Khóa luận Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều-Quảng Ninh

116 trang huongle 2290

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Khóa luận Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều-Quảng Ninh", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

khoa_luan_tim_hieu_cac_gia_tri_van_hoa_cua_cum_di_tich_tho_c.pdf

Nội dung text: Khóa luận Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều-Quảng Ninh

Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh Chương 1: Cơ sở lý luận chung của đề tài 1.1. Khái niệm du lịch Ngày nay trªn phạm vi toàn thế giới, du lịch đã trở thành nhu cầu kh«ng thể thiếu trong đời sống văn hãa x· hội và hoạt động du lịch đang được đầu tư và ph¸t triển một c¸ch mạnh mẽ, ở c¸c chuyến du lịch trong và ngoài nước, con người kh«ng chỉ dừng lại ở việc nghỉ ngơi, giải trí mà còng thỏa m·n nhu cầu to lớn về mặt tinh thần, th«ng qua việc ph¸t triển du lịch quốc tế, sự hiểu biết và c¸c mối quan hệ giữa c¸c d©n tộc ngày càng dược mở rộng. Ngày nay con người đi du lịch rất nhiều và trở thành một nhu cầu tất yếu của cuộc sống và với nhiều mục đÝch kh¸c nhau, nhưng để hiểu du lịch là g× th× nã lại là vấn đề kh«ng hề đơn giản, đßi hỏi sự trải nghiệm và qóa tr×nh t×m hiểu nghiªn cứu. Thuật ngữ du lịch trong ng«n ngữ của nhiều nước bắt nguồn từ tiếng hi lạp với ý nghĩa”Đi một vòng”. Thuật ngữ này về sau được la tinh hóa thành “tornes” và sau đó thành “tourisme”(tiếng pháp), tourism(tiếng anh). Trong tiếng việt thuật ngữ tourism được dịch thông qua tiếng hán. Do hoàn cảnh x· hội, kinh tế ,vị trÝ địa lÝ kh¸c nhau,dưới gãc độ nghiªn cứu kh¸c nhau, mỗi chuyên gia về du lịch có những nhận định kh¸c nhau “Đối với du lịch cã bao nhiªu t¸c giả nghiªn cứu th× cã bấy nhiªu định nghĩa”(viện nghiªn cứu ph¸t triển du lịch Hà Nội 1990). Theo luật du lịch của nước CHXHCN Việt Nam năm 2005 thì giả thích “Du lịch là hoạt động có liên quan đến di chuyển của con người ngoài nơi cư trú thường xuyên của mình nhằm đáp ứng nhu cầu tham quan tìm hiểu,giải trí,nghỉ dưỡng trong một khoảng thời gian nhất định”(Điều 4). Tổ chức du lịch thế giới WTO đưa ra kh¸i niệm về du lich vào năm 1993 như sau “du lịch là tổng hßa c¸c mối quan hệ ,hiện tượng và c¸c hoạt động kinh tế bắt nguồn từ những cuộc hành tr×nh và lưu tró của con người ở nơi thường xuyªn của họ với mục ®Ých ch÷a bÖnh” Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh Dưới con mắt của cỏc nhà kinh tế, văn hóa học, du lịch không chỉ là một hiện tương xã hội đơn thuần mà nó phải gắn chặt với hoạt động kinh tế, tuy nhiên mỗi học giả lại có những nhận định khác nhau: Theo PGS Trần Nam “Du lịch là quá trình hoạt động của con người rời khỏi quê hương đến một nơi khác với mục đích chủ yếu là thẩm nhận những giá trị vật chất và tinh thần đặc sắc, độc đáo khác lạ với quê hương, không nhằm mục đích sinh lời được kiếm bằng tiền” Azar nhận thấy “du lịch là một hình thức di chuyển tạm thời từ vùng này sang vùng khác, từ một nước này sang một nước khác, nếu không gắn với sự thay đổi lưu trú hay nơi làm việc” Theo Pirogiomic, năm 1987 ông đưa ra khái niệm về du lịch như sau “Du lịch là một dạng hoạt động của dân cư trong thời gian rỗi liên quan đến việc di chuyển và lưu trú tại bên ngoài nơi cư trú thường xuyên nhằm nghỉ ngơi, chữa bệnh, phát triển thể chất và tinh thần, nâng cao trình độ nhận thức văn hóa học, thể thao kèm theo việc tiêu thụ nhận thức gia trị về tự nhiên kinh tế văn hóa” Theo Kun “một yếu tố không thể thiếu trong định nghĩa về du lịch cần được bổ sung là đến bằng phương tiện giao thông và sử dụng các xí nghiệp du lịch” Theo Kaspar “Du lịch là toàn bộ những quan hệ và hiệ tượng xảy ra trong quá trình di chuyển và lưu trú của con người tại nơi không phải là nơi thường xuyên làm việc của họ. Nhà kinh tế học Kolfiotis thì cho rằng “Du lịch là sự di chuyển tạm thời của cá nhân từ nơi ở đến nơi khác nhằm thỏa mãn nhu cầu tinh thần, đạo đức. Do đó tạo nên các hoạt đông kinh tế. Như vậy khái niệm du lịch là khái niệm bao hàm nội dung kép, một mặt nó mang ý nghĩa thông thường của từ; việc đi lại liên quan đến mục đích nghỉ ngơi giải trí, mặt khác du lịch là một liên nghành liên quan đến nhiều thành Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh phần quan trọng (khách du lịch, phương tiện giao thông, địa bàn đón khách ) 1.2. Khái niệm văn ho¸ Văn ho¸ là sản phẩm do con người s¸ng tạo cã từ thuở b×nh minh của x· hội loài người Ở phương Đông văn hóa theo tiếng trung quốc là “Văn trị, giáo hóa”, tức là cách cai trị mang hình thức đẹp đẽ kết hợp với giáo hóa, bản thân từ văn là biểu thị ra bên ngoài, là vẻ đẹp do màu sắc tạo ra, nó biểu hiện thành một hệ thống các quy tắc ứng xử được xem là đẹp đẽ. Ở phương tây văn hóa Theo phiên âm la tinh bắt nguồn từ hai nghĩa: - Cultus: trồng trọt ở ngoài đồng - Cultusanimi: trồng trọt tinh thần, nghĩa là giáo dục con người Con người chỉ co thể có văn hóa thông qua giáo dục dù vô thức hay có ý thức, con người không thể tự nhiên có văn hóa như tự nhiên, bản thân con người có cơ thể còn có nghĩa là giáo dục bồi dưỡng con người, tinh thần con người để có những phẩm chất tốt đẹp. Tuy vậy việc xác định và sử dụng khái niệm văn hóa không đơn giản và thay đổi theo thời gian thuật ngữ văn hóa với nghĩa “canh tác tinh thần” được sử dụng vào thế kỉ thứ XVII - XVIII bên cạnh nghĩa gốc quản lí canh tác nông nghiệp. Vào thế kỉ thứ XIX thuật ngữ văn hóa được những nhà nhân loại học phương tây sử dụng như một danh từ chính. Những học giả này cho rằng văn hóa có thể phân ra từ trình độ thấp nhất đến trình độ cao nhất và văn hóa của họ chiếm vị trí cao nhất. Bởi vì họ cho rằng bản chất văn hóa hướng về trí lực và sự vươn lên, sự phát triển dựa vào văn minh, EB.Taylo là đại diện của họ. Theo ông “văn hóa là toàn bộ những phức thể bao gồm hiểu biết, tín ngưỡng, nghệ thuật, đạo đức, luật pháp, phong tục, những khả năng và tập quán khác mà con người có được với tư cách là một thành viên của xã hội”. Ở thế kỉ XX, khái niệm văn hóa thay đỏi theo F.Boa, ý nghĩa văn hóa Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh được quy định do khung giải thích riêng chứ không phải bắt nguồn từ cứ liệu cao siêu như “trí lực”, vì thế sự khác nhau về mặt văn hóa từng dân tộc cũng không phải theo tiêu chuản trí lực. Đó cũng là “Tương đối luận của văn hóa”. Văn hóa không xét ở mức độ thấp cao mà ở góc độ khác biệt. A.L.kroeber và C.L.Kluckhohn Quan niệm văn hóa là loại hành vi rõ ràng và ám thị đã được đúc kết và truyền lại bằng biểu tượng, và nó là thành quả độc đáo của nhân loại khác với loại hình khác, trong đó bao gồm cả đồ tạo tác do con người làm ra. Văn hóa không phải là cụ thể một cái gì cả, không phải là phong tục tập quán hay tôn giáo tín ngưỡng, văn hóa cũng không phải là các kĩ thuật sản xuất, văn hóa cũng không phải là các hoạt động chính trị, xã hội, văn hóa cũng không phải là ăn uống, quần áo, nhà cửa mà văn hóa chính là dấu ấn của một cộng đồng lên mọi hiện tượng tinh thần vật chất của cộng đồng đó. Ở ViÖt Nam, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· nãi: “V× lÏ sinh tån còng nh• môc ®Ých cña cuéc sèng, loµi ng•êi míi s¸ng t¹o vµ ph¸t minh ra ng«n ng÷, ch÷ viÕt, ®¹o ®øc, ph¸p luËt, khoa häc, t«n gi¸o, v¨n häc, nghÖ thuËt, nh÷ng c«ng cô cho sinh ho¹t hµng ngµy vÒ mÆt ¨n, ë vµ c¸c ph•¬ng thøc sö dông. Toµn bé ng÷ng s¸ng t¹o vµ ph¸t minh ®ã tøc lµ v¨n hãa”. Cùu thñ tíng Ph¹m V¨n §ång viÕt: “Nãi tíi v¨n ho¸ lµ nãi tíi mét lÜnh vùc v« cïng phong phó vµ réng lín, bao gåm tÊt c¶ nh÷ng g× kh«ng ph¶i lµ thiªn nhiªn mµ cã liªn quan tíi con ng•êi trong suèt qu¸ tr×nh tån t¹i, ph¸t triÓn, qu¸ tr×nh con ng•êi lµm nªn lÞch sö cèt lâi cña søc sèng d©n téc lµ v¨n ho¸ víi nghÜa bao qu¸t vµ to ®Ñp nhÊt cña nã, bao gåm c¶ hÖ thèng gi¸ trÞ: t• t•ëng vµ t×nh c¶m, ®¹o ®øc víi phÈm chÊt, trÝ tuÖ vµ tµi n¨ng, sù nh¹y c¶m vµ sù tiÕp thu c¸i míi tõ bªn ngoµi, ý thøc b¶o vÖ tµi s¶n vµ b¶n lÜnh cña céng ®ång d©n téc, søc ®Ò kh¸ng vµ søc chiÕn ®Êu ®Ó b¶o vÖ m×nh vµ kh«ng ngõng lín m¹nh”. Theo PGSTSKH Trần Ngọc Thêm “Văn hóa là một hệ thống hữu cơ có giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo và tích lũy qua quá trình Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh hoạt động thực tiễn, trong sự tương tác giữa con người với môi trường tự nhiên tự nhiên và xã hội cña m×nh”. §Þnh nghÜa nµy ®· nªu bËt bèn ®Æc tr•ng quan träng cña v¨n ho¸: tÝnh hÖ thèng, tÝnh gi¸ trÞ, tÝnh lÞch sö, tÝnh nh©n sinh. T«i cho r»ng trong v« vµn c¸ch hiÓu, c¸c ®Þnh nghÜa vÒ v¨n ho¸, ta cã thÓ tam quy vÒ hai lo¹i. V¨n ho¸ hiªñ theo nghÜa réng nh• lèi sèng, lèi suy nghÜ, lèi øng xö V¨n ho¸ hiÓu theo nghÜa hÑp nh• v¨n häc, v¨n nghÖ, häc vÊn vµ tuú theo tõng tr•êng hîp cô thÓ vµ cã ®Þnh nghÜa kh¸c nhau. VÝ dô xÐt tõ khÝa c¹nh tù nhiªn th× v¨n ho¸ lµ “C¸i tù nhiªn ®îc biÕn ®æi bëi con ngêi” hay “tÊt c¶ nh÷ng g× kh«ng ph¶i lµ thiªn nhiªn ®Òu lµ v¨n ho¸” Trong Tuyên bố về những chính sách văn hóa, UNESCO cho rằng “Văn hóa hôm nay có thể coi là tổng thể những nét riêng biệt tinh thần và vật chất, trí tuệ và xúc cảm quyết định tinh cách của một xã hội hay của một nhóm người trong xã hội. Văn hóa bao gồm nghệ thuật và văn chương, những lối sống, những quyền cơ bản của con người, những hệ thống các giá trị, những tập tục và nhứng tín ngưỡng; Văn hóa đem lại cho con người khả năng suy xét về bản thân. Chính văn hóa làm cho chúng ta trở thành những sinh vật đặc biệt nhân bản có lí tính, có óc phê phán và dấn thân một cách đạo lí. Chính nhờ văn hóa mà con người tự thẻ hiệ tự ý thức được bản thân, tự biết mình là một phương án chưa hoàn thành đặt ra để xem xét những thành tựu bản thân, tìm tòi không biết mệt những ý nghĩa mới mẻ và sáng tạo nên những công trình vượt trội lên bản thân”(Tuyên bố về những chính sách văn hóa – Hội nghị quốc tế do UNESCO chủ trì từ 26-7 đến 6-8-1982 tại Mehico). Như vậy văn hóa không phải là một lĩnh vực riêng biệt, Văn hóa là tổng thể nói chung những giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo ra, Văn hóa là chìa khóa của sự phát triển. 1.3. Mèi quan hÖ gi÷a du lÞch vµ v¨n ho¸ 1.3.1. T¸c ®éng cña du lÞch tíi v¨n ho¸ 1.3.1.1. T¸c ®éng tÝch cùc Mét trong nh÷ng chøc n¨ng cña du lÞch lµ giao l•u v¨n hãa gi÷ c¸c Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh céng ®ång. Khi ®i du lÞch du kh¸ch lu«n muèn ®•îc th©m nhËp vµo c¸c ho¹t ®éng v¨n ho¸ cña ®Þa ph•¬ng. T¹o ra qu¸ tr×nh giao l•u tiÕp xóc gi÷a c¸c c¸ thÓ, c¸c ®Þa ph•¬ng, c¸c céng ®ång. Qu¸ tr×nh giao tiÕp nµy lµ m«i tr•êng ®Ó c¸c ¶nh h•ëng tÝch cùc th©m nhËp vµo x· héi, céng ®ång mét c¸ch nhanh chãng, nhờ sù th©m nhËp nµy mµ c¸c nÒn v¨n ho¸ cã ®iÒu kiÖn ®Ó giao l•u tiÕp xóc víi nh÷ng c¸i míi, t¹o nªn mét nÒn v¨n ho¸ ®a d¹ng giµu b¶n s¾c. Khi ®i du lÞch mäi ng•¬× cã ®iÒu kiÖn ®Ó tiÕp xóc víi nhau, gÇn gòi nhau h¬n. Nh÷ng ®øc tÝnh tèt nh• ch©n thµnh, hay gióp ®ì, míi cã dÞp ®•îc thÓ hiÖn râ nÐt. Du lÞch lµ ®iÒu kiÖn ®Ó mäi ng•êi xÝch l¹i gÇn nhau h¬n. Nh• vËy qua du lÞch mäi ng•êi hiÓu nhau h¬n, t¨ng thªm t×nh ®oµn kÕt céng ®ång. Nh÷ng chuyÕn du lÞch, tham quan t¹i cac di tÝch lÞch sö, c¸c c«ng tr×nh v¨n ho¸ cã t¸c dông gi¸o dôc tinh thÇn yªu n•íc, kh¬i dËy lßng tù hµo d©n téc. Khi tiÕp xóc trùc tiÕp víi c¸c thµnh tùu v¨n ho¸ cña d©n téc, ®•¬c sù gi¶i thÝch cña h•íng dÉn viªn, du kh¸ch sÏ c¶m nhËn ®•îc gi¸ trÞ to lín cña c¸c di tÝch mµ ngµy th•êng hä kh«ng ®Ó ý tíi, gãp phÇn lµm t¨n thªm gi¸ trÞ cña mçi c«ng tr×nh. Mét trong nh÷ng ý nghÜa cña du lÞch lµ gãp phÇn cho viÖc phôc håi vµ ph¸t triÓn truyÒn thèng v¨n ho¸ cña d©n téc. Nhu cÇu vÒ n©ng cao nhËn thøc v¨n ho¸ trong chuyÕn ®i cña du kh¸ch thóc ®Èy c¸c nhµ cung øng chó ý, yÓm trî cho viÖc kh«i phôc ph¸t triÓn c¸c di tÝch, lÔ héi, s¶n phÈm lµng nghÒ. Du lÞch gãp phÇn qu¶ng b¸ giíi thiÖu h×nh ¶nh, gi¸ trÞ truyÒn thèng cña v¨n ho¸ ra thÕ giíi bªn ngoµi, lµ sîi d©y v« h×nh g¾n kÕt c¸c gi¸ trÞ cña c¸c nÒn v¨n ho¸ víi nhau. Còng chÝnh nhê du lÞch, cuéc sèng céng ®ång trë nªn séi ®éng h¬n, c¸c nÒn v¨n ho¸ cã ®iÒu kiÖn hoµ nhËp víi nhau, lµm cho ®êi sèng tinh thÇn cña con ng•êi trë nªn phong phó h¬n. 1.3.1.2. T¸c ®éng tiªu cùc B¶n chÊt cña ho¹t ®éng du lÞch lµ giao l•u tiÕp xóc giòa c¸c c¸ thÓ, gi÷a c¸c céng ®ång cã thÕ giíi quan kh«ng ph¶i lu«n lu«n ®ång nhÊt. Qu¸ tr×nh Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh giao tiÕp nµy còng lµ m«i tr•êng ®Ó c¸c ¶nh h•ëng tiªu cùc th©m nhËp vµo x· héi mét c¸ch nhanh chãng: n¹n m¹i d©m, nghiÖn hót, cê b¹c Khi ®i du lÞch, du kh¸ch lu«n muèn ®•îc th©m nhËp vµo c¸c ho¹t ®éng v¨n ho¸ cña c¸c ®Þa ph•¬ng. Song nhiÒu khi sù th©m nhËp víi môc ®Ých chÝnh ®¸ng bÞ l¹m dông vµ sù th©m nhËp biÕn thµnh sù sù x©m h¹i. Ai ®Õn SaPa còng ®Òu muèn ®•îc ®i chî t×nh, song chî t×nh SaPa mét nÐt v¨n ho¸ truyÒn thèng cña ®ång bµo d©n téc ®ang bÞ nh÷ng du kh¸ch tß mß, Ýt v¨n ho¸ x©m h¹i b»ng nh÷ng cö chØ th« b¹o nh• räi ®Ìn vµo cÆp t×nh nh©n, lËt nãn c¸c thanh n÷ ®Ó xem mÆt, trªu ghÑo §Ó tho¶ m·n nhu cÇu cña du kh¸ch, v× lîi Ých kinh tÕ to lín tr•íc m¾t nªn c¸c ho¹t ®éng v¨n ho¸ truyÒn thèng ®•îc tr×nh diÔn mét c¸ch thiÕu tù nhiªn hoÆc chuyªn nghiÖp hoÆc mang ra lµm trò c•ßi cho du kh¸ch. NhiÒu tr•êng hîp do thiÕu hiÓu biÕt vÒ nguån gèc, ý nghÜa cña c¸c hµnh vi lÔ héi, Ng•êi ta gi¶i thÝch mét c¸ch sai lÖch hoÆc thËm chÝ bËy b¹. Gi¸ trÞ truyÒn thèng dÇn bÞ lu mê do sù l¹m dông v× môc ®Ých kinh tÕ. Do ch¹y theo sè l•îng, kh«ng Ýt mÆt hµng truyền thèng ®•îc chÕ t¸c l¹i ®Ó lµm hµng l•u niÖm cho du kh¸ch, s¶n xuÊt cÈu th¶ ®· lµm mÐo mã gi¸ trÞ ch©n thùc cña truyÒn thèng, lµm sai lÖch h×nh ¶nh cña mét nÒn v¨n ho¸ b¶n ®Þa. Mét trong nh÷ng xu h•íng th•êng thÊy ë c¸c n•íc nghÌo ®ãn kh¸ch ë c¸c n•íc giµu lµ ng•êi d©n b¶n xø, nhÊt lµ giíi trÎ ngµy cµng chèi bá truyÒn thèng vµ thay ®æi c¸ch sèng theo mèt du kh¸ch. Do cã c¸ch nh×n nhËn kh¸c nhau vÒ ®¹o ®øc, mét sè du kh¸ch kh«ng thÊy nh÷ng hµnh ®éng, cö chØ, c¸ch ¨n mÆc v.v cña m×nh lµ kh«ng phï hîp víi v¨n hãa truyÒn thèng cña c• d©n n¬i ®Õn du lÞch. Sù cã mÆt qu¸ nhiÒu cña c¸c du kh¸ch t¹i ®Þa ph•¬ng ®· ¶nh h•ëng ®Õn t©m lý ng•êi d©n ®Þa ph•¬ng, lµm cho kh«ng Ýt ng•êi khã chÞu bëi nh÷ng hµnh vi v¸ c¸ch biÓu hiÖn t×nh c¶m kh¸c l¹ cu¶ du kh¸ch. Khai th¸c qu¸ møc c¸c gi¸ trÞ cña v¨n ho¸, ®ang lµ nguyªn nh©n lµm Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh cho c¸c di tÝch bÞ xuèng cÊp trÇm träng vµ cã nguy c¬ bÞ biÕn mÊt khái nÒn v¨n hóa x· héi hiÖn ®¹i. Ho¹t ®éng du lÞch víi nh÷ng ®Æc thï riªng cña nã dÔ lµm biÕn d¹ng c¸c lÔ héi truyÒn thèng. Dï lÔ héi truyÒn thèng cã tÝnh më th× nã vÉn cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh vÒ ®iÒu kiÖn kinh tÕ, v¨n ho¸ x· héi cæ truyÒn, vèn chØ phï hîp víi mét khu«n mÉu vµ kh«ng gian b¶n ®Þa, trong khi ®ã ho¹t ®éng du lÞch mang tÝnh liªn nghµnh, liªn vïng, x· héi ho¸ cao sÏ dÔ lµm mÊt sù c©n b»ng, dÉn tíi sù ph¸ vì c¸c khu«n mÉu truyÒn thèng cña ®Þa ph•¬ng trong qu¸ tr×nh diÔn ra lÔ héi. HiÖn t•îng th•¬ng m¹i ho¸, c¸c ho¹t ®éng lõa ®¶o, g©y t©m lý lo l¾ng cho du kh¸ch, lµm gi¶m l•îng kh¸ch ®Õn lÔ héi lÇn sau. Du kh¸ch ®Õn lÔ héi ®«ng kÐo theo nhiÒu nhu cÇu kh¸c nhau, t¹o ra sù mÊt c©n ®èi trong quan hÖ cung cÇu, dÔ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng « nhiÔm m«i tr•êng sinh th¸i tù nhiªnvµ m«i tr•êng sinh th¸i nh©n v¨n. B¶n s¾c vïng miÒn cã nguy c¬ bÞ mê do kÕt qu¶ cña sù giao thoa v¨n ho¸ thiÕu lµnh m¹nh, kh«ng thÓ tr¸nh khái ®em ®Õn tõ phÝa mét bé phËn du kh¸ch. Nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc trªn n»m trong nh÷ng biÕn ®éng kh«ng ngõng. V× t•¬ng lai ph¸t triÓn du lÞch bÒn v÷ng, v× c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng cña nh©n lo¹i, ngµnh du lÞch nãi chung, ng•êi lµm du lÞch nãi riªng ph¶i tù ®Æt cho m×nh tr¸ch nhiÖm gãp phÇn thóc ®Èy nh÷ng mèi quan hÖ, t×nh c¶m tèt ®Ñp, nh÷ng hµnh vi øng xö víi m«i tr•êng v¨n ho¸ th©n thiÖn h¬n, khai th¸c c¸c gía trÞ v¨n ho¸ ph¶i lu«n g¾n víi trïng tu, t«n t¹o. 1.3.2. Vai trß cña v¨n ho¸ tíi du lÞch C¸c ®èi t•îng v¨n ho¸ ®•îc coi lµ tµi nguyªn du lÞch ®Æc biÖt hÊp dÉn. NÕu nh• tµi nguyªn thiªn nhiªn hÊp dÉn du kh¸ch bëi sù hoang s¬, ®éc ®¸o vµ hiÕm hoi cña nã th× tµi nguyªn du lÞch nh©n v¨n thu hót kh¸ch bëi tÝnh phong phó, ®a d¹ng, ®éc ®¸o vµ tÝnh truyÒn thèng còng nh• tÝnh ®Þa ph•¬ng cña nã. C¸c ®èi t•îng v¨n ho¸ - tµi nguyªn du lÞch nh©n v¨n, lµ c¬ së ®Ó t¹o nªn c¸c lo¹i h×nh du lÞch v¨n ho¸ phong phó. MÆt kh¸c, nhËn thøc v¨n ho¸ cßn lµ yÕu Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh tè thóc ®Èy ®éng c¬ du lÞch cña du kh¸ch. Nh• vËy xÐt d•íi gãc ®é thÞ tr•êng võa lµ yÕu tè cung võa gãp phÇn h×nh thµnh yÕu tè cÇu cña hÖ thèng du lÞch. Tµi nguyªn du lÞch nãi chung, tµi nguyªn du lÞch nh¨n v¨n nói riªng ®•îc xem lµ tiÒn ®Ò ph¸t triÓn du lÞch, thùc tÕ cho thÊy tµi nguyªn du lÞch nh©n v¨n cµng phong phó cµng ®Æc s¾c bao nhiªu th× søc hÊp dÉn vµ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cµng cao. Cã thÓ nãi tµi nguyªn du lÞch nãi chung, nh©n v¨n nãi riªng lµ nh©n tè cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi sù ph¸t triÓn du lÞch, thËt khã h×nh dung nÕu nh• tµi nguyªn du lÞch kh«ng cã, nghÌo nµn th× du lÞch sÏ ph¸t triÓn?. Tµi nguyªn du lÞch nh©n v¨n lµ yÕu tè c¬ b¶n ®Ó h×nh thµnh c¸c s¶n phÈm du lÞch, sù phong phó vµ ®a d¹ng cña tµo nguyªn du lÞch nh©n v¨n ®· t¹o nªn sù ®a d¹ng vµ phong phó vµ ®a d¹ng cña s¶n phÈm du lÞch. C¸c s¶n phÈm v¨n ho¸ nh• tranh vÏ, ®iªu kh¾c, t•îng nÆn t¹o nªn mét ®éng lùc thóc ®Èy quan träng cña du lÞch: tranh §«ng Hå, tranh lôa lµ s¶n phÈm du kh¸ch rÊt •a thÝch, khi ®i HuÕ hÇu nh• ai còng mua cho m×nh hoÆc b¹n bÌ mét chiÕc nãn bµi th¬ Tµi nguyªn du lÞch cµng ®éc ®¸o, ®Æc s¾c th× gi¸ trÞ cña s¶n phÈm du lÞch vµ ®é hÊp dÉn kh¸ch cµng t¨ng. §Ó lµm vui lßng du kh¸ch, ng•êi ta lµm ®Ó b¸n hoÆc tÆng lµm kØ niÖm, t¹i c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng th× c¸c ®å vËt,s¶n phÈm du lÞch cã gi¸ trÞ h¬n nhiÒu. Tr×nh diÔn d©n ca vµ c¸c lo¹i h×nh v¨n nghÖ truyÒn thèng còng nh• hiÖn ®¹i còng lµ mét biÓu hiÖn cña v¨n ho¸. Thùc tÕ ë mét sè n•íc ©m nh¹c lµ nguån chñ yÕu ®Ó mua vui lµm hµi lßng du kh¸ch trong c¸c c¬ së l•u tró. §Æc biÖt, c¸c kh¸ch s¹n, nhµ nghØ t¹i n¬i nghØ m¸t cã thÓ mang l¹i c¬ héi cho kh¸ch th•ëng thøc ©m nh¹c mét c¸ch tè nhÊt. C¸c ch•¬ng tr×nh gi¶i trÝ buæi tèi, hoµ nh¹c, ghi ©m vµ hÖ thèng t¸i b¶n ©m thanh ®Òu t¨ng thªm khÝa c¹nh nghÖ thuËt ®ang tån t¹i cña quèc gia ®ã. Hoµ nh¹c, diÔu hµnh vµ c¸c lÔ héi ®•îc du kh¸ch rÊt hoan nghªnh. C¸c b¨ng h×nh, b¨ng nh¹c mµ kh¸ch cã thÓ mua lµ ph•¬ng tiÖn rÊt hiÖu qu¶ nh»m duy tr×, g×n gi÷ nÒn v¨n ho¸ cña mét ®Þa ph•¬ng. Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh ChÊt l•îng tµi nguyªn du lÞch nh©n v¨n lµ yÕu tè c¬ b¶n t¹o nªn chÊt l•îng s¶n phÈm du lÞch vµ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng du lÞch. Tr×nh diÔn d©n ca vµ c¸c lo¹i h×nh nghÖ thuËt truyÒn thèng còng nh• hiÖn ®¹i lµ mét biÓu hiÖn cña v¨n ho¸ t¹o nªn søc hót søc l«i cuèn, s«i ®éng vµ m¹nh mÏ cña mét nÒn v¨n ho¸ ®èi víi du kh¸ch. C¸c h×nh thøc vµ ch•¬ng tr×nh tiÕn hµnh ®Çy mµu s¾c, trang phôc cæ truyÒn d©n téc, ©m nh¹c, ®iệu nh¶y vµ tr×nh ®é nghÖ thuËt ®· t¨ng thªm søc hÊp dÉn víi du kh¸ch, lµm t¨ng thªm gia trÞ cña tµi nguyªn du lÞch. NÒn n«ng nghiÖp cña mét khu vùc còng lµ mèi quan t©m cña du kh¸ch. M« h×nh du lÞch n«ng th«n lµm cho du kh¸ch hoµ m×nh vµo cuéc sèng cña ng•êi n«ng d©n võa gióp cho du kh¸ch hiÓu thªm vÒ b¶n chÊt mét nÒn v¨n ho¸, võa gióp nh÷ng ng•êi n«ng d©n më mang nhËn thøc mét c¸ch trùc tiÕp. Nh÷ng hÖ thèng n«ng nghiÖp ®iÓn h×nh lµ nh÷ng ®iÓm hÊp dÉn ®èi víi nh÷ng ng•êi d©n muèn ®i th¨m mét khu n«ng nghiÖp ®Æc tr•ng. ViÖc häc hái kinh nghiÖm cach t¸c trong chuyÕn ®i cã thÓ lµm thay ®æi t¸c phong, th¸i ®é trong c• sö lao ®éng. §iÒu nµy còng cãi thÓ ®•îc coi lµ mét ¶nh h•¬ng tÝch côc cña du lÞch ®Õn v¨n ho¸ nãi chung. Nh÷ng ho¹t ®éng c¸c tr•êng ®¹i häc, trung häc, tiÓu häc còng nh• c¸c tr•êng t• vµ h×nh thøc tæ chøc ®µo t¹o, h•íng nghiÖp lµ nh÷ng ®Æc tr•ng cña nÒn v¨n ho¸ khu vùc ®ã vµ cã thÓ sö dông ë møc ®¸ng kÓ nh• nh÷ng trung t©m thu hót du kh¸ch. C¸c trung t©m ®µo t¹o ®¹i häc th•êng t¹o ra nh÷ng c¬ héi thu hót c¸c häc viªn tõ nh÷ng vïng kh¸c nhau trong nøoc ®ã hay tõ nh÷ng n•íc kh¸c trªn thÕ giíi. §iều nµy khuyÕn khÝch viÖc ®i l¹i. C¸c héi nghÞ kinh doanh quèc tÕ cña tËp ®oµn c«ng nghiÖp còng nh• c¸c tæ chøc gi¸o dôc ®µo t¹o vµ khoa häc th•êng ®•îc tæ chøc ë c¸c tr•ßng ®¹i häc hoÆc c¸c viÖn gi¸o dôc ®µo t¹o kh¸c. NhiÒu héi th¶o quèc gia vµ quèc tÕ ®•îc c¸c tr•êng ®¹i häc, viÖn nghiªn cøu khëi x•íng vµ tæ chøc thu hót hµng ngµn ng•êi tham gia vµ cã tiÕng vang rÊt lín. Héi th¶o ViÖt Nam häc tæ chøc th¸ng 07 n¨m 1998 lµ mét vÝ dô ®iÓn Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh h×nh. C¸c nguån tµi nguyªn ®Òu rÊt quan träng víi viÖc ph¸t triÓn du lÞch v× thÕ cÇn cô thÓ ho¸ c¸c môc tiªu, chiÕn l•îc b»ng viªc ®Çu t• x©y dùng, t«n t¹o, c¸c tµi nguyªn du lÞch ®Æc s¾c cña c¸c ®Þa ph•¬ng, nghiªn cøu ¶nh h•ëng cña nã tíi sù ph¸t triÓn cña x· héi. §Ó võa khai th¸c c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ phôc vô cho ph¸t triÓn du lÞch võa b¶o tån vµ g×n gi÷ nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng, ®ßi hái c¸c cÊp chÝnh quyÒn cã ph•¬ng h•¬ng chiÕn l•îc ®ung ®¾n, c¸c nhµ lµm du lÞch ph¶i hiÓu vµ t«n träng nh•ng gi¸ trÞ thùc cña tµi nguyªn ®Ó ph¸t triÓn du lÞch mét c¸ch bÒn v÷ng. 1.4. Loại hình du lịch văn hóa Du lịch Văn hóa được thể hiện thong qua việc thăm quan di tích lịch sử Văn hóa, phong tục tập quán, lễ hội, cũng như truyền thống của một địa phương, khu vực, các hoạt động du lịch văn hóa góp phần không nhỏ vào việc giáo dục long yêu nước, tự hào dân tộc của mọi thế hệ. Loại hình du lịch Văn hóa được cấu thành bởi các yếu tố sau: 1.4.1. Di tích lịch sử văn hóa Di tích lịch sử văn hóa là tài sản văn hóa quý giá của mỗi địa phương, mỗi dân tộc, mỗi đất nước và của cả nhân loại. Nó là bằng chứng xác thực và cụ thể nhất về đặc điểm văn hóa của mỗi nước, ở đó chứa đựng những truyền thống tốt đẹp nhất, những tinh hóa trí tuệ tài năng, giá trị văn hóa nghệ thuật của mỗi quốc gia, đó chính là bộ mặt quá khứ của mỗi dân tộc, mỗi đất nước, là biểu tượng chói ngời trong kho tàng văn hóa dân tộc và nhân loại. Giá trị đặc biệt của di tích được thể hiện ở nhiều khía cạnh khác nhau, mỗi khía cạnh là những mảng màu giúp cho du khách “sắp xếp, lắp ghép” để tạo ra khối tổng hòa chung trong một không gian du lịch địa phương, vùng, lãnh thổ và cao hơn là quốc gia và quốc tế. Mỗi di tích mang tính độc lập về các giá trị (hiện chỉ khai thác điểm), nhưng nó lại có sức kết nối kì lạ khi được lắp ghép vào các tour du lịch, các chương trình du lịch chuyên đề. Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh Mỗi di tích là một minh chứng sống động cho những quãng thời gian đã đi qua trong quá khứ ví như: thành quách, Lang tẩm, đền chà miếu mạo Di tích lịch sử văn hóa là những không gian vật chất cụ thể, trong đó chứa đựng các giá trị điển hình lịch sử, do tập thể hoặc cá nhân con người hoạt động sáng tạo ra trong lịch sử dân tộc. Sự tồn tại của các di tích lịch sử văn hóa là hết sức quan trọng, bởi nó trở thành cầu nối giữa quá, khứ hiện tại và tương lai. Giá trị của nó là nền tảng vững chắc giúp cho các thế hệ sau vững bươc trên con đường hội nhập. Di tích càng có liên đại càng có giá trị về lịch sử - văn hóa. Đến với nhưng công trình, di tích lịch sử văn hóa, khách di lịch đượ đắm mình trong tài nghệ của cha ông với những mảng kiến trúc độc đáo, riêng biệt, nếu kiến trúc là khung vòng ngoài nghệ thuật, thì tài nghệ, kĩ năng, kĩ xảo được đẩy lên đỉnh điểm và nở rộ trong nhưng mảng điêu khắc có một không hai. Theo quan niệm của UNESCO có 2 loại di sản văn hóa: Một là, những di sản văn hóa hữu thể (Tangible) như đình đền chùa miếu, lăng mộ, nhà sàn v.v Hai là, những di sản văn hóa vô hình (Intangible) bao gôm các biểu hiện tượng trưng và “Không sờ thấy được ”Của văn hóa được lưu truyền và biến đổi qua thời gian, với một số quá trình tái tạo, “trùng tu” Của cộng đồng rộng rãi Những di sản văn hóa tạm gọi là vô hình này theo UNESCO bao gồm cả âm nhạc, múa, truyền thống, văn chương truyền miệng Cái hữu thể và cái vô hình gắn bó hữu cơ với nhau, lồng vào nhau như thân xác và tâm trí con người. Theo luật di sản Viêt Nam, một di tích lịch sử văn hóa (DTLS, VH) muốn xếp hạng phải có nhưng tiêu chuẩn sau: -Phải là địa điểm gắn với lịch sử, như các trận đánh mang tinh chiến lược, một vị trí văn hóa hoăc gắn với trung tâm tôn giáo, nó chi phối tới tư Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh tưởng của dân tộc. - DTLS, VH có giá trị nhất định ở lĩnh vực nghệ thuật, cụ thể là: kiến trúc tượng các đồ thờ nhất là hình thức chạm, khắc trên di tích đó. DTLS, VH phải là di tích cách mạng, nghĩa là nó gắn với cách mạng, kháng chiến hoặc gắn với một nhân vật lịch sử có tên tuổi. Di tích lịch sử văn hóa là các công trình kiến trúc được xây dựng cho phù hợp với phong tục, tập quán, địa hình khí hậu và đặc biệt nó được xây dựng theo ý chí của nhưng người chủ công trình, không có một công thức duy nhất cho tất cả các công trình kiến trúc, di tích lịch sử văn hóa, tuy nhiên nó vẫn có những đặc điểm chung cua một di tích lịch sử văn hóa, tiêu biểu trong đó phải kể đến: 1.4.1.1. Chùa Cùng với sự du nhập của phật giáo vào Việt Nam từ buổi đầu công nguyên, các ngôi chùa dần mọc lên trên đát nước cho đến lúc mỗi làng có một ngôi chùa. Chùa không chỉ là nơi các nhà sư tu hành, các tín đồ phật giáo tới làm lễ mà còn là trung tâm sinh ho¹t văn hóa làng xã qua nhiều đời. Và đối với một số chùa những ngày lễ còn thu hút một lượng lớn khách thập phương đến tham dự. Ông cha ta có câu “Đất Vua, Chùa làng”, có hiểu được những điều này mới hiểu được cấu trúc xã hội văn hóa của dân tộc Viêt Nam trong 4000 năm bề dày lịch sử của mình. Tìm hiểu những ngôi chùa rõ ràng không phải chỉ hiểu phật giáo Việt Nam, và còn là hiểu nhiều mặt của tâm thức Việt Nam, văn hóa Việt Nam. Chùa là một công trình kiến trúc dùng cho việc thờ phật. Không có một kiểu mẫu chung cho hàng ngàn ngôi chùa được xây dựng trong nhiều thế kỉ qua, trên lãnh thổ của cả nước từ Bắc tới Nam. Mỗi thời đại có phong cách riêng, mỗi địa phương lại cũng tùy theo những điều kiện địa lí, thế đất và do Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh nhiều lí do riêng mà đưa ra một kiểu kiến trúc chùa phù hợp. Điểm nổi bật của chù Việt bao giờ cũng có xu hướng gần dân, ngoài một số chùa được dựng ở địa điểm thắng cảnh thiên nhiên thì hầu như chùa nào cũng gắn với làng xóm. Tín đồ của phật Việt chủ yếu là nông dân, nên chùa đã phản ánh rõ nét tư duy nông nghiệp, từ đó có thể thấy được chùa là trung tâm văn hóa của làng. Thần linh trong chùa cũng như ở nhiều di tích khác còn rất gần gũi với đời, chỉ biết các ngài ở trên còn trên đến đâu thì người Việt không cần biết đến, các ngài chưa phải là đấng cao vĩnh viễn. Vì thế mặt kiến trúc tôn giáo của người Việt chưa có vươn theo chiều cao. Mặt khác chùa Việt lại thường dàn trải theo mặt bằng với nhiều đơn nguyên kiến trúc. Hiện tượng này được nghĩ tới xuất phát từ việc mở rộng đất đai trong kinh tế nông nghiệp xưa. Theo quan niệm cổ truyền chùa bao giờ cũng dựng ở mảnh đất thu được khí thiêng của trời đất, thường phải hội được mấy đặc điểm như sau; đất cao tươi nhuận (cây cối tốt lành,chim khôn vui hót) có dòng chảy hoặc hồ ao trước mặt. Mặt chùa thường quay về hướng Nam, đó là hướng bát nhã (trí tuệ) vì đạo phật cho rằng có hiểu biết mới chống được ngu tối. Đặc điểm của chùa Việt: Mở đầu cho ngôi chùa là Tam Quan, tức cổng chùa, song nó đã mang ý nghĩa cao hơn về phật đạo. Cửa chùa thường có 3 lối vào, là một kiến trúc riêng, có khi là một tòa nhà 3 gian 2 chái hay một gác chuông vuông cũng hai tầng tám mái. Tam quan gồm: - Không quan; ( không là bản thể là cốt lõi, là cội nguồn.Quan là lối nhìn nhận thức ) Suy cho cùng là nhận thức về cội nguồn chung của muôn loài, muôn vật. -Giả quan: nhận thức về quy luật vô thường (không tồn tại vĩnh viễn) của muôn loài muôn vật, mọi pháp đều biến hóa giả tạo. -Trung quan: cách nhận thức chân chính, hòa hợp, chẳng phân hai, Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh không lệ thuộc vào bất kể một nhận thức, sự kiện nào, Là con đường của đạo dẫn đến giải thoát. Qua Tam Quan, con đường gọi là nhất chính đạo dẫn vào thế giới Phật. Mở đầu của hệ thống chùa chính la tòa tiền đường, nơi đây các phật tử ngồi tụng kinh để “Rèn tâm kiến tính”. Chỉ có chùa mới có tiền đường, còn ở Đình và Đền thường gọi là tiền tế hoặc tiền bái. Ban thờ Phật: nằm ở gian giữa chùa, gian này mở lùi về phía sau, tạo cho chùa chính có kết cấu chữ Đinh hay chữ Công. Thượng điện: Do cửa chùa luôn mở rộng với mọi chúng sinh, nơi thờ không bao giờ bị che chắn. Bao quanh hai bên chùa nhiều khi còn có hai dãy hành lang và phía sau là nhà hậu. Tòa nhà hậu thường là nơi tổ chức thờ mẫu, thờ những người có công với với chùa, đồng thời làm nơi ở cho tăng ni, nhà khách nhà bếp Ngoài ra hầu như chùa nào cũng có tháp, số tầng tháp thường lẻ. 1.4.1.2. §Òn §Òn lµ n¬i thê th¸nh hoÆc nh÷ng nh©n vËt lÞch sö ®· ®•îc thÇn th¸nh ho¸. §Òn cã nhiÒu d¹ng. Lo¹i h×nh to lín vÒ c¶ mÆt b»ng lÉn ý nghÜa, cã thÓ kÓ tíi ĐÒn Hïng, Đền Giãng, Đền Cöa ¤ng, Đền vua §inh, vua Lª, §Òn Lý B¸t §Õ, ĐÒn KiÕp B¹c Råi c¸c ®Òn thê thÇn linh d©n d· nh• ®Òn §éc C•íc, còng cã khi ®Òn g¾n víi viÖc thê thÇn linh hoÆc nh÷ng nh©n vËt cña ®Þa ph•¬ng ®•îc thiªng ho¸. 1.4.2. Lễ hội 1.4.2.1. Nội dung Có rất nhiều cách gọi và giải thích khác nhau về thuật ngữ “lễ hội”, gọi lễ hội là hội lễ, hội hè đình đám. Tác giả Bùi Thiết trong cuốn từ điển “Từ điển hội lễ Việt Nam” cho rằng: “Hội”là các gọi cô đọng nhằm chỉ toàn bộ các hoạt động tinh thần và ứng xử, phản ánh những tập tục ,vật hiến tế, lễ nghi dâng cúng, những hội hè Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh đình đám của một cộng đồng làng xã nhất định” Trong cuốn “Lễ hội cổ truyền” Phan Đăng Nhật cho rằng “Lễ hội là một pho lịch sử khổng lồ, ở đó các tích tụ vô số những phong tục tín ngưỡng, văn hóa nghệ thuật và các hiện tương xã hội, lịch sử quan trọng của dân tộc” Trong cuốn “Hội hè Việt Nam”tác giả nhận đinh như sau; “Hội và lễ hội là một sinh hoạt văn hóa lâu đời của dân tộc Việt Nam chúng ta, hội và lễ hội có sức hấp dẫn, lôi quốn các tầng lớp trong xã hội để trở thành một nhu cầu, một khát vọng của nhân dân trong nhiều thập kỉ” Tác giả Dương Văn Sáu đã định nghĩa lễ hội như sau; “Lễ hội là hình thức sinh hoạt văn hóa cộng đồng diễn ra trên một địa bàn dân cư trong thời gian xác định và không xác định, nhằm nhắc lại sự kiện nhân vật lịch sử, hay huyền thoại; đồng thời là dịp để biểu hiện cách ứng xử văn hóa của con người với thiên nhiên - thần thánh và con người trong xã hội” Theo Giáo sư Hà Văn Tấn “Lễ là các nghi lễ liên quan đến tôn giáo, cúng thần tổ tông, cầu phúc, lễ bao quát mọi nghi thức ứng xử của xã hội. “Lễ” vẫn giữ được một phương diện nguyên thủy của nó là hình thức biểu thị quan hệ giữa con người với môi trường tự nhiêm của nó”. Giáo sư Đinh Gia Khánh coi “Lễ hội cổ truyền như là thời điểm mạnh của cuộc sống; là cái mốc của một chu trình kết thúc và tái sinh; là cuộc đời thứ hai bên cạnh cuộc đời thực; là trạng thái thưng hoa từ đời sống thực tế; là hình thức tổng hòa và văn hóa nghệ thuật; là một hiện tượng văn hóa mang tính trội ” Xem xÐt tÝnh chÊt vµ ý nghÜa cña lÔ héi NhËt B¶n, Gi¸o s• Kurayashi viÕt “XÐt vÒ tÝnh chÊt lÔ héi, lÔ héi lµ qu¶ng trêng cña t©m hån; xÐt vÒ tÝnh chÊt lÔ héi, lÔ héi lµ c¸i n«i s¶n sinh vµ nu«i d•ìng nghÖ thuËt, mü thuËt, nghÖ thuËt gi¶i trÝ, kÞch v¨n ho¸ vµ víi ý nghÜa ®ã, lÔ héi tån t¹i vµ cã liªn quan mËt thiÕt ®Õn sù ph¸t triển v¨n ho¸”. Tuy khác nhau về cách diễn đạt nhưng các ý kiến đó không mâu thuẫn Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh với nhau mà thống nhất trong một nội dung “Lễ hội là sinh hoạt văn hóa, tôn giáo, nghệ thuật, truyền thống của cộng đồng”. Như vậy trong khái niêm lễ hội gồm hai yếu tố; Lễ và hội. Hai yếu tố này luôn tồn tại song song, bổ sung, hỗ trợ và hoàn thiện lẫn nhau. - Lễ; theo từ điển tiếng Việt “Lễ là những nghi thức tiến hành nhằm đánh dấu hoặc kỉ niệm một sự việc, sự kiện có ý nghĩa nào đó”, như vậy lễ là cách ứng xử của con người trước tự nhiên rộng lớn bí ẩn, các nghi thức, nghi lễ của lễ toát lên sự cầu mong phù hộ. Lễ là phần tâm linh của cộng đồng, nhằm đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng và đảm bảo nề nếp, trật tự cho hội được hoàn thiện hơn. Lễ được hình thành bởi: nhân vật được thờ, hệ thông di tích nghi lễ, nghi thức thờ cúng, huyền tích, cảnh quan mang tính thiêng, kể cả những hành vi tưởng như tục. Hội; là cuộc vui chơi bằng nhiều hoạt động giải trí cộng đồng, diễn ra tại một địa điểm nhất định, vào dịp cuộc lễ kỉ niệm một sự kiện xã hội hay tự nhiên nhằm diễn đạt sự phấn khích, hoan hỉ của công chúng dự lễ hội. Nếu lễ là phần đạo thì hội là phần đời, là khát vọng của một thành viên trong cộng đồng vươn tới những điều tốt đẹp. Như vậy lễ hội là một sinh hoạt văn hóa dân gian nguyên hợp mang tính cộng đồng cao của nông dân hay thị dân diễn ra trong những chu kì không gian, thời gian nhất định để làm những nghi thức về nhân vật được sùng bái, để thể hiện những ước vọng, để vui chơi trong tinh thần cộng mệnh và cộng cảm. Tất cả các lễ hội (kể cả lễ hội sơ khai cổ truyền và hiện đại) đều mang những nét bản chất chung, đó là tính chất thiêng của toàn lễ hội, là sự sùng bái nhân vật (lịch sử, văn hóa) suy tôn những biểu tượng được thờ phụng; là nhu cầu trở về cội nguồn tự nhiên xa xưa để khẳng định nguồn gốc cộng đồng và bản sắc văn hóa; là sự giải thiêng trong tâm thức, tâm lí và sinh họat cộng Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh đồng. Tất cả những bản chất này được biểu hiện ở tất cả các hiện tượng thuộc về lễ hội; từ những chi tiết nhỏ nhất cho đến những chi tiết lớn. Lễ hội là loại hình sinh hoạt văn hóa được xuất hiện lâu đời trong lịch sử, trở thành nhu cầu không thể thiếu được trong đời sống mỗi người dân, cuộc sống hàng ngày khiến cho con người cảm thấy bị dồn nén, căng thẳng và họ cần phải được giải tỏa theo cách của mình, lễ hội có thể đáp ứng được nhu cầu đó của con người, họ cần lễ hội để cầu bình an, sức khỏe, phát tài, phát lộc, đơn thuần chỉ là để thưởng thức những hình thức nghệ thuật dân gian hoặc chỉ là để được vui chơi giải trí, thả mình vào trong không khí náo nhiệt của nó. Lễ hội truyền thống Việt Nam là thành phần quan trọng trong kho tàng văn hóa của dân tộc, nó là sản phẩm văn hóa đặc biệt mà trong tiến trình phát triển tự thân nghành du lịch phải tự tìm tới, khai thác các giá trị nhiều mặt của nó để phục vụ phát triển du lịch. Có thể nói rằng lễ hội truyền thống Việt Nam với tư cách là một sản phẩm văn hóa đặc sắc, một sản phẩm văn hóa du lịch đặc biệt hấp dẫn là nét riêng của du lịch văn hóa trong quá trình hội nhập quốc Lễ hội cổ truyền, bản thân nó đã là một giá trị văn hóa lớn trong đời sống và hiện đại. Tuy nhiên phân tích sâu hơn nữa ngươi ta đã tìm ra những giá trị văn hóa tiêu biểu của lễ hội, một hiện tượng văn hoa mang tính trội. 1.4.1.2. Không gian lễ hội Lễ hội bao giờ cũng ngắn với một địa điểm một địa phương nhất định, do người dân ở khu vực đó tổ chức và trước hết dành cho nhân dân địa phương thẩm nhận và hưởng thụ những giá trị và lợi ích do lễ hội đem lại sau đó mới dành cho du khách gần xa. Ở mỗi địa phương, không gian tổ chức của lễ hội thông thường gắn với công trình di tích lịch sử văn hóa của địa phương đó. Đó là không gian thiêng thường diễn ra ở các Đền, Chùa, Đình, Miếu, Từ đường, Lăng tẩm Còn những lễ hội hiện đại thường diễn ra ở các thành phố Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh lớn, các trung tâm đ« thị, trung tâm hành chính, chính trị, văn hóa xã hội của các địa phương. VÒ kh«ng gian gäi lµ héi lµng nhưng kh«ng nhÊt thiÕt diÔn ra trong tõng ®Þa h¹t mét lµng do d©n lµng ®ã tham dù mµ cã khi lan ra hµng tæng nh• héi Giãng, hµng phñ nh• héi Lim (Hµ B¾c) §Þa ®iÓm tæ chøc héi phÇn lín lµ ë §×nh n¬i trung t©m sinh ho¹t cña lµng x·, nh•ng còng cã khi më t¹i §Òn, ë Chïa hay t¹i mét Gß §èng, bÕn b·i hay c¹nh lµng hay liªn lµng do c¸c lµng thê chung mét vÞ thµnh Hoµng lµng nªn míi kÕt trô ®Ó r•íc ngµi tõ lµng nµy sang lµng kh¸c. Cã tr•êng hîp héi xuÊt ph¸t tõ mét ®iÓm cè ®Þnh ch¼ng h¹n ë §×nh, nh•ng vÒ sau lan dÇn ra ®ª, ra b·i, ra tËn ch©n nói chiÕm lÜnh c¶ mét kh«ng gian réng lín do nh÷ng diÔn biÕn cña trß ch¬i. Theo dßng thêi gian, tr¶i qua hµng ngh×n n¨m dùng n•íc vµ gi÷ n•íc, nh÷ng quy •íc cña céng ®ång ng•êi ViÖt x•a trong ®èi nh©n xö thÕ, trong giao tiÕp x· héi gi÷a c¸ nh©n víi céng ®ång, víi tæ tiªn vµ thÇn linh ®· trë thµnh phong tôc nghi lÔ truyÒn thèng trong sinh ho¹t v¨n ho¸, tÝn ng•ìng cña ng•êi ViÖt Nam. Ngµy nay trong x· héi v¨n minh hiÖn ®¹i, nh÷ng phong tôc nghi lÔ truyÒn thèng vÉn ®•îc c¸c thÕ hÖ ng•¬× ViÖt Nam tr©n träng, gìn gi÷ vµ kÕ thõa. Nã lµ sîi d©y v« h×nh g¾n kết ng•êi ViÖt Nam ë mäi ph•¬ng trêi, bëi nã ph¶n ¸nh kh¸t väng sèng ch©n chÝnh, nÐt ®Ñp cña ®¹o lý cæ nh©n vµ v•ît qua chiÒu s©u cña t©m hån ng•êi ViÖt, ®· v•ît qua mäi kho¶ng c¸ch vÒ kh«ng gian, thêi gian trë thµnh nÐt v¨n ho¸ truyÒn thèng cña ng•êi ViÖt Nam. 1.4.1.3. Thêi gian lÔ héi Héi th•êng më theo chu k× hµng n¨m nh©n kØ niÖm ngµy sinh, ngµy ph¸t tÝch cña thµnh hoµng vµ nhÊt niªn nhÊt lÖ, lµng kh«ng ®•îc bá qua ngµy thiªng ®ã, còng cã tr•êng hîp ngo¹i lÖ héi th•êng ®•îc më lµ ®Ó cÇu m•a, ®Ó tèng khø dÞch bÖnh §èi víi nh÷ng héi ph¶n ¸nh ®Ò tài s¶n xuÊt n«ng nghiÖp th× thêi ®iÓm Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh më héi th•êng vµo lÞch canh t¸c, vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña c©y trång. §ã lµ “Xu©n thu nhÞ k×” nh ngêi ta vÉn thêng nãi, nhung thùc tÕ th× héi xu©n lµ chñ yÕu v× ®ã lµ mïa cña v¹n vËt n¶y në, d©n chóng nhµn rçi, thêi tiÕt thuËn lîi. Thêi gian më héi dµi hay ng¾n tuú thuéc vµo thêi gian, néi dung cña héi còng nh• kh¶ n¨ng kinh tÕ cña d©n lµng trong tõng n¨m. Nh÷ng lÔ héi kh«ng thuéc ph¹m vi qu¶n lÝ cña nhµ n•íc th× héi lµng nµo lµng Êy tù tæ chøc, hÇu hÕt c¸c lÔ héi cø mét n¨m më mét lÇn, nh•ng còng cã lÔ héi cø ba n¨m míi ®•îc më mét lÇn nh• héi Thä L·o ë LiÔu §«i (Hµ Nam Ninh) hoÆc m•êi n¨m mí më nh• héi §¹i ë Ninh HiÖp (Hµ Néi), l¹i cã héi 30 n¨m sau, míi më nh• héi §á (Quèc Oai, Hµ T©y), cã héi mét n¨m ®•îc më hai lÇn nh• héi chïa Keo?(Th¸i B×nh). Cã nh÷ng héi thêi gian tæ chøc héi kÐo dµi hµng th¸ng hoÆc từ ngµy nµy sang ngµy kh¸c nh• héi h¸t quan hä vïng Hµ B¾c, cã nh÷ng héi diÔn ra suèt mét tuÇn, còng cã nh÷ng héi chØ më mét ngµy. 1.4.1.4. Du lịch lễ hội Lễ hội là một hoạt động văn hóa truyền thống mang tính phổ quát, trong khi đó du lịch là một hoạt động kinh tế mang tính tổng hợp, trong bước đường phát triển ngành du lịch cũng phải tìm đến, khai thác và sử dụng lễ hội với tư cách là một sản phẩm văn hóa đạt hiệu quả cao nhiều mặt. Việc tổ chức các tour du lịch tới các địa phương trên khắp miền đất nước, trong một khoảng thời gian nhất định trong năm mà thời gian đó trùng với thời gian mở hội của địa phương. Hoạt động này giúp cho du khách thẩm nhận những giá trị nhiều mặt thông qua hoạt động lễ hội của địa phương. Đến với lễ hội dân gian truyền thống, du khách có thể thưởng thức và tìm hiểu nghệ thuật dân gian: hội đèn hùng hát xoan, hội Phủ Dầy có hát chầu văn, hội Lim với tiếng hát quan họ của các liền anh, liền chị tất cả những hình thức nghệ thuật này góp phần tạo nên sức hấp dẫn của lễ hội. Du lịch lễ hội là hoạt động du lịch gắn với thời gian mở hội, do vậy cũng giống với lễ hội nó chỉ diễn ra theo thời gian, mùa vụ, thường tập trung Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh vào các tháng mùa xuân và cuối thu. Du lịch lễ hội thường diễn ra trong một không gian, thời gian nhất định nên người tổ chức phải nắm chắc thời gian và không gian, hoạt động của lễ hội cùng với nhân dân để khai thac phù hợp, đúng hướng, có hiệu quả. Trong quá trình phát triển người dân Việt Nam ngày càng có điều kiện về thời gian, kinh tế, nhu cầu vui chơi giả trí, thẩm nhận các giá trị văn hóa cũng không ngừng nâng cao. Lo¹i bá nh÷ng yÕu tè tiªu cùc cña x· héi cò ®Æt vµo trong ®iÒu kiÖn míi h«m nay, mïa lÔ héi còng lµ mïa du lÞch, t¹o nªn h×nh thøc du lÞch lÔ héi mang b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc ®•îc thÓ hiÖn qua s¾c th¸i v¨n ho¸ cña c¸c ®Þa ph•¬ng, vïng miÒn phong phó ®Æc s¾c. Víi thêi gian vµ kh«ng gian h÷u h¹n cña c¸c lÔ héi truyÒn thèng vèn chØ phï hîp víi ®iÒu kiÖn riªng cña c¸c ®Þa ph•¬ng. Thùc tÕ cho thÊy kh¸ch du lÞch tíi ®«ng sÏ lµm ¶nh h•ëng, thay ®æi, ®«i khi lµm ®¶o lén c¸c ho¹t ®éng b×nh th•êng cña c¸c ®Þa ph•¬ng n¬i cã lÔ héi. Du kh¸ch víi nhiÒu thµnh phÇn l¹i lµ nh÷ng ng•êi cã ®iÒu kiện kh¸c nhau, ho¹t ®éng cña hä cã thÓ t¸c ®éng kh«ng nhá ®Õn t×nh h×nh trËt tù, an toµn x· héi cña ®Þa ph•¬ng n¬i cã lÔ héi NÕu kh«ng tæ chøc ®iÒu hµnh, qu¶n lý lÔ héi chu ®¸o sÏ dÉn ®Õn sù lén xén trong qu¶n lý, ®iÒu hµnh x· héi. * L•îc sö vÒ triÒu ®¹i nhµ TrÇn Nguồn gốc Tổ tiên của dòng dõi nhà Trần có nguồn gốc dân tộc Mân ở quận Tần Châu, tỉnh Phúc Kiến, Trung Hoa. Ông Trần Quốc Kinh từ Phúc Kiến sang Việt Nam vào khoảng năm 1110, thời vua Lý Nhân Tông (1072-1127), lúc đầu cư trú tại xã An Sinh, huyện Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh ngày nay; sống bằng nghề chài lưới trên sông nước, trên đường làm ăn chuyển dần vào hương Tức Mạc, huyện Thiên Trường, nay là xã Lộc Vượng thuộc ngoại thành Nam Định. Trần Quốc Kinh lấy vợ ở Tức Mạc, sinh ra Trần Hấp. Trần Hấp sinh ra Trần Lý và Trần Hoằng Nghi. Trần Lý sinh ra Trần Tự Khánh và Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh Trần Thừa - sau được tôn là Trần Thái Tổ. Trần Hoằng Nghi sinh được ba người con trai: Trần An Quốc, Trần An Bang và Trần Thủ Độ[1]. Các nhà lãnh đạo thuộc những thế hệ đầu tiên thường mang tên các loài cá, do nguồn gốc xuất thân chài lưới của họ Trần. Tổ họ Trần vốn tên là Chép, phiên âm là "Lý", nghĩa là cá chép. Con ông là Trần Thừa vốn có tên là Dưa (cá dưa). Hai con trai Trần Thừa vốn có tên là Leo (cá leo), được phiên theo chữ Hán là Liễu (cha của Trần Quốc Tuấn), người con thứ hai có tên là Lành Canh (cá lành canh), phiên sang chữ Cảnh (vua Thái Tông). Trần Thị Dung cũng vốn có tên là Ngừ (cá ngừ), khi làm hoàng hậu của Lý Huệ Tông mới đổi gọi là Dung. Về sau dân địa phương lập đền thờ bà vẫn gọi là "Bà chúa Ngừ". Từ thế hệ thứ hai, nhà Trần nắm quyền cai trị nên mới đặt theo các tên đời sau thường biết tới. Vốn sống bằng nghề đánh cá, họ Trần thường sinh sống làm ăn ở những vùng cửa sông ven biển, đến đời Trần Lý (ông nội của vua Trần Thái Tông) đã trở thành một cự tộc có thế lực vùng Hải Ấp (nay là xã Lưu Xá, huyện Hưng Hà, tỉnh Thái Bình). Khi nhà Lý bắt đầu suy yếu, người đứng đầu dòng họ Trần ở đây là Trần Cảnh (Trần Thái Tông) nhưng người đặt nền móng cho sự ra đời chính thức của nhà Trần là Trần Thủ Độ. Nhà Lý suy vi, quyền lực rơi hết vào tay Trần Thủ Độ. Sau khi ép Lý Chiêu Hoàng (8 tuổi) nhường ngôi cho chồng là Trần Cảnh (7 tuổi; 1218 - 1277) thì thời đại của nhà Trần chính thức bắt đầu năm 1225. Trong khoảng 175 năm trị vì, nhà Trần đã lãnh đạo nhân dân Đại Việt ba lần kháng chiến chống quân Nguyên thành công vào các năm 1258, 1285 và 1288, nhưng trong những năm sau này, kể từ đời vua Dụ Tông thì triều đại nhà Trần đã suy yếu đi vì nhiều lý do, chủ yếu là do sự mục nát và yếu kém của hệ thống quan lại. Cuối cùng vào năm 1400, Hồ Quý Ly đã cướp ngôi nhà Trần, chấm dứt 175 năm trị v× với 13 đời vua của dòng họ này. Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh TiÓu KÕt Ch•¬ng I Ngµy nay sù ph¸t triÓn v¨n hãa ®a trë thµnh mét h•íng ®i ®óng ®¾n, mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao cho ngµnh du lÞch thÕ giíi nãi chung vµ ngµnh du lÞch ViÖt Nam nãi riªng. Du lÞch ViÖt Nam muèn ph¸t triÓn, tÊt yÕu ph¶i sö dông vµ khai th¸c c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thèng, Trªn c¬ së tæng hîp, vËn dông vµ ph©n tÝch c¸c kh¸i niÖm cã liªn quan, khãa luËn ®· lµm râ kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm cña du lÞch, v¨n hãa còng nh• c¸c yÕu tè ¶nh h•ëng tíi du lÞch v¨n hãa. Toµn bé nh÷ng néi dung trªn ®· ®¸p øng ®•îc môc tiªu cña ch•¬ng I lµ x©y dung c¬ së lÝ luËn vµ ®Þnh h•íng cho viÖc tiÕp cËn ph©n tÝch c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa vµ ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p ph¸t triÓn du lÞch v¨n hãa trªn ®Þa bµn huyÖn §«ng TriÒu, tØnh Qu¶ng Ninh. Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh Ch•¬ng 2: HiÖn tr¹ng cña côm di tÝch thê vua TrÇn ë huyÖn §«ng TriÒu – Qu¶ng Ninh 2.1. Giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÒ huyÖn §«ng TriÒu – Qu¶ng Ninh 2.1.1. §iÒu kiÖn tù nhiªn 2.1.1.1.lÞch sö vµ tªn gäi §«ng Triều là vùng đất ghi đậm nhiều dấu ấn lịch sử và văn hoá. Đây là vùng đất cổ, X•a d•íi thêi n•íc ta gäi lµ V¨n Lang, miÒn §«ng TriÒu thuéc bé D•¬ng TuyÒn (cã s¸ch chÐp lµ Thang TuyÒn), sau ®ã thuéc huyÖn Khóc D•¬ng thuéc châu Giao trong suèt thêi kú B¾c thuéc, thời Ngô Đinh - Tiền Lê thuộc lộ Nam Sách Giang, Thêi Lý, §«ng TriÒu thuéc lé H¶i D•¬ng, thời Trần thuộc phủ Tân Hưng, Thêi Lª ThuËn Thiªn, §«ng TriÒu thuéc §«ng §¹o, thêi Lª Quang ThuËn thuéc thõa tuyªn H¶i D•¬ng, thêi Lª C¶nh H•ng thuéc ®¹o §«ng TriÒu, thêi T©y S¬n thuéc phñ Kinh M«n, H¶i D•¬ng. Do ở cửa ngõ ra Đông Bắc nên thời Trần huyện Đông Triều là trung tâm của châu Đông Triều. Thời Pháp thống trị, toàn quyền Pháp đã cho lập Đạo Đông Triều (10-11-1890) sau đó lại đưa Đông Triều vào khu quân sự Phả Lại (24-8- 1891)rồi lại đưa về tỉnh Hải Dương (10-10-1895). Trong §«ng TriÒu huyÖn chÝ, phÇn nãi vÒ duyªn c¸ch cña §«ng TriÒu, viÕt nh sau: “Nhµ TÇn ®Æt Tîng quËn ë phÝa nam QuÕ L©m, §«ng TriÒu tøc lµ ®Êt cña T•îng quËn. Thêi kú 12 sø qu©n gäi lµ Yªn Sinh, TrÇn Th¸i T«ng phong cho anh lµ HiÒn Hoµng lµm Yªn Sinh V•¬ng. Tæ tiªn hä TrÇn tõ vïng M©n, ChiÕt tíi n•íc Nam, nhµ ë Yªn Sinh, ®êi ®êi lµm nghÒ ®¸nh c¸, sau dêi vÒ ë x· Tøc M¹c, Mü Léc. C¸c vua nhµ TrÇn (sau khi mÊt) ®Òu ®•a vÒ mai t¸ng t¹i x· Yªn Sinh, tæng MÔ S¬n, tøc ®Êt nµy. Vua TrÇn Dô T«ng ®æi Yªn Sinh lµm ®Êt §«ng TriÒu, tªn §«ng TriÒu b¾t ®Çu cã tõ ®©y. §äc §¹i ViÖt sö toµn th• , kû nhµ TrÇn, chóng ta biÕt vµo n¨m 1237, TrÇn Th¸i T«ng (TrÇn C¶nh) ®· lÊy ®Êt c¸c x· Yªn Phô, Yªn D•ìng, Yªn Sinh, Yªn H•ng, Yªn Bang cho TrÇn LiÔu lµm ®Êt th¨ng méc vµ phong lµm Yªn Sinh v•¬ng ë §«ng TriÒu. Cßn Yªn Bang lµ tr¹i, sau thuéc huyÖn Yªn Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh H•ng, tØnh H¶i D•¬ng. Nh• vËy §«ng TriÒu lµ mét miÒn ®Êt cæ, hµng ngh×n n¨m tr•íc ®©y cã tªn lµ Yªn Sinh. §êi vua TrÇn Dù T«ng ®•îc ®æi thµnh §«ng TriÒu. X•a huyÖn §«ng TriÒu rÊt réng, bao gåm c¶ mét phÇn huyÖn Kinh M«n vµ tæng BÝ Giµng, n¨m 1896 tæng BÝ Giµng c¾t vÒ huyÖn Yªn H•ng. Do vËy, trong sö s¸ch vïng danh s¬n Yªn Tö thuéc §«ng TriÒu. Do ở cửa ngõ ra Đông Bắc nên thời Trần huyện Đông Triều là trung tâm của châu Đông Triều. Thời Pháp thống trị, toàn quyền Pháp đã cho lập Đạo Đông Triều (10-11-1890) sau đó lại đưa Đông Triều vào khu quân sự Phả Lại (24-8-1891)rồi lại đưa về tỉnh Hải Dương (10-10-1895). Sau Cách mạng, đến 9-7-1947, Đông Triều mới về tỉnh Quảng Hồng, 28-1-1959 Đông Triều trở về Hải Dương. Từ 27-10-1961 Đông Triều nhập lại vào khu Hồng Quảng (từ 30-10-1963, Hồng Quảng hợp nhất với Hải Ninh thành tỉnh Quảng Ninh). 2.1.1.2. VÞ trÝ ®Þa lÝ §«ng TriÒu lµ mét trong 10 huyÖn cña tØnh Qu¶ng Ninh, n»m ë phÝa cùc t©y cña tØnh, trªn h•íng §«ng B¾c cña toµn vïng B¾c Bé. Lµ mét huyÖn võa cã rõng nói, ®åi n•¬ng, võa cã s«ng ngßi, ®ång lóa. §«ng TriÒu vÒ phÝa b¾c ®•îc bao bäc bëi vßng cung d·y nói Yªn Tö cao 1.068m ng¨n c¸ch víi huyÖn S¬n §«ng, tØnh Hµ B¾c; phÝa t©y gi¸p huyÖn Kinh M«n, H¶i D•¬ng vµ huyÖn Thuû Nguyªn cña thµnh phè H¶i Phßng; PhÝa ®«ng gi¸p víi thÞ x· U«ng BÝ. PhÝa t©y nam huyÖn §«ng TriÒu, ®•êng ranh giíi gi¸p H¶i H•ng lµ con s«ng Kinh Thµy vµ s«ng §¸ B¹c. S«ng §¹m Thuû x•a gäi lµ s«ng §amrang ch¶y tõ vïng nói An Sinh qua §¹m Thuû. VÞ Thuû, An Biªn (lµng VÎn) S«ng CÇm (cã cÇu CÇm) ch¶y tõ vïng nói Yªn Tö, qua c¸c x· Trµng L•¬ng, B×nh Khª, Xu©n S¬n, H•ng §¹o. §«ng TriÒu c¸ch thñ ®« Hµ Néi kho¶ng 84 km vµ c¸ch thµnh phè H¹ Long còng mét ®é dµi t•¬ng tù, lµ hµnh lang phÝa t©y cña tØnh Qu¶ng Ninh. Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh HÖ thèng giao th«ng ë §«ng TriÒu cã ®ñ c¸c lo¹i: ®•êng bé, ®•êng s¾t, vµ ®•êng thuû. VÒ ®•êng quèc lé 18A ch¹y dµi suèt qua toµn bé chiÒu ngang cña huyÖn tõ t©y sang ®«ng, tõ CÇu Vµng ®Õn Dèc §á dµi 28 km, nèi liÒn §«ng TriÒu víi thÞ x· B¾c Ninh, Hµ Néi víi H¶i H•ng, H¶i Phßng. Ngoµi ra cßn cã nhiÒu tuyÕn liªn x·, liªn th«n thuËn tiÖn. VÒ ®•êng s¾t, cã 3 ga: §«ng TriÒu, M¹o Khª, Yªn D•ìng. §«ng TriÒu cßn cã hÖ thèng ®•êng thuû trªn s«ng §¸ B¹c, S«ng CÇm, S«ng §¹m Thuû, s«ng Kinh Thµy,v.v.v §o¹n trªn s«ng §¸ B¹c dµi 36 km, trªn s«ng Kinh Thµy dµi 5 km, trªn s«ng CÇm dµi 10 km. 2.1.1.3. KhÝ hËu §«ng TriÒu cã khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa. NhiÖt ®é trung b×nh trong n¨m lµ 23 ®é 4. Th¸ng giªng rÐt nhÊt, nhiÖt ®é trung b×nh 16 ®é 6, th¸ng 6 nãng nhÊt, nhiÖt ®é trung b×nh 28 ®é 4. §é Èm trung b×nh hµng n¨m 81 ®é. L•îng m•a trung b×nh hµng n¨m 1.089 mm. Giê n¾ng trung b×nh trong mét ngµy lµ 4,4 giê. ë ®©y ®«i khi cã s•¬ng mï vµo cuèi ®«ng. 2.1.1.4. §Þa h×nh Nói non ë §«ng TriÒu chñ yÕu cã c¸c d·y nói ®¸ng chó ý lµ vßng cung §«ng TriÒu ë phÝa chÝnh b¾c huyÖn, ch¹y dµi tõ t©y sang ®«ng, trong ®ã cã nói Yªn Tö næi tiÕng. PhÝa nam cña huyÖn lµ d·y nói nhá thÊp dÇn, còng ch¹y dµi tõ t©y sang ®«ng, trong c¸c d·y nói ®ã cã nói Con MÌo, mét th¾ng c¶nh ®Ñp. HÖ thèng nói §«ng TriÒu gåm 3 d·y song song ch¹y tõ t©y sang ®«ng. D·y ®Çu tiªn tÝnh tõ phÝa b¾c lµ cao nhÊt, råi c¸c d·y thø 2, thø 3 th× thÊp dÇn. Gi÷a kho¶ng c¸ch c¸c d·y ®ã lµ nh÷ng d¶i ®Êt mµu mì cã c¸c xãm ë tËp trung, thõ d·y thø nhÊt cao nhÊt lµ liªn tiÕp, cßn dai d·y kia ®Òu ®øt qu·ng lu«n. §ång b»ng lín ë §«ng TriÒu chiÕm diÖn tÝch kho¶ng 9600ha, lät gi÷a hai d·y ®åi nói thø hai vµ thø ba kÓ trªn. BÒ mÆt ®ång b»ng §«ng TriÒu cã ®é cao chªnh lÖch tõng chç kho¶ng 3 ®Õn 4m, vµ tÊt c¶ ®Òu cao h¬n mùc n•íc s«ng Kinh ThÇy chõng 2m. Thµnh phÇn ®Êt ®ai chñ yÕu gåm c¸t vµ ®Êt sÐt, Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh thiÕu n•íc vµ h¬i b¹c mµu. 2.1.1.5. Thuû v¨n Ch¶y trªn ®Êt §«ng TriÒu cã nhiÒu con s«ng, nh•ng chØ cã thÓ kÓ ra c¸c con s«ng chÝnh. Ph¶ L¹i lµ n¬i hîp l•u cña s«ng CÇu vµ s«ng Th•¬ng víi s«ng Th¸i B×nh t¸ch ®«i, mét nh¸nh cña nã chÝnh lµ s«ng Kinh ThÇy ch¹y däc ch©n nói §«ng TriÒu. S«ng Kinh ThÇy l¹i cã c¸c nh¸nh lµ s«ng Kinh M«n, S«ng Gi¸, S«ng §¸ B¹c. Ngoµi nh÷ng con s«ng nãi trªn, §«ng TriÒu cßn cã nh÷ng hå nh©n t¹o nh•: hå BÕn Ch©u (x· B×nh Khª), hå Khe ChÌ vµ hå Tr¹i Lèc (x· An Sinh) cã t¸c dông t•íi n•íc cho kho¶ng 1.800 ha ruéng trong huyÖn. 2.1.2. D©n c• kinh tÕ x· héi 2.1.2.1. §¹i c•¬ng vÒ chÝnh trÞ x· héi HuyÖn §«ng TriÒu hiÖn nay bao gåm 21 ®¬n vÞ hµnh chÝnh, (19 x· vµ 2 thÞ trÊn). ThÞ trÊn §«ng TriÒu n»m ë trung t©m huyÖn, lµ huyÖn lþ §«ng TriÒu. Víi sè d©n gÇn 5.000 ng•êi, thÞ trÊn §«ng TriÒu cã diÖn tÝch 3,5 km2, lµ ®Çu mèi mäi quan hÖ chÝnh trÞ, kinh tÕ v¨n ho¸ x· héi, qu©n sù cña toµn huyÖn. ThÞ trÊn M¹o Khª c¸ch thÞ trÊn §«ng TriÒu 8 km vÒ phÝa ®«ng vµ cïng n»m trªn quèc lé 18 A, víi diÖn tÝch thÞ trÊn M¹o Khª lµ 40 km2 vµ d©n sè 36.000 ng•êi, trong ®ã ®¹i bé phËn lµ c«ng nh©n má, thÞ trÊn cã ga xe löa, cã bé phËn tiªu thô s¶n phÈm cña nhµ m¸y xi m¨ng Hoµng Th¹ch. 19 x· cña huyÖn §«ng TriÒu lµ: Trµng L•¬ng, ViÖt D©n, Xu©n S¬n, Hång Th¸i §«ng, Hång Th¸i T©y, B×nh Khª, Thuû An, Trµng An, NguyÔn Hôª, B×nh D•¬ng, Hång Phong, T©n ViÖt, §øc ChÝnh, H•ng §¹o, Hoµng QuÕ, Kim S¬n, Yªn Thä, Yªn §øc, An Sinh. N¨m 1964, khi §Æc Khu Hång Qu¶ng vµ tØnh H¶i Ninh ®•îc s¸t nhËp l¹i ®Ó thµnh tØnh Qu¶ng Ninh, §«ng TriÒu chÝnh thøc trë thµnh mét ®¬n vÞ hµnh chÝnh cÊp huyÖn cña tØnh Qu¶ng Ninh. Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh 2.1.2.2. D©n c• §«ng TriÒu lµ mét trong sè huyÖn cã sè d©n ®«ng cña tØnh Qu¶ng Ninh. TÝnh ®Õn n¨m 1991, §«ng TriÒu cã 134.000 ng•êi, trong ®ã 63.000 ng•êi ë ®é tuæi lao ®éng. Tû lÖ t¨ng d©n sè hµng n¨m kho¶ng 1,78%. B×nh qu©n 331 ng•êi/km2, gåm 28% d©n sè sèng trong vïng ®« thÞ vµ 72% d©n sè sèng ë vïng n«ng th«n. ThÞ trÊn M¹o Khª cã sè d©n ®«ng nhÊt trong c¸c thÞ trÊn, gåm 36.000 ng•êi. ë ®©y tËp trung nhiÒu c«ng nh©n má. §«ng TriÒu còng lµ mét huyÖn cã nhiÒu d©n téc cïng sinh sèng. Bªn c¹nh d©n téc Kinh chiÕm 97% d©n sè, cßn cã tíi 7 d©n téc anh em, trong ®ã ®¸ng kÓ lµ: S¸n D×u, Dao, Tµy, Hoa, Nïng, ChØ, Trong c¸c d©n téc thiÓu sè, ®«ng nhÊt lµ ng•êi Tµy, c¸c d©n téc nµy tËp trung chñ yÕu ë hai x· miÒn nói lµ B×nh Khª vµ Trµng L•¬ng. Còng nh• ë nhiÒu n¬i kh¸c, nh©n d©n §«ng TriÒu theo hai t«n gi¸o chÝnh: PhËt gi¸o vµ Thiªn chóa gi¸o. Sè ng•êi theo ®¹o Thiªn chóa ë §«ng TriÒu chiÕm kho¶ng trªn d•íi 5%. Toµn huyÖn cã hai xø ®¹o lµ §«ng Khª Vµ M¹o Khª gåm hai nhµ thê lín vµ 14 hä lÎ. M¹o Khª cã 6 hä, 2 nhµ thê xø. Gi¸o d©n gåm 1.324 gia ®×nh víi h¬n 5.600 ng•êi. §«ng nhÊt vÉn lµ tÝn ®å PhËt gi¸o. NÕu tÝnh c¶ sè chïa ®· bÞ h• háng th× toµn huyÖn §«ng TriÒu cã tíi h¬n 30 chïa, trong ®ã chïa Quúnh L©m ë x· Trµng An lµ mét trong sè rÊt Ýt nh÷ng ng«i chïa næi tiÕng nhÊt n•íc ta. Ngoµi ra cßn cã mét sè chïa ®¸ng kÓ nh• chïa Phóc L©m ë thÞ trÊn §«ng TriÒu, chïa NhuÖ Hæ (x· Kim S¬n), chïa TÕ (thÞ trÊn M¹o Khª), chïa Hoa Yªn ë Tr¹o Hµ vµ nhiÒu ®Òn, miÕu, ®×nh lµng n»m r¶i r¸c kh¾p huyÖn. 2.1.2.3. Kinh tÕ x· héi Theo d• ®Þa chÝ cña NguyÔn Tr·i, n•íc ta cã hai n¬i n•íc ®éc lµ H•¬ng Khª ë ®Þa phËn x· §¹i Doanh vµ Bµng Khª ë ®Þa phËn x· Ninh D•¬ng. ThÕ mµ nh©n d©n §«ng TriÒu vÉn g¾ng søc x©y dùng ®•îc mét nÒn kinh tÕ nh• nh÷ng miÒn kh¸c. Thùc ra thiªn nhiªn •u ®·i §«ng TriÒu ë l©m s¶n vµ kho¸ng s¶n. V× vËy cïng víi lÞch sö §«ng TriÒu ngµy cµng ph¸t triÓn m¹nh víi c¸c thÕ Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh m¹nh ®ã. 1. N«ng nghiÖp §ång b»ng §«ng TriÒu chiÕm diÖn tÝch kho¶ng 28.000 mÉu tøc xÊp xØ 6,7% tæng sè ruéng H¶i D•¬ng ( toµn H¶i D•¬ng cã kho¶ng 425.547 mÉu) thêi NguyÔn. §ång b»ng §«ng TriÒu n»m ë 3 l•u vùc s«ng râ rÖt. L•u vùc s«ng bÕn b¹c, l•u vùc s«ng §am Rang vµ l•u vùc s«ng Kú. BÒ mÆt ®ång b»ng cã ®é cao chªnh nhau tõ 3 ®Õn 4 m. §Êt ®ai nãi chung b¹c mµu, thµnh phÇn chñ yÕu lµ sÐt vµ c¸t. NÕu cã m•a nhiÒu míi hy väng ®•îc mïa. N«ng d©n §«ng TriÒu x•a chØ cÊy mét vô th¸ng 10, trõ mét sè vïng thung lòng nhiÒu n•íc míi cã thÓ lµm mét n¨m 2 vô, v× vËy c¸c c«ng tr×nh ®ª ®iÒu ®Ó trÞ thuû, thñy lîi ë vïng thiÕu n•íc nµy ®ãng vai trß quan träng. Tõ thÕ kû XIII, nhµ n•íc phong kiÕn ViÖt Nam ®· b¾t ®Çu khuyÕn khÝch viÖc ®¾p ®ª. S¸ch §¹i ViÖt sö ký toµn th ®· ghi sù kiÖn ®¾p ®ª “®×nh nhÜ”. ®¾p suèt tõ ®Çu nguån cho ®Õn bê biÓn ®Ó gi÷ n•íc lôt trµn ngËp. §Æt chøc “Hµ ®ª ch¸nh phã sø” ®Ó tr«ng coi. Cã lÏ ë mét vïng thiÕu n•íc §«ng TriÒu còng b¾t ®Çu cã ®ª tõ ngµy ®ã. §Õn thÕ kû XVII, l¹i thÊy sö chÐp vÒ viÖc ®¾p ®ª ch©n kim ë vïng nµy: Th¸ng 8 (n¨m 1526)lÖnh cho c¶ phñ Th•îng Hång, H¹ Hång, Kinh M«n, Nam S¸ch, Th¸i B×nh ®¾p ®ª ch©n kim”. Cho ®Õn thêi NguyÔn, theo tæng kÕt cña S¸ch §¹i nam nhÊt thèng chÝ, toµn bé huyÖn §«ng TriÒu ®· cã mét hÖ thèng ®ª ng¨n n•íc mÆn cã chiÒu dµi 135 tr•îng. 2. C¸c s¶n vËt ë §«ng TriÒu Theo c¸c s¸ch ®Þa chÝ x•a, §«ng TriÒu lµ vïng ®Êt cã ®Þa h×nh ®a d¹ng, nói s«ng ®Ñp, cã rõng phong phó s¶n vËt vµ cã c¶ mét vïng ®ång b»ng réng r·i. Tµi nguyªn chÝnh cña §«ng TriÒu thiªn vÒ c¸c má nguyªn liÖu gåm cã: - Than ë x· An Kh¸nh - KÏm ë x· An L·ng - §Êt tr¾ng (cao lanh) ë x· M¹o Khª, má nµy hiÖn nay vÉn ®•îc khai Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh th¸c - §Êt ®á ë x· An L·ng - §¸ xanh ë nói Hoa TriÒu. S¸ch d ®Þa chÝ cña NguyÔn Tr·i viÕt: “Nói Hoa TriÒu, nói KÝnh chñ s¶n ®¸ hoa”. Ngoµi ra vïng §«ng TriÒu cßn cã c¸c s¶n vËt kh¸c còng thÊy ®•îc chÐp trong s¸ch §¹i Nam nhÊt thèng chÝ thêi NguyÔn nh•: - Dõa ë x· Hoµng Thanh - Vá giã ë x· Tø Trang - Rõng §«ng TriÒu cßn cã nhiÒu c©y nøa, h•¬u nai còng nhiÒu. C¸c thø s¶n vËt cña §«ng TriÒu ®Òu ë d¹ng nguyªn liÖu rÊt quý cho c¸c nghÒ thñ c«ng. RÊt tiÕc hiÖn nay ë vïng §«ng TriÒu ngoµi mét lß gèm cæ ë s¸t bê s«ng C©m, ng•êi ta ch•a khai quËt ®•îc nhiÒu di chØ kh¶o cæ häc ®Ó cã thÓ ph¸t hiÖn ®•îc vÒ nh÷ng nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng l©u ®êi ë vïng nµy. 3. NghÒ khai má ë §«ng TriÒu Th¸ng ch¹p, n¨m 1839, lÇn ®Çu tiªn n•íc ta khai má than ë nói An L·ng huyÖn §«ng TriÒu. Cïng thêi gian nµy nhµ n•íc còng cho khai l¹i c¸c má vµng ë Tuyªn Quang vµ L¹ng S¬n. Nh•ng sau ®ã kh«ng râ v× lý do g× má than ë An L·ng l¹i bÞ ®ãng cöa. N¨m 1854, hai ng•êi tªn lµ Lª §¹t Ký vµ NguyÔn Hoµng NghÞ ®· xin nhµ n•íc cho khai l¹i má than An L·ng vµ nhËn nép thuÕ cho nhµ n•íc. Cho ®Õn n¨m 1877, nh©n cã ng•êi bu«n n•íc Thanh lµ Ng« NguyÔn Thµnh xin l·nh tr•ng khai th¸c má than ë vïng Yªn Qu¶ng, Nhµ n•íc ®· ®Þnh h¹n thu thuÕ má than nh• sau: Thêi h¹n cho l·nh tr•ng lµ 30 n¨m, ch•íc l•îng chia tõng th¸ng nép mét nöa b»ng tiÒn, mét nöa b»ng than. Ng•êi l·nh tr•ng xin nép tÊt b»ng tiÒn. N¨m ®Çu xin miÔn thuÕ ®Ó chi cho nh©n c«ng vµ vËt liÖu. N¨m sau chØ ra tõng th¸ng thªm dÇn. ThuÕ lé n¨m thø nhÊt nép 1.500 quan, n¨m thø 2 lµ 2.000 quan, n¨m thø 3 lµ 3.000 quan tõ n¨m thø 21 ®Õn n¨m thø 30 mçi n¨m nép 1500. N¨m 1878, mét ng•êi bu«n n•íc Thanh lµ TrÇn Môc ThËn vµ mét Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh ng•êi bu«n n•íc Phæ lµ Lidi xin l·nh tr•ng khai th¸c má than ë §«ng TriÒu. “C¸c quan viÖn c¬ mËt vµ nha th¬ng b¹c cho lµ má than ta kh«ng ph¶i am hiÓu biÕt, viÖc khai ®Ó lÊy nÕu gÆp nh÷ng chç cã vµng b¹c, ®ång chÝ, s¾t thiÕc kh«ng cã nghÞ ®Þnh, kho¸n íc gia thªm thuÕ th× chóng chiÕm ®îc lîi to”. §Ó kiÓm so¸t viÖc khai th¸c nµy nhµ n•íc kh«ng cã biÖn ph¸p g× cô thÓ ngoµi viÖc giao •íc víi ngêi l·nh trng “khi ®µo ®îc c¸c lo¹i kho¸ng s¶n ph¶i b¸o quan ngay ®Ó kh¸m thùc, kh«ng ®•îc Èn lËu. §©y chØ lµ mét biÖn ph¸p c¶i l•¬ng nh»m lµm yªn lßng c¸c nhµ chøc tr¸ch thùc ra kh«ng thÓ tr«ng chê ë sù trung thùc cña c¸c nhµ l¸i bu«n n•íc ngoµi chØ cã môc ®Ých theo ®uæi lîi nhuËn. §«ng TriÒu trong suèt thêi cæ lµ miÒn ®Êt hoµn toµn thuéc vÒ H¶i D•¬ng. Khi Êy thÕ m¹nh vÒ kinh tÕ cña §«ng TriÒu so víi toµn tØnh kh«ng ph¶i lµ n«ng nghiÖp mµ chÝnh lµ l©m thæ s¶n vµ kho¸ng s¶n. ThÕ nh•ng nhµ n•íc phong kiÕn trong khi rÊt coi träng vÒ vÞ trÝ qu©n sù cña vïng ®Êt “phªn ®Ëu phÝa ®«ng” nµy l¹i hoµn toµn kh«ng biÕt khai th¸c sö dông nh÷ng thÕ m¹nh vÒ kinh tÕ. ë ViÖt Nam ta viÖc khai th¸c c¸c tµi nguyªn kho¸ng s¶n trong lßng ®Êt nh• ®ång, ch×, vµng, b¹c, thiÕc, kÏm, ®· ®•îc tiÕn hµnh tõ thÕ kû thø XVIII. §©y lµ thêi ré lªn c¸c c«ng tr•êng (trong ®ã chØ mét phÇn rÊt nhá cña Nhµ N•íc) cßn l¹i lµ cña th•¬ng nh©n n•íc ngoµi (®a phÇn lµ ng•êi Hoa). TriÒu ®×nh phong kiÕn, mét phÇn th× quan liªu ng¹i viÖc, phÇn n÷a kh«ng ®ñ vèn liÕng vµ tr×nh ®é tæ chøc qu¶n lý, kh«ng cã hiÓu biÕt vÒ kü thuËt khai th¸c nªn chØ thu ®•îc phÇn lîi rÊt nhá tõ thuÕ kho¸. Mèi lîi vÒ tµi nguyªn kho¸ng s¶n r¬i vµo tay c¸c l¸i bu«n n•íc ngoµi ®øng l·nh tr•ng khai th¸c má. ViÖc qu¶n lý, kiÓm so¸t cña c¸c nhµ chøc tr¸ch triÒu ®×nh t¹i c¸c c«ng tr•êng khai th¸c má rÊt quan liªu vµ h×nh thøc, v× thÕ kh«ng thÓ biÕt ®•îc chÝnh x¸c vÒ tr÷ l•îng, n¨ng suÊt hay møc ®é bãc lét c«ng nh©n ®Ó cã sù ®¸nh gi¸ ®óng vÒ møc thuÕ cÇn ph¶i thu ë c¸c c«ng tr•êng nµy. Sang thÕ kû XIX, viÖc khai th¸c ë c¸c má than míi ®•îc chó ý. Nh•ng Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh nhµ NguyÔn còng kh«ng kh¸c g× c¸c triÒu ®¹i phong kiÕn tr•íc, còng l¹i cho l·nh tr•ng c¸c má than råi thu thuÕ. ViÖc qu¶n lý khai th¸c ë c¸c má nµy còng kh«ng cã g× c¶i tiÕn h¬n thÕ kû XVIII. Møc thuÕ ë c¸c má nµy l¹i thuËn hoµn toµn theo ®Ò nghÞ cña c¸c l¸i bu«n l·nh tr•ng. ChÝnh v× thÕ, nguån lîi tµi nguyªn quèc gia vÉn ë trong tay c¸c l¸i bu«n n•íc ngoµi do sù l¹c hËu vÒ khoa häc kü thuËt vµ sù yÕu kÐm vÒ tr×nh ®é qu¶n lý ®Êt n•íc cña chÝnh quyÒn phong kiÕn. 4. Th•¬ng nghiÖp C¸c ®•êng giao th«ng thuû bé lu«n lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cho sù ph¸t triÓn th•¬ng m¹i. §«ng TriÒu còng cã nhiÒu s«ng, ®Æc biÖt lµ s«ng Thö Ch©n cã c¸c chi l•u ch¶y suèt ngang huyÖn theo chiÒu tõ t©y sang ®«ng. L¹i cã ®•¬ng giao th«ng chiÕn l•îc ch¹y th«ng suèt song song víi con s«ng ngang qua huyÖn còng theo trôc t©y ®«ng. LÏ ®•¬ng nhiªn th•¬ng nghiÖp ë ®©y còng ph¸t triÓn, nh•ng kh«ng thÓ sÇm uÊt b»ng ®Êt Yªn Qu¶ng, chØ lµ mét trong nhiÒu ng¶ tô héi gãp phÇn yªn vui cho ®Êt Yªn Qu¶ng. §«ng TriÒu cã mét chî ®¸ng kÓ lµ chî An L©m. C«ng viÖc bu«n b¸n ë ®©y, còng nh• c¸c chî nhá kh¸c còng ®•îc ph¸t triÓn nhê bÕn s«ng §«ng TriÒu. §ã lµ mét ng· ba s«ng gåm 5 bÕn: An L©m, La D•¬ng, NhuÖ Tæ, Th•îng Chiªu, Hoµng Th¹ch. Riªng bÕn An L©m cã ®ß däc, tøc lµ cã sù chuyªn chë hµng ho¸ däc s«ng. Th•¬ng m¹i ë §«ng TriÒu v× vËy ®· ph¸t triÓn b×nh th•êng, tuy kh«ng ph¶i lµ n¬i sÇm uÊt hµng ®Çu. NÐt ®Æc s¾c vÒ kinh tÕ cña §«ng TriÒu thêi cæ lµ tiÒm n¨ng l©m s¶n vµ kho¸ng s¶n. TiÒm n¨ng ®ã ®· ®•îc ph¸t hiÖn vµ b•íc ®Çu khai th¸c, Song v× nh÷ng h¹n chÕ vÒ khoa häc kü thuËt vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ kh¸c, tiÒm n¨ng ®ã ch•a ®•îc khai th¸c tèt ®Ó n©ng cao h¬n n÷a ®êi sèng kinh tÕ cña nh©n d©n. Tr¶i qua qu¸ tr×nh phÊn ®Êu gian khæ, ®Õn nay cuéc sèng cña nh©n d©n §«ng TriÒu ®· ®•îc c¶i thiÖn râ rÖt, 93% sè hé n«ng d©n ®ñ ¨n trong c¸c kú gi¸p h¹t. Mét bé phËn n«ng d©n kh¸ ®· cã d• thõa, tÝch luü vèn kinh Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh doanh. 98% nãc nhµ ®· ®•îc ngãi ho¸. 86% ®å dïng tiÖn nghi trong c¸c gia ®×nh ®· ®•îc n©ng râ rÖt, kÓ c¶ nh÷ng ®å dïng cao cÊp nh• xe m¸y, v« tuyÕn truyÒn h×nh, tñ l¹nh, So víi tæng sè xe m¸y hiÖn cã ë tØnh Qu¶ng Ninh th× §«ng TriÒu chiÕm tíi 13.2%. §«ng TriÒu còng chiÕm tíi 32,4% sè ®Çu m¸y kÐo lín; 0,7% sè tµu thuyÒn g¾n m¸y vµ 12,4% sè ®Çu xe « t« so víi toµn tØnh. HiÖn nay huyÖn §«ng TriÒu cã 23,5% sè ng•êi ®i häc, b×nh qu©n cã 5 ng•êi cã 5 ng•êi ®•îc c¾p s¸ch tíi tr•êng. Toµn huyÖn cã gÇn 30.000 häc sinh phæ th«ng gåm 39 tr•êng phæ th«ng c¬ së (cÊp I+cÊpII) vµ 4 tr•êng phæ th«ng trung häc (cÊp III) cïng víi 1.395 thÇy, c« gi¸o thuéc c¸c ngµnh häc. §Æc biÖt huyÖn §«ng TriÒu ®· ®•îc c«ng nhËn lµ huyÖn hoµn thµnh phæ cËp cÊp I tõ n¨m 1990 vµ xo¸ xong n¹n mï ch÷ trong ®é tuæi n¨m 1991. HiÖn nay §«ng TriÒu cã trªn 10.000 ng•êi lµ c«ng nh©n kü thuËt vµ trung häc chuyªn nghiÖp; 1560 ng•êi cã tr×nh ®é ®¹i häc vµ cao ®¼ng. TÝnh ®Õn n¨m 1992, nh©n d©n §«ng TriÒu ®· tù x©y dùng trung t©m v¨n ho¸, mét sè r¹p h¸t, chiÕu bãng, trong ®ã mét r¹p thuéc lo¹i kh¸ hiÖn ®¹i. §Æc biÖt §«ng TriÒu cã ®µi truyÒn thanh ph¸t sãng ng¾n víi trªn 80 ®µi tr¹m c¬ së, ®· c¬ b¶n ®¸p øng ®•îc nhu cÇu th«ng tin ®¹i chóng. Toµn huyÖn cã 2 bÖnh viÖn víi gÇn 300 gi•êng bÖnh, cã 2 phßng kh¸m khu vùc, 30 tr¹m y tÕ vµ 2 trung t©m dÞch vô kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh. Nh• vËy ngµnh y tÕ ®· tho¶ m·n t•¬ng ®èi nhu cÇu b¶o vÖ søc khoÎ vµ ch÷a bÖnh cho nh©n d©n. 2.1.2.4. §«ng TriÒu qua c¸c nÒn v¨n ho¸ cæ cña d©n téc §«ng TriÒu n»m trong lßng chiÕc n«i cña d©n téc vµ quèc gia ViÖt Nam. Sau nhiÒu n¨m t×m kiÕm vµ nghiªn cøu ngµnh kh¶o cæ häc ViÖt Nam ®•¬ng ®¹i ®· x¸c nhËn r»ng vµo thêi C¸ch T©n ( c¸ch ®©y kho¶ng 30 v¹n n¨m), ng•êi v•în (cã nhiÒu ®iÓm gièng nh• ng•êi v•în B¾c Kinh) ®· tõng cã mÆt trªn nhiÒu ®Þa ®iÓm thuéc c¸c tØnh L¹ng S¬n, Qu¶ng Ninh, Thanh Ho¸ vµ §ång Nai. V× vËy cho ®Õn nay, kh«ng ai phñ nhËn m¶nh ®Êt §«ng TriÒu ®· tån t¹i cïng víi sù ph¸t triÓn ®ång ®¹i cña ng•êi v•în víi c¸c bÇy ng•êi nguyªn thuû, sau ®ã lµ ng•êi hiÖn ®¹i (Homo Sapiens) ë r¶i r¸c nhiÒu ®Þa Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh ®iÓm nh• ThÈm åm (NghÖ TÜnh), hang Hïm (Hoµng Liªn S¬n) hang KÐo LÌng (L¹ng S¬n), 1.V¨n hãa S¬n Vi vµ H¹ Long V¨n hãa S¬n Vi cña ng•êi hiÖn ®¹i (c¸ch ngµy nay trªn mét v¹n n¨m) ®•îc ph¸t hiÖn nhiÒu h¬n trªn toµn miÒn b¾c ViÖt Nam: Nh×n vµo b¶n ®å di chØ kh¶o cæ häc ta nhËn thÊy bao quanh §«ng TriÒu lµ hµng lo¹t di chØ phÇn lín thuéc v¨n ho¸ S¬n Vi “C¸c bé l¹c v¨n ho¸ S¬n Vi ®· c tró trªn mét ®Þa bµn réng ë miÒn b¾c n•íc ta. DÊu vÕt cña v¨n ho¸ S¬n Vi ®· t×m thÊy ë Lµo Cai tõ phÝa b¾c ®Õn NghÖ TÜnh ë phÝa Nam, tõ S¬n La ë phÝa t©y ®Õn vïng s«ng Lôc Nam ë phÝa ®«ng. Cã nh÷ng bé l¹c vïng ®åi VÜnh Phó vµ Hµ B¾c. Còng cã nh÷ng bé l¹c sèng trong c¸c hang ®éng nói ®¸ v«i nh• c¸c tØnh S¬n la, Lai Ch©u, ë vïng VÜnh Phó vµ Hµ B¾c nhiÒu ®åi gß cã di tÝch v¨n ho¸ S¬n Vi n»m gÇn nhau, cã thÓ ®©y lµ n¬i c• tró cña c¸c thÞ téc trong mét bé l¹c ” Tõ v¨n ho¸ S¬n Vi tiÕn tíi v¨n ho¸ Hoµ B×nh víi nÒn n«ng nghiÖp s¬ khai, råi v¨n hãa B¾c S¬n ng•êi cæ ®¹i tiÕn tíi tr×nh ®é c«ng cô ®¸ míi vµ nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, mét sè thñ c«ng nghiÖp c¬ b¶n. §«ng TriÒu vèn lµ mét vïng gi¸p ranh gi÷a Hµ B¾c, H¶i Hng, H¶i Phßng vµ Qu¶ng Ninh “trªn bê biÓn Qu¶ng Ninh - H¶i Phßng vµ mét sè ®¶o ë vÞnh H¹ Long vµ B¸i Tö long, c¸c nhµ kh¶o cæ häc ®· gÆp c¸c di chØ v¨n ho¸ H¹ Long, mét v¨n ho¸ cuèi thêi ®¹i míi”. N¬i ®©y cã ®êi sèng ®Þnh c l©u dµi, cã nÒn s¶n xuÊt thñ c«ng gèm (gèm bµn xoay) ®å trang søc kh¸ tinh x¶o vµ ®Ñp. 2. V¨n minh s«ng Hång NhiÒu nÒn v¨n ho¸ tiÕn bé tiÕp theo v¨n ho¸ H¹ Long ®· ®•a ng•êi ViÖt cæ ®i vµo thêi ®¹i ®ång s¾t, tõ thêi V¨n Lang Vµ ¢u L¹c tõ kho¶ng c¸ch nay 2.700 n¨m. NÕu thõa nhËn l·nh thæ V¨n Lang ¢u L¹c bao gåm toµn bé B¾c Bé Vµ B¾c Trung Bé ngµy nay th× ®•¬ng nhiªn ph¶i xem §«ng TriÒu lµ mét bé phËn cña nÒn v¨n minh s«ng Hång. Víi tµi nguyªn thiªn nhiªn nhÊt lµ than s¾t, ®Êt sÐt tr¾ng, §«ng triÒu kh«ng thÓ ®øng ngoµi nÒn v¨n minh s«ng Hång mµ lµ mét bé phËn hîp thµnh cña nÒn v¨n minh ®ã. Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh 2.1.3. Tµi nguyªn du lÞch nh©n v¨n §«ng TriÒu cßn lµ mét vïng ®Êt du lÞch ®¸ng kÓ víi nhiÒu di tÝch th¾ng c¶nh næi tiÕng. HiÖn nay §«ng TriÒu cã gÇn 100 di tÝch c¸c ®×nh, chïa, ®Òn miÕu, am, th¸p trong ®ã rÊt nhiÒu di tÝch cßn gi÷ nguyªn gi¸ trÞ lÞch sö v¨n hãa. Cã thÓ liÖt kª s¬ qua mÊy ®iÓm chÝnh. Ngoµi chïa Quúnh L©m ®•îc c«ng nhËn di tÝch lÞch sö quèc gia, cßn cã mét sè di tÝch ®¸ng quý thêi Lý- TrÇn. §ã lµ chïa Hå Thiªn, c¸ch §«ng TriÒu kho¶ng 20 km t¹i x· B×nh Khª, mang dÊu tÝch thêi Lý. N¬i ®©y cßn cã c¸c côm th¸p vµ bia ®¸ c¸ch nay vµi thÕ kû. Chïa Ngäc V©n trªn ®Ìo Voi, n¬i vua TrÇn Nh©n T«ng tõng tu hµnh mét thêi gian. §Òn thê An Sinh V•¬ng TrÇn LiÔu (cha cña TrÇn Quèc TuÊn) ë An Sinh. Cïng víi ng«i ®Òn nµy lµ c¶ mét c©u chuyÖn lÞch sö ®Çy tù hµo gia téc TrÇn H•ng §¹o vµ lÞch sö nhµ TrÇn, lÞch sö ®Êt n•íc thÕ kû XIII-XIV. T¹i th«n §øc S¬n (x· Yªn §øc hiÖn nay) cßn mét khu vùc ®åi thÊp c¶nh rÊt ®Ñp, t•¬ng truyÒn lµ khu v•ên cña quan l¹i vµ hoµng téc nhµ TrÇn thÕ kû XIII ®•îc nh©n d©n gäi lµ th•îng uyÓn. N¬i ®©y vÉn cßn nhiÒu chøng tÝch bia ®¸ m¸ch b¶o vÒ truyÒn thèng lÞch sö l©u ®êi, ®•îc hoµ quyÖn víi truyÒn thèng míi mÎ nhÊt c¸ch ®©y vµi chôc n¨m, ®ã lµ chïa B¾c M· c¨n cø ®Þa ChiÕn Khu §«ng TriÒu (hay §Ö tø chiÕn khu), lµ nói Canh §øc ë x· Yªn §øc, mét ng«i chïa chung cña 73 liÖt sÜ trong mét cuéc chèng cµn. §«ng TriÒu cßn cã mét n¬i phong c¶nh h÷u t×nh ®ã lµ x· Yªn §øc, c¸ch thÞ trÊn §«ng TriÒu 15 km, c¸ch quèc lé 18A 3 km. §©y lµ mét x· nhá kho¶ng 4.000 d©n, nh•ng phong c¶nh hÕt søc nªn th¬. §Æc biÖt cã nói con mÌo næi tiÕng, cã bÕn s«ng ë ng· ba s«ng Kinh Thµy, n¬i gi¸p ranh ba huyÖn , cña 3 tØnh. §«ng TriÒu (Qu¶ng Ninh) – Thuû Nguyªn(H¶i Phßng) – Kinh M«n (H¶i D•¬ng). N¬i ®©y nói non hïng vÜ, dßng s«ng uèn l•în mÒm m¹i, thuyÒn bÌ ®«ng vui, c¶nh ®Ñp nh• tranh vÏ. Trªn v¸ch nói kh¾c nhiÒu bµi th¬ cña nhiÒu danh sÜ ®êi tr•íc ngîi ca m¶nh ®Êt t•¬i ®Ñp nµy. Cïng víi nh©n d©n c¸c huyÖn kh¸c trong tØnh vµ toµn quèc, nh©n d©n huyÖn §«ng TriÒu d•íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng bé vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph•¬ng Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh ®ang ngµy ®ªm mang hÕt søc lùc, trÝ tuÖ vµ tµi n¨ng x©y dùng quª h•¬ng theo ph•¬ng h•íng ®æi míi cña §¶ng vµ nhµ n•íc; tÝch cùc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo tiÕn tíi ph¸t triÓn ®êi sèng mäi mÆt, v•¬n tíi Êm no h¹nh phóc. Së dÜ toµn d©n tin t•ëng ch¾c ch¾n sù nghiÖp ®ã bëi v× §«ng TriÒu cã nh÷ng thÕ m¹nh víi nh÷ng truyÒn thèng lÞch sö ®Æc tr•ng tõng ®•îc më ®Çu vµ ph¸t triÓn tõ hµng ngµn n¨m lÞch sö. G¾n bã cïng d©n téc, nh©n d©n §«ng TriÒu ®· t¹o dùng nªn quª h•¬ng §«ng TriÒu ngµy nay kh«ng thÓ kh«ng hiÓu §«ng TriÒu trong qu¸ khø. VËy h·y cïng nhau lËt trang sö tõ buæi ®Çu t¹o dùng vµ b¶o vÖ quª h•¬ng. §«ng TriÒu hiÖn cã 8 di tÝch ®•îc xÕp h¹ng quèc gia vµ 10 di tÝch cÊp tØnh, vµ hµng trôc c¸c di tÝch cã gi¸ trÞ, tuy nhiªn trong khãa luËn t¸c gi¶ xin phÐp ®•îc nªu mét sè di tÝch tiªu biÓu 2.2. Gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña côm di tÝch thê vua TrÇn ë huyÖn §«ng TriÒu – Qu¶ng Ninh. §«ng TriÒu hiÖn cã 8 di tÝch ®•îc xÕp h¹ng quèc gia vµ 10 di tÝch cÊp tØnh, vµ hµng trôc c¸c di tÝch cã gi¸ trÞ kh¸c, tuy nhiªn do thêi gian co h¹n nªn trong khãa luËn cña m×nh t¸c gi¶ xin phÐp ®•îc nªu mét sè di tÝch tiªu biÓu. 2.2.1. Chïa Quúnh L©m 2. 2.1.1. Qu¸ tr×nh x©y dùng vµ t«n t¹o Chïa Quúnh L©m lµ mét trong nh÷ng c«ng tr×nh kiÕn tróc l©u ®êi cã lÞch sö x©y dùng vµ tu söa hÕt søc phong phó. Chïa tr•íc kia thuéc x· Hµ L«i H¹, phñ Kinh M«n, tØnh H¶I D•¬ng, lµ mét trung t©m phËt gi¸o næi tiÕng cña sø §«ng. Còng nh• nhiÒu ng«i chïa lín kh¸c, chïa Quúnh L©m ®•îc x©y dùng trªn mét ®Þa thÕ thÈm mü kh¸ ®Ñp. Ng«i chïa to¹ l¹c trªn ®Ønh mét ngän ®åi cao thoai tho¶i. Ngän ®åi mµ c¸c tµi liÖu th• tÞch x•a gäi lµ nói Tiªn Du nµy, vèn n»m trong c¶ hÖ thèng triÒn ®åi ch¹y dµi tõ nói Yªn Tö, Ngo¹ V©n xuèng ®ång b»ng. Cïng víi nhòng c©y cèi um tïm, nh÷ng rõng th«ng xanh tèt, ®Þa thÕ cao Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh tréi h¬n h¼n cña chïa ®· t¹o nªn ®•îc mét m«i tr•êng tÜnh mÞch, thanh b¹ch vµ cæ kÝnh. D•êng nh• nã gióp cho c«ng tr×nh phËt gi¸o nµy c¸ch biÖt víi xãm lµng trÇn tôc vµ nhê ®ã gîi cho kh¸ch hµnh h•¬ng ®Õn chïa nhòng c¶m gi¸c thiªng liªng ®Çy chÊt t©m linh cña chèn thiÒn gia. MÆt kh¸c nhê vµo ®Þa thÕ cao ®Ñp nµy mµ tõ x•a, nh÷ng th¸p cao, g¸c réng cña chïa d•êng nh• l¹i cao réng h¬n, nh÷ng tiÕng chu«ng tiÕng kh¸nh cña chïa d•êng nh• l¹i cµng ®•îc vang xa h¬n. §©y lµ mét mét dông ý chóng ta th•êng gÆp trong c¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc mµ riªng ë chïa Quúnh L©m nh÷ng ng•êi x©y dùng muèn cho c«ng tr×nh cña m×nh cã ®iÒu kiÖn chinh phôc c¶ mét vïng réng lín cña ®¸t Trµng An cæ kÝnh. Theo bia th¸p Viªn Th«ng vµ s¸ch Tam Tæ thùc lôc th× chïa Quúnh L©m ®•îc nh¾c ®Õn lÇn ®Çu trong c¸c v¨n b¶n nµy lµ vao n¨m §¹i Kh¸nh thø 4(1317). V¨n bia ghi chÐp: “ThËp nhÞ nguyÖn s¸ng Quúnh L©m viÖn” cã nghÜa lµ “Th¸ng 12 s¸ng lËp viÖn Quúnh L©m”. ViÖn Quúnh L©m, theo các nhà khảo cổ học thì cã nghÜa lµ chïa Quúnh L©m. BÊy giê, ngoµi chïa Quúnh L©m ®•îc gäi lµ viÖn, cßn cã chïa K× L©n còng gäi lµ K× L©n ViÖn. VÊn ®Ò lµ ë chç sao l¹i dïng tõ “S¸ng”, tøc s¸ng lËp, khai dùng ®Çu tiªn? Ph¶i ch¨ng ng«i chïa thêi Lý ®· hoang phÕ hay sôp ®æ mµ s• Ph¸p Loa ®· cho x©y dùng l¹i hoµn toµn? Tõ n¨m 1318 trë vÒ sau, cho ®Õn n¨m 1330, khi ngµi Ph¸p Loa tÞch, chïa Quúnh L©m thùc sù trë thµnh mét chèn tïng l©m khang trang, rén rÞp, ®•îc giíi quý téc ®ãng gãp nhiÒu ruéng ®Êt cña c¶i. Ch¼ng h¹n riªng V¨n HuÖ v•¬ng TrÇn Quang TriÒu ch¼ng h¹n ®· cóng ®Õn 300 mÉu ruéng Gia L©m cïng víi ruéng trang §éng Gia, trang An L•u, tÊt c¶ h¬n ngh×n mÉu vµ n« t× h¬n ngh×n ng•ßi,lµm cña th•êng chó chïa Quúnh L©m. Chung quanh chïa nµy ngµy nay ®· ®· thay ®æi kh¸ nhiÒu nh•ng tõ x•a vèn lµ chèn sÇm uÊt. Nh÷ng ng•êi x©y dùng ®· biÕt chän mét ®Þa ®iÓm võa thuËn lîi cho giao th«ng ®•êng bé l¹i võa thuËn lîi cho giao th«ng ®•êng thuû ®Ó ch¼ng nh÷ng c«ng viÖc chuyªn chë nguyªn vËt liÖu ®Õn x©y dùng dÔ dµng mµ còng lµ thuËn tiÖn cho kh¸ch thËp ph•¬ng mçi lÇn hµnh h•¬ng ®Õn Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh chïa. Vµo thÕ kØ XVII, trong mét bµ viÕt nh©n ®ît trïng tu chïa, tiÕn sÜ NguyÔn Thùc còng ®· nhËn ra ®•îc ®iÒu ®ã. ¤ng viÕt, “mÆt tríc vÒ ph¬ng chu t•íc (Nam) lµ ®•êng xe ngùa ®i th«ng, mÐ ngoµi vÒ phÝa huyÒn vò (B¾c) lµ bÕn s«ng to, thuyÒn bÌ tô tËp phÝa b¹ch hæ (T©y) dßng s«ng t« l•în quanh, phÝa thanh long (Đ«ng) cã chïa tiªn s¬n ®èi c¶nh. X•a kia tÊt cã bËc nh©n sÜ thiÖn ®øc, nhËn xem chç phôc ®Þa nµy dùng ng«i chïa Êy, ®iÖn ®µi nguy nga, quy m« réng lín, d©n cÇu n•íc khÊn, øng b¸o hiÓn linh”. BËc nh©n sÜ thiÖn ®øc Êy lµ ai th× ®Õn nay chóng ta ch•a cã tµi liÖu nµo x¸c ®¸ng ®Ó biÕt râ, Nh•ng qua c¸c tµi liÖu th• tÞch, trong ®ã cã c¶ bia chïa, cho biÕt th× c«ng tr×nh nµy ra ®êi d•íi triÒu Lý ThÇn T«ng vµ vÞ quèc s• NguyÔn Minh Kh«ng lµ ng•êi cã c«ng lín trong viÖc t¹o dùng vµ më mang chïa. ChÝnh vÞ danh s• nµy ®· ®óc cho chïa pho t•îng ®ång di lÆc næi tiÕng mµ sau ®•îc liÖt vµo mét trong bèn vËt b»ng ®ång lín nhÊt thêi bÊy giê. Pho t•îng b»ng ®ång nµy cao 6 tr•îng, c¸c nhµ kiÕn tróc ph¶i lµm mét toµ ®iÖn cao 7 tr•îng ®Ó chøa t•îng. V× cao lín nh• vËy, l¹i ë trªn mét ngän ®åi nªn nh©n d©n ®Þa ph•¬ng cßn cho biÕt, x•a c¸c cô truyÒn l¹i, ®øng ë bÕn ®ß §«ng TriÒu cao hµng chôc dÆm mµ vÉn nh×n thÊy nãc ®iÖn ®Ó t•îng. T•îng bÞ mÊt vµo thêi gian nµo th× ch•a cã tµi liÖu nãi râ nh•ng rÊt cã thÓ bÞ huû ho¹i trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n M«ng Nguyªn, d•íi triÒu nhµ TrÇn. Tuy ngµy nay kh«ng cßn n÷a nh•ng cïng víi c¸c tø ®¹i khÝ kh¸c, t•îng ch¼ng nh÷ng ®· ph¶n ¸nh ®•îc tr×nh ®é kÜ thuËt ®óc ®ång kh¸ cao mµ cßn nãi lªn ®•îc ý ®å t¸o b¹o, nh÷ng hoµi b·o lín lao trong viªc xËy dùng c¸c c«ng tr×nh nghÖ thuËt hoµnh tr¸ng cña cha «ng ta thêi bÊy giê. Sang thêi TrÇn, do cã vÞ trÝ lµ cöa ngâ nèi trung t©m phËt gi¸o Yªn Tö, Ngo¹ V©n víi c¸c chïa kh¸c ë ®ång b»ng nªn chïa Quúnh L©m ®•îc chó ý tu bæ më réng, trë thµnh trung t©m phËt gi¸o quan träng. NhiÒu bËc v•¬ng t«n quý téc, nhiÒu danh s• ®· ®Õn ë hoÆc th•êng xuyªn ®Õn chïa. TrÇn Nh©n T«ng, HuyÒn Quang, Ph¸p Loa ®· cã tu ë chïa. §Æc biÖt Ph¸p Loa lµ ng•êi ®· cã c«ng lín trong viÖc tu t¹o më mang chïa. Ngoµi c¸c toµ ®iÖn, «ng cßn cho Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh dùng hai th¸p ®¸ vµ g¹ch cao ë chïa vµ ®Æc biÖt dùng c¶ mét viÖn Quúnh L©m ®Ó lµm n¬i gi¶ng ®¹o. Vµ ®Æc biÖt t¹i ®©y nhµ s• ®· ®µo t¹o ®•îc hµng ngµn phËt tö, cho in nhiÒu kinh phËt ®Ó truyÒn b¸ kh¾p n¬i. Víi sù ñng hé tiÒn cña giíi quý téc, Ph¸p Loa ®· cho chïa Quúnh L©m ®óc nhiÒu t•îng phËt mµ trong ®ã ®¸ng chó ý lµ c¸c pho t•îng quan ©m ngh×n m¾t ngh×n tay, t•îng th¸nh t¨ng vµ t•îng Di LÆc. Theo c¸c t× liÖu th• tÞch, kÓ c¶ bia chïa th× c¸c t•îng nµy, nhÊt lµ t•îng Di LÆc cã kÝch th•íc kh¸ ®å sé, kh«ng kÐm pho t•îng thêi Lý lµ bao. Lóc ®óc t•îng song nh©n dÞp vua TrÇn Minh T«ng ®Õn th¨m chïa, nhµ s• nhê ®éi cÊm qu©n cña nhµ vua gióp søc míi kÐo ®•îc t•îng lªn bÖ ®Ó lµm ®iÓm nh·n Ch¼ng nh÷ng phËt tö mµ nhiÒu danh nho còng tíi chïa. Nhµ th¬ TrÇn Quang TriÒu, ch¸u néi TrÇn H•ng §¹o ®· vÒ lËp nªn thi x· BÝch §éng ®Ó cïng c¸c b¹n th¬ kh¸c nh• NguyÔn óc, NguyÔn X•ëng lui tíi ng©m vÞnh. HoÆc nh• Tr•¬ng H¸n Siªu, nhµ th¬ lín ®•¬ng thêi, ng•êi ®· tõng cã thêi c«ng kÝch PhËt gi¸o bªnh vùc Nho häc, vÒ cuèi ®êi còng ®· tõng lµm gi¸m tù chïa Quúnh L©m. Râ rµng thêi k× nµy chïa Quúnh L©m kh«ng chØ lµ trung t©m PhËt gi¸o mµ cßn lµ trung t©m v¨n ho¸ cña c¶ vïng. Còng nhê næi tiÕng nh• vËy, nªn chïa ®•îc c¸c tÇng líp bè thÝ nhÊt lµ c¸c tÇng líp quý téc nhµ TrÇn. Do vËy thêi k× nµy chïa cã mét c¬ së vËt chÊt kh¸ hïng hËu mµ cã lÏ hiÕm chïa nµo s¸nh kÞp, kh«ng cÇn ph¶i thèng kª hÕt, mµ chØ tÝnh riªng TrÇn Quang TriÒu vµ chÞu g¸i m×nh lµ ThuËn Th¸nh B¶o Tõ hoµng th¸i hËu, vî vua TrÇn Anh T«ng, tr•íc sau ®· cóng cho chïa h¬n ngµn mÉu ruéng, ngãt 5 v¹n quan tiÒn vµ 1000 n« tú. Sè ruéng ®Êt nµy cßn l•u m·i ®Õn ®êi sau, ®Õn nçi trong d©n gian quanh vïng cßn l•u luyÕn m·i c©u: “Ngâ chïa L©n, s©n chïa Muèng, ruéng Chïa Quúnh” chØ cÇn nªu mét vµi con sè nh• vËy còng ®ñ thÊy vai trß cña chïa Quúnh L©m d•íi thêi TrÇn. §¸ng tiÕc tr¶i qua nhiÒu n¨m th¸ng , nh÷ng c¬ së vËt chÊt hïng hËu nµy ngµy nay ®· tiªu tan hÕt c¶. C¸c t•îng ®ång to lín cña chïa mÊt tù bao giê, ngµy n©y ch•a có tµi Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh liÖu cô thÓ. TruyÒn thuyÕt d©n gian nãi r»ng: Bän giÆc mang 24 bÔ ®Õn ®Þnh thæi ®ång ®óc ®¹n nhng thæi kh«ng ®îc. Cßn bia chïa th× chØ nghi l¹i “trÇm trÇm t¹i h¹” (ch×m dÇn xuèng ®Êt). Vµo ®Çu thÕ kØ XVI, n¨m 1516 vïng §«ng TriÒu cã cuéc næi dËy cña TrÇn C¶o. Mét viªn quan nhá cña triÒu ®×nh ®· vÒ h•u l·nh ®¹o. Hä TrÇn tù x•ng là “§Õ ThÝch gi¸ng sinh”, tËp hîp ®îc hµng v¹n ngêi, lÊy chïa Quúnh L©m lµm ®¹i b¶n doanh. Cuéc khëi nghÜa lan réng, cã lóc tËp kÝch c¶ vµo tËn ®«ng kinh, ph¶i ®Õn n¨m 1523 míi bÞ dÑp. Lúc giao tranh, nhÊt lµ lóc khëi nghÜa thÊt b¹i, ®¹i b¶n doanh chùa Quúnh L©m ch¾c còng kh«ng tr¸nh khái bëi cuéc néi chiÕn ®ã. Sang ®Õn thêi HËu Lª chïa sót kÐm ®i nhiÒu. N¹n néi chiÕn kÐo dµi liªn miªn ®· gÆm mßn c¸c c«ng tr×nh cña chïa. Suèt mÊy tr¨m n¨m vÒ sau nh©n d©n vµ c¶ giai cÊp thèng trÞ cã tæ chøc tu söa nhiÒu, nh•ng kh«ng thÓ phôc h•ng l¹i ng«i chïa khang trang nh• thêi Lý TrÇn. LÇn trïng tu ®Çu tiªn ma bia ®¸ cßn nghi chÐp l¹i lµ vµo n¨m §øc Long thø nhÊt (1629). §øng ®Çu ®ît tu söa nµy lµ c¸c v•¬ng phi trong phñ chóa TrÞnh. Hä ®· xin tiÒn cña trong kho nhµ n•íc vµ kÕt hîp quyªn gãp c¸c thiÖn nam tÝn n÷ ®Ó tu söa chïa. C«ng viÖc tiÕn hµnh nhanh gän. TiÕn sÜ NguyÔn Thùc ®· ghi râ “ §Õn ngµy 28 th¸ng Êy, hoµn thµnh ng«i chïa, cã ®iÖn thờ PhËt, cã nhµ th¾p h•¬ng. Tr•íc lµ cöa, sau lµ g¸c, chÕ ®é trë lªn t«n sïng. Bªn t¶ vu h÷u lµ lang, quy m« trë lªn t«t ®Ñp. L©u ®µi phÝa ®«ng rùc rì, nhµ cöa phÝa t©y tranh vanh Kh¶m ngäc long lanh, rÌm ®á ãng ¸nh ”. Ngãt 70 n¨m sau, vµo n¨m ChÝnh Hoµ thø 18 (1797) cã mét lÇn tu söa nhá nh•ng cßn gi÷ l¹i chïa ®•îc 2 bøc ch¹m kh¸ ®Ñp. §ã lµ bai ch¹m bµi vÞ vµ t•îng cña hËu phËt Bïi ThÞ Thao. Sang ®Çu thÕ kØ XVIII, n¨m 1727, chïa Quúnh L©m cã mét sù kiÖn ®¸ng ghi nhí. §ã lµ viÖc x©y dùng mét th¸p ®¸ lín ë chïa: th¸p TÞch Quang. Theo bia kh¾c ë v¸ch th¸p, c«ng tr×nh kiÕn tróc nµy ®•îc dùng lªn ®Ó kØ niÖm vÞ hoµ th•îng TuÖ ®¨ng chÝnh gi¸c Ch©n nguyªn thiÒn s•, tªn huý lµ NguyÔn Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh Nghiªm, ng•êi ë huyÖn Thanh Hµ. VÞ thiÒn s• nµy ®· tõng cã c«ng lín trong giíi thiÒn gia thêi bÊy giê. Thêi gian trô tr× t¹i chïa Quúnh L©m, «ng ®· cã c«ng ®öc trong viÖc tu söa, ®óc chu«ng, t¹c t•îng vµ in nhiÒu kinh phËt cho chïa. §Æc biÖt n¨m ChÝnh Hoµ thø 5 (1684) «ng dùng cho chïa mét toµ cöu phÈm lín. N¨m 1726, nhµ s• mÊt, nh©n d©n ®· quyªn gãp tiÒn cña dùng hai th¸p ®¸ ®Ó kØ niÖm nhµ s•, mét ë chïa L©n (nói Yªn Tö ) vµ mét ë chïa Quúnh lµ hai n¬i nhµ s• trô tr× vµ cã c«ng tu söa. Sau mét n¨m th¸p ®· dùng xong. Ít n¨m sau khi dùng th¸p TÞch Quang, chïa Quúnh L©m l¹i b•íc vµo mét ®ît trïng tu lín, kÐo dµi trong nhiÒu n¨m. §ã lµ ®ît tu söavµ më mang chïa do phñ chóa TrÞnh ®øng ra tæ chøc. Vµo giai ®o¹n nµy, giai cÊp th«ng trÞ mµ ®•ng ®Çu lµ TrÞnh S©m, TrÞnh Giang ®· b•íc vµo con ®•êng h•ëng l¹c ch¬i bêi, ®åi truþ. Hä sao nh·ng viÖc n•íc, chØ lo thu vÐn tiÒn cña, dèc vµo viÖc ch¬i bêi tho¶ thÝch. §Ó phôc vô cho viÖc ¨n ch¬i, phñ chóa ®· cho x©y dùng nhiÒu th¾ng c¶nh danh lam ®Ó du ngo¹n ch¬i bêi cho tho¶ thÝch. Cïng víi nhiÒu chïa kh¸c chïa Quúnh L©m ®•îc chän trong sè ®ã. Chïa b¾t ®Çu ®ît tu söa vµo n¨m VÜnh Kh¸nh thø 2 (1730). “mïa ®«ng th¸ng 11, x©y dùng hai chïa Sïng Nghiªm vµ Quúnh L©m lÊy ®inh phu 3 huyÖn §«ng TriÒu, Thuû §•êng vµ ChÝ Linh sung vµo c«ng viÖc, miÔn tiÒn ®¾p ®ª ®•êng, tiÒn b•u ®×nh mét n¨m (cho 3 huyÖn Êy). Sai dì gç ë hµnh cung Cæ bi, ®ãng bÌ th¶ s«ng chë xu«i xuèng ®Ó cung c©p vµo viÖc x©y dùng”. C«ng viÖc tiÕn hµnh hÕt søc tèn kÐm vµ lao lùc, vÒ sau b¾t d©n kh¬i s«ng ®Ó vËn t¶i ®•îc l•u th«ng, d©n ph¶i kÐo gç xe ®¸ cã hµng v¹n ng•êi lµm, ngµy ®ªm kh«ng ®•îc nghØ ng¬i.C«ng viÖc x©y dùn tu söa b•íc sang n¨m thø 7 th× Trinh Giang l¹i b¾t c¸c quan tuú theo phÈm trËt mµ nép ®ång ®Ó ®óc t•îng cho chïa. Vµ råi cã lÏ tèn kÐm qu¸ møc, nh©n d©n phôc dÞch tèn kÐm vÊt v¶, lßng ng•êi bÊt b×nh, nhiÒu cuéc næi dËy ®· chím në nªn chóa TrÞnh ph¶i ®×nh chØ l¹i c«ng viÖc tu t¹o ®ang dë vµo n¨m thø 10 (1740). Rßng r· 10 n¨m trêi söa sang, víi biÕt bao tiÒn cña, søc lùc, ch¾c ch¾n Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh chïa Quúnh ph¶i hÕt søc khang trang, réng lín. ChÝnh Phan Huy Chó còng ph¶i khen : “chïa rÊt léng lÉy”. Vµ råi 170 n¨m sau, n¨m 1910 lóc §å Nam Tö NguyÔn Träng ThuËt ®Õn th¨m chïa vÉn cßn nh×n thÊy ®•îc mét sè dÊu tÝch cña cuéc ®¹i tu nµy. ¤ng viÕt: cã t•îng c«ng ®øc cña ch¸u TrÞnh Tïng thê ë tiÒn ®•êng. Sau lµ nhµ tæ thê 3 t•îng Tróc L©m Tam Tæ. Tr•íc nhµ tæ cã g¸c gç 9 gian to vµ cao, 3 gian gi•ax nãc cao h¬n mµ g¸c th«ng víi hai ®Çu, mçi bªn 3 gian, bªn treo chu«ng, bªn treo Kh¸nh ”. Ngµy nay kh«ng cßn gi÷ ®•îc mét vÕt tÝch kiÕn tróc gç nµo cña ®ît trïng tu nµy. Riªng vÒ ®¸ cã lÏ cßn hai lan can thuéc hai thµnh bËc kh¸c nhau hiÖn ®Ó v•ên tr•íc cña chïa, mét cßm dùng nguyªn trªn mÐp nÒn cò vµ mét nöa vøt ®æ trong v•ên. Cã lÏ nhê vµo ®ît ®¹i tu, dï cßn dë dang nµy hÇu nh• suèt c¶ thÕ kØ thø 19, d•íi triÒu nhµ NguyÔn chïa kh«ng ph¶i tu bæ di nhiÒu. Giai ®o¹n nµy cßn ®Ó l¹i ë v•ên chïa 5 c©y th¸p nhá ®•îc lÇn l•ît dùng lªn ®Ó kØ niÖm c¸c vÞ s• t¨ng ®· cã c«ng trô tr× chïa. §ã lµ c¸c th¸p TÜnh Minh (1822), T•êng Quang (1854) TuÖ Quang (1878), DiÖu Quang vµ mét th¸p cã mÆt c¾t lôc gi¸c kh«ng râ tªn vµ niªn ®¹i. C¸c th¸p nµy ®Òu mang chung mét phong c¸ch thêi NguyÔn lµ ®¬n gi¶n, nhá bÐ. Nã nÆng tÝnh chÊt cña mét mé chÝ h¬n lµ mét s¶n phÈm nghÖ thuËt kiÕn tróc. Sang ®Çu thÕ kØ thø XX nhiÒu tai ho¹ ®Õn víi chïa. Vµo cuèi n¨m 1910, do bÞu s¬ suÊt chïa ®· bÞ ch¸y lín. Nh÷ng ng•êi giµ trong vung cho biÕt trËn ch¸y x¶y ra ®óng vµo ®ªm m•a to giã lín, chïa l¹i ë xa lµng nªn lóc mäi ng•êi biÕt ch¹y đến cøu th× ®· muén. N•a ch¸y ®· thiªu huû hÕt nhµ cöa, t•îng ®µi, g¸c chu«ng, g¸c trèng vv cña chïa. Sau ho¶ ho¹n, nh©n d©n thËp ph•¬ng l¹i cïng nhau quyªn gãp tu söa l¹i nh•ng ch•a ®•îc bao l©u, n¨m 1947 m¸y bay giÆc Ph¸p l¹i nem bom xuèng chùa v× nghi n¬i ®©y lµ c¬ së kh¸ng chiÕn. LÇn nµy ch¼ng nh÷ng nhµ cöa bÞ thiªu huû mµ nhiÒu ®å ®Êt nung, ®å ®¸, g¹ch ngãi ®Òu bÞ ®æ n¸t tan hoang. Trªn ®èng tro tµn ®ã nh©n d©n ta l¹i gom gãp tiÒn cña cè g¾ng dùng l¹i Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh ng«I chua míi. §ã lµ ng«i chïa mµ chóng ta cã ngµy nay. LÇn theo n¨m th¸ng c¸c nhµ kh¶o cæ häc ®· cè g¾ng dùng l¹i nh÷ng c¬ së v¨n ho¸ vËt chÊt vèn ®· cã tõ x•a cña chïa Quúnh L©m. C«ng tr×nh kiến trúc nµy ch¼ng nh÷ng cã mét lÞch sö v¨n ho¸ hiÓn h¸ch ®¸ng tù hµo mµ lÞch sö x©y dùng, tu bæ vµ ph¸t triÓn cña nã còng hÕt søc phong phó, cã lÏ hiÕm cã chïa nµo s¸nh kÞp. Nã gióp chúng ta hiÓu thªm vÒ nÒn v¨n minh lõng lÉy ®· ®•îc ph¸t triÓn l©u ®êi vµ søc lao ®éng s¸ng t¹o kh«ng ngõng qua c¸c thêi ®ã cña «ng cha ta. MÆt kh¸c, nã cßn nãi lªn sù c©n cï nhÉn l¹i, ch¾t chiu gom gãp, tõ ®êi nµy qua ®êi kh¸c, tõ thÕ hÖ nµy qua thÕ hÖ kh¸c ®Ó cè g¾ng g×n gi÷, tu bæ vµ ph¸t triÓn c¸c c«ng tr×nh v¨n ho¸ x•a cña nh©n d©n ta. §ã lµ tÊm g•¬ng lín cho con ch¸u chóng ta trong c«ng cuéc b¶o tån vµ ph¸t triÓn nÒn v¨n ho¸ d©n téc. Ngµy nay tuy chïa Quúnh L©m ®· bÞ huû ho¹i nhiÒu nh•ng nã vÉn cã vÞ trÝ xøng ®¸ng trong lÞch sö v¨n hoa d©n téc, vÉn s«ng m·i trong niÒm tù hµo cña nh©n d©n ta nãi chung vµ nh©n d©n §«ng TriÒu nãi riªng. 2.2.1.2. Gi¸ trÞ kiÕn tróc Di tÝch chïa Quúnh L©m n»m trän trong mét lßng ch¶o thuéc mét triÒn ®åi, trong vßng cung §«ng TriÒu kÐo tõ Yªn Tö xuèng, xung quanh lµ ®åi nói bao bäc, phÝa tríc cöa chïa lµ hå níc, ®ång lóa víi thÕ “®Çu gèi s¬n, ch©n ®¹p thuû’. Nh©n d©n thêng gäi ®©y lµ thÕ rång chÇu hæ phôc”. Bèn gãc chïa lµ 4 gß ®Êt, t¬ng truyÒn ®©y lµ 4 “m¾t rång”- tø trÊn xuyªn thÊu t©m sinh. Toµn bé c¶nh quan ng«i chïa kh«ng nh÷ng thÓ hiÖn sù thanh cao u tÞnh, tu tiªn ®¾c ®¹o, sù uy nghiªm cña chèn tu hµnh mµ n¬i ®©y lµ mét k× quan s¬n thuû h÷u t×nh th¬ méng. Tuy chØ cßn l¹i phÕ tÝch nh•ng qua thùc tÕ cho chóng ta thÊy ng«i chïa cæ ®•îc x©y dùng víi S: 4050m2, cã chiÒu dµi 75m, chiÒu réng 45m, n»m trong khu vùc mét ®•îc t« mµu ®á trong b¶n ®å, khu vùc bÊt kh¶ x©m ph¹m. Toµn bé nh÷ng c«ng tr×nh kiÕn tróc cña chïa x©y dùng theo kiÓu ch÷ §inh, chu«i vå quay h•íng chÝnh T©y Nam. Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh Bªn tr¸i chïa lµ v•ên th¸p tæ. §a sè c¸c ngän th¸p nµy ®•îc x©y dùng b»ng ®¸ t¶ng xanh, thí mÞn vµ g¹ch vå, chÊt kÕt dÝnh v«i c¸t, ®•êng mËt; c¸c th¸p ®¸ dïng kÜ thuËt ghÐp méng. HiÖn nay v•ên th¸p vÒ c¬ b¶n ®· bÞ ®æ vì, chØ cßn l¹i c¸c phÕ tÝch, c¸c bµi vÞ, c¸c tÊm bia kh¾c niªn hiÖu dùng th¸p. Cßn l¹i nguyªn vÑn hiÖn nay lµ th¸p tæ Ch©n Nguyªn 5 tÇng. Theo néi dung v¨n bia kh¾c xung quanh th¸p: th¸p TÞch Quang lµ mét lo¹i th¸p ®¸ t•¬ng ®èi lín cña kiÕn tróc th¸p bÊy giê. Th¸p ®•îc x©y dùng vµo thÕ kØ 18 víi dßng ch÷ “TÞch Quang b¶o th¸p” gåm b¶y tÇng, cã mÆt vu«ng vµ cao trªn 10 mÐt. C¹nh ®¸y th¸p dµi 2,7m, cµng lªn cao cµng thu nhá dÇn. Nh×n chung th¸p cã cÊu tróc ®¬n gi¶n, Ýt trang trÝ. §iÒu ®ang chó ý lµ c¸c nhµ kiÕn tróc ®· x©y th¸p b»ng c¸ch ghÐp nhiÒu t¶ng ®¸ xanh to, kÕt cÊu theo kiÓu méng r¸p, kh«ng cÇn ®Õn v«i v÷a mµ vÉn ch¾c ch¾n. LÞch sö h¬n 250 n¨m tån t¹i cuả nã lµ mét chøng minh râ rµng cho ®iÒu nµy (n¨m 1769 cã tu söa nhá nh•ng kh«ng ®¸ng kÓ). Còng nh• nhiÒu th¸p ®¸ ®•¬ng thêi, th¸p TÞch Quang ®Òu bÞt kÝn c¸c tÇng chØ ®Ó tÇng thø 3 lµm cöa cuèn, trong long rçng ®Ó lµm n¬I h•¬ng khãi cho vÞ thiÒn s•, t¹o cho du kh¸ch c¶m gi¸c cho¸ng ngîp n¬i c¶nh PhËt. Th¸p ®•îc x©y dùng kh«ng phong phó nh• c¸c th¸p thêi Lý, nã kh«ng cßn nh÷ng t•îng kim c•¬ng ®øng g¸c ë cöa n÷a, nh÷ng tiªn n÷ b•ng m©m høng mãc ngäc ë ®Ønh, nh÷ng chim thÇn ë c¸c con s¬n mµ ë ®©y chØ trang trÝ hoa v¨n h×nh rång, hoa l¸. Rång ë ®©y tr«ng cã phÇn d÷ tîn, ®•îc cham trªn 4 mÆt ë tÇng trªn cïng. C¸c tÇng kh¸c kh«ng ch¹m g× ngoµi nh÷ng ch÷ H¸n lín. Cïng víi c¸c th¸p ®¸ ë chïa PhËt tÝch, chuµ Hoa Yªn, Chïa L©n vv th¸p TÞch Quang gióp cho chóng ta hiÓu thªm mét d¹ng th¸p mé trong kiÕn tróc phËt gi¸o cña thêi nµy. Bªn tr¸i lµ th¸p 3 tÇng x©y b»ng nguyªn vËt liÖu g¹ch b¸t, g¹ch vå, cã g¾n mét bµi vÞ xanh thí mÞn. §©y lµ th¸p Hoµ th•îng, th¸p dùng vµo thÕ kØ 18 (1770) (C¶nh H•ng Tam thËp nhÊt niªn). Th¸p ®ang bÞ xuèng cÊp nghiªm träng. Trong nh÷ng gß næi, nhòng th¸p ®· bÞ ®æ vì chØ cßn l¹i bµi vÞ: bµi vÞ cã Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh niªn hiÖu “C¶nh Hng thËp cöu niªn 1758”. Theo bia dùng ë chïa n¨m C¶nh TrÞ thø hai(1664) th× n¨m nµy, hå réng tr•íc chïa ®· ®•îc ®µo. B•íc lªn chïa, chóng ta cã thÓ qua bËc cöa ®Òu ®•îc x©y dùng b»ng ®¸ xanh, mæi t¶ng réng 0,40m, dµi 0,60m dµy 0,20m. Cöa gi÷a lan can 2 bËc ®•îc t¹c 2 con xÊu ®¸ ®Çu s• tö, bêm ngùa, ®ao ho¶, v©n xo¾n, dµi 3,2m (chØ cã mét bªn ®øng vÞ trÝ, bªn ph¶i ®· chuyÓn ®i chç kh¸c). Hai cöa 2 bªn t¶, h÷u còng ®Òu ®•îc xËy dùng b»ng ®¸ xanh, lan can hai bªn thµnh bËc ®•îc t¹o ®¸ cöu cÊp, dµi 3,35m, tÊt c¶ ®Òu bÞ ®æ vì , c¸c ch©n kh«ng ®óng vÞ trÝ xÕp ®Æt (n»m ë phÝa gãc tr¸i chïa). ChiÕc lan can ë mÐp nÒn cò ®•îc ch¹m thµnh h×nh mét con rång cã kÝch th•íc lín, dµi 3,25m, cao 1,1m, vµ dµy 0,46m. Rång ®•îc ch¹m cã h×nh d¸ng d÷ tîn: ®Çu to cã sõng, m¾t trßn, mi m¾t cã nhiÒu tia dµi trïm ra ngoµi, mòi réng në nh• mòi s• tö, måm réng ®ang h¸ to ®Ó lé nhiÒu r¨ng nhän. Th©n rång kh«ng cuén khóc mµ chØ cong l¹i nh• th©n cña con l©n, k× lïng dùng ®øng víi nhiÒu v©y nhän. Trang trÝ quanh s©n rång lµ nh÷ng h×nh m©y so¾n, bèc lửa, c¸ch diÖu cao. §•êng nÐt vµ h×nh phåi ë ®©y thiÕu mÞn mµng kho¶ kho¾n. Toµn bé h×nh rång g¬i lªn nh÷ng c¶m gi¸c oai vÖ, kªnh kiÖu. D•êng nh• chñ nh©n cña nã ®ßi hái sù cÇu k× , hiÕm l¹, kh¸c th•êng. Chiếc lan can thành bậc nằm đổ cũng trạm hình rồng gần giống với hình rồng trên, nhưng kích thước có phần to hơn. Thân rồng dài 3,38m, cao 2,65m và dày 0,40m. Vì được đào bật lên nên còn thấy rõ hằn vết của 9 cấp bậc rộng và cao. Ngoài ra trong chùa còn có một chuông đồng cao 1,45m, đường kính 0,70m, đúc năm Minh Mạng thứ 9 (1828) và một khánh đá dài 1,25m, cao 0,70m, không có niên đại nhưng chắc chắn được đúc cúng thời với chuông đồng. Các hiện vật này chắc chắn là kết quả của một đợt bố thí báo đức với Phật mà thiện nam tín nữ quanh vùng tổ chức. Nhìn chung, đây là những tác phẩm có phong cách của nghệ thuật cung Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh đình đầu thế kỉ XVIII, một giai đoạn nghệ thuật dân tộc có xu thế nghiêm khắc, khô khan và xa lạ. Phong cách này chúng ta đã gặp khá nhiều ở các di tích của giai cấp thống trị như : Khu Như Quỳnh (1728), khu Cổ Bi (1727), các Lăng quận công khác . Qua cửa chùa là tới lầu chuông. theo cảnh chụp trước năm 1945 và theo lời kể các cụ trong làng, lầu chuông được xây dựng 3 tầng hiện nay chỉ còn lại 3 tảng đá kê chân cột đường kính 0,80m, trang trí gờ chỉ xung quanh. Tiếp theo lầu chuông là sân chùa có diện tích 183609m2(?) Tiếp theo là Tam Bảo. Ngôi chùa hiện nay do Thích Thuỵ Trí xây dựng năm 1947, đã xây trên nền móng Tam Bảo cũ, hai bên vẫn còn hai bậc đá tam cấp, 2 bên lan can ngũ cấp khi bước vào Tam Bảo, thể hiện thông qua kĩ thuật ghép mộng chắc chắn. Hiện nay Tam Bảo không còn nữa, các tảng kê chân cột bị xáo trộn không xác định rõ các tảng kê này ở chỗ nào do lộn lên, lộn xuống, chỗ thấp, chỗ cao nhưng còn in rõ dấu ấn toà nhà cổ xưa xây dựng rất hài hoà, logic. Các đá kê chân cột được đục đẽo rất tinh tế, xung quanh trang trí cánh xen cách điệu: đầu mập, gờ chỉ nổi, bố cục hài hoà. Bệ to có đường kính toàn bộ 1,5m, bệ nhỏ nhất 0,35m. Đặc biệt chùa Quỳnh Lâm còn có một loại tảng đá kê chân cột lõm hình bán nguyệt, đường kính mặt lõm: 0,36m; đường gờ chỉ nơi vòng quanh: 0,47m. Toàn cục bệ vuông 1cạnh =0,53m. Tóm lại thông qua khảo sát phế tích thực trạng toà Tam Bảo được xây dựng rất đồ sộ. Tiếp theo Tam Bảo, theo lời kể còn toà nhà chứa 3 cây cửu phẩm, tiếp theo là hậu cung, chuôi vồ. Diện tích xây dựng 133m2. Hiện nay trên nền móng hậu cung còn có một bia hậu kí khắc vào thế kỉ XVIII (Chính Hoà- 1680) thời vua Lê Hy Tông. Mặt trước của bia tạc một phụ nữ mũ áo ngồi xếp bằng, 3 mặt còn lại được khắc chữ. Hai bên tả hữu là hai dãy tả vu,hữu vu. Theo lời kể lại của các cụ bên phải là thập điện diêm vương, bên trái là hệ thống nhà tăng. Đặc biệt qua khảo Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh sát hiện nay bên trái còn một bể nước chìm. Do vậy là cơ sở hai dãy tả vu, hữu vu kéo dài hai bên ngang nhau với lầu chuông cho tới hậu cung. Ngôi chùa hiện nay là toàn bộ kiến trúc hiện đại: cổng chùa xây bằng vôi, các xi măng, gạch, chỉ do bà Lùn (người trông coi chùa) xây dựng vào năm 1981. Ngôi chùa hiện nay do trụ trì Thích Thanh Trì xây dựng vào năm Đinh Dậu (1957) gồm 3 phần kiến trúc xây kiểu chữ Đinh, chuôi vồ. Phần 1: Gian ngoài có diện tích ;19,20m2 gồm ba gian; hông bên phải treo một quai chuông 0,40m, đúc đầu rồng, xung quanh khắc bốn chữ: “Quỳnh Lâm tự chung” (chuông chùa Quỳnh Lâm) và có bốn núm, chạy hạt hột xung quanh phần thân trên khắc chữ, phần dưới trang trí đường diềm gò chũ nổi hình chữ nhật có chạy triện, góc trang trí hoa dây tinh tế sống động; bên trái treo Khánh đá cao 0,7m; dài 1,35m; dày 0,1m gồm 6 núm nổi, mỗi mặt 3 núm. Đây là Khánh mới được tạc vào đầu thế kỉ XX. Theo các cụ trong làng kể lại Khánh cũ của chùa bị đập vỡ vào thời kì thực dân Pháp xâm lược cuối thế kỉ XIX. Phần 2: Thượng điện: có diện tích 25,2m2: Chính giữa là hương án sơn son thiếp vàng cao 1,10m; dài 1,1m; đặt trên một chiếc bàn. Trên hương án đặt 3 pho tượng tam thế, treo một bức y môn bằng vải thêu lưỡng long chầu nguyệt. Bên phải là bàn thờ Đức mẫu xây bằng gạch, vôi, xi măng, cát; cao 1,06m; dài 1,70m. Trên bàn đặt 6 pho tượng mẫu đầu đội mũ kim khối, xếp vàng trên toà xen. Đồ thờ: 1 mâm bằng gỗ cao 0,30m, đường kính mặt: 0,35m; 1 bát nhang bằng sứ thiếp bạc khắc nổi dòng chữ: “ân dưong hợp đức” (niên hiệu Đinh Mão Bảo Đại). bên trái là bàn thờ Đức ông, xây đăng đối với ban thờ mẫu, cao 1,06m; dài 1,7m. Tượng Đức ông toạ trên ngai, đầu đội mũ thiều thiên, chân đi giày; 2 bên là 2 pho Nam Tào, Bắc Đẩu, cấp dưới gồm 3 pho tượng nhỏ, đứng, tay ôm nghiên bút, trên treo một cuốn thư: :Trần triều thánh tổ”. Trong cùng là hậu cung: diện tích 14,305m2, toàn bộ bàn thờ được xây Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh kiểu giật cấp, nguyên vật liệu: Vôi, cát, xi măng, gạch chỉ. Trên cùng là ba pho tam thế (tượng gỗ) toạ trên toà sen. Cấp 2: Pho Thiên Phủ, Thiên Nhỡn gồm 5 đôi tay; hai bên đặt hai pho: Nam Tào, Bắc Đẩu. Cấp 3 là toà Cửu Long (Thích ca sơ sinh), 2 bên là 2 pho tượng đứng chắp tay: Quan Âm Thế Chí đang đứng tren toà sen. Hiện vật thời Lý còn lại duy nhất ở chùa cho đến nay là tấm bia đá to lớn hiện còn dựng ở gần cổng ra vào. Có lẽ do bị mòn chữ khá nhiều nên bia đã bị những ngươì trùng tu đầu thế kỉ XVII xoá hết chữ để khắc bài bia mới. Tuy nhiên chúng ta vẫn nhận ra chất Lý của nó qua hình dáng và nhất là qua những hoa văn trang trí còn lại. Đây là một trong những tấm bia lớn của thời bấy giờ. Bia cao 2,4m, rộng 1,56m và dày 0,27m với hình dáng trán dẹt, một đặc điểm cơ bản để phân biệt với các bia thời sau. Hình dáng và kích thước này gần như cùng một khuôn với tấm bia Lý ở chùa Long Đọi (Hà Nam Ninh). Trang trí của bia, ngoài một số mảng do quá mòn nên thợ đá thời sau này đã chạm thay các hoa văn mới vào, hầu hết còn giữ nguyên được các đồ án trang trí cũ. Đó là những hoa văn hình rồng nhỏ, thân mảnh, uốn lượn mềm mại, đầu có mào lửa kéo dài sinh động, được bố cục nối đuôI nhau thành dãy dài chạy suốt các diềm bia. Đó cũng là những đôi rồng to, đầu quay vào nhau đang chầu những viên ngọc quý, vây móng đầy đủ, mình uốn lượn thắt túi, chiếm chọn cả trán bia. Những con rồng này về cơ bản cùng một loại hình bố cục mà chúng ta đã gặp trên các kién trúc đá thời Lý khác như chùa Phật Tích, chùa Dạm, chùa Long Đọi, chùa Hương Sơn Tuy đã gội mưa phơi nắng ngốt ngàn năm nay nhưng các hình rồng ở đây đã gây cho chúng ta những ấn tượng về vẻ đẹp xa xưa của nó. Đó là những đường nét tinh xảo, mềm mại, uốn lượn uyển chuyển, đều đặn trong những bố cục đăng đối, đơn giản. Đó cũng là những khối tròn căng mập, chuyển tiếp cuồn cuộn, tạo cho bức chạm một thế sinh động mà một hoạ sĩ vốn yêu nghệ thuật cổ của cha ông Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh đã ví nó như “nước ở gần thác lớn” hoặc “cờ đuôi nheo đang reo với gió”. Đây là những di vật đáng quý, nó giúp chúng ta hiểu thêm về trình độ thẩm mỹ rất cao của cha ông. Ngoài bia chúng ta còn tìm thấy nhiều mảnh đất nung khác nằm rải rác trong vườn chùa nhưng đáng tiếc vì quá vụn nên giá trị thẩm mỹ của nó cũng không trọn vẹn. Hiện vật duy nhất của thời Trần còn lại ở chùa là một góc vỡ của bệ đá mà cách đây gần 25 năm trong lần đến khảo sát chùa các nhà khảo cổ học đã tìm thấy ở ngoài vườn. Đây là bệ đá kiểu hình hộp hoa sen, loại bệ đá chúng ta thường gặp ở các di tích cuối Trần. Góc bệ đá này thuộc loại nhỏ (cao 0,43m), hình dáng chim thần garuda ở đây được tạo gần như một hình người ngồi xổm, hai tay vươn tới bệ để đỡ toà sen. Khối hình chạm ở đây tương đối đơn giản, chắc nịch, ít trang trí, một đặc điểm chúng ta thường thấy trong các điêu khắc thời Trần Bia đá chạm bài vị có dáng đẹp, càng lên cao càng thon theo lại theo kiểu “thượng thu hạ trạch”. Trán bia uốn cong và đế lại vuông,cao. Giữa bai chạm nổi hình bài vị như những bài vị bằng gỗ chúng ta thường gặp ở các ngai thờ cùng thời. Đặc biệt chung quanh bia trang trí rất nhiều. Trán bia là hình hai rồng chầu mặt trời. Còn hai bên chạm hai rông uốn khúc, mặt quay chính diện kiểu hổ phù. Đặc biệt dưói đế có chạm một hinh thú với dáng uốn cong đẹp. Thân thú đang chồm về phía trước, chân sáu dướn cao, chân trước quỳ xuống, đầu ngẩng lên. Toàn bộ bố cục trong một tư thế rất động. Nét chạm ở đây không tỉa gọt một cách tinh tế nhưng phôí rất khoẻ, đầy gơI cảm. Nó gần gũi với những hình thú chạm gỗ ở các đình làng đương thời. Bia chạm bà hậu Phật cũng đơn giản. Bia có hình dáng mái chóp, không trang trí, ở giữa nổi lên là hình một phụ nữ, đang trong tư thế ngồi tụng kinh. Nét mặt bà trầm tư, hai tay để trước bụng, mắt kim dim, đầu bít khăn vắt dài ra sau gáy, áo dài gọn co thắt lưng. Nói chung đây là hình ảnh của một phụ nữ Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903
Tìm hiểu các giá trị văn hóa của cụm di tích thờ các vua Trần ở huyện Đông Triều - Quảng Ninh phật tử rất ngoan đạo. Nét mặt đôn hậu nhưng vẫn có không khí trang nghiêm, đượm nỗi buồn kín đáo, khối chạm hơI thô, khoẻ, chất chân dung của pho tượng đã khá cao. Hai hiện vật này được dựng phía sau chùa. Nó càng giúp chúng ta hiểu thêm cái đẹp của nền nghệ thuật cuối thế kỉ XVII. Lễ hội chùa Quỳnh Lâm được bắt đầu vào ngày 01 tết đến ngày 04 tháng 03 âm lịch hàng năm. Đạo lý của người Việt ta là hướng về cội nguồn, về những người có công với đất nước, lẽ sống của mỗi người dân Việt là “sống vì mồ vì mả, ai sống bằng cả bát cơm”. Bởi vậy, chúng ta cần sớm có biện pháp bảo vệ và khôi phục khu di tích này nhằm giữ trọn truyền thống “uống nước nhớ nguồn” của nhân dân và góp phần giáo dục lòng yêu nước, lòng tự hào dân tộc cho các thế hệ hôm nay và mai sau. 2.2.1.3. §«i nÐt vÒ Tróc L©m Tam Tæ Trần Nhân Tông tên thật là Khâm, con trưởng Trần Thánh Tông, sinh năm 1258, mất năm 1308. Nhân Tông là một ông vua anh hùng, đã lãnh đạo dân nhân nhà Trần hai lần đánh tan quân xâm lược Nguyên Mông (năm 1285 và 1288) đã để lại chiến công bất diệt, Về quân sự, Trần Nhân Tông là nhà chiến lược và chỉ huy quân sự tài giỏi. Về văn học ông là nhà ưu tú “Đọc rất nhiều sách thông suốt nội ngoại điển”, sử sách khen Trần Nhân Tông là người nhân từ, có trí lược, thương dân và cố kết lòng dân. Ông làm vua 14 năm, nhường ngôi 5 năm và đi tu 8 năm. Theo thiên sử ông sớm thành tâm đắc đạo Thiền. Ngay thời gian đang làm vua, ông đã chú ý nghiên cứu thiền Tông nắm được chỗ tinh nhất của đạo Thiền. Trần Nhân Tông được Thiền chỉ của Tuệ Trung Thượng sĩ, trở thành Tổ thứ nhất của phái Trúc Lâm Yên Tử. Trần Nh©n T«ng đi tu không phải là để trốn đời, yếm thế, mà đi tu để nhập thế cứu đời. Có điều, nhà vua cứu đời không phải theo kiểu của một ông Sinh viên: Nguyễn Mạnh Tuấn - Lớp: VH 903