Nghiên cứu đặc điểm sinh trưởng năng suất và chất lượng mủ của một số dòng vô tính cao su trên vùng đất đỏ tại gia lai và Đắk Lắk - Nguyễn Thị Mai Quyên
94 trang
3070
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Nghiên cứu đặc điểm sinh trưởng năng suất và chất lượng mủ của một số dòng vô tính cao su trên vùng đất đỏ tại gia lai và Đắk Lắk - Nguyễn Thị Mai Quyên", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Tài liệu đính kèm:
- nghien_cuu_dac_diem_sinh_truong_nang_suat_va_chat_luong_mu_c.pdf
Nội dung text: Nghiên cứu đặc điểm sinh trưởng năng suất và chất lượng mủ của một số dòng vô tính cao su trên vùng đất đỏ tại gia lai và Đắk Lắk - Nguyễn Thị Mai Quyên
- B GIÁO D C VÀ ĐÀO T O TRƯ NG Đ I H C TÂY NGUYÊN ∼∼∼∼∼∼∼∼∼∼∼∼ ∼∼∼∼∼∼∼∼∼∼∼∼ NGUY N TH MAI QUYÊN NGHIÊN C U Đ C ĐI M SINH TRƯ NG NĂNG SU T VÀ CH T LƯ NG M C A M T S DÒNG VÔ TÍNH CAO SU TRÊN VÙNG Đ T Đ T I GIA LAI VÀ Đ K L K LuËn v¨n th¹c sÜ n«ng nghiÖp BUÔN MA THU T, 2010
- B GIÁO D C VÀ ĐÀO T O TRƯ NG Đ I H C TÂY NGUYÊN ∼∼∼∼∼∼∼∼∼∼∼∼ ∼∼∼∼∼∼∼∼∼∼∼∼ NGUY N TH MAI QUYÊN NGHIÊN C U Đ C ĐI M SINH TRƯ NG NĂNG SU T VÀ CH T LƯ NG M C A M T S DÒNG VÔ TÍNH CAO SU TRÊN VÙNG Đ T Đ T I GIA LAI VÀ Đ K L K Chuyên ngành: TR NG TR T Mã s : 60.62.01 LuËn v¨n th¹c sÜ n«ng nghiÖp Ngư i hư ng d n khoa h c : TS. TR N VĂN TH Y BUÔN MA THU T, 2010
- 1 M Đ U 1. Đ t v n ñ Cây cao su ( Hevea brasiliensis) thu c H th u d u ( Euphorbiaceae ), B ba m nh v (Euphorbiales ) là m t cây công nghi p có ngu n g c lưu v c sông Amazone (Nam M ), ñư c tr ng ph bi n trên quy mô l n t i Đông Nam Châu Á và mi n nhi t ñ i Châu Phi t năm 1876 [9]. Cây cao su ñư c du nh p vào Vi t Nam t năm 1897. Hi n nay, cây cao su ñang chi m m t v trí quan tr ng trong n n kinh t qu c dân, góp ph n ñáng k cho phát tri n công nghi p trong nư c và là m t hàng xu t kh u có giá tr kinh t chi n lư c c a Vi t Nam [9]. Cây cao su ( Hevea brasiliensis ) v i s n ph m chính là m , ñư c dùng làm ngu n nguyên li u cho nhi u ngành công nghi p quan tr ng, ñ c bi t là ngành giao thông v n t i. Ngoài ra, cây cao su còn cho các s n ph m khác cũng có công d ng không kém ph n quan tr ng như g , d u h t. Cây cao su còn có tác d ng b o v môi trư ng, c i thi n v n ñ kinh t xã h i nh t là các vùng Tây Nguyên, Trung du mi n núi [9]. Trong l ch s hơn m t th k phát tri n, công tác c i ti n gi ng cao su ñóng góp m t vai trò quan tr ng, ñã nâng d n năng su t cao su ban ñ u t 500 kg/ha khi tr ng b ng h t, ñ n nay năng su t ñã tăng lên 4 6 l n v i nh ng dòng vô tính ñư c lai t o và ch n l c [21]. Ngoài ra công tác gi ng cũng ñã hư ng t i m c tiêu ña d ng hóa s n ph m (m g ) và m r ng ñ a bàn phát tri n. Di n tích tr ng cao su nư c ta ñ n năm 2009 ñ t 674.200 ha v i s n lư ng ñ t kho ng 723.700 t n m khô. Trong ñó, di n tích và s n lư ng vùng phi truy n th ng như Tây Nguyên và Duyên H i Mi n Trung ñang tăng nhanh, chi m kho ng 30% t ng di n tích. Đ phát tri n di n tích tr ng cao su ñáp ng nhu c u nguyên li u ph c v s n xu t và xu t kh u, Chính ph có ch trương ñưa di n tích cao su lên 800.000 ha vào năm 2020. Đ nh hư ng quy ho ch cao su ñư c t p trung 5 vùng chính: vùng Đông Nam B , vùng Tây Nguyên, vùng Duyên H i Nam Trung B , vùng B c Trung B và các t nh vùng Tây B c [4].
- 2 Tây Nguyên ñã tr thành vùng tr ng ñi m phát tri n cao su c a c nư c. Tuy nhiên, bên c nh nh ng y u t thu n l i như qu ñ t cho phát tri n cây công nghi p còn nhi u, ph n l n là ñ t ñ Bazan giàu dinh dư ng, còn có nhi u y u t h n ch t i s phát tri n c a cao su như: cao trình cao, ñ a hình ph c t p và có mùa khô kéo dài, lư ng b c thoát hơi nư c trong mùa khô l n và gió m nh thư ng xuyên, ñã làm h n ch t i kh năng sinh trư ng, năng su t và m c ñ ch ng ch u b nh c a nhi u dòng vô tính cao su. Vì v y, yêu c u c p thi t ñang ñư c ñ t ra là ph i ch n nh ng dòng vô tính cao su thích h p cho vùng sinh thái Tây Nguyên, ñ ng th i ph i ñáp ng ñư c yêu c u c a s n xu t là có kh năng sinh trư ng kh e, s n lư ng cao s m n ñ nh, ch ng ch u b nh t t và có các ñ c tính sinh lí m phù h p v i xu hư ng khai thác hi n ñ i có s d ng ch t kích thích m , ñ gi m t i ña công lao ñ ng. M t khác, các ñ c tính công ngh m cao su cũng ñư c chú tr ng hơn, nh m th a mãn yêu c u c a các nhà tiêu dùng. Xu t phát t ñi u ki n th c t và yêu c u c a s n xu t t i Tây Nguyên, là c n có cơ c u b gi ng cao su ñ a phương hóa ti n b có th ñáp ng ñư c các yêu c u: rút ng n th i gian ki n thi t cơ b n, tăng năng su t m và có kh năng ch ng ch u b nh có th ch p nh n ñư c. Vì v y, chúng tôi k th a các s li u nghiên c u trư c ñây và theo dõi m t s ch tiêu nh m ch n l c ñư c nh ng dòng vô tính cao su thích h p cho vùng sinh thái Tây Nguyên. Đ góp ph n gi i quy t v n ñ nêu trên chúng tôi ñã ti n hành nghiên c u ñ tài. “Nghiên c u ñ c ñi m sinh trư ng, năng su t và ch t lư ng m c a m t s dòng vô tính cao su trên vùng ñ t ñ t i Gia Lai và Đ k L k”. 2. M c ñích c a ñ tài Trên cơ s xác ñ nh và ñánh giá m t s y u t t nhiên, nghiên c u m t s ñ c ñi m sinh trư ng, s n lư ng m , ñ c tính sinh lý m , ñ c tính công ngh m c a 07 dòng vô tính cao su vùng ñ t ñ Gia Lai và Đ k L k nh m ñóng góp cơ s lý lu n và th c ti n cho vi c xây d ng và khuy n cáo b gi ng cao su ñã ñư c ñ a phương hóa Tây Nguyên.
- 3 3. M c tiêu c a ñ tài Xác ñ nh ñư c các y u t khí h u và ñ t ñai nh hư ng ñ n kh năng sinh trư ng, s n lư ng m , ñ c tính sinh lý m , ñ c tính công ngh m c a 07 dòng cao su vô tính t i Gia Lai và Đ k L k. Tuy n ch n ñư c m t s dòng cao su vô tính có tri n v ng t i các ñ a ñi m nghiên c u. 4. Gi i h n nghiên c u B n vư n chung tuy n gi ng cao su các huy n Mang Yang, Chư Sê, Chư Prông thu c t nh Gia Lai và huy n Ea H’Leo thu c t nh Đ k L k.
- 4 CHƯƠNG 1 T NG QUAN TÀI LI U NGHIÊN C U 1.1 Ngu n g c và các giai ño n l ch s phát tri n cao su thiên nhiên trên th gi i 1.1.1 Ngu n g c và tên h Amazone Nam M là vùng nguyên s n c a cây cao su, là m t vùng r ng l n bao g m các nư c: Brazil, Bolivia, Peru, Colombia, Ecuadon, Venezucla, French, Guiana, Surinan [37]; tr i r ng t vĩ tuy n 15 o Nam ñ n vĩ tuy n 6 o B c và kinh tuy n 46 77 o Tây. Ngoài vùng b n ñ a trên ngư i ta không tìm th y cây cao su trong t nhiên các nơi khác trên th gi i. Euphorbiaceae . Trong chi Hevea còn có 9 loài Hevea khác: Hevea benthamiana, H. Camanganoa, H. Camporum, H. Guianensis, H. Nitida, H. Microphylla, H. Pauciflora, H. Rigidifolia và H. Spuceara , t t c ñ u có 2n = 36 [37]. 1.1.2 Các giai ño n l ch s phát tri n cao su thiên nhiên Giai ño n khai thác cao su hoang d i (1500 1870) giai ño n này, s n ph m m cao su ñư c khai thác t các cây cao su hoang d i trong r ng Amazone. Đ n cu i giai ño n này (1830) nhà máy ch bi n m cao su ñ u tiên ra ñ i, ñã ñánh d u m t bư c ngo t quan tr ng trong vi c s d ng s n ph m m cao su vào các k ngh : giày dép, s n ph m nh a d o, áo mưa, ng nh a, thi t b gi i ph u [37]. Giai ño n di nh p và nhân tr ng cao su thiên nhiên (1870 1914) Năm 1876, Henry Wickham mang 70.000 h t cao su t vùng Rio. Tapajoz vùng thư ng lưu sông Amazone v vư n th c v t Kew (Anh), nhưng ch có 2.700 h t n y m m và phát tri n thành cây. Đ n tháng 9 năm 1876, 1919 cây cao su t vư n Kew ñư c ñưa t i vư n th c v t Ceylon (Srilanka). Năm 1897, 22 cây ñư c chuy n t vư n Kiew sang Singapore. Năm 1883, các cây cao su Sri Lanka và Malaysia có h t ñư c làm ngu n cung c p gi ng cho nhi u nư c [21].
- 5 Vi t Nam, cao su ñư c di nh p l n ñ u tiên vào năm 1897 b i Bác sĩ Yersin và ñã ñư c tr ng su i d u Nha Trang Khánh Hòa [9]. Giai ño n phát tri n thành cây công nghi p (t 1914 ñ n nay) Giai ño n 1914 1945: ñã ph n ánh nhu c u tiêu th s n ph m cao su trên th gi i ngày càng tăng m nh. S n ph m cao su cung c p trên th trư ng ch y u là t các vư n cây cao su tr ng. S n lư ng cao su th gi i ñã tăng t 125.000 t n vào năm 1914 lên ñ n 1.504.000 t n vào năm 1941. Sau ñó di n tích và s n lư ng cao su th gi i gi m xu ng do chi n tranh th gi i l n II [9]. Giai ño n 1945 cho ñ n nay: Sau chi n tranh th gi i l n II nhi u ngành công nghi p phát tri n v i t c ñ nhanh, ñ c bi t là công nghi p xe hơi, ñã kéo theo nhu c u s d ng s n ph m cao su ngày càng tăng. Đó là ñ ng l c cơ b n cho ngành cao su thiên nhiên phát tri n, ñ n nay t ng di n tích cao su trên toàn th gi i là kho ng 9 tri u hecta, s n lư ng năm 2009 ñ t hơn 9,6 tri u t n. B ng 1.1 S n lư ng cao su thiên nhiên th gi i năm 1999 và năm 2009 Đơn v tính: 1.000 t n S n lư ng cao su thiên Tăng (+)/ Năm 1999 Năm 2009 nhiên gi m ( ) M Latinh 145 226 + 81 Châu Phi 366 444 + 78 Châu Á 6.110 8.947 + 2.837 T ng c ng 6.621 9.617 + 2.996 Ngu n:T p ñoàn Nghiên c u cao su qu c t (IRSG) Trong ñó, các nư c Châu Á chi m hơn 93% t ng s n lư ng cao su th gi i, Châu Phi chi m 4,62% và M Latinh chi m 2,35%. Sau 10 năm s n lư ng cao su th gi i ñã tăng 45,25%, c th : Châu Á tăng 42,85%, M Latinh tăng 1,22% và Châu Phi tăng 1,18%. 1.1.3 Hi n tr ng và ñ nh hư ng phát tri n c a ngành cao su Vi t Nam Nh ng quan ñi m ch y u
- 6 T p trung thâm canh vư n cây hi n có, m r ng di n tích phù h p v i kh năng ñ u tư, vư n cây ph i ñư c thâm canh ngay t ñ u, coi tr ng ñ i m i thi t b và công ngh ch bi n m cao su. Khuy n khích nhi u thành ph n kinh t cùng tham gia phát tri n vư n cây. Trong ñó, kinh t qu c doanh ñóng vai trò h tr ñ th c hi n t t ñ u vào (cung ng v t tư, ti n b k thu t, khuy n nông) và ñ u ra (ch bi n, tìm th trư ng và tiêu th s n ph m). S n xu t ph i ñ t hi u qu toàn di n, coi tr ng hi u qu kinh t [15]. Hi n tr ng c a ngành cao su Vi t Nam Theo s li u th ng kê c a B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn năm 2009, t ng di n tích cây cao su ñ t 674.200 ha, tăng 55.600 ha (9%) so v i năm 2008. Trong ñó, di n tích cho khai thác là 421.600 ha, tăng 5,6% (chi m 62,5% t ng di n tích); s n lư ng ñ t 725.200 t n, tăng 9,4%; năng su t cao su c nư c ñ t bình quân 1,72 t n/ha, tăng 3,5% so v i năm 2008. B ng 1.2 Di n tích và s n lư ng cao su Vi t Nam t 1976 2009 Năm T ng di n Di n tích Di n tích S n lư ng Năng su t tích (ha) tăng (ha) khai thác (t n) (kg/ha) (ha) 1976 76.600 1980 87.700 11.000 41.000 28.823 703 1985 180.200 92.500 63.650 47.900 753 1990 221.700 41.500 81.100 57.900 714 1995 278.400 56.700 146.900 124.700 849 2000 412.000 133.600 238.000 290.800 1.222 2005 482.700 70.700 334.000 481.000 1.440 2006 522.200 39.500 356.400 555.300 1.558 2007 556.300 34.100 373.300 601.700 1.612 2008 618.600 62.300 399.000 662.700 1.661 2009 674.200 55.600 421.600 725.200 1.720 Ngu n: Hi p h i cao su Vi t Nam (VRA).
- 7 Đ a bàn phát tri n cây cao su cũng ñã m r ng ra kh i vùng tr ng cao su truy n th ng Mi n Đông Nam B . Tây Nguyên ñã tr thành ñ a bàn tr ng ñi m ñ phát tri n di n tích cao su c a c nư c trong giai ño n 1984 2010, bên c nh ñó các t nh Duyên H i Nam Trung B và Duyên H i B c Trung B (khu 4 cũ) cũng ñã kh ng ñ nh ñư c kh năng phát tri n và tính hi u qu kinh t c a cây cao su trên vùng ñ t này [8], [15]. K t qu s n lư ng trên các vùng tr ng cao su khác trong nư c cho th y, nhìn chung năng su t bình quân gi a các vùng tr ng cao su có chênh l ch khá l n. Cây cao su Tây Nguyên, Duyên H i Mi n Trung và B c Trung B ñ t năng su t th p hơn vùng Đông Nam B . Tuy nhiên, ñ i v i nh ng gi ng thích nghi t t v i vùng tr ng ít thu n l i, có năng su t không cách bi t l n so v i vùng thu n l i ñã m ra tri n v ng duy trì và phát tri n cây cao su có hi u qu kinh t tho ñáng Tây Nguyên và Mi n Trung v i nh ng gi ng phù h p. Đ nh hư ng phát tri n c a ngành cao su Vi t Nam trong giai ño n t i Chi n lư c phát tri n cao su thiên nhiên c a Vi t Nam ñ n năm 2020 là thâm canh các di n tích cao su s n có, ñ ng th i tích c c phát tri n thêm di n tích t i các ñ a bàn có ñi u ki n sinh thái thích h p cho cây cao su [4]. ng d ng nhanh nh ng ti n b k thu t v sinh h c trư c h t là gi ng cao su [8] ñ nâng cao năng su t bình quân c a các vùng tr ng cao su, rút ng n th i gian ki n thi t cơ b n c a cây cao su. Vi n nghiên c u cao su Vi t Nam ñang ch trì nh ng chương trình, d án tr ng ñi m c p nhà nư c và c p b nh m m c tiêu nghiên c u, tuy n ch n và khuy n cáo nh ng dòng vô tính cao su thích h p theo vùng sinh thái. Đ ng th i kèm theo các gi i pháp k thu t và công ngh nh m phát huy t i ña hi u qu kinh t và phát tri n b n v ng vùng cao su, ph c v ch bi n và xu t kh u. Ph n ñ u ñ n năm 2015 c nư c có 700.000 ha cao su. Năng su t ñ t 2,0 t n/ha cho Đông Nam B và 1,7 t n/ha cho Tây Nguyên [4]. Trong ñó di n tích cao su ti u ñi n s chi m t tr ng kho ng 50% [4].
- 8 1.2 Đ c ñi m sinh v t h c và sinh thái c a cây cao su 1.2.1 Đ c ñi m sinh v t h c c a cây cao su Đ i v i cây cao su (Hevea brasiliensis ) hoang d i t i vùng nguyên quán Amazone (Nam M ) là m t lo i cây ñ i m c và có chu kỳ s ng trên 100 năm. Khi ñư c nhân tr ng trong s n xu t v i m t ñ t 400 ñ n 571 cây/ha và chu kỳ s ng ñư c gi i h n l i t 30 ñ n 40 năm, nên ñã làm kích thư c và hình dáng cây cao su trong s n xu t tr nên nh bé hơn so v i cây tình tr ng hoang d i, cao t i ña 25 30m và vanh thân t i ña là 1m [9]. Trong s n xu t cây cao su ñư c chia làm 2 giai ño n Giai ño n ki n thi t cơ b n : Là kho ng th i gian t 5 8 năm ñ u tiên c a cây cao su sau khi tr ng. Đây là kho ng th i gian c n thi t ñ vanh thân cây cao su ñ t ñư c 50cm ño cách m t ñ t 1m, tùy ñi u ki n sinh thái, chăm sóc và gi ng [9],[14]. ñi u ki n sinh thái ñ c thù c a vùng Tây Nguyên Vi t Nam, th i gian ki n thi t cơ b n ph bi n là t 7 8 năm. Tuy nhiên v i ñi u ki n chăm sóc, qu n lý vư n cây ñúng quy trình, ch n gi ng và v t li u tr ng thích h p thì có th rút ng n th i gian ki n thi t cơ b n t 6 tháng ñ n 1 năm [27]. Giai ño n kinh doanh : Là kho ng th i gian khai thác m cây cao su. Cây cao su ñư c khai thác khi có trên 50% t ng s cây có vanh thân ñ t ≥ 50cm. Giai ño n kinh doanh có th dài t 25 ñ n 30 năm [14]. Trong giai ño n này cây v n ti p t c tăng trư ng nhưng m c th p hơn nhi u so v i giai ño n ki n thi t cơ b n. S n lư ng m th p nh ng năm c o ñ u tiên, sau ñó tăng nhanh các năm c o th 3 và th 4. Đ n năm th 5 6 năng su t g n như ñã n ñ nh m c cao [9],[14]. Sau giai ño n trung niên khi cây tu i c o trên 20 năm, năng su t gi m nhanh do nh hư ng t i các y u t : gãy ñ do gió bão, b nh, làm gi m m t ñ vư n cây, ñ ng th i năng l c tái t o m c a cây cũng gi m sút. Các y u t trên là nguyên nhân tr c ti p làm gi m năng su t m cao su [9],[14]. Cây cao su có h th ng r r t phát tri n bao g m r c c và r bàng. R c c có th r t sâu, n u ñ t có c u trúc t t có th ăn sâu t i 10m, thông thư ng là t 3
- 9 ñ n 5m. H th ng r bàng c a cây cao su 7 8 năm tu i có th lan r ng 6 7m, năm tu i th 24 r có th lan r ng 10 15m [9]. Lá cao su là lá kép g m có 3 lá chét m c cách, kích thư c, màu s c c a lá có th thay ñ i theo môi trư ng, nhưng hình d ng lá là ñ c tính di truy n. Vì v y, hình d ng lá là y u t quan tr ng ñ nh n d ng và phân bi t gi ng cao su [9],[14]. Thông thư ng t năm th 3 tr ñi sau khi tr ng, b lá cao su ñư c thay hàng năm vào kho ng th i gian t tháng 12 ñ n tháng 2 năm sau. Th i ñi m b t ñ u và k t thúc r ng lá là tùy thu c vào ñi u ki n t ng vùng và ñ c tính c a gi ng [9],[21]. Hoa tr l n ñ u tiên trên cây cao su là khi cây ñư c 5 6 tu i. Hoa cao su là hoa ñơn tính ñ ng chu có hoa cái và hoa ñ c m c trên cùng m t nhánh, m i nhánh có 10 12 chùm, m i chùm có kho ng 15 20 hoa cái có kích thư c l n hơn hoa ñ c, m c riêng l ñ u cành. Hoa ñ c m c ñ u kh p trong chùm v i t l g p 60 l n hoa cái [9]. Hoa cái c u t o g m có m t b u noãn có 3 tâm bì ghép li n nhau, m i tâm bì là m t bu ng nh ñóng kín ch a 1 noãn. Vào th i ñi m hoa chín, nu m hoa có màu vàng tr ng, m ư t, sau ñó kho ng 4 ngày nu m ñ i màu nâu ñ và khô ñi. Hoa ñ c thư ng n trư c, sau ñó vài ngày hoa cái m i n . Do ñó, trư ng h p t th ph n trên m t hoa h u như không x y ra. Trong t nhiên, hoa cao su th ph n nh côn trùng là ch y u [6]. T l ñ u qu trong t nhiên kho ng 1 2%, khi giao ph n chéo nhân t o, t l ñ u qu có th ñ t 2 5% và ch u nh hư ng c a gi ng m [9]. Qu cao su là lo i qu nang r ng có ñư ng kính 3 5cm, qu nang g m 3 ngăn, m i ngăn ch a 1 h t, trong th c t hi m th y có qu ch a ít hơn 3 h t [9]. H t cao su hình b u d c ho c hơi tròn tùy theo gi ng, r ng 1,5 2cm, dài 2 3,5cm, kh i lư ng 3,5 6g, bình quân 1kg h t có kho ng 200 250 h t.
- 10 1.2.2 Đ c ñi m di truy n c a cây cao su Cây cao su có s nhi m s c th 2n = 36, có th cây cao su là m t d ng t b i v i s lư ng nhi m s c th cơ b n n = 9 [21]. Các nghiên c u v di truy n trên các ñ c tính kinh t quan tr ng c a cây cao su như s n lư ng và sinh trư ng cho th y s n lư ng và sinh trư ng di truy n theo phương th c c ng h p (additive) và di truy n cao. Giá tr kh năng ph i h p chung (GCA, General combining ability) bi n thiên t 31% ñ n 93% cho sinh trư ng. Ưu th lai cao nh t v s n lư ng có th vư t b m t t nh t là 252%, sinh trư ng có ưu th lai th p hơn và cao hơn b m t t nh t kho ng 34% [40]. 1.2.3 Đ c ñi m sinh thái c a cây cao su Cây cao su phát tri n nhi t ñ trung bình thích h p nh t là t 25 0C 30 0C, trên 40 0C và dư i 10 0C ñ u nh hư ng tr c ti p ñ n quá trình sinh trư ng và năng su t m c a cao su. nhi t ñ 25 0C là nhi t ñ t i thích ñ cây cho năng su t cao nh t. Lư ng mưa t i thi u ñ cho cây cao su sinh trư ng, phát tri n bình thư ng là t 1.500 2.000mm/ năm. S ngày mưa thích h p cho cao su là kho ng 100 150 ngày mưa cho m i năm và phân b ñ u trong năm [9], [21]. Tây Nguyên Vi t Nam có 2 mùa mưa và khô rõ r t, lư ng mưa t p trung trong kho ng 3,5 4 tháng vào gi a mùa mưa. Mùa khô kéo dài 6 tháng và lư ng b c thoát hơi nư c l n ñã làm nh hư ng l n t i s sinh trư ng phát tri n c a cây cao su. Cây cao su phát tri n bình thư ng nơi có t i thi u 1.600h n ng/ năm, gió nh , t c ñ gió dư i 8m/s, n u l n hơn 8m/s s làm nh hư ng t i sinh trư ng, l n hơn 17,2m/s s làm gãy thân, cành và l n hơn 25m/s s làm tr c g c [9]. Vì v y, ñ h n ch tác h i c a gió nh ng vùng tr ng cao su thư ng xuyên có gió bão thì c n ph i ch n nh ng dòng vô tính cao su có kh năng kháng gió. Đ ng th i ph i k t h p v i các bi n pháp k thu t khác như tr ng dày, l p vành ñai ch n gió.
- 11 Cây cao su có th phát tri n trên các lo i ñ t khác nhau vùng khí h u nhi t ñ i m ư t, nhưng thành tích và hi u qu kinh t c a cây là v n ñ c n lưu ý. Đ t thích h p cho cây cao su, có pH t 4,5 5,5, ñ sâu t ng ñ t canh tác >1m và cao trình t 200 600m [9], [21]. 1.3 Đ c tính sinh lý và công ngh m cao su 1.3.1 Vai trò c a m cao su trong cây Có nhi u gi thuy t v vai trò c a m trong cây cao su, nhưng ñi n hình nh t là gi thuy t cho r ng m ñóng vai trò v n chuy n và d tr dư ng ch t trong cây, nhưng gi thuy t này v n còn gây nhi u tranh lu n vì m ña ph n là cao su, là m t ch t không th ñ ng hóa hơn ñư c n a do ñó m khó có th coi là kho dư ng ch t. Đi u này ñã ñư c ch ng minh cây th c sinh b héo vàng, khi g n 60% Hydratcarbon ñã m t ñi, thì hàm lư ng cao su v n không gi m [21]. Fernando and Tambiah (1970) ñã d a trên m i tương quan gi a lư ng mưa, nhi t ñ v i năng su t và ñã cho r ng m ñóng vai trò ñi u ti t nư c trong cây. Tuy nhiên, gi thuy t này chưa ñư c th c t ch p nh n. Đ n nay chưa có m t gi thuy t nào ñã ñư c ch ng minh ñ y ñ , vì v y vai trò c a m trong cây v n chưa xác ñ nh ñư c [21]. 1.3.2 Thành ph n m cao su M cao su tươi là m t dung d ch th keo, có t tr ng t 0,974 t i 0,991 tương ng DRC% (hàm lư ng cao su khô) t 40% 25% [18]. Thành ph n m nư c trung bình g m: Cao su 30 40%, nư c 55 60%, nh a (resine) 1,5 2%, ñư ng 1%, Protein 2%, ch t khoáng 0,5 1%. Hàm lư ng ch t dinh dư ng bình quân trong m nư c: N = 0,26%, P = 0,05%, K = 0,17%, Ca = 0,003%, Mg = 0,005%, Cu = 0,1 1,5 pmm [18], [21]. Trong m nư c có nhi u lo i h t như: Phân t cao su, h t lutoid, h t Frey Wyssling, ñư c ch a trong m t dung d ch g i là m thanh (Serum C) [21]. 1.3.3 Quá trình sinh t ng h p m cao su Phân t Hydrocacbon cao su có tr ng lư ng kho ng t 105 107, bao g m các chu i dài c a các ñơn v Isoprene, C 5H8 . Nghiên c u quá trình sinh t ng h p
- 12 cao su ñã ñư c m t s Vi n nghiên c u trên th gi i th c hi n t năm 1950 và quá trình sinh t ng h p cao su có th chia thành 2 giai ño n: Giai ño n chuy n hóa ñư ng thành acetate, ñ ng th i cung c p năng lư ng dư i d ng ATP ho c NAD(P)H. Giai ño n t ng h p chu i Isoprene, s d ng năng lư ng ATP ho c d ng kh NAD(P)H và acetate ho c acetyl CoA ñ hình thành chu i Isoprene pyrophosphate và sau cùng là cao su (polyisoprene) [21]. 1.3.4 Đ c tính công ngh m Ngày nay, do tính ña d ng c a các s n ph m ñư c làm t nguyên li u là m cao su, vì v y ngư i ta ngày càng chú ý hơn t i ñ c tính công ngh m cao su c a các dòng vô tính. Nh ng nghiên c u Malaysia v ñ d o (plasticity) cho bi t chúng di truy n theo cơ ch ña gen. Đ nh y Mooney c a h u h t các dòng vô tính PB do công ty Prang Besar lai t o và ch n l c có chung b m là PB 5/51 và PB 28/59 ñ u r t cao, ñi u này cho th y có th có s di truy n v ñ nh y. Nh n ñ nh này ñã m ra m t tri n v ng m i v vi c c i ti n các ñ c tính công ngh m cao su thông qua con ñư ng c i ti n gi ng cao su [7], [17], [19]. 1.4 Quá trình c i ti n gi ng cao su trên th gi i và Vi t Nam 1.4.1 L ch s c i ti n gi ng cao su trên th gi i T ngu n h t do Wickham thu th p ñư c Brazil, chuy n v tr ng Malaysia và Sri Lanka ñã ñư c xem là th y t c a h u h t di n tích cao su Châu Á và Châu Phi hi n nay (g n 2.000 genotype). Trong th i kỳ này cao su ñư c tr ng b ng h t th c sinh không ch n l c, do ñó s n lư ng ñ t ñư c r t th p, dư i 500 kg/ha. Cramer (1910) là ngư i ñã nh n th y trong vư n cao su th c sinh có s bi n thiên r t l n v s n lư ng gi a các cá th , qua phân tích s bi n thiên Cramer th y 70% s n lư ng c a vư n cây là t kho ng 30% s cây trong vư n cung c p. T ñó ông ñã khuy n cáo s d ng h t th c sinh t nh ng cây có năng su t cao ñ tr ng. K t qu thu ñư c t vư n tr ng h t có ch n l c ñã ñưa năng su t bình quân lên 630 704 kg/ha/năm so v i 496 kg/ha/năm (Dijkman 1951). Sau ñó các nguyên t c ch n gi ng l n ñ u tiên ñã ñư c công
- 13 b t i h i ngh Batavia (Indonesia) vào năm 1914. Đ n năm 1917, W.M Van Helten thành công trong phương pháp nhân vô tính cao su b ng k thu t ghép m m ng trên g c th c sinh [22]. Đã m ra m t con ñư ng m i trong t o tuy n gi ng cao su là t o các dòng vô tính. Công tác t o tuy n gi ng cao su ñư c chú tr ng nhi u nư c, ñ c bi t là các nư c tr ng cao su Châu Á như Malaysia, n Đ , Sri Lanka, Indonesia và Châu Phi có Côte d’voice [32]. Tuy m i nư c có phương hư ng và bư c ñi khác nhau nhưng m c tiêu ch n gi ng hàng ñ u v n là nâng cao s n lư ng, ñ ng th i c i ti n các ñ c tính có liên quan ñ n s n lư ng như sinh trư ng, kháng b nh, kháng gió Nh ng phương pháp c i ti n gi ng ph bi n ñư c s d ng nhi u các nư c là: Ch n l c cây ñ u dòng (Mother tree selection ho c Ortet selection), lai hoa nhân t o (Hand Pollination), lai t do trong ñi u ki n cách ly (Open Pollination), ñ t bi n (Mutation), ña b i hóa nhi m s c th (Polyploidy).
- 14 CH N B M LAI HOA H U DU TUY N NON SƠ TUY N CHUNG TUY N KHUY N CÁO CHO S N XU T B NG I B NG II B NG III Sơ ñ 1.1 Sơ ñ t ng quát t o tuy n gi ng cao su b ng con ñư ng lai hoa nhân t o
- 15 SƯU T P CÂY Đ U DÒNG DI NH P GI NG TRAO Đ I GI NG QU C T NGÂN HÀNG GEN LAI HOA NHÂN T O TUY N NON Ô QUAN TR C SƠ TUY N S N XU T TH CHUNG TUY N KHUY N CÁO B GI NG CAO SU Đ A PHƯƠNG HÓA B NG III B NG II B NG I * Ghi chú: Con ñư ng truy n th ng: Con ñư ng c i ti n: Sơ ñ 1.2 Sơ ñ c i ti n gi ng cao su Vi t Nam
- 16 Đ n nay phương pháp lai hoa nhân t o v n là phương pháp có hi u qu nh t và ñã ñư c h u h t các nư c tr ng cao su trên th gi i áp d ng. Phương pháp này ñã ñư c các nhà nghiên c u gi ng cao su Malaysia và Indonesia ti n hành t th p niên 20 c a th k XX, v i b m là nh ng dòng vô tính nguyên sơ. Nguyên t c chính c a phương pháp lai hoa nhân t o là ph i h p các cha m có nh ng ñ c tính mong mu n ñ t o ra nhi u cá th cây lai, bư c ti p các cây lai ñư c nhân thành các dòng vô tính, r i qua nhi u bư c g n l c ñ ch n ra các dòng vô tính xu t s c. Nhưng phương pháp này có y u ñi m l n là th i gian ñ hoàn t t 1 chu kỳ t khi lai hoa nhân t o ñ n khi khuy n cáo cho tr ng ñ i trà là m t th i gian r t dài. Sơ ñ t o tuy n gi ng truy n th ng yêu c u 30 năm ñ hoàn t t m t chu kỳ. Tuy nhiên, hi n nay m t s nư c như Malaysia ñã ñ xu t hư ng rút ng n chu kỳ t o tuy n xu ng còn 20 năm, Vi t Nam xu ng còn 18 19 năm v i phương châm là g i ñ u, l y không gian tranh th th i gian [15]. 1.4.2 Chương trình c i ti n gi ng cao su c a m t s nư c trên th gi i Indonesia Năm 1917, Indonesia, nh có phương pháp ghép nhân vô tính cây cao su thành công, ñã t o cơ s cho vi c ch n và nhân vô tính các cây th c sinh cao s n t h t t p. Trong giai ño n này GT 1 ñã ñư c nhân lên t cây th c sinh ñ u dòng và ñã ñư c tr ng trên kh p th gi i t năm 1921 ñ n nay [32]. Đ n năm 1919, Indonesia là nư c ñ u tiên ti n hành phương pháp lai hoa nhân t o ñ t o ra gi ng m i, song hành v i vi c lai hoa nhân t o Indonesia, cũng ñã th c hi n các cu c trao ñ i gi ng ña phương gi a các nư c tr ng cao su ñ làm phong phú thêm ngu n gen và ñã t o ra ñư c nh ng con lai ưu tú như: PR 255, PR 261, AVROS 2037 Sau năm 1981, t ngu n gen do Hi p h i Nghiên c u và Phát tri n cao su qu c t (IRRDB: International Rubber Technology Seminar) cung c p, Indonesia ñã chú tr ng ñ n vi c s d ng ngu n gen Nam M và ñã t o ra ñư c nhi u dòng vô tính có tri n v ng: IRR 100, IRR 118, IRR 112 và IRR 117 [39].
- 17 Malaysia Chương trình lai hoa nhân t o c a Vi n nghiên c u cao su Malaysia (RRIM: Rubber research institute of Malaysia) ñã ñư c th c hi n t năm 1928, ñ n năm 1950 ngu n gen Nam M và c a nhi u nư c tr ng cao su khác trên th gi i ñã ñư c RRIM s d ng vào trong chương trình c i ti n gi ng c a mình [41], [31]. K t qu là nhi u dòng vô tính xu t s c ñã ñư c ph bi n t i Malaysia và nhi u nư c khác trên th gi i như RRIM 600 và các dòng vô tính thu c dãy RRIM 900 v i s n lư ng có th ñ t 2.500 kg/ha/năm, g p 5 l n so v i vi c tr ng b ng cây th c sinh. Hi n nay, v i nh ng dòng vô tính thu c dãy RRIM 2000 v i tiêu chí c i ti n gi ng theo hư ng g m ñã ñư c ch n l c và khuy n cáo. Trong cơ c u gi ng 1998 2000 t i Malaysia như là RRIM 2003, RRIM 2004, RRIM 2005 [31] ñư c khuy n cáo như là nh ng dòng vô tính cao su m g . Cùng v i Vi n RRIM công ty Prang Besar (thành l p 1921) cũng ñã t o ñư c nhi u dòng vô tính n i ti ng hi n ñang ñư c ph bi n nhi u nư c, ñó là các dòng vô tính: PB 235, PB 255, PB 260, PB 312 Sri Lanka Là nư c tr ng cao su v i qui mô l n ñ u tiên trên th gi i nhưng ñ n 1939 sau khi Vi n nghiên c u cao su Ceylon (RRIC: Rubber research institute of Ceylon) ñư c thành l p sau này là Vi n nghiên c u cao su Sri Lanka (RRISL: Rubber research institute of Srilanka), thì chương trình c i ti n gi ng m i ñư c th c hi n, v i m c tiêu là s n lư ng cao ( giai ño n 1939 1945). M c tiêu giai ño n sau là t o gi ng kháng b nh lá và kháng gió. K t qu là ñã t o tuy n ñư c nh ng dòng vô tính xu t s c trong lĩnh v c này như: RRIC 100, RRIC 121, RRIC 110 và RRIC 130 hi n ñang ñư c tr ng ph bi n và trao ñ i gi ng qu c t . Nh ng dòng vô tính m i có tri n v ng ñáp ng yêu c u m i theo hư ng m g như RRISL 217, RRISL 219, RRISL 222.
- 18 n Đ Chương trình lai t o gi ng cao su c a Vi n nghiên c u cao su n Đ (RRII: Rubber research institute of India) b t ñ u t 1954, m c tiêu là t o gi ng cao su cao s n và kháng b nh lá cho vùng tr ng cao su truy n th ng và phi truy n th ng. RRII ñã lai t o ñư c dòng vô tính cao s n RRII 105 năng su t bình quân s n xu t là 2.400 kg/ha/năm. V i c p b m lai RRII 105 x RRIC 100, RRII ñã t o ra ñư c 9 dòng vô tính có tri n v ng, và năng su t các dòng vô tính này ñã vư t RRII 105 t 4 49% [30]. Hi n nay, RRII ñang ng d ng m t s k thu t m i như: Đánh d u phân t , chuy n gen b ng vi khu n Agrobacterium ñ h tr cho công tác nghiên c u gi ng cao su [44]. Trung Qu c Chương trình c i ti n gi ng c a Trung Qu c b t ñ u th c hi n t năm 1950, do Vi n Hàm lâm khoa h c Nông nghi p nhi t ñ i Trung Qu c (CATAS: Chinese Academy of Tropical Agricultural Science) th c hi n ñ o H i Nam. Trong giai ño n ñ u tiên công tác gi ng t p trung vào vi c ch n l c h t th c sinh, ñ n nh ng năm 60 70 c a th k XX, nh p m t s dòng vô tính: PR 107, GT 1, PB 86 t Malaysia và các dòng vô tính này ñã ñư c tr ng ph bi n Trung Qu c. Đ n 1980 chương trình lai hoa m i ñư c th c hi n, ñ n nay ñã t o tuy n ñư c nhi u dòng vô tính có kh năng ch ng ch u l nh t t và cho năng su t cao [29], [33]. Cùng v i CATAS, Vi n nghiên c u cây tr ng nhi t ñ i Vân Nam (YRITC: Yunnan research institute and Tropical Crops) cũng ti n hành t o tuy n các dòng vô tính cao su v i m c tiêu ch u l nh và có th cho năng su t cao trên vùng t i h n. Nh ng dòng vô tính có tri n v ng hi n nay Trung Qu c và ñư c khuy n cáo tr ng r ng rãi là: Yunnan 277 5 (2.036 kg/ha/năm), SCATC 7 33 97 (1.977 kg/ha/năm), Yunnan 72 729 (1.556 kg/ha/năm), SCATC 8 333 (2.187 kg/ha/năm) [28], [34].
- 19 1.4.3 Chương trình c i ti n gi ng cao su Vi t Nam Cây cao su ñư c du nh p vào Vi t Nam t 1897, nhưng ñ n ñ u th k XX thì m i phát tri n thành nh ng ñ n ñi n vì m c tiêu kinh t . Trong giai ño n ñ u tiên phát tri n, v t li u tr ng ch y u là h t th c sinh và m t s dòng vô tính ñư c nh p t Malaysia, Sri Lanka và Indonesia. Đ n năm 1932 chương trình c i ti n gi ng cao su Vi t Nam m i th c s ñư c b t ñ u b i công ty Terres Rouges, ti p theo là các Vi n c a Pháp: Vi n nghiên c u nông lâm Đông Dương (IRAFI: Institut de recherches Agronomiques et forestiènes en Indonesia), Vi n nghiên c u cao su Đông Dương (IRCI: Institut de recherches sur le caoutchouc en Indochine), Vi n nghiên c u cao su Vi t Nam (IRCV: Institut de recherches sur le caoutchouc au Viet Nam). Quá trình c i ti n gi ng cao su Vi t Nam có th chia thành các giai ño n sau [3]: T năm 1932 1934: S d ng h t c a cây th c sinh cao s n và h t c a các dòng vô tính cao s n. Năm 1935 công ty Terres Rouges b t ñ u chương trình lai t o gi ng b ng th ph n nhân t o, h t lai ñư c tr ng tr c ti p trên vư n s n xu t, ñ ng th i làm v t li u ñ tuy n ch n cây m ñ u dòng. Năm 1936: Vi n IRAFI th c hi n chương trình lai t o gi ng m i. Năm 1941: Vi n IRCI ñư c thành l p, k th a k t qu t o tuy n gi ng c a IRAFI. Năm 1954: Vi t Nam tham gia ñ t trao ñ i gi ng qu c t v i 40 dòng vô tính, g m 30 dòng vô tính c a công ty Terres Rouges và 10 dòng vô tính c a IRCI và ñã nh n trên 100 dòng vô tính m i [8]. T năm 1955 1975, chương trình c i ti n gi ng ph i ngưng vì chi n tranh. Năm 1975, Vi n nghiên c u cao su Vi t Nam ti p qu n IRCV, ñã th a k m t thành qu r t nghèo nàn v c i ti n gi ng, v i m t qu gen r t h n h p ch có vài trăm gi ng; Phương th c t o tuy n ch y u d a vào kinh nghi m.
- 20 Vi n nghiên c u cao su Vi t Nam ñã t p trung cho công tác c i ti n gi ng t sau năm 1976 v i quan ñi m gi ng là y u t có tính quy t ñ nh trong h th ng k thu t ñ ng b ñ i v i cây cao su. Xây d ng qu gen cao su t i Vi t Nam Đ n năm 1977 ch còn l i 5 gi ng lai có s n lư ng khá (ký hi u VQ và IR), t 1977 1978, Vi n nghiên c u cao su Vi t Nam ñã nh p m t s gi ng ưu tú ñ ph c v k ho ch phát tri n cao su trong nh ng năm 1980 g m: 17 dòng vô tính RRIC c a Sri Lanka (1977), 56 dòng vô tính t Malaysia (1978), giai ño n 1983 1987 nh n 116 dòng vô tính t Vi n Nghiên c u cao su Côte d’Ivoire, cũng trong giai ño n này Vi t Nam ñã nh n ñư c ngu n gen thu c ñ t sưu t p gi ng c a IRRDB năm 1981, hi n ñang lưu gi 2.972 ki u di truy n [30]. Đây là ngu n v t li u quý giá cho chương trình c i ti n gi ng cao su Vi t Nam trong giai ño n hi n nay và trong tương lai. Lai t o gi ng cao su t i Vi t Nam Chương trình lai t o gi ng ñư c th c hi n b t ñ u t năm 1980 v i phương pháp t o tuy n gi ng là v n d ng nh ng kinh nghi m t RRIM, IRCA nhưng có c i ti n. Phương pháp t o gi ng ch y u là lai hoa h u tính t cha m có ch n l c, phương pháp tuy n gi ng g m 4 giai ño n: Tuy n non, sơ tuy n, chung tuy n và s n xu t th (th c nghi m). K t qu c i ti n và khuy n cáo gi ng cao su: Sau hơn 30 năm Vi n nghiên c u cao su Vi t Nam ñã t o tuy n ñư c nhi u dòng vô tính ưu tú ph c v nhu c u phát tri n cao su hi n t i và trong tương lai theo hư ng ña d ng hóa s n ph m trên cây cao su. Các dòng vô tính: LH 82/156 (RRIV 2), LH 82/158 (RRIV 3) và LH 82/182 (RRIV 4) ñã ñư c công nh n là gi ng qu c gia, ñã ñư c khuy n cáo t ng bư c cho các vùng tr ng cao su Mi n Đông Nam B và Tây Nguyên. Bên c nh ñó nhi u dòng vô tính lai hoa th h h u b có kh năng sinh trư ng t t, s n lư ng cao ñang ñư c ñưa vào m ng lư i kh o nghi m gi ng cao su trên toàn qu c. V i k t qu thu ñư c t nghiên c u gi ng cao su trên m ng lư i kh o nghi m, Vi n nghiên c u cao su ñã ti n hành xây d ng và khuy n cáo
- 21 các cơ c u b gi ng cao su ñ a phương hóa theo quan ñi m: Khuy n cáo gi ng cao su theo vùng sinh thái ñ t i ưu hóa ti m năng c a gi ng trong t ng môi trư ng c th và ñưa gi ng m i ra s n xu t t ng bư c t qui mô nh ñ n v a và di n r ng [4]. 1.4.4 M t s gi ng cao su có kh năng sinh trư ng và phát tri n t t Trong th k XX các nư c tr ng cao su Đông Nam Châu Á, ñã ñ t ñư c nh ng thành qu n i b t trong công tác t o tuy n gi ng m i cao su, góp ph n ñ y nhanh năng su t m cao su t 500 kg/ha/năm năm ñ u c a th k XX, ñ n nay năng su t c a m t s dòng vô tính m i lai t o ñ t ñư c trên 3.000 kg/ha/năm. Ngoài ra công tác c i ti n gi ng cũng ñã ch n ra ñư c nh ng dòng vô tính cao su có kh năng thích nghi r ng, ch u ñư c ñi u ki n môi trư ng khó khăn. K t qu ñó ñã giúp cho vi c m r ng vùng tr ng cao su t i nh ng ñ a bàn m i ngoài vùng truy n th ng mang l i k t qu kh quan. M t s dòng vô tính cao su có ti m năng v các ñ c tính nông h c t t hi n ñang ñư c khuy n cáo tr ng r ng rãi các nư c tr ng cao su trên th gi i: GT 1 : Xu t x t Indonesia vào năm 1921, ñư c nhân vô tính t cây th c sinh ñ u dòng vư n s n xu t, hi n ñang ñư c tr ng h u h t các nư c tr ng cao su trên th gi i. Năng su t bình quân t 1,2 1,5 t n/ha/năm; có kh năng ñáp ng t t v i kích thích m , ít khô mi ng c o; sinh trư ng m c ñ trung bình, nhưng có kh năng thích nghi r ng và ch u ñư c ñi u ki n môi trư ng b t thu n, thích h p cho cao su ti u ñi n [8] [26]. PB 235 (PB 5/51 x PB 8/78): Xu t x t công ty Prang Besar (Malaysia), ñư c tr ng ph bi n Malaysia, Thái Lan, Campuchia, Châu Phi và Vi t Nam. Sinh trư ng kh e, năng su t cao, ñáp ng kém v i ch t kích thích m , m n c m v i b nh ph n tr ng, nhưng sinh trư ng kém h n nh ng vùng có ñi u ki n không thu n l i và có cao trình cao trên 700m. Vì v y ch khuy n cáo tr ng PB 235 nh ng vùng có ñi u ki n thu n l i [20].
- 22 RRIM 600 (Tj1 x PB 86): Đư c t o tuy n t Vi n RRIM ñang ñư c tr ng h u h t các nư c tr ng cao su trên th gi i, sinh trư ng kém hơn GT 1, s n lư ng cao, ñáp ng t t v i ch t kích thích, có kh năng kháng gió tương ñ i t t [20] [37]. PB 260 (PB 5/51 x PB 49): Do công ty Prang Besar (Malaysia) t o tuy n, tr ng ph bi n nhi u nư c Đông Nam Á và Châu Phi. Tây Nguyên Vi t Nam PB 260 sinh trư ng kh e, s n lư ng cao. PB 260 ñã ch ng t là m t dòng vô tính có tri n v ng cho vùng ñ t có ñi u ki n ít thu n l i như Tây Nguyên. Các dòng vô tính GT 1, RRIM 600 và PB 260 có kh năng kháng b nh ph n tr ng t trung bình ñ n khá [43]. Bên c nh m t s dòng vô tính cao nh p n i ñã góp ph n làm phong phú thêm cơ c u b gi ng cao su ñ a phương, Vi n nghiên c u cao su Vi t Nam, ñã t o tuy n và khuy n cáo m t s dòng vô tính cao su lai hoa có tri n v ng: LH 82/156 (RRIC 110 x RRIC 117): Do Vi n nghiên c u cao su Vi t Nam lai t o năm 1982, ñã ñư c công nh n cho s n xu t di n r ng t năm 1997. LH 82/156 sinh trư ng vư t tr i so v i PB 235, Tây Nguyên s n lư ng trung bình vư t PB 235 21,81%. LH 82/156 là dòng vô tính cao su có tri n v ng ñáp ng ñư c yêu c u s n xu t theo hư ng m g [3]. LH 82/182 (RRIC 110 x PB 235): Do Vi n nghiên c u cao su Vi t Nam lai t o năm 1982, LH 82/182 ñư c công nh n gi ng qu c gia t năm 1997. LH 82/182 có kh năng sinh trư ng kh e, s n lư ng cao s m, nhi m b nh lá m c trung bình. Tây Nguyên Vi t Nam dòng vô tính LH 82/182 t ra vư t tr i h n so v i PB 235 trên t t c các ñ c tính nông h c cơ b n [8], [34]. 1.4.5 M t s v n ñ t n t i trong công tác c i ti n gi ng cao su Công tác c i ti n gi ng cao su trên th gi i sau hơn 70 năm ñã ñ t ñư c nh ng thành t u n i b t, nh ng gi ng lai ñã ñưa năng su t bình quân lên ñ n 1.500 3.000 kg/ha/năm, ngoài ra nhi u gi ng lai khác có th ñáp ng nhu c u m i c a s n xu t như cao su g , cao su r ng nh m ph c v m c tiêu tái t o r ng
- 23 và b o v môi trư ng sinh thái. Tuy nhiên, công tác c i ti n gi ng cao su cũng ñã b c l nh ng y u t làm h n ch t c ñ c i ti n gi ng cao su. Th i gian t lúc t o tuy n ñ n khi khuy n cáo là r t dài, trong khi ñó chu kỳ s n xu t kinh doanh c a cây cao su có xu hư ng ngày càng ng n l i. Cơ c u s n ph m cao su ñòi h i tính ña d ng và cơ c u gi ng yêu c u ngày càng cao. Trong khi ñó ch n gi ng cao su ña tính tr ng là r t khó th c hi n. H u h t các dòng vô tính cao su ñang ñư c tr ng Châu Á và Châu Phi, ñ u xu t phát t ngu n v t li u ban ñ u do Wichkham sưu t p, nên có n n di truy n r t h n h p, ñi u ñó ñã làm suy gi m t c ñ c i ti n gi ng cao su. Tuy nhiên, nh ng ñ t sưu t p ngu n gen t vùng nguyên quán Amazone c a IRRDB ñ n năm 1981, ñã góp ph n m r ng ñáng k n n di truy n c a cây cao su [3], [34]. ng d ng công ngh sinh h c và di truy n phân t vào công tác c i ti n gi ng cao su còn r t h n ch . Tương tác gi a gi ng và môi trư ng chưa ñư c nghiên c u nhi u, vì v y vi c ch n gi ng cao su thích h p cho nh ng vùng có ñi u ki n khó khăn, vùng t i h n còn r t h n ch .
- 24 CHƯƠNG 2 N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U 2.1 Đ i tư ng nghiên c u G m 07 dòng vô tính cao su: GT 1, PB 235, PB 260, RRIC 110, RRIM 600, LH 82/182 (LH 1/182, RRIV 4), VM 515 th c hi n trên 04 thí nghi m chung tuy n gi ng cao su. Trong ñó g m 06 dòng vô tính cao su nh p n i và 01 dòng vô tính lai t o trong nư c (LH 82/182). 2.2 Đ a ñi m và th i gian nghiên c u 2.2.1 Đ a ñi m nghiên c u B n vư n chung tuy n gi ng cao su t i các huy n Mang Yang, Chư Sê, Chư Prông thu c t nh Gia Lai và huy n Ea H’Leo thu c t nh Đ k L k. 2.2.2 Th i gian nghiên c u T tháng 08/2009 – 07/2010. 2.3 N i dung nghiên c u 2.3.1 Thu th p s li u m t s y u t t nhiên t i các huy n Mang Yang, Chư Sê, Chư Prông thu c t nh Gia Lai và huy n Ea H’Leo thu c t nh Đ k L k. 2.3.2 Đánh giá kh năng sinh trư ng, năng su t m , m c ñ nhi m b nh r ng lá ph n tr ng, hàm lư ng khoáng trong m và lá c a 07 dòng vô tính cao su. 2.3.3 Đánh giá ñ c tính sinh lý m c a 07 dòng vô tính cao su thông qua 03 ch tiêu: Hàm lư ng ch t khô (TSC%), Ch s bít m ch m (PI%), kh năng ñáp ng v i ch t kích thích m (D%). 2.3.4 Đánh giá ñ c tính công ngh m c a 07 dòng vô tính cao su thông qua 03 ch tiêu: Đ d o ñ u (Po), ch s lưu gi ñ d o còn l i (PRI), ñ nh y Mooney. 2.3.5 Xác ñ nh kh năng thích nghi c a các dòng vô tính cao su qua 04 ñ a ñi m thí nghi m.
- 25 2.4 Phương pháp nghiên c u 2.4.1 Phương pháp nghiên c u Thu th p s li u m t s y u t t nhiên t i các huy n Mang Yang, Chư Sê, Chư Prông thu c t nh Gia Lai và huy n Ea H’Leo thu c t nh Đ k L k. Đi u tra s li u và k t h p ño ñ c các ch tiêu v sinh trư ng, năng su t m , m c ñ nhi m b nh r ng lá ph n tr ng, hàm lư ng khoáng trong m và lá c a 07 dòng vô tính cao su. L y m u phân tích ñ c tính sinh lý m , ñ c tính công ngh m c a 07 dòng vô tính cao su. S d ng phương trình h i qui do Eberhart và Russel ñ ngh ñ ñánh giá kh năng thích nghi c a các dòng vô tính qua 04 ñ a ñi m thí nghi m. 2.4.2 Phương pháp b trí thí nghi m Thí nghi m ñư c b trí t i 04 ñ a ñi m; t i m i ñ a ñi m thí nghi m ñư c b trí theo ki u kh i ñ y ñ ng u nhiên, g m 07 dòng vô tính x 4 l n l p l i = 28 ô cơ s . Đ thu n ti n trong vi c theo dõi, trong sơ ñ b trí thí nghi m các dòng vô tính ñư c s hóa như sau: 1. GT 1 2. PB 235 3. PB 260 4. RRIC 110 5. RRIM 600 6. LH 82/182 (LH 1/182, RRIV 4) 7. VM 515 2.4.2.1 Đ a ñi m 1: Lô 17, Nông trư ng Th ng Nh t, Công ty cao su Chư Prông. M i ô cơ s có 400 cây/ 5 hàng (m t ñ 555 cây/ha), tương ng v i di n tích là 0,72 ha, toàn b di n tích thí nghi m là 20,16 ha. Phương pháp tr ng: Stump 10 tháng tu i. Lo i ñ t: Đ t ñ Bazan, ñ a hình tương ñ i b ng ph ng. Cao trình: 450 m. Th i gian tr ng: 11/8/1998.
- 26 Sơ ñ b trí thí nghi m: Nh c I Nh c II Nh c III Nh c IV 1 4 5 2 7 6 3 1 5 6 7 3 4 2 6 5 3 7 1 4 2 3 2 4 7 6 1 5 DVT DVT 2.4.2.2 Đ a ñi m 2: Lô 2, Nông trư ng Ea Sol, Công ty cao su Ea H’Leo. M i ô cơ s có 120 cây/ 6 hàng (m t ñ 512 cây/ha), tương ng v i di n tích là 0,23 ha, toàn b di n tích thí nghi m là 6,44 ha. Phương pháp tr ng: Stump 10 tháng tu i. Lo i ñ t: Đ t ñ Bazan, ñ a hình tương ñ i b ng ph ng. Cao trình: 700 m. Th i gian tr ng: 18/7/1997. Sơ ñ b trí thí nghi m: Nh c III Nh c IV 4 1 3 5 6 2 7 1 4 7 6 2 3 5 6 2 7 4 3 1 5 6 7 5 2 1 4 3 Nh c II Nh c I 2.4.2.3 Đ a ñi m 3: Lô 2, Nông trư ng Hòa Bình, Công ty cao su Mang Yang. M i ô cơ s có 120 cây/ 6 hàng (m t ñ 555 cây/ha), tương ng v i di n tích là 0,22 ha, toàn b di n tích thí nghi m là 6,16 ha. Phương pháp tr ng: Stump b u 10 tháng tu i. Lo i ñ t: Đ t ñ Bazan. Cao trình: 700 m. Th i gian tr ng: 6/1992.
- 27 Sơ ñ b trí thí nghi m: Nh c I Nh c II Nh c III Nh c IV 1 4 5 2 6 3 7 6 2 3 4 1 7 5 4 6 7 3 1 2 5 1 5 6 3 2 7 4 DVT DVT 2.4.2.4 Đ a ñi m 4: Nông trư ng Ya L p, Công ty cao su Chư Sê. M i ô cơ s có 80 cây/ 8 hàng (m t ñ 555 cây/ha), tương ng v i di n tích là 0,14 ha, toàn b di n tích thí nghi m là 3,92 ha. Phương pháp tr ng: Stump 10 tháng tu i. Lo i ñ t: Đ t ñ Bazan. Cao trình: 650 m. Th i gian tr ng: 6/1993. Sơ ñ b trí thí nghi m: Nh c III Nh c IV 4 3 5 7 2 6 1 3 5 6 7 1 2 4 3 4 1 6 2 5 7 2 3 4 6 7 5 1 Nh c II Nh c I 2.4.3 Phương pháp x lý s li u Các s li u quan tr c và thu th p ñư c x lý trên foxpro và excel ñ x lý, tính toán các thông s cơ b n như trung bình, ñ l ch chu n, phân c p, Ph n m m x lý th ng kê SAS (Statistical Analysis System) ñư c ng d ng ñ x lý phân tích. + Anova và tr c nghi m Duncan ñ ñánh giá s khác bi t gi a các dòng vô tính cho t t c các ch tiêu nghiên c u. + Phân tích ña bi n: Phương pháp phân tích thành ph n chính PCA (Principal Component Analysis) ñư c v n d ng ñ phân tích nhi u ch tiêu.
- 28 2.5 Các ch tiêu theo dõi 2.5.1 Thu th p s li u m t s y u t t nhiên t i 4 vùng thí nghi m thu c t nh Gia Lai và Đ k L k t năm 2000 2009 Lư ng mưa trung bình/ năm/ vùng S ngày mưa/ năm/ vùng S ngày n ng /năm/ vùng Đ m trung bình/ năm/ vùng T c ñ gió tháng/ năm /vùng T c ñ thoát hơi nư c mùa khô/ vùng Nhi t ñ trung bình tháng/ năm/ vùng Nhi t ñ trung bình t i th p và nhi t ñ trung bình t i cao/ vùng T ng tích nhi t năm/ vùng S ngày có sương mù/ vùng Các ñ c trưng ñ t ñai trên các vùng thí nghi m + Cao trình; + Đ c tính lý, hóa tính ñ t. 2.5.2 Sinh trư ng, năng su t m , m c ñ nhi m b nh r ng lá ph n tr ng, hàm lư ng khoáng trong m và lá 2.5.2.1 Sinh trư ng Sinh trư ng giai ño n ki n thi t cơ b n: 3 tu i, 5 tu i, 7 tu i (k th a s li u c a Vi n nghiên c u cao su Vi t Nam). Đo vanh thân (chu vi thân: cm) ñ cao 1,5m vào tháng 4 hàng năm b ng thư c dây. Tăng trư ng trong khi c o: Đo dày v nguyên sinh gi a mi ng c o và cách v phía trên ñư ng m c o 2 cm ño 1 l n vào lúc m mi ng c o (k th a s li u c a Vi n nghiên c u cao su Vi t Nam) và 1 l n vào năm c o th 4. Ư c tính tr lư ng g : Đư c tính thông qua các thông s vanh g c (V 1), vanh ng n (V 2) và chi u cao lóng thân (H). Tr lư ng g cá th trên dòng vô tính ñư c tính theo công th c sau : V (m 3/cây)= π /4 . H . F . D 21,5
- 29 V( m3/ha) = V (m 3/cây) x N Trong ñó: V: Th tích c a cây có kích thư c bình quân ñ i di n cho qu n th (gi ng). D21,5: Đư ng kính trung bình ñ cao 1,5m, ñ i di n cho kích thư c bình quân c a m t gi ng t i th i ñi m quan tr c. H: là chi u cao trung bình c a gi ng (m). N: s cây ñ ng trên ha. F: h s th tích c a cây so v i hình tr có ñư ng kính là D1,5m. n ∑ D 2/n Vc 1 F = = Vt D2 1,5 Trong ñó: Vc là th tích c a cây; Vt là th tích c a hình tr có ñư ng kính b ng ñư ng kính c a cây ñ cao 1,5m; n là s ñi m ño ñư ng kính trên cây có kho ng cách b ng 1m. 2.5.2.2 Năng su t m Ml m nư c x Hàm lư ng m khô (DRC) Gam/ cây/ l n c o (g/c/c) = S cây quan tr c (g/c/c) x S cây c o/ ha x S nhát c o/ năm Kg/ ha/ năm = 1.000 2.5.2.3 B nh r ng lá ph n tr ng (Oidium hevea hypomycetes) Quan tr c hàng năm vào tháng 4 t năm 2006 2010 (t 2006 2008 k th a s li u c a Vi n nghiên c u cao su Vi t Nam), quan tr c 30 50 cây/ ô cơ s , b nh ñư c phân c p t 0 5 tương ng v i không b nh ñ n r t n ng (theo quy trình quan tr c b nh c a b môn B o v Th c v t Vi n nghiên c u cao su Vi t Nam).
- 30 Trên cây cao su t i các vùng ñ t ñ Tây Nguyên ñang b các lo i b nh ph bi n như: R ng lá mùa mưa ( Phytophtora leaf fall ) gây h i trong mùa mưa, b nh loét s c m t c o ( Black stripe ) gây h i trên m t c o, b nh n m h ng ( Pink disease ) gây h i trên ng n và cành, nhưng các lo i b nh trên ñ u có th phòng tr hi u qu b ng hóa ch t. Riêng ñ i v i b nh ph n tr ng do n m Oidium hevea, hi n nay ñã xu t hi n t t c các nư c tr ng cao su trên th gi i. B nh ph n tr ng không th phòng tr có hi u qu b ng hóa ch t, b nh thư ng xu t hi n trên di n r ng sau khi cây r ng lá qua ñông, lá t 1 10 ngày tu i là giai ño n r t m n c m v i b nh. Tuy nhiên, m c ñ nhi m b nh c a lá còn tùy thu c vào ñi u ki n th i ti t và tính m n c m c a các dòng vô tính. Do ñó, vi c ch n gi ng có kh năng kháng ho c ch ng ch u t t v i b nh ph n tr ng là hư ng ñi hi u qu nh t. Xu t phát t lý do trên, ñ tài ch t p trung nghiên c u v m c ñ gây h i c a b nh r ng lá ph n tr ng ñ i v i các dòng vô tính cao su. 2.5.2.4 Hàm lư ng khoáng trong m và lá M u m ñư c thu trên 20 cây/ ô cơ s m i cây l y 5ml và tr n ñ u r i l y 30ml m cho vào chai ch a s n dung d ch ch ng ñông. Sau ñó m ñư c ñ ra ñĩa peptri và s y nhi t ñ 70 0C cho ñ n khi khô hoàn toàn, r i dùng m khô này ñ phân tích hàm lư ng khoáng (N, P, K, Mg). M u lá ñư c l y trên 20 cây/ ô cơ s m i cây l y 3 lá, sau ñó g p chung l i thành m t m u và ñem s y nhi t ñ 70 0C cho ñ n khi khô hoàn toàn. Nghi n nh cho qua rây 1mm r i phân tích hàm lư ng khoáng (N, P, K, Mg). M u ñư c l y trên thí nghi m t i Mang Yang và phân tích 2 l n vào tháng 11/2009 và tháng 05/2010 t i b môn Nông hóa Th như ng Vi n nghiên c u cao su Vi t Nam. 2.5.3 Đ c tính sinh lý m Nghiên c u 03 ch tiêu: Hàm lư ng ch t khô (TSC%), ch s bít m ch m (PI%) và kh năng ñáp ng v i ch t kích thích m (D%), nh m ñánh giá kh năng cơ b n v ñ c tính sinh lý m c a các dòng vô tính cao su. M u ñư c l y
- 31 trên thí nghi m t i Mang Yang và phân tích vào tháng 11/2009, th c hi n theo qui trình c a b môn Sinh lý Khai thác Vi n nghiên c u cao su Vi t Nam. Hàm lư ng ch t khô (TSC: Total solid content) Dùng Pipet hút 1ml m cho vào l nh có n p (ñã ñư c xác ñ nh tr ng lư ng) sau ñó cân l ñ xác ñ nh tr ng lư ng m tươi. S y ñ n tr ng lư ng không ñ i nhi t ñ 50 0C xác ñ nh tr ng lư ng m khô. TSC% ñư c tính theo công th c: Pk TSC% = x 100 Pt Trong ñó: Pk là tr ng lư ng m khô; Pt là tr ng lư ng m tươi. Ch s bít m ch m (PI: Pluging index) Dùng chén nh a nh h ng lư ng m nư c trong 5 phút ñ u tiên sau khi c o (theo dõi 10 cây/ DVT) ñ riêng và ño th tích, sau ñó ño ph n th tích m còn l i khi cây ñã ngưng ch y m . PI% ñư c tính theo công th c sau: V1 PI% = x 100 V1 + V2 Trong ñó: V1 là th tích m nư c trong 5 phút ñ u tiên sau khi c o; V2 là th tích m nư c còn l i c a cây sau khi l y V1. Kh năng ñáp ng v i ch t kích thích m (D) Đư c tính theo công th c sau: D12 D02 D % = : D11 D01 Trong ñó: D12 là trung bình g/c/c c a nghi m th c có kích thích trong 20 ngày sau khi bôi kích thích m ;
- 32 D11 là trung bình g/c/c c a nghi m th c có kích thích trư c khi bôi kích thích m ; D02 là trung bình g/c/c trong 20 ngày c a ñ i ch ng (sau khi bôi kích thích nghi m th c có kích thích m ); D01 là trung bình g/c/c c a ñ i ch ng trư c khi bôi kích thích m . 2.5.4 Đ c tính công ngh m cao su Đ d o ban ñ u (Po: Initrat plasticity) và ch s lưu gi ñ d o còn l i (PRI: Plasticity retation index ). M u ñư c l y trên thí nghi m t i Mang Yang và phân tích vào tháng 11/2009, t i Phòng ki m nghi m ch t lư ng cao su thiên nhiên Vi n nghiên c u cao su Vi t Nam. M u m ñư c ñánh ñông b ng acid acetic 2%, m u ñư c r a s ch và cán ráo, sau ñó s y nhi t ñ 70 0C cho ñ n khô r i cán qua máy cán 6 l n ñ làm cho m u ñ u. Đ d o ñư c ño qua máy ño ñ d o trư c và sau khi lão hóa b ng bi n pháp gia nhi t 140 0C ± 0,5 0C trong 30 ± 0,2 phút. + Po là s ño ban ñ u. + PRI là t l ph n trăm gi a s ño sau khi gia nhi t v i s ño ban ñ u (Po). PRI bi u th tính kháng nhi t c a cao su v i s oxy hóa. PRI càng cao thì tính kháng oxy hóa càng l n. Đ nh y Mooney Đ nh y c a cao su ñư c xác ñ nh b ng máy ño ñ nh y; ñ nh y càng cao thì cao su càng c ng. 2.5.5 Kh năng thích nghi c a các dòng vô tính cao su qua 04 ñ a ñi m thí nghi m Căn c trên phương trình h i qui do Eberhart và Russel ñ ngh : Yij = Ui + bi Ij + δ2ij Trong ñó: Yij: Giá tr trung bình c a gi ng “i” t i ñi m kh o nghi m “j”; Ui: Trung bình tính tr ng toàn thí nghi m;
- 33 bi: H s h i qui c a “i” v i ch s môi trư ng xác ñ nh m c ñ ph n ng c a gi ng ñó ñ i v i các ñi u ki n môi trư ng khác nhau; Ij: Ch s môi trư ng là ñ l ch gi a giá tr trung bình c a t t c các gi ng t i ñi m kh o nghi m v i giá tr trung bình t ng th . + Ch s môi trư ng c a các vùng thí nghi m v v L Σ Yij Σ Σ Yij i= 1 i= 1 j= 1 Ij = V V. L Trong ñó : V là s gi ng, L là s vùng thí nghi m. + Ch s thích nghi c a gi ng L Σ (Yij Ij) j= 1 bi = L Σ (Ij) 2 j= 1 + Ch s n ñ nh c a gi ng Bình phương trung bình ñ l ch so v i h i qui (S 2di) L Σ (δij)2 2 j= 1 S e S2di = L – 2 R Trong ñó: L (Σ (Yij. Ij) ) 2 L L j= 1 Σ (δij) 2 = Σ (Yij) 2 ( Ybi) 2/ L j= 1 j= 1 L Σ (Ij) 2 j = 1 S2e: Trung bình bình phương sai s ; R: S l n nh c m i thí nghi m.
- 34 Phân nhóm theo giá tr trung bình và CV% do Francis và Kanenberg ñ ngh năm 1978: + Nhóm I: Trung bình l n, CV% nh ; + Nhóm II: Trung bình l n, CV% l n; + Nhóm III: Trung bình th p, CV% nh ; + Nhóm IV: Trung bình th p, CV% l n.
- 35 CHƯƠNG 3 K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N 3.1 ĐI U KI N KHÍ H U VÀ Đ T ĐAI VÙNG Đ T Đ TÂY NGUYÊN So v i vùng cao su truy n th ng Đông Nam B , m t s y u t môi trư ng vùng Tây Nguyên không thu n l i cho s sinh trư ng phát tri n c a cây cao su. Các y u t h n ch ñó là nhi t ñ , s gi chi u sáng ít hơn, s ngày sương mù nhi u hơn, b c thoát hơi nư c m nh trong mùa khô (tr PleiKu), t c ñ gió trung bình l n hơn Mi n Đông Nam B (tr vùng KonTum). S ngày có sương mù trong mùa khô l n ñã t o ñi u ki n cho b nh r ng lá ph n tr ng gây h i n ng trong giai ño n ra lá m i trên t t c các dòng vô tính cao su t trung bình ñ n trên trung bình, làm h n ch sinh trư ng c a các dòng vô tính cao su, ñ c bi t là PB 235 m n c m v i b nh ph n tr ng. M t khác, s ngày mưa nhi u ñã làm gi m s ngày c o m và góp ph n làm gi m s n lư ng vùng Tây Nguyên. S li u trung bình 10 năm c a m t s y u t khí h u trên 04 vùng thí nghi m, ñư c trình bày b ng 3.1 cho th y: Lư ng mưa trung bình trong năm t 1.627,7 mm (Ea H’Leo) ñ n 1.887,4 mm (Chư Prông); Lư ng mưa các tháng trong năm ñ u nh hơn 400 mm, lư ng mưa này r t thích h p cho s sinh trư ng phát tri n c a cao su. Nhi t ñ trung bình năm, nhi t ñ t i th p và nhi t ñ t i cao ñ u cho th y các y u t này là th p hơn so v i nhu c u c a cây cao su. Các y u t ñã nh hư ng t i cao su t m c h n ch nh (L 1) ñ n h n ch trung bình (L 2). Mùa khô kéo dài 6 tháng và h u như không có mưa ho c mưa v i lư ng không ñáng k ; B c thoát hơi nư c trong mùa khô t 566,3mm ñ n 612,7mm; Gió c c ñ i khá cao t 12,88m/s ñ n 15,82m/s. Ngoài ra s ngày có sương mù trong năm khá l n t 29 ngày/ năm Ea H’Leo ñ n 59 ngày/ năm các vùng khác. Nhìn chung các y u t khí h u nh hư ng t i s sinh trư ng, phát tri n
- 36 c a cao su t m c h n ch nh ñ n h n ch trung bình so v i b ng giá tr ngư ng ñ ñánh giá các ch tiêu khí h u cho cây cao su (ph b ng 1). B ng 3.1 M t s y u t khí h u trên 04 vùng thí nghi m MangYang Chư Sê Chư Prông Ea H’Leo Y u t ñánh giá (Gia Lai) (Gia Lai) (Gia Lai) (Đ k L k) Lư ng mưa trong năm 1710,8 1732,5 1887,4 1629,7 (mm) L1 L1 L0 L1 S tháng mưa 0 0 0 0 > 400 mm (tháng) L0 L0 L0 L0 S tháng khô h n 6 6 6 6 (tháng) L2 L2 L2 L2 B c thoát hơi nư c mùa 612,7 612,7 612,7 566,3 khô (mm) L1 L1 L1 L1 Sương mù trong năm 59 59 59 29 (ngày) L2 L2 L2 L1 Nhi t ñ trung bình 21,84 21,84 21,84 21,98 năm (0c) L2 L2 L2 L2 Nhi t ñ trung bình t i 18,35 18,35 18,35 19,03 th p (0c) L1 L1 L1 L1 Nhi t ñ trung bình t i 27,62 27,62 27,62 26,98 0 cao ( c) L2 L2 L2 L2 12,88 12,88 12,88 15,82 Gió c c ñ i (m/s) L2 L2 L2 L2 *Ghi chú: Các ch in nghiêng ñ m là ngư ng gi i h n c a y u t môi trư ng ñ i v i cao su; L0: không b h n ch , L 1: h n ch nh , L 2: h n ch trung bình, L 3: h n ch nghiêm tr ng, L 4: h n ch r t nghiêm tr ng.
- 37 B ng 3.2 M t s ch tiêu lý, hóa tính ñ t trên 04 thí nghi m Đ a ñi m MangYan g Chư Sê Chư Prông Ea H’Leo Ch tiêu (Gia Lai) (Gia Lai) (Gia Lai) (Đ k L k) pH (H 20) 4,29 4,74 4,83 4,80 C% 3,428 2,831 2,398 2,908 N % T ng s 0,194 0,207 0,196 0,196 P % T ng s 0,183 0,179 0,157 0,172 K % T ng s 0,033 0,031 0,023 0,030 P D tiêu 3,063 8,620 2,110 3,279 (mg/100g) K D tiêu 4,512 9,437 4,241 6,045 (mg/100 g) Ca (lñl/100g) 0,069 0,807 1,278 0,518 Mg (lñl/100g) 0,106 0,436 0,644 0,245 Ngu n: Vi n nghiên c u cao su Vi t Nam (S li u trung bình năm tu i th 5) K t qu phân tích m t s ch tiêu chính trong ñ t trên các thí nghi m (b ng 3.2), so v i thang chu n v dinh dư ng khoáng trong ñ t c a Vi n Nghiên C u Cao Su Vi t Nam (ph b ng 2) cho th y: pH trong ñ t m c hơi th p 4,29 (Mang Yang) ñ n trung bình cho t t c các thí nghi m còn l i; C% trong ñ t m c hơi cao ñ n r t cao; N% và K% m c trung bình, P t ng s m c cao, P d tiêu (mg/100g) m c trung bình h u h t các ñ a ñi m tr Chư Sê m c
- 38 cao; K d tiêu (mg/100g) m c cao ñ n r t cao. Ca và Mg trao ñ i (lñl/100g) m c th p ñ n trung bình. Nhìn chung, m t s y u t chính trong ñ t cơ b n là thích h p cho cây cao su. Đ i v i các y u t Ca và Mg c n nghiên c u b sung thêm lư ng Ca và Mg thông qua phân bón, có th là r t h u ích cho sinh trư ng và s n lư ng c a các dòng vô tính cao su. 3.2 ĐÁNH GIÁ KH NĂNG SINH TRƯ NG, NĂNG SU T M , M C Đ NHI M B NH R NG LÁ PH N TR NG, HÀM LƯ NG KHOÁNG TRONG LÁ VÀ M C A CÁC DÒNG VÔ TÍNH CAO SU Nh ng ñ c tính cơ b n như sinh trư ng, s n lư ng, kh năng ch ng ch u b nh, dày v nguyên sinh và tr lư ng g là nh ng ch tiêu quan tr ng hàng ñ u ñư c s d ng trong nghiên c u ch n t o gi ng cao su. Các ch tiêu này là nh ng ch tiêu cơ b n ñư c xem xét ñ n trong vi c ng d ng và khuy n cáo gi ng cao su trong nh ng ñi u ki n môi trư ng c th . M c tiêu là ch n ñư c nh ng dòng vô tính cao su, có th sinh trư ng phát tri n t t, th i gian ki n thi t cơ b n ng n và có năng su t s n lư ng tương ñương ho c cao hơn GT 1 là m t dòng vô tính ñư c tr ng ph bi n cho ñ n nay. Sinh trư ng vanh thân cao su là m t trong hai ch tiêu ưu tiên hàng ñ u trong ch n t o gi ng cao su. Trong ñi u ki n không thu n l i vùng tr ng cao su phi truy n th ng, thì sinh trư ng là y u t ñ u tiên nh hư ng ñ n s n lư ng c a cao su. K t qu sinh trư ng vanh thân c a các dòng vô tính cao su, là k t qu t ng h p c a nhi u quá trình sinh lý sinh hóa di n ra trong cây, qua ñó cho phép nh n ñ nh và ñánh giá kh năng c a các dòng vô tính trong t ng môi trư ng nghiên c u c th .
- 39 B ng 3.3 Sinh trư ng vanh c a các dòng vô tính cao su Đơn v tính: cm Đ a ñi m %GT MangYang Ea H’Leo Chư Prông Chư Sê TB CV% DVT 1 GT 1 18,18 a 17,45 b 13,00 bc 15,10 ab 15,93 100 12,80 PB 235 15,28 b 18,25 ab 12,63 bc 15,10 ab 15,39 97 14,92 PB 260 17,43 a 19,05 ab 13,87 b 14,05 ab 16,10 101 13,77 RRIC 110 15,65 b 18,18 ab 12,43 bc 13,35 b 14,90 94 14,94 RRIM 600 15,60 b 17,80 ab 11,73 c 13,98 ab 14,78 93 15,03 LH 82/182 17,70 a 19,53 a 16,40 a 15,58 a 17,30 109 8,62 VM 515 15,93 b 17,50 b 13,53 bc 15,58 a 15,65 98 10,43 Trung 16,54 18,25 13,37 14,41 bình Ngu n: Vi n nghiên c u cao su Vi t Nam (S li u trung bình năm tu i th 5) K t qu t i b ng 3.3 cho th y PB 260 và LH 82/182 là 2 dòng vô tính cho k t qu sinh trư ng t t, tương ñương và vư t GT 1. PB 260 là dòng vô tính ñư c khuy n cáo b ng I nhi u nư c tr ng cao su như Côte d’Ivoire, Malaysia, Thái Lan. Riêng LH 82/182 là dòng vô tính ñư c t o tuy n t i Vi t Nam năm 1982. Dòng vô tính này ñã t ra r t có tri n v ng v kh năng sinh trư ng trên vùng có ñi u ki n khó khăn, vanh thân trung bình qua các vùng nghiên c u b ng 109% so v i GT 1, bi n ñ ng v sinh trư ng CV% qua các vùng thí nghi m là 8,6% th p nh t trong các dòng vô tính so sánh. Trong khi ñó, PB 235, RRIC 110 và VM 515 là nh ng dòng vô tính sinh trư ng vư t h n GT 1 Mi n Đông Nam B , nhưng ñi u ki n khó khăn c a vùng ñ t ñ Tây Nguyên kh năng sinh trư ng kh e c a các dòng vô tính trên ñã không ñư c phát huy ch b ng 94 98% so v i GT 1. Hay nói cách khác PB 235, RRIC 110 và VM 515 có kh năng thích nghi kém v i vùng có ñi u ki n không thu n l i như Tây Nguyên.
- 40 Tăng vanh (cm/năm) 10,00 9,00 8,00 7,00 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 4 5 6 7 8 Năm GT 1 LH 1/182 PB 235 PB 260 RRIC 110 RRIM 600 VM 515 Đ th 3.1 Trung bình tăng trư ng vanh hàng năm giai ño n ki n thi t cơ b n c a các dòng vô tính cao su Ngu n: Vi n nghiên c u cao su Vi t Nam
- 41 Trong giai ño n ki n thi t cơ b n k t qu cũng cho th y là m c ñ tăng trư ng vanh hàng năm (ñ th 3.1) c a t t c các dòng vô tính nghiên c u ñ u có chung qui lu t, m c ñ tăng vanh hàng năm t l thu n v i năm tu i c a cây. giai ño n t khi tr ng ñ n 4 năm tu i, tăng trư ng vanh trung bình hàng năm c a các dòng vô tính r t th p, 3,19 cm/năm. T năm 5 7 tu i trung bình tăng d n t 4,96 8,08 cm/ năm cu i c a th i kỳ ki n thi t cơ b n. K t qu này ñã cho th y kh năng sinh trư ng c a các dòng vô tính cao su vùng ñ t ñ Tây Nguyên là r t kém so v i Mi n Đông Nam B . K t qu tăng vanh trung bình Mi n Đông Nam B c a các dòng vô tính trên cho th y, trong su t th i gian ki n thi t cơ b n m c ñ tăng vanh hàng năm duy trì t 6 8 cm/năm (B môn gi ng, Vi n Nghiên c u cao su Vi t Nam). K t qu này cho th y 5 năm ñ u tiên sau khi tr ng là th i gian r t khó khăn cho cao su Tây Nguyên. Vì v y, th i gian ki n thi t cơ b n c a h u h t các dòng vô tính ñ u dài hơn so v i Mi n Đông Nam B t 1 2 năm. B ng 3.4 Vanh m c o, tăng trư ng trong khi c o và dày v nguyên sinh trung bình năm m c o th 4 c a các dòng vô tính cao su Vanh m c o TB. TV NC 1 DVNS DVT % so ĐC (cm) NC4 (cm/năm) (mm) GT 1 (ĐC) 43,89 100 2,85 a 6,77 a PB 235 42,10 96 2,83 a 6,83 a PB 260 45,38 103 2,98 a 6,91 a RRIC 110 44,34 101 3,23 a 6,76 a RRIM 600 42,90 98 1,65 b 6,26 b LH 82/182 45,32 103 2,01 b 6,16 b VM 515 42,63 97 2,89 a 7,25 a *Ghi chú: DVT: dòng vô tính; GT 1: là dòng vô tính ñ i ch ng; TB. TV NC1 NC4: trung bình tăng vanh thân trong khi c o t năm 1 ñ n năm th 4; DVNS: dày v ngyên sinh. Ngu n: Vi n nghiên c u cao su Vi t Nam (S li u k th a t năm 2006 2008)
- 42 Trung bình vanh thân giai ño n m c o (b ng 3.4) cũng cho th y PB 260 và LH 82/182 có trung bình vanh cao hơn GT 1, ñ t 45,38cm và 45,32cm so v i GT 1 là 43,89cm; Các dòng vô tính khác ñ u có m c vanh th p hơn ho c tương ñương v i GT 1. Ngoài ch tiêu tăng trư ng vanh thân, năng l c sinh trư ng c a các dòng vô tính còn ñư c th hi n thông qua s cây ñưa vào c o, ñây là m t trong nh ng y u t cơ b n ñ t o nên hi u qu kinh t c a gi ng. S cây ñưa vào c o ph thu c vào sinh trư ng và ñ ñ ng ñ u c a dòng vô tính . T i 2 thí nghi m Ea H’Leo và Chư Prông trung bình s cây ñưa vào c o 04 năm ñ u c a 2 dòng vô tính PB 260 và LH 82/182 là khá cao (417 cây/ ha t i ph b ng 4 ; t i ph b ng 5 là 338 và 405) so v i các dòng vô tính còn l i. Tuy nhiên, cũng nh n th y r ng s khác bi t v sinh trư ng gi a các dòng vô tính là không l n. Đi u này cho th y vi c ch n gi ng có kh năng sinh trư ng kh e, có th rút ng n th i gian ki n thi t cơ b n xu ng dư i 6,5 năm trong ñi u ki n Tây Nguyên là r t khó. K t qu b ng 3.4 cho th y kh năng tăng trư ng trong khi c o c a các dòng vô tính chia làm 2 nhóm rõ r t. Nhóm tăng trư ng t t g m có GT 1, PB 235, PB 260, RRIC 110. Trong ñó VM 515, RRIM 600 và LH 82/182 có m c tăng trư ng trung bình. B ng 3.5 Tr lư ng g năm tu i th 12 c a các dòng vô tính cao su t i 04 ñ a ñi m thí nghi m Ch tiêu S cây % so v i Phân tích h i qui tuy n tính m3/cây m3/ha DVT TB/ha GT 1 theo ñư ng kính GT 1 546 0,051 27,66 100 Y= 0,0531+ 0,8006 x D1,5 PB 235 488 0,056 27,42 99 Y= 0,0802+1,0803 x D1,5 PB 260 551 0,066 36,56 132 Y= 0,1273+1,4809 x D1,5 RRIC 110 506 0,049 24,83 90 Y= 0,0092+ 0,3460 x D1,5 RRIM 600 552 0,053 29,04 105 Y= 0,0736+ 0,9213 x D1,5 LH 82/182 535 0,059 33,02 119 Y= 0,1727+ 1,8105 x D1,5 VM 515 544 0,046 25,23 91 Y= 0,0739+ 0,9403 x D1,5
- 43 Bên c nh m c tiêu cơ b n c a t o tuy n gi ng cao su là s n lư ng và các ñ c tính ph c ng c s n lư ng, ngày nay trong xu hư ng phát tri n và yêu c u m i c a xã h i, ñòi h i s n ph m t cây cao su không ch ñơn thu n là m , mà ph i ña d ng hóa s n ph m thì m i có th ñem l i hi u qu kinh t cao và c nh tranh ñư c v i m t s cây tr ng khác. Trong ñó ñ nh hư ng ch n gi ng cao su m g ñã mang l i k t kh quan, ñã ch n t o ñư c m t s dòng vô tính cao su theo hư ng m g có tri n v ng mang l i hi u qu kinh t cao, vì g cao su ngày càng mang l i nhi u l i ích kinh t cu i chu kỳ khai thác. K t qu b ng 3.5 cho th y sau 12 năm tr ng, m t s dòng vô tính như PB 260 và LH 82/182 bư c ñ u ch ng t là nh ng dòng vô tính m g có tri n v ng cho vùng có ñi u ki n không thu n l i t i Tây Nguyên. Năng su t g c a PB 260 và LH 82/182 ñã vư t GT 1 t 19% ñ n 32%. Năng su t g trung bình năm tu i th 12 ñ t 36,56m3/ha PB 260 và 33,02m3/ha cho LH 82/182. Trong khi ñó các dòng vô tính còn l i ñ t ñư c t 24,83m3/ha ñ n 29,04m3/ha. T i 02 thí nghi m Ea H’Leo Đ k L k và Chư Prông Gia Lai, các dòng vô tính PB 260 và LH 82/182 tuy có s n lư ng cá th g/c/c ch tương ñương v i GT 1, nhưng do có s cây ñưa vào c o cao hơn, nên ñã cho năng su t trung bình/ha cao hơn các dòng khác. Năng su t trung bình 4 năm ñ u ñưa vào khai thác, dòng vô tính PB 260 và LH 82/182 ñã cho năng su t trung bình/ ha vư t GT 1 t 47 50% (t i thí nghi m Ea H’Leo Đ k L k) ñ n 64 90% t i thí nghi m Chư Prông Gia Lai, các dòng khác vư t GT 1 không ñáng k (ph b ng 4 và ph b ng 5). PB 260 ñã ch ng t là dòng vô tính thích nghi t t v i ñi u ki n Tây Nguyên trên c 2 ch tiêu cơ b n là sinh trư ng và năng su t m . Phân tích tương quan gi a các ch tiêu: Sinh trư ng, s n lư ng, dày v nguyên sinh và tăng vanh trong khi c o cho th y có s tác ñ ng qua l i gi a các y u t c u thành năng su t (k t qu b ng 3.6) nhưng m i liên h gi a các y u t là không có quy lu t. Vì v y, tùy thu c vào m c ñ tương quan gi a các y u t và m c tiêu c a s n xu t, ñ l a ch n nh ng bi n pháp k thu t thích h p nh m
- 44 phát huy t i ña ti m năng c a nh ng m i liên h ñó, ñ nâng cao hi u qu c a gi ng. B ng 3.6 H s tương quan gi a các ch tiêu vanh, s n lư ng và dày v gi a các dòng vô tính trên 04 thí nghi m Tăng vanh Ch tiêu Vanh thân S n lư ng DVNS m3/cây c o Vanh thân 1.000 + S n lư ng 0.406 1.000 Tăng vanh c o 0.392 0.250 NS 1.000 DVNS 0.227 NS 0.405 0.564 1.000 m3/cây 0.303 * 0.104 NS 0.322 0.188 NS 1.000 *Ghi chú: *: P < 0.1; :P < 0.05; : P < 0.001; DVNS: dày v nguyên sinh; Qua k t qu phân tích h s tương quan b ng 3.6, cho th y: Vanh thân và s n lư ng m tương quan thu n v i h s r = 0.406 , k t qu này cho th y nh ng dòng vô tính có vanh thân l n d ñ t s n lư ng cao. Dày v nguyên sinh tương quan v i s n lư ng m và tăng trư ng trong khi c o v i h s r = 0.405 và r = 0.564 . Năng su t g có xu hư ng tương quan ngh ch ho c không có ý nghĩa v i vanh thân và s n lư ng, có th năng su t g là k t qu c a chi u cao cây, không ch riêng do vanh thân quy t ñ nh. Liên h v i k t qu tuy n non trong các v lai t 1982 ñ n 1994 c a B môn gi ng Vi n Nghiên C u Cao Su Vi t Nam cũng cho th y, có m i tương quan thu n r t có ý nghĩa th ng kê qua t t c các năm gi a vanh thân và s n lư ng [3]. Cùng v i k t qu ñ t ñư c chúng tôi nh n ñ nh r ng: Y u t ưu tiên cho vi c ch n m t gi ng cao su là sinh trư ng, ñ c bi t là trong vùng có ñi u ki n không thu n l i Tây Nguyên. Vì s n lư ng h u h t các dòng vô tính ñ u có xu hư ng tương quan thu n v i sinh trư ng.
- 45 B ng 3.7 Di n bi n m c ñ nhi m b nh ph n tr ng c a các dòng vô tính cao su trên 4 thí nghi m Năm T n su t 2006 2007 2008 2009 2010 nhi m b nh DVT > TB GT 1 4,48 2,1 3,0 4,00 3,9 2 PB 235 2,15 2,6 5,0 3,0 3,4 4 PB 260 4,18 2,1 3,0 1,7 4,1 3 RRIC 110 3,48 3,5 2,3 2,5 4,0 4 RRIM 600 4,3 3,3 3,8 2,0 3,8 4 LH 82/182 3,85 2,2 4,2 1,7 3,4 4 VM 515 3,5 2,5 2,3 3,2 4,1 4 Trung bình 3,71 2,61 3,37 2,59 3,8 *Ghi chú: DVT là dòng vô tính; TB: trung bình; 1: nhi m b nh r t n ng; 2: nhi m b nh n ng; 3: nhi m b nh trung bình; 4: nhi m b nh nh ; 5: nhi m b nh r t nh . Ngu n: Vi n nghiên c u cao su Vi t Nam (S li u k th a t 2006 2008) K t qu theo dõi di n bi n m c ñ nhi m b nh ph n tr ng qua các năm (b ng 3.7) cho th y m c ñ b nh c a các dòng vô tính tùy thu c theo năm. Năm 2007 b nhi m b nh n ng khá ph bi n t t c các dòng vô tính, m c ñ nhi m b nh t 2,1 3,5. Riêng ñ i v i 02 dòng vô tính PB 235 và LH 82/182 b nhi m b nh ph n tr ng h u h t các năm (tr năm 2008). Qua ñây cho th y 02 dòng vô tính PB 235 và LH 82/182 t ra khá m n c m v i b nh ph n tr ng. Đây có th chính là nguyên nhân h n ch kh năng sinh trư ng c a 2 dòng vô tính này, ñ c bi t là PB 235. Qua s li u quan tr c vào tháng 4/ 2010 (ph b ng 6) cho th y m c ñ nhi m b nh ph n tr ng c a các dòng vô tính qua các thí nghi m khác nhau cũng có s khác bi t ñáng k . Thí nghi m nhi m b nh ph n tr ng n ng nh t là Chư
- 46 Sê Gia Lai. Đi u này ñã cho th y ñi u ki n môi trư ng ñã tác ñ ng r t l n ñ n m c ñ nhi m b nh ph n tr ng, các dòng vô tính khác ch nhi m b nh m c trung bình t i nh . Qua ñây, chúng ta có th th y PB 235 và LH 82/182 là nh ng dòng vô tính r t m n c m v i b nh ph n tr ng. Vì v y, nên h n ch ho c không khuy n cáo dòng vô tính PB 235 cho vùng Tây Nguyên. B ng 3.8 Hàm lư ng khoáng trong lá c a các dòng vô tính cao su t i thí nghi m Mang Yang Gia Lai Ch tiêu DVT N (%) P (%) K (%) Mg (%) A 3,468 a 0,341 a 0,772 ab 0,353 ab GT 1 B 4,043 a 0,330 bc 1,000 a 0,343 a A 3,221 c 0,247 d 0,637 b 0,393 a PB 235 B 3,810 a 0,337 bc 1,073 a 0,350 a A 3,249 c 0,268 bc 0,687 ab 0,342 ab PB 260 B 3,770 a 0,310 bc 1,150 a 0,350 a A 3,428 ab 0,332 a 0,665 ab 0,313 bc RRIM 600 B 3,987 a 0,393 a 1,220 a 0,290 a A 3,298 bc 0,259 cd 0,700 ab 0,323 b RRIC 110 B 3,767 a 0,287 c 1,050 a 0,347 a A 3,252 c 0,277 b 0,887 a 0,265 cd LH 82/182 B 4,107 a 0,290 c 1,017 a 0,347 a A 3,342 abc 0,257 cd 0,720 ab 0,213 d VM 515 B 3,813 a 0,35 ab 1,243 a 0,340 a *Ghi chú: A: Hàm lư ng dinh dư ng khoáng trong lá cu i mùa mưa (11/2009); B: Hàm lư ng dinh dư ng khoáng trong lá ñ u mùa mưa (5/2010).
- 47 PRIN2 (35,74% , Mg, K) + + 1.5 + + + PB 235 + + + 1.0 + + RRIM 600 + + GT 1 + + 0.5 + + PB 260 + + + + 0.0 RRIC 110 + + + + + 0.5 + + + + + + 1.0 + + + VM 515 + + + 1.5 + + + + + + 2.0 + LH 82/182 + 2 1 0 1 2 3 PRIN1 (48,28%, N, P) Đ th 3.2 Phân tích thành ph n chính các ch tiêu dinh dư ng lá cao su
- 48 K t qu phân tích hàm lư ng dinh dư ng khoáng trong lá ñư c trình bày b ng 3.8 cho th y: Tuy cùng m t ch ñ chăm sóc và phân bón, nhưng hàm lư ng N P K Mg trong lá các dòng vô tính là có s khác bi t có ý nghĩa th ng kê và hàm lư ng dinh dư ng khoáng trong lá ñ u mùa mưa cao hơn hàm lư ng dinh dư ng khoáng cu i mùa mưa. Theo thang chu n v hàm lư ng dinh dư ng khoáng trong lá (ph b ng 3), thì N bi n thiên t trung bình dòng vô tính PB 235 v i N = 3,221%, ñ n hơi cao trên dòng vô tính GT 1 v i N = 3,468% cu i mùa mưa. Vào ñ u mùa mưa hàm lư ng N ñ u m c r t cao. Đ i v i P bi n ñ ng t hơi cao trên các dòng vô tính PB 235, RRIC 110 và VM 515, hàm lư ng P trong lá t cao ñ n r t cao trên các dòng vô tính GT 1, PB 260, RRIM 600 và LH 82/182 cu i mùa mưa. Đ u mùa mưa hàm lư ng P trong lá trên t t c các dòng vô tính ñ u m c r t cao. Trong khi ñó hàm lư ng K trong lá c a các dòng vô tính ch m c r t th p ñ n trung bình cu i mùa mưa và t cao ñ n r t cao vào ñ u mùa mưa. Có l là do K là nguyên t khoáng di ñ ng theo tu i lá. Đ i v i hàm lư ng Mg trong lá ít có bi n ñ ng và m c t hơi th p ñ n trung bình. T k t qu trên cho th y t l N P K Mg trong lá, là có s m t cân ñ i trong t ng dòng vô tính và có s khác bi t có ý nghĩa th ng kê gi a các dòng vô tính. Vì v y, c n ñi u ch nh t l N P K Mg cân ñ i cho t ng dòng vô tính ñ phát huy h t ti m năng v sinh trư ng và s n lư ng, thông qua con ñư ng phân bón. K t qu trên cũng cho th y c n nghiên c u ch ñ phân bón riêng cho t ng dòng vô tính, thì y u t gi ng m i phát huy ñư c tác d ng trong s n xu t. Đ th 3.2 ñã th hi n rõ s phân nhóm v hàm lư ng dinh dư ng trong lá c a các dòng vô tính, cơ b n g m có nhóm GT 1 và RRIM 600 m c cao trên t t c các ch tiêu. Nhóm LH 82/182 và VM 515 có hàm lư ng N, P trung bình nhưng Mg, K m c r t th p. Nhóm PB 235, PB 260 và RRIC 110 có Mg, K
- 49 m c trung bình ñ n cao nhưng N, P m c th p (RRIC 110) ñ n r t th p (PB 235). K t qu cho th y v i LH 82/182 và VM 515, y u t Mg có th là y u t h n ch ñ i v i kh năng sinh trư ng phát tri n, vì Mg là y u r t quan tr ng trong quá trình quang h p và sinh t ng dư ng ch t trong cây. Nên khi thi u h t Mg kéo dài thì có th có nh ng hi n tư ng b t thư ng x y ra ñ i v i 2 dòng vô tính này (như hi n tư ng khô m v i t l cao). V i k t qu phân nhóm v hàm dinh dư ng trong lá như trên c a các dòng vô tính, cho th y vi c s d ng phân bón h p lí cho t ng dòng vô tính là có cơ s và có th y u t gi ng s ñư c phát huy t t hơn. B ng 3.9 Hàm lư ng khoáng trong m các dòng vô tính cao su t i thí nghi m Mang Yang Gia Lai Ch tiêu N (%) P (%) K (%) Mg (%) DVT A 0,907 a 0,177 c 0,610 ab 0,057 c GT 1 B 0,580 ab 0,090 bc 0,507 a 0,057 bc A 0,860 b 0,247 b 0,607 ab 0,057 c PB 235 B 0,497 c 0,093 abc 0,340 b 0,027 c A 0,807 c 0,230 b 0,507 b 0,033 c PB 260 B 0,503 bc 0,103 ab 0,360 ab 0,033 bc A 0,940 a 0,233 b 0,650 a 0,140 a RRIM 600 B 0,563 abc 0,083 c 0,347 b 0,107 ab A 0,843 bc 0,163 c 0,600 ab 0,117 b RRIC 110 B 0,523 abc 0,100 abc 0,387 ab 0,133 a A 0,700 d 0,123 d 0,337 c 0,050 c LH 82/182 B 0,503 bc 0,110 a 0,353 b 0,063 abc A 0,903 a 0,290 a 0,683 a 0,047 c VM 515 B 0,590 a 0,087 bc 0,367 ab 0,063 abc *Ghi chú: : A: Hàm lư ng dinh dư ng khoáng trong m cu i mùa mưa (11/2009); B: Hàm lư ng dinh dư ng khoáng trong m ñ u mùa mưa (5/2010).
- 50 Ngư c l i v i hàm lư ng khoáng trong lá chúng tôi nh n th y r ng: Hàm lư ng khoáng trong m l i bi n thiên ngư c so v i lá, r t th p vào ñ u mùa c o (ñ u mùa mưa) và cao cu i mùa c o (cu i mùa mưa). Đi u này có l là ph thu c vào xu hư ng tăng d n s n lư ng v cu i năm c a các dòng vô tính, cho nên ñã huy ñ ng m t lư ng l n N P K Mg trong cây ñ s d ng trong quá trình sinh t ng h p m cao su. Hàm lư ng khoáng ch t trong m (b ng 3.9) gi a các dòng vô tính là có s khác bi t có ý nghĩa th ng kê. K t qu này cũng cho phép, ñ tuy n ch n nh ng dòng vô tính thích h p ñ s n xu t m ch t lư ng cao, theo yêu c u k thu t và công ngh c a các nhà s n xu t s d ng nguyên li u t cao su thiên nhiên. 3.3 ĐÁNH GIÁ Đ C TÍNH SINH LÝ M C A CÁC DÒNG VÔ TÍNH CAO SU B ng 3.10 M t s ch tiêu v ñ c tính sinh lý m c a các dòng vô tính cao su t i thí nghi m Mang Yang Gia Lai Ch tiêu TSC% PI% D% DVT GT 1 34,37 c 6,53 abc 157,87 PB 235 38,05 b 6,88 abc 132,27 PB 260 38,28 b 5,26 c 134,07 RRIM 600 34,37 c 6,09 bc 141,79 RRIC 110 34,76 c 6,88 abc 155,60 LH 82/182 42,05 a 8,14 a 153,80 VM 515 30,71 d 7,13 ab 154,71 Trung bình 36,68 6,70 147,16 *Ghi chú: TSC%: hàm lư ng ch t khô; PI%: ch s bít m ch m ; D%: m c ñ ñáp ng v i ch t kích thích m .
- 51 B môn sinh lý khai thác Vi n nghiên c u cao su Vi t Nam, xác ñ nh tháng 11 hàng năm là th i ñi m các thông s sinh lý c a cây cao su n ñ nh nh t [12]. Qua k t qu phân tích các ch tiêu sinh lý và công ngh , th i ñi m tháng 11/ 2009 cho th y hàm lư ng ch t khô t ng s (TSC%) gi a các dòng vô tính là có s khác bi t có ý nghĩa th ng kê. Trong ñó LH 82/182 có TSC% cao nh t ñ t 42,05%, k ti p là PB 235 và PB 260 v i TSC% tương ng 38,05% và 38,28%, GT 1, RRIM 600 và RRIC 110 có hàm lư ng TSC% m c trung bình và VM 515 có TSC% m c th p nh t ch m c 30,71%. Ch tiêu TSC% trong m có quan h ñ n s n lư ng dư i hai khía c nh: TSC% trong m ch a hơn 90% cao su, do ñó m t giá tr TSC% quá cao trong m có th là y u t h n ch dòng ch y c a m b i ñ nh y cao và d n ñ n h qu là làm gi m s n lư ng. M t khác, TSC% l i ph n ánh s sinh t ng h p x y ra trong m ch m và TSC% th p có th là y u t ñang ho c s h n ch s n lư ng, cho nên TSC% ñã tr thành m t trong nh ng y u t nh hư ng t i s n lư ng. M t y u t khác cũng ñã nh n th y là s n lư ng m cao su sau khi c o ph thu c vào th i gian ch y m , b i v y nh ng dòng vô tính ngưng ch y s m, là do hình thành nh ng “nút” m ñ u m ch m và PI% là ch s bít m ch m ñ c trưng cho t ng dòng vô tính và PI% có xu hư ng tương quan ngh ch v i s n lư ng. K t qu b ng 3.10 cho th y ch s bít m ch m PI% gi a các dòng vô tính là có s khác bi t có ý nghĩa th ng kê. LH 82/182 là dòng vô tính có ch s PI% = 8,14 cao nh t trong các dòng vô tính nghiên c u. Cùng v i TSC% r t cao và PI% cao ñã cho th y m t ph n nguyên nhân làm h n ch s n lư ng c a dòng vô tính này. Đ i v i LH 82/182 c n s d ng m t ch ñ kích thích m h p lý thì m i phát huy h t ti m năng s n lư ng c a LH 82/182. K t qu kích thích m (D%) cũng cho th y LH 82/182 ñáp ng khá t t v i ch t kích thích m , tương ñương v i GT 1, RRIC 110 và VM 515.
- 52 3.4 ĐÁNH GIÁ Đ C TÍNH CÔNG NGH M C A CÁC DVT Trong ch n gi ng cao su m c tiêu cơ b n v n là s n lư ng cao và các ñ c tính ph t t nh m c ng c s n lư ng. Nhưng trong xu th phát tri n nhanh c a khoa h c công ngh ñã kéo theo yêu c u ñ i v i nguyên li u cao su dùng trong công nghi p cao su ngày càng cao. Cho nên song hành v i vi c ch n gi ng cao su có s n lư ng cao, các ñ c tính công ngh c a cao su nguyên li u ngày càng ñư c lưu tâm trong công tác ch n gi ng cao su. Các ñ c tính công ngh m cao su ñư c ñánh giá trên 3 ch tiêu cơ b n: Po, PRI và ñ nh y Mooney. B ng 3.11 M t s ch tiêu v ñ c tính công ngh m c a các dòng vô tính cao su t i thí nghi m Mang Yang Gia Lai Ch tiêu Po PRI Mooney DVT GT 1 43,67 b 66,67 70 ab PB 235 52,00 ab 61,23 78 a PB 260 53,00 a 66,20 78 a RRIM 600 48,67 ab 65,67 75 ab RRIC 110 52,33 a 65,00 78 a LH 82/182 49,33 ab 65,67 75 ab VM 515 47,33 ab 73,33 66 b Trung bình 49,48 66,25 74,29
- 53 PRIN2 (9,5%; PRI) 0.8 + + + VM 515 + + RRIC 110 0.6 + + + + + 0.4 + + + + + 0.2 + LH 82/ 182 + + + 0.0 RRIM 600 + + + + 0.2 + PB 260 + PB 235 + + + 0.4 + + + + + 0.6 + + + + + 0.8 + + + + GT 1 + 1.0 + + + + + + + + 3 2 1 0 1 2 PRIN1 (85,5%; Po; Mooney) Đ th 3.3 Phân tích thành ph n chính các ch tiêu công ngh m cao su
- 54 Po là ch tiêu th hi n ñ d o ñ u c a cao su. Đây là m t ch tiêu quan tr ng ñ ñánh giá ch t lư ng cao su khô. Po cho bi t m c ñ ch ng lão hóa c a cao su khi ch bi n và lưu tr theo tiêu chu n Vi t Nam TCVN 3769: 2004 (ph b ng 7) có Po t i thi u ph i ñ t 30 ñơn v tr lên. Đ i v i PRI là ch s duy trì ñ d o còn l i. PRI cho bi t kh năng kháng nhi t c a cao su và ch s t i thi u trong m nư c là 60 ñơn v . Đ nh y Mooney là ch tiêu ph n ánh m c ñ c ng c a m cao su, thư ng n m trong kho ng 70 80 ñơn v . Trong công ngh sơ ch m cao su ngư i ta thư ng can thi p b ng m t s ch t ph gia ñ n ñ nh ch s ñ nh y Mooney n m trong kho ng 45 65 ñơn v tùy theo m c ñích s d ng (tiêu chu n TCVN 3769:2004). K t qu ki m nghi m các ch tiêu công ngh cao su thô trên các dòng vô tính v i 3 ch tiêu công ngh cơ b n là Po, PRI và ñ nh y Mooney th i ñi m tháng 11/ 2009 t i thí nghi m Mang Yang Gia Lai cho th y: Nhìn chung các dòng vô tính ñ u có các ñ c tính công ngh ñ t tiêu chu n k thu t TCVN 3769: 2004 [2]. Po các dòng vô tính bi n ñ ng t 43,67 GT 1 ñ n 53,00 PB 260. Đ i chi u v i k t qu th c hi n t i Malaysia và Indonesia trên các dòng vô tính GT 1, PB 235, PB 260, RRIC 110 và RRIM 600 có Po tương ng là 45, 55, 61, 49 và 42 [12]. K t qu Po trên các dòng vô tính chúng tôi th c hi n là tương t . Đ i v i PRI dòng vô tính VM 515 có ch s PRI cao nh t (73,33). Các dòng vô tính còn l i PRI bi n ñ ng t 61,23 ñ n 66,67. K t qu phân tích các thành ph n chính c a 3 ch tiêu công ngh cho th y hai tr c t ng h p (Prin1 và Prin2) có th bi u th ñư c 96% t ng lư ng thông tin ñ c trưng cho 3 ch tiêu Po, PRI và ñ nh y Mooney. K t qu phân nhóm trên sơ ñ 2 cho th y PB 235 và PB 260 thu c nhóm có Po, ñ nh y Mooney cao và PRI m c trung bình, ñây có th là do y u t di truy n. Yip [45] cho r ng các dòng vô tính PB thư ng có ñ nh y Mooney cao là do có chung ngu n g c ph h là PB 5/51 và PB 28/59 là 2 dòng có Mooney cao. LH 82/182 và RRIM 600 có các ñ c tính công ngh khá gi ng nhau, trung bình trên các ch tiêu. Nhìn
- 55 chung ñ c tính công ngh m c a các dòng vô tính nghiên c u ñã phân tách thành các nhóm tương ñ i rõ ràng, có l ñây là ñ c tính di truy n theo b m c a gi ng. 3.5 KH NĂNG THÍCH NGHI C A CÁC DVT CAO SU Vi c phân tích các y u t h n ch c a môi trư ng có ý nghĩa th c ti n cao, vì qua ñó cho phép bi t ñư c m c ñ khó khăn c a môi trư ng ñ i v i s sinh trư ng và phát tri n c a cây cao su. T ñó, giúp ñ nh hư ng cho công tác nghiên c u ch n gi ng cao su và các bi n pháp k thu t thích h p ñ gi m thi u r i ro cho ngư i tr ng cao su. Gi ng m i ñóng m t vai trò h t s c quan tr ng trong vi c nâng cao năng su t và s n lư ng cây tr ng. Đ c bi t là ñ i v i cây cao su, do có chu kỳ kinh t kéo dài t 25 30 năm. Khi ñưa gi ng m i cao su có ti m năng sinh trư ng s n lư ng t t vào nh ng vùng có ñi u ki n sinh thái, kh năng ñ u tư và t p quán canh tác không phù h p v i ñ c tính c a gi ng thì hi u qu kinh t s không ñư c c i thi n, mà th m chí còn th p hơn khi s d ng gi ng cao su truy n th ng. Vì v y, ñ gi ng phát huy hi u qu ph i s d ng chúng phù h p v i ñ c ñi m sinh thái c a t ng vùng [42]. Thông qua các cơ c u b gi ng cao su ñ a phương hóa, ñ v n d ng y u t gi ng vào trong t ng ñi u ki n, hoàn c nh c th c a môi trư ng, nh m phát huy t i ña ti m năng v kh năng sinh trư ng s n lư ng c a gi ng, phương châm là h n ch s nh hư ng c a các y u t môi trư ng (như t c ñ gió và m c ñ gây h i c a các lo i b nh chính), qua ñó ñ ch n nh ng dòng vô tính thích h p ñ tr ng. H s h i quy (bi), ñ l ch (S 2 di) và h s bi n thiên (CV%) ñã ñư c s d ng ñ ñánh giá kh năng thích nghi c a gi ng. Theo H. Tan (RRIM) thì t t c các phương pháp trên có th giúp cho vi c phân lo i các dòng vô tính cao su theo tính n ñ nh (S 2 di), ho c ph n ng (bi) c a các dòng vô tính ñó theo hư ng thay ñ i c a môi trư ng, ñ ñ nh hư ng cho s l a ch n các dòng vô tính. K t qu nghiên c u tương tác gi ng môi trư ng cho h u h t các ñ c tính trên cao su ñã cho bi t, b n ch t c a tương tác gi ng môi trư ng là phi tuy n tính [34].
- 56 Chúng tôi ti n hành ñánh giá tính thích nghi v sinh trư ng c a các dòng vô tính cao su năm tu i th 5 d a trên phương pháp c a Eberhart và Russel (1966). Theo phương pháp này các dòng vô tính ñư c chia thành 3 nhóm. Nhóm 1: bi = 1 các dòng vô tính có m c thích nghi trung bình. Nhóm 2: bi > 1 các dòng vô tính thích nghi dư i m c trung bình. Nhóm 3: bi < 1 các dòng vô tính thích nghi trên m c trung bình. Ch s c a ñ l ch so v i h i quy cũng ñư c dùng ñ miêu t s n ñ nh c a các dòng vô tính cao su. B ng 3.12 Ch s môi trư ng c a 04 vùng thí nghi m. Môi trư ng MangYang Chư Sê Ea H’Leo Chư Prông Đ c ñi m Ch s môi trư ng (Ij) I1 = 1,11 I2 = 1,39 I3 = 2,60 I4 = 2,32 Cao trình (m) 700 650 700 450 Lư ng mưa (mm) 1710,8 1732,5 1629,7 1887,4 B c thoát hơi nư c 612,7 612,7 566,3 612,7 trong mùa khô (mm) Đi u ki n khí h u và ñ t ñai c a các vùng thí nghi m ñã ñư c trình bày b ng 3.1 và 3.2, cho th y có h u h t các y u t khí h u ñ u ít thích h p v i yêu c u sinh thái c a cây cao su. Hàm lư ng dinh dư ng trong ñ t tương ñ i thích h p cho s sinh trư ng phát tri n c a cây cao su. K t qu t i b ng 3.12 cho th y vùng thí nghi m Ea H’Leo có ch s môi trư ng thích h p nh t cho sinh trư ng c a cao su (năm tu i th 5) trong 4 vùng thí nghi m v i ch s môi trư ng ñ t I 3 = 2,60, k ñ n là Mang Yang có I 1 =1,11, còn 2 vùng Chư Sê (I2 = 1,39) và Chư Prông (I4 = 2,32) có ch s môi trư ng m c kém ho c r t kém không thích h p cho s sinh trư ng c a cao su.
- 57 B ng 3.13 Sinh trư ng vanh thân, ch s thích nghi và ch s n ñ nh c a các dòng vô tính cao su DVT Vanh thân (cm) % GT 1 bi S2(di) GT 1 15,93 ± 2,50 100 0,941 482,92 PB 235 15,39 ± 2,46 97 1,104 411,12 PB 260 16,10 ± 2,91 101 1,122 487,15 RRIC 110 14,90 ± 2,92 94 1,101 410,37 RRIM 600 14,78 ± 2,38 93 1,127 402,14 LH 82/182 17,30 ± 2,93 109 0,701 580,66 VM 515 15,65 ± 2,97 98 1,124 412,10 K t qu trên cho th y t i vùng có ñi u ki n không thu n cho s sinh trư ng phát tri n c a cao su Tây Nguyên, thì y u t tác ñ ng c a môi trư ng t i sinh trư ng vanh c a cao su không ch ñơn thu n là cao trình, mà là s tác ñ ng t ng h p c a nhi u y u t kéo theo. K t qu này phù h p v i k t qu nghiên c u trư c c a H. Tan (RRIM). Đi u này cho th y có m i quan h ch t ch gi a ñi u ki n môi trư ng v i sinh trư ng c a các dòng vô tính cao su. Đ th 3.4 cũng cho th y GT 1, PB 260 và LH 82/182 (RRIV 4) thích h p khá t t trong ñi u ki n môi trư ng khó khăn. Tuy nhiên, v i GT 1 phát huy t t kh năng sinh trư ng trong nh ng vùng có ñi u ki n khó khăn (Chư Prông, Chư Sê, Mang Yang), nhưng trong vùng có ñi u ki n thu n l i hơn như Ea H’Leo, thì kh năng sinh trư ng l i h n ch hơn các dòng vô tính khác. PB 260 và LH 82/182 ñ u sinh trư ng t t qua các môi trư ng nghiên c u, ñi u này cho th y PB 260 và LH 82/182 có tính thích nghi khá t t trong ñi u ki n Tây Nguyên. RRIM 600 và RRIC 110 có kh năng thích nghi kém hơn GT 1, PB 260 và LH 82/182 các vùng có ñi u ki n môi trư ng kém thu n l i, nhưng sinh trư ng t t hơn GT 1 môi trư ng thu n l i.
- 58 Vanh (cm) I4 I2 I1 I3 21 19 17 15 13 Môi trư ng 11 -2,32 -1,39 1,11 2,60 GT 1 PB 260 RRIC 110 RRIM 600 RRIV 4 Đ th 3.4 Bi n thiên sinh trư ng c a các dòng vô tính cao su qua các môi trư ng khác nhau
- 59 Theo phương pháp c a Eberhart và Russel và k t qu thu ñư c b ng 3.13 và ñ th 3.4 ñã cho th y: GT 1 và LH 82/182 là nh ng dòng vô tính thu c nhóm 1 có bi tương ng v i 0,941 và 0,701 là nh ng dòng vô tính có kh năng thích nghi trên trung bình. Cùng v i h s n ñ nh (S 2 di) cao, ñ c bi t là LH 82/182 có ch s n ñ nh cao nh t S2di = 580,66. PB 260 có ch s thích nghi bi = 1,122 thu c nhóm dư i trung bình, nhưng có h s n ñ nh cao S2di = 487,15. RRIM 600 và RRIC 110 có h bi t 1,127 ñ n 1,101 và có ch s n ñ nh th p so v i các dòng vô tính khác ch ñ t 402,14 ñ n 410,37, k t qu này cho th y RRIM 600 và RRIC 110 có kh năng thích nghi và n ñ nh th p vùng ñ t ñ Tây Nguyên. B ng 3.14 Ư c lư ng các thành ph n chính, môi trư ng, gi ng và tương tác gi ng môi trư ng Ngu n DF SS MS Thí nghi m 3 197,73 65,91 Gi ng 16 80,74 5,05 Sai s 40 39,73 0,99 T ng s 59 318,20 Các thành ph n chính Ư c lư ng % Môi trư ng (TN) 4,05 63,38 Gi ng 1,35 21,10 Tương tác gi ng môi trư ng 0,99 15,52 K t qu phân tích các thành ph n bi n lư ng các y u t : Môi trư ng (thí nghi m), gi ng và bi n lư ng do tương tác gi ng môi trư ng thông qua sinh trư ng vanh cao su năm tu i th 5 (b ng 3.15) cho th y: m c ñ nh hư ng c a môi trư ng là r t l n chi m 63,38%, y u t gi ng chi m t l 21,10% và
- 60 tương tác gi a gi ng và môi trư ng ch gi 15,52%. Y u t môi trư ng là y u t nh quan tr ng nh t, k t qu phân tích này ph n tương tác gi a gi ng và môi trư ng ñã ñóng vai trò ít quan tr ng hơn y u t gi ng . K t qu trên ñã cho phép nh n ñ nh là có s tương tác gi a gi ng và môi trư ng. Tuy nhiên, ñ lư ng ñ nh m c ñ c a m i tương tác gi ng và môi trư ng m t cách ñ y ñ và chính xác thì c n có thêm c u li u t các ch tiêu nghiên c u khác như năng su t s n lư ng, b nh h i và gãy ñ do gió. Nh ng thông tin v kh năng thích nghi và n ñ nh c a các dòng vô tính cao su qua các môi trư ng nghiên c u, là nh ng thông tin r t h u d ng, ph c v cho vi c ñ nh hư ng ch n l c nh ng dòng vô tính cao su cho vùng nghiên c u. Ngoài ra chúng tôi ñã ti n hành phân nhóm các dòng vô tính theo các ch tiêu sinh trư ng và bi n ñ ng v sinh trư ng (CV%) ñ ñánh giá kh năng n ñ nh v sinh trư ng c a các dòng vô tính qua các môi trư ng nghiên c u. Cơ s phân nhóm ñư c d a trên phương pháp c a Francis và Kanenbeg (1978). Kh năng n ñ nh c a các dòng vô tính ñư c chia làm 4 nhóm: Nhóm I: Có giá tr trung bình cao, h s bi n ñ ng (CV%) nh ; Nhóm II: Có giá tr trung bình cao, h s bi n ñ ng CV% l n; Nhóm III: Có giá tr trung bình th p, h s bi n ñ ng CV% nh ; Nhóm IV: Có giá tr trung bình th p, h s bi n ñ ng CV% l n.
- 61 B ng 3.15 Kh năng sinh trư ng vanh thân và m c ñ bi n ñ ng c a các dòng vô tính cao su qua 04 vùng thí nghi m. Sinh trư ng Vanh thân (cm) CV% Nhóm DVT GT 1 15,93 ± 2,50 15,68 I PB 235 15,39 ± 2,46 15,98 III PB 260 16,10 ± 2,91 18,05 II RRIM 600 14,78 ± 2,38 16,09 III RRIC 110 14,90 ± 2,92 19,60 IV LH 82/182 17,30 ± 2,92 16,92 I VM 515 15,65 ± 2,97 18,98 IV Trung bình 15,72 17,33 Min Max 11,73 19,53 14,48 21,81 *Ghi chú: Sx bi n ñ ng t 2,38 ñ n 2,97 Nh ng dòng vô tính thu c nhóm I và II ñư c xem là ng c ñ ch n. Đ i v i nh ng dòng vô tính thu c nhóm I là nh ng dòng vô tính có m c ñ dao ñ ng nh trong sinh trư ng phát tri n qua các môi trư ng khác nhau. Còn v i nh ng dòng vô tính thu c nhóm II là nh ng dòng vô tính khá nh y c m v i s thay ñ i môi trư ng và có th thích nghi t t môi trư ng có ñi u ki n thu n l i. Qua k t qu trình bày b ng 3.15, cho th y GT 1 và LH 82/182 thu c nhóm I và PB 260 thu c nhóm II, các dòng vô tính còn l i nhóm III ho c IV. T k t qu trên ñã cho phép ch n ñư c m t s dòng vô tính có kh năng thích nghi t t trong nh ng môi trư ng nghiên c u như GT 1, LH 82/182 và PB 260. K t qu cũng cho bi t, PB 260 có th phát huy t t ti m năng v sinh trư ng trong ñi u ki n môi trư ng thu n l i . T k t qu này có th giúp cho vi c ñánh giá m t cách t ng quát và phân nhóm các dòng vô tính nghiên c u theo m c ñ n ñ nh và kh năng thích ng
- 62 c a t ng gi ng trên m ng lư i kh o nghi m gi ng, nh m ñ nh hư ng cho vi c ch n gi ng có tri n v ng. Trên cơ s v n d ng h s h i qui, bình phương trung bình ñ l ch so v i h i qui, giá tr trung bình và h s bi n ñ ng, ñã cho th y: Có m i quan h ch t ch gi a ñi u ki n môi trư ng v i sinh trư ng c a các dòng vô tính cao su. Trong 4 môi trư ng nghiên c u thì môi trư ng Ea H’Leo (Đ k L k) là thích h p nh t cho s sinh trư ng c a cao su (ch s môi trư ng ñ t 2,60) Trong 7 dòng vô tính cao su kh o nghi m thì GT 1, LH 82/182 và PB 260 có kh năng thích nghi và n ñ nh t t hơn so v i các gi ng khác qua 4 môi trư ng nghiên c u.
- 63 K T LU N VÀ KI N NGH K T LU N T nh ng k t qu nghiên c u các ñ c tính nông h c và kh năng thích nghi c a các dòng vô tính cao su trên vùng ñ t ñ Tây Nguyên, có th rút ra ñư c m t s k t lu n sau ñây: M t s y u t môi trư ng vùng Tây Nguyên không thu n l i cho sinh trư ng, s n lư ng c a cây cao su so v i vùng Đông Nam B . Các y u t h n ch ñó là nhi t ñ trung bình th p, s gi chi u sáng ít, s ngày có sương mù nhi u, lư ng b c thoát hơi nư c và t c ñ gió l n. Các gi ng cao su thích nghi khác nhau v i ñi u ki n môi trư ng và cao trình. PB 235 là dòng vô tính ưu tú vùng Đông Nam B nhưng phát tri n kém Tây Nguyên, nh t là ñ cao 700 m. Trong các dòng vô tính kh o nghi m LH 82/182 và PB 260 là nh ng dòng vô tính cao su có th thích ng t t v i ñi u ki n Tây Nguyên. PB 260 có th rút ng n th i gian ki n thi t cơ b n t 6 tháng ñ n 1 năm, năng su t và tr lư ng g tăng 14% so v i GT 1; Kh năng ch ng ch u v i b nh r ng lá ph n tr ng t trung bình ñ n khá; Có các ñ c tính sinh lý, công ngh m thích h p v i ch ñ khai thác có s d ng ch t kích thích m và công ngh ch bi n m hi n nay. Đây là dòng vô tính cao su thích h p ñ l a ch n vào B ng I trong cơ c u b gi ng cao su ñ a phương hóa Tây Nguyên. Trong th i gian ki n thi t cơ b n các dòng vô tính có m c tăng trư ng vanh hàng năm kém hơn h n so v i Mi n Đông Nam B . Trung bình tăng trư ng vanh hàng năm c a các dòng vô tính 4 năm ñ u tiên r t th p. Th i gian ki n thi t cơ b n trung bình t 7 ñ n 8 năm. Vì v y vi c ch n gi ng cao su có s n lư ng cao và sinh trư ng trong th i gian ki n thi t cơ b n ng n hơn GT 1 trên 1 năm là r t khó th c hi n. Các dòng vô tính cao su ñ u có s tương quan tương ñ i ch t v i các y u t c ng c năng su t s n lư ng:
- 64 Tương quan tương ñ i ch t gi a sinh trư ng và s n lư ng (r = 0.406 ), tăng vanh trong khi c o v i s n lư ng (r = 0.392 ) và gi a s n lư ng v i dày v nguyên sinh (r = 0.405). Có s tương quan ch t gi a tăng vanh trong khi c o v i dày v nguyên sinh (r = 0.564 ). Nhìn chung các dòng vô tính cao su có xu hư ng tương quan thu n v i các y u t c ng c s n lư ng và có xu hư ng tương quan ngh ch gi a năng su t g v i sinh trư ng, s n lư ng và tăng vanh trong khi c o. Hàm lư ng dinh dư ng khoáng trong lá và m cao su gi a các dòng vô tính là có s khác bi t có ý nghĩa th ng kê, chi u hư ng di n bi n hàm lư ng dinh dư ng khoáng trong lá và m ñ u mùa mưa và cu i mùa mưa là trái ngh ch nhau. Đây là cơ s ñ nghiên c u các ch ñ phân bón thích h p cho các dòng vô tính cao su khác nhau trong giai ño n khai thác, ñ phát huy h t hi u qu c a y u t gi ng trong s n xu t. Có m i quan h ch t ch gi a ñi u ki n môi trư ng v i sinh trư ng c a các dòng vô tính cao su. Ea H’Leo là môi trư ng thu n l i nh t cho s sinh trư ng c a cao su (I = 2,60), các môi trư ng MangYang, Chư Sê, Chư Prông là nh ng môi trư ng t kém thu n l i hơn ñ n h n ch ñ i v i sinh trư ng c a cây cao su: Các dòng vô tính GT 1, PB 260, LH 82/182 có kh năng sinh trư ng kh e và thích nghi r ng trong nh ng ñi u ki n môi trư ng khác nhau Tây Nguyên. PB 235, RRIC 110, RRIM 600 và VM 515 ch sinh trư ng t t trong ñi u ki n môi trư ng thu n l i. Do ñ c thù c a ñi u ki n Tây Nguyên, nên m c nh hư ng c a môi trư ng là r t l n (63,38%), nh hư ng c a gi ng (21,10%) là quan tr ng hơn nh hư ng c a tương tác gi a gi ng và môi trư ng (15,52%).
- 65 KI N NGH Có th s d ng các dòng vô tính PB 260 ñ thay th d n GT 1 trong B ng I, c a cơ c u b gi ng cao su ñ a phương hóa Tây Nguyên, ñ nâng cao năng su t bình quân và c i thi n v kh năng sinh trư ng c a cơ c u b gi ng cao su. Riêng dòng LH 82/182 tuy có kh năng sinh trư ng t t và cho s n lư ng cao nhưng khá m n c m v i b nh ph n tr ng, nên không khuy n cáo s d ng ñi u ki n b t thu n Tây Nguyên. Nghiên c u ch ñ phân bón, ch ñ khai thác có s d ng ch t kích và các bi n pháp k thu t ñ ng b phù h p cho t ng dòng vô tính cao su, ñ nâng cao hi u qu c a y u t gi ng trong s n xu t Tây Nguyên. C n ti p t c nghiên c u ñánh giá m c ñ gây h i c a b nh r ng lá ph n tr ng (Oidium) ñ n kh năng sinh trư ng, s n lư ng trên các dòng vô tính cao su. L p b n ñ phân vùng b nh ph n tr ng ñ h tr cho công tác khuy n cáo gi ng cao su Tây Nguyên. Không s d ng dòng vô tính PB 235 trên vùng ñ t ñ Tây Nguyên do kh năng sinh trư ng kém và m n c m v i b nh r ng lá ph n tr ng. Có th v n d ng phương pháp nghiên c u tương tác gi ng và môi trư ng c a Eberhart và Russel, ñ phân ñ nh ch s môi trư ng cho các vùng tr ng cao su, nh m h tr cho công tác kh o nghi m và khuy n cáo gi ng cao su.
- 66 DANH M C TÀI LI U THAM KH O Ti ng Vi t 1. Võ Văn An, T ng Vi t Th nh, Tr n Văn Năm, Nguy n Văn Đ c và Nguy n Th Nho (1997), H th ng phân lo i ñ t tr ng cao su Vi t Nam , Vi n nghiên c u cao su Vi t Nam. 2. B khoa h c, công ngh và môi trư ng (2004), Tiêu chu n Vi t Nam v cao su . 3. B môn Gi ng RRIV (2002), Lý l ch dòng vô tính . 4. B NN&PTNT (2009), K ho ch tri n khai Quy t ñ nh 750/Q Đ TTg ngày 3/6/2009 c a Th Tư ng Chính Ph v quy ho ch phát tri n cao ñ n 2015 và t m nhìn ñ n 2020 , K ho ch tri n khai. 5. Phan Thành Dũng (2000), Thông tin chuyên ñ b o v th c v t b nh cao su và bi n pháp phòng tr , Vi n nghiên c u cao su Vi t Nam. 6. Ph m H i Dương (1999), Báo cáo h c thu t 1999 , Vi n nghiên c u cao su Vi t nam. 7. Võ Th Thu Hà (1996), Nghiên c u m t s ñ c tính sinh lý sinh hóa, gi i ph u và công ngh m c a 8 dòng vô tính cao su tr ng ph bi n t i Vi t Nam , Lu n văn th c sĩ khoa h c ngành sinh h c. 8. Ngô Văn Hoàng (1989), Xây d ng và v n d ng cơ c u b gi ng cao su ñ a phương hoá , Thông tin khoa h c k thu t, Vi n Nghiên c u Cao su Vi t nam. 9. Nguy n Th Hu (1997), Cây cao su ki n th c t ng quát và k thu t nông nghi p , Nhà xu t b n tr . 10. Nguy n Th Hu (1997), Bi n thiên hàm lư ng dinh dư ng lá cao su theo tu i lá và Ca % trong lá , T ng công ty cao su Vi t Nam. 11. Tr n Văn Minh (1991), Xác ñ nh tính thích nghi c a gi ng v i môi trư ng , trong lu n án phó ti n sĩ khoa h c nông nghi p, Đ i H c Nông Nghi p I.
- 67 12. Đ Kim Thành và Nguy n Thúy H i (1991), Phương pháp ch n ñoán các thông s sinh lý m Hevea Brasiliensis , Vi n nghiên c u cao su Vi t Nam. 13. T ng công ty cao su Vi t Nam (2000), K t qu s n xu t cao su Vi t Nam năm 2000 . 14. T ng công ty cao su Vi t Nam (2004), Quy trình chăm sóc khai thác cao su , nhà xu t b n nông nghi p. 15. Vi n quy ho ch và thi t k nông nghi p (1998), T ng quan phát tri n ngành cao su Vi t Nam th i kỳ 1996 2005 , nhà xu t b n nông nghi p 1998. 16. Vi n nghiên c u cao su Vi t Nam (1990), Thang chu n v hàm lư ng dinh dư ng khoáng trong lá và ñ t . 17. Vi n nghiên c u cao su Vi t Nam (2001), K t qu ho t ñ ng khoa h c công ngh năm 2000 , nhà xu t b n nông nghi p. 18. Vi n nghiên c u cao su Vi t Nam (2002), Tài li u t p hu n KCS . 19. Vi n nghiên c u cao su Vi t Nam (2007 2009), Thông tin khoa h c công ngh cao su thiên nhiên . Ti ng Anh 20. Andre Clement Demange (2001), Technical assitance on the rubber breeding experimention and recommendation of clones , ADP. 21. C. C. Webster and WJ Baulkwill (1989), rubber , Longnam. 22. C. C. Webster (1989), Propagation, planting and pruning , in “rubber”, C. C. Webster and W. J Baulkwill, Longman. 23. E. C. Poardekooper (1989), Exploitation of the rubber tree , in “Rubber”, C. C. Webster and W. J. Baulkwill, Longman. 24. Huang Hua Sun (1999), Recent Activities in Breeding of Hevea Brasiliensis and Ideas for future activities in rubber Cultivation research Institute of China . IRRDB workshop, Haikou, China.
- 68 25. H. Tan (1995), Genotype x Envinonment studies in rubber (Hevea) clones , J. Natural rubber research, 10 (1), tr 63 76. 26. Indonesia rubber research Institute (1994), Rubber clones index in Indonesia . 27. Lê Mau Tuy, Tran Thi Thuy Hoa, Lai Van Lam, Pham Hai Duong and Le Gia Trung Phuc (1997), The adaptation of Promising rubber clones in HighLand of Viet nam . IRRDB WorkShop on natural rubber 1997, Ho Chi Minh City. 28. L. M. K. Tillekeratne (1999), Rubber industry in Srilanka since the SEA currency crisis , IRRDB workshop on natural rubber 1999, Haikou, China. 29. Le Dinh Son (2002), Report on the study tour to China from December 26 th, 2001 to January 8 th , ADP. 30. Lai Van Lam, H. Tan, Ghizan Saleh and Vo Thi Thu Ha (1997), Physiological Characteristies of latex of the IRRDB 1981 Hevea Germplasm , IRRDB workshop on natural rubber, Ho Chi Minh City. 31. Malaysia rubber boand (1998), RRIM 2000 series clones, planters’ bulletin , number 3. 32. N. W. Simmonds (1989), Rubber breeding , in “rubber” C. C. Webster and W. J. Baulkwill, Longman. 33. N. M. Mathew (1999), Report of the activities of the breeding group of the rubber research Institute of India . IRRDB workshop on natural rubber, Haikou, China. 34. Pham Hai Duong (1999), Report on the IRRDB’S training Programme on extending Hevea cultivation in to Marginal areas , RRIV. 35. Ramli othman (1999), Report of the IRRDB plant Breeding group, IRRDB workshop on natural rubber , Haikou, China. 36. RRIM (1991), Planters’ bulletin , number 206. 37. RRIM (1994), Planters’ bulletin , number 218 219.
- 69 38. SAS institute (1987), SAS/STAT guide for personal computers , version 6 edition. 39. S. Woclan, R. Azwan and I. Suhendy (1997), Performance of IRRI 100 series rubber clones during immature period , IRRB workshop on natural rubber, Ho Chi Minh City. 40. Tran Thi Thuy Hoa and Duong Tuyet Nuong (1997), Estimation of Heritability and hetenosis in the RRIV’S 1982 1993 hand pollination programme , IRRDB WorkShop on natural rubber 1997, Ho Chi Minh City. 41. Tran Thi Thuy Hoa (1994), Report on Breeding Training programme at the RRIM . 42. Tran Thi Thuy Hoa (1999), Breeding activities in 1998 and future breeding research programme rubber research Institute of Viet Nam , RRIV. 43. Tran Thi Thuy Hoa, Le Mau Tuy, Pham Hai Duong, Vu Van Truong and Lai Van Lam (1997), Selection of hevea clones for the 1998 2000 planting recommendation in Viet Nam , IRRDB workshop, Ho Chi Minh City. 44. Varghese, Y. A, Madhavan, J. Abraham (1999), The 1981 IRRDB wild hevea Germplasm colleetion in India: present status and future prospects . IRRDB workshop on natural rubber, Haikou, China. 45. Yip, E (1990), Clonal characteristion of latex and rubber properties . J. Nat. Rubb. Res. 5 (1): tr 52 80.
- P1 PH L C Ph b ng 1: Các giá tr ngư ng ñ ñánh giá các ch tiêu khí h u cho cây cao su TT Ch tiêu ĐVT Giá tr ngư ng L0 L1 L2 L3 L4 1 Vũ lư ng mm >1800 1601 1401 1200 Tháng 1 2 3 4 5 400 mm 3 S tháng khô h n Tháng 900 nư c trong nùa khô 700 900 5 S ngày có sương Ngày 80 mù 6 Nhi t ñ trung 0 C >25,0 23,0 21,0 20 18,0 32 *Ghi chú. L 0: không b h n ch , L 1: h n ch nh ; L 2: h n ch trung bình; L 3: h n ch nghiêm tr ng; L 4: h n ch r t nghiêm tr ng.
