Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ học bệnh sán dây ở bò, dê nuôi tại huyện Eakar và huyện m’đrăk, tỉnh Đắk Lắk và biện pháp phòng trị bệnh - Trần Văn Khánh

Nội dung text: Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ học bệnh sán dây ở bò, dê nuôi tại huyện Eakar và huyện m’đrăk, tỉnh Đắk Lắk và biện pháp phòng trị bệnh - Trần Văn Khánh

1. B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN TRN VĂN KHÁNH NGHIÊN CU MT S ĐC ĐIM DCH T HC BNH SÁN DÂY BỊ, DÊ NUƠI TI HUYN EAKAR VÀ HUYN M’ĐRĂK, TNH ĐK LK VÀ BIN PHÁP PHỊNG TR BNH LUN VĂN THC SĨ NƠNG NGHIP Chuyên ngành: THÚ Y ĐK LK, NĂM 2011
2. B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN TRN VĂN KHÁNH NGHIÊN CU MT S ĐC ĐIM DCH T HC BNH SÁN DÂY BỊ, DÊ NUƠI TI HUYN EAKAR VÀ HUYN M’ĐRĂK, TNH ĐK LK VÀ BIN PHÁP PHỊNG TR BNH LUN VĂN THC SĨ NƠNG NGHIP Chuyên ngành: THÚ Y Mã s: 60.62.50 NGƯI HƯNG DN KHOA HC: TS. NGUYN ĐC TÂN TS. NGUYN VĂN DIÊN ĐK LK, NĂM 2011
3. i LI CAM ĐOAN Tơi xin cam đoan lun văn thc sĩ nơng nghip “ Nghiên cu mt s đc đim dch t hc bnh sán dây bị, dê nuơi ti huyn EaKar và M’Đrăk, tnh ĐkLk và bin pháp phịng tr bnh ” là cơng trình nghiên cu ca tơi. Các s liu trong lun văn là s liu trung thc. Buơn Ma Thut, tháng 12 năm 2011 TRN VĂN KHÁNH Hc viên cao hc khĩa 2
4. ii LI CM ƠN Xin mãi ghi nh cơng lao hưng dn, truyn đt kin thc khoa hc ca các quý Thy Cơ trong nhng năm qua. Xin chân thành cm ơn: Ban Giám Hiu trưng Đi hc Tây Nguyên. Phịng Đào to Sau Đi hc, trưng Đi hc Tây Nguyên. Khoa Chăn Nuơi Thú Y, trưng Đi hc Tây Nguyên. Nhân dp này tơi bày t lịng cm ơn đn: TS. Nguyn Đc Tân, Vin trưng Phân vin Thú y Min Trung, TS. Nguyn Văn Diên Khoa Chăn nuơi Thú y trưng Đi hc Tây Nguyên đã hưng dn, gĩp ý giúp tơi hồn thành lun văn này. Chú Lê Đc Quyt, cơ Nguyn Th Sâm, anh Nguyn Văn Thoi, Phân vin Thú y Min Trung. Trm Thú y huyn EaKar, tnh Đk Lk. Trm Thú y huyn M’Đrăk, tnh Đk Lk. Ban Thú y các xã Easơ, Xuân Phú, EaKmut, EaĐar, EaPil, CưMta, EaTrang, Krơng Á. Chân thành cm ơn: Các Anh, Ch đng nghip, các bn lp cao hc Thú y khĩa 1, khĩa 2 trưng Đi hc Tây Nguyên. Ghi nh ơn cơng lao ca Cha M, Anh, Ch em và các bn thân thit đã giúp đ tơi hồn thành lun văn này.
5. iii MC LC LI CAM ĐOAN i LI CM ƠN ii MC LC iii DANH MC BNG vi DANH MC CÁC BIU Đ VÀ Đ TH vii DANH MC CÁC HÌNH MINH HO vii M ĐU 1 CHƯƠNG 1TNG QUAN TÀI LIU 3 1. Tình hình nghiên cu sán dây ký sinh bị, dê trên th gii và trong nưc 3 1.1. Tình hình nghiên cu sán dây ký sinh bị, dê trên th gii 3 1.2. Tình hình nghiên cu sán dây ký sinh bị, dê trong nưc 4 2. Đc đim sinh hc ca sán dây Moniezia 5 2.1. V trí ca sán dây Moniezia trong h thng phân loi đng vt hc 5 2.2. Đc đim v hình thái, cu to ca sán dây Moniezia 6 2.3. Chu kỳ sinh hc ca sán dây Moniezia 10 3. Đc đim dch t hc ca bnh sán dây do Moniezia gây ra 13 3.1. Yu t thi tit khí hu và mùa v 13 3.2. Yu t tui vt ch cui cùng 14 3.3. Yu t lây truyn bnh 14 3.4. Sc đ kháng ca trng sán dây Moniezia 14 4. Tình hình nhim sán dây Moniezia gia súc nhai li 15 4.1. Tình hình nhim sán dây theo lồi gia súc (bị, dê, cu) 15 4.2. Tình hình nhim sán dây theo la tui 17 4.3. Tình hình nhim sán dây theo mùa 17 5. Đc đim bnh lý và lâm sàng ca bnh sán dây Moniezia 17 5.1. Đc đim gây bnh ca Moniezia 17 5.2. Triu chng lâm sàng bnh sán dây Moniezia 18 5.3. Bnh tích do sán dây Moniezia gây ra 19 5.4. Chn đốn bnh sán dây Moniezia 20 6. Phịng và tr bnh sán dây Moniezia bị, dê 21 6.1. Điu tr bnh 21
6. iv 6.2. Phịng bnh 23 CHƯƠNG 2 ĐI TƯNG NI DUNG PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 27 2.1. Đi tưng nghiên cu, thi gian và đa đim nghiên cu 27 2.1.1. Đi tưng 27 2.1.2. Thi gian 27 2.1.3. Đa đim nghiên cu 27 2.2. Ni dung nghiên cu 27 2.2.1. Nghiên cu xác đnh t l nhim sán dây bị, dê ti 2 huyn EaKar, M’Đrăk 27 2.2.2. Nghiên cu xác đnh thành phn lồi sán dây bị, dê ti ti 2 huyn EaKar, M’Đrăk 27 2.2.3. Nghiên cu xác đnh ký ch trung gian ca sán dây ti 2 huyn EaKar, M’Đrăk 27 2.2.4 Nghiên cu xác đnh triu chng lâm sàng và bnh tích ca bnh sán dây bị, dê 28 2.2.5. Nghiên cu các bin pháp phịng tr bnh sán dây dê 28 2.3. Phương pháp nghiên cu 28 2.3.1. Nghiên cu dch t hc theo Nguyn Như Thanh (2001) 28 2.3.2. Phương pháp chn mu 28 2.3.3. Phương pháp xét nghim phân 28 2.3.4. Phương pháp m khám thu thp giun sán 30 2.3.5. Phương pháp x lý và bo qun mu 30 2.3.6. Phương pháp đnh loi sán dây 30 2.3.7. Phương pháp thu thp, gây nhim nhn đt 31 2.3.8. Phương pháp đánh giá hiu qu điu tr bnh sán dây 32 2.4. Phương pháp x lý s liu 35 CHƯƠNG 3 KT QU VÀ THO LUN 36 3.1. Đc đim t nhiên, kinh t xã hi ca huyn EaKar, huyn M’Đrăk cĩ nh hưng đn dch t bnh sán dây 36 3.1.1. Đc đim t nhiên 36 3.1.2. Kinh t xã hi 37
7. v 3.2. Tình hình phát trin đàn bị, dê ca huyn EaKar, M’Đrăk 38 3.2.1. Tình hình phát trin đàn bị, dê ca huyn EaKar 38 3.2.2. Tình hình phát trin chăn nuơi bị, dê ca huyn M’Đrăk 39 3.3. Kt qu điu tra tình hình nhim sán dây trên bị, dê huyn EaKar và M’Đrăk 39 3.3.1. T l nhim sán dây bị, dê ti huyn EaKar và M’Đrăk 39 3.3.2. T l nhim sán dây theo lồi gia súc (bị, dê) ti huyn EaKar và M’Đrăk 41 3.3.3. T l nhim sán dây (bị, dê) theo nhĩm tui ti huyn EaKar và M’Đrăk 42 3.3.4. T l nhim sán dây (bị, dê) theo đa hình huyn M’Đrăk và EaKar44 3.3.5. T l nhim sán dây (bị, dê) theo mùa v huyn M’Đrăk và EaKar 45 3.4. Kt qu nghiên cu xác đnh thành phn lồi sán dây (bị, dê) 47 3.5. Kt qu xác đnh thành phn lồi nhn đt 50 3.6. Kt qu xác đnh t l nhim u trùng sán dây ca nhn đt t nhiên . 51 3.7. Kt qu gây nhim thc nghim u trùng sán dây Moniezia cho nhn đt 53 3.8. Kt qu m khám xác đnh triu chng lâm sàng và bnh tích ca bnh sán dây (bị, dê) 55 3.8.1. Triu chng lâm sàng bnh sán dây (bị, dê) 55 3.8.2. Bnh tích ca (bị, dê) nhim bnh sán dây 57 3.9. Kt qu điu tr th nghim bnh sán dây dê 57 3.10. Đ xut bin pháp phịng tr bnh sán dây (bị, dê) 58 KT LUN VÀ Đ NGH 60 TÀI LIU THAM KHO 62
8. vi DANH MC BNG Bng 1.1. Tình hình chăn nuơi bị, dê ca huyn EaKar 38 Bng 1.2. Tình hình chăn nuơi bị , dê ca huyn M’Đrăk 39 Bng 3.1. T l nhim sán dây ca gia súc (bị, dê) huyn EaKar và M’Đrăk 40 Bng 3.2. T l nhim sán dây theo lồi gia súc (bị, dê) ti huyn EaKar và M’Đrăk 41 Bng 3.3. T l nhim sán dây (bị, dê) theo nhĩm tui 43 Bng 3.4. T l nhim sán dây (bị, dê) theo đa hình huyn M’Đrăk EaKar 44 Bng 3.5. T l nhim sán dây theo mùa v 46 Bng 3.6. Kt qu nghiên cu xác đnh thành phn lồi sán dây (bị, dê) bng phương pháp nhum Carmine 47 Bng 3.7. Thành phn lồi nhn đt huyn EaKar và huyn M’Đrăk 50 Bng 3.8. T l nhim u trùng sán dây nhn đt trong t nhiên 52 Bng 3.9. T l nhim u trùng sán dây M. expansa nhn đt qua gây nhim thc nghim 54 Bng 3.10. Triu chng lâm sàng (bị, dê) nhim bnh sán dây 55 Bng 3.11. Bnh tích ca bị và dê nhim bnh sán dây 57 Bng 3.12. Hiu qu ty sán dây dê bng mt s loi thuc 58
9. vii DANH MC CÁC BIU Đ VÀ Đ TH Biu đ 3.1. T l nhim sán dây ca bị, dê huyn EaKar và M’Đrăk 40 Biu đ 3.2. T l nhim sán dây theo lồi gia súc (bị, dê) ti huyn EaKar và M’Đrăk 41 Đ th 3.1. T l nhim sán dây bị, dê theo nhĩm tui 43 Biu đ 3.3. T l nhim sán dây bị, dê theo đa hình huyn EaKar và M‘Đrăk 45 Biu đ 3.4. T l nhim sán dây bị, dê theo mùa v 46 DANH MC CÁC HÌNH MINH HO Hình 3.1: Sán dây làm tc rut non dê 48 Hình 3.2. Sán dây dê 49 Hình 3.3. Sán dây bị 49 Hình 3.4: Ký ch trung gian ca sán dây Moniezia 52 Hình 3.5: u trùng sán dây nhn gây nhim 52 Hình 3.6. Bị nhim sán dây 56
10. 1 M ĐU Tính cp thit ca đ tài Chăn nuơi bị là ngành sn xut thc phm rt ln, to ra ngun thc phm tươi sng, nguyên liu ch bin thc phm cho tiêu dùng trong nưc và xut khu. Là ngun thc phm b dưng, ngon và là ngun thu nhp đáng k đi vi các h nơng dân. Dê là mt trong nhng đng vt đưc thun hố sm nht và hin nay đưc nuơi ph bin khp các châu lc. Dê, cĩ tính thích nghi cao vi các điu kin sng khác nhau, b máy tiêu hố ca dê rt phát trin, cĩ th tiêu hố nhiu cht xơ. Tht dê, sa dê và các sn phm khác t con dê cĩ giá tr cao. Đc bit, tht và sa dê chim v trí quan trng trong vic cung cp ngun Protein đng vt cho ngưi các nưc đang phát trin. Chăn nuơi bị, dê tn dng đưc lao đng hin cĩ đa phương và điu kin t nhiên mi vùng sinh thái và là đnh hưng hp lý cho phát trin chăn nuơi ca h nơng dân nghèo. Dê d nuơi, sinh sn nhanh, chng đ bnh tt tt, đu tư vn ban đu ít, hiu qu kinh t cao, thi gian thu hi vn nhanh. Nhng năm gn đây, li nhun t nuơi bị, dê khá cao đã to ra trin vng phát trin đàn bị, dê huyn EaKar và huyn M’Đrăk, tnh ĐkLk. Din tích đng c t nhiên ln là điu kin thun li đ huyn EaKar, huyn M’Đrăk phát trin chăn nuơi bị, dê. Tuy nhiên, do điu kin kinh t cịn khĩ khăn, chăn nuơi bị, dê chưa đm bo k thut như chung nuơi cịn sơ sài, cơng tác v sinh phịng bnh chưa đưc quan tâm đúng mc nên bị, dê phát trin chm, cĩ triu chng gy cịm, lơng xù, a chy, kém ăn, ít vn đng. Theo s liu ca các cán b thú y ti đa phương cho bit cĩ nhiu sán dây trong rut non ca bị, dê git m. Sán dây là lồi ký sinh trong đưng tiêu hĩa chúng, chim đot dinh dưng, gây tn thương cơ hc, thi cht bài tit làm ri lon tiêu hĩa nh
11. 2 hưng đn sc sn xut ca vt nuơi, gim phm cht tht, sa, to điu kin cho các bnh khác xy ra. Đ gĩp phn nâng cao năng sut cho đàn bị, dê nuơi ti huyn EaKar, huyn M’Đrăk nĩi riêng và tnh ĐkLk nĩi chung, gim thiu thit hi do bnh sán dây gây ra trên bị, dê thì vic nghiên cu các đc đim dch t hc và xây dng các bin pháp phịng tr bnh là vic cn thit. Chính vì vy chúng tơi đt vn đ nghiên cu đ tài: “Nghiên cu mt s đc đim dch t hc bnh sán dây bị, dê nuơi ti huyn EaKar và M’Đrăk, tnh ĐkLk và bin pháp phịng tr bnh ” Ý nghĩa khoa hc và thc tin Kt qu nghiên cu s gĩp phn làm rõ các yu t dch t ca bnh sán dây bị, dê hai huyn EaKar và M’Đrăk nĩi riêng và ca tnh ĐkLk nĩi chung, đng thi giúp ngưi chăn nuơi bit cách phịng tr bnh sán dây cho bị, dê nhm nâng cao hiu qu kinh t, gĩp phn thc hin chương trình xĩa đĩi gim nghèo đa phương. Ngồi ra, đ tài gĩp phn bi dưng kin thc cho cán b thú y cơ s trong vic phịng chng bnh. Mc tiêu nghiên cu Xác đnh đưc mt s đc đim dch t bnh sán dây bị, dê nuơi ti huyn EaKar và huyn M’Đrăk bao gm: t l nhim, cưng đ nhim, triu chng lâm sàng, bnh tích lâm sàng ca bnh, thành phn lồi sán dây, ký ch trung gian Oribatidae sp . Đ xut đưc bin pháp phịng, tr bnh hiu qu.
12. 3 CHƯƠNG 1 TNG QUAN TÀI LIU 1. Tình hình nghiên cu sán dây ký sinh bị, dê trên th gii và trong nưc 1.1. Tình hình nghiên cu sán dây ký sinh bị, dê trên th gii Trên th gii đã cĩ 1 s cơng trình nghiên v sán dây gia súc nhai li, các tác gi tp trung vào nghiên cu như dch t hc, phân loi, vịng đi, bin pháp phịng tr. Skjabin (1925) đã mơ t t m v các đc đim ca 42 lồi giun sán trên th gii và đã ch ra nhng lồi gây tác hi nhiu cn tp trung phịng nga. Drozdz J. và Malcrewski A. (1971) [36] cho bit trong h Anoplocephalidae Cholodkowski (1902) cĩ ging Moniezia Blanchard (1891) gây bnh cho gia súc nhai li (bị, dê, cu). Ging Moniezia cĩ hai lồi: M. expansa (Rudolphi, 1810) và M. benedeni (Moniez, 1879) phân b rng khp các vùng. Ngồi ra h Avittelinidae Spassky(1950) cĩ lồi Avittelina centripunctata (Rivolta, 1870) ký sinh ký ch cui cùng là bị, trâu, dê, cu và các lồi nhai li khác. Soulsby E. J. L (1982) [62] đã xác nhn lồi sán dây ph bin dê, cu và mt s thú nhai li khác là M. expansa, M. benedeni, A. centripunctata . Borges và cng s (2001) [31] cho bit vùng SaoPaulo ca Brazin nhim mt lồi sán dây là Monieza expansa vi t l là 4,76%. Achi và cng s (2003) [29] đã điu tra tình hình nhim giun sán bị ti các lị m vùng Savannah ca Pháp và xác đnh loi sán lá thưng gp nht là sán dây vi t l nhim là 31%. Nwosu và cng s (1996) [53] cho bit t l nhim sán dây dê ti Nigeria là 31%. Ethiopia, kt qu điu tra tình hình nhim ký sinh trùng đưng rut dê cho thy t l nhim sán dây Moniezia expansa là 32,2% và
13. 4 s lưng trng/gam phân là 545,2 trng (Etana Debel, 2002 [37]). cu, t l nhim sán dây theo điu tra ca Eeroanska và cng s (2005) [38] ti Slovakia là 19,2%. Cũng trên đi tưng cu, kt qu điu tra ca Munib và cng s (2004) [46] cho thy s khác bit v t l nhim và cưng đ nhim gia các lồi sán dây trên đàn cu Pakistan: t l nhim M. expansa là 71,3% trong khi đĩ M. benedeni là 2,17% và s lưng trng/gam phân tương ng là 388,85 và 11,8 trng. 1.2. Tình hình nghiên cu sán dây ký sinh bị, dê trong nưc Theo Phan Đch Lân và cng s (1975) [16], bnh sán dây là mt trong nhng nguyên nhân gây cht dê vi t l khá cao (40%) vì vy vic khng ch bnh sán dây cn đưc quan tâm. Nguyn Th Hùng và Nguyn Quang Sc (1994) [2] cho bit, dê vùng Sơn Tây ch nhim mt loi sán dây thuc ging Moniezia . T l nhim ging dê Bách Tho là 28,5%, và dê c là 50,66%. Theo kt qu điu tra ca Phan Đch Lân và Phm S Lăng (1975) [16], đàn dê ca tri X (Nam Hà) nhim 5 loi giun sán (sán lá gan, sán lá d c, sán dây, giun xoăn và giun tĩc). Trong đĩ, đáng chú ý là tình trng nhim sán dây: dê đc ging nhim 40%, dê cái hu b nhim 66,6%, dê dưi 1 năm tui nhim 80%, cưng đ nhim t 514 sán dây/dê. Điu tra trên đàn dê ca Ba Sao (Ninh Bình), Đào Hu Thanh và Lê Sinh Ngon (1980) [20] thy dê nhim giun sán vi t l cao, trong đĩ nhim sán dây Moniezia đn 88%. Nguyn Th Hùng (1994) [2] đã điu tra thy, dê ti trung tâm nghiên cu dê, th Sơn Tây và nơng trưng Đng Mơ nhim 4 loi giun sán (sán lá gan, sán lá d c, giun xoăn d mũi kh và sán dây). Dê nhim sán dây Moniezia vi t l tương đi cao (50,66%). Qua xét nghim 666 mu phân và m khám 27 dê thuc 3 ging (Bách Tho, n Đ và dê c) mt s cơ s nuơi dê, Nguyn Th Hùng (1996) [3] cho
14. 5 bit, dê nhim hai lồi sán dây là M. expansa và M. benedeni . T l nhim cao nht là dê c (51%), sau đĩ đn dê Bách Tho (28%) và dê n Đ (13%). Dê 4 7 tháng tui nhim nng nht (43,7%), thp nht là dê trên 12 tháng tui (8%). Kt qu nghiên cu ca Nguyn Th Kim Lan và cs (1997) [9] cho thy t l nhim sán dây dê nuơi ti Bc Thái chung cho mi la tui là 20,4%, trong đĩ dê nhim sán dây tăng dn t 5 đn 8 tháng tui, sau đĩ gim dn. M khám 748 dê trưng thành mt s tình min núi phiá Bc Vit Nam (Thái Nguyên, Bc Kim, Tuyên Quang, Cao Bng), Nguyn Th Kim Lan (2000) [14] thy t l nhim sán dây M. expansa là 3,1% (cưng đ nhim t 1 10 sán/dê), M. benedeni là 2% (cưng đ nhim 1 3 sán/dê). Tác gi cũng xét nghim phân dê các la tui nuơi ti 4 tnh trên, kt qu thy t l nhim Moniezia sp bin đng t 10 19,55%. Trong đĩ dê đa phương nuơi ti tnh Thái Nguyên nhim nhiu nht, ri đn Bc Kim, Cao Bng, thp nht là Tuyên Quang. Nhiu tác gi khác, khi đ cp v thành phn sán dây ký sinh lồi nhai li cũng đu cĩ ý kin thng nht vi các tác gi trên (Nguyn Th Kỳ, 1994 [7]; Nguyn Th Lê và cs, 1996 [19]; Johannes Kaufmann, 1996 [41]; Urquhart G.M. và cs, 1996 [63]; Phm Văn Khuê và cs, 1996 [6]). Đào Hu Thanh và Lê Sinh Ngon (1980) [20], Phan Đch Lân và Phm S Lăng (1975) [16], Nguyn Th Hùng (1996) [3], Nguyn Th Kim Lan (1997) [8] cũng xác nhn hai lồi sán dây thuc ging Moniezia ký sinh dê và các loi thú nhai li khác. Nguyn Th Kim Lan (2000) [13] cho bit, lồi M. expansa ph bin hơn so vi lồi M. benedeni (h s thưng gp lồi M. expansa là 100, trong khi đĩ lồi M. benedeni là 75). 2. Đc đim sinh hc ca sán dây Moniezia 2.1. V trí ca sán dây Moniezia trong h thng phân loi đng vt hc Trong h thng phân loi đng vt hc, theo Phan Th Vit và cng s (1977) [27], sán dây Moniezia cĩ v trí như sau:
15. 6 Lp sán dây Cestoda Rudolphi, 1808 Phân lp Eucestoda Southwell, 1930 B Cycclophyllidea Beneden in Braun, 1900 Phân b Anoplocephalata Skrjabin, 1933 H Anoploceohalidae Cholodkowski, 1902 Phân h Anoplocephalinae Blanchard, 1891 Ging Moniezia Blanchard, 1891 Lồi Moniezia expansa (Rudolphi, 1810) Blanchard, 1891 Lồi Moniezia benedeni (Moniez, 1879) Blanchard, 1891 2.2. Đc đim v hình thái, cu to ca sán dây Moniezia Sán dây Moniezia cĩ hình di băng màu trng, cơ th dài, dp chia thành ba phn: đu (phn đu cĩ các giác bám), c (là nhng đt sán ni tip sau đu, cĩ kh năng sinh ra các đt thân, cơ quan sinh sn các đt c chưa hình thành rõ), thân (gm nhng đt sau c, cĩ hình dng và cu to khác nhau). Thân sán dây li gm ba loi đt: nhng đt chưa thành thc v sinh dc ( gn c), cơ quan sinh dc chưa phát trin đy đ, ch thy cơ quan sinh dc đc. Nhng đt thành thc v sinh dc ( gia thân), cơ quan sinh dc trong nhũng đt sán này đã phát trin đy đ, cĩ đ c cơ quan sinh dc đc và cái, cĩ h bài tit, cu to mi đt tương t như mi cơ th sán lá, nhưng khác sán lá là khơng cĩ h tiêu hĩa. Nhng đt già ( cui đt sán), bên trong đt sán cha đy t cung vi vơ s trng sán dây. nhng đt già, cơ quan sinh dc đc b thối hĩa. Nhng đt già thưng xuyên đưc ri khi cơ th sán và theo phân ra ngồi. Sán dây Moniezia đưc bao bc bng lp da cơ gm các lp: cuticun, màng bazan và lp dưi cuticun, tip theo là lp cơ. lp cuticun bên ngồi cĩ nhiu l thốt nh, lp cơ gm nhiu bĩ cơ vịng và cơ dc. Bên trong lp cơ là các khí quan ca sán.
16. 7 Sán dây Moniezia cũng ging các sán dây khác đc đim khơng cĩ h tiêu hĩa, sán ly thc ăn bng phương thc thm thu qua b mt cơ th. H thn kinh ca sán gm các hch phân b đu, ni vi hai dây thn kinh chy qua các đt sán v cui thân. H tun hồn và h hơ hp tiêu gim. Hơ hp theo kiu ym khí. H bài tit gm 2 ng chính t đu sán đi v cui thân và thơng vi l bài tit. Ngồi ra, mi đt sán cịn cĩ nhng ng ngang ni lin vi 2 ng chính. H sinh dc cĩ trong mi đt sán. Cơ quan sinh dc đc gm nhiu tinh hồn, mi tinh hồn đưc ni vi ng dn tinh riêng, các ng này đ vào ng dn tinh chung và thơng vi túi sinh sn. Phn cui ca ng dn tinh trong túi sinh sn là dương vt thơng vi bên ngồi qua l sinh dc đc. Cơ quan sinh dc cái gm Ootype (ngã tư sinh dc). Ootype thơng vi t cung, bung trng, tuyn nỗn hồng, tuyn Mehlis, âm đo. Phn cui ca âm đo là l sinh dc cái thơng vi bên ngồi và cnh l sinh dc đc. Sán dây Moniezia thuc b Cyclophyllidea nên cĩ đc đim: t cung phân nhánh, khơng cĩ l thơng vi bên ngồi. Tuyn nỗn hồng tp trung, cĩ hình khi. Trng nm trong t cung. Sán dây Moniezia khơng đ trng mà đt sán già s tách khi thân và theo phân ra ngồi. 2.2.1. Moniezia expansa Hình di băng màu trng, cĩ đu, c và thân. Sán cĩ chiu dài 1 5m, đt thân rng nht cĩ th đt ti 1,6cm. Đu hơi trịn, cĩ 4 giác bám hình bu đc và cái. B phn sinh dc đc gm nhiu tinh hồn 300 400 cái, hình cu nh gia đt sán. Mi tinh hồn cĩ ng dn tinh riêng, hp thành ng chung thơng vi túi dương vt hình lê và vi l sinh sn cái. B phn sinh dc cái kép, gm bung trng phân thùy hình qut, tuyn dinh dưng, t cung và âm đo cĩ l thơng ra cnh bên đt sán. Phn sau mi đt sán cĩ các tuyn gia đt hình hoa th xp thành hàng ngang. Đt sán già cĩ t cung hình túi cha
17. 8 đy trng sán. Trng sán hình ba cnh hoc bn cnh hơi trịn, trong cĩ u trùng 6 mĩc. u trùng 6 mĩc đưc bao bc trong cơ quan hình lê, kích thưc trng 0,050 0,060mm. Hình: Hình thái Moniezia expansa Ngun: 2.2.2. Moniezia benedeni Cơ th sán dây dài 2 4 m, đt sán rng hơn mt chút so vi M. expansa ,cĩ 4 giác bám trịn, sâu. Nhìn chung hình thái ca sán dây M. benedeni tương đi ging M. expansa . Cĩ mt đim quan trng đ phân bit hai lồi là s sp xp ca tuyn gia đt. lồi này, tuyn gia đt cĩ dng vch, nm tp trung gia đt sán. Trng sán vi kích thưc 0,063 0,086mm. Hình: Hình thái Moniezia benedeni Ngun:
18. 9 Mt s hình nh sán dây: hình thái cu to Hình: Moniezia sp. Ngun: Hình: Hình thái Moniezia Ngun: Hình: Hình thái cu to Moniezia Ngun:
19. 10 Hình s: Moniezia expansa tìm thy trong phân dê Ngun: Hình: Trng sán dây Moniezia Ngun: 2.3. Chu kỳ sinh hc ca sán dây Moniezia Bnh sán dây do ba lồi sán dây trưng thành gây nên, trong đĩ cĩ hai lồi thuc ging Moniezia là Moniezia expansa và Moniezia benedeni , mt lồi thuc ging Avitellina là Avitellina centripunctata. Moniezia expansa và Moniezia benedeni là hai lồi sán dây ký sinh rut non ca gia súc nhai li (dê, cu, trâu, bị, hươu và nhng dã thú nhai li khác). Gia súc nhai li là vt ch cui cùng ca sán, giúp sán hồn thành vịng đi và ký sinh giai đon thành thc. Đ hồn thành vịng đi, sán dây Moniezia cn vt ch trung gian là nhiu lồi nhn đt thuc h Oribatidae
20. 11 như: Galumna cunarginata, G. obvius, G. nigara, G. virgniensis, Oribatula minuta, Peloribates curtipilus, Protoschelobates segettii, Scheloribates taevigatus, S. latipes (Nguyn Th Kim Lan và cs, 2008 [15]). Vịng đi ca sán dây Moniezia din ra như sau: Đt sán theo phân ra ngồi, gii phĩng trng. Nhn đt ăn phi trng s phát trin thành Cysticercoid, mt 120 180 ngày (Trnh Văn Thnh, Phm Văn Khuê, 1982) [26]. Khi bị, dê ăn c cĩ ln nhn đt cĩ cha u trùng sán dây sau 37 50 ngày phát trin thành trưng thành ký sinh rut non. Sán dây trưng thành cĩ th sng trong rut bị, dê t 2 7 tháng. Nhiu tài liu cho bit cĩ 28 lồi nhn đt thuc h Oribatidae , nhưng ph bin là hai lồi: Scheloribates laevigatus và S. latipes là ký ch trung gian ca sán dây Moniezia . Thi gian nhn đt phát trin thành trưng thành tương đi ngn, thi gian sng li dài (14 19 tháng), vì vy, u trùng gây bnh cũng tn ti lâu trong thiên nhiên. Nhn đt cĩ đc đim là ưa sng trên đt b hoang, s lưng rt ln, mi mét vuơng cĩ t vài nghìn đn hàng chc nghìn con. Nu đng c đưc ci to luơn thì s lưng nhn đt gim, nhn đt sng mơi trưng cĩ nhit đ, đ m nht đnh nu quá lnh hoc quá nĩng thì nhn đt di chuyn, khi nĩng (30 0C, ánh sáng mnh) và khơ, chúng t thân cây, c bị xung r, cĩ khi xung sâu 4 5cm, khi tri mưa, đt m ưt và khơng cĩ ánh nng mt tri chúng bị lên thân cây, c. Thưng chúng hot đng vào sáng sm, bui chiu và ti, gia trưa, ánh sáng mnh ít thy nhn đt. Nhn đt Oribatidae cĩ kích thưc nh, thân ph lp kinh cng, màu nâu đ Ký ch cui cùng là dê, cu, bị ăn c, cây cĩ ln nhn đt, vào đưng tiêu hĩa, nhn đt đưc tiêu hố nh enzym trong đưng tiêu hố gia súc nhai li, gii phĩng ra u trùng. u trùng bám vào niêm mc rut non, ly dinh dưng và phát trin thành sán dây trưng thành. Thi gian t lúc súc vt nut phi nhn
21. 12 đt mang u trùng gây bnh, đn khi phát trin thành sán dây trưng thành dài ngn tùy theo lồi sán: M. expansa là 37 40 ngày, M. benedi là 50 ngày. Theo Drozdz J. và Malcrewski A (1971) [36], Trnh Văn Thnh (1978) [25] thì sau 24 48 gi t khi trng sán dây Moniezia đưc nhn đt nut, đã thy u trùng trong xoang cơ th nhn. Thi gian u trùng phát trin trong cơ th nhn đt khong 120 180 ngày, thi gian Moniezia phát trin thành trưng thành cơ th lồi nhai li khong 1 tháng. Sán dây trưng thành sng trong cơ th ký ch khong 75 ngày, cĩ trưng hp kéo dài đn 56 tháng. Vịng đi ca sán dây Moniezia expansa Sán dây trưng thành u trùng cm nhim trong các vt đưc tìm thy trong rut ch trung gian non ca vt ch Trng sán dây đưc thi qua phân ca vt ch Tr ng sán dây đ ưc các vt Các v t ch chính b nhim ch ăn phi bnh khi ăn phi vt ch trung gian b nhim u trùng sán dây Hình: Vịng đi sán dây Moniezia Ngun:
22. 13 3. Đc đim dch t hc ca bnh sán dây do Moniezia gây ra S phát sinh và phát trin ca bnh sán dây do Moniezia gây ra ph thuc vào các yu t thi tit, khí hu, mùa v, tui súc vt nhai li và sc đ kháng ca mm bnh ngồi t nhiên. 3.1. Yu t thi tit khí hu và mùa v Điu kin khí hu ơn hịa, thi tit m ưt là điu kin thun li cho s tn ti và phát trin ca các lồi nhn đt h Oribatidae . Điu kin nhit đ t 30 0C tr lên, ánh sáng mnh, thi tit khơ hanh là điu kin bt li cho hot đng ca nhn đt vt ch trung gian ca sán dây Moniezia . Thi tit khí hu quyt đnh tính đc trưng ca các yu t mùa v. Mùa xuân và mùa hè là các mùa m, m ưt, mưa nhiu, nên vào mùa xuân và mùa hè, nhn đt cĩ điu kin sng, phát trin nhanh v s lưng. Đng thi, vào nhng mùa này, nhn đt trưng thành cũng cĩ điu kin thun li đ di chuyn t dưi đt lên thân cây, c. Súc vt nhai li chăn th vào nhng thi đim này d cm nhim sán dây Moniezia do ăn c cây cĩ ln nhn đt mang Cysticercoid . Nguyn Th Hùng (1994) [2] xác nhn quy lut mùa v khi điu tra tình hình nhim giun sán đàn dê ca trung tâm nghiên cu dê, th Sơn Tây và nơng trưng Đng Mơ: t l nhim v Hè Thu cao hơn v Đơng Xuân. Nghiên cu t l và cưng đ nhim sán dây Moniezia đàn dê đa phương ca tnh Bc Thái (cũ), Nguyn Th Kim Lan và cs (1998) [10] thy, t l nhim Moniezia dê trong v Đơng Xuân là 12,3 15,4%; trong khi t l nhim trong v Hè Thu là 20,8 28,8%, cưng đ nhim trong v Hè Thu cũng nng hơn v Đơng Xuân.
23. 14 3.2. Yu t tui vt ch cui cùng Bnh do Moniezia gây ra thy nhiu đng vt nhai li cịn non. Theo Hetherington L (1995) [40] thì, bnh do Moniezia gây ra dê là bnh ký sinh trùng nng và gây tác hi ln nht đi vi dê non, dê trưng thành ít mc bnh hơn. Trnh Văn Thnh và cs (1978) [25] cho bit, bị, bnh do Moniezia ít thy lưu hành, ch thy bê 3 4 tháng tui, him thy bê t 8 tháng tui tr lên. 3.3. Yu t lây truyn bnh Nhn đt Oribatidae vt ch trung gian chính là yu t làm lây truyn bnh t súc vt bnh sang súc vt khe. Tình hình nhim sán dây Moniezia hồn tồn ph thuc vào s phân b và kh năng sinh sng ca nhn đt trên đng c, bãi chăn. Nhn đt phân b rng khp các vùng, chúng đc bit thích hp vi nhng khu vc đi, bãi b hoang lâu ngày khơng canh tác. Ngồi kh năng sinh sn ln thì thi gian mà u trùng phát trin thành nhn trưng thành tương đi ngn, đĩ là nguyên nhân làm cho s lưng nhn đt tăng lên rt nhanh. Phm Văn Khuê và cs (1996) [6] cho bit, nhit đ 20 0C, m đ 100%, thi gian hồn thành vịng đi ca nhn đt là 47 109 ngày. Nhn trưng thành sng thi gian dài ngồi t nhiên (14 19 tháng). Điu kin thun li cho nhn đt hot đng là nhit đ 18 25 0C, đ m cao và ánh sáng yu. Nhng vt ch trung gian này hay sng trên đng c nhng bi cây. Mi mét vuơng đng c cĩ 6100 15,200 con nhn đt nu đng c đưc ci to thì s lưng vt ch trung gian gim. Nhn đt hay hot đng vào sáng sm hay chiu ti, ban ngày thưng chui xung đt. 3.4. Sc đ kháng ca trng sán dây Moniezia Khi trng sán dây trong nưc hoc chung gia súc m ưt, trong 10 15 ngày cĩ 30 40% s trng b cht, sau 40 50 ngày cĩ 93 99% cht. nơi khơ ráo, trong 6 gi cĩ ti 30 35% s trng cht. Đt sán nơi khơ ráo thì
24. 15 trng trong đt b cht 50% trong 10 ngày đêm và cht ht sau 60 ngày. trong phân khơ t nhiên, sau 10 ngày cĩ đn 98% s trng sán b cht. Nguyn Th Kim Lan (2008) [15]. 4. Tình hình nhim sán dây Moniezia gia súc nhai li 4.1. Tình hình nhim sán dây theo lồi gia súc (bị, dê, cu) Theo kt qu điu tra ca Phan Đch Lân và Phm S Lăng (1975) [16], đàn dê ca tri X (Nam Hà) nhim 5 loi giun sán (sán lá gan, sán lá d c, sán dây, giun xoăn và giun tĩc). Trong đĩ, đáng chú ý là tình trng nhim sán dây: dê đc ging nhim 40%, dê cái hu b nhim 66,6%, dê dưi 1 năm tui nhim 80%, cưng đ nhim t 5 14 sán dây/dê. Điu tra trên đàn dê ca Ba Sao (Ninh Bình), Đào Hu Thanh và Lê Sinh Ngon (1980) [20] thy, dê nhim giun sán vi t l cao, trong đĩ nhim sán dây Moniezia đn 88%. Theo Rao J. R. và Deorani V. P. S. (1988) [56] cho bit, xét nghim phân trâu, bị, dê huyn Port Blair (n Đ), thy bị nhim sán dây Moniezia là 2,1%, dê là 3%. Bilquees (1988) [32] kim tra ký sinh trùng ngu nhiên 4 năm 1 ln trên 3.613 súc vt nhai li, gm 503 cu và 3.110 dê Karanchi, kt qu phát hin đưc nhiu lồi giun, sán, trong đĩ cĩ sán dây Moniezia sp. Krishna L.và cs (1989) [43] xét nghim các mu phân ca bị, trâu, dê, cu thung lũng Kangra n Đ, kt qu là trong s 1.194 bị, dê cĩ 1017 con nhim t mt đn nhiu loi ký sinh trùng (85%). Riêng t l nhim sán dây Moniezia thì bị nhim 1%, trâu 0,7%, khơng thy dê và cu nhim. Alvarado R. Và cs (1990) [30] thu thp mu phân dê ca 5 tri nuơi dê nhng khu vc khác nhau ca Costarich, ngưi ta đã tìm thy trng ca 5 lồi giun trịn và rt nhiu đt sán dây Moniezia , mc dù chưa thy triu chng a chy, nhưng s dê gy yu rt nhiu.
25. 16 Khi nghiên cu v tình hình nhim giun sán ca dê và cu huyn Filiano, tnh Potenza (Ý), kim tra phân ca 20 đàn dê, cu thì c 20 đàn đu nhim ký sinh trùng đưng rut, trong đĩ cĩ 11 đàn nhim sán dây Moniezia vi cưng đ nhim t nh ti nng Quesada A và cs (1990) [55]. Nguyn Th Hùng (1994) [2] đã điu tra thy, ti trung tâm nghiên cu dê, th Sơn Tây và nơng trưng Đng Mơ nhim 4 loi giun sán (sán lá gan, sán lá d c, giun xoăn d mũi kh và sán dây), dê nhim sán dây Moniezia vi t l tương đi cao (50,66%). Qua xét nghim 666 mu phân và m khám 27 dê thuc 3 ging (Bách Tho, n Đ và dê c) mt s cơ s nuơi dê, Nguyn Th Hùng (1996) [3] cho bit, dê nhim hai lồi sán dây M. expansa và M. benedeni . T l nhim cao nht là dê c (51%), sau đĩ đn dê Bách Tho (28%) và dê n Đ (13%). Dê 4 7 tháng tui nhim nng nht (43,7%), thp nht là dê trên 12 tháng tui (8%). Nguyn Th Kim Lan (2000) [14] m khám 748 dê trưng thành mt s tnh min núi phía bc Vit Nam (Thái Nguyên, Bc Kim, Tuyên Quang, Cao Bng) thy, t l nhim sán dây M. expansa là 3,1% (cưng đ nhim t 110 sán/dê) và M. benedeni là 2% (cưng đ nhim 13 sán/dê). Tác gi cũng xét nghim phân dê các la tui nuơi ti 4 tnh trên, kt qu thy t l nhim Moniezia sp. bin đng t 10 19,55%. Trong đĩ dê đa phương nuơi ti tnh Thái Nguyên nhim nhiu nht, ri đn Bc Kim, Cao Bng, thp nht là Tuyên Quang. cu, t l nhim sán dây theo điu tra ca Eeroanska và cng s (2005) [38] ti Slovakia là 19,2%. Cũng trên đi tưng cu kt qu điu tra ca Munib và cng s (2006) cho thy s khác bit v t l nhim và cưng đ nhim gia các lồi sán dây trên đàn cu Pakistan: t l nhim Moniezia expansa là 71,3% trong khi đĩ Moniezia benedeni là 2,17% và s lưng trng/gam phân tương ng là 388,85 và 11,8 trng.
26. 17 4.2. Tình hình nhim sán dây theo la tui Theo kt qu điu tra ca Phan Đch Lân và Phm S Lăng (1975) [16], đàn dê ca tri X (Nam Hà) nhim sán dây như sau: dê đc ging nhim 40%, dê cái hu b nhim 66,6%, dê dưi 1 năm tui nhim 80%, cưng đ nhim t 5 14 sán dây/dê. Theo Phm Văn Khuê và Phan Lc (1996) [6] tui đng vt càng cao thì t l nhim càng thp. Bnh thưng thy cu, dê, bê t mt tháng rưi đn tám tháng tui, bê cĩ sc thi sán ra ngồi do đĩ t l bnh gim. Qua xét nghim 666 mu phân và m khám 27 dê thuc 3 ging (Bách Tho, n Đ và dê c) mt s cơ s nuơi dê, Nguyn Th Hùng (1996) [3] cho bit: Dê 4 7 tháng tui nhim nng nht (43,7%), thp nht là dê trên 12 tháng tui (8%). 4.3. Tình hình nhim sán dây theo mùa Nghiên cu t l và cưng đ nhim sán dây Moniezia đàn dê đa phương ca tnh Bc Thái (cũ), Nguyn Th Kim Lan và cng s (1998) [10] thy, t l nhim Moniezia dê trong v Đơng Xuân là 12,3 15,4%; trong khi t l nhim trong v Hè – Thu là 20,8 28,8%, cưng đ nhim trong v Hè Thu cũng nng hơn v Đơng Xuân. Theo dõi lp li hai ln và x lý thng kê, tác gi khng đnh, s sai khác v t l nhim này là rõ rt. 5. Đc đim bnh lý và lâm sàng ca bnh sán dây Moniezia 5.1. Đc đim gây bnh ca Moniezia Theo Phm Văn Khuê và Phan Lc (1996) [6], trong quá trình ký sinh, sán dây Moniezia gây nhng tác hi ln cho súc vt nhai li, biu hin nhng tác đng sau: Tác đng ca cht đc: trong quá trình sng, sán sinh ra các cht đc. Cht đc kích thích trc tip đn rut, hch lâm ba, màng treo rut, thn gây nên nhng tn thương, làm cho súc vt ri lon tiêu hố, gim kh năng thi tr cht cn bã ca quá trình đng hố. Súc vt non chm ln, sc đ kháng gim sút, d mc các bnh truyn nhim mãn tính và các bnh ký sinh trùng
27. 18 khác. Đc t ca sán cịn đu đc thn kinh ký ch, làm cho ký ch cĩ triu chng thn kinh. Tác đng cơ gii: đu sán dây Moniezia cĩ 4 giác bám rt kho, sán dùng 4 giác bám này bám cht vào niêm mc rut, gây tn thương, xut huyt niêm mc rut. Sán cĩ kích thưc ln (dài 1 5m, chiu rng cĩ th dài ti 1,6 cm) cho nên ch vài con sán đã cĩ th gây tc mt trong rut. Mt vt ch cĩ th b vài chc con sán ký sinh, chúng tp trung rut non, làm rut phình to, tc hoc lng rut, cĩ khi v rut. Tác đng chim đot cht dinh dưng ca vt ch: sán dây Moniezia ly dinh dưng là dưng cht rut non ký ch bng phương thc thm thu qua b mt cơ th. Theo Kates K. C và cs (1951) [42], trưng hp nhim nng Moniezia , rut non cĩ rt nhiu sán, sán dây gây tn thương rut, làm con vt ri lon tiêu hĩa (a chy và mt nưc), cĩ th gây tc rut non. 5.2. Triu chng lâm sàng bnh sán dây Moniezia Biu hin lâm sàng nng hay nh ph thuc vào mc đ nhim. Súc vt ăn ít, khát nưc, phân t bình thưng chuyn sang nhão ri lng, cĩ ln máu và cht nhy, trong phân cĩ ln nhng đt sán. Mt s trưng hp thân nhit tăng, hay nm, lưi vn đng. Con vt gy yu dn, lơng xù và mt đ bĩng. Thiu máu do thiu dinh dưng th hin rt rõ màu sc nht nht, xanh tái ca niêm mc. Mt s trưng hp súc vt nhai li b bnh th hin triu chng thn kinh (run ry, lo đo, xoay trịn, đu lúc lc ). Theo Phan Đch Lân và Phm S Lăng (1975) [16] cho bit, dê tri X (Nam Hà) b bnh sán dây Moniezia rt nng, 8090% dê cht la tui dưi 1 năm. Dê cht trong tình trng gy sút rõ rt, bng ng, a chy, phân dính bê bt, co rn đau đn và cht. Mt s con cĩ biu hin đi vịng quanh. Nguyn Th Hùng (1996) [3] cũng nhn xét tương t v triu chng ca dê b bnh sán dây Moniezia .
28. 19 Nguyn Th Kim Lan (2000) [14], theo dõi 32 dê la tui 4 12 tháng nhim sán dây Moniezia vi cưng đ nhim nng và rt nng (qua xét nghim phân), cho bit, 100% s dê theo dõi cĩ triu chng gy yu, cơ th suy nhưc năng do mt dinh dưng; 53,12% s dê thiu máu, niêm mc mt nht nht, mt l đ; 100% s dê cĩ biu hin ri lon tiêu hĩa, trong đĩ cĩ 71,87% a chy nng, phân dính bê bt phn dưi hu mơn, đuơi và kheo chân và 28,13% a phân nhão khơng thành viên; 100% s dê theo dõi thy cĩ nhiu đt sán trong phân, cĩ th thy c đon sán dây lng lng hu mơn; 12,5% cĩ triu chng thn kinh (run ry, đu hay ngonh li sau, đi xoay vịng quanh đu). 5.3. Bnh tích do sán dây Moniezia gây ra Theo Trnh Văn Thnh và cs (1978) [25], Phm Văn Khuê và Phan Lc (1996) [6], bnh tích th hin rõ súc vt nhai li cịn non (dê, cu non và bê). súc vt trưng thành và già bnh tích khơng rõ, điu này hồn tồn phù hp vi tình trng nhim sán dây Moniezia (bị, dê non nhim nhiu và nng, trong khi nhng con trưng thành nhim ít hơn và nh hơn). Các tác gi đu thng nht là bnh tích thy rõ nht rut non, rut non viêm cata, niêm mc cĩ th cĩ nhng đim xut huyt, trong rut non cha nhiu sán, cĩ khi tc rut. Ngồi ra, cĩ th thy hin tưng tích nưc lng ngc, bng và bao tim. Nguyn Th Kim Lan (1998, 2000) [11] [14] đã m khám 748 dê 1 4 năm tui, thy 38 dê nhim sán dây Moniezia , trong 38 dê này cĩ 7 dê cĩ bnh tích rõ rt (5 10 sán dây/dê). Tác gi đã quan sát và mơ t bnh tích đi th lp đi lp li nhng dê đã m khám như sau: nhìn bên ngồi rut non cũng thy nhiu sán dây màu trng đc nm dc theo chiu dài ca rut, cĩ cm giác như xp kín lịng rut (vì thành rut non ca dê rt mng nên cĩ th nhìn thy t bên ngồi). Niêm mc rut non viêm cata, cĩ nhng đim xut huyt, nht là ch niêm mc mà đu sán dây bám vào, xung quanh nhng ch đĩ, niêm mc rut hơi sùi lên và đ hơn nhng vùng khác, cĩ nhiu cht nhy màu nâu ph trên niêm mc rut non.
29. 20 Bin đi vi th rut non do sán dây Moniezia dưi kính hin vi đưc Nguyn Th Kim Lan (2000) [14] ghi li như sau: đ phĩng đi 10×15, lơng nhung rut b tn thương, đnh lơng nhung tù, mt s chùn li, mt s lơng nhung b đt nát. Mao qun trong các lơng nhung rut b xung huyt do tác đng cơ hc và đc t ca sán dây. đ phĩng đi 15×40, thy s tăng sinh ca nhiu t bào viêm, đc bit là tương bào (plasmocyte) h niêm mc rut non. 5.4. Chn đốn bnh sán dây Moniezia Đ chn đốn bnh sán do sán dây Moniezia gây ra, cĩ th da vào triu chng lâm sàng, kt hp vi xét nghim phân tìm đt sán. Nhng triu chng đáng chú ý là: gy yu suy nhưc, thiu máu, tiêu chy, phân cĩ nhiu đt sán. Da vào triu chng lâm sàng và dch t đ chn đốn. Cn xét nghim phân tìm đt sán theo phương pháp lng gn, cn phân bit đt sán dây Moniezia vi Avitellina và Thysanieza . sán dây Avitellina và Thysaniezia , mi đt ch cĩ mt cơ quan sinh dc, khơng cĩ tuyn gia đt. Trng khơng cĩ khí quan bao bc hình lê, đt già trng đưc bao bc trong nhng capsule . Thyaniezia mi bc cĩ nhiu trng, Avitellina mi bc cĩ mt trng trong khi đĩ Moniezia mi đt cĩ hai cơ quan sinh dc cĩ tuyn gia đt, trng đưc bao bc bi khí quan hình lê. Nu s lưng đt sán trong phân nhiu thì cĩ th trc tip tìm đt sán trong phân. Trưng hp súc vt nhim nh, ch cĩ ít đt sán thì xét nghim phân tìm đt sán bng phương pháp lng cn (Benedek, 1943), cho cn lên giy tìm đt sán và đt sán. Cĩ th dùng phương pháp Fulleborn tìm trng sán khi đt sán già v ra (Mckenna P. B, 1981) [45] Trng sán dây Moniezia hình ba cnh hoc bn cnh hơi trịn, trong cĩ u trùng 6 mĩc bao bc trong cĩ hình lê. Cn chú ý là, cĩ khi trong rut cĩ sán dây ký sinh nhưng khơng tìm thy trng vì t cung ca sán dây Moniezia khép kín, khơng theo phân ra ngồi.
30. 21 Khi sán dây chưa thành thc, đt sán già chưa thi theo phân, cĩ th điu tr đ chn đốn (gi là chn đốn bng điu tr). Theo Phm Văn Khuê và Phan Lc (1996) [6], cĩ th dùng dung dch Sulfat đng 1%, liu 2 2,5 ml/kg TT cho con vt ung, sau 7 10 gi sán b ty ra. Cũng bng phương pháp đ điu tr đ chn đốn bnh do Moniezia gây ra dê, Phan Đch Lân, Nguyn Th Kim Lan và cs (2002) [17] cho bit, cĩ th dùng thuc Niclosamid – Tetramisol B liu 1 viên (5000 mi cho 75 80 ml/kg TT dê, sau 810 gi nu cĩ sán s b ty ra theo phân. Đi vi súc vt cht, m khám kim tra bnh tích và tìm sán dây rut non. 6. Phịng và tr bnh sán dây Moniezia bị, dê 6.1. Điu tr bnh Điu tr bnh sán dây Moniezia cĩ th dùng các thuc sau: Dung dch sulfat đng 1%, cho ung theo liu lưng 15 150 ml tuỳ theo tui và loi vt ch. Đi vi bê: dùng liu chung là 2 3 ml/kg Bê 3 6 tháng tui: 120 150 ml Đi vi dê: dùng liu chung là 1,5 2 ml/kg Dê trưng thành: khơng quá 60 ml Dung dch sulfat đng 1% dùng ty sán dây Moniezia cĩ ưu đim: hiu qu cao, giá thành h, d áp dng. Khi pha dung dch sulfat đng 1% cn chú ý: pha bng nưc ct hoc nưc mưa sch, khơng dùng dng c kim loi. Cĩ th dùng đ thu tinh, đ g, pha xong dùng ngay. Cho ung qua ng cao su, mt đu gn vi phu đ đ thuc vào, khơng đ thuc lt vào khí qun. Nu súc vt trúng đc, cho ăn 1 3 qu trng gà sng hoc ung 5 10 gam Oxyt magie (MgO). Niclosamid
31. 22 Niclosamid là dn cht ca Salicylanilid, thuc cĩ dng bt kt tinh màu vàng nht, khơng hồ tan trong nưc. Thuc khơng hp thu qua niêm mc đưng tiêu hố nên dùng đ ty giun, sán đưng tiêu hố rt tt. Niclosamid đưc bào ch dng bt, viên nén, viên nhng, cm và nhũ tương. Thuc Niclosamid đưc ch đnh dùng điu tr bnh sán dây Moniezia , thuc cĩ hiu lc rt cao. Liu lưng: cho gia súc nhai li ung mt trong các dng bào ch trên vi liu 7080 mg/kg. Tt nht là ch thuc thành dng nhũ tương ri cho ung ngay. Niclosamid Tetramisol B Niclosamid Tetramisol B là mt bit dưc kt hp hai loi thuc tr ký sinh trùng đưng tiêu hố, cĩ tác dng tt vi sán dây và các lồi giun trịn. Thuc đưc bào ch dưi dng viên to, màu vàng nht. Mi viên cĩ: Niclosamid tinh khit: 4 gam Tetramisol hydroclorua: 940 mg Tá dưc va đ Thuc Niclosamid Tetramisol B cĩ ph hot lc rng vi nhiu lồi sán dây và giun trịn ký sinh đưng tiêu hố và đưng hơ hp. Thuc đưc ch đnh dùng điu tr bênh sán dây Moniezia , các bnh giun trịn đưng tiêu hố và bnh giun phi. Liu lưng: 1 viên/75 80 kg, cho ung. Đã cĩ nhiu cơng trình nghiên cu s dng thuc điu tr bnh sán dây Momezia dê và bê. Phan Đch Lân và Phm S Lăng (1975) [11] đã điu tr bnh sán dây cho dê bng dung dch gm: Sulfat đng (l0 gam) + nưc ct 1000 ml + HCl (l 4 ml). Cho ung 2 3 ml/kg, dùng ti đa 60 ml/dê, hiu lc ty sán dây đt 80%. Mishareva T. E. (1977) [47] đã dùng Sulfat đng phi hp vi Phenothiazine và mui ăn theo t l l: l0: 100, dùng hàng ngày cho dê đ phịng bnh Moniezia . Tác
32. 23 gi cịn cho bit nhng thuc cĩ hiu lc trong điu tr bnh do Moniezia là: Albendazole (l0 mg/kg), Fenbendazole (5 mg/kgTT), Cambendazole (20 mg/kg), Oxyfendazole (5 mg/kg), Praziquantel (15 mg/kg), Resorantel (65 mg/kg), Bithionol (200 mg/kg), Niclosamid (75 150 mg/kg). Đào Hu Thanh và Lê Sinh Ngon (1980) [20] đã dùng mt s thuc ty giun sán, trong đĩ cĩ thuc Niclosamide đ ty sán dây và giun trịn cho dê. Misra S. C. và cng s (1989) [45] đã dùng thuc Albendazole liu 7,5 mg/kg dùng ty sán dây Moniezia cho bê và dê. Sau khi ty, theo dõi đn ngày th 50 thy phân vn âm tính vi Moniezia , thuc khơng cĩ tác dng ph. Nguyn Th Hùng (1996) [3] đã dùng Niclosamid Tetramisol B ty sán dây cho dê thy cĩ kt qu tt. Nguyn Th Kim Lan (2000) [13], s dng thuc Oxfendazole, Vermitan, Niclosamid Tetramisol B ty sán dây Moniezia cho dê tnh Thái Nguyên, cho bit, Oxfendazole liu 5 mg/kg (cho ung) cĩ hiu lc ty Moniezia thp (70%), ngồi ra cịn làm cho 5% s dê dùng thuc cĩ phn ng ph. Thuc Vermitan 20%, liu 35 mg/kg (cho ung) cĩ hiu lc ty Moniezia đt 90% và an tồn 100%. Thuc Niclosamid Tetramisol B, liu 66 mg/kg (cho ung) đt hiu lc 100% vi Moniezia và an tồn 100% vi dê đưc dùng thuc. 6.2. Phịng bnh Phịng bnh Moniezia cho súc vt nhai li bng phương pháp phịng tr tng hp bao gm: Ty sán dây cho súc vt trưc khi sán thành thc bng mt trong các loi thuc trên đi vi nhng đàn gia súc chăn th trên bãi chăn đã cĩ mm bnh thì sau khi chăn th 30 35 ngày phi dùng thuc ty và khơng đ chm quá sau ngày th 50. Ty 1 ln cĩ th khơng ht sán dây, vì vy sau 10 15 ngày cĩ th ty li ln 2 (Phm Văn Khuê và Phan Lc, 1996) [6] Gi v sinh bãi chăn, thu gom phân súc vt nhai li đ dit trng sán dây; ci to đt, trng cy nhng loi c làm thc ăn cho gia súc, ci to đng
33. 24 c t nhiên nhm tiêu dit mm bnh và khng ch ký ch trung gian. Khơng chăn th gia súc nhai li lúc sáng sm, chiu ti và nhng ngày m ưt (Phan Đch Lân và Nguyn Th Kim Lan, 2002) [17]. Thc hin nhng bin pháp phịng chng bnh sán dây cho tt c các súc vt nhai li như trâu, bị, dê, cu trưng thành. Theo Trnh Văn Thnh (1963) [22], Phm Văn Khuê và Phan Lc (1996) [6] thì, trong sut thi gian chăn th cĩ th cho gia súc ung thuc phịng bnh sán dây như: cho ung Sulfat đng vi mui ăn theo t l 1: 100, hoc Sulfat đng vi Phenothiazine và mui ăn, theo t l l: 5: 100, nu thi tit nĩng bc thì sau vài tháng ung thuc li dng khong 2 4 tun, ri li cho ung tip. Đi vi bnh sán dây Moniezia , các tác gi đu thng nht rng, vic dùng thuc phịng bnh là bin pháp cĩ ý nghĩa quan trng đ tiêu dit sán dây ngay t khi chúng xâm nhp vào ký ch, hoc khi sán cịn chưa đt đn giai đon trưng thành, chưa cĩ đt sán già thi theo phân nên chưa cĩ kh năng phát tán mm bnh ra mơi trưng bên ngồi (Trnh Văn Thnh, 1963, 1978 [22] [25]; Phm Văn Khuê và cng s, 1996 [6]; Urquhart, (1996) [63]). Cũng đng quan đim này, Nguyn Th Kim Lan (2000) [13] đã dùng thuc Vermitan (cha 20% Albendazole) đ cùng lúc phịng bnh sán dây Moniezia và các giun sán đưng tiêu hố khác cho dê. Tác gi đã b trí th nghim thuc phịng bnh cho lơ thí nghim, lơ đi chng khơng dùng thuc phịng. Sau 1 tháng, 2 tháng và 3 tháng thí nghim, xét nghim phân dê c 2 lơ thí nghim và đi chng đ xác đnh t l nhim giun, sán. Kt qu cho thy, sau 1 tháng thí nghim, dê lơ thí nghim khơng nhim Moniezia, trong khi lơ đi chng nhim 11,43%. Sau 2 tháng, lơ thí nghim nhim Moniezia là 8,57%, lơ đi chng nhim 20%. Sau 3 tháng, lơ thí nghim nhim 11,43%, lơ đi chng nhim 25,71%. T thí nghim này, tác gi cĩ nhn xét rng, thuc Vermitan 20%, liu 35 mg/kg đã cĩ tác dng ty phịng sán dây và mt s loi giun sán đưng tiêu hố khác dê.
34. 25 T kt qu nghiên cu phịng tr bnh giun sán đưng tiêu hố cho dê, Nguyn Th Kim Lan (2000) [13] đã đ xut quy trình phịng chng tng hp bnh giun sán đưng tiêu hố dê, trong đĩ cĩ phịng chng bnh sán dây Moniezia , gm nhng bin pháp sau: Mt là, ty sán dây đưng tiêu hố dê Đ ty sán dây cĩ hiu qu, cn phi chn thuc ty đt các yêu cu: hiu qu cao, ít đc khơng nguy him, ph rng (đa giá tr, thun tin khi s dng và r tin. Tuy nhiên, trên th trưng hin nay chưa cĩ loi thuc nào đt đưc tt c các yêu cu trên. Vì vy tuỳ điu kin ca tng đa phương mà la chn thuc cho phù hp. Tác gi khuyn cáo rng, trưc ht, phi ưu tiên ty cho nhng con b nhim nng hoc cĩ biu hin lâm sàng ca bnh sán dây. Sau đĩ, đnh kỳ ty sán dây cho c đàn dê khi kim tra phân thy cĩ 30% s dê trong đàn nhim hoc cĩ triu chng lâm sàng, đc bit đi vi dê dưi 1 năm tui. Đ gim bt thi gian, nhân lc và tác đng khơng tt đi vi dê, nên chn thuc ty đưc nhiu loi giun sán như thuc Vermital 20% hoc là các ch phm ca Albendazole, cũng cĩ th kt hp s dng hai thuc Niclosamid Tetramisol B và Dertil đ ty d phịng giun sán cho dê và các gia súc nhai li khác. Khi ty, nht thit phi nht dê li trong chung 3 5 ngày, dn sch phân chung, tp trung k đ tránh mm bnh vương vãi ra mơi trưng, bãi chăn th. Hai là, x lý phân đ dit trng và đt sán dây Hàng ngày dn sch phân chung nuơi dê, đng thi thu gom phân trên đng c, bãi chăn, tp trung vào mt nơi, vun thành đng, đp đt kín dy 20 30 cm, đ sau 3 4 tun nhit đ đơng tăng lên, cĩ tác dng dit đưc trng và u trùng giun sán. Cĩ th trn thêm tro bp, vơi bt và lá xanh vào phân đ tăng thêm nhit đ ca đng . Hoc đào hai h phân cnh nhau, phía sau chung nuơi, hàng ngày gom phân vào mt h, khi đy trát kín
35. 26 ming h bng bùn hoc đp đt, sau 3 4 tun nhit đ h tăng lên trên 50 0C s dit đưc trng và u trùng giun sán. Ba là, v sinh chung nuơi dê Chung nuơi dê phi gi khơ ráo, sch s, vì đây là nơi dê thưng xuyên tip xúc vi mm bnh giun sán do chính nĩ thi ra. Bn là, ci to đng c, bãi chăn th đ hn ch s phát trin ca ký ch trung gian Đng c, bãi chăn phi khơ ráo, thưng xuyên cy lt đt, phơi nng đ dit nhn đt ký ch trung gian ca sán dây Moniezia . Khơng đ tình trng đng c, bãi chăn b hoang hố lâu ngày, cĩ th trng li nhng loi c làm thc ăn cho gia súc nhai li. Năm là, tăng cưng chăm sĩc nuơi dưng dê, đc bit là dê 4 7 tháng tui đ nâng cao sc đ kháng vi bnh tt, trong đĩ cĩ bnh sán dây Moniezia
36. 27 CHƯƠNG 2 ĐI TƯNG NI DUNG PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 2.1. Đi tưng nghiên cu, thi gian và đa đim nghiên cu 2.1.1. Đi tưng Bị, dê nuơi các đ tui khác nhau ti huyn EaKar, huyn M’Đrăk tnh ĐăkLăk Sán dây ký sinh bị, dê 2.1.2. Thi gian Đ tài đưc thc hin t tháng 12 năm 2010 đn tháng 12 năm 2011 2.1.3. Đa đim nghiên cu Huyn EaKar, M’Đrăk Thí nghim đưc tin hành ti phịng thí nghim b mơn ký sinh trùng, Phân vin Thú y Min Trung 2.2. Ni dung nghiên cu 2.2.1. Nghiên cu xác đnh t l nhim sán dây bị, dê ti 2 huyn EaKar, M’Đrăk T l nhim sán dây bị, dê ti huyn EaKar và huyn M’Đrăk T l nhim sán dây bị, dê theo tui T l nhim sán dây bị, dê theo vùng sinh thái T l nhim sán dây bị, dê theo mùa v 2.2.2. Nghiên cu xác đnh thành phn lồi sán dây bị, dê ti ti 2 huyn EaKar, M’Đrăk 2.2.3. Nghiên cu xác đnh ký ch trung gian ca sán dây ti 2 huyn EaKar, M’Đrăk Gây nhim u trùng sán dây cho nhn đt Xác đnh thành phn vt ch trung gian ca sán dây Xác đnh t l nhim u trùng sán dây nhn đt
37. 28 2.2.4 Nghiên cu xác đnh triu chng lâm sàng và bnh tích ca bnh sán dây bị, dê 2.2.5. Nghiên cu các bin pháp phịng tr bnh sán dây dê Điu tr th nghim bnh sán dây dê Đ xut bin pháp phịng chng bnh sán dây bị, dê 2.3. Phương pháp nghiên cu 2.3.1. Nghiên cu dch t hc theo Nguyn Như Thanh (2001) Dch t hc mơ t: nghiên cu đưc tin hành theo phương pháp nghiên cu ct ngang 2.3.2. Phương pháp chn mu Ly mu theo phương pháp ngu nhiên phân tng P(1 - P) Dung lưng mu tính theo cơng thc: n ≥ (1,96) 2 ∗ d 2 + n là s lưng mu cn nghiên cu + P là ưc đốn s lưu hành + d là sai s ưc lưng S lưng mu cn nghiên cu là 293 con 2.3.3. Phương pháp xét nghim phân * Cách ly mu phân: Ly mu phân bng 2 phương pháp: Dùng tay bc túi nilon ly phân qua trc tràng ca bị, dê. Ly phân ngay sau khi bị, dê, mi thi phân ra ngồi Các mu phân sau khi ly xong đưc cho vào túi nilon gĩi cn thn, ri ghi các thơng tin cn thit ca mu: đa ch ca gia súc, lồi, tui, tình trng gia súc. Tip đĩ đưa mu v phịng thí nghim đ xét nghim. Kim tra phân theo phương pháp phù ni, phương pháp gn ra sa lng. * Phương pháp lng cn (Benedek, 1943)
38. 29 Cách thc hin trong phịng thí nghim: Ly 5 – 10g phân ca bị, dê cn chn đốn cho vào cc thy tinh cĩ nưc lã khuy mnh cho tan phân, lc qua rây vào mt cc hình tam giác, đ yên cho cn lng xung, đ nưc trên đi, li cho nưc vào, đ yên đ 15 phút cho lng xung, làm liên tc nhiu ln đn khi nưc trong sut, đ nưc đi, cho cn vào đĩa lng soi kính hin vi tìm đt sán dây. * Phương pháp phù ni: Da trên nguyên lý s chênh lch v t trng ca dung dch mui (Nacl) bão hịa cĩ t trng d=1.18 ln hơn t trng ca trng sán dây, làm cho trng giun sán ni lên b mt dung dch. + Phương pháp Fulleborn: Cách thc hin: Ly 5 10g phân cho vào cc thy tinh, dùng đũa thy tinh khuy nát phân trong 40 – 50ml nưc mui Nacl bão hịa. Sau đĩ lc qua lưi lc đ loi tr cn bã. Dung dch lc đưc đ yên tĩnh trong l tiêu bn (ming hp, đáy rng). Sau khong 15 – 30 phút trng s ni lên. Dùng vịng vt thép đưng kính 5mm, vt lp váng phía trên, đ lên phin kính, đy lá kính, kim tra dưi kính hin vi tìm trng sán dây. Da vào kích thưc, hình dng đc trưng ca sán dây cĩ trong mu phân xét nghim đ xác đnh 2 trưng hp: Bng 2.1.Kt qu xác đnh bị, dê nhim sán dây STT Kt qu xét nghim phân Kt qu Kt lun 1 Cĩ đt sán hoc và trng (+) tính Bị, dê nhim sán dây sán dây 2 Khơng cĩ đt sán và trng () tính Bị, dê khơng nhim sán sán dây dây
39. 30 2.3.4. Phương pháp m khám thu thp giun sán + K thut kim tra git m Kim tra bên ngồi xem da lơng, niêm mc, th trng: gy, trung bình, mp. Sau khi git m tin hành kim tra các cơ quan bên trong như: D dày: Dùng kéo ct dc theo chiu cong ca d dày, cho cht cha vào thùng nưc, sau đĩ cho nưc vào ri tin hành di ra lng cn nhiu ln cho đn khi nưc trong sut, ly đng cn soi dưi kính lúp. Chú ý ln d dày ra xem phn niêm mc bên trong cĩ giun sán bám vào khơng. Nu cĩ thì thu thp và bo qun. Rut non: Dùng hai ngĩn tay kp ly rut ri vut ly cht cha bên trong cho vào xơ lng cn, lp li như vy 5 6 ln cho đn khi thy nưc trong xơ trong thì ngưng li. Tip đĩ cho vào khay đ tìm giun sán và bo qun. Rut già và manh tràng: Ly cht cha bên trong cho vào xơ di nưc lng cn nhiu ln, sau đĩ cho vào khay đ nht giun sán. Đng thi ln niêm mc rut ra ngồi đ kim tra. 2.3.5. Phương pháp x lý và bo qun mu + Thu thp và bo qun: mu sán dây sau khi thu thp đưc dùng kim gii phu hoc bút lơng đ ly sán, đm s lưng sán sơ b. Đ chúng cht t nhiên trong nưc lã, sau đĩ đem ra sch và ép mng gia 2 phin kính. Khi ép ch ép phn đt thân, cịn phn đt đu khơng cn ép, thi gian ép dài ngn khác nhau tùy vào tng sán dây dài hay mng, cĩ th ép trong vài gi. Sau khi ép đưa chúng vào ng nghim bo qun. Mu sau khi thu thp đưc đưa vào nưc mui sinh lý 0.9‰ đ ra và đm s lưng giun sán sơ b cho vào l bo qun, đi vi sán dây bo qun trong cn 70 0 và bnh phm trong dung dch formol 10%. + Mu phân đưc bo qun t lnh nhit đ t 4 – 80C đ xét nghim. 2.3.6. Phương pháp đnh loi sán dây Đnh loi sán dây theo khĩa phân loi ca Phan Th Vit, Nguyn Th
40. 31 Kỳ, Nguyn Th Lê (1977) [24]. Phương pháp nhum Carmine Thuc nhum Carmine: ly 5g kali sunfat (phèn trng) nghin nh trong nưc ct 95ml, pha vi 2 3g Carmine đun cách thy khong 1 gi. Đ ngui, lc qua giy lc, đng vào l cĩ màu, đ chng thi ngưi ta thưng cho vài git focmol hoc 1 ít Thymol. Cách tin hành: Trưc khi nhum, sán phi đưc ra sch bng vịi nưc chy chm, ri nhum carmine trong vài phút đn 1 gi. Sau khi nhum cn ra sch sán bng nưc lã ri qua giai đon rút nưc sán bng cn vi các nng đ t thp ti cao (50 0, 60 0, 70 0, 85 0, 96 0). Chú ý khi nhum màu quá thm, cĩ th làm nht màu bng cách cho vào dung dch cn HCl 1% (cn 70 0, 99ml pha vi 1ml HCl). Đ làm trong sut sán, t khi nhum và rút nưc, ngâm vào dung dch cacbon xylon (100ml xylon hịa vi 22g phenol). Sau đĩ vt sán, ra thm khơ đt lên phin kính gn nha mada và cĩ đ nhãn như trong ng nghim, soi kính hin vi đ đnh loi. Riêng vi đu đt sán dây, khơng cn nhum, đu đưc ct ra, cho lên phin kính, nh mt git Glyxerin lên đy lá kính soi qua kính hin vi. 2.3.7. Phương pháp thu thp, gây nhim nhn đt Nhn đt đưc thu thp sau đĩ nhn đt đưc nuơi trong bình thy tinh cĩ gi m. Mu sán dây ngay sau khi thu thp t lị m v lin chn nhng đt già, nghin ly trng, xem hình thái cu to trưc khi gây nhim. Trng gây nhim phi là trng già, hình 3 cnh hoc 4 cnh, bên trong cĩ thai 6 mĩc đưc bao bc bng khí quan hình qu lê. * La tui ca gia súc nghiên cu Da vào sinh lý sinh trưng và phát trin ca bị, dê, cu, và tui th ca sán dây. Chúng tơi phân chia ra các la tui như sau:
41. 32 Bị + Sơ sinh – dưi 6 tháng tui + 6 tháng – dưi 12 tháng tui + Trên 12 tháng Dê + Sơ sinh – dưi 3 tháng tui + 3 tháng – dưi 6 tháng tui + 6 tháng – dưi 12 tháng tui + Trên 12 tháng tui * Mùa v Chia làm 2 mùa: mùa khơ và mùa mưa Mùa mưa: t tháng 5 11 Mùa khơ t tháng 12 đn tháng 4 năm sau 2.3.8. Phương pháp đánh giá hiu qu điu tr bnh sán dây Chúng tơi s dng 3 loi thuc là Niclosamid (bit dưc là Yomesan 500mg, liu dùng 80 mg/kg P), Albendazol (Albendazol 2,5%, liu 10 mg/kg P) và Praziquantel (Sg.Prazile, liu dùng 10mg /kg P). Sau 15 ngày điu tr, tin hành ly mu xét nghim nhm xác đnh hiu qu ty sán dây ca thuc điu tr. Mt s loi thuc đưc chúng tơi dùng điu tr bnh sán dây • Albendazole (Albendazole 2,5%): 5 – (propylthio) benzimidazol – 2 – ylcarbamate. Cơng thc hĩa hc: C12 H15 N3O2S. Cơng thc phân t: Hình: Cơng thc phân t Albendazole + Xut x: Cơng ty Vemedim Vit Nam sn xut. + Thành phn : Albendazole: 25mg.
42. 33 Ch đnh: các loi giun kim, giun đũa, giun mĩc, giun tĩc, giun lươn, giun xoăn và sán dây. Albendazole là thuc chng ký sinh trùng đưng rut. Thuc tác đng tng hp lên t bào rut ca giun sán ngăn chn s hp thu Glucose gây nên thiu ht ATP (Adenosin Triphotphat) làm ký sinh trùng cht dn. Thuc cĩ tác dng tr giun các th trưng thành và u trùng. Cách dùng: cho ung Liu dùng: + bị: 7,5mg/kg trng lưng + dê: 5mg/kg trng lưng Ngưng s dng thuc trưc khi git m 14 ngày • Yomesan 500mg : Là dn xut Salicylanilid cĩ clo, bt màu vàng, khơng mùi, khơng v, khơng tan trong nưc. Tên gi khác: Cestocid, Yomesan, Tredemine, Niclocide Cơng thc hĩa hc: C 13 H8Cl 2N2O4 Niclosamid đưc bào ch dưi dng bt, viên nén, viên nhng, cm và nhũ tương. Hình: Cơng thc phân t Niclosamide Tác dng : Thuc cĩ tác dng ti ch, khi tip xúc vi thuc, đu và thân sán b “git” ngay vì Niclosamid c ch s oxy hĩa. Thuc cịn nh hưng đn chuyn hĩa năng lưng ca sán do c ch s sn sinh ra Adenosin Triphotphat (ATP) ty lp th. Niclosamid cũng nh hưng đn mt s men chuyn hĩa glucid ca sán do vy sán khơng hp th đưc glucose và b cht.
43. 34 Sán khơng bám đưc vào rut, b tng ra ngồi theo phân thành các đon nh. Thuc ít tan và rt ít hp thu qua niêm mc rut nên rt ít đc. Ch đnh: dit sán bị, sán ln, sán dây Cách dùng: cho ung Liu dùng: 1viên/34kg trng lưng • Praziquantel : Là dn xut isoquinoleinpyrazin tng hp, cĩ ph tác dng rng, thưng đưc la chn đ điu tr các bnh sán lá, sán dây. + Xut x: Cơng ty SGN.V (Sài gịn vet) Vit Nam sn xut. + Thành phn : Praziquantel Levamisol Cơng thc hĩa hc: C 19 H24 N2O2 Cơng thc phân t: Tác dng : Hình: Cơng th c phân t Praziquantel Thuc cĩ hiu qu cao đi vi giai đon trưng thành và u trùng ca sán máng, các loi sán lá (sán lá gan nh, sán lá phi, sán lá rut) và sán dây. Thuc làm tăng tính thm thu ca màng t bào sán vi ion calci, làm sán co cng và cui cùng làm lit cơ ca sán. Khi tip xúc vi Praziquantel, v sán xut hin các mn nưc, sau đĩ v ra và phân hy. Cui cùng sán b cht và b tng ra ngồi. Ch đnh: tr giun trịn d dày, rut, sán lá gan, sán dây, giun phi, giun đũa. Cách dùng: cho ung Liu dùng: 1ml/7kg th trng Ngưng s dng thuc 21 ngày trưc khi git m. Xác đnh hiu lc ca thuc Thi gian kim tra phân: sau khi ty 15 ngày,
44. 35 Hiu lc ca thuc ty tr da trên: t l bị, dê sch trng hoc đt sán trong phân (cĩ kt qu xét nghim phân âm tính) sau thi gian dùng thuc. An tồn trong và sau khi dùng thuc Bng 2.2. B trí thí nghim hiu qu thuc điu tr sán dây Loi thuc S con ty S con sch trng T l sch (liu lưng) (n) () (%) Niclosamid 10 (80mg/kg P) Praziquantel 10 (10 mg/kg P) Albendazole 10 (10 mg/kg P) 2.4. Phương pháp x lý s liu Xác đnh t l nhim, hiu lc ca thuc bng cơng thc: Cơng thc tính t l nhim số con nhiễm Tính t l nhim (%) = ×100 Số con điều tra số con sạch trứng T l gia súc sch trng sán (%) = ×100 Số con tẩy Các s liu điu tra và thu thp đưc x lý trên Excel 2007 và Minitab
45. 36 CHƯƠNG 3 KT QU VÀ THO LUN 3.1. Đc đim t nhiên, kinh t xã hi ca huyn EaKar, huyn M’Đrăk cĩ nh hưng đn dch t bnh sán dây 3.1.1. Đc đim t nhiên 3.1.1.1. Huyn EaKar + V trí đa lý ca huyn EaKar Huyn EaKar nm phía Đơng ca tnh Đk Lk, cách trung tâm thành ph Buơn Ma Thut 52 km, chy dc quc l 26. Din tích t nhiên ca huyn là 103.747 ha, bao gm 2 th trn là EaKar, và EaKnp và 14 xã: Easơ, EaSar, Xuân Phú, Cư Huê, Ea Týh, EaĐar, EaKmút, CưNi, Cư EaLang, EaPăl, CưPrơng, EaƠ, CưYang và Cư Bơng. Huyn EaKar cĩ v trí đa lý như sau: Phía Đơng tip giáp vi huyn M’Đrăk. Phía Tây tip giáp vi các huyn Krơng Pc, Krơng Buk, Krơng Năng. Phía Nam tip giáp vi huyn Krơng Bơng. Phía Bc tip giáp vi tnh Phú Yên và Gia Lai. + Khí hu và thi tit Khí hu huyn EaKar va mang tính cht cao nguyên mát du, va mang tính cht khí hu nhit đi giĩ mùa, s gi nng nhiu (trung bình 2000 – 2200 gi/năm), nhit đ trung bình c năm là 23/70 oC, biên đ ngày và đêm chênh lch ln (vào mùa mưa khí hu chênh lch ngày và đêm trên 20 oC), mùa mưa trong vùng thưng đn sm (tháng 4) và kt thúc mun (tháng 11) và chim trên 90% lưng mưa hàng năm (trong mùa mưa thưng cĩ tiu hn vào tháng 7). Mùa khơ bt đu t tháng 11 và kt thúc vào tháng 4 vi lưng mưa ch chim 10% lưng mưa c năm. Nhit đ bình quân năm 23,7 oC. Nhit đ cao nht 39,4 oC.
46. 37 Nhit đ thp nht 11,6 oC. Tháng cĩ nhit đ trung bình cao nht: tháng 4 và tháng 5. Tháng cĩ nhit đ trung bình thp nht: tháng 1 và tháng 12. Bình quân s gi nng chiu sáng/năm: 2.250 2.700 gi/năm. 3.1.1.2. Huyn M’Đrăk + V trí đa lý Đa bàn huyn nm dc trên trc l 26, đưng Buơn Ma Thut Nha Trang. Huyn cĩ 1 th trn và 13 xã. Tng din tích đt t nhiên huyn M’Đrăk là: 133.028 ha, trong đĩ cịn li là đt th cư, sơng sui, núi đá, đi trc chim phn ln. Phía Đơng giáp vi tnh Khánh Hịa Phía Tây Bc giáp vi Phú Yên Phía Tây Nam giáp vi Hyn Krơng Bơng Phía Tây Bc giáp vi Huyn EaKar. + Khí hu và thi tit Lưng mưa trung bình hàng năm giao đng t 1650 2150 mml. Nhit đ cao nht là 38 0C, bình quân nhit đ trong năm là 24 0C, biên đ ngày đêm là 12,4 0C. Đ m trung bình hàng năm là 84%. Tháng cĩ đ m cao nht là các tháng t tháng 9 đn tháng 2 năm sau (84 – 89%), các tháng cịn li cĩ đ m trung bình là 79 80%. Mùa mưa kéo dài t tháng 5 đn tháng 11 Mùa khơ kéo dài t tháng 12 đn tháng 4 năm sau 3.1.2. Kinh t xã hi 3.1.2.1. Huyn EaKar Theo thng kê đn năm 2009, huyn cĩ 148.118 ngưi vi mt đ dân cư trung bình là 136.99 ngưi/km 2, phn đơng dân s ca huyn đưc di cư t các tnh phía Bc vào. EaKar khơng phi là mt huyn cĩ tim năng v đt hay cây cơng nghip, nhưng li rt mnh v cơng nghip ch bin, nn chăn nuơi khá phát
47. 38 trin trên, đa bàn huyn đã cĩ mt s trang tri chăn nuơi đưc tnh đu tư. Huyn cĩ tuyn quc l 26 đi qua và cĩ 2 th trn trung tâm nên rt thun li cho vic giao thương trao đi buơn bán vi bên ngồi.Huyn cĩ din tích đt rng và cĩ khu bo tn thiên nhiên Ea Sơ vi 27.000 ha, cĩ nhiu loi đng vt rng sinh sng, tuy chưa chng minh nhưng cũng cĩ th nhn thy đây là mt ngun lưu chuyn mm bnh ngồi thiên nhiên. 3.1.2.2. Huyn M’Đrăk Dân s ca huyn là: 68.254 ngưi, trong đĩ dân tc thiu s là 24.042 ngưi chim 35,22%, t l tăng dân s bình quân hàng năm là: 2,74%. Trên đa bàn huyn cĩ 17 dân tc sinh sng trên đa bàn huyn, t l tăng dân s hàng năm là 2,74%/năm. 3.2. Tình hình phát trin đàn bị, dê ca huyn EaKar, M’Đrăk 3.2.1. Tình hình phát trin đàn bị, dê ca huyn EaKar Tng s đàn bị ti huyn EaKar, M’Đrăk trong nhng năm gn đây cĩ nhiu bin đng do nhu cu th trưng và mc đ đu tư ca nơng h, tuy nhiên cĩ th thy đưc qua s liu biu th t l đàn bị tăng mnh qua nhng năm gn đây. Theo s liu thng kê và lưu tr ca phịng nơng nghip huyn EaKar, M’Đrăk qua các năm t 2004 đn na năm 2008, s lưng bị ti các đa phương trên đưc chúng tơi trình bày ti bng 3.1. Bng1.1. Tình hình chăn nuơi bị, dê ca huyn EaKar Năm 2004 2005 2006 2007 2008 Lồi Bị 22.111 28.630 30.150 28.579 27.081 Dê 4.210 4.286 5.849 5.325 5.652 Ngun: Niên giám thng kê huyn (2009)
48. 39 3.2.2. Tình hình phát trin chăn nuơi bị, dê ca huyn M’Đrăk Chăn nuơi cĩ ý nghĩa rt quan trng trong đi sng ca ngưi dân ca huyn M’Đăk. Trong khong 10 năm gn đây (1999 2009), s lưng ca đàn bị, dê tăng đáng k. Chăn nuơi khơng ch xĩa đĩi gim nghèo cho các h nơng dân mà cịn đĩng gĩp khơng nh vào s phát trin kinh t ca huyn nĩi riêng, tnh Đk Lk nĩi chung. S lưng đàn bị, dê đưc th hin qua bng sau. Bng 1.2. Tình hình chăn nuơi bị , dê ca huyn M’Đrăk Năm 2004 2005 2006 2007 2008 Lồi Bị 16.368 18.390 15.362 13.752 11.321 Dê 1.034 1.173 1.972 1.265 1.327 Ngun: Niên giám thng kê huyn M’Đrăk (2009) Mng lưi thú y tương đi mnh và phân b đu, đây là th mnh ca huyn trong vic theo dõi tình hình dch bnh xy ra và cĩ bin pháp điu tr kp thi cho vt nuơi. Trong đĩ trình đ đi hc 03, trung cp, cao đng 02. Mng lưi nhân viên thú y xã, th trn cĩ 17 ngưi. 3.3. Kt qu điu tra tình hình nhim sán dây trên bị, dê huyn EaKar và M’Đrăk 3.3.1. T l nhim sán dây bị, dê ti huyn EaKar và M’Đrăk Đ xác đnh tình hình nhim sán dây bị, dê ti huyn EaKar và M’Đrăk, chúng tơi thu thp 293 mu phân, trong đĩ huyn EaKar là 152 con, M’Đrăk là 141 con. Kt qu xét nghim các mu phân thu thp đưc t các đa phương đưc trình bày bng 3.1 và biu đ 3.1.
49. 40 Bng 3.1. T l nhim sán dây ca gia súc (bị, dê) huyn EaKar và M’Đrăk S con điu tra S con nhim T l nhim Tên huyn (n) (+) (%) EaKar 152 24 15,79 M’Đrăk 141 19 13,48 Tng cng 293 43 14,68 T l nhim (%) 15.79 16 15.5 15 14.5 13.48 14 13.5 13 12.5 12 Huyn EaKar M’Đrăk Biu đ 3.1. T l nhim sán dây ca bị, dê huyn EaKar và M’Đrăk Kt qu bng 1 và biu đ 1 cho thy tng s (bị, dê) nhim 2 huyn là 43 con, t l nhim chung là 14,68%. Trong đĩ huyn EaKar là 24 con nhim, t l nhim là 15,79%; huyn M’Đrăk cĩ 19 con nhim, t l nhim là 13, 48%. Như vy, t l nhim sán dây (bị, dê) khơng cĩ s khác nhau gia huyn EaKar và M’Đrăk (P > 0,05).
50. 41 3.3.2. T l nhim sán dây theo lồi gia súc (bị, dê) ti huyn EaKar và M’Đrăk Đ điu tra tình hình nhim sán dây theo lồi gia súc (bị, dê), chúng tơi thu thp đưc 293 mu phân gia súc, trong đĩ cĩ 97 bị và 196 dê. Kt qu xét nghim đưc th hin bng 3.2 và biu đ 3.2: Bng 3.2. T l nhim sán dây theo lồi gia súc (bị, dê) ti huyn EaKar và M’Đrăk S con điu tra S con nhim T l nhim TT Lồi gia súc (n) (+) %) 1 Bị 97 5 5,15 2 Dê 196 38 19,39 Tng cng 293 43 14,68 19.39 T l nhim (%) 20 18 16 14 12 10 5.15 8 6 4 2 0 Lồi Bị Dê Biu đ 3.2. T l nhim sán dây theo lồi gia súc (bị, dê) ti huyn EaKar và M’Đrăk Kt qu bng 3.2 cho thy trong 97 mu phân bị xét nghim, cĩ 5 mu nhim sán dây, vi t l nhim 5,15%. Trong 196 mu phân dê xét nghim, cĩ 38 mu nhim sán dây, vi t l nhim là 19,39%. Như vy, kt qu nghiên cu này
51. 42 cho thy bị nhim sán dây thp hơn so vi dê (5,15% so vi 19,39%) (P 12 tháng là thp nht (7,94%), k đn là nhĩm tui 12 tháng ít cĩ ý nghĩa thng kê (P > 0,05); gia nhĩm 3 0,05), nhưng s khác bit gia nhĩm 12 tháng so vi nhĩm 3 < 6 tháng, 6 < 12 tháng thì cĩ ý nghĩa (P < 0,05).
52. 43 Bng 3.3. T l nhim sán dây (bị, dê) theo nhĩm tui S con điu S con Nhĩm tui T l nhim Lồi tra (n) nhim (+) (tháng) (%) 12 63 5 7,94 12 56 1 1,78 Tng cng 293 43 14,68 35 30 30.77 26.67 25 Dê T T l nhim (%) 20 15 13.89 Bị 10 11.11 8.69 7.94 5 1.78 0 0 0 0 Tháng tui 12 Đ th 3.1. T l nhim sán dây (bị, dê) theo nhĩm tui bị t l nhim thp nht là nhĩm > 12 tháng (1,79%), k đn là nhĩm 6 12 tháng ít cĩ ý nghĩa (P > 0,05), nhưng s khác bit gia nhĩm 12 tháng thì cĩ ý nghĩa (P < 0,05).
53. 44 Theo chúng tơi t l nhim sán dây (bị, dê) > 12 tháng thp cĩ th do sc đ kháng, kh năng min dch ca gia súc đ tui này cao do đĩ mc cm nhim sán dây thp. Mt khác tui th sán dây ch vào khong 5 6 tháng và khi ht tui th thì sán t đào thi ra ngồi. Kt qu nghiên cu chúng tơi v bin đng nhim sán dây theo đ tui phù hp vi kt qu nghiên cu ca Phan Đch Lân và cng s (2002) [17] cho thy t l nhim sán dây dê vùng núi phía Bc tăng dn t 5 8 tháng, sau đĩ gim dn. Nguyn Th Hùng (1996) [3], cho thy t l nhim sán dây cao nht t 4 – 7 tháng sau đĩ gim dn. 3.3.4. T l nhim sán dây (bị, dê) theo đa hình huyn M’Đrăk và EaKar Kt qu điu tra tình hình nhim sán dây (bị, dê) theo đa hình đưc th hin bng 3.4 và biu đ 3.3. Kt qu bng 3.4 cho thy t l nhim chung (bị, dê) vùng trũng thp là 15,63% và vùng đi núi là 13,53%. Trong đĩ t l bị nhim sán dây vùng trũng thp là 5,50% và vùng đi núi là 4,76%; t l dê nhim vùng trũng thp là 20,95 và vùng đi núi là 17,58%. Như vy, t l bị và dê nhim sán dây ti 2 huyn M’Đrăk và EaKar khơng cĩ s khác nhau gia 2 vùng nghiên cu (P>0,05). Bng 3.4. T l nhim sán dây (bị, dê) theo đa hình huyn M’Đrăk EaKar Vùng trũng thp Vùng đi núi Vùng S con xét S con S con T l T l S con xét nghim nhim nhim nhim Lồi gia súc nhim (%) nghim (n) (n) (+) (+) (%) Bị 55 3 5,50 42 2 4,76 Dê 105 22 20,95 91 16 17,58 Tng cng 160 25 15,63 133 18 13,53
54. 45 T l nhim (%) 25 20.95 17.58 20 15 Bị 10 5.50 4.76 Dê 5 0 Đa hình Vùng trũng thp Vùng đi núi Biu đ 3.3. T l nhim sán dây (bị, dê) theo đa hình huyn EaKar và M‘Đrăk 3.3.5. T l nhim sán dây (bị, dê) theo mùa v huyn M’Đrăk và EaKar Đ đánh giá xem tình hình nhim sán dây ca gia súc (bị, dê) theo mùa v huyn M’Đrăk và EaKar. Chúng tơi tin hành thu thp 175 mu mùa khơ và 118 mu mùa mưa. Trong đĩ s mu bị ly vào mùa khơ là 60 mu và mùa mưa là 37 mu, s mu dê ly vào mùa khơ là 115 mu và mùa mưa là 81 mu. Kt qu xét nghim đưc th hin bng 3.5, kt qu bng 3.4 cho thy: mùa khơ trong tng s 175 bị, dê xét nghim cĩ 24 con nhim sán dây vi t l 13,71%, trong đĩ s bị b nhim sán dây là 3 con, t l nhim là 5%; s dê b nhim là 21 con, t l nhim là 18,26%.
55. 46 Bng 3.5. T l nhim sán dây theo mùa v Mùa khơ Mùa mưa Lồi gia S con S con T l S con S con T l súc điu tra nhim nhim điu tra nhim nhim (n) (+) (%) (n) (+) (%) Bị 60 3 5,00 37 2 5,41 Dê 115 21 18,26 81 17 20,98 Tng 175 24 13,71 118 19 16,10 cng T l nhim (%) 25 20.98 18.26 20 15 Bị 5.41 10 5.00 Dê 5 0 Mùa v Mùa khơ Mùa mưa Biu đ 3.4. T l nhim sán dây (bị, dê) theo mùa v mùa mưa tng s 118 bị, dê xét nghim cĩ 19 con nhim, vi t l 16,10%, trong đĩ s bị nhim sán dây là 2 con, t l nhim là 5,41%; s dê nhim sán dây là 17 con, t l nhim là 20,98%. Như vy, kt qu nghiên cu ca chúng tơi khơng cĩ s khác nhau v t l nhim sán dây bị, dê gia mùa khơ và mùa mưa (P > 0,05). Kt qu nghiên cu ca chúng tơi khác bit so vi các nghiên cu ca các tác gi khác khi cho bit t l nhim sán dây ph thuc vào mùa v.
56. 47 Đã cĩ mt s tác gi nghiên cu và khng đnh t l nhim sán dây ph thuc vào mùa v như: Nguyn Th Hùng (1994) [2] xác nhn quy lut mùa v khi điu tra tình hình nhim giun sán đàn dê ca Trung tâm nghiên cu dê, th Sơn Tây và nơng trưng Đng Mơ: t l nhim v Hè Thu cao hơn v Đơng Xuân. nh hưng ca mùa v đi vi đàn dê qun Durg Chhttisgarh n Đ Pathak A. K. và cng s (2008) nhn thy t l nhim Moniezia thay đi theo mùa, mùa hè nhim 21,87%; mùa đơng nhim 10,52%, mùa giĩ mùa nhim 16,21%. Nguyn Th Kim Lan và cng s (1998) thy, t l nhim Moniezia dê trong v Đơng Xuân là 12,3 15,4%; trong khi t l nhim trong v Hè Thu là 20,8 28,8%, cưng đ nhim trong v Hè Thu cũng nng hơn v Đơng Xuân. 3.4. Kt qu nghiên cu xác đnh thành phn lồi sán dây (bị, dê) Chúng tơi đã tin hành thu thp mu sán dây bị, dê qua m khám các đa đim thuc huyn EaKar, M’Đrăk, vi tng s mu thu thp đưc là 26 mu, trong đĩ 8 mu bị, 18 mu dê. Vic phân loi sán dây đưc căn c vào hình thái cu to theo khĩa phân loi ca Phan Th Vit và cng s (1977) [27]. Kt qu đưc trình bày bng 3.6: Bng 3.6. Kt qu nghiên cu xác đnh thành phn lồi sán dây (bị, dê) bng phương pháp nhum Carmine Kt qu xác đnh lồi Lồi S con S con S mu gia m nhim sán dây Moniezia Moniezia % % súc khám (n) (n) expansa benedeni Bị 30 4 8 1 12,50 7 87,50 Dê 30 7 18 15 83,33 3 16,67 Tng 60 11 26 16 61,54 10 38,46
57. 48 Hình 3.1: Sán dây làm tc rut non dê Kt qu bng 3.6 cho thy đã xác đnh đưc 2 lồi sán dây là Moniezia expansa và Moniezia benedeni ký sinh c 2 lồi gia súc (bị, dê,) nuơi ti huyn EaKar, huyn M’Đrăk bị, trong tng s 8 mu sán dây phân loi thì cĩ 1 mu thuc lồi sán dây Moniezia expansa, vi t l là 12,50% và 7 mu thuc lồi sán dây Moniezia benedeni, vi t l nhim là 87,50% dê, trong tng s 18 mu sán dây phân loi thì cĩ 15 mu thuc lồi sán dây Moniezia expansa , vi t l là 83,33% và 3 mu thuc lồi sán dây Moniezia benedeni, vi t l là 16,67%. Như vy, kt qu nghiên cu này cho thy: bị nhim lồi sán dây Moniezia benedeni chim ưu th hơn so vi lồi sán dây Moniezia expansa ; dê thì phn ln các mu đã đưc phân loi là sán dây Moniezia expansa . V cu to hình thái: Lồi Moniezia expansa : Đu cĩ 4 giác bám, đnh đu khơng cĩ mĩc. Chiu ngang ca đt c, đt thân và đt già ln hơn chiu dài. Đt thân sán cĩ t cung dng hình ng, tuyn gia các đt tp hp li như hình hoa th c mt lưng và mt bng. Đt già ca sán cĩ t cung hình túi cha nhiu trng sán, trng sán hình ba cnh hoc bn cnh hơi trịn, trong cĩ u trùng 6 mĩc đưc bao bc trong cơ quan hình qu lê.
58. 49 Lồi Moniezia benedeni : Đc đim cu to ging như lồi Moniezia expansa ; tuy nhiên tuyn gia đt cĩ dng hình vch, nm tp trung gia đt sán, dc chính gia b dưi ca c mt lưng và mt bng. Kt qu nghiên cu ca chúng tơi phù hp vi mt s nghiên cu ca các tác gi trong nưc (Nguyn Th Kim Lan và cs, 1997 [9]; Nguyn Th Kim Lan, 2000 [13]; Nguyn Th Hùng, 1996 [3]) và ngồi nưc (Borges và cng s, 2001 [31]; Drozdz J. và Malcrewski A, 1971 [35]) khi cho bit cĩ 2 lồi sán dây đng vt nhai li là Moniezia expansa và Moniezia benedeni . Trong 2 lồi trên thì lồi Moniezia expansa thưng thy đng vt nhai li nh là dê, trong khi đĩ lồi Moniezia benedeni thưng gp đng vt nhai li ln là bị. Theo Borges và cng s (2001) [31]) thì Sao Paulo ca Brazin bị ch nhim 1 lồi sán dây Moniezia expansa, vi t l nhim là 4,76%. Đi vi dê, kt qu nghiên cu ca chúng tơi tương đng vi kt qu nghiên cu ca (Nguyn Th Kim Lan, 2000 [13]; Nwosu và cng s, 1996 [47]; Etana Debel, 2002 [36]) khi cho bit dê nhim 2 lồi sán dây Moniezia expansa và Moniezia benedeni. Hình 3.2. Sán dây dê Hình 3.3. Sán dây bị
59. 50 3.5. Kt qu xác đnh thành phn lồi nhn đt Chúng tơi đã tin hành ly mu c, đt ti các đa phương nghiên cu và tách nhn đt theo Merijo Eileen Jordan (2001) [49]. Nhn đt đưc bo qun cn 70º và phân loi theo khố phân loi ca Trung tâm nghiên cu sinh hc, trưng đi hc British Columbia (Canada). Kt qu phân loi nhn đưc trình bày bng 3.7. Bng 3.7. Thành phn lồi nhn đt huyn EaKar và huyn M’Đrăk S lưng nhn ly mu ti các huyn T Lồi nhn đt Tng s T EaKar M’Đrăk S con S con T l % T l % (n) (n) Scheloribates 1 30 46,15 35 53,85 65 laevigatus Galumna 2 22 48,89 23 51,11 45 minuta 55 3 Oppiella nova 19 34,55 36 65,50 4 Conoppia sp . 12 41,38 17 58,62 29 5 Hermania sp . 9 40,91 13 59,10 22 Tectocepheus 6 17 41,46 24 58,54 41 velatus
60. 51 Kt qu cho thy thành phn lồi nhn đt Oribatidae 2 huyn EaKar, M’Đrăk gm 6 lồi là Scheloribates laevigatus , Galumna minuta , Oppiella nova, Conoppia sp ., Hermania sp . và Tectocepheus velatus . Nhn Scheloribates laevigatus : Kích thưc (rng x dài): 450 x 500 m, là lồi nhn cng, lp v màu nâu sáng, cơ th hơi trịn, cĩ chân cánh bé, chân mp và ngn, l sinh dc hình trịn hoc hình ngũ giác. Nhn Galumna minuta: Kích thưc (rng x dài): 400 x 500 m; thưng cĩ màu nâu đ, cĩ chân cánh tương đi ln, cĩ lơng mt lưng, l sinh dc hình t giác, l hu mơn trịn và cĩ lơng tơ. Nhn Connopia sp. là lồi nhn cng cĩ kích thưc (rng x dài): 700 x 800 m, cơ th trịn, màu hơi ti và cĩ đm sáng mt lưng, l sinh dc hình ngũ giác, l hu mơn hình tam giác. Nhn Oppiella nova: cơ th dài và thuơn nh v 2 đu, chân hình ng gy, kích thưc (rng x dài): 300 x 500 m. Nhn Hermania sp. là loi nhn cĩ kích thưc (rng x dài): 300 x 400 m, màu nâu sm, chân ngn và mp mp, cĩ lơng xoăn mt lưng. Nhn Tectocepheus velatus là lồi nhn cĩ kích thưc (rng x dài): 200 x 300 m, màu nâu sáng, cĩ cánh bé, cĩ túi lơng dài. 3.6. Kt qu xác đnh t l nhim u trùng sán dây ca nhn đt t nhiên Các mu nhn đt thu thp t các đa phương đưc xét nghim đ xác đnh t l nhim u trùng sán dây. Kt qu xét nghim đưc trình bày bng 3.8, kt qu bng 3.8 cho thy: trong 6 lồi nhn thì ch cĩ 2 lồi là Scheloribates laevigatus và Galumna minuta là nhim u trùng sán dây, t l nhim nhn Scheloribates laevigatus là 4,62% và nhn Galumna minuta là 4,44%; 04 lồi cịn li chưa tìm thy u trùng sán dây trong s mu xét nghim.
61. 52 Bng 3.8. T l nhim u trùng sán dây nhn đt trong t nhiên S nhn xét S nhn cĩ T l nhim TT Lồi nhn nghim u trùng (%) 1 Scheloribates laevigatus 65 3 4,62 2 Galumna minuta 45 2 4,44 3 Conoppia sp. 55 0 0 4 Oppiella nova 29 0 0 5 Hermania sp . 22 0 0 6 Tectocepheus velatus 41 0 0 Lồi Scheloribates laevigatus Lồi Galumna minuta Hình 3.4: Ký ch trung gian ca sán dây Moniezia Hình 3.5: u trùng sán dây nhn gây nhim
62. 53 Cho đn nay, đã cĩ mt s kt qu nghiên cu v ký ch trung gian ca sán dây đng vt nhai li. Các kt qu cho thy, t l nhim u trùng trong t nhiên giao đng t 3 6% s nhn thu thp trên đng c. Các tác gi cho rng s dĩ s nhn trên đng c mang t l u trùng tương đi thp là do nhn ch ăn phi trng sán dây mt cách tình c, trong khi thc ăn chính ca chúng là các mnh vn thc vt và các cht hu cơ cĩ tng trên ca đt. Mt khác, do mt đ trng sán dây thi ra trên đng c khơng cao và phân b khơng đu trên đng c cho nên cơ hi tip xúc ca nhn vi trng sán dây là khơng nhiu dn đn kh năng b nhim điu kin t nhiên tương đi thp (Schuster, 1988 [58], Schuster et al., 2000 [59]; Denegri, 1993 [35]). Denegri (1993) [35] thì trong các lồi nhn đt đã đưc nghiên cu thì các lồi nhn đĩng vai trị ký ch trung gian ca sán dây đng vt nhai li ph bin nht là Scheloribates và Galumna . 3.7. Kt qu gây nhim thc nghim u trùng sán dây Moniezia cho nhn đt * T l nhim u trùng sán dây Moniezia nhn đt Ngồi vic xét nghim nhn đt thu thp t nhiên, đ tài đã tin hành tách và gây nhim cho nhn đt bng trng sán dây Moniezia expansa ly t đt già ca sán 6 lồi nhn đt đưc gây nhim là Scheloribates laevigatus, Galumna minuta, Oppiella nova, Conoppia sp., Hermania sp. và Tectocepheus velatus ) Kt qu gây nhim đưc trình bày bng 3.9:
63. 54 Bng 3.9. T l nhim u trùng sán dây M. expansa nhn đt qua gây nhim thc nghim Liu gây S con S con T l T Lồi nhn gây nhim cĩ u gây nhim T nhim (trng sán trùng nhim (n) (%) dây) (+) Scheloribates 1 100 100 30 30,00 laevigatus 2 Galumna minuta 100 100 20 20,00 3 Conoppia sp. 100 100 0 0 4 Hemannia sp. 100 100 0 0 5 Oppiella nova 100 100 0 0 Tectocepheus 6 100 100 0 0 velatus Kt qu cho thy trong 6 lồi nhn đưc gây nhim thì ch cĩ 2 lồi nhim u trùng sán dây là nhn Scheloribates laevigatus và nhn Galumna minuta, vi t l tương ng là 30% và 20%. Như vy, t kt qu xét nghim nhn nhim t nhiên và gây nhim thc nghim, chúng tơi thy ch cĩ 2 lồi Scheloribates laevigatus và Galumna minuta là nhim vi u trùng sán dây Moniezia. Kt qu nghiên cu ca chúng tơi v ký ch trung gian ca sán dây phù hp vi kt qu nghiên cu ca mt s tác gi trên th gii. Narsapur và Prokopic (1979) [52] đã gây nhim trng sán dây cho 10 lồi nhn đt Czechoslovakia thì cĩ 4 lồi nhim u trùng là Scheloribates laevigatus (76,2%), Scheloribates latipes (70,8%), Liacarus coracinus (20,0%) và Platynothrus peltifer (1,1%). Xiao L, Herd RP., (1992) [64] đã gây nhim thành cơng sán dây cho 6 lồi nhn thu thp bang Ohio và bang Georgia (M) gm Scheloribates laevigatus , Exoribatula sp. cf. biundatus , Xylobates capucinus, Zygoribatula undulata , Galumna ithacensis và Scheloribates lanceoliger . Schuster và cng s (2000) [58] đã gây nhim trng sán dây cho 6 lồi nhn đt thu thp Nam Phi, kt qu thí nghim cho thy t l nhim
64. 55 u trùng sán dây các lồi nhn đt (Galumna racilis, Kilimabates pilosus; K. sp ., Scheloribates fusifer, Muliercula ngoyensis và Zygoribatula undata ) sau gây nhim ln lưt là 7,6%; 6,3%; 16,4%; 66,7%; 60,0% và 46,7%. Mazyad và El Garhy (2004) [44] cho bit cĩ 6 lồi nhn thuc h Oribatidae là Oppiella nova, Scheloribates laevigatus, S. zaherii, Xylobates souchiensis, Epilohmannia pallida aegyptiaca and Zygoribatula sayedi là ký ch trung gian ca sán dây ca cu Ai Cp. Fritz, G.N.,(1982) [40]; Fritz và Denegri, G.M.,(1993) [35] cho bit mt s lồi nhn đt là ký ch trung gian ca sán dây đng vt nhai li bao gm Scheloribates , Zygoribatula , Galumna minuta, Galumna jacoti, Oppiella nova, Zygoribatula, Epilohmannia minuta. Mt s nghiên cu Đc cho thy các lồi nhn Scheloribates, Trichoribates, Achipteria, Galumna, Liebstadia und Liacarus là vt ch trung gian ch yu ca sán dây đng vt nhai li (Schuster, 1984 [56]; Skorki et al, 1984 [60]). 3.8. Kt qu m khám xác đnh triu chng lâm sàng và bnh tích ca bnh sán dây (bị, dê) 3.8.1. Triu chng lâm sàng bnh sán dây (bị, dê) Bng 3.10. Triu chng lâm sàng (bị, dê) nhim bnh sán dây S con Triu chng lâm sàng S con Cưng Lồi m T l nhim đ Gy cịm, Niêm mc gia khám nhim a chy (+) nhim xù lơng nht nht súc (n) (%) (sán/con) + % + % + % Bị 30 4 13,33 1 – 8 4 100 1 25,00 1 25,00 Dê 30 7 23,33 2 – 12 6 85,71 5 71,43 4 57,14 Cng 60 11 18,33 1 – 12 10 90,91 6 54,55 5 45,46 Chúng tơi đã tin hành theo dõi 60 (bị, dê) đưc m ti các lị m trên đa bàn nghiên cu, trong đĩ cĩ 30 bị và 30 dê, kt qu theo dõi đưc trình bày
65. 56 bng 3.10. Kt qu bng 3.10 cho thy t l triu chng a chy chung (bị, dê) là 90,91 %; gy cịm, xù lơng là 54,55%; niêm mc nht nht là 45,46%. Trong đĩ bị s con nhim sán dây là 4, t l nhim là 13,33%, cưng đ nhim là 1 8 sán dây/bị. Cĩ 4 con nhim sán dây đu cĩ triu chng a chy chim t l 100%; triu chng gy cịm, xù lơng cĩ 1 con chim t l 25% và triu chng niêm mc nht nht cĩ 1 con chim t l 25%. dê s con nhim sán dây là 7, vi t l nhim là 23,33%, cưng đ nhim là 2 – 12 sán dây/dê. Triu chng a chy là 6 con chim t l 85,71%; gy cịm xù lơng là 5 con chim t l 71,43%; niêm mc nht nht là 4 con chim t l 57,14%. Chúng tơi nhn thy, nhng bị, dê nhim sán dây mc đ nng đu cĩ triu chng lâm sàng ca bnh sán dây, nhng triu chng lâm sàng ch yu thy là: a chy, gy cịm, xù lơng và niêm mc nht nht. Hình 3.6. Bị nhim sán dây
66. 57 3.8.2. Bnh tích ca (bị, dê) nhim bnh sán dây Bng 3.11. Bnh tích ca bị và dê nhim bnh sán dây S Bnh tích con S T l Viêm Lồi Cưn m con nhi xut Hoi t Tc Sưng gia g đ khá nhi m huyt rut rut gan súc nhim m m (+) (%) rut (n) + % + % + % + % 25,0 Bị 30 4 13,33 1 – 8 4 100 1 0 0 0 0 0 85,7 71,4 28,5 57,1 Dê 30 7 23,33 2 – 12 6 5 2 4 1 3 7 4 Tn 1 90,9 54,5 18,1 36,3 g 60 11 18,33 1 – 12 6 2 4 0 1 5 8 6 cng Kt qu m khám bng 3.11 cho thy: T l nhim chung cho (bị, dê) cĩ bnh tích viêm xut huyt rut là cao nht 90,91%, k đn là hoi t rut chim t l 54,55%, sưng gan là 36,36% và thp nht là tc rut chim 18,18%. bị bnh tích viêm, xut huyt rut là 4 con, chim t l 100%, hoi t rut là 1 con vi t l 25%, khơng thy biu hin tc rut và sưng gan. dê viêm xut huyt rut là 6 con, chim t l 85,71%; hoi t rut là 5 con, cĩ t l là 71,43%; tc rut là 2 con, chim t l 28,57%; sưng gan là 4 con cĩ t l 57,14%. 3.9. Kt qu điu tr th nghim bnh sán dây dê Chúng tơi đã điu tr mt s ca bnh sán dây bng 3 loi thuc là Niclosamid, Albendazol và Praziquantel. Thuc Albendazol đưc s dng vi
67. 58 liu 10 mg/kg trng lưng, thuc Niclosamid đưc s dng vi liu 80mg/kg trng lưng và thuc Praziquantel s dng vi liu 10mg/kg trng lưng. Chúng tơi đã dùng Albendazol điu tr cho 10 con dê, dùng Niclosamid điu tr cho 10 con dê và dùng thuc Praziquantel điu tr cho 10 con dê. Sau 15 ngày điu tr, chúng tơi tin hành ly mu đ xét nghim nhm xác đnh hiu qu ty sán dây ca thuc điu tr. Kt qu đưc trình bày bng 3.12. Bng 3.12. Hiu qu ty sán dây dê bng mt s loi thuc Loi thuc S con ty S con sch T l sch (%) (liu lưng) (n) trng () Niclosamid 10 10 100,0 (80mg/kg P) Praziquantel (10 10 9 90,00 mg/kg P) Albendazole 10 8 80,00 (10mg/kg P) Kt qu điu tr th nghim bnh sán dây dê đưc th hin bng 3.12, bng 3.12 chúng tơi tin hành xét nghim phân sau khi ty 15 ngày. Kt qu cho thy thuc Praziquantel hiu qu ty sch 90% trng sán dây dê; thuc Niclosamid hiu qu ty sch 100% trng sán dây dê và thuc Albendazole hiu qu ty sch 80% trng sán dây dê. Các thuc trên dùng mt liu duy nht. Như vy, thuc Niclosamid cĩ th s dng đ ty sán dây dê va hiu qu, va an tồn sau khi ty. Mc dù thuc Praziquantel và thuc Albendazole khi ty cĩ 1 s dê chưa sch trng hồn tồn nhưng sau khi ty s lưng trng gim nhiu hơn so vi trưc khi ty. 3.10. Đ xut bin pháp phịng tr bnh sán dây (bị, dê)
68. 59 Kt hp kt qu nghiên cu trên, căn c vào thc t chăn nuơi đa phương, chúng tơi đ xut bin pháp phịng tr bnh sán dây bị, dê như sau. Đ phịng chng bnh sán dây hiu qu chúng ta cn: 1. Bin pháp phịng bnh tt nht là điu tr bnh sán dây (bị, dê) đ làm gim sán trưng thành vt ch, gim lưng trng thi ra mơi trưng: dùng các loi thuc Niclosamid, thuc Praziquantel và thuc Albendazole mi năm 2 ln. 2. Gim s lưng vt ch trung gian: vt ch trung gian ca sán dây 2 huyn EaKar, M’Đrăk đưc xác đnh là 2 lồi nhn Scheloribates laevigatus và nhn Galumna minuta . Vì vy, nhng vùng cĩ nhn này sinh sng chúng ta nên ci to bãi chăn th, làm khơ nhng bãi chăn, đng c b m ưt; chăn th luân phiên bãi chăn. 3. Làm gim nguy cơ tip xúc mm bnh và vt ch: Nên phân bị, dê theo phương pháp sinh hc đ li dng quá trình lên men sinh nhit các cht hu cơ trong phân ca h vi sinh vt đ tiêu dit trng sán dây trong phân. Khơng chăn th gia súc quá sm hoc cho v chung quá mun đ hn ch kh năng tip xúc vi ký ch trung gian, t đĩ hn ch kh năng nhim bnh cho gia súc. Cn cĩ ch đ chăm sĩc, nâng cao sc đ kháng cho gia súc nhm giúp gia súc tăng cưng kh năng phịng chng bnh nĩi chung và bnh sán dây nĩi riêng. Đc bit là đi vi gia súc non thơng qua vic ci thin khu phn ăn, b sung các cht vi lưng cn thit như vitamin, khống cht
69. 60 KT LUN VÀ Đ NGH Kt lun T l nhim sán dây (bị, dê) ti 2 huyn EaKar, huyn M’Đrăk là 15,79% và 13,48%. T l nhim sán dây theo lồi (bị, dê) ti 2 huyn EaKar, huyn M’Đrăk là 5,15% và 19,39%. T l nhim sán dây (bị, dê) theo nhĩm tui huyn EaKar, huyn M’Đrăk là: + bị nhĩm tui >12 tháng tui cĩ t l nhim sán dây thp nht 1,78%, k đn là nhĩm tui 6 12 tháng tui cĩ t l nhim sán dây là 8,69% và cao nht là bị nhĩm tui 12 tháng tui cĩ t l nhim thp nht 7,94%, k đn là nhĩm tui <3 tháng tui cĩ t l nhim là 13,89%, nhĩm tui 3 – 6 tháng tui cĩ t l nhim là 26,67% và nhĩm tui cĩ t l nhim cao nht là nhĩm tui 6 – 12 tháng tui cĩ t l nhim là 30,77%. T l nhim sán dây (bị, dê) theo đa hình huyn EaKar, huyn M’Đrăk là: + Bị vùng trũng thp t l nhim là 5,50%, vùng đi núi là 4,76%. + Dê vùng trũng thp t l nhim là 20,95%, vùng đi núi là 17,58%. T l nhim sán dây (bị, dê) theo mùa v huyn EaKar, huyn M’Đrăk là: + Mùa khơ t l nhim sán dây bị là 5%, mùa mưa là 5,41%. + Mùa khơ t l nhim sán dây dê là 18,26% , mùa mưa là 20,98%. Kt qu nghiên cu xác đnh thành phn lồi sán dây (bị, dê) xác đnh đưc 2 lồi sán dây là Moniezia expansa và Moniezia benedeni ký sinh c 2 lồi gia súc (bị, dê) trong đĩ bị t l nhim Moniezia expansa là 12,50% , Moniezia benedeni là 87,50%; dê t l nhim sán dây Moniezia expansa là 83,33%, Moniezia benedeni là 16,67%.
70. 61 Kt qu xác đnh thành phn lồi nhn đt Oribatidae 2 huyn EaKar, M’Đrăk cĩ 6 lồi là Scheloribates laevigatus , Galumna minuta , Oppiella nova, Conoppia sp ., Hermania sp . và Tectocepheus velatus . Kt qu xác đnh t l nhim u trùng sán dây ca nhn đt t nhiên: trong 6 lồi nhn đt đưc tìm thy thì ch cĩ 2 lồi là Scheloribates laevigatus , Galumna minuta nhim u trùng sán dây, t l nhim nhn Scheloribates laevigatus là 4,62%, nhn Galumna minuta là 4,44%. Kt qu gây nhim thc nghim u trùng sán dây Moniezia cho nhn đt: trong 6 lồi nhn đưc gây nhim thì ch cĩ 2 lồi nhim u trùng sán dây là nhn Scheloribates laevigatus và nhn Galumna minuta vi t l tương ng là 30% và 20%. Triu chng lâm sàng thưng thy bị, dê nhim sán dây là a chy; gy cịm, xù lơng; niêm mc nht nht. Bnh tích thưng thy bị, dê nhim sán dây là viêm xut huyt rut, mt s trưng hp hoi t rut; sưng gan; tc rut. Ba loi thuc chúng tơi tin hành điu tr cho kt qu tt, t l ty sch trng sán dây cao, trong đĩ thuc Niclosamide cĩ hiu lc ty tr cao nht 100% đi vi dê, thuc Albendazole cĩ hiu lc ty tr 80%; thuc Praziquantel cĩ t l ty sch là 90% dùng đ ty sán dây va hiu qu, va an tồn sau khi ty. Đ ngh Cn cĩ nhng nghiên cu trên quy mơ rng hơn ca tnh Đc Lc đ t đĩ nm rõ đưc đc đim ca bnh đ t đĩ đưa ra đưc bin pháp phịng chng bnh hiu qu hơn.
71. 62 TÀI LIU THAM KHO Ting Vit 1. Lương Văn Hun, Lê Hu Khương (1995). Giun sán ký sinh bị, dê gia cm Vit Nam cĩ th truyn lây cho ngưi . Tp san KTNLN s tháng 12 năm 1995. Trang 93100 2. Nguyn Th Hùng, Nguyn Quang Sc (1994). Kt qu điu tra tình hình nhim giun sán ký sinh đưng tiêu hĩa dê. Tp chí Khoa hc k thut thú y, tp I s 5. 3. Nguyn Th Hùng (1996), Bnh sán dây dê và bin pháp phịng tr. Tp chí Khoa hc k thut thú y, tp III, s 3, 54 56. 4. Nguyn Th Kỳ (1994). “Sán dây (Cestoda) ký sinh đng vt Vit Nam ”, tp I. Nhà xut bn khoa hc và k thut , Hà Ni, 11 15. 5. Phm Văn Khuê, Phan Trnh Chúc, (1981). ‘‘ Khái quát tình hình và kt qu điu tra giun sán ký sinh vt nuơi trong k hoch 5 năm ln th 2 ”. 19761980. Tp san KHKTNN ca Trưng ĐHNN 4 s 4 năm 1981. Trang 1985201 6. Phm Văn Khuê, và các cng s. (1995). ‘‘Tp san KHKT Nơng lâm nghip s 12 ” năm 1995. Trang 8088. 7. Phm Văn Khuê, Phan Lc (1996). ‘‘Ký sinh trùng thú y ”. Nhà xut bn nơng nghip , Hà Ni, 86 91. 8. Nguyn Th Kim Lan và cs (1997). ‘‘ Tình hình nhim giun sán đưng tiêu hĩa đàn dê tnh Bc Thái ”. Tp chí Khoa hc k thut Thú y, tp IV, s 1, 49 – 53. 9. Nguyn Th Kim Lan (1997), ‘‘ Bnh sán dây dê và bin pháp phịng tr ”, Tp chí khoa hc và cơng ngh Đi hc Thái Nguyên, tp I, s 2. 10. Nguyn Th Kim Lan và cs (1998), ‘‘ Bin đng nhim giun sán đưng tiêu hĩa đàn dê tnh Bc Thái ” Tp chí khoa hc k thut thú y, tp V, s 1.
72. 63 11. Nguyn Th Kim Lan và cs (1998), ‘‘ Nhng nhn xét v bnh tích đi th và mt s ch tiêu huyt hc ca dê nhim giun sán đưng tiêu hĩa ”, Tp chí khoa hc k thut thú y, tp V, s 9. 12. Nguyn Th Kim Lan và cs (1999), ‘‘ Hiu qu ca vic dùng thuc ty phịng bnh giun sán đưng tiêu hĩa cho dê đa phương min núi ”, Tp chí khoa hc và cơng nghip chuyên đ canh tác lâu bn trên đt dc, Đi hc Thái Nguyên, tp 4, s 12. 13. Nguyn Th Kim Lan (2000), Bnh giun sán đưng tiêu hố ca dê đa phương mt s tnh min núi phía Bc Vit Nam và bin pháp phịng tr. Lun án Tin s nơng nghip, Hà Ni. 14. Nguyn Th Kim Lan và cs (2000), ‘‘ Kt qu th nghim mt s loi thuc điu tr bnh giun sán đưng tiêu hĩa dê ”, Tp chí khoa hc k thut thú y, tp VII, s 4. 15. Nguyn Th Kim Lan, Nguyn Th Lê, Phm S Lăng, Nguyn Văn Quang (2008). “Giáo trình ký sinh trùng hc thú y ”. Nhà xut bn nơng nghip , Hà Ni, 173 – 192. 16. Phan Đch Lân, Phm S Lăng (1975). Bnh sán dây và bin pháp phịng tr tri X Hà Nam . Tp chí Khoa hc và k thut nơng nghip, 124. 17. Phan Đch Lân, Nguyn Th Kim Lan, Nguyn Văn Quang (2002). “Bnh ký sinh trùng đàn dê Vit Nam ”. Nhà xut bn nơng nghip , Hà ni, 4955. 18. Phm S Lăng, Lê Văn To, Bch Đăng Phong (2002). “Bnh ph bin bị sa”. Nhà xut bn nơng nghip , Hà Ni, 191197. 19. Nguyn Th Lê, Phm Văn Lc, Hà Duy Ng, Nguyn Văn Đc và Nguyn Th Minh (1996), “Giun sán ký sinh gia súc Vit Nam”, NXB khoa hc và k thut, HN, tr. 30 44. 20. Đào Hu Thanh, Lê Sinh Ngon (1980). ‘‘Bnh giun sán đàn dê Vit Nam”, Nhà XBNN , Hà Ni, trang 321 328.
73. 64 21. Đ Dương Thái, Trnh Văn Thnh (1978). ‘‘ Cơng trình nghiên cu ký sinh trùng Vit Nam. Phn giun sán ký sinh đng vt nuơi ”. NXBKHKT Hà Ni 1978. 334 trang. 22. Trnh Văn Thnh (1963). ‘‘Ký sinh trùng thú y ”. Nhà Xut Bn nơng Thơn , Hà Ni, 325 327. 23. Trnh Văn Thnh (1976). V tình hình ký sinh trùng bị, dê gia cm Min Nam Vit Nam . Tp chí KHKTNN s 3 và 4 năm 1976. Trang 205214 và 284290. 24. Trnh Văn Thnh (1977). ‘‘Ký sinh trùng và bnh ký sinh trùng”, NXB Nơng Nghip . 25. Trnh Văn Thnh, Phm Xuân D, Phm Văn Khuê, Phan Đch Lân, Bùi Lp, Dương Cơng Thun (1978). ‘‘Cơng trình nghiên cu ký sinh trùng Vit Nam”, Tp II, Nhà xut bn khoa hc và k thut , Hà Ni, 220 222. 26. Trnh Văn Thnh, Phan Trng Cung, Phm Văn Khuê, Phan Lc (1982). ‘‘Giáo trình ký sinh trùng thú y ”. NXBNN Hà Ni , 230 trang. 27. Phan Th Vit, Nguyn Th Kỳ, Nguyn Th Lê (1977). “Giun sán ký sinh đng vt Vit Nam ”. Nhà xut bn khoa hc và k thut , Hà Ni, 153 164 28. Phan Th Vit (1978). V giun sán ký sinh chung gia đng vt nuơi và đng vt hoang di . tp chí KHKTNN s 9 năm 1978. Trang 679684. Ting nưc ngồi 29. Achi and colleagues (2003). Gastrointestinal Nematodes of cattle in Savanah area of Cotedivaire , An abattoir survey. In: Helminthology, 2003, Vol (2). 30. Alvarado R., Pitty B., Morales S. (1990), Genera of gastrointestinal helminths and species of coccidia in goats in Costarica, Ciencias veterinarias heredia, 12: 1, P. 25 28. 31. Borges and colleagues (2001). “Helminth parasites of cattle from Jaboticabal ”,
74. 65 SoPaulo State, Brazil . Semina: Ciencias Agroas (Londrina), 2001 (Vol.22) (No. 1) 4953 32. Bilquee F. M. (1988), Parasutes of sheep and goat in Karach with special reference to hydatidosis and Fascioliasis, Proceedings of parasitology, No 6, P. 50 58. 33. Chronst. K (1998). Efficacy of Albendazol against Moniezia spp . In Sheep and Cattle. Actavet. Brno. 1998, 67. 34. Chroust. K (1997). “Control of gastrointestinal helminthiasis in pasture reared lambs”. Vet Med (Praha), 42(3): 67 – 70 35. Denegri, G.M. (1993) Review of oribatid mites as intermediate hosts of tapeworms of the Anoplocephalidae. Experimental and Applied Acarology . 17, 567580. 36. Drozdz J, Malczewski A. (1971), Internal parasites and diseses of liverstock parasites Vit Nam. Scientific and technical publisher, HN, P. 95 – 98. 37. Etana Debel (2002). Epidemiology of gastrointestinal Helminthiasis of Rift Valley goats under traditional Husbandry in Tulur Distrct , Ethiopia. J. Scie. 25(1). 2002. 38. Eeroanska D., M Varady, Eorba J. (2005). “The occurrence of sheep gastrointestinal parasire in the Slovak Republic”. In: helminthology, 42, 4: 205 209. 39. Fritz, G.N. (1982) Cysticercoidcarrying mites (Acari: Oribatida) found on pastures harboring goats infected with Moniezia expansa (Cestoda: Anoplocephalidae). Master's Thesis, University of Florida Department of Entomology . 97 pp. 40. Hetherington L. (1995), All about goats, Veterinary secsion by TV, Vet., P. 163 171.
75. 66 41. Johanes Kaufmann (1996), Parasitic Infections of Domestic Animal: A Diagnostic Manual, Basel, Boston, Berlin, P. 150 152. 42. Kates K. C., Goldberg A. (1975), The pathogenicity of the common sheep tapeworm, Moniezia expansa , Proc, helminth Soc, Wash, 18, P. 87 101. 43. Krishna L., Jithendran K . P., Vaid J., (1989) “Incidenceofcommon parasitic onfection amongs in Kangra valley of Himachal Pradesh”, 4: 2, P. 183 184. 44. Mazyad, S.A. & El Garhy M.F.(2004) Laboratory and field studies on Oribatid mites as intermediate host of Moniezia expansa infecting Egyptian sheep . J. Egypt. Soc. Parasitol. 34, 305314 45. Mckenne P. B. (1981), The diagnostic valuc and interpretation of faecal egg counts in sheep, N, Z, Vet J., 29, P. 129 130. 46. Memmedov E. (2009). “Prevalance of Moniezia species in sheep of Sherur region of Nakhchivan Autonomous Republic ”. Journal Kafkas Universitesi Veteriner Fakultesi Dergisi, Vol. 15 No. 3, 465 – 467. 47. Mishareva T. E. (1977), Special features of the control of helminth infections on industrial sheep farms, Veterinaria, Kiev, P. 45,67. 48. Misra S. C., Swain G., Dash B., Mohanpatra N. B. D. (1989), Anthelmintic, efficacy of Valbazen (SK and F) against natural acquired Moniezia infection in calves and kids. Indian veterinary Journal, 66: 6, 559 – 561. 49. Merijo Eileen Jordan (2001) Population dynamics of oribatid mites (acari: oribatida) on horse pastures of north central florida. University of Florida Dissertation 50. Mohammad, A., Akrami, Alireza Saboori, Ali Eslami (2007) Observation on Oribatid mites (Acari: Oribatida) serving as intermediate host of Moniezia expansa (Cestoda: Anoplocephalidae) in Iran. International Journal of Acarology . 33, 7278