Luận văn Hợp nhất-Thâu tóm doanh nghiệp dưới góc nhìn tài chính - Huỳnh Thị Cẩm Hà

100 trang huongle 1830

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Luận văn Hợp nhất-Thâu tóm doanh nghiệp dưới góc nhìn tài chính - Huỳnh Thị Cẩm Hà", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

luan_van_hop_nhat_thau_tom_doanh_nghiep_duoi_goc_nhin_tai_ch.pdf

Nội dung text: Luận văn Hợp nhất-Thâu tóm doanh nghiệp dưới góc nhìn tài chính - Huỳnh Thị Cẩm Hà

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HỒ CHÍ MINH    HUỲNH THỊ CẨM HÀ HỢP NHẤT – THÂU TÓM DOANH NGHIỆP DƢỚI GÓC NHÌN TÀI CHÍNH Chuyên ngành: Tài chính Doanh nghiệp Mã số: 60.31.12 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS NGUYỄN THỊ NGỌC TRANG TP.HỒ CHÍ MINH - 2008
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng đây là công trình nghiên cứu của tôi, có sự hỗ trợ từ người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Thị Ngọc Trang và những người đã giúp đỡ tôi trong quá trình làm nghiên cứu để hoàn thành luận văn này. Các nội dung nghiên cứu và kết quả trong luận văn này là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào. Tác giả Huỳnh Thị Cẩm Hà
MỤC LỤC TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU PHẦN MỞ ĐẦU 1 CHƢƠNG 1: LÝ LUẬN TỔNG QUAN VỀ HỢP NHẤT – THÂU TÓM DOANH NGHIỆP DƢỚI GÓC ĐỘ TÀI CHÍNH 4 1.1. TỔNG QUAN VỀ HỢP NHẤT – THÂU TÓM DOANH NGHIỆP 4 1.1.1. Khái niệm về hoạt động M&A 4 1.1.2. Sự khác nhau giữa hợp nhất - thâu tóm Doanh nghiệp 5 1.1.3. Phân loại hoạt động M&A 7 1.1.3.1. Hợp nhất theo chiều ngang 7 1.1.3.2. Hợp nhất theo chiều dọc 9 1.1.3.3. Hợp nhất tổ hợp 9 1.1.4. Mục đích của hoạt động M&A 10 1.1.5. Lợi ích của hoạt động M&A 10 1.1.5.1. Giảm lao động không cần thiết 11 1.1.5.2. Trang bị công nghệ mới 11 1.1.5.3. Tăng cường thị phần và danh tiếng trong ngành 11 1.1.6. Một số kinh nghiệm về hoạt động M&A trên thế giới 11 1.2. TỔNG QUAN VỀ ĐỊNH GIÁ DOANH NGHIỆP 16
1.2.1. Quan điểm về giá trị Doanh nghiệp 16 1.2.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến giá trị Doanh nghiệp 16 1.2.2.1. Các nhân tố bên ngoài 16 1.2.2.2. Các nhân tố bên trong 16 a. Hiện trạng tài sản cố định 16 b. Giá trị thương hiệu của Doanh nghiệp 17 c. Trình độ quản lý 18 d. Loại hình kinh doanh 18 e. Vị trí địa lý 18 f. Các Báo cáo tài chính của Doanh nghiệp 19 1.3. MỘT SỐ PHƢƠNG PHÁP ĐỊNH GIÁ DOANH NGHIỆP 19 1.3.1. Phương pháp định giá trị thương hiệu 20 1.3.2. Phương pháp định giá Doanh nghiệp (hữu hình) 23 1.3.2.1. Phương pháp dựa vào lợi nhuận tương lai 23 1.3.2.2. Phương pháp định giá dựa trên cơ sở thị trường 27 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG M&A TẠI VIỆT NAM 30 2.1. HOẠT ĐỘNG M&A TẠI VIỆT NAM 30 2.2. ĐẶC ĐIỂM THỊ TRƢỜNG M&A TẠI VIỆT NAM THỜI GIAN QUA 32 2.3. MỘT SỐ MINH HỌA VỀ ĐỊNH GIÁ DOANH NGHIỆP 34 2.3.1. Phương pháp dựa vào lợi nhuận tương lai: Phương pháp chiết khấu dòng tiền mặt 34 2.3.2. Phương pháp định giá dựa trên cơ sở thị trường 37 2.4. NHỮNG BẤT CẬP TRONG VIỆC ĐỊNH GIÁ TẠI VIỆT NAM 38
2.4.1. Đối với tài sản hữu hình 38 2.4.1.1 Phương pháp định giá phân tích chiết khấu dòng tiền 39 2.4.1.2. Phương pháp giá trị tài sản thực 39 2.4.2. Đối với tài sản vô hình 41 2.5. CƠ SỞ PHÁP LÝ CHO HOẠT ĐỘNG M&A TẠI VIỆT NAM 45 2.5.1. Luật Doanh nghiệp năm 2005 46 2.5.2. Luật Đầu tư năm 2005 46 2.5.3. Luật Cạnh tranh năm 2004 46 2.6. NHỮNG RÀO CẢN & THÁCH THỨC KHI THỰC HIỆN M&A TẠI VIỆT NAM 47 2.6.1. Khung pháp lý để thực hiện 47 2.6.2. Thách thức đến từ bên mua, bên bán và bên trung gian 49 2.6.3. Nguồn nhân lực trong lĩnh vực hoạt động M&A 50 2.6.4. Văn hóa không tương thích 50 CHƢƠNG 3: MỘT SỐ ĐỀ XUẤT NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG M&A TẠI VIỆT NAM 52 3.1. DỰ BÁO NHU CẦU HOẠT ĐỘNG M&A TẠI VIỆT NAM 52 3.2. NHỮNG KIẾN NGHỊ ĐỂ GIẢI QUYẾT BẤT CẬP TRONG ĐỊNH GIÁ DOANH NGHIỆP 55 3.2.1. Tài sản hữu hình 55 3.2.2. Tài sản vô hình 56 3.2.2.1. Giá trị quyền sử dụng đất 56 3.2.2.2. Đối với thương hiệu của Doanh nghiệp 56
3.3. NÂNG CAO HIỆU QUẢ, LỢI ÍCH CÁC BÊN TỪ HOẠT ĐỘNG M&A 57 3.4. MỘT SỐ ĐIỀU KIỆN NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG M&A TẠI VIỆT NAM 59 3.4.1. Xây dựng, phát triển và hoàn thiện khung pháp lý về hoạt động M&A 59 3.4.2. Phát triển kênh kiểm soát thông tin 60 3.4.3. Phát triển nguồn nhân lực thị trường M&A 61 3.4.4. Tăng nhu cầu nội tại của thị trường 61 PHẦN KẾT LUẬN 63 TÀI LIỆU THAM KHẢO 64 PHỤ LỤC 66 Phụ lục 1: Các thương vụ M&A tiêu biểu trên thế giới 66 Phụ lục 2: Phương pháp tỷ lệ giá trên lợi nhuận 70 Phụ lục 3: Một số văn bản pháp luật liên quan đến hoạt động M&A (đã trích lược) 73 Đĩa CD chạy chương trình phần mềm định giá giá trị doanh nghiệp.
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT 1. BCTC Báo cáo tài chính 2. BTC Bộ tài chính 3. CĐKT Cân đối kế toán 4. Corp Corporation 5. CTCP Công ty cổ phần 6. DN Doanh nghiệp 7. GM General Motors 8. HĐQT Hội đồng quản trị 9. KQHĐKD Kết quả hoạt động kinh doanh 10. M&A Mergers and Acquisitions 11. NA Not Available: Giá trị chưa xác định 12. NPV Net Present Value: Giá trị hiện tại 13. PWC Price Waterhouse Coopers 14. QĐ Quyết định 15. SXKD Sản xuất kinh doanh 16. TMCP Thương mại cổ phần 17. TSCĐ Tài sản cố định 18. TSLĐ Tài sản lưu động 19. TT Thông tư 20. USD Đồng đôla Mỹ 21. WTO World Trade Organization: Tổ chức thương mại thế giới
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: 05 thương vụ M&A có giá trị lớn trong quý 1/08 - ngành sắt thép 13 Bảng 1.2: 12 thương vụ M&A có giá trị lớn năm 2007 – ngành sắt thép 14 Bảng 1.3: Số lượng & giá trị M&A tại các Châu lục từ năm 2006 - 2007 14 Bảng 1.4: Số lượng & giá trị M&A ngành kim loại khu vực Bắc Mỹ từ năm 2006 – 2007 15 Bảng 2.1: Số liệu M&A tại khu vực Châu Á – Thái Bình Dương năm 2006 31 Bảng 2.2: 11 thương vụ M&A lớn tại Việt Nam năm 2007 31 Bảng 2.3: Giá trị DN (hữu hình) của GMD theo phương pháp chiết khấu dòng tiền 36 Bảng 2.4: GTDN (hữu hình) của GMD theo phương pháp giá trị tài sản thực 38 Bảng 3.1: Số liệu M&A tại Việt Nam từ năm 2005 đến quý 2/2008 52
1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài: Với xu thế hội nhập kinh tế thế giới, doanh nghiệp tại Việt Nam đứng trước cuộc đua khốc liệt để khẳng định vị thế của mình trên thương trường. Các doanh nghiệp buộc phải cạnh tranh phát triển để tồn tại và một trong những cách tốt nhất để nâng cao năng lực hiệu quả hoạt động là kết hợp với doanh nghiệp khác. Trong các hình thức kết hợp thì hợp nhất – thâu tóm doanh nghiệp (Mergers and Acquisitions, được viết tắt M&A) là xu hướng trong giai đoạn hiện nay. Quá trình cạnh tranh thúc đẩy hoạt động M&A phát triển và ngược lại chính hoạt động M&A càng khiến các cuộc cạnh tranh diễn ra sôi động hơn. Được đánh giá là đất nước có nền kinh tế phát triển nhanh, nền chính trị ổn định do vậy Việt Nam trở thành điểm thu hút đầu tư hấp dẫn của nhiều nhà đầu tư nước ngoài, quá trình này sẽ làm cho hoạt động M&A tại Việt Nam ngày càng trở nên hấp dẫn và hứa hẹn sẽ gia tăng nhanh chóng trong những năm tới do nhu cầu mua, bán, hợp nhất, thâu tóm doanh nghiệp ngày càng lớn dần theo quá trình đổi mới. Mỗi năm, Việt Nam có thêm khoảng 50.000 doanh nghiệp mới thành lập thì cũng sẽ có một tỷ lệ nhất định doanh nghiệp trong số đó phải hợp nhất hoặc thâu tóm. Nhất là những công ty có nguy cơ phá sản thì hoạt động M&A là một trong những lối thoát an toàn để tái sinh. Với tổng giá trị giao dịch trong quý 1/2008 là 302,3 triệu USD; 1.753 tỷ USD tương đương khoảng 113 vụ M&A trong năm 2007, con số khá ấn tượng cho hoạt động M&A trong những năm gần đây. Năm 2005, tại Việt Nam có 18 trường hợp thâu tóm (sáp nhập) doanh nghiệp với tổng giá trị đến 61 triệu USD. Năm 2006, số vụ sáp nhập đã tăng gần gấp đôi với 38 vụ, tổng giá trị là 299 triệu USD. Câu hỏi đặt ra: Cơ sở nào cho việc tính toán giá trị của thương vụ M&A. Giá trị thương vụ M&A bao gồm những nhân tố nào. Kỹ thuật, phương pháp xác định giá trị trong giao dịch M&A.
2 Hiện nay, hoạt động M&A tại Việt Nam phát triển ở mức độ nào. Những nhân tố nào làm hạn chế đến quá trình phát triển hoạt động M&A tại Việt Nam. Tuy nhiên, để có được một kết quả giao dịch M&A thành công thì cần cả sự hỗ trợ của các yếu tố khác như: hành lang pháp lý, cơ sở dữ liệu, thông tin liên quan. Đây cũng sẽ là những vấn đề mà luận văn sẽ làm rõ. 2. Mục đích nghiên cứu: Luận văn sẽ tập trung làm rõ những vấn đề sau: Thứ nhất, luận văn sẽ nghiên cứu một số phương pháp xác định giá trị thương vụ M&A. Điểm quan trọng là phương pháp xác định giá giá trị doanh nghiệp, bao gồm: giá trị hữu hình và giá trị vô hình. Thứ hai, trên cơ sở một số phương pháp định giá được sử dụng phổ biến trên thế giới và tại Việt Nam, luận văn sẽ phân tích ưu, nhược điểm và hạn chế khi áp dụng cho doanh nghiệp tại Việt Nam trong hoạt động M&A. Thứ ba, luận văn sẽ đề xuất một số điều kiện nâng cao hiệu quả hoạt động M&A tại Việt Nam. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu: Tập trung nghiên cứu một số phương pháp xác định giá giá trị doanh nghiệp làm cơ sở cho việc định giá trị thương vụ M&A. Nghiên cứu phương pháp xác định giá giá trị thương hiệu của tổ chức Interbrand để làm cơ sở tham khảo cho việc áp dụng tại Việt Nam. Nghiên cứu phương pháp xác định giá trị doanh nghiệp được sử dụng thực tế tại Việt Nam hiện nay và áp dụng cho mô hình mẫu là CTCP Gemadept. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu: Mặc dù hoạt động M&A trên thế giới đã có cách đây hơn 120 năm, tuy nhiên chưa phổ biến tại thị trường Việt Nam. Vì vậy, luận văn sử dụng một số phương pháp định giá doanh nghiệp làm cơ sở để xác định giá trị thương vụ M&A như phương pháp
3 định giá thương hiệu (phân tích phương pháp của tổ chức Interbrand), phương pháp giá trị tài sản thực, phương pháp chiết khấu dòng tiền, Phương pháp phân tích được sử dụng chủ đạo trong đề tài để làm rõ những vấn đề trong hoạt động hợp nhất – thâu tóm doanh nghiệp. Bên cạnh đó, luận văn còn kết hợp với phương pháp so sánh để làm rõ hơn những ưu và nhược điểm các phương pháp định giá được sử dụng trong hoạt động M&A. Luận văn còn tham khảo giáo trình, tài liệu, tạp chí, số liệu báo cáo niên giám thống kê, các trang web tham khảo khác. 5. Kết cấu của luận văn: Ngoài phần mở đầu và kết luận, kết cấu của luận văn gồm 3 chương như sau: Chương 1: Khung pháp lý về hợp nhất – thâu tóm và định giá doanh nghiệp. Chương 2: Thực trạng hoạt động M&A tại Việt Nam. Chương 3: Một số đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động M&A tại Việt Nam. Bên cạnh đó, luận văn kèm theo chương trình phần mềm định giá giá trị doanh nghiệp.
4 CHƢƠNG 1 LÝ LUẬN TỔNG QUAN VỀ HỢP NHẤT - THÂU TÓM DOANH NGHIỆP DƢỚI GÓC ĐỘ TÀI CHÍNH 1.1. TỔNG QUAN VỀ HỢP NHẤT – THÂU TÓM DOANH NGHIỆP (MERGERS AND ACQUISITIONS): 1.1.1. Khái niệm về hoạt động M&A: “1+1>2” bất đẳng thức này thoạt nhìn không được logic về mặt toán học nhưng nếu xét về ý nghĩa kinh tế, chúng nói lên “năng lực chuyển hóa” đặc biệt từ sự kết hợp của hai tổ chức để hình thành một tổ chức có giá trị lớn hơn khi đứng riêng lẻ. Đây là mục tiêu đầu tiên khi xây dựng bất đẳng thức kinh tế trên, vào những thời điểm cần ra quyết định, nguyên tắc trên càng có ý nghĩa quan trọng. Điều này sẽ càng có giá trị, ý nghĩa hơn đối với nghiệp vụ tài chính được đề cập trong luận văn này. Câu hỏi đặt ra: ý nghĩa kinh tế của thuật ngữ “Mergers and Acquisitions” (hay được viết tắt M&A) là gì và tại sao trong giai đoạn hiện nay chủ đề về hoạt động M&A được mọi người quan tâm, phân tích và bình luận, đặc biệt là tại thị trường Việt Nam. Hoạt động M&A được viết tắt của cụm từ “Mergers and Acquisitions”, “Mergers” mang ý nghĩa hợp nhất, “Acquisitions” (hoặc “Takeovers”) – có nghĩa là thâu tóm (sáp nhập). Bản thân mỗi từ “Mergers” và “Acquisitions” khi đứng riêng nó có ý nghĩa như thế nào, mà chúng vẫn thường được kết hợp chung với nhau thành một cụm từ. Để hiểu một cách rõ hơn ý nghĩa về hoạt động M&A, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu sự khác nhau giữa “Mergers” (hợp nhất) và “Acquisitions” (thâu tóm).
5 1.1.2. Sự khác nhau giữa hợp nhất - thâu tóm doanh nghiệp: Hợp nhất doanh nghiệp (Mergers Thâu tóm (Acquisition hay hoặc Consolidation) Takeovers) Ý nghĩa - Là thuật ngữ được sử dụng khi hai - Là thuật ngữ được sử dụng khi một nghiệp hoặc nhiều doanh nghiệp (sau đây doanh nghiệp (gọi là doanh nghiệp vụ được gọi là hai) cùng thỏa thuận thâu tóm) tìm cách nắm giữ quyền chia sẻ tài sản, thị phần, thương kiểm soát đối với doanh nghiệp khác hiệu với nhau để hình thành một (gọi là doanh nghiệp mục tiêu) thông doanh nghiệp hoàn toàn mới, với qua thâu tóm toàn bộ hoặc một tỷ lệ tên gọi mới (có thể gộp tên của hai cổ phần hoặc tài sản của doanh doanh nghiệp cũ) và chấm dứt sự nghiệp mục tiêu đủ để khống chế toàn tồn tại của hai doanh nghiệp này. bộ các quyết định của doanh nghiệp. - Song hành với tiến trình này, cổ - Sau khi kết thúc việc chuyển phiếu cũ của hai doanh nghiệp sẽ nhượng, doanh nghiệp mục tiêu sẽ không còn tồn tại mà doanh nghiệp chấm dứt hoạt động hoặc trở thành mới ra đời sẽ phát hành cổ phiếu doanh nghiệp con của doanh nghiệp mới thay thế. thâu tóm. Trên góc độ pháp lý, doanh nghiệp mục tiêu sẽ ngừng hoạt động, doanh nghiệp thâu tóm nắm toàn bộ hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp mục tiêu, tuy nhiên cổ phiếu của doanh nghiệp thâu tóm vẫn được tiếp tục giao dịch bình thường. Sơ đồ DN A + DN B DN C (DN mới) DN A + DN B DN B
6 minh (với quy mô lớn hơn) họa Trong đó: Trong đó: - DN A, DN B: Hai doanh nghiệp - Doanh nghiệp mục tiêu: DN A có ý định hợp nhất. - Doanh nghiệp thâu tóm: DN B - DN C: DN mới được hình thành dự trên sự kết hợp giữa hai DN A và DN B. Kết quả - Pháp nhân của DN A và DN B - Cổ phiếu và pháp nhân của doanh của hoạt chấm dứt, cổ phiếu của hai doanh nghiệp A chấm dứt. động nghiệp chấm dứt giao dịch trên thị M&A trường. - Pháp nhân mới được hình thành - Cổ phiếu và pháp nhân của doanh với một tên gọi khác là DN C, DN nghiệp B vẫn được giữ nguyên và vẫn C phát hành cổ phiếu mới. được giao dịch bình thường. Quy mô hoạt động của doanh nghiệp B sẽ được mở rộng trên nhiều phương diện do được kế thừa thêm từ doanh nghiệp A. Quyền Các doanh nghiệp tham gia hợp Quyền quyết định sẽ thuộc về doanh quyết nhất có quyền quyết định ngang nghiệp có quy mô và tỷ lệ sở hữu cổ định, nhau trong Hội đồng quản trị mới. phần lớn hơn trong Hội đồng quản trị. kiểm Trong trường hợp, “thâu tóm mang
7 soát tính thù địch” (hostile takeovers), cổ doanh đông của doanh nghiệp mục tiêu nghiệp được trả tiền để bán lại cổ phiếu của mình và hoàn toàn mất quyền kiểm soát doanh nghiệp. Tính phổ Việc chia sẻ quyền sở hữu, quyền Hình thức này được phổ biến nhiều biến lực và lợi ích một cách đồng đều và hơn, do tính chất đơn giản hơn khi lâu dài luôn khó khăn và khó thực chia sẻ quyền lợi sau quá trình thâu hiện giữa các cổ đông với nhau. Vì tóm. Doanh nghiệp nào chiếm ưu thế lâu dần, do tính chất độc chiếm sẽ hơn về quy mô hoạt động, tỷ lệ sở hình thành xu hướng liên kết giữa hữu cổ phần sẽ có quyền quyết định các cổ đông có cùng mục tiêu với cao nhất trong việc quyết định bầu nhau, điều này sẽ dẫn đến việc thay chọn hội đồng quản trị, ban điều hành đổi về tỷ lệ sở hữu cổ phần trong và chiến lược hoạt động kinh doanh doanh nghiệp. của doanh nghiệp sau này. Do đó, hình thức hợp nhất đòi hỏi Hình thức thâu tóm phổ biến hơn so mức độ hợp tác rất cao giữa các với hợp nhất. doanh nghiệp khi tham gia. Hình thức này chưa được phổ biến nhiều. 1.1.3. Phân loại hoạt động M&A: Dựa vào quan hệ cạnh tranh giữa các bên liên quan thì hợp nhất gồm 03 loại: 1.1.3.1. Hợp nhất theo chiều ngang (Horizontal Mergers): Hợp nhất theo chiều ngang (gọi là hợp nhất chiều ngang) là sự hợp nhất giữa hai doanh nghiệp kinh doanh và cùng cạnh tranh trực tiếp, chia sẻ cùng dòng sản phẩm,
8 cùng thị trường. Kết quả từ việc hợp nhất theo hình thức này sẽ mang lại cho bên hợp nhất cơ hội mở rộng thị trường, tăng hiệu quả trong việc kết hợp thương hiệu, giảm chi phí cố định, tăng cường hiệu quả hệ thống phân phối, Rõ ràng, khi hai đối thủ cạnh tranh trên thương trường kết hợp lại với nhau (dù hợp nhất hay thâu tóm) họ không những giảm bớt cho mình một “đối thủ” mà còn tạo nên một sức mạnh lớn hơn để đương đầu với các “đối thủ” còn lại. Năm 2002, hãng sản xuất ô tô General Motors Corp., (GM) đầu tư 251 triệu USD để mua 42,1% cổ phần trong tổng tài sản của nhà sản xuất ôtô Hàn Quốc Daewoo Motors, tạo thành một thương hiệu mới GM Daewoo. Năm 2005, thị phần của GM Daewoo tại Hàn Quốc tăng lên 11% so với năm trước. Năm 2006 được xem là một năm thành công rực rỡ của GM Daewoo. Mặc dù vẫn chỉ là hãng ô tô lớn thứ 3 của Hàn Quốc, sau Hyundai và Kia, nhưng GM Daewoo đã trở thành hãng ô tô duy nhất của Hàn Quốc tăng thị phần trong nước năm 2006. Bên cạnh những thành công, thì vẫn có trường hợp thất bại sau các thương vụ M&A. Trường hợp được nhắc đến là Daimler – Chrysler. Vào thời điểm 07/5/1998: hãng Daimler – thương hiệu nổi tiếng của Mercedes Benz của Đức công bố việc chi 27 tỷ Euro để mua lại hãng Chrysler đang thua lỗ ở Mỹ. Đây là vụ hợp nhất lớn nhất tính đến thời điểm đó, tên gọi sau khi hợp nhất là Daimler Chrysler. Daimler Chrysler trở thành nhà sản xuất xe hơi lớn thứ ba thế giới. Với mục tiêu sau hợp nhất, thương hiệu Daimler Chrysler sẽ đứng đầu trong phạm vị toàn thế giới, tuy nhiên kết quả không như mong đợi. Nguyên nhân thất bại trong vụ hợp nhất này: Trước hết là sự khác biệt về văn hóa. Mầm mống của sự tan vỡ đã nhen nhóm khi việc hợp nhất được xem bình đẳng giữa hai công ty thật ra là việc Daimler tiếp quản Chrysler. Cả hai công ty đều thực sự không thiện cảm với nhau và không thể hợp tác ở một mức độ cần thiết vì công việc chung.
9 Về lý thuyết, sự kết hợp Daimler - Chrysler phải mang lại hai nguồn tiềm năng về lợi thế cạnh tranh, đó là tạo ra một cấu trúc thương hiệu toàn cầu vững mạnh và đồng thời tạo ra một chiến lược chặt chẽ dựa trên tính logic kinh tế về chia sẻ lợi nhuận. Nhưng trên thực tế thì không như vậy, Daimler - Chrysler được điều hành như những tổ chức riêng lẻ. Cũng giống như nhiều quản lý cấp cao khác với tham vọng gây dựng và phát triển công ty, ông Jergen Schrempp - chủ tịch cũ của Daimler bị cuốn vào “trào lưu” mua lại doanh nghiệp vào những năm cuối của thập kỷ 90. Do vậy, tính rằng từ năm 1998 đến năm 2001, những vụ mua lại lớn đã làm các cổ đông công ty mua lại phải chi 397 tỷ USD. 1.1.3.2. Hợp nhất theo chiều dọc (Vertical Mergers): Hợp nhất theo chiều dọc là sự hợp nhất giữa hai doanh nghiệp nằm trên cùng một chuỗi giá trị, dẫn tới sự mở rộng về phía trước hoặc phía sau của doanh nghiệp hợp nhất trên một chuỗi giá trị đó. Hình thức hợp nhất này được chia thành hai nhóm nhỏ: (i) Hợp nhất tiến (forward): trường hợp này xảy ra khi một doanh nghiệp mua lại doanh nghiệp khách hàng của mình, ví dụ: doanh nghiệp may mặc mua lại chuỗi cửa hàng bán lẻ quần áo; (ii) Hợp nhất lùi (backward): trường hợp này xảy ra khi một doanh nghiệp mua lại nhà cung cấp của mình, ví dụ như doanh nghiệp sản xuất sữa mua lại doanh nghiệp bao bì, đóng chai hoặc doanh nghiệp chăn nuôi bò sữa, Hợp nhất theo chiều dọc đem lại cho doanh nghiệp tiến hành hợp nhất lợi thế về đảm bảo và kiểm soát chất lượng nguồn hàng hoặc đầu ra sản phẩm, giảm chi phí trung gian, khống chế nguồn hàng hoặc đầu ra của đối thủ cạnh tranh 1.1.3.3. Hợp nhất tổ hợp (Conglomerate Mergers):
10 Hợp nhất tổ hợp bao gồm tất cả các loại hợp nhất khác (thường hiếm khi có hình thức hợp nhất). Mục đích của hợp nhất theo hình thức này nhằm giảm thiểu rủi ro nhờ đa dạng hóa, cắt giảm chi phí và cải tiến hiệu quả, Hợp nhất tổ hợp được phân thành 3 nhóm: (a) Hợp nhất tổ hợp thuần túy: trường hợp này khi hai doanh nghiệp không có mối quan hệ nào với nhau, như một công ty thiết bị y tế mua một công ty thời trang; (b) Hợp nhất bành trướng về địa lý: hai doanh nghiệp cùng sản xuất một loại sản phẩm nhưng tiêu thụ trên hai thị trường hoàn toàn cách biệt về địa lý, chẳng hạn một tiệm ăn ở Hà Nội mua một tiệm ăn ở Thái Lan; (c) Hợp nhất đa dạng hóa sản phẩm: hai doanh nghiệp sản xuất hai loại sản phẩm khác nhau nhưng cùng ứng dụng một công nghệ sản xuất hoặc tiếp thị gần giống nhau, ví dụ một doanh nghiệp sản xuất bột giặt mua một doanh nghiệp sản xuất thuốc tẩy vệ sinh. Tuy nhiên, hình thức hợp nhất tổ hợp không phổ biến bằng hai hình thức trên. 1.1.4. Mục đích của hoạt động M&A: Dưới sức ép của môi trường kinh doanh cạnh tranh khốc liệt, các doanh nghiệp buộc phải phát triển để tồn tại và một trong những cách tốt nhất để tồn tại là hợp nhất hoặc thâu tóm các công ty khác. Cạnh tranh thúc đẩy hoạt động M&A và ngược lại chính hoạt động M&A càng khiến các cuộc cạnh tranh diễn ra gay gắt hơn. Những doanh nghiệp lớn mạnh mua lại doanh nghiệp khác nhằm tạo ra một doanh nghiệp mới với năng lực cạnh tranh cao hơn, đạt hiệu quả về chi phí, chiếm lĩnh thị phần lớn hơn, đạt hiệu quả vận hành cao, Những điều này tạo thành lợi ích kỳ vọng thuyết phục các doanh nghiệp khác chấp nhận để mình bị mua lại. 1.1.5. Lợi ích của hoạt động M&A:
11 Đó chính là tính cộng hưởng trong hoạt động M&A. Cộng hưởng là động cơ quan trọng giải thích cho mọi thương vụ hợp nhất – thâu tóm doanh nghiệp. Cộng hưởng làm nâng cao giá trị của doanh nghiệp mới. Lợi ích mà các doanh nghiệp kỳ vọng sau mỗi thương vụ M&A bao gồm: 1.1.5.1. Giảm lao động không cần thiết: Hoạt động M&A thường có khuynh hướng giảm việc làm ở một số bộ phận không cần thiết: nhân sự ở các bộ phận hỗ trợ hoặc gián tiếp, ví dụ các công việc văn phòng, tài chính kế toán, Việc giảm thiểu vị trí công việc, tinh giảm nhân sự cũng đồng thời với việc đòi hỏi tăng năng suất lao động. Đây cũng là dịp để các doanh nghiệp loại bớt những vị trí làm việc kém hiệu quả, giảm bớt gánh nặng về chi phí, gia tăng lợi nhuận cho doanh nghiệp. 1.1.5.2. Trang bị công nghệ mới: Để duy trì cạnh tranh, các doanh nghiệp luôn cần vị trí đỉnh cao của phát triển kỹ thuật và công nghệ. Thông qua việc hợp nhất – thâu tóm, doanh nghiệp mới có thể tận dụng công nghệ của nhau để tạo lợi thế cạnh tranh, nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh. 1.1.5.3. Tăng cường thị phần và danh tiếng trong ngành: Một trong những mục tiêu của hợp nhất – thâu tóm doanh nghiệp là nhằm mở rộng thị trường mới, tăng thị phần, mở rộng các kênh marketing, tăng trưởng doanh thu và lợi nhuận. Bên cạnh đó, vị thế của doanh nghiệp mới sau khi thâu tóm sẽ tăng lên trong mắt các nhà đầu tư, đặc biệt thuận lợi cho doanh nghiệp nhỏ khi cần kêu gọi góp vốn đầu tư. 1.1.6. Một số kinh nghiệm về hoạt động M&A trên thế giới: Hợp nhất – thâu tóm doanh nghiệp là hoạt động xuất hiện khá lâu trên thế giới gần 120 năm qua. Làn sóng hoạt động M&A được biết đến trong khoảng thời gian
12 chuyển giao từ chủ nghĩa tư bản tự do cạnh tranh sang chủ nghĩa tư bản độc quyền với sự hình thành của các tập đoàn công nghiệp khổng lồ (trust, consortium) trong giai đoạn 1895 – 1905, đây là giai đoạn cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20 đánh dấu thời kỳ đỉnh cao trong quá trình tập trung tư bản của nền kinh tế thế giới cùng với sự phát triển với tốc độ cao của các cường quốc kinh tế mới nổi như Hoa Kỳ, Đức, Nhật Bản. Cuộc đại hợp nhất này bắt nguồn từ tình trạng khủng hoảng thừa năm 1893 khi lượng cầu suy yếu kéo theo giá tiêu dùng giảm mạnh. Đứng trước nguy cơ này, hàng loạt công ty Mỹ đã thực hiện hợp nhất ngang với nhau nhằm tạo ra những dây chuyền sản xuất khổng lồ và hoạt động M&A được biết đến từ đó. Hoạt động M&A trên thế giới trải qua với những thăng trầm cùng với sự phát triển của nền kinh tế, đặc biệt là sự phát triển của thị trường tài chính thế giới, với 5 chu kỳ đỉnh cao tương ứng cho 5 làn sóng hoạt động M&A: - Giai đoạn 1895 – 1905: hoạt động M&A thời kỳ này diễn ra chủ yếu giữa các doanh nghiệp cạnh tranh cùng một dòng sản phẩm, cùng thị trường với mục đích tạo nên sự độc quyền trong ngành. Vào thời kỳ này, hoạt động M&A chủ yếu diễn ra ở các ngành sản xuất công nghiệp cơ bản, dầu hỏa, viễn thông. - Giai đoạn 1925 – 1929: làn sóng hoạt động M&A xuất hiện sau kết thúc chiến tranh thế giới thứ 2 và mở đầu cho sự phát triển của ngành công nghệ truyền thông. Hoạt động M&A trong giai đoạn này có xu hướng kết hợp giữa các doanh nghiệp nằm trên cùng một chuỗi giá trị, giúp họ kiểm soát tốt các kênh phân phối. Điều này làm cho việc mở rộng mạng lưới kinh doanh được phát triển thông qua hệ thống công nghệ truyền thông. - Giai đoạn 1965 – 1970: đây là giai đoạn mà nền kinh tế thế giới góp mặt với sự xuất hiện phổ biến của các tập đoàn, công ty đa quốc gia. Nhiều công ty Mỹ bắt đầu đầu tư ra nước ngoài do các chính sách khuyến khích về thuế, giảm bớt các rào cản thương mại, giảm chi phí vận chuyển. Làn sóng hoạt động M&A chấm
13 dứt vào đầu những năm 1970 khi chỉ số chứng khoán Dow Jones giảm, đồng thời là cuộc khủng hoảng năng lượng thế giới nổ ra. - Giai đoạn 1980 – 1985: đây là thời kỳ mà hình thức thâu tóm diễn ra khá mạnh mẽ. Bất kỳ công ty nào nếu không phát huy hết khả năng của mình đều có nguy cơ bị thâu tóm. Vào những năm 1980, các cuộc thâu tóm chậm lại do sự phát triển của nhiều công cụ phòng chóng. Làn sóng thâu tóm chấm dứt khi thị trường trái phiếu sụp đổ, các Ngân hàng thương mại ở Mỹ gặp khó khăn với các khoản nợ, tính thanh khoản về vốn thấp. - Giai đoạn 1998 – 2000: làn sóng hoạt động M&A xuất hiện sau cuộc khủng hoảng tài chính Châu Á năm 1997. Hoạt động M&A diễn ra trên phạm vi toàn thế giới. Nhìn vào 5 chu kỳ này, chúng ta nhận thấy hầu hết các chu kỳ hoạt động M&A đều rơi vào những giai đoạn kinh tế phát triển, nhất là giai đoạn thị trường chứng khoán tăng trưởng mạnh (điều này cho thấy một khi thị trường tài chính phát triển càng mạnh thì dẫn đến làn sóng hoạt động M&A càng cao). Dưới đây là bảng thể hiện số liệu về hoạt động M&A trong thời gian qua. Bảng 1.1: 05 thương vụ M&A có giá trị lớn trong quý 1/08 - ngành sắt thép Nguồn: số liệu của PriceWaterhouseCooper
14 Bảng 1.2: 12 thương vụ M&A có giá trị lớn năm 2007 - ngành sắt thép Nguồn: số liệu của PriceWaterhouseCooper Bảng 1.3: Số lượng và giá trị M&A tại các Châu lục từ năm 2006 – 2007
15 Bảng 1.4: Số lượng & giá trị M&A ngành kim loại khu vực Bắc Mỹ từ 2006 - 2007 Ngày nay, trên thế giới hoạt động M&A diễn ra mạnh mẽ ở hầu hết các lĩnh vực từ bán lẻ, ngân hàng, công nghệ truyền thông, Có những thương vụ M&A thành công nhưng bên cạnh đó là các thương vụ M&A sau khi hợp tác với nhau đã dẫn đến thất bại. Đây được xem là bài học cho Việt Nam trong bước đầu phát triển thị trường M&A. Dưới đây là một vài điểm mà những doanh nghiệp khi bước đầu tham gia vào thị trường M&A không thể bỏ qua khi tham khảo thông tin cho mình. - Đánh giá đúng đối phương khi tiến hành thương lượng hoạt động M&A chính là tự đánh giá một cách thẳng thắn về doanh nghiệp mình. Những điểm mạnh và điểm yếu để tự tin khi lựa chọn đối phương trong quá trình thương lượng M&A. - Xác định mục tiêu của quá trình M&A nhằm tạo ra một môi trường kinh doanh dài hạn và ổn định, không đặt lợi nhuận mục tiêu ngắn hạn lên hàng đầu mà phải xác định mục đích của thương vụ M&A là xây dựng một quá trình kinh doanh dài hạn của doanh nghiệp. - Sự hòa hợp về văn hóa giữa các doanh nghiệp khi chuẩn bị tiến hành hoạt động M&A là điều kiện quan trọng để đi đến sự hòa hợp thành công. Các doanh nghiệp trước khi tiến hành hoạt động M&A, cần tìm hiểu tính hòa hợp về văn hóa, phong cách làm việc giữa các doanh nghiệp với nhau trước khi đi đến quyết định cuối cùng. Một khi doanh nghiệp muốn hợp nhất - thâu tóm với một doanh nghiệp khác luôn đặt câu hỏi mua với mức giá bao nhiêu thì có lợi nhất. Thông thường, cả hai bên đều có cách đánh giá khác nhau về giá trị doanh nghiệp được mua: bên bán sẽ định giá
16 doanh nghiệp ở mức độ cao nhất trong khi bên mua sẽ cố gắng trả giá thấp nhất trong khả năng. Có nhiều phương pháp phù hợp để định giá giá trị doanh nghiệp mà các bên sử dụng cho riêng mình. Vì vậy, xác định giá trị doanh nghiệp là bước vô cùng quan trọng trước khi thỏa thuận M&A. Trong giới hạn của bài viết này, người viết sẽ không đặt vấn đề đối với việc định giá giá trị các doanh nghiệp trong tiến trình cổ phần hóa, các doanh nghiệp nhà nước chuyển đổi sang Công ty cổ phần mà chỉ sẽ phân tích các doanh nghiệp đang hoạt động và cần định giá để hợp nhất – thâu tóm. 1.2. TỔNG QUAN VỀ ĐỊNH GIÁ DOANH NGHIỆP: 1.2.1. Quan điểm về giá trị doanh nghiệp: Giá trị doanh nghiệp là giá trị hiện tại các khoản thu nhập từ kết quả hoạt động kinh doanh (HĐKD) của doanh nghiệp trong tương lai và giá trị thương hiệu của doanh nghiệp. Kết quả hoạt động của doanh nghiệp phụ thuộc vào rất nhiều nhân tố: các nhân tố bên trong và bên ngoài doanh nghiệp. 1.2.2. Các nhân tố chủ yếu ảnh hưởng đến giá trị doanh nghiệp: 1.2.2.1. Các nhân tố bên ngoài: Các nhân tố này không thuộc phạm vi kiểm soát của chính doanh nghiệp và chịu tác động bởi bối cảnh kinh tế xã hội của quốc gia và những quy định của Nhà nước, bao gồm: tốc độ tăng trưởng kinh tế, tình hình lạm phát, lãi suất tín dụng, hoạt động của TTCK, tất cả các nhân tố này đều tác động đến tỷ lệ hoàn vốn, thu nhập dự kiến, tỷ suất rủi ro, và do đó ảnh hưởng đến giá trị doanh nghiệp. 1.2.2.2. Các nhân tố bên trong: Đây là các nhân tố nằm trong khả năng kiểm soát của chính doanh nghiệp, bao gồm: a. Hiện trạng tài sản cố định (TSCĐ):
17 Tài sản trong một doanh nghiệp bao gồm: tài sản lưu động (TSLĐ) và TSCĐ. Tùy thuộc vào loại hình doanh nghiệp là sản xuất, kinh doanh hay thương mại, dịch vụ mà cơ cấu và tỷ trọng tài sản trong các doanh nghiệp khác nhau sẽ khác nhau. Đối với các doanh nghiệp sản xuất: do đặc điểm phải sử dụng nhiều máy móc thiết bị, phương tiện làm việc để tạo ra sản phẩm nên cơ cấu TSCĐ sẽ chiếm tỷ trọng lớn, do vậy TSCĐ là một trong những yếu tố quyết định kết quả sản xuất kinh doanh (SXKD). Như vậy, hiện trạng TSCĐ ảnh hưởng rất lớn đến kết quả hoạt động SXKD của doanh nghiệp từ đó ảnh hưởng đến giá trị doanh nghiệp. b. Giá trị thương hiệu của doanh nghiệp: Thương hiệu là một tài sản vô hình đặc biệt, nó được xem là tài sản quan trọng nhất do những hiệu quả kinh tế mà thương hiệu mang lại. Thương hiệu ảnh hưởng đến sự lựa chọn của người tiêu dùng, nhà đầu tư góp phần tạo ra giá trị cho cổ đông. Giá trị thương hiệu là những lợi ích mà doanh nghiệp có được khi sở hữu thương hiệu này, những lợi ích này bao gồm: - Có thêm khách hàng mới: nhờ có lợi thế về thương hiệu mà người tiêu dùng tin tưởng vào chất lượng và uy tín của sản phẩm, qua đó công ty có thể phát triển và thu hút thêm lượng khách hàng mới thông qua chương trình tiếp thị. - Duy trì khách hàng trung thành: sự trung thành về thương hiệu sẽ giúp công ty duy trì lượng khách hàng trung thành của mình, do họ quen thuộc với thương hiệu mà họ đã từng sử dụng, nên sẽ không có thói quen thay đổi sự lựa chọn khác. Sự trung thành sẽ được tạo ra bởi 4 nhân tố trong tài sản thương hiệu là: sự nhận biết thương hiệu, chất lượng cảm nhận, thuộc tính thương hiệu, và các yếu tố sở hữu khác. Chất lượng cảm nhận và thuộc tính thương hiệu cộng thêm sự nổi tiếng của thương hiệu sẽ tạo thêm niềm tin và lý do để khách hàng mua sản phẩm.
18 - Thiết lập một chính sách giá cao hợp lý: tài sản thương hiệu sẽ giúp cho công ty thiết lập một chính sách giá cao và ít lệ thuộc hơn đến các chương trình khuyến mãi. Trong khi với những thương hiệu có vị thế không tốt thì thường phải sử dụng chính sách khuyến mãi nhiều để hỗ trợ bán hàng. - Mở rộng kênh phân phối, phát triển thương hiệu: tài sản thương hiệu sẽ tạo một nền tảng cho sự phát triển thông qua việc mở rộng thương hiệu. Một thương hiệu mạnh sẽ làm giảm chi phí truyền thông rất nhiều khi mở rộng thương hiệu, tận dụng tối đa kênh phân phối. - Tạo rào cản với đối thủ cạnh tranh: tài sản thương hiệu còn mang lại lợi thế cạnh tranh và cụ thể là sẽ tạo ra rào cản để hạn chế sự thâm nhập thị trường của các đối thủ cạnh tranh mới. c. Trình độ quản lý: Chính là bộ máy quản lý của doanh nghiệp, một doanh nghiệp với một đội ngũ cán bộ quản lý giỏi, được sự hỗ trợ tích cực của bộ máy điều hành năng động chắc chắn sẽ mang lại hiệu quả kinh tế cao cho doanh nghiệp và ngược lại. d. Loại hình kinh doanh: Trong nền kinh tế thị trường, loại hình kinh doanh có ảnh hưởng quan trọng đến giá trị doanh nghiệp. Một loại hình kinh doanh có tỷ suất sinh lợi cao, ổn định và đang có xu hướng phát triển, mở rộng thì các doanh nghiệp này sẽ được quan tâm hơn và sẽ có cơ hội nâng cao giá trị lớn hơn. Ngược lại, các doanh nghiệp ở những ngành nghề kinh doanh đang có xu hướng co lại, tỷ suất lợi nhuận thấp và rủi ro cao thì giá trị cũng bị giảm đi. e. Vị trí địa lý: Một vị trí địa lý thuận lợi, phù hợp với ngành nghề kinh doanh, gần các trung tâm buôn bán, gần mặt đường lớn, thuận tiện trong vận chuyển thì doanh nghiệp sẽ có rất nhiều thuận lợi khi quan hệ giao dịch với khách hàng, nắm bắt nhanh nhạy nhu cầu, thị hiếu của khách hàng, để điều chỉnh kế hoạch sản xuất, kinh doanh của mình Vị trí
19 địa lý tốt sẽ là một lợi thế của doanh nghiệp và chắc chắn sẽ làm cho giá trị của doanh nghiệp cao hơn giá trị sổ sách rất nhiều. f. Các báo cáo tài chính của doanh nghiệp: bao gồm - Báo cáo lưu chuyển tiền tệ (Cash Flow report): - Bảng Cân đối kế toán - CĐKT (Balance Sheet): - Bảng Kết quả hoạt động kinh doanh – KQHĐKD (Income report): Các báo cáo này phản ánh tình hình “sức khỏe” của doanh nghiệp vào thời điểm cần định giá. Với các báo cáo tài chính này, người ta có thể đánh giá được khả năng tạo ra tiền, sự biến động tài sản thuần của doanh nghiệp, khả năng dự đoán dòng tiền, cơ cấu tài sản, nguồn vốn của doanh nghiệp, phân tích kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. 1.3. MỘT SỐ PHƢƠNG PHÁP ĐỊNH GIÁ DOANH NGHIỆP: Trên cơ sở lý thuyết, giá trị doanh nghiệp gồm có tổng giá trị tài sản hiện có (tài sản hữu hình và tài sản vô hình), khả năng sinh lời của doanh nghiệp, cộng với giá trị thương hiệu của doanh nghiệp. Giá trị thương hiệu là một yếu tố vô hình, giá trị này chỉ có thể định được ở một mức độ tương đối cho một doanh nghiệp đã có một quá trình hoạt động ổn định lâu dài và phần lớn đã được khách hàng chấp nhận. Trong giới hạn của luận văn, người viết xin phép được bỏ qua các phương pháp định giá doanh nghiệp trong tiến trình cổ phần hóa, mà chỉ tập trung vào một số phương pháp định giá doanh nghiệp cho mục đích hợp nhất – thâu tóm. Các phương pháp này sẽ xác định giá trị doanh nghiệp có thể định lượng được (kèm theo chương trình phần mềm ứng dụng để minh họa), sẽ bỏ qua các yếu tố mang tính định tính của doanh nghiệp sau: - Nhân sự quản lý - Hệ thống tổ chức quản lý - Văn hóa kinh doanh của doanh nghiệp
20 1.3.1. Phương pháp định giá trị thương hiệu: Có rất nhiều cách hiểu khác nhau, tuy nhiên có thể xem khái niệm giá trị thương hiệu qua 3 cách tiếp cận chính sau đây: Giá trị thương hiệu là chi phí mà doanh nghiệp đã bỏ ra đầu tư để có được thương hiệu. Người ta gọi đó là “Giá thành” (Cost) của thương hiệu. Thông thường “Giá thành – Cost” của thương hiệu được tính qua các chi phí marketing. Giá trị thương hiệu là giá trị có được khi sử dụng thương hiệu có thể bán và thu được bao nhiêu tiền. Đây là “Giá bán” (Price) của thương hiệu. Thông thường “Giá bán – Price” của thương hiệu được tính qua thu nhập có được do phí bản quyền thương hiệu (Royalty) mà doanh nghiệp sở hữu thương hiệu thu được qua các hoạt động nhượng quyền thương mại (Franchising). Ba là tìm cách xác định xem thương hiệu đã mang lại cho doanh nghiệp khoản thu nhập là bao nhiêu trong quá khứ và sẽ còn mang lại bao nhiêu thu nhập trong tương lai. Người ta gọi đó là “Giá trị” (Value) của thương hiệu. Như vậy giá trị thương hiệu là thu nhập mà thương hiệu có thể mang về cho doanh nghiệp chủ sở hữu thương hiệu. Do đó, để xác định giá trị thương hiệu, người định giá cần xác định 2 bước quan trọng như sau: Bước 1: Tách phần thu nhập do thương hiệu mang lại trong tổng thu nhập của doanh nghiệp (trong quá khứ cũng như trong tương lai). Như vậy, về thực chất thương hiệu được xem là một nguồn lực, là tài sản của doanh nghiệp. Những nguồn lực (hữu hình và vô hình), những tài sản (hữu hình và vô hình) của doanh nghiệp cùng góp phần tạo nên thu nhập chung cho Doanh nghiệp. Kế toán doanh nghiệp chỉ cung cấp thu nhập của doanh nghiệp như một tổng thể, ít khi chia tách thu nhập của doanh nghiệp theo các nguồn lực của doanh nghiệp. Tuy nhiên vấn đề tách thu nhập theo từng loại tài sản của doanh nghiệp thì chỉ xuất hiện khi khái niệm tài sản vô hình được định hình.
21 Đây là một khâu quan trọng của vấn đề định giá thương hiệu. Ở bước 1, người định giá sẽ xác định phương pháp hay kỹ thuật định giá tách thu nhập do thương hiệu mang lại từ tổng thu nhập của doanh nghiệp. Bước 2: Định giá thương hiệu như định giá một tài sản (vô hình) khi đã biết dòng thu nhập do thương hiệu mang lại. Trong giới hạn của luận văn, người viết đề cập đến phương pháp/kỹ thuật tách thu nhập do thương hiệu mang lại từ tổng thu nhập của doanh nghiệp bằng phương pháp chiết khấu dòng tiền để xác định giá trị thương hiệu mà tổ chức Interbrand sử dụng. Interbrand là một tổ chức có uy tín hàng đầu về định giá thương hiệu. Tổ chức này nghiên cứu và sử dụng mô hình giá trị kinh tế của thương hiệu, bao gồm cả yếu tố marketing và yếu tố tài chính trong việc định giá thương hiệu. Phương pháp này bao gồm 5 bước cơ bản: Bước 1.1: Phân khúc thị trường (Market Segmentation): Thị trường của thương hiệu được chia thành nhiều nhóm khách hàng tương đối đồng nhất với nhau theo những tiêu chuẩn như sản phẩm hay dịch vụ, kênh phân phối, mẫu tiêu dùng, sự phức tạp trong mua sắm, bằng sáng chế, khu vực địa lý, khách hàng hiện tại và khách hàng mới, Vì thương hiệu có ảnh hưởng khác nhau ở các phân khúc, nên việc tính toán phải được thực hiện ở từng phân khúc riêng và tổng giá trị của các phân khúc sẽ hợp thành tổng giá trị của thương hiệu. Bước 1.2: Phân tích tài chính (Financial Analysis) Xác định và dự báo doanh thu, cũng như lợi nhuận kiếm được từ tài sản vô hình có được nhờ thương hiệu cho những phân khúc đã được xác định, bằng cách lấy tổng doanh thu của doanh nghiệp trừ đi chi phí sản xuất, chi phí hoạt động, thuế và các loại chi phí khác. Bước 1.3: Phân tích nhu cầu (Demand Analysis): Đo lường sự ảnh hưởng của thương hiệu đến nhu cầu của khách hàng ngay tại điểm mua hàng, từ đó ta xác định được tỷ lệ % đóng góp của thu nhập vô hình có được nhờ thương hiệu, thường gọi là chỉ số “vai trò của thương hiệu” (Role of Brand Index).
22 Chỉ số này được tính bằng cách xác định những xu hướng nhu cầu khác nhau về sản phẩm có gắn thương hiệu, sau đó xác định mức độ mà mỗi xu hướng chịu ảnh hưởng trực tiếp bởi thương hiệu. Nói cách khác, chỉ số này đại diện cho phần trăm (%) tài sản vô hình được tạo ra bởi thương hiệu hay thương hiệu đóng góp bao nhiêu % trong lợi nhuận kiếm được từ tài sản vô hình. Thu nhập của thương hiệu bằng chỉ số “Vai trò của xây dựng thương hiệu” nhân với thu nhập vô hình. Đây được xem là bước phức tạp nhất trong quá trình định giá thương hiệu. Bước 1.4: Xác định “sức mạnh thương hiệu” (Brand Power Score) và “lãi suất chiết khấu” Theo InterBrand thì sức mạnh của thương hiệu dựa vào 7 yếu tố các thang điểm như sau: Yếu tố Điểm tối đa Tính dẫn đầu (brand leadership) 25 Tính ổn định (stability) 15 Thị trường (Market) 10 Địa lý (Geography) 25 Xu hướng thương hiệu (trend) 10 Hoạt động hỗ trợ (brand support) 10 Bảo hộ thương hiệu (protection) 5 Tổng cộng (Sức mạnh thƣơng hiệu) 100 Điểm “sức mạnh thương hiệu” được tính bằng tổng điểm của 7 yếu tố trên. Tuy nhiên, tùy vào từng ngành, lĩnh vực kinh doanh khác nhau mà các tiêu chí này sẽ có sự linh động, khi cần thiết mỗi tiêu chí này có thể phân tích thành những tiêu chí thành phần khác nhau. “Chỉ số sức mạnh thương hiệu” thể hiện độ ổn định của khả năng sinh lời của thương hiệu, độ ổn định của chính thương hiệu. Chúng ta cần phân tích những điểm mạnh và điểm yếu của thương hiệu nhằm xác định lãi suất khấu. Lãi suất chiết khấu là lãi suất phản ánh độ rủi ro của thu nhập kỳ vọng trong tương lai có được nhờ thương hiệu. Căn cứ chỉ số sức mạnh thương hiệu ngành (những thương hiệu cạnh tranh), Interbrand xây dựng mối tương quan giữa chỉ
23 số sức mạnh thương hiệu với tỷ lệ chiết khấu ứng với thị trường trong ngành của thương hiệu đang xét. Đây là bài toán thị trường không dễ thực hiện ở nước ta. Trên cơ sở mối tương quan này, chúng ta xác định tỷ lệ chiết khấu cho thu nhập thương hiệu khi biết “chỉ số sức mạnh” của thương hiệu đang xét. Phương pháp này khó áp dụng hiệu quả ở Việt Nam vì thị trường còn thiếu các căn cứ để tạo ra các cơ sở cho việc ứng dụng phương pháp này. Việc xác định “lãi suất chiết khấu” dựa vào phương trình đường thẳng với trục tung để thể hiện giá trị này và trục hoành thể hiện điểm “sức mạnh thương hiệu”. Điểm “sức mạnh thương hiệu” càng cao thì tỷ lệ “lãi suất chiết khấu” càng nhỏ. Bước 1.5: Xác định giá trị thương hiệu (Brand Value Calculation): Giá trị thương hiệu chính là giá trị hiện tại (Net Present Value – viết tắt: NPV) của các dòng tiền do thương hiệu tạo ra, trong đó tỷ lệ chiết khấu được xác định bởi chỉ số sức mạnh của thương hiệu. Giá trị hiện tại không chỉ rút ra ở thời điểm dự đoán mà còn ở thời điểm xa hơn nữa để có thể phản ánh khả năng tạo ra nguồn thu nhập liên tục trong tương lai của thương hiệu. 1.3.2. Phương pháp định giá doanh nghiệp (hữu hình): 1.3.2.1. Phương pháp dựa vào lợi nhuận tương lai: Phương pháp định giá doanh nghiệp dựa vào lợi nhuận trong tương lai có rất nhiều phương pháp định giá và tên gọi khác nhau. Trong phạm vi luận văn này, người viết xin phép được nhắc đến hai phương pháp chính thường được áp dụng khi xác định giá trị doanh nghiệp: - Phương pháp chiết khấu dòng tiền mặt - Phương pháp tỷ lệ giá trên lợi nhuận Trong giới hạn của luận văn, người viết sẽ trình bày phương pháp chiết khấu dòng tiền mặt. Riêng phương pháp tỷ lệ giá trên lợi nhuận được thể hiện trong phần phụ lục để tham khảo.
24 Trong các phương pháp định giá, phương pháp chiết khấu dòng tiền được ưa chuộng nhất nhưng phức tạp nhất, đòi hỏi người định giá phải tốn nhiều công sức nhất. Khi xác định giá trị doanh nghiệp theo phương pháp này, người định giá phải thực hiện các bước cơ bản sau: Bước 1: Dự đoán dòng tiền mặt luân chuyển trong các năm dự tính. Người định giá phải phân tích các giả thiết liên quan tới dòng tiền mặt, dự đoán được thu nhập từ các hoạt động kinh doanh, lợi nhuận trước lãi vay, lợi nhuận sau thuế của doanh nghiệp trong một vài năm tới. Các giả thiết liên quan tác động đến dòng tiền mặt bao gồm: - Dự tính Doanh thu - Dự tính giá thành sản xuất – tiêu thụ sản phẩm - Dự tính tình hình công nợ của doanh nghiệp, chi phí vốn lưu động, đặc biệt là đối với nợ vay Ngân hàng, cần xem xét các yếu tố quyết định khả năng trả nợ, thanh toán các khoản vay như lãi suất vay trong khi thời điểm hiện nay lãi suất Ngân hàng thay đổi và điều chỉnh theo hướng tăng lãi suất, thời hạn trả nợ và điều kiện thanh toán. - Bảng cân đối kế toán để dự tính các khoản chi phí vốn và những thay đổi về vốn lưu động có thể xảy ra. - Dự kiến các dữ liệu cơ bản để tiến hành định giá như tỷ lệ chiết khấu, giá trị cuối cùng của doanh nghiệp. Bước 2: Dự tính tỷ lệ hoàn vốn (hay còn gọi là tỷ lệ chiết khấu) thích hợp. Trong quá trình định giá doanh nghiệp, người định giá tính toán giá trị hiện tại của từng dòng tiền được dự tính thông qua chiết khấu từng dòng tiền mặt. Tỷ lệ hoàn vốn sử dụng khi chiết khấu dòng tiền mặt trong tương lai thực chất phản ánh giá trị của đồng tiền theo thời điểm. Có nhiều yếu tố tác động tới tỷ lệ chiết khấu này, người ta thường phân chia thành 3 nhóm yếu tố chính sau:
25 Rủi ro đặc biệt: là các rủi ro khi thực hiện hoạt động kinh doanh trong nước có doanh nghiệp được định giá. Các nhà đầu tư đòi hỏi tỷ lệ hoàn vốn cao ở các nước có nhiều rủi ro. Người ta chia rủi ro đặc biệt thành 02 loại chính, bao gồm: Các rủi ro kinh tế: Do tiền tệ không ổn định, nền kinh tế lạm phát. Thị trường lao động chưa phát triển, không ổn định Cơ chế thuế không hợp lý, lãi suất, khan hiếm vốn, Các rủi ro chính trị: Hệ thống thể chế đang hình thành, chưa phát triển. Môi trường pháp lý hay thay đổi, Rủi ro công ty: là các rủi ro có thể xảy ra đối với doanh nghiệp, bao gồm: mức độ rủi ro trong quản lý và trong hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Mức độ rủi ro, biến động của ngành công nghiệp và loại hình kinh doanh mà doanh nghiệp đang hoạt động. Tỷ lệ hoàn vốn tối thiểu: là tỷ lệ hoàn vốn tối thiểu bình quân của nền kinh tế tại đất nước có doanh nghiệp được định giá. Khi xác định tỷ lệ này, người ta tính toán đến tỷ lệ lãi suất thực có tính đến yếu tố lạm phát của nước này. Bước 3: phân tích số năm dự tính và xác định giá trị cuối cùng. Giá trị cuối cùng là số cộng của giá trị hiện tại của tất cả các dòng tiền mặt trong tương lai tính tại thời điểm đó. Để đưa ra các giả thiết xác thực hơn, người ta thường dự tính dòng tiền mặt trong thời gian 3 - 10 năm tới. Với giả định là dòng tiền mặt của Doanh nghiệp ở cuối kỳ dự đoán tiếp tục luân chuyển mãi mãi, hầu như không có biến động. Đây là phương pháp phổ biến nhất để tính giá trị cuối cùng của doanh nghiệp. Theo phương pháp này, giá trị cuối cùng của doanh nghiệp được tính toán theo công thức:
26 T G n c r Trong đó: Gc: Giá trị cuối cùng của doanh nghiệp Tn: Dòng tiền mặt của năm thứ n n: Số năm dự tính dòng tiền mặt r: Tỷ lệ chiết khấu Bước 4: Xác định giá trị doanh nghiệp thông qua việc chiết khấu dòng tiền mặt. Đó là việc tính toán giá trị hiện tại thông qua lưu lượng tiền mặt luân chuyển dự kiến trong tương lai. Công thức tính chiết khấu dòng tiền mặt như sau: n 1 T T G G i n c h  i n i 1 (1 r) (1 r) Trong đó: Gh: Giá trị hiện tại Ti: Dòng tiền mặt của năm thứ i Ưu điểm: Phương pháp định giá doanh nghiệp dựa vào lợi nhuận trong tương lai là phương pháp định giá dựa trên cơ sở đánh giá khả năng điều hành, dự tính khả năng hoạt động và sinh lợi của doanh nghiệp. Vì vậy, phương pháp này có một số ưu điểm sau: Ước đoán được những thay đổi của doanh nghiệp trong môi trường kinh doanh vận động và phản ánh tiềm năng hoạt động và sinh lợi của doanh nghiệp. Công việc định giá doanh nghiệp chủ yếu tập trung vào các nội dung mà nhà đầu tư quan tâm, đó là tiềm năng thanh toán, thu hồi vốn của doanh nghiệp. Thông qua phương pháp này, người ta có thể đưa vào sổ sách kế toán các ước tính về thay đổi trong môi trường kinh doanh của doanh nghiệp. Nhược điểm:
27 Bên cạnh những ưu điểm trên, phương pháp này cũng có điểm hạn chế: Đòi hỏi phải dự tính được các giả thiết về hoạt động của doanh nghiệp trong tương lai. Phương pháp này được xem là phương pháp phức tạp khi sử dụng để định giá doanh nghiệp. Vì vậy, để đánh giá kết quả hoạt động của doanh nghiệp trong tương lai, người định giá phải có trình độ nghiệp vụ kinh doanh và quản lý kinh doanh cao, có thể đưa ra nhiều giả thiết thích hợp, liên quan tới hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp trong tương lai. Mặc dù vậy, đối với các nhà đầu tư, giá trị doanh nghiệp được xác định bằng phương pháp này được đánh giá là chuẩn mực để xác định giá trị thị trường tiềm năng của doanh nghiệp mà họ quan tâm. 1.3.2.2. Phương pháp định giá dựa trên cơ sở thị trường: Phương pháp dựa trên cơ sở thị trường có 2 phương pháp nhỏ được sử dụng hiện nay: - Phương pháp giá trị tài sản thực (Net Asset Value Method) - Phương pháp chi phí thay thế - Phương pháp lợi nhuận thặng dư Trong giới hạn của luận văn, người viết sẽ trình bày phương pháp giá trị tài sản thực. Phương pháp giá trị tài sản thực được áp dụng khi doanh nghiệp được xem là tạm ngừng hoạt động hoặc có khả năng thanh lý tài sản. Giá trị tài sản không thể tách biệt với giá trị doanh nghiệp do có khả năng tạo ra lợi nhuận. Giá trị tài sản thể hiện trên các bảng kê, bảng Cân đối kế toán (CĐKT) sẽ khác biệt so với giá trị thị trường. Do số liệu trên CĐKT mang tính lịch sử nên khi doanh nghiệp bán đi, số liệu lịch sử không còn phù hợp. Chỉ có giá trị thị trường hợp lý của các tài sản mới là quan trọng. Như vậy, một sự điều chỉnh bắt buộc sẽ phải được thực hiện. Để tiến hành các điều chỉnh giá trị tài sản cần thiết, người định giá cần thực hiện kiểm kê thực tế tất cả các tài sản của doanh nghiệp. Toàn bộ tài sản của doanh nghiệp sau khi đã kiểm kê và tính được giá trị theo sổ sách, người định giá căn cứ vào chất
28 lượng còn lại và giá trị hiện hành (giá trị thị trường hợp lý) của từng loại tài sản để xác định lại giá trị tài sản thực còn. Đối với các TSCĐ: xác định nguyên giá, giá trị hao mòn và giá trị còn lại sau khi kiểm kê đánh giá lại. Những TSCĐ lạc hậu, chờ thanh lý hoặc không cần dùng cần phải được bán đi hoặc thanh lý và loại trừ chúng ra khỏi TSCĐ hiện có. Các khoản phải thu, hàng tồn kho (nếu có) cũng được đánh giá lại theo giá trị thị trường hợp lý. Các khoản công nợ không có khả năng thu hồi phải được loại trừ. Sau khi đã kiểm kê, đánh giá và tính được giá trị thị trường hợp lý của toàn bộ tài sản, người định giá phải xác định xem TSLĐ và TSCĐ của doanh nghiệp được đầu tư, tài trợ bằng các nguồn vốn nào để từ đó xác định TSLĐ thuần và TSCĐ thuần của doanh nghiệp. TSLĐ thuần còn gọi là vốn luân chuyển được tính bằng cách lấy giá trị TSLĐ sau khi kiểm kê, đánh giá lại trừ đi các khoản nợ ngắn hạn. TSCĐ thuần được tính bằng cách lấy giá trị TSCĐ sau khi kiểm kê, đánh giá lại trừ đi các khoản nợ dài hạn. Tổng giá trị tài sản thuần của doanh nghiệp (bao gồm Vốn luân chuyển và TSCĐ thuần) được coi là giá trị doanh nghiệp xác định theo phương pháp giá trị tài sản thực và được viết dưới dạng công thức sau: G= Gct + Glt Hay G= (Gck – Nd) + (Glk – Nn) Trong đó: G: Giá trị doanh nghiệp (hữu hình). Gct: Giá trị tài sản cố định thuần. Glt: Giá trị tài sản lưu động thuần (Vốn luân chuyển). Gck: Giá trị tài sản cố định sau kiểm kê, đánh giá lại. Glk: Giá trị tài sản lưu động sau kiểm kê, đánh giá lại. Nd: Các khoản nợ dài hạn. Nn: Các khoản nợ ngắn hạn.
29 Kết luận Chƣơng 1 Phân tích tổng thể hoạt động thâu tóm - hợp nhất doanh nghiệp (M&A) trên đây giúp cho chúng ta có một cái nhìn tổng quát về nghiệp vụ tài chính này, hoạt động M&A giúp cho các doanh nghiệp cùng cạnh tranh một cách hiệu quả hơn, luôn ý thức và nâng cao hoạt động của doanh nghiệp trong nền kinh tế thị trường hiện nay. Khái niệm về hoạt động M&A thường được đi chung với nhau, tuy nhiên trên thực tế hình thức thâu tóm được sử dụng phổ biến hơn do tính chất hiệu quả khi giao dịch. Điều quan trọng cho một giao dịch M&A thành công chính là cả hai doanh nghiệp cùng đi đến một thỏa thuận thống nhất về giá trị của thương vụ M&A, điều này được xác định thông qua quá trình phân tích, tính toán nhằm xác định giá trị doanh nghiệp mục tiêu. Giá trị thương vụ M&A chính là giá trị cuối cùng mà hai bên cùng thỏa thuận đi đến thống nhất với nhau.
30 CHƢƠNG 2 THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG M&A TẠI VIỆT NAM 2.1. HOẠT ĐỘNG M&A TẠI VIỆT NAM : Mặc dù hoạt động M&A trên thế giới đã xuất hiện từ khá lâu, nhưng tại Việt Nam, hoạt động này mới được hình thành từ năm 2000. Theo số liệu của PriceWaterhouseCoopers (PWC), trong quý 1/2008, hoạt động M&A ở Việt Nam diễn ra khá náo nhiệt với giá trị giao dịch lên 302,3 triệu USD, qua quý 2 con số là 44,1 triệu USD. Nhìn vào số liệu thống kê trên nếu cho rằng hoạt động M&A giảm là chưa chính xác. Bởi gần đây, các thương vụ M&A không thông báo rộng rãi trên các phương tiện thông tin đại chúng, nếu có thông báo thì giá trị giao dịch cũng không được tiết lộ. Theo số liệu thống kê của Cục đầu tư nước ngoài, tính đến cuối năm 2007, có khoảng 113 vụ M&A với tổng trị giá lên tới 1.753 tỷ USD, có 1.092 dự án chuyển nhượng vốn với tổng giá trị 16,8 tỷ USD. Năm 2006, số vụ giao dịch M&A là 38 với tổng giá trị 299 triệu USD. Số liệu năm 2005, cả nước có 18 vụ M&A, tổng giá trị 61 triệu USD. Các hoạt động M&A ngày càng phát triển nhanh về số lượng và quy mô. Nhiều hoạt động M&A thành công trong thời gian qua như : + Qantas mua lại 30% cổ phần của Pacific Airlines trị giá 50 triệu USD; + Indochina Capital Vietnam Holding mua 20% cổ phần của Công ty thời trang Việt - Ninomaxx; + Tập đoàn Goldman Sachs đầu tư 30% cổ phần Công ty cổ phần Diana; + Ngân hàng TMCP xuất nhập khẩu Việt Nam (Eximbank) bán 25% cho các đối tác nước ngoài – trong đó có 15% từ Sumitomo Mitsui trị giá 225 triệu USD, Trong khi đó trên thế giới, cũng theo thống kê của PWC, năm 2006 có gần 30.000 vụ M&A, tương ứng 77 vụ/ngày với giá trị 10 tỷ USD/ngày. Tổng giá trị những vụ M&A trên thế giới trong 6 tháng đầu năm 2007 là 2.500 tỷ USD, mức tăng trưởng
31 “bùng nổ‟‟ 53%. Dưới đây là bảng số liệu tổng quan về hoạt động M&A của 14 nước trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương trong năm 2006. Bảng 2.1: Số liệu M&A tại khu vực Châu Á – Thái Bình Dương năm 2006 Nguồn: Hãng Price Waterhouse Coopers (PWC) - trích nguồn Asia – Pacific Bulletin Qua bảng số liệu cho thấy, tình hình hoạt động M&A ở Việt Nam chưa được PWC phản ánh do chúng ta chưa có kênh thông tin chính thống cung cấp số liệu cho PWC, nhưng thực tế hoạt động M&A đã có tại Việt Nam trong thời gian này. Tuy năm 2006 là một năm được xem là bùng nổ hoạt động M&A tại Việt Nam, nhưng xét về giá trị, số lượng các thương vụ M&A thì Việt Nam vẫn là “người em út” trong lĩnh vực này.
32 2.2. ĐẶC ĐIỂM THỊ TRƢỜNG M&A TẠI VIỆT NAM THỜI GIAN QUA: - Xu hướng hoạt động M&A tại thị trường Việt Nam đó diễn ra trong lĩnh vực tài chính – ngân hàng, chứng khoán. Bên cạnh đó là sự xuất hiện của nhiều công ty hoạt động với tư cách là tư vấn, môi giới hoạt động M&A. Cùng với lộ trình hội nhập và theo cam kết về mở cửa thị trường tài chính khi Việt Nam gia nhập WTO, những hoạt động M&A diễn ra với xu hướng phổ biến trong lĩnh vực tài chính, đặc biệt trong ngành ngân hàng, chứng khoán là một điều tất yếu. - Đa số các thương vụ M&A có giá trị cao đều có yếu tố nước ngoài. Chiếm tỷ trọng lớn đều có sự tham gia của ít nhất một bên là doanh nghiệp nước ngoài: trường hợp doanh nghiệp nước ngoài mua lại toàn bộ cổ phần hoặc cổ phiếu chiến lược của doanh nghiệp trong nước như: ANZ đầu tư vào Ngân hàng Sacombank và Công ty chứng khoán SSI; HSBC mua cổ phần Techcombank; Dragon Capital mua cổ phần Vinamilk; REE Corp Ngược lại cũng có trường hợp doanh nghiệp trong nước mua lại doanh nghiệp nước ngoài như Kinh Đô mua kem Wall‟s; Vinabico mua Kotobuki Vietnam; trường hợp thâu tóm giữa hai doanh nghiệp có vốn Đầu tư nước ngoài như Savills mua Chesterton Vietnam. Tuy nhiên, cũng có một vài thương vụ M&A giữa doanh nghiệp trong nước như Ngân hàng ACB mua Ngân hàng Đại Á, Kinh Đô mua Tribeco hay gạch Đồng Tâm mua sứ Thiên Thanh. - Hình thức hoạt động M&A tại Việt Nam mang tính “thân thiện” (friendly) nhiều hơn. Các vụ M&A thể hiện rõ sự hợp tác và ở một góc độ nào đó có thể nói, vẫn mang hơi hướng của hình thức liên doanh giữa nhà đầu tư trong nước và đầu tư nước ngoài trước đây. - Đặc thù thị trường hoạt động M&A ở Việt Nam mang đậm chất mua lại hơn. Hiện nay, doanh nghiệp trong nước vẫn chưa có nhiều thông tin, hiểu biết về các điều kiện, thủ tục giao dịch hoạt động M&A. Kết quả của quá trình hoạt động M&A thời
33 gian qua chủ yếu là do sự tìm hiểu, đàm phán của các đối tác đơn lẻ với nhau, còn nhà đầu tư bên ngoài vẫn đứng ngoài cuộc chơi, chưa tìm được kênh đổ vốn vào hình thức kinh doanh mới này. Bên cạnh đó, tại Việt Nam vẫn còn một số vướng mắc như giới hạn sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài chưa được rõ ràng, quyền mua cổ phần phát hành thêm, hình thức thanh toán, nhất là loại tiền mua cổ phần. Luật Doanh nghiệp quy định đồng tiền mua cổ phần bằng VND, ngoại tệ hay vàng, nhưng các quy định sau thì yêu cầu là VND. - Cách thức và tác nghiệp hoạt động M&A còn sơ khai. Các giao dịch hoạt động M&A chủ yếu là thâu tóm hay được gọi phổ biến trên các phương tiện thông tin đại chúng là mua bán doanh nghiệp (toàn bộ hoặc một phần). Hầu như chưa có trường hợp hợp nhất, hình thức này cũng không phổ biến trên thế giới. Hơn nữa, trình độ quản lý của Việt Nam chưa thể đáp ứng được mức độ hợp tác cao mà các vụ hợp nhất đòi hỏi. Ngoài ra, trong một số lĩnh vực tài chính Ngân hàng, doanh nghiệp nước ngoài cũng không có cách lựa chọn nào khác do những hạn chế mua cổ phần không quá 30% (ngân hàng); 49% (doanh nghiệp niêm yết trên sàn chứng khoán); như trường hợp ANZ – SSI và Sacombank; Standard Chatered Bank – Ngân hàng ACB, - Cách xây dựng thị trường M&A cũng thể hiện nhiều bất cập. Tại Việt Nam đã hình thành một số trang web (muabancongty.com của Công ty TigerInvest và muabandoanhnghiep.com của IDJ) và được xem là “sàn giao dịch” của thị trường M&A – nơi gặp gỡ của các doanh nghiệp cần “tìm đến với nhau”. Tuy nhiên, thực tế hoạt động M&A trên thế giới không diễn ra dưới hình thức như vậy, chúng được thực hiện qua những nghiệp vụ mang tính chuyên nghiệp cao và nội dung thương thảo thương vụ M&A mang tính tuyệt mật cho đến phút cuối cùng bởi chúng có thể ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh và giá trị cổ phiếu của các doanh nghiệp, thậm chí hủy hoại ngay cả những dự định đang được tiến hành. Do đó, những trao đổi thể hiện trên các trang web như cách một số doanh nghiệp Việt Nam đang làm chỉ phù hợp để tìm kiếm cơ hội mua bán các cơ sở sản xuất, cửa hàng, thương hiệu rất khiêm tốn. Vì vậy, trong giai
34 đoạn này, các doanh nghiệp tư vấn chuyên nghiệp trong lĩnh vực này đóng vai trò quan trọng, họ vừa môi giới vừa làm tư vấn cho các bên trong các thương vụ M&A. Các thể chế tài chính Ngân hàng của Mỹ như Citigroup, Goldman Sachs, Morgan Stanley, Merill Lynch, JPMorgan Chase đều là những công ty tư vấn hàng đầu về hoạt động M&A trên phạm vi toàn thế giới. Muốn phát triển thị trường M&A ở Việt Nam, các cơ quan quản lý nhà nước và doanh nghiệp cần phải nhắm vào việc tăng cường năng lực và mở rộng hoạt động của các công ty tư vấn tài chính và đầu tư trong nước cũng như nước ngoài đang hoạt động tại thị trường Việt Nam. Như đã được đề cập trong chương 1, định giá giá trị doanh nghiệp là bước vô cùng quan trọng trước khi xác định có tiến hành giao dịch M&A hay không. Tùy theo mục đích và quan điểm của các bên khi tham gia, các bên sẽ có những phương pháp định giá giá trị doanh nghiệp mục tiêu và giá trị của mỗi phương pháp không nhất thiết phải có kết quả giống nhau. Dưới đây, là kết quả thực tế của một số phương pháp định giá giá trị doanh nghiệp như đã được đề cập trong chương 1. 2.3. MỘT SỐ MINH HỌA VỀ ĐỊNH GIÁ DOANH NGHIỆP 2.3.1. Phương pháp dựa vào lợi nhuận tương lai: Phương pháp chiết khấu dòng tiền: Để minh họa cho phương pháp này, chúng ta sẽ lấy ví dụ số liệu về CTCP Gemadept. Gemadept được thành lập 1990, với vốn điều lệ hiện nay khoảng 475 tỷ đồng. Năm 2000, đánh dấu cột mốc quan trọng khi cổ phiếu Gemadept chính thức được niêm yết tại sàn giao dịch chứng khoán thành phố Hồ Chí Minh – HOSE, với mã chứng khoán: GMD. Hoạt động chính của Công ty: Khai thác cảng và logistics: khai thác cảng tại TP.HCM, Bình Dương, Vũng Tàu và Hải Phòng. Liên doanh với các hãng Schenker, MBN, LCL về Logistics.
35 Vận tài hàng hóa: vận tải container chuyên tuyến, vận tải hàng siêu trường, siêu trọng, vận tải đa phương thức. Quản lý tàu: mua bán, cho thuê, khai thác, quản lý tàu, quản lý thuyền viên. Đại lý hàng hải: liên doanh với các hãng OOCL, Hyundai, Sinokor, Inchcape, đại lý cho MISC và hợp tác với hơn 40 hãng giao nhận trên thế giới. Bất động sản: xây dựng và cho thuê cao ốc văn phòng tại TP.HCM, Hà Nội, Đà Nẵng, Quy Nhơn. Đầu tư tài chính: đầu tư tài chính vào các Doanh nghiệp Potraco, Ngân hàng Hàng hải, Vĩnh Hảo, Navibank, thương cảng Vũng Tàu, Gemadept đang phát triển thành một tập đoàn đa ngành nghề. Với quy mô gồm 24 công ty con và các công ty liên kết, trụ sở chính tại thành phố Hồ Chí Minh, mạng lưới trải rộng tại các cảng chính, thành phố lớn của Việt Nam và một số quốc gia lân cận. Giả sử Gemadept cần định giá để tiến hành được thâu tóm hoặc hợp nhất, chúng ta sẽ tiến hành định giá giá trị của Gemadept. Trên đây là bảng KQHĐKD của Gemadept trong năm 2007, với việc dự tính kết quả hoạt động kinh doanh của Gemadept trong 7 năm tới: từ năm 2008 đến 2014, ta có bảng kết quả như sau:
37 2.3.2. Phương pháp định giá dựa trên cơ sở thị trường: Phương pháp được sử dụng là phương pháp giá trị tài sản thực (Net Asset Value Method). Ví dụ minh họa cho việc tính toán phương pháp này vẫn là Công ty Gemadept. Giả sử trong trường hợp Gemadept tạm ngừng hoạt động, cần tiến hành kiểm kê, định giá lại tài sản của Công ty. BÁO CÁO KẾT QUẢ HOẠT ĐỘNG KINH DOANH GEMADEPT CORP Gck: Giá trị TSCĐ sau kiểm kê, đánh giá lại I.TSCĐ hữu hình = 1+2+ +n 967,645,674,970 số lượng TSCĐ hữu hình n 1 TSCĐHH thứ 1 967,645,674,970 Nguyên giá 1,304,869,143,128 Giá trị hao mòn lũy kế 337,223,468,158 II. TSCĐ thuê tài chính GT TSCĐ thuê tài chính 19,178,069,091 Nguyên giá 23,890,768,666 Giá trị hao mòn lũy kế 4,712,699,575 III. TSCĐ Vô hình TSCĐ vô hình 10,117,509,911 Nguyên giá 10,262,125,910 Giá trị hao mòn lũy kế 144,615,999 IV. Chi phí XDCB dở dang 181,729,233,021 Gck= I + II+III+IV 1,178,670,486,993 Nd: Các khoản nợ dài hạn = 1+2+3+4+5 440,265,204,826 1 Phải trả dài hạn người bán - 2 Phải trả dài hạn nội bộ - 3 Phải trả dài hạn khác 31,753,440,302 4 Vay và nợ dài hạn 400,814,193,762 5 Thuế thu nhập hoãn lại phải trả 7,198,920,468 6 Dự phòng trợ cấp mất việc làm 498,650,294 7 Dự phòng phải trả dài hạn - GTTSCĐ Thuần Gct=Gck-Nd 738,405,282,167 Glk: GTTS lƣu động sau khi kiểm kê đánh giá lại 1 Tiền và các khoản tương đương tiền 275,754,725,315 Tiền 275,754,725,315 Các khoản tương đương tiền -
38 2 Các khoản phải thu 652,209,710,673 Phải thu của khách hàng 228,401,134,007 Trả trước cho người bán 121,652,866,861 Phải thu nội bộ - Phải thu theo tiến độ kế hoạch HĐXD - Các khoản phải thu khác 303,512,792,375 Dự phòng giảm giá các khoản phải thu (1,357,082,570) 3 Hàng tồn kho (HTK) 9,379,736,317 Hàng tồn kho 9,379,736,317 Dự phòng giảm giá HTK - 4 Tài sản ngắn hạn khác 118,131,800,767 Chi phí trả trước ngắn hạn 5,779,168,215 Thuế GTGT được khấu trừ 14,529,903,228 Thuế và các khoản khác phải thu nhà nước 2,047,556,503 Tài sản ngắn hạn khác 95,775,172,821 Glk = 1+2+3+4 1,055,475,973,072 Nn: các khoản nợ ngắn hạn bao gồm 532,547,438,497 1 Vay nợ ngắn hạn 64,953,475,960 2 Phải trả cho người bán 224,177,999,492 3 Người mua trả tiền trước 27,082,118,441 4 Thuế và các khoản phải nộp cho nhà nước 39,444,922,130 5 Phải trả công nhân viên 14,458,291,071 6 Chi phí phải trả 40,858,492,091 7 Phải trả nội bộ - 8 Phải trả theo tiến độ kế hoạch HĐXD - 9 Các khoản phải trả, phải nộp khác 117,444,448,774 10 Dự phòng phải trả ngắn hạn 4,127,690,538 GTTSLĐ Thuần Glt = Glk - Nn 522,928,534,575 G =Gct+ Glt 1,261,333,816,742 Bảng 2.4: GTDN (hữu hình) của GMD theo phương pháp giá trị tài sản thực 2.4. NHỮNG BẤT CẬP TRONG VIỆC ĐỊNH GIÁ TẠI VIỆT NAM 2.4.1. Đối với tài sản hữu hình: Như đã đề cập ở chương 1, hiện nay tại Việt Nam có hai phương pháp chính được sử dụng khi tiến hành định giá giá trị tài sản hữu hình. Tuy nhiên, việc sử dụng hai phương pháp này đều thể hiện những bất cập riêng trong quá trình sử dụng cho mục đích định giá.
39 2.4.1.1. Phương pháp định giá phân tích chiết khấu dòng tiền (Discounted Cash Flow Analysis Valuation Method): Phương pháp này gồm hai biến chính là dòng tiền tương lai và tỷ suất sinh lời mong muốn. Thực tế, phương pháp này là được sử dụng nhiều nhất. Về lý thuyết, phương pháp này có thể được áp dụng dễ dàng khi hai biến này có thể dự đoán được với độ tin cậy nhất định. Theo số liệu của PricewaterhouseCoopers, có khoảng 90% nhà đầu tư sử dụng phương pháp phân tích chiết khấu dòng tiền. Về thực tiễn khi áp dụng, phương pháp này khá phức tạp vì nó đòi hỏi khả năng phân tích, dự đoán tốt tình hình hoạt động kinh doanh trong tương lai, xác định tỷ lệ chiết khấu của doanh nghiệp. Thông tin là một trong những yếu tố quan trọng đối với phương pháp này. Điều này đòi hỏi người định giá phải có tầm quan sát tốt, nhận định những rủi ro, dự báo được xu hướng vĩ mô (lạm phát, lãi suất, chỉ tiêu kinh tế) và vi mô (các yếu tố tác động có khả năng làm thay đổi dòng tiền của doanh nghiệp), cũng như dự báo được tìm năng hoạt động của doanh nghiệp. Với những yếu tố này thì trình độ kỹ năng của các chuyên viên định giá tại Việt Nam còn hạn chế, chưa có khả năng nắm bắt và bao quát hết tầm nhìn của doanh nghiệp. Bên cạnh đó, đối với doanh nghiệp dự kiến bị phá sản, phương pháp này không xem doanh nghiệp là sự đầu tư luôn tiếp diễn và tạo ra dòng tiền dương cho nhà đầu tư. Ngay cả đối với các doanh nghiệp đang thua lỗ nhưng còn có thể tồn tại được cũng rất khó khăn khi áp dụng vì dòng tiền sẽ phải được dự báo cho đến khi đạt được dòng tiền dương bởi việc chiết khấu về hiện tại một dòng tiền âm sẽ cho ra kết quả giá trị doanh nghiệp âm. 2.4.1.2. Phương pháp giá trị tài sản thực (Net Asset Value Method): Phương pháp này khi sử dụng hiện nay gặp khó khăn khi thiếu thông tin thị trường để xác định giá trị còn lại, giá trị thị trường của tài sản hữu hình. Hiện nay, việc xác định định tỷ lệ hao mòn của tài sản để xác định giá trị còn lại là một vấn đề không dễ chút nào khi tại Việt Nam còn thiếu những thông tin, cơ sở để đảm bảo chính xác
40 việc xác định giá trị hao mòn của tài sản, đặc biệt là những tài sản lớn có giá trị như nhà xưởng, máy móc trang thiết bị, Thực tế việc xác định giá trị tài sản này đòi hỏi người định giá phải hiểu biết thật sâu sắc nguyên lý và giá trị sử dụng của tài sản để có thể khi xác định giá trị tài sản vào thời điểm định giá, xác định giá trị đã qua sử dụng, giá trị còn lại của tài sản thực tế có thể sử dụng được bao lâu để tạo ra hiệu quả làm việc trong tương lai. Khi xác định giá trị tài sản hữu hình, “gốc giá trị” để xác định chính là giá trị thể hiện trên bảng cân đối kế toán. Tuy nhiên, giá trị này được xây dựng dựa trên chi phí lịch sử, khi doanh nghiệp bán đi thì giá trị lịch sử sẽ không còn phù hợp, chỉ có giá trị thị trường hợp lý mới là quan trọng. Do vậy, một sự điều chỉnh theo giá thị trường bắt buộc sẽ phải được thực hiện. Bất cập xảy ra khi việc xác định giá trị thị trường tại thời điểm định giá vẫn thiên về giá trị sổ sách nhiều hơn do đó không dự đoán được giá trị tương lai của tài sản hữu hình mang lại cho doanh nghiệp. Định giá doanh nghiệp bằng phương pháp này thường mất nhiều thời gian và chi phí. Để xác định giá thị trường của các loại tài sản hữu hình khác của doanh nghiệp, cần phải có sự tham gia nhiều chuyên gia chuyên định giá cho nhiều loại tài sản khác nhau. Do đó, doanh nghiệp mất nhiều thời gian để tìm kiếm các chuyên gia và chi phí cho việc định giá các tài sản của doanh nghiệp. Phương pháp này cũng không đưa ra hướng dẫn cụ thể cho việc định giá các tài sản vô hình như danh tiếng, uy tín trên thị trường, nhãn hiệu hàng hóa, sở hữu trí tuệ do đó việc xác định giá trị của tài sản vô hình sẽ phụ thuộc rất nhiều vào chủ quan của người định giá dẫn đến việc giá trị của chúng có thể được định giá quá cao hoặc quá thấp so với giá trị thực. Vì giá trị hữu hình chỉ là giá thị trường của tổng tài sản thực của doanh nghiệp tại thời điểm định giá nên tiềm năng tăng trưởng trong tương lai của doanh nghiệp không được tính đến trong phương pháp này. Giá trị doanh nghiệp theo phương pháp này không phải là giá trị tương lai mà doanh nghiệp sẽ tạo ra. Nếu áp dụng phương
41 pháp này để định giá doanh nghiệp có tiềm năng tăng trưởng trong tương lai, giá trị của doanh nghiệp có thể được đánh giá thấp vì khả năng tăng trưởng cao trong tương lai của doanh nghiệp không được tính đến. Phương pháp định giá giá trị tài sản thực có thể áp dụng cho doanh nghiệp “có vấn đề” đang trong giai đoạn thua lỗ có dòng tiền tương lai âm vì đối với các doanh nghiệp này việc dự đoán dòng tiền tương lai sẽ rất khó khăn vì doanh nghiệp có khả năng bị phá sản. 2.4.2. Đối với tài sản vô hình: Trước đây, tài sản hữu hình được xem là phần chính trong giá trị doanh nghiệp. Việc thẩm định khả năng sinh lợi và hiệu quả kinh doanh của các doanh nghiệp vẫn dựa vào những chỉ số như suất sinh lợi của vốn đầu tư, tài sản và của vốn chủ sở hữu; tất cả đều không xét đến các tài sản vô hình. Tuy nhiên, cũng giống như các tài sản hữu hình, tài sản vô hình có đặc điểm: + gắn liền với chủ thể nhất định; + mang lại lợi ích cho chủ thể đó. Ngoài những đặc điểm nêu trên, tài sản vô hình còn có đặc điểm nổi bật, mà chính nhờ đặc điểm này người ta dễ dàng “nhận ra” chúng, đó là không có hình thái vật chất cụ thể. Tại Việt Nam, nếu căn cứ vào Quyết định số 149/2001/QĐ-BTC ngày 31/12/2001 của Bộ Tài Chính, chuẩn mực số 04 về tài sản cố định vô hình, thì tài sản vô hình: là tài sản không có hình thái vật chất nhưng xác định được giá trị và do doanh nghiệp nắm giữ, sử dụng trong sản xuất, kinh doanh, cung cấp dịch vụ hoặc cho các đối tượng khác thuê phù hợp với tiêu chuẩn ghi nhận TSCĐ vô hình. Theo tiêu chuẩn này thì tài sản vô hình bao gồm: - Quyền sử dụng đất
42 - Nhãn hiệu hàng hóa - Quyền phát hành, bản quyền, bằng sáng chế - Phần mềm máy tính - Giấy phép và giấy phép nhượng quyền - Công thức và cách thức pha chế, kiểu mẫu, thiết kế và vật mẫu Và trong tiêu chuẩn này thì việc xác định giá trị tài sản vô hình của doanh nghiệp chính là xác định giá trị còn lại sau khi trừ đi khấu hao lũy kế của tài sản đó. Tuy nhiên, vấn đề khó khăn ở đây chính là việc xác định giá trị tài sản vô hình của doanh nghiệp tại thời điểm định giá. Vì theo tiêu chuẩn này, các yếu tố cần xem xét khi xác định thời gian hữu ích của tài sản vô hình làm căn cứ để tính khấu hao bao gồm: a. Khả năng sử dụng dự tính của tài sản; b.Vòng đời của sản phẩm và các thông tin chung về các ước tính liên quan đến thời gian sử dụng hữu ích của các loại tài sản giống nhau được sử dụng trong điều kiện tương tự; c. Sự lạc hậu về kỹ thuật, công nghệ; d.Tính ổn định của ngành sử dụng tài sản đó và sự thay đổi về nhu cầu thị trường đối với các sản phẩm hoặc việc cung cấp dịch vụ mà tài sản đó đem lại; e. Hoạt động dự tính của các đối thủ cạnh tranh hiện tại hoặc tiềm năng; f. Mức chi phí cần thiết để duy trì, bảo dưỡng; g. Thời gian kiểm soát tài sản, những hạn chế về mặt pháp lý và những hạn chế khác trong quá trình sử dụng tài sản; h.Sự phụ thuộc thời gian sử dụng hữu ích của TSCĐ vô hình với các tài sản khác trong doanh nghiệp. Khó khăn đầu tiên ở chỗ doanh nghiệp chưa xác định và xây dựng đầy đủ hạng mục tài sản vô hình của doanh nghiệp. Một số doanh nghiệp nhiều khi không biết chính xác tài sản vô hình của doanh nghiệp mình bao gồm những gì để xây dựng, vun
43 đắp, khai thác để đến khi tiến hành định giá cho mục đích thâu tóm - hợp nhất thì không biết thống kê và tính toán giá trị tài sản vô hình. Tất cả những yếu tố trên thực tế sẽ gặp khó khăn khi đem ra để cân nhắc và xem xét, xác định giá trị tài sản vô hình. Nguyên nhân một phần là do trình độ xử lý thông tin và kỹ năng nghề nghiệp của người định giá khi phân tích chính xác các yếu tố trên. Bên cạnh đó, phải thừa nhận rằng thông tin thị trường tại Việt Nam chưa được công khai, minh bạch một cách rõ ràng nên việc nắm bắt các yếu tố này sẽ gặp nhiều khó khăn và trở ngại. Các số liệu kinh tế vĩ mô và vi mô (doanh nghiệp) làm đầu vào cho mọi phương pháp, kỹ thuật định giá chưa được thống kê, cung cấp đầy đủ theo từng thời kỳ. Mặc dù Bộ tài chính đã có thông tư 146/2007/TT-BTC ban hành 06/12/2007 về việc hướng dẫn xác định giá trị tài sản vô hình đối với các doanh nghiệp nhà nước khi chuyển sang CTCP. Theo thông tư này thì có hai phương pháp để định giá giá trị tài sản vô hình: - Phương pháp tài sản - Phương pháp chiết khấu dòng tiền Tuy nhiên, các doanh nghiệp cảm thấy không hợp lý và rất khó áp dụng. Một phần, thông tư này đưa ra và chỉ áp dụng đối với các doanh nghiệp nhà nước định giá khi chuyển sang loại hình CTCP, trong khi đó hoạt động M&A không chỉ giới hạn ở loại hình doanh nghiệp này, mà đang trong quá trình cạnh tranh, cần tiến hành định giá để thâu tóm hoặc hợp nhất giúp doanh nghiệp vững mạnh hơn và nâng cao hiệu quả cạnh tranh. Thông tư này đưa ra việc xác định “Giá trị lợi thế kinh doanh” gồm “giá trị lợi thế vị trí địa lý” + “giá trị thương hiệu”. Tuy nhiên, việc xác định các giá trị trong thông tư này thiên về giá trị sổ sách nhiều hơn và các tiêu chí để xác định khi áp dụng thực tế cũng rất khó áp dụng. Phương pháp định giá trên giá trị tài sản không phản ánh
44 được khả năng sinh lợi của doanh nghiệp. Còn phương pháp chiết khấu dòng tiền phức tạp và cần đầy đủ thông tin (thường chỉ có được ở những nền kinh tế phát triển). Giá trị thương hiệu là một phần rất quan trọng trong giá trị tài sản vô hình của doanh nghiệp, góp phần nâng cao giá trị của doanh nghiệp. Hiện nay trên thế giới, có khá nhiều phương pháp định giá thương hiệu. Tuy nhiên, việc xác định giá trị thương hiệu chưa được doanh nghiệp quan tâm do một phần việc sử dụng các phương pháp để định giá thương hiệu khi áp dụng tại Việt Nam thường gặp khó khăn. Có nhiều nguyên nhân, nhưng trong đó phải kể đến hệ thống sổ sách kế toán của Doanh nghiệp chưa được minh bạch. Khi tiến hành định giá thương hiệu thì doanh nghiệp phải thực hiện các nghiên cứu và đánh giá về thị trường một cách bài bản và nghiêm túc, đặc biệt trong trường hợp doanh nghiệp muốn kinh doanh theo hình thức nhượng quyền thương hiệu cho các đối tác. Phương pháp định giá thương hiệu của tổ chức Interbrand sử dụng là phương pháp sử dụng phổ biến trên thế giới. Tuy nhiên, nếu áp dụng tại Việt Nam khi định giá các thương hiệu Việt thì không dễ dàng chút nào. Nếu đặt thương hiệu đang xem xét vào khung 7 tiêu chí (như đã đề cập trong chương 1) ta sẽ xác định chỉ số “sức mạnh của thương hiệu” đang xem xét. Căn cứ chỉ số sức mạnh thương hiệu ngành (những thương hiệu cạnh tranh), Interbrand xây dựng mối tương quan giữa chỉ số sức mạnh thương hiệu với tỷ lệ chiết khấu ứng với thị trường ngành của thương hiệu đang xét. Đây thực sự là vấn đề khó khi áp dụng tại thị trường Việt Nam vì các chỉ tiêu về ngành chưa được xây dựng hoặc nếu có chỉ là sơ sài và chưa thể hiện độ chính xác cao. Trên cơ sở mối tương quan này, sẽ xác định tỷ lệ chiết khấu thu nhập thương hiệu khi biết “chỉ số sức mạnh” của thương hiệu. Phương pháp này sẽ khó áp dụng hiệu quả ở Việt Nam vì còn thiếu căn cứ để tạo ra các cơ sở cho việc ứng dụng phương pháp. Bên cạnh đó, tại Việt Nam, phương pháp xác định giá trị lợi thế của doanh nghiệp vô tình xem là giá trị thương hiệu của doanh nghiệp, trên thực tế không được
45 xem là có độ chính xác cao. Vì giá trị thương hiệu “hợp lệ” phải là giá trị được tính toán và đánh giá bởi một tổ chức độc lập và có uy tín, nhưng các doanh nghiệp tại Việt Nam chưa chú trọng đến việc định giá giá trị thương hiệu cho doanh nghiệp của mình, điều này vô tình sẽ làm giảm đi đáng kể tổng giá trị của doanh nghiệp. 2.5. CƠ SỞ PHÁP LÝ CHO HOẠT ĐỘNG M&A TẠI VIỆT NAM Hiện nay, tại Việt Nam, các phương tiện thông tin đại chúng và một số văn bản pháp luật Việt Nam sử dụng thuật ngữ “sáp nhập và mua lại” để chỉ khái niệm hoạt động M&A. Tuy nhiên, khái niệm và hoạt động M&A đa dạng hơn nhiều so với khái niệm “sáp nhập và mua lại”. Thuật ngữ “sáp nhập và mua lại” được hiểu phổ biến hiện nay ở Việt Nam không những không chuyển tải hết khái niệm hoạt động M&A mà còn chưa thể hiện đầy đủ các hình thức hoạt động này. Trong trường hợp thâu tóm mang tính thù địch đối thủ cạnh tranh (hostile takeover) thông qua phương thức “lôi kéo cổ đông bất mãn” rõ ràng không phải là trường hợp “mua lại”, còn “sáp nhập” thực tế chỉ là một bộ phận trong khái niệm “thâu tóm” doanh nghiệp. Sáp nhập để chỉ sự thâu tóm toàn phần và doanh nghiệp mục tiêu chấm dứt sự tồn tại; trong khi “thâu tóm” còn được sử dụng để chỉ tìm việc nắm giữ một số lượng cổ phần dưới 100% nhưng đủ để chi phối doanh nghiệp mục tiêu. Hơn nữa, thuật ngữ “sáp nhập và mua lại” cũng không tính đến hình thức “hợp nhất”, tuy không phổ biến nhưng không thể xem là một trường hợp cá biệt của sáp nhập. Do đó, thuật ngữ “hợp nhất - thâu tóm” được giới thiệu để bao quát tất cả các hình thức của hoạt động M&A từ khía cạnh quản trị doanh nghiệp. Do vậy, dưới góc độ của luận văn, người viết sẽ sử dụng thuật ngữ „hợp nhât – thâu tóm” để chỉ hoạt động M&A. Tuy nhiên, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu các quy định liên quan đến hoạt động M&A và quản lý nhà nước đối với hoạt động M&A được thể hiện trong các luật hiện hành như sau:
46 2.5.1. Luật Doanh nghiệp năm 2005: Luật Doanh nghiệp 2005 được Quốc hội thông qua 29/11/2005, bắt đầu có hiệu lực từ ngày 01/7/2006. Trong đó, từ điều 150 đến điều 153 của luật này đã quy định về phân loại khái niệm và thủ tục hồ sơ đăng ký chia, tách, hợp nhất, hợp nhất doanh nghiệp. Theo điều 152 “Hợp nhất Doanh nghiệp”: hai hoặc một số công ty cùng loại (sau đây gọi là công ty bị hợp nhất) có thể hợp nhất thành một công ty mới (sau đây gọi là công ty hợp nhất) bằng cách chuyển toàn bộ tài sản, quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp sang công ty hợp nhất, đồng thời chấm dứt tồn tại của các công ty bị hợp nhất. Theo điều 153 “Sáp nhập doanh nghiệp”: một hoặc một số công ty cùng loại (sau đây gọi là công ty bị hợp nhất) có thể sáp nhập vào một công ty khác (sau đây gọi là công ty nhận sáp nhập) bằng cách chuyển toàn bộ tài sản, quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp sang công ty nhận hợp nhất, đồng thời chấm dứt sự tồn tại của công ty bị sáp nhập. Trong đó có một điểm mới so với luật Doanh nghiệp năm 1999: tỷ lệ biểu quyết trong cuộc họp Đại hội đồng cổ đông để thông qua quyết định đầu tư hoặc bán tài sản có giá trị ≥ 50% tổng giá trị tài sản của Công ty là 75% (trước đây: 65%). Quyền lợi của cổ đông thiểu số được bảo vệ hơn. 2.5.2. Luật Đầu tư năm 2005: Luật Đầu tư năm 2005 được Quốc hội thông qua 29/11/2005, bắt đầu có hiệu lực từ ngày 01/7/2006. Trong đó, điều 21 và 25 trong luật này cũng đã bổ sung hai hình thức đầu tư mới, đó là sáp nhập và mua lại doanh nghiệp, mua cổ phần hoặc góp vốn tham gia quản lý hoạt động đầu tư. 2.5.3. Luật Cạnh tranh năm 2004: Luật Cạnh tranh năm 2004 được Quốc hội thông qua 03/12/2004, bắt đầu có hiệu lực từ ngày 01/7/2005.
47 Về khái niệm: trong điều 17, luật đã tách hai trường hợp trong thâu tóm Công ty thành sáp nhập (chuyển toàn bộ nghĩa vụ tài sản và chấm dứt sự tồn tại độc lập của Công ty bị sáp nhập) và mua lại doanh nghiệp (thâu tóm toàn bộ hoặc toàn bộ một phần Công ty mục tiêu để kiểm soát Công ty đó). Về hạn chế đối với hoạt động M&A: trong điều 18 luật quy định cấm hợp nhất hai Công ty có thị phần kết hợp trên 50% (hợp nhất ngang), trừ trường hợp được miễn trừ theo điều 19: (i) Bên bị mua lại đang có nguy cơ phá sản, giải thế (ii) Sáp nhập có tác dụng mở rộng xuất khẩu, tiến bộ khoa học công nghệ. Về thủ tục: trong điều 20 luật quy định các doanh nghiệp có thị phần kết hợp từ 30 – 50%, trước khi tiến hành hoạt động M&A phải gửi thông báo đến cơ quan quản lý cạnh tranh. Thực tế, khi áp dụng hoạt động M&A tại Việt Nam, các doanh nghiệp gặp một số khó khăn, rào cản do nhiều nguyên nhân chủ quan và khách quan khác nhau. Dưới đây là những rào cản khi tiến hành nghiệp vụ này tại thị trường Việt Nam. 2.6. NHỮNG RÀO CẢN & THÁCH THỨC KHI THỰC HIỆN M&A TẠI VIỆT NAM: 2.6.1. Khung pháp lý để thực hiện: - Thách thức đến từ hệ thống luật. Hoạt động M&A vẫn còn đang được quy định rải rác ở các luật, văn bản pháp luật khác nhau, những quy định một cách chung chung, chưa có hệ thống chi tiết. Điều này không những làm cho các bên tham gia hoạt động M&A gặp khó khăn trong việc thực hiện mà còn làm cho các cơ quan quản lý khó kiểm soát các hoạt động M&A. Hiện nay, luật doanh nghiệp là văn bản pháp lý duy nhất điều chỉnh cả loại hình công ty trong nước và các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tại Việt Nam khi thực hiện hoạt động M&A.
48 Nhưng thực tế, các quy trình thực hiện hoạt động M&A lại để hở khoảng trống khi các quy định hiện nay trong luật doanh nghiệp chỉ mang tính sơ lược và chưa có được những quy trình cụ thể để thực hiện tiến trình này. Đây là một trong những nguyên nhân khiến tỷ lệ thành công trong hoạt động M&A của các doanh nghiệp không cao. Nhiều doanh nghiệp lựa chọn những đường đi khác nhau, như trở thành đối tác chiến lược, một hình thức thâu tóm theo chiều chéo thay vì chính thức bắt tay vào quy trình để thực hiện hoạt động M&A. Trong khi đó, các doanh nghiệp tư vấn cũng thừa nhận rằng, hoạt động M&A còn rất mới không chỉ với các doanh nghiệp, mà còn khá xa lạ với các nhà tư vấn, các nhà hoạch định chính sách của Việt Nam. Luật Đầu tư (có hiệu lực từ ngày 01/7/2006) có trước khi Việt Nam gia nhập WTO (11/01/2007) nên vẫn còn sự khác biệt giữa luật và cam kết, như phân định việc mua cổ phần là đầu tư trực tiếp hay gián tiếp. Hiện vẫn chưa có hướng dẫn nào về việc mua lại một công ty bị thua lỗ hoặc doanh nghiệp trong nước khi mua cổ phần của Công ty nước ngoài phải cần các thủ tục, điều kiện như thế nào do quy định về việc đầu tư ra nước ngoài chưa cụ thể. Luật Đầu tư đã quy định hình thức hoạt động M&A, nhưng chưa có hướng dẫn cụ thể. Quyết định 36/2003/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ban hành ngày 11/3/2003 trước đây quy định tỷ lệ sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài là 30%, trong khi Nghị định 139/2007/NĐ-CP của Chính phủ ban hành ngày 05/9/2007 hướng dẫn luật doanh nghiệp không hạn chế việc mua (điều 10), thì luật Chứng khoán năm 2006 lại giới hạn 49%. Tại Việt Nam, hiện vẫn chưa có cơ chế kiểm soát hoạt động M&A phù hợp với thực tiễn phát triển. Việc kiểm soát các hình thức hoạt động M&A mới dừng ở mức giám sát thông qua luật Cạnh tranh và luật Chứng khoán và cũng mới dừng ở vấn đề giao dịch nội bộ, giao dịch của cổ đông lớn. Luật cạnh tranh đã sử dụng “ngưỡng thị phần” làm cơ sở phân loại nhóm tập trung kinh tế và làm tiêu chí để xác định khả năng gây hại của các trường hợp tập trung kinh tế. Tuy nhiên, ở khía cạnh quản lý cạnh
49 tranh, hiện chưa có một quy định nào về “ngưỡng thị phần” buộc các công ty, doanh nghiệp khi tiến hành hoạt động M&A phải thông báo cho cục Quản lý cạnh tranh. Sau khi ra đời, luật Cạnh tranh quy định rõ, các doanh nghiệp khi thực hiện các hoạt động M&A mà thị phần kết hợp trên thị trường liên quan chiếm từ 30 – 50% có nghĩa vụ phải thông báo với cơ quan cạnh tranh, nhưng doanh nghiệp chưa hề quan tâm đến việc này, có thể doanh nghiệp chưa xác định được “ngưỡng thị phần” kết hợp của mình chưa đến 30% hoặc họ chưa quan tâm đến luật Cạnh tranh và không nghĩ rằng luật này sẽ điều chỉnh các hành vi đó. 2.6.2. Thách thức đến từ bên mua, bên bán và bên trung gian: Thực tế có nhiều công ty muốn mua và cũng có không ít công ty muốn bán nhưng phần nhiều trong số họ không có những hiểu biết cơ bản về nghiệp vụ trong hoạt động M&A, cũng như không biết được sau hoạt động M&A sẽ như thế nào. Họ không thể tự mình tìm kiếm đối tác phù hợp. Hơn thế nữa, các doanh nghiệp có tâm lý không chịu cởi mở, bên bán thường e ngại cung cấp thông tin. Điều này một phần cũng do sự phát triển của các cầu nối, chắp mối cho bên mua và bên bán lại với nhau chưa mạnh về cả số lượng lẫn chất lượng. Bên cạnh đó, thông tin cung cấp cho các nhà đầu tư chưa thật sự chính xác và rõ ràng cũng hạn chế phần nào đến việc xây dựng và tiến hành hoạt động M&A của các doanh nghiệp. Do trong quá trình thẩm định giá trị và hồ sơ pháp lý của doanh nghiệp nhưng thông tin cung cấp của đối tác chưa được minh bạch rõ ràng nên sẽ dẫn đến việc “lừa” nhau về mặt giá trị, vì vậy rủi ro pháp lý có thể xảy ra. Thách thức đến từ bên trung gian. Hiện nay có khá nhiều các công ty chứng khoán, tư vấn tài chính, kiểm toán tham gia vào làm trung gian, môi giới cho các bên trong hoạt động M&A. Tuy nhiên do có những hạn chế về hệ thống luật, nhân sự, tính chuyên nghiệp, cơ sở dữ liệu, thông tin, nên các đơn vị này chưa thể trở thành trung gian thiết lập một “thị trường” để các bên mua - bán gặp nhau.
50 Mặc dù hoạt động M&A là xu hướng tất yếu trong quá trình phát triển nhưng nếu không giải quyết các thách thức trên thì chúng sẽ bị hạn chế, thậm chí là kéo lùi sự phát triển của hoạt động này trong ngắn hạn. 2.6.3. Nguồn nhân lực trong lĩnh vực hoạt động M&A: Nguồn nhân lực của thị trường M&A còn thiếu, ngoài ra các công ty thực hiện hoạt động này phải chịu sự cạnh tranh với rất nhiều các công ty hoạt động trong lĩnh vực tài chính, ngân hàng, chứng khoán, nên chất lượng nhân sự trong ngành này, nhất là nhân sự chất lượng cao còn yếu, thiếu và chưa đủ để đáp ứng được nhu cầu thị trường. Đây cũng là hệ quả tất yếu do hoạt động M&A còn khá non trẻ tại Việt Nam nên việc đào tạo nhân sự trong ngành này còn khá mới, phần lớn là từ nguồn nhân lực trong các lĩnh vực ngân hàng, chứng khoán chuyển qua. 2.6.4. Văn hóa không tương thích: Thách thức lớn nhất có thể cản trở tham vọng tham gia vào hoạt động M&A của các doanh nghiệp trên thế giới là các yếu tố xung đột hoặc không tương thích về văn hóa giữa các vùng lãnh thổ và đặc biệt là sự thay đổi bất ngờ của chính sách điều hành kinh tế vĩ mô ở các nước. Khi hai doanh nghiệp ở hai môi trường, vùng lãnh thổ, quốc gia có những nét văn hóa, thói quen xử sự và giao tiếp khác nhau về cùng sống dưới một mái nhà, phải nói cùng một ngôn ngữ, hướng tới cùng một giá trị là điều rất phức tạp và cần thời gian để hòa hợp. Sự hòa hợp văn hóa gần đây đã trở thành yếu tố nguồn nhân lực phức tạp và quan trọng trong hoạt động M&A. Việc tránh xung đột về văn hóa là một trong những quan tâm hàng đầu của các nhà lãnh đạo doanh nghiệp. Do đó, trước khi tiến hành hoạt động M&A, việc nghiên cứu kỹ về văn hóa của doanh nghiệp trước khi có kế hoạch thâu tóm hay hợp nhất là một điều vô cùng quan trọng mà cần thiết nếu không hiệu quả sẽ không đạt kết quả như mong đợi.
51 Kết luận chƣơng 2 Hoạt động M&A tuy đã xuất hiện trên thế giới gần 120 năm qua, nhưng tại Việt Nam chỉ được hình thành trong năm 2000, bắt đầu phát triển từ giai đoạn 2005 - 2006. Là “đàn em” trong nghiệp vụ tài chính này về thời gian hội nhập nhưng Việt Nam được dự báo sẽ phát triển mạnh lĩnh vực này trong thời gian. Tuy nhiên, hoạt động M&A tại Việt Nam hiện nay vẫn chưa phát triển như đúng với tiềm năng vốn có của nó do những hỗ trợ cần thiết về hệ thống văn bản pháp lý cho nghiệp vụ này còn hạn chế, thông tin giữa các bên khi tham gia hoạt động M&A chưa được công khai, minh bạch nên các bên khi tìm đến với nhau để đàm phán thương lượng vẫn còn tâm lý e ngại. Bên cạnh đó, phương pháp định giá giá trị trong hoạt động M&A khi áp dụng tại Việt Nam vẫn còn gặp một số hạn chế do một số điều kiện khách quan và chủ quan. Chính vì vậy, việc tìm ra những bất cập, thách thức của M&A trong quá trình thực hiện và kiến nghị một số điều kiện để nâng cao hiệu quả hoạt động của M&A tại Việt Nam chính là mục tiêu của luận văn.
52 CHƢƠNG 3 MỘT SỐ ĐỀ XUẤT NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG M&A TẠI VIỆT NAM. 3.1. DỰ BÁO NHU CẦU HOẠT ĐỘNG M&A TẠI VIỆT NAM: Hoạt động M&A tại Việt Nam được hình thành và hoạt động từ năm 2000, đến nay số lượng và giá trị các thương vụ còn khá khiếm tốn so với các nước trong khu vực và thế giới. Điều này dễ hiểu vì việc phát triển nghiệp vụ này gắn liền với sự phát triển nền kinh tế thị trường tài chính của một đất nước. Các thương vụ M&A Số lượng Tổng giá trị (đvt: triệu USD) Tính đến 2005 18 61 Năm 2006 32 245 Năm 2007 113 1.753 Quý I/2008 NA 302,3 Quý II/2008 NA 44,1 Bảng 3.1: Số liệu M&A tại Việt Nam từ năm 2005 đến quý 2/2008 Nguồn: www.vnexpress.net Nhìn vào bảng thống kê, chúng ta có thể thấy hoạt động M&A ngày càng được các Doanh nghiệp tại Việt Nam nhận biết được tầm quan trọng cũng như hiệu quả của thị trường này, điều này có thể dự báo cho một tương lai phát triển trong lĩnh vực hoạt động M&A tại Việt Nam trong thời gian tới. Sở dĩ, dự báo cho một thị trường M&A đầy hứa hẹn và tiềm năng là do một số cơ sở sau: - Mục tiêu đến năm 2010, Việt Nam sẽ có khoảng 500.000 Doanh nghiệp. Ngoài ra, Việt Nam cũng đặt mục tiêu thu hút hơn nữa nguồn đầu tư nước ngoài và phát triển mạnh mẽ, đồng bộ các loại thị trường, Đây chính là những cơ sở và điều kiện quan
53 trọng để hoạt động M&A tại Việt Nam có thể nhanh chóng phát triển và hình thành nên một thị trường M&A trong những năm tới. - Sự tăng trưởng nóng nền kinh tế trong thời gian qua đã làm xuất hiện nhiều Công ty trong các lĩnh vực có tính cạnh tranh cao như tài chính, ngân hàng, chứng khoán, kế toán kiểm toán, .Vì thế, các công ty sẽ có xu hướng liên kết với nhau để cùng tồn tại và phát triển, chỉ có liên kết thì hiệu quả kinh tế nhờ quy mô mới có thể phát huy tác dụng. - Việc ra đời các luật về kinh doanh như luật Chứng khoán năm 2006, luật Đầu tư năm 2005, luật Doanh nghiệp năm 2005 đã tạo nền móng cho thị trường tài chính nói chung và thị trường trong hoạt động M&A nói riêng có được những thông tin minh bạch hơn và cơ sở pháp lý cho việc tìm hiểu trước khi tiến hành đưa ra quyết định của các doanh nghiệp khi vào bàn “hội nghị”, nhờ vậy thu hút được nhiều nhà đầu tư trong và ngoài nước. - Hoạt động M&A là sự lựa chọn tốt cho cho các nhà đầu tư, đặc biệt là nhà đầu tư nước ngoài khi họ đánh giá cao tiềm năng phát triển của Việt Nam và đồng thời nước ta đã và đang mở rộng cánh cửa lĩnh vực dịch vụ như viễn thông, ngân hàng, tài chính. Đặc biệt, trong bối cảnh Việt Nam đã gia nhập WTO, ước tính hàng năm sẽ có hàng tỷ USD đầu tư nước ngoài để thực hiện những dự án mới. Hơn nữa, với việc Mỹ đã thông qua Quy chế thương mại bình thường vĩnh viễn (PNTR), các hoạt động đầu tư, M&A và các dịch vụ kèm theo sẽ trở nên nhộn nhịp hơn bao giờ hết. - Đồng thời khi gia nhập WTO là việc mở cửa thị trường cạnh tranh tại Việt Nam, đòi hỏi tất cả các doanh nghiệp phải nỗ lực phát triển không ngừng về dịch vụ sản phẩm và công nghệ, nếu không sẽ dễ dàng thụt lùi và bị đẩy ra ngoài cuộc chơi. Điều này sẽ dẫn đến việc kết hợp các doanh nghiệp lại với nhau nhằm tăng cường sức mạnh trong lĩnh vực kinh doanh và M&A là một đòi hỏi tất yếu của tiến trình này.
54 - Xu hướng hình thành các tập đoàn kinh doanh đa ngành, đa lĩnh vực cũng là một tiền đề, tín hiệu tốt cho nền kinh tế, làm tăng sức cạnh tranh của các doanh nghiệp và là nhân tố giúp hoạt động M&A tại Việt Nam diễn ra thuận lợi hơn. Tất cả những nhân tố trên chính là cơ sở cho thấy tiềm năng của hoạt động M&A tại Việt Nam trong thời gian tới, đặc biệt trong bối cảnh có sự bùng nổ của thị trường chứng khoán và quá trình cổ phần hóa được đẩy mạnh. Tuy nhiên việc phát triển mạnh trong hoạt động M&A không thể phát triển như “vũ bão” trong giai đoạn hiện nay. Năm 2008 là năm đầy biến động của kinh tế Việt Nam, khi tỷ lệ lạm phát liên tục tăng nhanh, vượt cả kế hoạch tăng trưởng GDP của Việt Nam, thị trường tín dụng gặp khó khăn phần nào hạn chế sự phát triển kinh tế. Chính sách tài chính tiền tệ chưa thích hợp đã dẫn đến những tác động tiêu cực đến giá cả của Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. Do vậy, điều nhận thấy rằng trong năm 2008, hoạt động M&A sẽ chưa phát triển mạnh như dự kiến và sẽ có dấu hiệu chững lại. Nhưng năm 2008 sẽ là năm tạo đà cho hoạt động M&A trong những năm tiếp theo, một khi các chính sách và biện pháp của chính phủ Việt Nam phục hồi lại các chỉ tiêu phát triển kinh tế của đất nước. Theo ý kiến chủ quan người viết luận văn, dự báo trong năm tiếp theo hoạt động M&A sẽ mạnh trong lĩnh vực tài chính, ngân hàng, đặc biệt là trong lĩnh vực chứng khoán. Qua một năm đầy “bão tố” của thị trường chứng khoán (năm 2008), thì các năm tiếp theo sẽ là cơ hội cho các công ty chứng khoán, Ngân hàng, lĩnh vực đầu tư kinh doanh bất động sản tự nhìn nhận lại mình, những công ty nào thiếu tính cạnh tranh sẽ tự động tìm đến với nhau để thâu tóm hoặc hợp nhất để đứng vững trên thương trường. Để hướng đến việc nâng cao hiệu quả hoạt động của M&A tại Việt Nam, chúng ta phải nhìn nhận thẳng thắn những bất cập trong quá trình hoạt động M&A, từ khâu xác định phương pháp định giá giá trị thương vụ M&A cũng như những thông tin để tiếp cận, môi trường pháp lý để hoạt động và hoàn tất thủ tục của một quá trình giao dịch trong hoạt động M&A.
55 3.2. NHỮNG KIẾN NGHỊ GIẢI QUYẾT BẤT CẬP TRONG ĐỊNH GIÁ DOANH NGHIỆP Hiện nay, tại Việt Nam có khá nhiều phương pháp để định giá doanh nghiệp. Trong chương 1 và 2, người viết đã đề cập các phương pháp định giá doanh nghiệp, trong đó chú trọng đến việc định giá giá trị hữu hình và giá trị thương hiệu – một phần rất quan trọng trong giá trị vô hình nói riêng và giá trị doanh nghiệp nói chung. Ngoài phương pháp mà người viết đề cập trong luận văn này, còn khá nhiều phương pháp khác để định giá doanh nghiệp. Tuy nhiên, do mục đích của các bên đều muốn có lợi cho mình, nên các bên trong quá trình đàm phán sẽ sử dụng phương pháp để xác định giá trị có lợi nhất cho riêng mình. Mỗi phương pháp đều có những ưu – nhược điểm khác nhau trong quá trình định giá. 3.2.1. Tài sản hữu hình: Thông thường, khi được yêu cầu định giá doanh nghiệp trước khi tiến hành hoạt động M&A doanh nghiệp, các chuyên gia định giá trước hết sẽ xác định mục đích của việc định giá, đồng thời với việc nghiên cứu, phân tích đặc điểm, tình hình của doanh nghiệp và thị trường thực tại để lựa chọn phương pháp định giá thích hợp. Vì vậy, để xem xét kết quả định giá có được từ phương pháp chính, chuyên gia định giá cần sử dụng một phương pháp định giá khác để thẩm định. Việc sử dụng phương pháp khác để thẩm định kết quả định giá sẽ cho phép điều chỉnh, khắc phục những sai sót về số liệu, kỹ thuật tính toán, từ đó đưa ra kết quả chính xác và đáng tin cậy. Bên cạnh đó, hệ thống thông tin là một yếu tố cực kỳ quan trọng. Thông tin ở đây bao gồm các yếu tố kinh tế vĩ mô và các yếu tố vi mô (doanh nghiệp) cần được công khai, rõ ràng và minh bạch. Hàng tháng, chính phủ cần đưa ra các thống kê về các chỉ số kinh tế, thông tin về giá cả thị trường cho từng ngành, lĩnh vực, xây dựng các hệ số ngành để các doanh nghiệp có thông tin để tham khảo. Từ đó, người định giá có sở dự báo một cách chính xác hơn khi kết hợp với các yếu tố vĩ mô và vi mô.
56 Vấn đề quan trọng chính là năng lực của người định giá, cách nhìn nhận vấn đề sâu sắc, phân tích và phán đoán một cách chính xác xu hướng phát triển, các rủi ro tiềm ẩn cũng như trình độ hiểu biết tốt đối với từng loại tài sản. Đây là cơ sở quan trọng trọng việc xác định giá trị tài sản thực của doanh nghiệp trong quá trình định giá. Bản thân người làm trong ngành này phải luôn tự học hỏi và nâng cao tay nghề của mình. 3.2.2. Đối với tài sản vô hình: Cần có quy định cụ thể về việc xác định giá trị các tiểu mục trong khoản mục tài sản vô hình được thể hiện trong bảng CĐKT. Đó là cơ sở quan trọng để việc định giá có cơ sở: 3.2.2.1. Giá trị quyền sử dụng đất: Cần hoàn thiện hơn dữ liệu về khung giá đất tại tất cả các địa bàn thành phố, tỉnh trên cả nước, hệ thống dữ liệu này cần sát với tình hình thực tế hơn. Ngoài ra, nhà nước cần xây dựng hệ thống khung giá đất thị trường, thường xuyên cập nhật biến động tình hình thay đổi theo giá thị trường để có cơ sở tham khảo. Việc công khai hệ thống thông tin thị trường nhà đất một phần giảm hiện tượng “cơn sốt giá đất” ảo, một phần là cơ sở dữ liệu cho doanh nghiệp khi xác định giá trị quyền sử dụng đất của doanh nghiệp (nếu có). Để tăng tối đa giá trị quyền sử dụng đất, doanh nghiệp có thể chuyển đổi công năng của đất mà doanh nghiệp đang sở hữu để tăng thêm giá trị của doanh nghiệp. 3.2.2.2. Đối với thương hiệu của doanh nghiệp: Trên bảng CĐKT hiện nay, giá trị thương hiệu chưa được thể hiện trong khoản mục kế toán khi xác định giá trị doanh nghiệp. Đây là một thiếu sót rất lớn khi nó không thể hiện trọng tài sản vô hình. Trên thực tế, giá trị thương hiệu có giá trị lớn hơn gấp nhiều lần so với giá trị tài sản hữu hình của doanh nghiệp.
57 Việc đưa vào khoản mục trong bảng CĐKT đồng thời xây dựng phương pháp xác định giá trị thương hiệu là việc cần làm của Nhà nước hiện nay. Nó sẽ trở thành một kênh chính thống khi thể hiện chính xác tài sản, nguồn lực của doanh nghiệp. Với quan niệm về giá trị thương hiệu còn mới tại Việt Nam thì việc để cho các doanh nghiệp tự xác định giá trị thương hiệu của doanh nghiệp mình là điều tương đối khó, một phần do hạn chế về trình độ kỹ thuật. Vì vậy, trước mắt cần thuê một tổ chức có tên tuổi tham gia vào quá trình xác định giá trị thương hiệu của doanh nghiệp. Về lâu dài, Nhà nước cần đưa ra một chuẩn mực trong việc xác định giá trị thương hiệu, bồi dưỡng, nâng cao kiến thức của người định giá trong hoạt động M&A 3.3. NÂNG CAO HIỆU QUẢ, LỢI ÍCH CÁC BÊN TỪ HOẠT ĐỘNG M&A: Lợi ích của các bên trong quá trình hoạt động M&A đã rõ là nhằm nâng cao hiệu quả cạnh tranh trong thị trường khốc liệt hiện nay. Tuy nhiên để nâng cao hiệu quả và lợi ích của các bên trong quá trình này, các bên phải quan tâm một số vấn đề sau: Vấn đề cần quan tâm trước tiên đó là hình thức pháp lý mà pháp luật cho phép để tiến hành giao dịch. Đó là các trình tự, điều kiện do pháp luật quy định mà các bên tham gia giao dịch phải tuân thủ. Không những thế, hình thức pháp lý của hoạt động M&A sẽ quyết định các công việc cụ thể khác cần có để tiến hành trong hoạt động M&A cũng như quyết định chúng sẽ được thực hiện như thế nào và tại thời điểm nào. Hiện nay các quy định của pháp luật Việt Nam cần giải quyết để làm rõ ràng hơn nữa môi trường pháp lý cho hoạt động M&A, như quy định về nhà đầu tư nước ngoài góp vốn, mua cổ phần của doanh nghiệp Việt Nam, xác định thế nào là nhà đầu tư nước ngoài một cách thống nhất (doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài có phải là nhà đầu tư nước ngoài không? Vốn đầu tư nước ngoài là bao nhiêu để xác định là công ty có vốn đầu tư nước ngoài)
58 Sau khi đã xác định được các vấn đề như đã nêu trên, tùy vào nội dung và hình thức giao dịch trong hoạt động M&A cụ thể (mua bán cổ phần hay thâu tóm - hợp nhất ) mà các bên tham gia triển khai các công việc chi tiết. Thông thường, các công việc mà các bên tham gia cần thực hiện là: - Xác định các doanh nghiệp mục tiêu trong hoạt động M&A: doanh nghiệp mục tiêu được hiểu là bên mua hoặc/và bên bán chứ không phải chỉ là bên bán, xuất phát từ chính nhu cầu thực hiện hoạt động M&A là của cả hai bên chứ không phải của đơn lẻ bên nào. Do vậy, để đảm bảo hoạt động M&A thành công, các bên cần lựa chọn nhiều hơn một doanh nghiệp mục tiêu nếu có thể được. Hơn nữa khi có nhiều doanh nghiệp mục tiêu, các bên sẽ có nhiều phương án và điều kiện thuận lợi khi đàm phán giao dịch trong hoạt động M&A. Về bản chất, chúng ta cần có được các thông tin chính xác từ phía những doanh nghiệp mục tiêu, tuy nhiên không phải bên tham gia hoạt động M&A nào cũng dễ dàng có được các thông tin trên. Có nhiều cách thức để tiếp cận và có được thông tin. Trong số đó, cách thức hợp tác với những tổ chức tài chính (như công ty chứng khoán, quỹ đầu tư ) là một trong những cách thức hiệu quả để đạt được mục đích. - Xác định giá trị giao dịch: đây chính là công việc mà cả hai bên cùng ngồi lại với nhau để thống nhất giá cuối cùng của thương vụ giao dịch trong hoạt động M&A. Điều này đòi hỏi cả hai bên đều có những phương pháp định giá cho riêng mình. Nếu bên bán không định giá doanh nghiệp và không có cơ sở để tính toán giá trị của mình là bao nhiêu thì sẽ rất bất lợi trong đàm phán giao dịch trong hoạt động M&A. Hoặc ngược lại, có thể gây ra những khó khăn không cần thiết, thậm chí là bỏ lỡ cơ hội giao dịch khi đưa ra những mức giá quá cao, không có cơ sở. - Đàm phán, thực hiện thỏa thuận, hợp đồng giao dịch: quá trình này dẫn đến kết quả cuối cùng trong nội dung giao dịch, chính là thỏa thuận và hợp đồng giao dịch trong
59 hoạt động M&A được hình thành dựa trên kết quả thỏa thuận trên. Có thể nói quá trình này rất quan trọng, nếu hợp đồng M&A không phản ánh đủ và chính xác tất cả các kết quả của những công việc trước đó, các mong muốn, kỳ vọng, khả năng kiểm soát rủi ro của các bên thì những công việc thực hiện sẽ không có giá trị hoặc giảm giá trị rất nhiều, có thể ảnh hưởng không tốt đến mục đích hoạt động M&A vì hợp đồng M&A là công cụ để bảo đảm quyền lợi cho các bên tham gia giao dịch. Đàm phán hợp đồng có thể thực hiện tại bất cứ giai đoạn nào, thông thường các bên chỉ chính thức tiến hành đàm phán khi đã có được một lượng thông tin nhất định về nhau cũng như hiểu được mục đích của nhau. Giao kết hợp đồng là công đoạn cuối cùng của việc thỏa thuận giao dịch M&A. Đó là khi các bên đã hiểu rõ về nhau cũng như hiểu rõ về mục đích và yêu cầu của mỗi bên, hiểu rõ các lợi ích và rủi ro khi thực hiện M&A. Hợp đồng là sự thể hiện và ghi nhận những cam kết của các bên đối với giao dịch. Thực hiện hợp đồng là bước triển khai các cam kết, nghĩa vụ của mỗi bên để đáp ứng quyền lợi của bên kia như: thanh toán tiền giao dịch, triển khai các hoạt động hỗ trợ doanh nghiệp của đối tác chiến lược, . Có những hợp đồng, thời gian từ khi giao kết đến khi thực hiện xong các nghĩa vụ và trách nhiệm của mỗi bên không phải là ngắn. Do vậy, nếu không có những dự đoán chính xác về các vướng mắc và rủi ro có thể gặp phải trong quá trình thực hiện hợp đồng thì rất dễ dẫn tới vi phạm hợp đồng của một hoặc hai bên, mặc dù đó có thể là do nguyên nhân khách quan. 3.4. MỘT SỐ ĐIỀU KIỆN NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG M&A TẠI VIỆT NAM: 3.4.1. Xây dựng, phát triển và hoàn thiện khung pháp lý về hoạt động M&A: