lµ quû qu¸i. T¹i sao biÓu diÔn trß móa rèi l¹i ®•îc gäi lµ biÓu diÔn trß “«i lỗi” (quû qu¸i)? C¸c cô cho r»ng: diÔn trß “«i l«i” lµ diÔn trß kh«ng thËt, nh÷ng h×nh ¶nh trªn s©n khÊu kh«ng ph¶i ng­êi thËt, chØ cã “phÐp ma” míi lµm cho gç cã thÓ ®éng ®Ëy, di chuyÓn vµ ®ã lµ trß quû qu¸i. L©u ngµy, ng•êi ta gäi “®i xem ph­êng «i l«i” thµnh “xem móa rèi”. Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 30
31. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch Mét kh¸i niÖm kh¸c vÒ móa rèi n­íc: “Móa rèi n­íc (Watter puppet) hay cßn gäi lµ rèi n•íc lµ mét lo¹i h×nh nghÖ thuËt s©n khÊu truyÒn thèng l©u ®êi cña ViÖt Nam, dïng mÆt n•íc lµm s©n khÊu (gäi lµ nhµ rèi hay thuû ®×nh) phÝa sau cã ph«ng che, xung quanh trang trÝ cê qu¹t vµ léng, cæng hµng m· Trªn s©n khÊu nµy, lµ nh÷ng con rèi (®•îc lµm b»ng gç) biÓu diÔn nhê sù ®iÒu khiÓn cña nh÷ng ng­êi ®øng phÝa sau th«ng qua hÖ thèng sµo, d©y, biÓu diÔn rèi kh«ng thÓ thiÕu nh÷ng tiÕng trèng, tiếng ph¸o phô trî”. Móa rèi H¶i Phßng nãi riªng ®· cã lÞch sö ho¹t ®éng l©u ®êi, vÎ vang nh•ng còng gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n vµ trë ng¹i. Tr¶i qua bao cuéc x©m l¨ng, tµn ph¸ «ng cha ta ®· ®Ó l¹i hµng tr¨m c¬ së móa rèi cæ truyÒn vµ hµng tr¨m con rèi cæ quý gi¸. §· chøng tá vÞ trÝ quan träng cña nghÖ thuËt móa rèi cæ truyÒn trong ®êi sèng v¨n ho¸ - nghÖ thuËt cña nh©n d©n ta. * NghÖ thuËt móa rèi n•íc: NghÖ thuËt móa rèi cã hÇu kh¾p ë c¸c tØnh thµnh thuéc ®ång b»ng B¾c Bé: Th¸i B×nh, Phó Thä, Hµ TÜnh, Ninh B×nh, HiÖn nay, ë khu vùc nµy chØ cßn 14 ph•êng rèi cæ truyÒn vµ H¶i Phßng còng lµ mét trong nh÷ng ®Þa ph•¬ng cã nghÖ thuËt móa rèi ph¸t triÓn. §ång thêi H¶i Phßng cßn lµ Héi viªn cña Liªn chi héi móa rèi (UNIMA - ViÖt Nam). NghÖ thuËt móa rèi n•íc lµ mét s¸ng t¹o nghÖ thuËt ®éc ®¸o cña c• d©n n«ng nghiÖp trång lóa n•íc ®•îc b¶o tån vµ ph¸t triÓn cho ®Õn ngµy nay. Móa rèi n•íc lµ mét s¸ng t¹o nghÖ thuËt ®éc ®¸o, lµ mét lo¹i h×nh nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng cña nh©n d©n ta. Tõ bao ®êi nay nghÖ thuËt móa rèi n•íc ®· lµ nguån vui ch¬i gi¶i trÝ, ho¹t ®éng kh«ng thÓ thiÕu cña ®«ng ®¶o quÇn chóng vµ ng•êi d©n gÇn xa. Tõ xa x•a, con ng•êi vµ thiªn nhiªn lu«n g¾n liÒn víi nhau. Con ng•êi ®· biÕt dùa vµo thiªn nhiªn ®Ó phôc vô s¶n xuÊt vµ ®ång thêi còng lµ ®Ó s¸ng t¹o ra nh÷ng lo¹i h×nh nghÖ thuËt dân gian ®éc ®¸o. Mµ ®ång b»ng ch©u thæ s«ng Hång lµ c¸i n«i sinh ra nghÖ thuËt móa rèi, con ng•êi n¬i ®©y hay lam hay lµm, giµu cã s¸ng t¹o, ngoµi c«ng viÖc ®ång ¸ng hä ®· biÕt dùa vµo s«ng n•íc t¹o ra nhiÒu trß gi¶i trÝ vµo c¸c dÞp lÔ héi lín, ngµy vui, ngµy tÕt mµ næi bËt lªn lµ trß móa rèi n•íc. NghÖ thuËt biÓu diÔn móa rèi n•íc lµ mét lo¹i h×nh s©n khÊu v¨n ho¸ truyÒn thèng l©u ®êi, nã ®· ®•îc cã tõ thêi xa x•a trong lÞch sö v¨n ho¸ d©n téc, Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 31
32. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch xuÊt ph¸t tõ c«ng việc chÕ ngù thiªn nhiªn, c¶i t¹o n•íc tõng yÕu tè cã trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Nãi ®Õn nghÖ thuËt móa rèi d©n gian truyÒn thèng kh«ng ph¶i cø cã lµ lµm ®•îc mµ ph¶i xuÊt ph¸t tõ c¸i gèc, c¸i n«i cæ truyÒn, ngoµi tiÕp thu vµ n©ng cao cïng víi sù s¸ng t¹o cña ng•êi lµm rèi. H¶i Phßng lµ mét trong những ®Þa ph•¬ng lµm ®•îc ®iÒu Êy víi ®¹i diÖn lµ §oµn nghÖ thuËt móa rèi chuyªn nghiÖp. Nãi ®Õn biÓu diÔn móa rèi d©n gian cæ truyÒn ë H¶i Phßng th× tiªu biÓu nhÊt lµ ph•êng móa rèi Nh©n Hoµ - VÜnh B¶o, theo c¸c nghÖ nh©n kÓ l¹i ph•êng móa rèi ®· cã kho¶ng trªn 70 n¨m nay. Múa rối nước Nhân Hòa thuộc huyện Vĩnh Bảo, là một loại hình sân khấu kết hợp với thiên nhiên và lửa pháo. Con rối nước Nhân Hòa làm bằng gỗ sơn then, không mặc quần áo. Nơi biểu diễn rối nước thường là hồ ao. Ngày nay người ta tạo ra bể nước để có thể diễn rối nước trong rạp hát. S©n khÊu cæ truyÒn cã hµng tr¨m nh©n vËt. C¸c nh©n vËt th•êng kh«ng cã tªn riªng vµ còng kh«ng cã lai lÞch râ rµng mµ chØ xuÊt hiÖn trong mét giai ®o¹n nhÊt ®Þnh, mét c«ng viÖc cô thÓ. §Õn víi s©n khÊu rèi n•íc ta b¾t gÆp nhiÒu nh©n vËt, tõ nh÷ng nh©n vËt trong ®êi sèng ®Õn nh÷ng nh©n vËt hay con vËt chØ cã trong t­ëng t­îng nh­: c« tiªn, con Rång, con Ph­îng, Nh­ng cã lÏ s©n khÊu móa rèi n•íc chÞu sù chi phèi lín nhÊt cña nh÷ng ng•êi d©n lao ®éng. Hä lu«n xuÊt hiÖn víi c«ng viÖc lµm ®ång cña m×nh tay cÇy, tay cuèc hay tham gia c¸c trß ch¬i d©n gian trong nh÷ng ngµy héi lµng. Thó vÞ h¬n c¸c nh©n vËt trong rèi n•íc còng ®•îc x©y dùng thµnh hai tuyÕn nh©n vËt tr¸i ng•îc nhau. Bªn c¹nh nh÷ng nh©n vËt lÞch sö, anh hïng d©n téc cã c«ng dùng n•íc vµ gi÷ n•íc: Lª Lîi, bµ Tr•ng vµ bµ TriÖu, l¹i xuÊt hiÖn nh÷ng tªn giÆc c­íp n­íc vµ bÌ lò b¸n n­íc. Ngoµi ra s©n khÊu rèi n•íc cßn kh«ng thÓ thiÕu nh÷ng con vËt rÊt ®çi gi¶n dÞ quen thuéc víi nh©n d©n: con tr©u, ®µn vÞt, con c¸, Thông qua các trò của rối nước, người xem đã cảm nhận được sắc thái của hội làng, lại phảng phất những mơ ước bình dị cho cuộc sống. Họ mơ ước có được cuộc sống may mắn, hạnh phúc và bình yên. Nghệ thuật múa rối cổ truyền từ thời xa xưa đã mang đậm bản sắc dân tộc từ vẻ dịu dàng, man mác đồng quê, sự chịu thương chịu khó tần tảo sớm hôm lo cho cuộc sống, tới sự quật cường anh dũng Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 32
33. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch bảo vệ nơi chôn rau cắt rốn khi kẻ thù xâm chiếm bờ cõi giang sơn. Ở đấy vừa trần tục gần gũi lại vừa linh thiêng, nó cũng chính là biểu tượng cho mơ ước của cộng đồng người Việt, một nghệ thuật quen thuộc và gần gũi với người nông dân từ bao thế kỷ qua. C¸c con rèi ph•êng Nh©n Hoµ ®•îc lµm tõ nh÷ng lo¹i gç nhÑ: v«ng, sung, vµng t©m, nh÷ng lo¹i gç rÊt thanh m¶nh, dÎo dai phï hîp víi n•íc. Ng•êi t¹o h×nh con rèi ®ôc, ®Ïo, chÆt, c­a, lóc gç cßn t•¬i cho dÔ dµng t¹o h×nh sau ®ã ®em ph¬i kh« cho tù nhiªn. Khi co rèi co ngãt kho¶ng 80%, ng•êi nghÖ nh©n míi ®i vµo ®ôc ®Ïo chi tiÕt. Con rèi n•íc Nh©n Hoµ kh«ng mang quÇn ¸o ®Ó ®¶m b¶o ®é bÒn ch¾c bªn trong vµ cã d¸ng vÎ bªn ngoµi cho qu©n rèi. §©y lµ lo¹i s¬n th¶o méc ng•êi ta gäi lµ s¬n ta. §éng t¸c cña con n•íc rÊt h¹n chÕ, chØ cã thÓ d¬ hai tay, quay tr¸i, quay ph¶i vËy mµ khi ®•a xuèng n•íc, d•íi ¸nh s¸ng cña löa, sù linh ho¹t cña c¸c läai ph¸o s¸ng c¸c con rèi bçng trë thµnh trung t©m cña sù n¸o ®éng, b¶n th©n nã chØ cÇn nhóc nhÝch mét chót còng cã sù minh ho¹ ®Çy ®ñ. ViÖc t¹o h×nh con rèi còng rÊt ®Æc s¾c, ng•êi thî th«ng qua truyÒn nghÒ trùc tiÕp, b»ng c¸ch quan s¸t v× trÝ t•ëng t•îng tinh tÕ hä ®· n¶y sinh nh÷ng ý t•ëng vÒ trß diÔn, vë diÔn míi vµ hä tù ®ôc ®Ïo theo h×nh mÉu lý t•ëng ®Ó t¹o ra con rèi võa ®Ñp, võa míi l¹ vµ ®¸p øng ®•îc yªu cÇu cña vë diÔn. Tuy nhiªn, do phong c¸ch chung cña bé m«n nghÖ thuËt nµy, cho nªn yªu cÇu nhÊt thiÕt trong khi t¹o h×nh con rèi lµ ph¶i gi÷ g×n h×nh d¹ng mµu s¾c tranh d©n gian. Khi t¹o h×nh, c¸c nghÖ nh©n lu«n chó ý tíi viÖc diÔn t¶ tÝnh c¸ch nh©n vËt th«ng qua h×nh t•îng bªn ngoµi. Đoàn nghệ thuật múa rối Hải Phòng đã biểu diễn thành công tại một số nơi ở Mỹ năm 1992 được người xem hoan nghênh nhiệt liệt. Khách du lịch có nhu cầu xem múa rối, Đoàn lu«n sẵn sàng tổ chức phục vụ. * Móa rèi c¹n Múa rối là một môn nghệ thuật dân gian lâu đời của Hải Phòng.Tương truyền, phường múa rối cạn ở Bảo Hà, xã Đồng Minh, huyện Vĩnh Bảo cách trung tâm Hải Phòng hơn 30km đã có 7 đời. Con rối Bảo Hà làm bằng gỗ, tay rối làm bằng vải bông.Toàn thân con rối cao chừng 30cm, trông đơn sơ nhưng xinh xắn. Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 33
34. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch Nghệ thuật múa rối Bảo Hà ngày một phát triển. Ngày nay, khi biểu diễn đều kèm theo âm nhạc, lời nói và ca hát. Múa rối cạn đã mang tính chất sân khấu kịch hát. HiÖn nay, B¶o Hµ cßn hai ph•êng rèi. Mét ph•êng rèi cæ truyÒn ho¹t ®éng tõ n¨m 1921, tr¶i qua nhiÒu biÕn ®éng th¨ng trÇm ph•êng rèi ®· v•ît qua nh÷ng khã kh¨n ®Ó ®øng v÷ng vµ l•u truyÒn vµ cho ®Õn ngµy h«m nay. Mét ph•êng rèi kh¸c do nh÷ng ng•êi cã t©m huyÕt vµ yªu nghÒ muèn l•u gi÷ nghÒ rèi, ®øng ®Çu lµ «ng tr•ëng Ban v¨n ho¸ x·. Nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng ®ã ®·, ®ang vµ sÏ ®•îc b¶o l•u s©u ®Ëm trong ®êi sèng cña nh©n d©n, ®©y lµ mét yÕu tè tÝch cùc cÇn ®•îc tr©n träng vµ khÝch lÖ. Sù hÊp dÉn vµ ®éc ®¸o khi xem móa rèi c¹n B¶o Hµ lµ ng•êi xem ng•êi xem kh«ng thÓ thÊy ®•îc que rèi ®iÒu khiÓn bëi nã ®•îc dÊu kÝn trong tay ¸o cña con rèi, c¸c nghÖ nh©n ®iÒu khiÓn khÐo lÐo che dÊu bÝ mËt riªng cña m×nh võa t¹o ra sù tß mß, thÝch thó cho ng•êi xem võa b¶o vÖ ®•îc bÝ quyÕt ®iÒu khiÓn cña ph•êng rèi. Để diễn được tuồng bằng con rối cạn (rối que) của phường rối B¶o Hµ cần phải có nhiều khâu, trong đó khâu đầu tiên phải tạo hình con rối phù hợp với vũ đạo tuồng (khâu quan trọng, tạo sự khác biệt với các loại hình múa rối trên các nền nhạc khác). Có nghĩa là ngoài việc vẽ mặt, chọn trang phục, binh khí cho con rối giống như các diễn viên tuồng thật, thì việc tạo hình tay, chân con rối độ dài phải đúng kích cỡ, các khớp nối phải linh hoạt nhưng chắc khỏe, các que điều khiển phải được giấu kín. Có như vậy khi điều khiển con rối mới theo được các làn điệu tuồng, tạo nên sức hấp dẫn đối với người xem. Khâu thứ hai là buồng diễn rối. Buồng diễn rối phải có phông tiền (phông che người diễn) và phông hậu (phông cảnh diễn). Hình vẽ trên phông tiền phải thể hiện được tư tưởng của vở diễn (đoạn diễn), phông hậu thể hiện được không gian, thời gian của từng màn diễn. 2.3.2 Nghệ thuật múa Lân - Sư - Rồng Múa Lân - Sư - Rồng là một môn nghệ thuật dân gian có nguồn gốc từ Trung Hoa. Từ khi ra đời và phát triển nó đã nhận được nhiều sự yêu mến trong lòng nhân dân Trung Hoa và các nước trong khu vực. Hải Phòng cũng là nơi có môn nghệ thuật múa Lân - Sư - Rồng rất phát triển với nhiều đoàn biểu diễn Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 34
35. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch chuyên nghiệp và nghiệp dư của các Quận, Huyện: như Quận Kiến An, Quận Lê Chân, Huyện Kiến Thuỵ, Vĩnh Bảo, Tiên Lãng Nghệ thuật biểu diễn múa Lân - Sư - Rồng thường xuất hiện trong những dịp lễ hội, đặc biệt là tết Nguyên Tiêu, tết Trung Thu và tết Nguyên Đán hàng năm. Vì theo quan niệm chung của người Á Đông, ba con vật này tượng trưng cho sự thịnh vượng, phát đạt, hạnh phúc. Trong tứ linh: Long, lân, quy, phụng, chỉ có quy (rùa) là có thật còn long, lân, phụng là những con vật trừu tượng chỉ mang tính thần thoại. Nhân ngày đầu năm dân tộc ta có truyền thống múa lân, múa rồng. Theo quan niệm của người xưa, lân có thể xua đuổi tà ma, còn ông Địa là thể hiện sự thịnh vượng, no ấm, sung túc nhân đầu năm mới. Lân là một con vật thần thoại, sản phẩm của trí tưởng tượng của con người. Loại hình múa này vừa thể hiện nét đẹp của nghệ thuật dân gian vừa thể hiện tính mỹ thuật và văn hóa đặc trưng của vùng. Tùy theo không gian rộng hẹp và tính chất của từng lễ hội, múa Lân - Sư - Rồng sẽ có những bài bản khác nhau. Đôi khi ba loại hình múa được thể hiện riêng rẽ, đôi khi cũng có sự phối hợp với nhau tạo thành bộ ba hoàn hảo, thu hút sự quan tâm đặc biệt của người xem bởi điệu bộ và cử chỉ, sự uy dũng và cái thần riêng của từng nhóm múa khác nhau. Lân có hai loại: loại có sừng và không sừng. Lân không sừng: giống hổ, mới là biểu tượng của tháng giêng. Ðầu Lân không sừng dùng để múa, thường dính vào sau gáy một miếng vải đỏ , viết chữ Vương lớn và đậm nét, mình Lân có vòng đen. Lân có sừng: chỉ có một sừng chính giữa nên còn gọi là Kỳ Lân, đầu tròn lớn, màu thân giống màu đầu Lân, được sử dụng để múa nhiều nhất. Lân chỉ chế tạo cái đầu thật công phu, còn mình là vải thêu, viền rất khéo. Còn Sư thì phải chế tạo cả con. Có loại Lân đặc biệt, nửa giống Lân, nửa giống Rồng, nhưng ít xuất hiện trong các buổi trình diễn. Rồng được chia thành ba loại: Rồng tơ, Rồng cứng, Rồng tròn. Rồng tơ : được chế tạo bằng vải gắn chặt vào cây cứng để múa. Rồng tròn: được làm bằng giấy cứng, có bụng tròn và dài. Rồng cứng: chỉ dùng để rước, khiêng, chứ không để biểu diễn. Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 35
36. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch Múa Lân hoặc Sư chỉ cần hai người, nhưng múa Rồng thì phải có nhiều người tập rất công phu để thể hiện được các động tác đồng bộ khi Rồng uốn khúc, Rồng phóng tới, Rồng đảo lại. Ít nhất cũng có 6 người múa Rồng, nhiều cũng độ 20 chục người, thậm chí 30 chục người, cùng điều khiển con Rồng phô diễn thần oai. Dù có cách tân, cách điệu, Sư và Rồng vẫn không có màu sắc phong phú bằng Lân. Lân mang nhiều sắc mặt: trắng, vàng, đỏ, xanh, đen. Ba đầu Lân được ưa chuộng nhất là trắng, đỏ và đen. Ba đầu Lân thường múa chung với nhau, tượng trưng cho “ Ðào viên kết nghĩa” là Lân mặt vàng, râu trắng (Lưu Bị), Lân mặt đỏ râu đen (Quan Vân Trường) và Lân mặt đen, râu đen (Trương Phi). Một con Lân biểu diễn gọi là Ðộc Chiếm Ngao Ðầu, thể hiện tài tả xung hữu đột, tiến thoái nhịp nhàng, bộ pháp hùng dũng, nhảy cao, trèo giỏi, tượng trưng cho cái uy, cái dũng của một mãnh tướng, một hảo hán, một vị anh hùng. Hai con Lân cùng biểu diễn gọi là Song Hỷ, thể hiện niềm hân hoan khoan khoái, tâm đầu ý hợp như loan với phụng, như vợ với chồng, như đất trời và âm dương tương hợp. Ba con Lân hợp múa phải có ba màu vàng, đỏ, đen, gọi là Tam Tinh, thể hiện những điều cầu nguyện của mọi người đạt được điều lành, ba điều tốt là Phúc, Lộc, Thọ . Ba con Lân cùng múa còn diễn tả “Tam Anh” là Lưu Bị, Quan Vũ và Trương Phi vừa hùng dũng, vừa có chí lớn, vừa thương yêu, gắn bó với nhau hơn cả anh em ruột thịt, cho đến chết. Cảnh biểu diễn múa của ba con Lân này thật hùng tráng, thật nổi bật, với nhiều ý nghĩa, luôn được người múa trau chuốt ngón nghề và luôn được người xem trầm trồ khen ngợi. Bốn con Lân cùng múa gọi là Tứ Quý hưng long, gồm bốn đầu Lân trắng vàng, đỏ, đen (hoặc xanh), tượng trưng cho bốn mùa, bốn phương, bốn hiện tượng trong trời đất, diễn tả tự sung mãn, trường thọ , mạnh khỏe và hạnh phúc. Không phải ai cũng được múa đầu Lân mà phải là người múa giỏi nhất trong đội. Nếu là múa tranh giải thì phải là người đấu giỏi nhất mới được quyền múa đầu Lân, vì tính quyết liệt của trận đấu tranh giải và tính sôi nổi của những pha bứt phá, tranh giành từng bước trên các độ cao khác nhau. Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 36
37. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch Có thể phối hợp múa Lân với Sư, múa Lân với Rồng hoặc cả ba với nhau. Nếu Sư tử hí cầu (sư tử đùa giỡn với quả cầu) đã là một nghệ thuật múa cao độ thì Long Lân tương hội (Rồng và Lân gặp nhau) lại là một nghệ thuật độc đáo vừa nhuần nhuyễn, vừa mạnh mẽ, vừa mang ý nghĩa hạnh phúc giao hòa, vừa bao hàm sức sống mãnh liệt của sự đoàn kết, hợp quần. Múa Lân - Sư - Rồng thì phải có Ông Ðịa, hiện thân của Ðức Di Lặc, một vị Phật lúc nào cũng tươi vui hiền lành. Một truyền thuyết cho rằng Ðức Di Lặc đã hóa thân thành một người chế ngự được một quái vật từ dưới biển lên bờ, tìm các sinh vật ăn sống, nuốt tươi gây kinh hoàng cho mọi người. Ðức Di Lặc hóa thân thành người, gọi là ông Ðịa, lấy linh chi thảo trên núi cho quái thú ăn và hàng phục được nó, biến nó từ quái thú ăn thịt sống thành con thú ăn bắp cải và hoa quả. Từ đó, mỗi năm ông Ðịa lại dẫn nó xuống núi chúc Tết mọi người, chứng tỏ quái thú đã thành thú lành, cái ác trở thành cái thiện. Ông Ðịa và con Lân đi đến đâu là giáng phúc tới đó nên nhà nào cũng hoan hỉ treo rau xanh và giấy đỏ đón chào. Sau này, người có tiền thường treo giải bằng tiền buộc trong một miếng vải đỏ, treo cùng bắp cải hoặc rau xanh. Lân phải trèo lên cao lấy bằng được “thức ăn” này. Tất nhiên, ông Ðịa không cùng trèo với Lân mà chỉ cùng Lân múa, phe phẩy chiếc quạt to, ru Lân ngủ hoặc đánh thức lân dậy. Cảnh ông Ðịa vuốt ve Lân thật chan hòa tình yêu thương giữa người và vật, thể hiện được tình cảm thông sâu sắc giữa loài vật và loài người trong một bầu không khí thanh bình, hoan lạc. Múa Lân - Sư - Rồng mà không có tiếng trống, tiếng thanh la, chập chõe thì toàn cảnh không khác hơn bức tranh tĩnh vật. “Tùng cheng, cắc cắc, tùng cheng ”, là âm điệu giao hòa của trống, thanh la và chập chõa. Trống đánh trong các cuộc múa Lân - Sư - Rồng gọi là Thất Tinh Cổ (trống bảy sao). Người đánh trống phải là người trưởng phái, hoặc phụ tá thứ nhất của trưởng phái. Trống đánh phải có bài bản, phù hợp với các bộ pháp như chào, lạy, nằm, leo lên, tuột xuống, lúc khoan lúc nhặt, lúc dồn dập liên hồi như trống trận, mới diễn tả hết hùng khí của Lân, oai phong của Sư và oanh liệt như Rồng. Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 37
38. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch Trong số nhiều loại hình nghệ thuật truyền thống đang dần được khôi phục thì loại hình múa Lân - Sư - Rồng lại phát triển mạnh. Trong ngày thường, ở đâu có tổ chức một cuộc khởi công, khánh thành, mừng công , ở đó có múa Lân - Sư - Rồng vì ba con thú này đều tượng trưng cho thịnh vượng, phát đạt, hạnh phúc. Múa Lân - Sư - Rồng không những là nghệ thuật trong dân gian mà còn là múa tranh tài với nhau giữa các đội và giữa các quốc gia có nhiều đội Lân - Sư - Rồng. Hơn nữa, trong mỗi dịp xuân về, đó đây tổ chức những cuộc vui truyền thống như đánh đu đánh vật, chọi trâu, đua thuyền, hát bộ, hát dân ca, nhưng hình như ai cũng thích xem múa Lân - Sư - Rồng hơn cả, bởi nó mang đậm nét dân tộc, nét văn hóa và nét nghệ thuật, rất truyền thống và rất đặc trưng của Châu Á, rất hợp với sở thích người trẻ lẫn người già. Xuân của đất trời ngàn năm vẫn vậy. Múa Lân - Sư - Rồng vẫn nguyên nét nghệ thuật từ ngàn năm xưa. 2.3.3 Nghệ thuật hát Chèo Nếu sân khấu truyền thống Trung Quốc có đại diện tiêu biểu là Kinh kịch của Bắc Kinh và sân khấu Nhật Bản là kịch nô thì đại diện tiêu biểu nhất của sân khấu truyền thống Việt Nam là chèo. Kinh đô Hoa Lư (Ninh Bình) là đất tổ của sân khấu chèo, người sáng lập là bà Phạm Thị Trân, một vũ ca tài ba trong hoàng cung nhà Đinh vào thế kỷ X, sau phát triển rộng ra đồng bằng Bắc Bộ. Đã được những người nông dân đồng bằng Bắc Bộ - Việt Nam rất yêu thích. Nghệ thuật chèo đối với người nông dân Việt Nam vừa là sân khấu, vừa là thơ ca và âm nhạc và là nguồn duy nhất trong đời sống tinh thần của mình. Các vở diễn, người nông dân thấy được sự phản ánh đời sống của mình với những mặt tích cực và phản diện, những ước mơ và ý niệm của mình về cái thiện và cái ác. Mọi người đã yêu và càng yêu nghệ thuật chèo bởi tính nhân đạo và sự tươi mát của nó, và bởi nó mang màu sắc dân tộc độc đáo. Chèo mang tính quần chúng và được coi là một loại hình sân khấu của hội hè với đặc điểm sử dụng ngôn ngữ đa thanh, đa nghĩa kết hợp với cách nói ví von giàu tính tự sự, trữ tình. Thành phố Hải Phòng cũng là một trong những nơi có nghệ thuật chèo rất phát triển, tại đây nghệ thuật chèo đã được sân khấu hoá và đánh dấu bằng sự ra đời của đoàn chèo Hải Phòng. Đoàn Chèo Hải Phòng, nguyên là Đoàn Chèo Tả Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 38
39. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch Ngạn, thành lập 1955. Năm 1960, chuyển về Hải Phòng, đổi tên thành Đoàn Chèo Hải Phòng. Nòng cốt của đoàn là một số nghệ sĩ đã từng hoạt động trong các đội tuyên truyền xung phong ở vùng địch hậu tỉnh Hải Dương (cũ) trong Kháng chiến chống Pháp (1948 - 1954). Nghệ thuật biểu diễn theo dòng Chiếng Đông, với các nghệ nhân: Trùm Bông, Trùm Thịnh. Những vở chủ yếu: “Quan Âm Thị Kính”, “Cô gái Sông Cấm”, “Tấm vóc đại hồng”, “Trăng lên hoa nở”, “Cây tre trăm đốt”. Du khách khi đi tour nội thành Hải Phòng đến thăm đình Hàng Kênh còn có dịp được thưởng thức một loại hình nghệ thuật truyền thống của người Việt Nam đó là những trích đoạn Chèo, ca cảnh, ca trù cổ xưa mượt mà sâu lắng Không chỉ có khách du lịch thập phương mà chính người dân Hải Phòng vào những dịp lễ tết vẫn muốn được đến đây để nghe hát chèo và ca trù đặc trưng truyền thống, bởi cũng chỉ nơi này mới còn chiếu chèo được duy trì đến ngày nay: “Bữa ấy mưa xuân phơi phới bay Hoa xoan lớp lớp rụng rơi đầy Hội chèo làng Ðặng đi qua ngõ Mẹ bảo thôn Đoài hát tối nay ” Từ bao đời nay hát chèo đã trở thành một loại hình sinh hoạt văn hóa nghệ thuật quen thuộc của người dân Việt Nam, nuôi dưỡng đời sống tinh thần dân tộc bởi cái chất trữ tình đằm thắm sâu sắc. Trong kho tàng văn hóa nghệ thuật dân gian dân tộc chèo là một loại hình sân khấu kịch hát đậm đà tính dân tộc, với sự kết hợp nhuần nhuyễn của hàng loạt yếu tố: hát, múa, nhạc, kịch mang tính nguyên hợp vô cùng độc đáo. Vùng trung châu và đồng bằng Bắc bộ là cái nôi của chèo, từ cái nôi ấy sau bao nhiêu thăng trầm của lịch sử nghệ thuật chèo ngày càng phát triển và khẳng định được tầm quan trọng trong nền văn hóa dân gian dân tộc. Có thể nói nghệ thuật chèo mang đậm bản sắc dân tộc Việt Nam, chèo sử dụng ngôn ngữ đa thanh, đa nghĩa kết hợp với cách nói ví von giàu tính tự sự trữ tình. Ðặc biệt hơn là tính tổng hợp của sân khấu chèo từ bản trò, đến đề tài nhân vật với sự “pha âm cách điệu” giữa âm nhạc, hát và múa. Sân khấu chèo xưa ra đời từ các làng chèo với các múa hội hát. Cứ mỗi độ xuân sang người muôn nơi lại bồi hồi bởi sự thúc giục của trống chèo và những lời ca tiếng hát của nghệ nhân làng Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 39
40. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch chèo. Người xưa có câu “nhất cử động giai điểm vũ” điều đó biểu hiện nét đặc trưng của nghệ thuật chèo là “tính múa”, những diễn xuất tinh tế của nghệ nhân chèo đều ở điểm này mà ra. Với đôi bàn tay khéo léo từng cử chỉ, động tác đã toát lên cái “thần”của nhân vật, qua đó thấy được thành công của người diễn. Từ mùa xuân rồi tới mùa thu trong các hội hè đình đám ở khắp vùng đồng bằng Bắc bộ không khi nào thiếu vắng tiếng hát chèo. Cũng chính vì thế mà chèo mang tính quần chúng và được gọi là loại hình sân khấu của hội hè. Công chúng đam mê chèo bởi khi đến với sân khấu chèo có thể tận hưởng niềm vui từ những tiếng cười châm biếm đả kích sắc và tinh tế. Trong mỗi vở diễn, mỗi tình tiết, mỗi lớp nhân vật của chèo đều có cái hài xen kẽ với cái bi, người xem bao giờ cũng coi trọng những yếu tố đó. Người xưa thường nói “có tích mới nên trò” điều đó khẳng định tích chuyện là linh hồn của vở diễn. Cũng chính vì vậy mà chèo được đánh giá là loại hình sân khấu kịch hát kể chuyện dân tộc. Ðiều này đã làm nên đặc điểm cơ bản của nghệ thuật chèo cổ. Không những thế chèo còn thuộc loại sân khấu ước lệ cách điệu, sự khoa trương- tô phóng có tính chọn lọc đã làm nổi bật hơn những góc cạnh đặc trưng của nghệ thuật chèo - những mảng chèo đặc sắc được ra đời từ nhân tố đó. Ở thời nào nghệ thuật đều chứng tỏ những nét tương đồng với lối sống của xã hội thời đó. Thời xưa chèo mang đậm dấu vết của những điệu múa dân gian, hàng loạt lễ tiết của phần cúng tế trong các hội làng ở miền bắc Việt Nam. Trong con đường phát triển của nghệ thuật chèo có hình thức tương hợp song song với sự phát triển và sáng tạo. Cá nhân các nghệ sĩ, những nhà nghiên cứu đã đóng góp một phần vô cùng quan trọng trong bước đường hoàn thiện thể loại kịch hát dân tộc có tính bác học. Chèo hiện đại (chèo cải biên) đã khẳng định được vị thế của mình với những vở diễn và hình tượng con người mới nhờ sự bảo tồn và phát huy truyền thống của nghệ thuật chèo cổ, xứng đáng tiêu biểu cho nghệ thuật sân khấu dân tộc. Trải qua biết bao thế hệ, đến hôm nay những người con đất Việt - cả những người đang sống trên đất nước Việt Nam và những kiều bào ở xa tổ quốc, luôn coi nghệ thuật chèo là một “Viên ngọc long lanh sắc màu” trong kho tàng văn hoá nghệ thuật dân gian dân tộc. Bắt nguồn từ đó, Câu lạc bộ Văn hoá xin trân trọng giới thiệu về nghệ thuật chèo với những nét độc đáo, tiêu biểu: quá trình hình thành Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 40
41. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch và phát triển, đặc điểm cơ bản của chèo cổ - chèo hiện đại, trong đó không thể thiếu một số gương mặt của các nghệ sĩ “làng chèo”. Đây sẽ là một tư liệu cần thiết và bổ ích cho những ai yêu mến tiếng hát chèo và nền văn hoá nghệ thuật dân tộc Việt Nam. 2.3.4 Nghệ thuật hát Đúm Có rất nhiều cách giải thích về ngữ nghĩa, về hình thức diễn xướng, đặc tính thể loại của hát Đúm Trên phương diện ngữ nghĩa, Đại từ điển Tiếng Việt giải nghĩa: “Đúm là sự tập trung nhiều người một chỗ để vui chơi, hát hò”. Một số nhà nghiên cứu văn hóa - xã hội lại cho rằng “Đúm” đồng nghĩa với cụm từ: đàn đúm, chỉ sự tập trung tập hợp nhiều người để vui chơi. Cuốn từ điển “Văn hóa cổ truyền Việt Nam” có giải nghĩa: “Hát Đúm là lối hát dân gian có nhiều người tham gia”. Trong cuốn “Non nước Đồ Sơn” tác giả Trịnh Cao Tưởng đã viết: “Đúm như nguyên nghĩa của nó, là một tập hợp không có số lượng chính xác, ví như đúm mạ, đàn đúm, Đúm có liên hệ gần gũi với những từ như: túm, tụm, cúm, đám. Như vậy, hát Đúm có nghĩa là “từng đám, từng cụm trai gái tập hợp nhau lại để hát giao duyên”. Trong cuốn “Hát Xoan - dân ca Nghi lễ - Phong tục” PGS.TS Tú Ngọc có đề cập tới hát Đúm, ông cho rằng: “Hát Đúm là một lối chơi riêng không gắn liền với tín ngưỡng cửa Đình , nó là trò chơi dân gian trong lễ hội làng xã”. Người ta gọi lối hát này là chơi Đúm. Chơi Đúm có thể tách ra trình diễn vào ban ngày hoặc ban đêm. Trò chơi dân gian này được PGS.TS Tú Ngọc mô tả như sau: một cô đào phường Xoan đứng giữa không gian Đình rộng, trước mặt và xung quanh cô là các bô lão, quan viên và dân làng. Nguån gèc vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn h¸t §óm H¶i Phßng Ra đời trªn mảnh đất cã truyền thống văn ho¸ l©u đời nªn h¸t §óm Hải Phßng đã cã từ l©u đời, ngay từ khi tổ tiªn họ Đinh xuống vïng b·i bồi ven s«ng Bạch Đằng để quai đª lấn biển. Tương truyền rằng: khi người d©n đổ về đ©y khai hoang lập ấp, trªn bến dưới thuyền rất đ«ng. Ban ngày họ lao động vất vả cực nhọc, tối đến trai g¸i tóm năm tụm ba thành từng nhãm để hß h¸t giao duyªn cho khu©y Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 41
42. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch khỏa thế là thành lệ. Trước đ©y, thường là sau c¸c vụ gặt h¸i xong, vào những đªm trăng thanh giã m¸t, trai g¸i lại rủ nhau đi h¸t Đóm. Nhưng sau này, chỉ cã những ngày tết mới tổ chức. V× trai làng phải đi làm ăn xa, tết mới về. Cßn ãai làng th× lam lũ, làm lụng vất vả quanh năm, để bảo vệ sắc đẹp họ phải bịt khăn, nªn ngày thường trai g¸i gặp nhau khã nhận biết, chỉ cã ngày hội đi h¸t người con g¸i mới mở khăn để bạn h¸t nh×n thấy dung nhan. Do vậy tập qu¸n h¸t §óm cũng là tục lệ mở khăn của c¸c c« g¸i. Hải phòng là miền biển, có phần đất do phù sa bồi đắp tạo nên sau này. Nhưng phần lớn là vùng đất lâu dời, con người phát triển sớm . “Hát Đúm” sinh ra từ chính nhu cầu của người dân lao động, được bao thế hệ nghệ nhân sáng tạo không ngừng qua năm tháng, và đến hôm nay vẫn là hình thức sinh hoạt văn hóa dân gian được nhiều người yêu thích nhất ở miền quê này. Do đặc điểm ấy mà hát Đúm cũng như nhiều loại hình nghệ thuật dân gian khác ở đây phát triển không đồng đều ở những vùng khác nhau. Ở những vùng khác nhau, có nơi hoàn chỉnh, phong phú về mặt nội dung, đề tài đa dạng về mặt tiết tấu nhưng lại nghèo về lời ca. Có nơi phong phú về lời ca, làn điệu nhưng lại nghèo nàn về nội dung, tiết tấu. Hát Đúm Hải Phòng được chia làm ba vùng nhỏ có mức độ khác nhau: * Vùng một: Gồm địa bàn đảo cát hải, Cát bà và một số làng ven biển là nơi phát triển thấp nhất. Ở vùng này đại đa số dân cư làm nghề chài lưới, cuộc sống chính của họ là trên biển. Trong cuộc sống lao động cực nhọc, người lao động đã sang tạo ra những câu hò kéo lưới, những bài hát chèo đò, bài ca nghề nghiệp và từ đó hình thành các cuộc hát đối đáp giữa các phường trong cùng một làng, một đảo. Ban đầu là lời đối đáp về nghề nghiệp, cuộc sống sau đó do nôi dung trữ tình của lời ca phát triển nên dần dần chuyển sang hát đối đáp giữa nam và nữ của các phường khác nhau. Đó là hình thức đầu tiên của hát Đúm ở khu vực này. Tuy nhiên, hát Đúm ở đây về thời gian, không gian và lời ca đều không cố định. Cuộc hát Đúm thường diễn ra trên sông, trên biển, trong những giờ chờ con nước hoặc kéo lưới. Mặt khác, người dân ở đây có sự pha tạp ngày càng nhiều, họ là những người dân tứ xứ phiêu bạt đến đây (nhất là người Hoa) nên có nhiều Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 42
43. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch người không thạo tiếng Việt, việc tiếp thu và duy trì các làn điệu gặp nhiều khó khăn. Hơn nữa, do làn điệu trên thuyền người hát có khi ở cách xa nhau không nhìn rõ mặt, tiếng hát lẫn vào tiếng song, tiếng gió cho nên làn điệu của vùng dần bị mai một, đơn giản hóa và phát triển cho đến ngày nay không có làn điệu. * Vùng hai: Bao gồm địa bàn huyện Kiến thụy và khu vực Đồ Sơn. Phần lớn cư dân khu vực này làm nghề đánh cá, làm muối, trong cuộc sống lao động vất vả nhưng mọi người vẫn có niềm tin bởi những thành quả lao dộng của mình. Họ vừa làm vừa cất lên tiếng hát để xua đi nỗi nhọc nhằn. Đầu tiên chỉ là các anh chị, các bà do vui mồm mà hát những bài ca dao cổ, những bài dân ca đâu đó từ ngàn xưa nhưng rồi dần dần tiếng hát đã ăn sâu vào tâm hồn những người dân lao động và họ có thể tự sáng tác những bài hát. Ngày nay nhiều bài hát đúm tiêu biểu của vùng này vẫn còn được ghi tên, “Bài ca xuất quân ra biển”, “Bát vịnh Đồ Sơn” Bước đầu từ những bài ca dao cổ những bài ca nghề nghiệp, ca ngợi quê hương sau dần tiến lên hát đối đáp giữa nam và nữ và hoàn chỉnh thành hát Đúm như ngày nay. So với vùng một thì hát Đúm ở đây phát triển cao hơn, nhưng thời gian, không gian của một cuộc hát Đúm cũng không cố định. * Vùng ba: Bao gồm địa bàn huyện Thủy Nguyên và An Hải, nhưng chủ yếu là ở Thủy Nguyên. So với các vùng khác vùng này đất đai và con người phát triển hơn, đại đa số dân chuyên nghề làm ruộng. Do đó hát đúm ở vùng này được sản sinh và tập chung chủ yếu ở vùng nông nghiệp. Có thể nói quê hương hát Đúm của hải Phòng là ở hai xã Phục Lễ và Phả Lễ, vào hội làng mùa xuân của Phục – Phả là nơi nuôi dưỡng loại hình nghệ thuật dân gian đặc sắc này. Đương nhiên đây là nơi phát triển cao nhất, không những giàu về số lượng bài ca mà đề tài, nội dung tư tưởng cũng rất phong phú và đa dạng. Ở mỗi vùng hát Đúm lại có những đặc điểm, đặc trưng riêng phụ thuộc vào điều kiện tự nhiên - văn hóa - xã hội của vùng ấy. Song có lẽ hát Đúm ở Thủy Nguyên mà cụ thể là hát Đúm ở Tổng Phục Lễ xưa nay là các xã ( Phục Lễ, Phả Lập , Lập Lễ) có nét đặc trưng độc đáo hơn cả. Đây không chỉ là quê hương, là cái Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 43
44. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch nôi của hát Đúm mà Thủy Nguyên với tục “ Bịt mắt” (của phụ nữ Tổng Phục) và “ hội mở mặt” trong hát Đúm khiến cho hội làng mang một nét văn hóa riêng không dễ bị trộn lẫn. Do đó, ngày nay khi nhắc đến hát Đúm Hải Phòng người ta nghĩ ngay đến hát Đúm Thủy Nguyên, cùng với hội làng hát Đúm nơi đây đang trở thành một đối tượng tham quan du lịch có sức hấp dẫn trong các chương trình du lịch văn hóa. Hát Đúm Thuỷ Nguyên Giống như H¸t quan họ Bắc Ninh, h¸t Dặm ở Nghệ An, h¸t §óm ở Thủy Nguyªn là thể loại h¸t đối ®¸p giữa một người nam và một người nữ, cßn mọi người ở hội đứng v©y xem. Đã từ lâu hàng năm cứ vào ngày mùng 4 đến ngày mùng 10 tháng giêng âm lịch, tổng Phục lại mở Hội làng. Hội làng đầu xuân có rất nhiều cuộc thi: Thi cỗ bánh, thi dệt cửi, thi đánh đu, đánh vật, đánh cờ nhưng cuốn hút nhất vẫn là thi hát Đúm. Đây là lễ hội có truyền thống từ xa xưa và được duy trì đến tận hôm nay trong niềm đam mê không chỉ của các nghệ nhân có tuổi, mà cả ở các cháu thanh, thiếu niên. Không khí sinh hoạt của hình thức văn hóa dân gian “hát Đúm” ngày xuân trong tổng thể các sinh hoạt văn hóa nông thôn Việt Nam ngày Tết Nguyên Đán. Ngày Hội trªn s©n chïa nhiều cặp h¸t, cặp h¸t nào giọng h¸t trong và cao, lời h¸t phong phó hấp dẫn ®«ng ng•êi xem v©y quanh nghe h¸t. Trªn s©n chïa réng cã kª nhiÒu bµn h¸t, kh¸ch phương xa muốn thưởng thức nghệ thuật h¸t §óm th× ngồi vào hai tràng kỷ của bàn h¸t, sẽ cã người tới h¸t cho nghe. H¸t §óm cßn diễn ra trªn b·i, trªn ®•êng. §©u ®©u từ mờ s¸ng cho đến tận khuya vẫn cßn nghe tiếng h¸t vÐo von của c¸c cặp trai g¸i đang say h¸t. Ngày Hội làng, cã cÆp h¸t với nhau từ mờ s¸ng tíi lóc trăng lªn, c¸ biệt cßn cã cÆp h¸t với nhau được hai ngày liền. H¸t §óm gắn liền với hội mở mặt, ở Tổng Phục (Thủy Nguyªn) c¸c c« g¸i bắt đầu vào tuổi dậy th×, tục lệ là phải bịt mặt bằng khăn vu«ng đen, chỉ để hở đ«i mắt. Họ mong đợi ngày hội mở mặt, trai g¸i hy vọng t×m hiểu nhau để sau ®ã nªn vợ, nªn chồng. Do ®ã, h¸t §óm Thủy Nguyªn kh«ng đặt ra chuyện thắng thua. Nếu như cuối buổi h¸t, bªn nam thua phải trao «, bªn nữ thua phải trao khăn th× cũng chỉ là vật kỷ niệm của t×nh yªu. H¸t §óm tổng Phục Thủy Nguyªn là loại h×nh nghệ Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 44
45. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch thuật đặc sắc, gãp phần làm phong phó văn hãa d©n gian Hải Phßng. Di sản văn hãa ấy cần được kế thừa và ph¸t huy. C¸i đặc biệt của Thủy Nguyªn là lời ca thường tuú hứng vận dụng sự th«ng minh và hoàn cảnh thực tế của c¸c nh©n vật tham gia h¸t mà sáng t¸c, ứng khẩu thành lời ca theo thể thơ lục b¸t, song lời ca phải theo một tr×nh tự là: h¸t chào, h¸t mừng, h¸t hỏi, h¸t đố, h¸t huª t×nh, h¸t th¸ch cưới và cuối cïng là h¸t tiễn, h¸t ra về. Ngày xưa “miếng trầu là đầu c©u chuyện” trai g¸i đến hội gặp nhau mời h¸t phải mời trầu. Nếu kh«ng cã trầu mời h¸t, c¸c cô giµ sẽ h¸t hỏi trầu. * H×nh thøc tæ chøc mét cuéc h¸t §óm Trước khi bước vào lời ca mở đầu có câu “Rằng người thương ơi”, khi kết mỗi lời ca có đệm tiếp: “Duyên khách bạn tình ơi”. Hội hát được chia làm 9 bước: hát chào hỏi (hát giao hẹn), hát giao duyên (huê tình), hát đố - giảng, hát hoạ, hát mời, hát lính, hát thư, hát cưới và sau cưới, hát ra về. Bước thứ nhất: Hát chào hỏi (Hát giao hẹn) Kể cả ở hội thi hay hát vui giáo dục thuần tuý, khi vào hội thoạt đầu nam nữ gặp nhau, các chàng trai thường chủ động hát chào bên gái trước. Sau khi hát chào lẽ ra sẽ bước sang phần hát tiếp theo nhưng trong quá trình hát có nhiều chàng trai “xấu chơi” rất hay “hát tục”, “hát chua” nên các cô gái bao giờ cũng phải “hát răn” để xác định thái độ trước khi vào hát. Hoặc các cô gái thường “giao hẹn” trước với các chàng trai có ý nhắc khéo rằng nếu không có tài đối đáp thì đừng nên vào hát. Bước thứ hai: Hát giao duyên (Huê tình) Đây được xem như nội dung chính của buổi hát giao duyên trao tình sôi nổi, cảm xúc say sưa nhất, vui nhất. Qua nhiều đợt sưu tầm, được nghe các cụ già kể lại, lời ca trong hát “Huê tình” rất phong phú, liên tục được bổ xung và biến đổi, nâng cao cảm xúc thiết tha yêu thương, nhớ nhung, mong ước, cả gửi gắm tâm tư bằng thơ như hát nói của ca trù. Mỗi khi đối diện nam hay nữ hát trước, ứng vận mượn hình ảnh nào gợi cảm thì bên kia buộc phải ứng tác lại cho đối xứng khớp với văn cảnh ấy. Hát “Huê tình” là phần chính còn các phần khác có thể coi như thủ tục và thử tài nhau trước khi vào hát “Huê tình” trai gái thổ lộ tình cảm yêu Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 45
46. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch thương, tình cảm gia đình, Các loại hình khác cũng chỉ nhằm phục vụ cho hát “huê tình” mà thôi. Bước thứ ba: Hát đố - giảng Đây là lúc đôi nam, nữ chính thức bộc lộ tài năng của mình: sự hiểu biết rộng, biết nhiều, sự từng trải, con mắt tinh đời cái tài suy đoán và tài ứng đối. Sự ứng đối nhạy bén trong qua trình hát còn là yếu tố, góp phần khuyến khích cộng đồng đề cao học vấn. Họ không chỉ sử dụng lời ca đố và giảng có sẵn trong sinh hoạt văn hoá dân gian. Từ lâu truyền lại mà còn sử dụng câu hát họ mới sáng tạo, buộc đối tác phải suy đoán nhạy cảm để đối đáp lại. Bước thứ tư: Hát hoạ Đây là bước tiếp của hát đố giảng, với lời ca vừa là thi thố về trình độ hiểu biết, tư duy liên tưởng, quan hệ mật thiết giữa vũ trụ và nhân sinh Vừa góp vui vào lễ hội cộng đồng, khuyến khích tuổi trẻ tìm tòi vào thé giới thiên nhiên bao la qua hoạ hoè, hoạ đất, hoạ mây, hoạ cây cỏ hay những sinh vật xung quanh cuộc sống hàng ngày và người hát đối phải hát hoạ lại theo đúng đề tài đó, hát hoạ được viết theo thể lục bát biểu thể. Bước thứ năm: hát mời Nhằm mục đích chuyển từ đề tài này sang đọ tài sang so trí bằng đố -giảng, bằng hoạ cảnh, hoạ vật và thi tứ ví von, với vần điệu uyển chuyển trong nhân dân lời ca sang hát mời nhau uống rượu, uống chè, ăn trầu, hút thuốc, cùng mời hẹn đến chơi nhà. Hay đó cũng là biểu tượng cho tính dân tộc ta là dân tộc hào phóng, hiếu bạn mà trong văn hoá dân gian về ứng xử luôn lấy “Miếng trầu là đầu câu chuyện”. Đó cũng là thể hiện đạo lý truyền thống bằng nọi dung lời hát mời. Bước thứ sáu: Hát lính Là đặc trưng riêng của sinh hoạt văn hoá dân gian ở hội xuân trong vùng hội chùa, đình ở khu vực này. Những người tham gia hát Đúm không chỉ có thành phần sĩ - nông - công, thương mà có cả binh lính đang tại ngũ. Đặc điểm này ít khi thấy ở các hội dân ca đối đáp khác sinh hoạt văn hoá dân gian nay đã có từ hàng nghìn năm, chỉ riêng nội dung lời ca là thường xuyên có biến đổi, từ ca từ khí tiết truyền thống với cảnh các chàng trai trí dũng theo lệnh quân vương chống giặc Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 46
47. Thùc tr¹ng khai th¸c nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng ë H¶i Phßng cho ho¹t ®éng du lÞch ngoại xâm. từ nội dung thể hiện lời ca cổ, dần dần biến đổi câu, đôi từ hay thêm cảnh cho thích ứng với từng giai đoạn lịch sử từng hoàn cảnh xã hội đương thời. Bước thứ bẩy: Hát thư Với nội dung lời ca ở đây, không phân biệt chỉ dùng cho đôi trai gái đã gặp nhau rồi xa nhau, trong những đôi bạn trẻ đã dùng cảnh chia ly Nhân dịp vào hội hát, họ thường tranh thủ bộc lộ tâm tư, gửi gắm vào lời ca hát trong thư này những nhớ nhung da diết, những lạnh lẽo hắt hiu Cũng là để cho hội hát thêm phong phú hơn, dài hơn, vui hơn, nhiều màu sắc, nhiều cảnh, nhiều tình hơn. Bước thứ tám: Hát cưới và sau cưới Đây là bước hát với nội dung lời ca, sau những câu giao duyên thoả lòng mong ước về hạnh phúc lứa đôi, như đã tìm thấy và gặp được người tài sắc xứng đôi, một số đôi bạn trẻ đã nên duyên vọ chồng. Theo phong tục truyền thống, mỗi cuộc hôn nhân đều trải qua lễ dạm hỏi, xin cưới, dẫn lễ nên nội dung hát ở đây có cả các bước trên. Tuy nhiên, với ý nghĩa là hội hát cho cuộc sống thêm phong phú, góp vui cho cộng đồng, bởi thế lẽ vật thách cưới trong hội hát không phải là những vật phẩm thông thường mà nó là khoa trương, phóng đại đến vua chúa cũng không ai có được. Bước thứ chín: Hát ra về Một buổi hát chào thì đến lúc kết thúc phải có hát ra về thể hiện thêm tình cảm đậm đà quyến luyến không muốn rời xa. Nội dung bước hát ra về bao gồm: hát trao nón, trao ô, khăn hoặc hát xin lại nón, ô đã trao gửi cho nhau khi bước vào hội hát cùng lời ca nên tâm trạng khi ra về và hứa hẹn gặp lại vào ngày mai hay hội hát mùa sau. * Tôc “bÞt mÆt”, “më mÆt” nÐt ®Æc tr­ng cña h¸t §óm Thuû Nguyªn Cho đến những năm 50- 60 của thế kỷ này (XX), dân Hải Phòng và dân quanh vùng vẫn có thể phân biệt được đâu là những cô gái Phả Lễ, bởi nếu thấy ngoài đường có phụ nữ nào che mặt, bất kể trời mưa hay nắng, ban ngày hay đêm tối, người ta đều nhận ra đấy là phụ nữ Phả Lễ (cả Phục Lễ, Lập Lễ). Những chiếc khăn che chỉ được bỏ ra trong những ngày hội hát đúm. Sinh viªn: T« ThÞ H•¬ng Th¶o - VHL201 Trang : 47