Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ học, đánh giá thiệt hại và đề xuất biện pháp phòng hội chứng rối loạn sinh sản và hô hấp (bệnh tai xanh - Prrs) trên đàn heo nuôi tại tỉnh đăk lăk - Giang Thị Thanh
128 trang
4900
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ học, đánh giá thiệt hại và đề xuất biện pháp phòng hội chứng rối loạn sinh sản và hô hấp (bệnh tai xanh - Prrs) trên đàn heo nuôi tại tỉnh đăk lăk - Giang Thị Thanh", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Tài liệu đính kèm:
- nghien_cuu_mot_so_dac_diem_dich_te_hoc_danh_gia_thiet_hai_va.pdf
Nội dung text: Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ học, đánh giá thiệt hại và đề xuất biện pháp phòng hội chứng rối loạn sinh sản và hô hấp (bệnh tai xanh - Prrs) trên đàn heo nuôi tại tỉnh đăk lăk - Giang Thị Thanh
- B GIÁO D C VÀ ĐÀO T O TRƯ NG Đ I H C TÂY NGUYÊN GIANG TH THANH Tên đ tài: XÁC Đ NH LƯ NG CO 2 H P TH C A R NG L Ơ (Bambusa procure A.Chev et A.Cam) VÙNG TÂY NGUYÊN Chuyên ngành: Lâm h c Mã s : 60.62.60 LU N VĂN TH C S LÂM NGHI P Ngư i hư ng d n khoa h c PGS.TS. B o Huy Đ k L k, Năm 2011
- i L i cam đoan Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên c u c a riêng tơi, các s li u và k t qu nghiên c u nêu trong lu n văn là trung th c và chưa t ng đư c cơng b trong b t kỳ m t cơng trình nào khác. H tên tác gi Giang Th Thanh
- ii L i c m ơn Lu n văn này đư c th c hi n theo chương trình đào t o Cao h c Lâm h c khĩa 3 năm 2008 2011, trư ng Đ i h c Tây Nguyên. Trong su t quá trình th c hi n và hồn thành lu n văn này tác gi đã nh n đư c s quan tâm giúp đ c a Ban giám hi u, Phịng đào t o sau đ i h c, các th y cơ thu c b mơn Qu n lý tài nguyên r ng và Mơi trư ng trư ng Đ i h c Tây Nguyên, các cán b nghiên c u thu c Vi n Khoa h c K thu t Nơng Lâm nghi p Tây Nguyên và các b n bè đ ng nghi p. Nhân đây tác gi xin chân thành c m ơn s giúp đ đĩ. Trư c h t, tác gi xin g i l i c m ơn sâu s c đ n PGS.TS. B o Huy, ngư i đã hư ng d n khoa h c, đã t n tình giúp đ , ch b o và truy n đ t nh ng ki n th c, kinh nghi m quý báu trong su t quá trình h c t p và hồn thành lu n văn này. Tác gi cũng xin g i l i c m ơn sâu s c đ n các th y cơ thu c B mơn Qu n Lý Tài Nguyên R ng và Mơi Trư ng và B mơn Lâm Sinh, Trư ng Đ i H c Tây Nguyên đã ch b o và t o các đi u ki n giúp đ cho tác gi thu th p s li u, x lý m u đi u tra trong su t quá trình th c hi n lu n văn. Tác gi cũng xin g i l i c m ơn sâu s c đ n phịng đào t o sau đ i h c, trư ng Đ i h c Tây Nguyên đã t o đi u ki n cho tác gi h c t p và hồn thành lu n văn này. Xin chân thành c m ơn Cơng ty Lâm nghi p Nam Tây Nguyên xã Qu ng Tr c, xã Qu ng Tâm huy n Tuy Đ c t nh Đăk Nơng, Khu b o t n thiên nhiên Nam Ka huy n Lăk t nh ĐăkLăk, Vi n Khoa h c K thu t Nơng Lâm nghi p Tây nguyên đã giúp đ , t o đi u ki n thu n l i cho tác gi đi u tra thu th p s li u, phân tích m u ph c v cho lu n văn. Cu i cùng, xin chân thành c m ơn các anh ch , b n bè, đ ng nghi p đã giúp đ , đ ng viên tác gi trong su t quá trình h c t p và hồn thành lu n văn. Tác gi Giang th thanh
- iii M C L C L i cam đoan i L i c m ơn ii M C L C iii DANH M C B NG BI U v DANH M C HÌNH NH vii DANH M C CÁC CH VI T T T viii Đ T V N Đ 1 CHƯƠNG 1: T NG QUAN V N Đ NGHIÊN C U 5 1.1. Trên th gi i 5 1.2. Trong nư c 15 1.3. Th o lu n 21 CHƯƠNG 2: Đ I TƯ NG, M C TIÊU, N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U 23 2.1. Đ i tư ng, ph m vi nghiên c u. 23 2.2. M c tiêu nghiên c u. 24 2.2.1. M c tiêu t ng quát. 24 2.2.2. M c tiêu c th 24 2.3. N i dung nghiên c u 24 2.4. Phương pháp nghiên c u 24 2.4.1. Phương pháp lu n nghiên c u 24 2.4.2. Phương pháp nghiên c u c th 25 CHƯƠNG 3: Đ C ĐI M C A KHU V C NGHIÊN C U 40 3.1. Đi u ki n t nhiên 40 3.2. Kinh t Xã h i 44 CHƯƠNG 4: K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N 48 4.1. Đ nh lư ng sinh kh i và carbon tích lũy trong thân cây khí sinh và trong lâm ph n l ơ 48
- iv 4.1.1. Ư c tính sinh kh i khơ và lư ng carbon tích lũy trong cây khí sinh v i các nhân t đi u tra: Đư ng kính ngang ng c, chi u dài và tu i c a cây. 48 4.1.2. Xác đ nh t l carbon và kh i lư ng sinh kh i khơ tích lũy trong thân cây khí sinh 54 4.1.3. Ư c tính lư ng carbon tích lũy c a cây khí sinh theo lâm ph n l ơ 58 4.2. Đ nh lư ng sinh kh i và carbon tích lũy trong các b ch a th m m c, th m tươi, cây l ơ ch t và r trong các tr ng thái r ng l ơ. 60 4.2.1. Mơ hình hĩa m i quan h gi a sinh kh i khơ c a th m m c, cây l ơ ch t và r v i các nhân t m t đ , đư ng kính bình quân lâm ph n. 61 4.2.2. Mơ hình hĩa m i quan h gi a lư ng carbon tích lũy trong th m m c, cây l ơ ch t và r v i các nhân t đi u tra lâm ph n 66 4.2.3. T l gi a carbon tích lũy trong th m m c, cây l ơ ch t và r v i sinh kh i khơ c a các b ch a. 73 4.3. Kh i lư ng đ t khơ và lư ng carbon tích lũy trong đ t trong các tr ng thái r ng l ơ. 74 4.3.1. T l ph n trăm gi a carbon tích lũy trong đ t v i kh i lư ng đ t khơ.74 4.3.2. Mơ hình hĩa m i quan h gi a kh i lư ng đ t khơ v i các nhân t m t đ và đư ng kính bình ngang ng c quân lâm ph n. 76 4.4. Xác đ nh lư ng carbon tích lũy và lư ng CO 2 h p th trong tồn lâm ph n l ơ theo t ng c p m t đ và đư ng kính ngang ng c bình quân lâm ph n. 78 4.5. Gi i pháp đo tính, giám sát tr lư ng carbon r ng l ơ 82 K T LU N VÀ KI N NGH 84 K t lu n 84 Ki n ngh 87 Tài li u tham kh o 89
- v DANH M C B NG BI U B ng 1.1: T l đĩng gĩp gây hi u ng nhà kính c a các lo i khí trong khí quy n6 B ng 1.2: Lư ng carbon tích lũy trong các ki u r ng (Theo Woodwell, Pecan, 1973 – D n theo Ph m Tu n Anh [1]). 9 B ng 3.1: Cơ c u di n tích trong khu BTTN Nam Ka 40 B ng 3.2: Cơ c u di n tích vùng đ m 40 B ng 4.1: Mơ hình quan h gi a SKK cây khí sinh (thân, cành, lá) v i các nhân t DBH, L và A. 49 B ng 4.2: Ki m tra s phù h p c a mơ hình b ng tiêu chu n Friedman cho mơ hình SKK cây khí sinh theo 3 nhân t DBH, L và A 51 B ng 4.3: Mơ hình quan h gi a C cây khí sinh (thân, cành và lá) v i các nhân t DBH, L và A. 52 B ng 4.4: Ki m tra s phù h p c a mơ hình b ng tiêu chu n Friedman cho mơ hình C cây khí sinh theo 3 nhân t DBH, L và A 54 B ng 4.5: T l C/SKK trong thân cây khí sinh l ơ 55 B ng 4.6: B ng phân chia lâm ph n theo N/ha và DBHbq 58 B ng 4.7: Ki m tra s phù h p c a mơ hình b ng tiêu chu n Friedman cho mơ hình C cây khí sinh theo 2 nhân t DBHbq và N/ha 59 B ng 4.8: B ng ư c tính C (t n/ha) trong cây khí sinh lâm ph n l ơ theo N/ha và DBHbq (cm) 60 B ng 4.9: Mơ hình quan h gi a SKK TM v i các nhân t N/ha và DBHbq 61 B ng 4.10: Ki m tra s phù h p c a mơ hình b ng tiêu chu n Friedman cho mơ hình SKK TM theo 2 nhân t N/ha và DBHbq 62 B ng 4.11: Mơ hình quan h gi a SKK CC v i các nhân t N/ha và DBHbq 63 B ng 4.12: Mơ hình quan h gi a SKK RE v i các nhân t N/ha và DBHbq 64 B ng 4.13: Ki m tra s phù h p c a mơ hình b ng tiêu chu n Friedman cho mơ hình SKK RE theo 2 nhân t N/ha và DBHbq 65 B ng 4.14: Mơ hình quan h gi a C TM v i các nhân t N/ha và DBHbq 66
- vi B ng 4.15: Ki m tra s phù h p c a mơ hình b ng tiêu chu n Friedman cho mơ hình C TM theo 2 nhân t N/ha và DBHbq 68 B ng 4.16: Mơ hình quan h gi a C CC v i các nhân t N/ha và DBHbq. 69 B ng 4.17: Ki m tra s phù h p c a mơ hình b ng tiêu chu n Friedman cho mơ hình C CC theo 2 nhân t N/ha và DBHbq 70 B ng 4.18: Mơ hình quan h gi a C RE v i các nhân t N/ha và DBHbq 71 B ng 4.19: Ki m tra s phù h p c a mơ hình b ng tiêu chu n Friedman cho mơ hình C RE theo 2 nhân t N/ha và DBHbq 72 B ng 4.20: T l ph n trăm gi a C th m m c, cây l ơ ch t và r v i SKK c a các b ch a. 73 B ng 4.21: T l C tích lũy trong đ t v i kh i lư ng đ t khơ trong lâm ph n l ơ75 B ng 4.22: K t qu phân tích phương sai s sai khác tr lư ng C trong đ t r ng l ơ 3 lo i đ t 76 B ng 4.23: Mơ hình quan h gi a KLK DAT v i các nhân t N/ha và DBHbq 77 B ng 4.24: Mơ hình quan h gi a C DAT v i các nhân t N/ha và DBHbq 78 B ng 4.25: Lư ng C tích lũy trong 5 b ch a các lâm ph n l ơ khác nhau v c p N/ha và DBHbq 79 B ng 4.26: Lư ng C bình quân 5 b ch a và t l tr lư ng C trong các b ch a r ng l ơ 80 B ng 4.27: Lư ng CO 2 h p th các lâm ph n l ơ khác nhau v c p N/ha và DBHbq 81 B ng 4.28: Giá tr h p th CO 2 c a các lâm ph n l ơ khác nhau v c p N/ha và DBHbq 82
- vii DANH M C HÌNH NH Hình 1.1 : Sơ đ b c x m t tr i và hi u ng nhà kính 6 Hình 1.2: T l % C trong các lo i th m ph 10 Hình 1.3: Lư ng C tích lũy trong các th m th c v t 11 Hình 1.4: T ng giá tr th trư ng các bon theo các năm. 14 Hình 2.1: Cây l ơ (Bambusa procure A.Chev et A.Cam) 23 Hình 2.2: L p ơ đo đ m các ch tiêu cây cá th l ơ và các ch tiêu sinh thái 25 Hình 2.3: Gi i tích cây khí sinh l ơ, đo tính sinh kh i tươi các b ph n và và l y m u 28 Hình 2.4: Sơ đ b trí ơ m u 31 Hình 2.5: Thu th p s li u sinh kh i tươi và l y m u th m tươi, th m m c và cây l ơ ch t 32 Hình 2.6: Thu th p s li u sinh kh i r và l y m u đ t, r 33 Hình 2.7 : Sơ đ ti p c n nghiên c u 39 Hình 4.1: Mơ hình quan h gi a SKK cây khí sinh v i DBH 50 Hình 4.2: Mơ hình quan h gi a SKK cây khí sinh v i DBH, L và A 50 Hình 4.3: Mơ hình quan h gi a C cây khí sinh v i DBH 53 Hình 4.4: Mơ hình quan h gi a C cây khí sinh v i DBH, L và A 53 Hình 4.5: Mơ hình quan h gi a C cây khí sinh v i DBHbq và N/ha 59 Hình 4.6: Mơ hình quan h gi a SKK TM v i N/ha và DBHbq 62 Hình 4.7: Mơ hình quan h gi a SKK RE v i các nhân t N/ha và DBHbq 65 Hình 4.8: Mơ hình quan h gi a C TM v i N/ha và DBHbq 67 Hình 4.9: Mơ hình quan h gi a C CC v i N/ha và DBHbq 70 Hình 4.9: Mơ hình quan h gi a C RE v i N/ha và DBHbq 72 Hình 4.10: T l C trong 5 b ch a r ng l ơ 80 Hình 4.11: Sơ đ 3 phương pháp đo tính, giám sát tr lư ng C 5 b ch a r ng l ơ 83
- viii DANH M C CÁC CH VI T T T A: Tu i cây. B TN & MT: B tài nguyên và mơi trư ng. C: Carbon. CC: Cây l ơ ch t. CDM: Clean Development Mechanism – Cơ ch phát tri n s ch CERs: Ch ng ch gi m phát th i. CNECB: Ban tư v n ch đ o liên ngành. DAT: Đ t. DBH: Đư ng kính ngang ngưc. DBHbq: Đư ng kính ngang ng c bình quân c a lâm ph n. DNA: T cơng tác qu c gia v bi n đ i khí h u. FCPF: Cơ quan đ i tác carbon r ng thu c Ngân Hàng Th Gi i. GIS: Geography Information System – H th ng thơng tin đ a lý. IPCC: Intergovernmental Panel on Climate Change T ch c nghiên c u Liên chính ph v bi n đ i khí h u c a Liên hi p qu c. KL: Kh i lư ng. L: Chi u dài cây. N: M t đ . PES: Chi tr d ch v mơi trư ng nư c. RE: R cây l ơ. REDD: Reducing Emissions from Deforestation and Forest Degradation Gi m phát th i t suy thối và m t r ng. SKK: Sinh kh i khơ. SKT: Sinh kh i tươi. TM: Th m m c. TT: Th m tươi.
- ix UNFCCC: United Nations Framework Convention on Climate Change Cơng ư c khung c a Liên hi p qu c v bi n đ i khí h u. UN REDD: Chương trình gi m khí th i do phá r ng và suy thối r ng c a Liên H p qu c.
- 1 Đ T V N Đ S ph thu c c a chúng ta ngày càng l n vào ngu n năng lư ng cĩ ngu n g c carbon đã t o ra m t lư ng tích lu khí nhà kính đáng k trong b u khí quy n. Phá r ng đ l y đ t chăn nuơi hay tr ng nh ng lo i cây thu l i, l y than c i, nh ng thĩi quen đĩ đã khơng ch làm tăng m t lư ng l n CO 2 phát th i mà cịn phá hu m t ngu n tài nguyên r ng quý giá cĩ kh năng h p th carbon khí quy n, ti p t c gĩp ph n vào bi n đ i khí h u. Các nhà khoa h c đã d báo r ng đ n năm 2050, nhi t đ trái đ t s tăng lên t 1,8 – 4oC n a và m c nư c bi n cĩ th s dâng cao 1,5 – 2 m do hi u ng nhà kính. Hi u ng nhà kính là hi n tư ng các ch t khí nhà kính (bao g m: Dioxyt carbon (CO 2), methane (CH 4), các oxyt nitơ, ozon (O 3), chloroflurocarbon (CFC), và hơi nư c trong khí quy n đã ngăn ch n quá trình thốt nhi t t trái đ t làm cho nhi t đ khí quy n tăng lên. Trong nhĩm khí đĩ, CO 2 phong phú và ph bi n, gây tác đ ng bi n đ i khí h u l n nh t. Theo d báo, đ n gi a th k 21 hàm lư ng dioxyt carbon (CO 2) trong khí quy n s tăng g p đơi so v i hi n nay. Ngu n phát th i CO 2 l n nh t là nhiên li u d u m , than đá, cùng các lo i nhiên li u h u cơ khác b đ t cháy trong s d ng ngu n nguyên li u này lên t i 5,4 t t n/năm. N n cháy r ng, m t r ng, ch y u là vùng nhi t đ i tham gia vào phát th i 1,6 t t n CO 2/năm. Ngồi ngu n phát th i l n đĩ cịn cĩ nh ng ngu n phát th i khí nhà kính như đ m l y, đ t nơng nghi p, ch t th i sinh ho t, s phân gi i c a các ch t h u cơ tuy nh nhưng di n r ng đã làm cho hàm lư ng dioxyt carbon trong khí quy n tăng lên 3000 tri u t n/năm. Phát th i khí nhà kính x y ra trên Trái Đ t là m t quá trình t nhiên, trư c đây do dân s ít, cơng nghi p chưa phát tri n, m c đ s d ng nhiên li u chưa cao, r ng cịn nhi u, cân b ng gi a phát th i và h p th CO 2 đư c duy trì, khơng x y ra hi u ng nhà kính. R ng và cây xanh nĩi chung cĩ vai trị r t quan tr ng trong s đi u ti t hàm lư ng CO 2 đư c ví như b h p th lo i khí này.
- 2 Khi m t di n tích r ng b m t th m th c v t thì tác h i x y ra trên hai khía c nh: M t kh năng h p th dioxyt carbon và sinh kh i b phân gi i là ngu n phát th i khí nhà kính. Kh năng h p th dioxyt carbon hay phát th i khí nhà kính ph thu c ch y u vào th m th c v t r ng. Các nhà khoa h c đã ch ra r ng, ngăn ch n m t r ng và suy thối r ng s là m t bi n pháp b o v khí h u trái đ t hi u qu và tương đ i r ti n hơn so v i các gi i pháp khác. Trong b i c nh đĩ, REDD ra đ i như là m t gi i pháp hi u qu nh m h n ch tác đ ng c a bi n đ i khí h u cũng như t o sinh k cho ngư i dân nghèo bên c nh nh ng n l c thích nghi, phịng ch ng bi n đ i khí h u. REDD là tên vi t t t c a c m t ti ng Anh Reducing Emission from Deforestation and Forest Degradation in Developing Countries Nghĩa là Gi m phát th i khí nhà kính do m t r ng và suy thối r ng các nư c đang phát tri n. Đây là sáng ki n đư c đưa ra t i H i ngh l n th 11 (COP11) các bên tham gia Cơng ư c khung c a Liên hi p qu c v bi n đ i khí h u (UNFCCC) đư c t ch c t i thành ph Monal, Canada năm 2005. Sáng ki n này xu t phát t th c t tình tr ng m t r ng và suy thối r ng đang đĩng gĩp m t t l l n, kho ng 15 20% t ng lư ng khí nhà kính do các ho t đ ng c a con ngư i gây ra trên ph m vi tồn c u. Nĩi cách khác, đây là m t ngu n phát th i khí nhà kính đáng k gĩp ph n làm bi n đ i khí h u. Tình tr ng này x y ra ch y u các nư c đang phát tri n vùng nhi t đ i. T i H i ngh l n th 13 (COP13) di n ra t i Bali, Indonesia vào tháng 12/2007, các bên đã thơng qua K ho ch Hành đ ng Bali (Bali Action Plan) trong đĩ cĩ đ xu t l trình xây d ng và đưa REDD tr thành m t cơ ch chính th c thu c h th ng các bi n pháp h n ch bi n đ i khí h u trong tương lai, đ c bi t là sau khi giai đo n cam k t đ u tiên c a Ngh đ nh thư Kyoto h t hi u l c vào năm 2012. H i ngh kêu g i các bên ti p t c nghiên c u, th nghi m REDD và t ng k t kinh nghi m th c ti n làm cơ s đ H i ngh l n th 15 (COP15) s đư c t ch c t i Copenhagen, Đan M ch vào tháng 12 năm 2009 xem xét, quy t đ nh. Cho đ n nay các cơ s v khoa h c v REDD, các chương trình thí đi m
- 3 qu c gia, các d án REDD đã b t đ u kh i đ ng nhi u qu c gia Châu Á, Nam M ; và c ng đ ng khoa h c lâm nghi p và mơi trư ng tồn c u đang ch quy t đ nh cu i cùng đ th c hi n chi tr REDD COP17 s di n ra Nam Phi vào tháng 11 năm 2011. Khi tr thành m t cơ ch tài chính chính th c trong các th a thu n qu c t thì trư c h t REDD s gĩp ph n làm h n ch m t và suy thối r ng và gi m nh bi n đ i khí h u trên ph m vi tồn c u. Bên c nh đĩ, th c hi n REDD cũng đ ng nghĩa v i vi c r ng đư c qu n lý và s d ng b n v ng, đa d ng sinh h c và các d ch v mơi trư ng c a r ng đư c b o t n, gĩp ph n cung c p g và các lâm s n ngồi g , thúc đ y phát tri n kinh t , xã h i và xĩa đĩi gi m nghèo t i các nư c đang phát tri n cĩ di n tích r ng t nhiên l n. Theo đĩ các nư c phát tri n s đáp ng m t s m c tiêu gi m phát th i c a nư c h b ng cách mua các tín d ng carbon c a các nư c đang phát tri n t nh ng cánh r ng h p th CO 2. Đ i v i Vi t Nam, s bi n đ i khí h u đang d n cĩ nh ng tác đ ng m nh m . Theo tính tốn c a các nhà khoa h c, c m t th p k , nhi t đ trung bình t i Vi t Nam tăng 0,1 đ C. khu v c đ ng b ng sơng C u Long, m c nư c d ki n s tăng kho ng 33 cm đ n năm 2050 và 1 m đ n năm 2100. Đi u đĩ s nh hư ng đ n cu c s ng c a hàng tri u ngư i dân t i khu v c này [9], [1111], [14], [1515]. Trư c b i c nh đĩ, đ tham gia vào chương trình gi m phát th i t suy thối và m t r ng (REDD), làm cơ s chi tr d ch v mơi trư ng, Vi t Nam c n xác đ nh đư c lư ng CO 2 h p th trong các ki u r ng khác nhau Vi t Nam. Trong đĩ cĩ ki u r ng l ơ, m t ki u r ng cĩ di n tích đáng k trong h sinh thái r ng t nhiên Vi t Nam. R ng l ơ ngồi vai trị cung c p lâm s n ngồi g (như: măng, nguyên li u s n xu t đ th cơng m ngh , ) cịn cĩ vai trị đi u hồ khí h u, b o v mơi trư ng sinh thái, đ c bi t l ơ cĩ kh năng thích nghi cao nh ng nơi cĩ đi u ki n sinh thái kh t nghi t như: đ t b hố sau canh tác nương r y, đ t cát ven sơng, su i, nên cĩ vai trị r t l n trong vi c b o v đ t, đi u ti t ngu n
- 4 nư c, Tuy nhiên, hi n nay r ng l ơ v n chưa đư c quan tâm nhi u, nhi u di n tích r ng này đang b ch t phá, chuy n đ i sang canh tác nơng nghi p, đi u này làm m t đi ngu n tài nguyên quý giá, đ ng th i làm m t đi kh năng phịng h mơi trư ng và gĩp ph n đáng k trong phát th i CO 2 gây hi u ng nhà kính. Nh m t o cơ s cho vi c chi tr phí d ch v mơi trư ng trong tham gia chương trình REDD t vi c qu n lý b o v các di n tích r ng l ơ, chúng tơi ti n hành nghiên c u đ tài “Xác đ nh lư ng CO 2 h p th c a r ng l ơ vùng Tây Nguyên”.
- 5 CHƯƠNG 1: T NG QUAN V N Đ NGHIÊN C U 1.1. Trên th gi i 1.1.1. Nh ng nghiên c u v nh hư ng và bi n đ ng khí CO 2 trong khí quy n đ i v i s thay đ i khí h u Các lý thuy t v s hâm nĩng tồn c u phát sinh t cu i th k 19 do nh ng nhà khoa h c Th y Đi n trong khi quan sát s thay đ i nhi t đ c a khơng khí b ơ nhi m đ r i t đĩ k t lu n r ng trái đ t nĩng d n do con ngư i phĩng thích các khí ơ nhi m vào khơng khí. Lý thuy t này là nguyên nhân kh i đ u cho bao cu c th o lu n sau đĩ gi a các nhà khoa h c. H đã tiên đốn là t năm 1896, thán khí (CO 2) th i vào khơng khí do vi c đ t than đá đ t o ra năng lư ng là nguyên nhân chính gây ra “hi u ng nhà kính”. Mãi đ n năm 1949, sau khi kh o sát hi n tư ng tăng nhi t đ trong khơng khí Âu Châu và B c M t năm 1850 đ n 1940 so v i các nơi khác trên th gi i, các nhà nghiên c u Anh đã đi đ n k t lu n là s phát tri n các qu c gia k ngh đã làm tăng lư ng ơ nhi m thán khí trong khơng khí, do đĩ làm cho m t đ t hai vùng này nĩng mau hơn so v i các vùng chưa phát tri n. Đ n năm 1958, các cu c nghiên c u phịng thí nghi m Mauna Loa Observatory (Hawai) đ t đ cao 3.345m đã ch ng minh đư c khí CO 2 là nguyên nhân chính y u c a s gia tăng nhi t đ này. Đ n năm 1976, các ch t khí methane (CH 4), chlorofluorocarbon (CFC), nitrogen oxide (NO 2) cũng đư c xác nh n là nguyên nhân c a hi u ng nhà kính. Các cu c nghiên c u m i nh t do hai khoa h c gia Karl và Nberth trên t p chí Sciences s tháng 12/2003 nĩi lên tính kh n thi t c a v n đ này. Theo ư c tính c a hai ơng thì t 1990 đ n 2100, nhi t đ trên m t đ a c u s tăng t 3,1 đ n 8,9 oF (1,6 đ n 4,2 oC); s tăng nhi t đ này s làm nĩng ch y hai t ng băng Greenland và Antartica và cĩ th làm ng p l t các b bi n (và ngư i ta cũng ư c tính đư c r ng CO 2 trong khơng khí đã tăng 30% t năm 1750 đ n nay). Đi u
- 6 này s làm thu h p di n tích đ t s ng c a con ngư i trên qu đ a c u, đ r i t đĩ sinh ra nhi u h l y như sau: Trái đ t s ch u đ ng nh ng lu ng khí nĩng b t thư ng; H n hán s thư ng xuyên hơn và x y ra nhi u nơi; Mưa to, bão t x y ra b t thư ng cũng như khơng th tiên li u trư c như hi n nay; H th c v t, sinh v t b thay đ i; Và sau cùng m c nư c bi n s dâng cao nhi u nơi ư c tính kho ng 75cm năm 2100. Hình 1.1 : Sơ đ b c x m t tr i và hi u ng nhà kính [20]. Vai trị gây nên hi u ng nhà kính c a các ch t khí đư c x p th t theo t l đư c trình bày trong b ng 1.1. B ng 1.1: T l đĩng gĩp gây hi u ng nhà kính c a các lo i khí trong khí quy n Các lo i ch t khí T l (%) gây hi u ng CFC 15 25 CH 4 12 20 O3 8 N2O 5 CO 2 50 60 (Ngu n: Md. Mahmudur Rahman, 2004)
- 7 Các báo cáo c a T ch c nghiên c u Liên chính ph v bi n đ i khí h u c a Liên hi p qu c (IPCC) và nhi u trung tâm nghiên c u cĩ uy tín hàng đ u trên th gi i cơng b trong th i gian g n đây cung c p cho chúng ta nhi u thơng tin và d báo quan tr ng. Theo đĩ, nhi t đ trung bình trên b m t đ a c u m lên g n 1°C trong vịng 80 năm (t 1920 đ n 2005) và tăng r t nhanh trong kho ng 25 năm nay (t 1980 đ n 2005). Theo m t cơng b m i đây c a Chính ph Anh cơng b v bi n đ i khí h u tồn c u, báo cáo cho r ng n u khơng th c hi n đư c chương trình hành đ ng gi m khí th i gây hi u ng nhà kính theo Ngh đ nh thư Kyoto, đ n năm 2035 nhi t đ b m t đ a c u s tăng thêm 2°C. V dài h n, cĩ hơn 50% kh năng nhi t đ tăng thêm 5°C [9], [12], [25]. 1.1.2. R ng và kh năng h p th dioxit carbon (CO 2), khí ch y u gây hi u ng nhà kính Theo m t nghiên c u c a các nhà khoa h c Úc v “carbon xanh” và vai trị c a nĩ đ i v i bi n đ i khí h u, r ng nguyên sinh cĩ kh năng lưu gi CO 2 nhi u hơn g p 3 l n so v i ư c tính trư c kia và nhi u hơn 60% so v i r ng tr ng. Cĩ th hi u m t cách đơn gi n, carbon xanh là kh i carbon đư c lưu gi trong các khu r ng t nhiên, carbon nâu đư c tìm th y trong các khu r ng tr ng cơng nghi p hay trong các vư n ươm, carbon xám cĩ m t trong nguyên li u hố th ch và carbon l c cĩ trong các đ i dương. Các nhà khoa h c thu c trư ng Đ i h c Qu c gia Úc cho bi t, cho đ n nay vai trị c a các khu r ng nguyên sinh và sinh kh i carbon xanh c a các khu r ng này chưa đư c đánh giá đúng m c trong cu c chi n ch ng l i s nĩng lên c a trái đ t. Các nhà khoa h c cho r ng U ban Liên Chính ph v Bi n đ i Khí h u (IPCC) và Ngh đ nh thư Kyoto đã khơng nh n ra s khác bi t v kh năng h p th carbon gi a r ng tr ng và r ng nguyên sinh. Báo cáo cho bi t r ng nguyên sinh cĩ th h p th lư ng carbon nhi u g p 3 l n so v i ư c tính hi n th i. Hi n nay, kh năng h p th carbon c a r ng đư c tính tốn ch y u d a theo r ng
- 8 tr ng. Chính s khác bi t trong vi c đ nh nghĩa m t khu r ng cũng d n đ n vi c đánh giá khơng đúng m c sinh kh i carbon trong các khu r ng lâu năm [12]. Hàng năm, trên trái đ t nh quang h p c a th c v t đã t o ra 150 t t n ch t h u cơ, tiêu th 300 t t n dyoxyt carbon và phát th i 200 t t n oyx. Quá trình sinh lý này c a th c v t r t quan tr ng đ i v i s s ng c a con ngư i (m i ngư i c n 400 kg oxy/năm, tính ra c n cĩ 0,1 0,3 ha r ng). Trong đi u ki n c a nh ng khu cơng nghi p t p trung, khĩi b i và khơng khí ch a nhi u hố ch t thì quá trình sinh lý c a cây khơng đư c di n ra bình thư ng, do đĩ kh năng quang h p c a cây gi m đi nhi u. Năng su t quang h p c a r ng ph thu c nhi u vào ki u r ng và lo i cây. r ng kín r m ơn đ i kh năng h p th CO 2 kho ng 20 25 t n/ha/năm và th i ra 15 18 t n O2/ha/năm, t o ra 14 18 t n/ha/năm ch t h u cơ. r ng mưa nhi t đ i thư ng xanh, m c h p th CO 2 kho ng 150 t n/ha/năm, th i 110 t n O2/ha/năm, t o ra 40 t n/ha/năm ch t h u cơ [9]. 1.1.3. Ngh đ nh thư Kyoto, Nh t B n (1997) v c t gi m lư ng khí th i dioxit carbon (CO 2) và các ch t khí gây hi u ng nhà kính Ngh đ nh thư Kyoto đư c 159 qu c gia ký năm 1997 t i Kyơtơ (Nh t B n) v i m c tiêu gi m lư ng khí th i dioxit carbon (CO 2) và các ch t khí gây hi u ng nhà kính, làm khí h u Trái Đ t nĩng lên. Tuy nhiên, đ tri n khai Ngh đ nh này, s tham gia c a các nư c cĩ phát th i khí nhà kính l n là M , Nga, Úc l i chưa phê chu n. Sau nhi u tranh cãi, ngày 11/3/1999 Nga đã chính th c phê chu n văn ki n cĩ ý nghĩa quan tr ng vì nĩ làm cho Ngh đ nh Kyoto cĩ hi u l c. Ngh đ nh thư quy đ nh, trong giai đo n đ u cĩ hi u l c, t năm 2008 đ n năm 2012, Nga cũng như các nư c cơng nghi p phát tri n ph i c t gi m lư ng khí th i CO 2 xu ng m c 5,2% như năm 1990 b ng vi c gi m s d ng than, d u và khí thiên nhiên, chuy n sang s d ng năng lư ng s ch như năng lư ng m t tr i và s c giĩ.
- 9 Th i kỳ sau năm 2012, m i trách nhi m gi a các nư c s đư c quy đ nh trong quá trình đàm phán đư c b t đ u vào năm 2005. Tuy nhiên, đ cĩ hi u l c, Ngh đ nh thư Kyoto c n ph i đư c t i thi u 55 nư c ch u trách nhi m v 55% lư ng khí th i tồn c u, ch y u là các nư c cơng nghi p phát tri n, phê chu n nhưng cho đ n th i đi m ngày 30/9/2004 khi chính ph Nga thơng qua d lu t ''Phê chu n Ngh đ nh thư Kyoto trong khuơn kh Cơng ư c khung c a Liên H p Qu c v thay đ i khí h u", các nư c đã phê chu n Ngh đ nh thư Kyoto m i ch ch u trách nhi m 44,2% lư ng khí th i tồn c u [17]. 1.1.4. S tích lu carbon trong các h sinh thái r ng Theo Schimel và c ng s (2001) (D n theo Ph m Tu n Anh [1]), trong chu trình carbon tồn c u, lư ng carbon lưu tr trong th c v t thân g và trong lịng đ t kho n 2,5Tt; trong khi đĩ khí quy n ch ch a 0,8Tt. Theo chu trình trên, trong t ng s 6,3Gt – 6,6Gt lư ng carbon th i ra t các ho t đ ng c a con ngư i, cĩ kho ng 0,7 – 1,7Gt đư c h p th b i các h sinh thái bên trên b m t trái đ t. Và h u h t lư ng carbon trên trái đ t đư c tích lũy trong sinh kh i cây r ng, đ c bi t là r ng mưa nhi t đ i. T nh ng nghiên c u trong lĩnh v c này, Woodwell đã đưa ra b ng th ng kê lư ng carbon theo ki u r ng như sau: B ng 1.2: Lư ng carbon tích lũy trong các ki u r ng (Theo Woodwell, Pecan, 1973 – D n theo Ph m Tu n Anh [1]). Ki u r ng Lư ng carbon (t t n) T l (%) R ng mưa nhi t đ i 340 62,16 R ng nhi t đ i giĩ mùa 12 2,19 R ng thư ng xanh ơn đ i 80 14,63 R ng phương b c 108 19,74 Đ t tr ng tr t 7 1,28 T ng carbon l c đ a 547 100,00
- 10 Hình 1: Lư ng carbon tích lũy trong các ki u r ng (Woodwell, pecan, 1973) 70.00 60.00 50.00 40.00 30.00 T l (%) 20.00 T l (%) C (%) l T 10.00 0.00 R ng R ng R ng R ng Đ t tr ng mưa phương thư ng nhi t đ i tr t nhi t đ i b c xanh ơn giĩ mùa đ i Các ki u r ng Hình 1.2: T l % C trong các lo i th m ph S li u trên cho th y lư ng carbon đư c lưu gi trong ki u r ng mưa nhi t đ i là cao nh t, chi m hơn 62% t ng lư ng carbon trên b m t trái đ t, trong khi đĩ đ t tr ng tr t ch ch a kho ng 1%. Đi u đĩ ch ng t r ng vi c chuy n đ i t đ t r ng sang đ t nơng nghi p s làm m t cân b ng sinh thái, gia tăng lư ng khí phát th i gây hi u ng nhà kính. M t nghiên c u c a Joyotee Smith và Sara J.Scherr (2002) đã đ nh lư ng đư c lư ng carbon lưu gi trong các ki u r ng nhi t đ i và trong các lo i hình s d ng đ t Brazil, Indonesia và Cameroon, bao g m trong sinh kh i th c v t và dư i m t đ t t 0 – 20 cm. K t qu nghiên c u cho th y lư ng carbon lưu tr trong th c v t gi m d n t ki u r ng nguyên sinh đ n r ng ph c h i sau nương r y và gi m m nh đ i v i các lo i đât nơng nghi p. Trong khi đĩ ph n dư i m t đ t lư ng Carbon ít bi n đ ng hơn, nhưng cũng cĩ xu hư ng gi m d n t r ng t nhiên đ n đ t khơng cĩ r ng [2].
- 11 Hình 2: Lư ng C lưu gi trong TV & dư i m t đ t theo các ki u r ng (Joyotee, 2002) 350 300 250 200 Trong TV 150 Dư i m t đ t 100 50 Carbon(t n/ha) 0 R ng R ng đã R ng b Đ t nơng Cây tr ng Đ ng c nguyên khai thác hĩa sau lâm k t ng n chăn th sinh ch n nương h p ngày gia súc r y Ki u r ng/ki u canh tác Hình 1.3: Lư ng C tích lũy trong các th m th c v t T bi u đ trên cho th y: các ki u r ng t nhiên, lư ng carbon tích lũy trong th c v t l n g p nhi u l n so v i các lo i hình s d ng đ t nơng nghi p. Hay nĩi cách khác, s suy gi m lư ng carbon tích lũy trong sinh kh i th c v t t tr ng thái r ng nguyên sinh đ n đ ng c di n ra r t m nh. V v n đ này Maine van Noorwijk đưa ra nh n đ nh: “M t ha đ t nơng nghi p thối hĩa ho c m t ha đ t đ ng c khơng h p th đư c dù ch là m t chút khí carbonic, nhưng n u chuy n sang canh tác nơng lâm, m t ha cĩ th lưu gi đư c hơn 03 t n carbon”. Vì v y, c n cĩ nh ng gi i pháp h u hi u đ b o v r ng t nhiên nĩi chung, r ng nhi t đ i nĩi riêng và nh ng chương trình khuy n khích nơng dân s d ng đ t theo hư ng nơng lâm [2]. 1.1.5. Phương pháp xác đ nh carbon tích lu trong th c v t Trong nh ng năm g n đây, các phương pháp nghiên c u đ nh lư ng, xây d ng các mơ hình d báo sinh kh i cây r ng đã đư c áp d ng thơng qua các m i quan h gi a sinh kh i cây v i các nhân t đi u tra cơ b n, d đo đ m như đư ng kính ngang ng c, chi u cao cây, giúp cho vi c d đốn nhanh sinh kh i và ti t ki m chi phí.
- 12 M t s nghiên c u đã xác đ nh hàm lư ng carbon thơng qua sinh kh i khơ b ng cách nhân sinh kh khơ v i h s 0,5 [21], [22], [23], [24]. Khi nghiên c u lư ng carbon lưu tr trong r ng tr ng nguyên li u gi y, Romain Piard (2005) đã tính lư ng carbon lưu tr trên t ng sinh kh i tươi trên m t đ t, thơng qua lư ng sinh kh i khơ (khơng cịn đ m) b ng cách l y t ng sinh kh i tươi nhân v i h s 0,49 sau đĩ nhân sinh kh i khơ v i h s 0,5 đ xác đ nh lư ng carbon lưu tr trong cây [23]. Ngồi ra carbon đư c xác đ nh thơng qua vi c tính tốn s thu nh n và đi u hịa CO 2 và O 2 trong khí quy n c a th c v t b ng cách phân tích hàm lư ng hĩa h c c a carbon, hydro, oxy, nitơ và tro trong 01 t n ch t khơ. Ví d đ i v i cây Vân sam, hàm lư ng kg/1 t n ch t khơ l n lư t là: C = 510,4; H = 61,9; O = 408,0; N = 5,3 và tro = 14,4. T đây tính đư c lư ng CO 2 và lư ng O 2 mà lồi này đã h p thu và đi u hịa trong khí quy n ng v i 01 t n ch t khơ (Below (1976), d n theo Nguy n văn Thêm (2002)). T phương trình hĩa h c: CO 2 = C + O 2 (1) , ta th y r ng: Đ t o đư c 510,4 kg carbon, cây r ng (Vân sam) c n ph i h p th 01 lư ng CO 2 là: 510 4, × 44 510 4, ×32 = 18715, Kg và t o ra đư c m t lư ng O 2 là: =13611, Kg 12 12 Tương t , t phương trình hĩa h c: H 2O = H 2 + ½ O 2 (2) , ta th y r ng: Trong quá trình hình thành 61,9 kg hydro, cây r ng (Vân sam) đã “s n xu t ra m t 61,9 ×16 lư ng O 2 là: = 495 2, Kg 2 Đ t o ra đư c 01 t n ch t khơ, cây r ng (Vân sam) đã h p th đư c 1871,5 kg CO 2 và th i ra khí quy n (1361,1 + 495,2) – 408,0 = 1448,3 kg O 2. Như v y, d a vào lư ng carbon trong sinh kh i th c v t, chúng ta xác đ nh đư c lư ng CO 2 mà cây đã h p th đư c trong khơng khí. Đ tính carbon trong cây, Erica A. H. Smithwick cùng c ng s đã phân chia cây m u thành các b ph n khác nhau, đo đư ng kính c a tồn b cây trong ơ tiêu chu n. Sinh kh i c a t ng b ph n đư c tính tốn thơng qua các hàm h i
- 13 quy sinh trư ng riêng cho t ng lồi. Trong m t s trư ng h p lồi nào đĩ chưa xây d ng hàm h i quy sinh trư ng thì áp d ng hàm sinh tru ng c a lồi tương đ i g n gũi. Nghiên c u cũng ch ra t l carbon chi m trong t ng b ph n như cành chi m: 5,9 ± 0,4%; thân chi m: 33,8 ± 1,7%; v chi m: 5,1 ± 1,4%. Tuy nhiên nghiên c u c a Roger M. Gifford cho th y carbon ch a trong lồi thơng b n đ a Pinus radiate kho ng 50 ± 2%. Theo Sara BethGann (2003) [8], carbon c n đư c tính đ i v i t t c các b ph n c a cây như lá, thân, cành nhánh, r , tuy v y vi c tính tốn carbon c n ph i phù h p v i đi u ki n th c t cũng như chi phí đ th c hi n. Nĩi chung, vi c tính tốn carbon thư ng đ ơc tính theo phương pháp chung là tính tốn và d báo kh i lư ng sinh kh i khơ c a r ng trên t ng đơn v di n tích (t n/ha) t i th i đi m c n thi t trong quá trình sinh trư ng. T đĩ tính tr c ti p lư ng CO 2 h p th và t n tr trong v t ch t h u cơ c a r ng, ho c tính kh i lư ng carbon v i bình quân là 50% c a kh i lư ng sinh kh i khơ (biomass) r i t carbon suy ra CO 2 [8]. 1.1.6. S hình thành th trư ng CO 2 S ra đ i c a Ngh đ nh thư Kyoto năm 1997 v i cam k t c t gi m 5% lư ng khí nhà kính (so v i m c c a năm 1990) trong vịng 5 năm, t 2008 đ n 2012, c a 37 nư c cơng nghi p phát tri n và C ng đ ng châu Âu (EC) đã t o đi u ki n cho s hình thành và phát tri n c a m t lo i th trư ng đ c bi t th trư ng buơn bán s phát th i. Khí CO 2 là khí do các ngành cơng nghi p th i ra và chi m ch y u trong 4 lo i khí gây hi u ng nhà kính, b i v y t lâu nay ngư i ta v n quen g i đây là “th trư ng carbon” (carbon market). Theo Ngân hàng Th gi i, tính đ n năm 2007, th trư ng này đã đ t x p x 3.000 t t n carbon, tương đương kho ng 64 t USD M (47 t Euro)
- 14 Màu đ s m: Theo s li u; Màu vàng: Ư c tính (Ngu n: IPCC). Hình 1.4: T ng giá tr th trư ng các bon theo các năm. Trên th trư ng carbon, vi c mua bán carbon hay chính xác hơn là vi c mua bán s phát th i khí CO 2, đư c th c hi n thơng qua tín ch carbon (carbon credit). M i m t cơng ty gây ơ nhi m s cĩ m t h n m c th i CO 2 nh t đ nh mà n u mu n vư t quá h n m c này c n ph i b ti n ra mua thêm h n m c, g i là tín ch carbon. Tín ch carbon cĩ th thu đư c thơng qua đ u tư m t s d án gĩp ph n làm gi m phát th i CO 2 ho c đư c mua l i t các cơng ty khác. V i vi c thay th carbon tr c ti p b ng tín d ng carbon, CO 2 tr thành m t lo i hàng hĩa đư c đem ra mua bán trên th trư ng và do đĩ, giá c c a nĩ s do th trư ng t đi u ti t. Đi u này giúp tránh đư c các ý ki n phê phán vi c m c thu carbon do chính ph đưa ra khơng h p lý và vi c s d ng ti n thu thu đư c cĩ th khơng đúng v i m c đích ho c thi u hi u qu [19].
- 15 1.2. Trong nư c 1.2.1. Đi m qua tình hình tri n khai chương trình REDD Vi t Nam Vi t Nam đã tham gia Cơng ư c khung c a Liên H p Qu c v bi n đ i khí h u (UNFCCC) vào tháng 11/1994 và phê chu n Ngh đ nh thư Kyoto vào tháng 9/2002 nên chúng ta cĩ đ y đ cơ s pháp lý và tiêu chí qu c t đ tham gia REDD [10]. Nhà nư c ta r t quan tâm đ n b o v và phát tri n r ng, g n li n v i phát tri n kinh t xã h i và xĩa đĩi gi m nghèo vùng nơng thơn mi n núi. Lu t B o v và Phát tri n r ng (2004), Lu t B o v Mơi trư ng (2005) và Lu t Đa d ng sinh h c (2008) đ u cĩ quy đ nh v nhi m v b o v và phát tri n r ng. Qu n lý r ng b n v ng là m t trong năm Chương trình tr ng y u c a Chi n lư c phát tri n lâm nghi p qu c gia giai đo n 2006 2010 và t m nhìn đ n năm 2020 đã đư c Th tư ng Chính ph phê duy t t i Quy t đ nh s 18/2007/QĐ TTg ngày 5/2/2007. B o v và phát tri n r ng b n v ng cũng là m t n i dung quan tr ng trong khung K ho ch ng phĩ v i bi n đ i khí h u c a B Nơng nghi p và Phát Tri n Nơng Thơn (Quy t đ nh s 2730/QĐ BNN KHCN ngày 5/9/2008) và Chương trình m c tiêu qu c gia ng phĩ v i bi n đ i khí h u (t i Quy t đ nh s 158/2008/QĐ TTg ngày 2/12/2008). T i Quy t đ nh 158/2008/QĐ TTg, Th tư ng Chính ph nêu rõ c n ph i huy đ ng các ngu n l c đ th c hi n Chương trình m c tiêu qu c gia ng phĩ v i bi n đ i khí h u, trong đĩ s tài tr c a c ng đ ng qu c t là h t s c quan tr ng. H p th carbon đư c coi là m t d ch v mơi trư ng do r ng đem l i, do v y th c hi n REDD s gĩp ph n hồn thi n Chính sách chi tr d ch v mơi trư ng r ng theo Quy t đ nh s 380/QĐ TTg c a Th tư ng Chính ph . Vi t Nam cĩ l i th là chúng ta cĩ h th ng qu n lý nhà nư c chuyên ngành lâm nghi p th ng nh t t Trung ương đ n đ a phương t o đi u ki n thu n l i cho vi c tri n khai REDD và REDD h a h n s là m t cơ ch tài chính hi u qu đ th c hi n các ch trương, đư ng l i này.
- 16 Cùng v i chính sách thí đi m chi tr d ch v mơi trư ng r ng theo Quy t đ nh 380/2008/QĐ TTg c a Th tư ng Chính ph , vi c th c hi n REDD hy v ng s t o ngu n tài chính m i, b n v ng là đ ng l c m nh m khuy n khích ngư i dân và m i thành ph n kinh t tham gia qu n lý và s d ng r ng b n v ng gĩp ph n xĩa đĩi, gi m nghèo, đ c bi t là vùng nơng thơn, mi n núi. Theo s li u th ng kê c a B Nơng nghi p & Phát Tri n Nơng Thơn, tính đ n 31/12 năm 2008, di n tích r ng t nhiên c a Vi t Nam là 10,35 tri u hecta (tương đương v i 31% t ng di n tích t nhiên). M c dù trong nh ng năm v a qua đ che ph c a r ng cĩ tăng (t 28% năm 1993 lên 38,7% năm 2008), tình tr ng m t r ng và suy thối r ng t nhiên v n ti p di n, đ c bi t là Đơng Nam B và Tây Nguyên. Như v y s gia tăng di n tích ch y u là r ng tr ng ho c các lồi cây cơng nghi p đư c tính vào là r ng, trong khi đĩ di n tích và ch t lư ng r ng t nhiên đang gi m sút nghiêm tr ng. R ng t nhiên nư c ta cĩ tính đa d ng sinh h c cao, là nơi h i t c a các lu ng đ ng, th c v t t Đơng sang Tây và t B c xu ng Nam. Như v y, xét theo 3 tiêu chí c a Qu đ i tác carbon trong lâm nghi p (FCPF): Di n tích r ng t nhiên hi n cĩ, đa d ng sinh h c và di n bi n tài nguyên r ng thì Vi t Nam đ tiêu chu n đư c l a ch n là nư c thí đi m tham gia th c hi n REDD. Theo Ngh đ nh s 01/2008/NĐ CP c a Chính ph v ch c năng, quy n h n, nhi m v và t ch c b máy c a B Nơng nghi p và Phát tri n nơng thơn và Chương trình M c tiêu qu c gia ng phĩ v i bi n đ i khí h u, B Nơng nghi p và Phát Tri n Nơng Thơn là cơ quan qu n lý nhà nư c v lĩnh v c nơng nghi p và phát tri n nơng thơn trong đĩ cĩ ngành lâm nghi p là cơ quan ch trì, ph i h p v i B Tài nguyên và Mơi trư ng (cơ quan đ u m i qu c gia th c thi UNFCCC) và các B , ngành, đ a phương nghiên c u tri n khai REDD Vi t Nam. B Nơng nghi p và Phát tri n nơng thơn đã giao cho C c Lâm nghi p là cơ quan ch trì, ph i h p v i các đơn v trong và ngồi B , các t ch c qu c t xây d ng và tri n khai REDD.
- 17 Th c hi n Quy t đ nh s 02 c a H i ngh l n th 13 các bên tham gia UNFCCC (COP13), tháng 02/2008, Vi t Nam đã g i t i Ban Thư ký c a Cơng ư c tài li u nêu quan đi m v phương pháp cũng như l trình th c hi n REDD, trong đĩ cĩ đ xu t các ho t đ ng c n s h tr v tài chính và k thu t c a c ng đ ng qu c t . T ngày 03 06/11/2008 t i Hà N i, B Nơng nghi p & Phát tri n nơng thơn Vi t Nam đã t ch c h i th o qu c t : “Qu n lý r ng b n v ng các qu c gia lưu v c sơng Mê Kơng đ lưu gi carbon trong chương trình REDD – Chu n b các khía c nh k thu t cho REDD”. K t qu h i th o cho th y c n xây d ng h th ng ư c tính carbon lưu gi qu c gia, bao g m xây d ng đư ng cơ s , giám sát s thay đ i di n tích r ng, ch t lư ng r ng, tính tốn lư ng CO 2 h p th c a r ng t nhiên và nâng cao năng l c cho c ng đ ng trong giám sát h p th CO 2 c a r ng. B Nơng nghi p và Phát tri n nơng thơn cũng đã g i thư bày t s quan tâm và mong mu n đư c tham gia REDD t i Văn phịng thư ng tr c c a Liên h p qu c t i Vi t Nam. Đáp l i, Chính ph Na Uy và Chương trình gi m khí th i do phá r ng và suy thối r ng c a Liên H p qu c (UN REDD) đã c đồn chuyên gia cao c p sang Vi t Nam vào tháng 01/2009 đ tìm hi u m i quan tâm cũng như nhu c u tr giúp c a Vi t Nam trong quá trình xây d ng và tri n khai REDD, đ ng th i t ch c các bu i h i th o gi i thi u v REDD, cơ h i và thách th c trong quá trình th c hi n. Trong quý II năm 2009, UN REDD và FCPF đã c m t đồn cơng tác đ n Vi t Nam bàn th o v kh năng ph i h p gi a Chính ph Vi t Nam v i Ngân hàng th gi i, UN REDD và các nhà tài tr khác trong vi c th c thi REDD; Bên c nh đĩ, B Nơng nghi p và Phát tri n nơng thơn cũng đã ti n hành trao đ i v i các nhà tài tr ti m năng khác như Hà Lan, Ph n Lan, Nh t B n, Úc, Th y Sĩ, Đan M ch, ADB đ tìm ki m thêm ngu n tài tr và đã đ t đư c nh ng k t qu kh quan.
- 18 Nh m tăng cư ng kh năng ph i h p và l ng ghép Chương trình, d án, huy đ ng t i đa và s d ng cĩ hi u qu các ngu n l c cũng như huy đ ng m i thành ph n kinh t và các nhà tài tr tham gia th c thi REDD, B Nơng nghi p và Phát tri n nơng thơn s ch trì, ph i h p v i B Tài nguyên và Mơi trư ng và các B , ngành cĩ liên quan xây d ng Chương trình REDD qu c gia. Dư i s ch đ o c a B Nơng nghi p và Phát tri n nơng thơn, T ng C c Lâm nghi p là cơ quan qu n lý nhà nư c chuyên ngành Lâm nghi p, đã ph i h p v i V H p tác Qu c t và các chuyên gia c a FFI, SNV, JICA và m t s t ch c khác xây d ng B n đ xu t ý tư ng d án (R PIN) kêu g i s tài tr c a FCPF và đ n tháng 07/2008, b n đ xu t này đã đư c FCPF phê duy t và Vi t Nam đã chính th c tr thành 1 trong 14 nư c đ u tiên tham gia FCPF. Theo đĩ, Vi t Nam s đư c tài tr 200.000 USD đ xây d ng văn ki n đ xu t chi ti t (R Plan). N u R Plan đư c thơng qua, Vi t Nam s đư c nh n kho n tài tr kho ng 2 tri u USD đ th c hi n thí đi m REDD. Th a y quy n c a B trư ng B Nơng nghi p và Phát tri n nơng thơn, đ i di n c a C c Lâm nghi p đã b o v thành cơng đ xu t ý tư ng Chương trình REDD c a Vi t Nam t i phiên h p đ u tiên c a H i đ ng chính sách c a UN REDD đư c t ch c ngày 10/03/2009 t i Panama. Theo đĩ, UN REDD tài tr cho Vi t Nam kho n kinh phí ban đ u kho ng 4,38 tri u USD nh m nâng cao năng l c c p qu c gia và đ a phương đ th c thi REDD. Hi n nay, B Nơng nghi p và Phát tri n nơng thơn đã tri n khai chương trình UN REDD t nh Lâm Đ ng trên hai huy n là Lâm Hà và Đơn Dương. Cho đ n nay chương trình UN REDD Vi t Nam đã th c hi n đư c m t s bư c ban đ u như: Đào t o, nâng cao nh n th c cho c ng đ ng, nhà qu n lý, th o lu n đ thi t l p cơ ch Giám sát – Báo cáo – Th m đ nh (MRV) và đã th nghi m phương pháp giám sát carbon r ng cĩ s tham gia – PCM (B o Huy, 2010). Hi n nay, Nhà nư c ta đã và đang ti n hành giao, cho thuê đ t g n v i r ng cho các thành ph n kinh t xã h i (g m nh ng t ch c, doanh nghiêp, h gia đình và c ng đ ng). Khi nh n đ t r ng, h chính là nh ng ngư i ch th c s
- 19 tham gia tr c ti p vào các ho t đ ng qu n lý, b o v và phát tri n r ng. H là ngư i đư c hư ng tr c ti p và ph n l n l i ích t các ho t đ ng trên sau khi đã trích n p các kho n phí theo quy đ nh c a pháp lu t hi n hành. Ch trương c a Nhà nư c là khuy n khích các thành ph n kinh t tham gia th c hi n REDD, Nhà nư c s ch đĩng vai trị qu n lý và đi u ph i các ho t đ ng nh m đ m b o tính th ng nh t. Hi n nay, B Nơng nghi p và Phát tri n nơng thơn đang ph i h p v i các bên cĩ liên quan nghiên c u mơ hình t ch c và th c hi n. Trong tương lai, REDD s ho t đ ng theo cơ ch th trư ng. Do v y, s tham gia c a đa d ng các thành ph n kinh t và các bên cĩ liên quan s đ m b o tính minh b ch và b n v ng c a cơ ch này. 1.2.2. Đ nh hư ng xây d ng chính sách chi tr d ch v mơi trư ng r ng cho các đ i tư ng ch r ng c a B Nơng nghi p & Phát tri n nơng thơn Th tư ng Chính ph đã ch đ o giao cho B Nơng nghi p và Phát tri n nơng thơn ch trì nghiên c u xây d ng chính sách thí đi m chi tr d ch v mơi trư ng nư c (PES) và th c hi n thí đi m t i hai t nh Lâm Đ ng và Sơn La, đây là 2 t nh cĩ vùng lưu v c sơng quan tr ng nh t c a Vi t Nam ph i b o đ m đi u hồ và cung c p đ nư c cho các trung tâm cơng nghi p thu đi n l n nh t c a Vi t Nam. Thành l p Ban đi u hành Trung uơng đ t t i B , do Th trư ng B Nơng nghi p và Phát tri n nơng thơn làm trư ng ban, Thành viên c a Ban Ch đ o là đ i di n lãnh đ o các B K ho ch và Đ u tư, Tài chính, Tài nguyên và mơi trư ng , đ ng th i B Nơng nghi p và Phát tri n nơng thơn ch đ o các đ a phương đư c ch n làm thí đi m thành l p các Ban ch đ o thí đi m PES t i các t nh (Lâm Đ ng và Sơn La) [13]. 1.2.3. Các nghiên c u d báo kh năng h p th CO 2 c a r ng Vi t Nam M t s nghiên c u liên quan đ n v n đ này đã đư c nghiên c u trên m t s lo i r ng tr ng (thơng nh a, keo lai, keo tai tư ng, keo lá tràm và b ch đàn uro) c a Vi n Khoa h c Lâm nghi p Vi t Nam. Các tác gi đã l p ơ tiêu chu n ch n m t s cây đ đo đ m kh i lư ng sinh kh i tươi và khơ sau đĩ phân tích m u đ xác đ nh lư ng CO 2 h p th . D a trên k t qu phân tích, nghiên c u đã
- 20 xây d ng các phương trình tương quan h i quy tuy n tính gi a CO 2 h p th hàng năm và năng su t g trên các lo i r ng tr ng nĩi trên. B ng các phương pháp nghiên c u đo đ m sinh trư ng, năng su t và sinh kh i c a r ng trên các l p đ a khác nhau nhi u nơi đã đưa ra phân h ng m c đ thích h p cho t ng lo i cây tr ng ch y u ph bi n hi n nay. Qua phân tích lư ng carbon trong sinh kh i r ng, nghiên c u cũng đã tìm ra m i quan h tương quan gi a tr lư ng năng su t g và lư ng CO 2 h p th hàng năm c a t ng lồi và tìm ra m t h s chuy n đ i quan tr ng. Nghiên c u c a trung tâm sinh thái và mơi trư ng, Vi n Khoa h c Lâm nghi p Vi t Nam v xác đ nh tr lư ng cácbon c a th m tươi cây b i tương ng v i tr ng thái Ia, Ib theo h th ng phân lo i r ng Vi t Nam. Vi c xác đ nh sinh kh i tư i, khơ đư c th c hi n theo t ng b ph n thân, cành và lá. Tr lư ng các bon đư c xác đ nh thơng qua sinh kh i khơ c a các b ph n và h s chuy n đ i 0,5 là h s đã đư c cơng nh n c a IPCC (2003) [8]. Ph m Tu n Anh năm (2007) [1] đã kh i xư ng cho vi c nghiên c u h p th CO 2 c a r ng lá r ng thư ng xanh Tây Nguyên, t đây đã xây d ng phương pháp l p ơ, l y m u, phân tích carbon trong th c v t r ng và xây d ng các mơ hình ư c tính carbon trong cây r ng và lâm ph n. Đây là cơ s đ ti p t c nghiên c u lư ng Carbon trong các h sinh thái r ng t nhiên Vi t Nam. B o Huy (2010) trong m t đ tài c p B tr ng đi m đã ti p t c nghiên c u tr lư ng carbon trong r ng lá r ng thư ng xanh làm cơ s đ tham gia chương trình REDD. Đ tài này bao g m vi c xây d ng các mơ hình ư c tính carbon trong cây, lâm ph n và c 6 b ch a, xây d ng ph n m m ư c tính carbon r ng và ng d ng vi n thám GIS trong qu n lý giám sát tr lư ng carbon khi tham gia chương trình REDD [5]. Đ ng th i tác gi đã phát tri n phương pháp giám sát carbon r ng cĩ s tham gia (PCM) đ h tr cho chương trình UN REDD Vi t Nam Lâm Đ ng, trong đĩ đưa ra các phương pháp cơng c thích h p đ ngư i dân, cán b lâm nghi p cơ s cĩ th tham gia tr c ti p vào quá trình thu th p m u, đo tính và giám sát 6 b ch a carbon r ng khi tham gia REDD [4].
- 21 Riêng v r ng l ơ, cho đ n nay chưa cĩ m t nghiên c u nào cơng b v kh năng h p th CO 2 c a ki u r ng này, trong khi đĩ đây là m t đ i tư ng quan tr ng trong chương trình REDD, đ ng th i n u gi đư c r ng l ơ khơng ch ti p nh n đư c chi tr tín ch carbon mà cịn duy trì đư c m t ngu n nguyên li u quan tr ng cho th cơng m ngh và b o v mơi trư ng đ t nư c 1.3. Th o lu n Đi m qua nh ng nghiên c u liên quan đ n vai trị h p th CO 2 c a r ng đ i v i bi n đ i khí h u trái đ t, nh ng cơ s pháp lý qu c t và Vi t Nam v d ch v chi tr mơi trư ng r ng trong nh ng năm qua, chúng tơi nh n th y r ng: R ng cĩ kh năng h p th m t lư ng l n carbon trong khí quy n nhưng vi c đ nh lư ng carbon mà r ng h p th là v n đ r t ph c t p và m i m . Chúng liên quan đ n quá trình quang h p và hơ h p th c v t; s tăng trư ng c a cây r ng và đào th i c a chúng theo th i gian; vi c nghiên c u địi h i nhi u kinh phí đ u tư và ngu n nhân l c cũng như thi t b k thu t Vi t Nam cũng là qu c gia phê chu n Ngh đ nh thư Kyoto khá s m và đã tham gia đ y đ các đi u ki n đ th c hi n các d án t Ngh đ nh thư như cơ ch phát tri n s ch (CDM). Nhưng vi c th c hi n các d án trên m i ch d ng l i các lĩnh v c d u khí, giao thơng và chưa cĩ nh ng cơ s khoa h c đ y đ . Hi n t i chương trình REDD đã m ra cơ h i cho ngành lâm nghi p trong thu nh n đư c ngu n tài chính t cơ ch mua bán tín ch carbon t qu n lý b n v ng các khu r ng t nhiên. Vi c nghiên c u h p th CO 2 c a r ng ch y u t p trưng r ng tr ng, r ng t nhiên cũng đã đư c xây d ng phương pháp lu n và cĩ nh ng k t qu ban đ u. Các phương pháp nghiên c u này là cơ s đ ng d ng trong nghiên c u tr lư ng carbon trong các h sinh thái r ng. Đ i v i r ng l ơ, vi c nghiên c u năng l c h p th carbon c a r ng chưa đư c quan tâm, trong khi đĩ ki u r ng này đang mang l i nhi u giá tr v kinh t như cung c p th c ph m (măng), v t li u s n xu t đ th cơng m ngh và phịng h mơi trư ng đ t và nư c; đ ng th i l ơ các kh năng sinh trư ng
- 22 nhanh, do đĩ h p th nhanh và lưu gi m t tr lư ng l n carbon trong cây và trong h r . Tuy nhiên v i xu hư ng phát tri n kinh t hi n nay, n u ch đánh giá giá tr kinh t c a các s n ph m h u hình như măng, v t li u cho s n xu t đ th cơng m ngh , thì r ng l ơ cĩ nguy cơ b chuy n đ i s n ki u canh tác đ c canh khác như tr ng r ng, cao su v i mong mu n cĩ đư c thu nh p cao hơn; do v y n u kh ng đ nh thêm giá tr mơi trư ng c a h p th CO 2 c a r ng l ơ s giúp cho vi c qu n lý ki u r ng cĩ hi u qu và b n v ng hơn. Vì v y vi c đưa r ng l ơ và chương trình REDD là c n thi t, tuy nhiên thi u các cơ s d li u v h p th Carbon. Do đĩ đ t v n đ nghiên c u kh năng h p th CO 2 c a r ng l ơ là r t c n thi t trong giai đo n hi n này, nĩ giúp kh ng đ nh vai trị mơi trư ng c a r ng và nâng cao giá tr kinh t c a nĩ, giúp cho vi c qu n lý ki u r ng này cĩ hi u qu hơn.
- 23 CHƯƠNG 2: Đ I TƯ NG, M C TIÊU, N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U 2.1. Đ i tư ng, ph m vi nghiên c u. Ki u r ng, tr ng thái nghiên c u: R ng l ơ t nhiên Tây Nguyên các tr ng thái ng v i các c p m t đ và đư ng kính bình quân khác nhau. Lồi nghiên c u là l ơ ( Bambusa procure A.Chev et A.Cam ) v i các đ c đi m sau: Thân m c c m, cao 13 – 15 m, đư ng kính 7 – 10cm, vách dày 0,4 – 0,8cm. Mo thân m t ngồi cĩ lơng xám dài, tai mo khơng phát tri n. Phân cành t 1/3 chi u dài thân. C m hoa hình chùy l n, bơng chét màu tím, mang 5 – 7 hoa, trong đĩ cĩ 3 – 4 hoa h u th . L ơ m c thành r ng di n tích l n đ cao 100 – 400m trên m t nư c bi n. đ cao 600 – 700m cây m c c m r i rác. M c trên các lo i đ t feralit. Trong các r ng g nguyên sinh l ơ m c r i rác t ng b i, t ng đám. Cây ra hoa t ng b i r i ch t. L ơ phân b t Qu ng Tr tr vào Nam, t p trung Đăk Lăk, Đăk Nơng và các t nh mi n Đơng nam b . Hình 2.1: Cây l ơ (Bambusa procure A.Chev et A.Cam ) B ch a carbon c a r ng l ơ: Bao g m 6 b ch a: Thân khí sinh l ơ, r l ơ, th m m c, th m tươi, thân l ơ ngã đ và trong đ t r ng l ơ. V trí nghiên c u: Lâm ph n l ơ hai t nh Đăk Nơng (Huy n Tuy Đ c) và (Huy n Lak) t nh Đăk Lăk.
- 24 2.2. M c tiêu nghiên c u. 2.2.1. M c tiêu t ng quát. Cung c p các cơ s d li u và phương pháp ư c tính, giám sát h p th CO 2 ph c v cho vi c chi tr phí d ch v mơi trư ng t vi c qu n lý b o v r ng l ơ trong chương trình UN REDD qu c gia. 2.2.2. M c tiêu c th . i) L p đư c các mơ hình ư c tính sinh kh i và lư ng carbon tích lũy trong các b ch a carbon c a lâm ph n l ơ. ii) Đưa ra phương pháp đo tính, giám sát tr lư ng carbon r ng l ơ. 2.3. N i dung nghiên c u Đ đ t đư c m c tiêu nghiên c u đ tài ti n hành các n i dung nghiên c u sau: i) Nghiên c u đ nh lư ng sinh kh i và carbon tích lũy trong cây khí sinh và lâm ph n l ơ. ii) Nghiên c u đ nh lư ng sinh kh i và carbon tích lũy trong các b ch a là th m tươi, th m m c, cây l ơ ch t, r , đ t trong các tr ng thái r ng l ơ. iii) Đ xu t ng d ng k t qu nghiên c u trong giám sát, đo tính tr lư ng carbon r ng l ơ. 2.4. Phương pháp nghiên c u 2.4.1. Phương pháp lu n nghiên c u Sinh kh i và lư ng carbon tích lũy các b ch a trong r ng l ơ cĩ m i quan h h u cơ, đ ng th i năng l c tích lũy carbon c a l ơ bi n đ ng theo theo tu i cây, đ t r ng cĩ m i quan h v i các nhân t sinh thái và thay đ i theo tr ng thái, m t đ . Do đĩ phương pháp nghiên c u ch y u là rút m u th c nghi m theo t ng đ i tư ng đ ư c lư ng sinh kh i, phân tích hĩa h c xác đ nh lư ng carbon lưu gi trong các b ph n cây khí sinh l ơ (thân, cành và lá), th m m c, th m tươi, trong r , trong đ t và ng d ng phương pháp hàm đa bi n đ xây d ng các mơ hình ư c lư ng sinh kh i, carbon tích lũy, CO 2 h p th thơng qua
- 25 các bi n s đi u tra r ng cĩ th đo đ m tr c ti p. T đây làm cơ s cho vi c áp d ng ư c tính CO 2 h p th trong các tr ng thái r ng l ơ. 2.4.2. Phương pháp nghiên c u c th 2.4.2.1. Nghiên c u đ nh lư ng sinh kh i và lư ng carbon tích lũy trong thân cây khí sinh l ơ: i) Thu th p s li u các ch tiêu nghiên c u theo phương pháp ơ tiêu chu n (OTC): Phương pháp OTC 10 x 10 m áp d ng cho l ơ m c phân tán. Di n tích ơ là: 100 m2 (10x10m) Trong ơ đi u tra các ch tiêu: M t đ N/ơ; Đư ng kính ngang ng c DBH (0,1cm); Tu i A (năm); Chi u cao H (0,1m); Ph m ch t cây. Các ch tiêu sinh thái: nhân t lâm ph n (ki u r ng, tr ng thái,), lồi th c bì, % ph n trăm che ph th c bì, đ tàn che (1/10), nhân t khí h u (đ m khơng khí %, ánh sáng, nhi t đ khơng khí (0C), t c đ giĩ (m/s)), nhân t đ t đai (lo i đ t, màu s c đ t, đ dày t ng đ t, pH đ t, nhi t đ đ t, đ m đ t, vi sinh v t (% giun) đ k t von, đ đá n i), nhân t đ a hình (v trí, đ d c ( o), hư ng phơi ( oB), chi u dài d c (m)), đ cao so v i m t bi n (m), nhân tác (lo i hình tác đ ng, m c đ tác đ ng, m c đ l a r ng). Hình 2.2: L p ơ đo đ m các ch tiêu cây cá th l ơ và các ch tiêu sinh thái
- 26 Đ ti n hành đo đ m các ch tiêu trên, s d ng m t s d ng c , thi t b như: Đ a bàn c m tay, GPS, máy Laser Criterion RD 1000, thư c dây, máy đo pH đ t, máy đo giĩ, máy đo Lux, thư c đo đư ng kính, Sunto, Ti n hành đi u tra thu th p s li u các lâm ph n l ơ c a hai t nh Đăk Lăk và Đăk Nơng. K t qu đã thu th p đư c 17 ơ, trong đĩ 5 ơ đ u thu th p đư c xã Qu ng Tr c – huy n Tuy Đ c – t nh Đăk Nơng là k th a năm 2010, ơ 6 và ơ 7 thu th p đư c cũng xã Qu ng Tr c – huy n Tuy Đ c – t nh Đăk Nơng, t ơ 8 đ n ơ 12 thu th p đư c xã Qu ng Tâm – huy n Tuy Đ c – t nh Đăk Nơng, t ơ 13 đ n ơ 17 thu th p đư c xã Nam Ka – huy n Lăk – t nh Đăk Lăk. ii) Nghiên c u đ nh lư ng sinh kh i cây khí sinh l ơ: Thu th p s li u sinh kh i tươi trên cơ s rút m u theo cây tiêu chu n t l theo tu i: Ti n hành gi i tích cây l ơ theo tiêu chu n: Chia làm 5 tu i, m i tu i gi i tích 1 cây/ơ. Đo đ m các ch tiêu: Đư ng kính (DBH), tu i (A), chi u dài (L). Đo tính kh i lư ng sinh kh i tươi c a các b ph n thân, cành, lá. M i b ph n cây gi i tích (thân, cành, lá) l y 1 m u, m i m u 100 g. L ơ sinh trư ng m nh v chi u cao và đư ng kính trong 1 – 2 tu i đ u, sau đĩ ng ng sinh trư ng và bi n đ i ch y u v đ c ng, ch t lư ng s i tăng lên. L ơ khơng hình thành vịng năm nên vi c xác đ nh tu i ph i thơng qua hình thái bên ngồi, màu s c thân cây. Theo phương pháp xác đ nh tu i thân sinh khí c a Lâm Xuân Sanh và Châu Quang Hi n – 1984, tu i c a l ơ đư c xác đ nh như sau: Tu i 1: cây m i hồn thành sinh trư ng vào mùa mưa trư c đĩ, cĩ đ c đi m: + Mo nang cịn t n t i, thư ng g n g c. + Thân chính màu xanh th m, ph m t l p ph n tr ng, chưa cĩ đ a y.
- 27 + Nhi u cành nh (cành bên) xu t hi n su t d c theo thân chính, chưa ho c ch cĩ m t vài cành chính cịn non m c ng n cây. Tu i 2: Cĩ đ c đi m: + Mo nang khơng cịn t n t i. + Thân chính màu xanh tươi, ph l p ph n tr ng ít hơn, chưa cĩ đ a y ho c ch cĩ m t vài đ m g n g c. + Cành chính xu t hi n rõ, cĩ th cĩ cành c p 2 cịn non. Tu i 3: Cĩ đ c đi m: + Thân chính hơi ngã màu xanh th m, đ a y phát tri n nhi u (30 40%) t o nên nh ng đ m tr ng loang l nhưng v n cịn nh n ra n n xanh c a thân. + Cành nhánh t p trung ng n cây, cành chính đã già bi u hi n màu xanh s m l m đ m đ a y, cĩ th cĩ cành ph c p 2. Tu i 4: Cĩ đ c đi m: + Thân chính cĩ màu tr ng xám do đ a y phát tri n m nh (70 80%), n n xanh c a thân g n như bi n m t. + Cành nhánh t p trung ng n cây, cành chính đã già màu tr ng xám do đ a y phát tri n. Tu i 5: Cĩ đ c đi m: + Thân chính chuy n sang màu vàng, đ a y v n phát tri n dày đ c. + B t đ u quá trình m c hĩa, ngã đ . Đ ti n hành đo đ m các ch tiêu trên, s d ng m t s d ng c , thi t b như: Dao r a, kéo c t cành, cân đi n t , bao bì đ ng m u,
- 28 Hình 2.3: Gi i tích cây khí sinh l ơ, đo tính sinh kh i tươi các b ph n và và l y m u T ng s cây l ơ đã gi i tích đư c là 83 cây các tu i t 1 đ n 5. Mã s các lo i m u cây gi i tích đư c ký hi u như sau: Ki u r ng l ơ (L), S th t ơ, s th t cây, b ph n l y m u. B ph n l y m u: Thân: T; Cành: C; Lá: L Ví d : L1.1.T: R ng l ơ, ơ th 1, cây 1, m u thân. L1.1.C: R ng l ơ, ơ th 1, cây 1, m u cành. L1.1.L: R ng l ơ, ơ th 1, cây 1, m u lá. iii) Phân tích xác đ nh lư ng sinh kh i khơ và carbon tích lu trong cây khí sinh l ơ:
- 29 S y khơ m u tươi nhi t 105 0C, đ n khi m u khơ hồn tồn, cĩ kh i lư ng khơng đ i n a, cĩ đư c sinh kh i khơ; và phân tích hàm lư ng carbon trong t ng b ph n d a trên cơ s oxy hố ch t h u cơ b ng K 2Cr 2O7 (Kali bicromat) theo phương pháp Walkley – Black; xác đ nh lư ng carbon b ng phương pháp + so màu xanh c a Cr 3 t o thành (K 2Cr 2O7) t i bư c sĩng 625 nm. T đây suy ngư c l i theo t l rút m u đư c kh i lư ng carbon cho t ng b ph n thân cây. T ng s m u phân tích carbon cho cây khí sinh là 123 m u bao g m thân, lá và cành. T t l 100 g kh i lư ng tươi m u, s y khơ cĩ đư c kh i lư ng khơ c a các b ph n thân cây và tương ng v i kh i lư ng tươi c a m i cây gi i tích suy ra đư c kh i lư ng khơ c a m i cây gi i tích theo cơng th c: KLT × KLKm SKK(kg) = 100 (2.1) Trong đĩ: SKK: Sinh kh i khơ c a b ph n cây l ơ (kg). KLT: Kh i lư ng tươi c a b ph n cây l ơ (kg). KLKm: Kh i lư ng khơ c a 100g m u b ph n (g). T đây tính đư c t ng kh i lư ng khơ c a m i cây. Kh i lư ng Carbon cho t ng b ph n: Thân, cành, là đư c tính theo cơng th c: KLT × %C C(kg) = (2.2) 100 Trong đĩ: C: Kh i lư ng Carbon cho t ng b ph n thân, cành, lá (kg). KLT: Kh i lư ng tươi c a t ng b ph n thân, cành, lá (kg). % C: Ph n trăm Carbon trong sinh kh i tươi t ng b ph n (%). T kh i lư ng carbon c a t ng b ph n tính đư c kh i lư ng carbon trong thân cây khí sinh cho t ng cây gi i tích:
- 30 Ccây = C thân + C cành + C lá (2.3) T b ng s li u đi u tra lâm ph n, tính s cây phân b trên 1 hecta cho m i lâm ph n theo cơng th c: 4 N ơ ×10 N ha = (2.4) 100 Trong đĩ: Nha : S cây trên 1 hecta. Nơ: S cây trên 1 ơ tiêu chu n. iv) Xây d ng mơ hình ư c tính sinh kh i và carbon tích lũy trong cây khí sinh và lâm ph n l ơ T cơ s d li u gi i tích cây l ơ, l p đư c d li u sinh kh i khơ (SKK), carbon (C) theo đư ng kính (DBH), chi u dài cây (L) và tu i (A). Ti n hành xây d ng các hàm ư c tính SKK và C cây khí sinh l ơ (bao g m 3 b ph n là thân, lá, cành) theo d ng t ng quát y = f(xi), trong đĩ y = SKK ho c C và xi là các nhân t đi u tra cây cá th l ơ như A, DBH và L. (Phương pháp mơ hình hĩa trình bày ph n ti p theo) Phân chia lâm ph n thành các nhĩm theo các ch tiêu m t đ và đư ng kính bình quân lâm ph n, và xác đ nh phân b s cây trên 1 hecta theo c p đư ng kính, t các mơ hình cây cá th khí sinh đây suy đư c kh i lư ng khơ và lư ng carbon tích lũy trong t ng nhĩm lâm ph n. T đây suy ra đư c kh i lư ng CO 2 h p th trong thân cây khí sinh trong lâm ph n, v i lư ng CO 2 = 3,67C. 2.4.2.2. Nghiên c u đ nh lư ng sinh kh i và carbon tích lũy trong th m m c, th m tươi, cây l ơ ch t, đ t và r trong các tr ng thái r ng l ơ. i) Thu th p s li u kh i lư ng cây b i th m tươi, th m m c, cây l ơ ch t trên ơ m u ph . Trong ơ m u chính 10 x10 m, l p m t ơ m u ph : 2 x 2 m.
- 31 10 m 2 m 10 10 m 2 m Hình 2.4: Sơ đ b trí ơ m u Trong ơ ph cân sinh kh i tươi các thành ph n cây b i th m tươi, th m m c, cây l ơ ch t. L y 1 m u cho m i lo i: Cây b i, th m tươi, th m m c, cây ngã đ . M i m u l y 100 g. T ng s m u thu th p đư c 17 ơ đi u tra cây b i th m tươi, th m m c và cây l ơ ch t. Mã s các lo i m u th m tươi, th m m c và cây l ơ ch t đư c ký hi u như sau: Ki u r ng l ơ (L), S th t ơ, tên lo i m u. Tên lo i m u: Th m tươi: TT; Th m m c: TM; Cây l ơ ch t: CC. Ví d : L1.TT: R ng l ơ, ơ th 1, m u th m tươi. L1.TM: R ng l ơ, ơ th 1, m u th m m c. L1.CC: R ng l ơ, ơ th 1, m u cây l ơ ch t.
- 32 Hình 2.5: Thu th p s li u sinh kh i tươi và l y m u th m tươi, th m m c và cây l ơ ch t ii) Thu th p kh i lư ng r và đ t Kh i lư ng r đây là tồn b ph n sinh kh i dư i m t đ t bao g m ph n r ph và ph n thân ng m. Kh i lư ng r và đ t trong lâm ph n l ơ đư c thu th p đ n đ sâu 50cm. M i ơ m u chính l y 1 ph u di n. Ph u di n: 1 x 1 x 0,5 m. Trên 1 ph u di n sâu 50cm l y m u đ t 500g t i v trí 25 cm. Xác đ nh dung tr ng, màu s c, % k t von, % đá l n, đ ch t c a đ t. Trong t ng đ t dày 50cm cân tr ng lư ng r l ơ và l y 1 m u 100g r
- 33 Hình 2.6: Thu th p s li u sinh kh i r và l y m u đ t, r S m u thu th p đư c 12 ơ đi u tra r và 17 ơ đi u tra đ t Mã s các lo i m u r và đ t đư c ký hi u như sau: Ki u r ng l ơ (L), S th t ơ, tên lo i m u. Tên lo i m u: R : R; Đ t: Đ Ví d : L1.R: R ng l ơ, ơ th 1, m u r . L1.Đ: R ng l ơ, ơ th 1, m u đ t. iii) Phân tích xác đ nh kh i lư ng khơ và lư ng carbon tích lũy trong th m m c, th m tươi, cây l ơ ch t, đ t và r Phân tích hàm lư ng carbon trong m u th m m c, th m tươi, cây l ơ ch t và r theo phương pháp đ i v i th c v t đã nĩi trên. Phân tích hàm lư ng carbon
- 34 trong đ t. T đây suy ngư c l i theo t l rút m u đư c kh i lư ng carbon tích lũy và lư ng CO 2 h p th trong m u r và đ t, cây b i, th m m c, th m tươi, cây l ch t trên m t hecta đ t r ng. Xác đ nh kh i lư ng th m tươi, th m m c, cây l ơ ch t và lư ng carbon tích lũy trong th m tươi, th m m c, cây l ơ ch t đư c tính cho m i lâm ph n như sau: Kh i lư ng th m tươi, th m m c tươi, cây l ơ ch t tươi: T s li u th m tươi tươi, th m m c tươi, cây l ơ ch t tươi thu đư c th c t trên ơ m u ph , tính kh i lư ng th m tươi , th m m c tươi, cây l ơ ch t tươi b ng t n/ha theo cơng th c: SKT (kg / ơ) SKT (t n/ha) = ×10 (2.5) 4 Trong đĩ: SKT: Sinh kh i tươi c a th m tươi, th m m c, cây l ơ ch t. Kh i lư ng th m tươi khơ, th m m c khơ và cây l ơ ch t khơ: T t l kh i lư ng th m tươi khơ, th m m c khơ và cây l ơ ch t khơ s y đư c v i 100g th m m c tươi, th m khơ tươi và cây l ơ ch t tươi tính đư c kh i lư ng th m tươi khơ, th m m c khơ,và cây l ơ ch t khơ như sau: SKT (tân / ha)× SKK(g) SKK (t n/ha) = (2.6) 100 Trong đĩ: SKK: Sinh kh i khơ c a th m tươi, th m m c và cây l ơ ch t. SKT: Sinh kh i tươi c a th m tươi, th m m c và cây l ơ ch t. Kh i lư ng carbon tích lũy trong th m tươi, th m m c và cây l ơ ch t: T ph n trăm tr ng lư ng carbon trong m u khơ và kh i lư ng th m tươi khơ, th m m c khơ và cây l ơ ch t khơ tính đư c kh i lư ng carbon tích lũy trong th m tươi, th m m c và cây l ơ ch t như sau:
- 35 SKK ×%C C (T n/ha) = (2.7) 100 Trong đĩ: C: Kh i lư ng carbon tích lũy trong th m tươi, th m m c, cây l ơ ch t (t n/ha). SKK: Kh i lư ng th m tươi khơ, th m m c khơ, cây l ơ ch t khơ (t n/ha). % C: Ph n trăm tr ng lư ng carbon trong m u khơ (%). Kh i lư ng r và lư ng carbon tích lũy trong r trong m i lâm ph n đư c tính như sau: Kh i lư ng r tươi: SKT RE (t n/ha) = SKT RE (kg/ơ) x 10. (2.8) Trong đĩ: SKT RE: Sinh kh i tươi r Kh i lư ng r khơ: T t l kh i lư ng r khơ s y đư c v i 100g r tươi tính đư c kh i lư ng r khơ như sau: SKTRE × SKKm RE SKK RE (t n/ha) = (2.9) 100 Trong đĩ: SKT RE: Sinh kh i tươi r (t n/ha). SKKm RE: Sinh kh i r khơ trong 100g m u (kg/ha). Kh i lư ng carbon tích lũy trong r : T ph n trăm tr ng lư ng carbon trong m u khơ và kh i lư ng r khơ tính đư c kh i lư ng carbon tích lũy trong r như sau: SKK RE × %C C RE (t n/ha) = (2.10) 100 Trong đĩ: C RE: Kh i lư ng Carbon r (t n/ha). SKK RE: Sinh kh i r khơ (t n/ha). % C: Ph n trăm Carbon trong sinh kh i khơ (%).
- 36 Kh i lư ng đ t và lư ng carbon tích lũy trong đ t trong m i lâm ph n đư c tính như sau: Kh i lư ng đ t ư t: Kh i lư ng đ t ư t (t n/ha) đư c tính theo cơng th c: KLT DAT (t n/ha) = ρ x d (cm) x 10 2 (2.11) Trong đĩ: KLT DAT: Kh i lư ng đ t ư t. d: B dày đ t là 50cm. ρ: Dung tr ng đ t (g/cm 3). Kh i lư ng đ t khơ: T t l kh i lư ng đ t khơ s y đư c v i 500g đ t ư t tính đư c kh i lư ng đ t khơ (t n/ha) theo cơng th c: KLT DAT × KLKmDAT KLK DAT (t n/ha) = (2.12) 500 Trong đĩ: KLK DAT: Kh i lư ng đ t khơ (t n/ha). KLT DAT: Kh i lư ng đ t ư t (t n/ha). KLKm DAT: Kh i lư ng đ t khơ trong 500g l y m u (g). Kh i lư ng carbon tích lũy trong đ t: T ph n trăm tr ng lư ng carbon trong m u khơ và kh i lư ng đ t khơ tính đư c kh i lư ng carbon tích lũy trong đ t như sau: KLK DAT × %C C DAT (t n/ha) = (2.13) 100 Trong đĩ: C DAT: Kh i lư ng Carbon trong đ t (t n/ha). KLK DAT: Kh i lư ng đ t khơ (t n/ha). % C: Ph n trăm Carbon trong đ t khơ (%). T cơ s d li u SKK, C trên lâm ph n các b n ch a th m tươi, th m m c, cây l ơ ch t, r và trong đ t, ti n hành mơ hình hĩa v i các nhân t đi u tra lâm ph n l ơ như DBH bình quân, H bình quân, A bình quân, N/ha. T đây
- 37 làm cơ s ư c tính SKK và C tích lũy trong các b ch a (khơng ph i trong cây khí sinh l ơ) theo các nhân t đi u tra lâm ph n cĩ quan h . (Phương pháp mơ hình hĩa đư c trình bày m c ti p theo). 2.4.2.3. Xây d ng mơ hình ư c tính, d báo sinh kh i khơ và lư ng carbon tích lũy trong thân khí sinh lơ ơ và trong các b ch a theo các nhân t đi u tra cây cá th , lâm ph n Mơ hình hĩa m i quan h gi a sinh kh i khơ và lư ng carbon tích lũy trong cây khí sinh l ơ: yi = f(x j). Trong đĩ y i: Sinh kh i khơ, lư ng carbon trong thân cây khí sinh; x j: Tu i cây (A), đư ng kính thân cây (DBH), chi u dài cây (L). Mơ hình hĩa m i quan h gi a sinh kh i khơ và lư ng carbon trong các b ch a và tồn lâm ph n v i các nhân t đi u tra lâm ph n: y i = f(x j). Trong đĩ y i: Sinh kh i khơ, lư ng carbon trong t ng b ch a và tồn lâm ph n; x j: M t đ (N/ha), đư ng kính bình quân (DBHbq). S d ng phương pháp phân tích h i quy đơn bi n, đa bi n, tuy n tính và phi tuy n tính trong Excel và Statgraphics Centurion đ dị tìm các mơ hình quan h . Mơ hình đư c l a ch n là mơ hình cĩ h s xác đ nh R2 là cao nh t và ki m tra b ng tiêu chu n F m c P < 0,05 – 0,1; các tham s g n bi n s ki m tra b ng tiêu chu n t v i P < 0,05 – 0,1; các bi n s tham gia vào mơ hình ph i đ m b o phân b chu n; cĩ sai s th p nh t và n m trong kho ng ( ± 10%). Mơ hình hĩa theo ti n trình như sau: S d ng ch c năng Multiple Variable Analysis trong Statgraphics Centurion đ ki m tra d ng chu n c a các bi n s . Nh ng bi n s chu n là nh ng bi n s cĩ Standardized Skewness và Standardized Kurtosis n m trong kho ng ( ± 2). Các bi n chưa chu n c n đư c chu n hĩa b ng các đ i bi n s dư i các d ng log(xi), sqrt(xi), exp(xi), 1/xi, N u sau khi đ i bi n s v n chưa chu n thì lo i b bi n s đĩ vì chưa đ đi u ki n đ phân tích m i quan h . T đây xác đ nh đư c các nhân t nh hư ng xi đ n y.
- 38 Ti n hành mơ ph ng m i quan h y = f(xi) v i nhi u d ng tuy n tính, phi tuy n v i cách đ i bi n s và t h p bi n khác nhau. Bi n s đư c ch p nh n v i P 0,05 thì các mơ hình là chưa cĩ s sai khác v i d li u th c t .
- 39 Thi t l p ơ m u 10x10m L p ơ m u Đào ph u di n 2x2m, xác đ t, xác đ nh Gi i tích Đi u tra đ nh SKT dung tr ng đ t, cây, xác cây khí TT,TM,CC và sinh kh i r , đ nh SKT và l y m u sinh: l y m u và l y DBH, A m u và N L p MHQH L p MHQH SKK và C v i SKK và C r , L p MHQH TM, TT, CC đ t v i SKK và C v i DBHbq, DBHbq, N/ha v i DBH, A N/ha và L Xác đ nh C trong cây khí sinh trong lâm ph n Xác đ nh t l ph n trăm C v i SKK các b ch a. Xác đ nh lư ng C trong 5 b ch a c a r ng Hình 2.7 : Sơ đ ti p c n nghiên c u
- 40 CHƯƠNG 3: Đ C ĐI M C A KHU V C NGHIÊN C U 3.1. Đi u ki n t nhiên 3.1.1. Khu B o t n thiên nhiên Nam Ka, huy n Lăk, t nh Đăk Lăk i) V trí đ a lý Khu BTTN Nam Ka cĩ t ng di n tích t nhiên là 20.678,2 ha thu c ph m vi hành chính c a 02 huy n: Lăk và Krơng Ana, cách TP Buơn Ma Thu t kho ng 80km v hư ng Đơng Nam. Đơng cĩ ranh gi i là su i Ea Poi. Tây và Nam cĩ sơng Krơng Nơ bao b c. B c giáp xã buơn Tri t huy n Lăk. T a đ đ a lý: + T 12 0 15’ đ n 12 0 27’ vĩ đ B c. + T 108 0 00’ đ n 108 0 08’ kinh đ Đơng. Tồn b KBT đư c chia thành 3 phân khu và vùng đ m v i di n tích c th đư c trình bày b ng 3.1 và b ng 3.2. B ng 3.1: Cơ c u di n tích trong khu BTTN Nam Ka Phân khu ch c năng Di n tích (ha) Chi m t l (%) B o v nghiêm ng t (Ia, Ib) 16.605 68 Ph c h i sinh thái (II) 6.125 25 D ch v , hành chính, s n xu t (III) 1.825 7 T ng 24. 555 100 B ng 3.2: Cơ c u di n tích vùng đ m Vùng đ m Di n tích (ha) Chi m t l (%) Vùng đ m dân cư 1.100 13 Hành lang đ m Đơng B c 7.300 87 T ng 8.400 100
- 41 ii) Đ a hình − Đ a hình thu c ki u núi th p kh i t ng n n ho t hố th sinh − Đ cao trung bình t 100 – 1100 m ch y theo hư ng th p d n t Đơng B c xu ng Tây Nam. − Núi cĩ sư n d c hi m tr . Đi m th p nh t là h Ea Boune (418m), cao nh t là đ nh Nam Ka (1294 m). iii) Khí h u Thu văn Khí h u: Khu BTTN Nam Ka n m trong đ i khí h u nhi t đ i giĩ mùa ch u nh hư ng c a cao nguyên, m i năm chia làm hai mùa rõ r t: − Mùa mưa b t đ u t tháng 5 đ n tháng 10. − Mùa khơ b t đ u t tháng 11 đ n tháng 4 năm sau Nhi t đ bình quân trong năm là 25 0C Lư ng mưa bình quân trong năm t 1800 đ n 2200 mm, mưa l n thư ng t p trung vào các tháng 7, 8, 9 trong năm. Đ m khơng khí bình quân trong năm là 85%, th nh tho ng cĩ sương mù vào bu i sáng s m nhưng khơng cĩ sương mu i. Trong năm thư ng cĩ hai hư ng giĩ chính: Mùa mưa cĩ giĩ Tây nam th i t bi n lên, mùa khơ cĩ giĩ Đơng b c. Thu văn Khu BTTN Nam Ka cĩ h th ng sơng su i dày đ c, ph n l n là cĩ nư c quanh năm. Phía B c cĩ sơng Krơng Ana, Krơng Nơ, su i Ea Lơng Ding, Ea Vi, Ea Mok. Phía Nam và Tây cĩ sơng Krơng Nơ, su i Ea Poi, Dăk Rơh, Ngồi ra trong KBT cịn cĩ các su i nh như Ea Pregne, Ea Dao, Ea Mongue, Đăk Rohyơ, Ngu n nư c quan tr ng khác là h th ng 03 h phía Tây B c: H Ea Boune (60 ha), h Ea Tyr (130 ha) và h Ea R’Bin (200 ha).
- 42 Tĩm l i, ch đ khí h u thu văn khu BTTN Nam Ka r t phong phú và đa d ng, thu n l i cho s qu n cư c a nhi u lồi th c v t. iv) Đ t đai Tồn b đ t trong khu khoanh nuơi Nam Ka thu c m y lo i đ t chính sau đây: − Đ t nâu đ phát tri n trên đá m bazan, phân b ch y u trên đ a hình núi cao nh t là núi Nam Ka. − Đ t feralit phát tri n trên đá granit, phân b trên đ a hình đ i núi th p. − Đ t feralit phát tri n trên đá sa th ch, sa phi n th ch, phân b trên đ a hình đ i núi th p, chia c t m nh. − Đ t b i t phân b d c theo sơng Krơng Knơ, các thung lũng ven su i và xung quanh các h . Nhìn chung, càng lên cao quá trình feralit càng y u thay th vào đĩ là quá trình tích lu mùn. Đ dày t ng đ t l n hơn 80 cm, thành ph n cơ gi i th t nh trung bình, đá l đ u khơng đáng k r t thích h p cho nhi u lồi cây sinh trư ng và phát tri n. 3.1.2. Huy n Tuy Đ c t nh Đăk Nơng i) V trí đ a lý Huy n Tuy Đ c giáp huy n Đăk Song phía Đơng, giáp t nh Bình Phư c phía Tây, huy n Đăk R’L p phía Nam,Vương Qu c CamPuChia phía B c. Tuy đ c cĩ t ng di n tích đ t t nhiên:112.384,0 ha; trong đĩ: Di n tích đ t cĩ r ng: 66.129,4 ha và đ t tr ng đ i tr c: 13.648,1 ha trên 79.777,5 ha quy ho ch cho lâm nghi p Đ t ngồi lâm nghi p là: 32.606,5 ha. Ph n l n di n tích r ng t nhiên c a huy n Tuy đ c do Nơng – Lâm Trư ng cao su Tuy Đ c và 02 cơng ty lâm nghi p Nam Tây Nguyên và Qu ng Tín qu n lý. Dân s : 34.694 ngư i, trong đĩ ngư i đ ng bào dân t c M’Nơng đ a phương chi m 41% t ng dân s trong huy n.
- 43 ii) Đ a hình Khu v c nghiên c u cĩ đ a hình tương đ i ph c t p, b chia c t b i h th ng khe, su i khá dày. Đ cao tuy t đ i bi n đ ng t 750 m – 650 m. đ d c bình quân kho ng 10 20 o. Đ cao và m c đ ph c t p c a đ a hình cĩ xu hư ng gi m d n t b c xu ng nam. iii) Khí h u Thu văn Khí h u Khí h u đây đư c chia làm hai mùa mưa và n ng rõ r t: Mùa mưa b t đ u t tháng 5 đ n tháng 10, mùa khơ kéo dài t tháng 11 đ n tháng 4 năm sau. Nhi t đ khơng khí trung bình trong năm 22,2 oC, nhi t d khơng khí cao nh t tuy t đ i trong năm : 35,8 oC. Nhi t đ khơng khí th p nh t tuy t đ i trong năm: 8,2 oC. Biên đ dao đ ng nhi t gi a các mùa trong năm tương đ i nh nhưng biên đ dao đ ng nhi t gi a ngày và đêm khá l n, đ c bi t là vào các tháng mùa khơ. Lư ng mưa trung bình trong năm bi n đ ng trong kho ng t 2.250 mm đ n 2.450 mm. lư ng mưa ngày l n nh t trong năm: 106 mm.s ngày mưa trong năm là 195 ngày. Lư ng mưa ch y u t p trung vào các tháng 6,7,8 và chi m 80% lư ng mưa c năm. Khu v c Tuy Đ c mùa mưa thư ng đ n s m hơn các khu v c khác trong đ a bàn t nh Đăk Nơng. Đ m tương đ i trung bình trong năm là: 85%. Lư ng b c hơi trung bình trong năm: 195,4 mm. Lư ng b c hơi trong các tháng mùa khơ l n hơn r t nhi u so v i các tháng mùa mưa, do v y mùa khơ r t thi u nư c. Cĩ hai hư ng giĩ chính: đơng b c và tây nam. Giĩ đơng b c th i vào mùa khơ, đây là lo i giĩ h i, nh hư ng r t l n đ n cây tr ng trong vùng Th y văn Trong khu v c nghiên c u cĩ nhi u su i l n như Đăk R’l p, Đăk Glun, Đăk R’tih, Đăk N’ohr Ngồi ra cịn r t nhi u nhánh su i nh và các khe, đây là khu v c đ u ngu n nên lưu lư ng nư c tuy khơng l n nhưng khơng b c n vào mùa khơ.
- 44 iv) Đ t đai Đ t ph bi n đây là đ t nâu đ trên đá Bazan (Fk). Đây là lo i đ t khá t t, cĩ đ sâu t ng đ t >100 cm, khơng cĩ k t von, đ đá l n th p Phù h p v i nhi u lồi cây nơng, lâm, cơng nghi p. Ngồi ra cĩ m t s ít là đ t b i t ven su i (Ru), đây cũng là m t lo i đ t khá t t, tuy nhiên thư ng hay b úng vào mùa mưa. 3.2. Kinh t Xã h i 3.2.1. Khu BTTN Nam Ka huy n Lăk T nh Đăk Lăk i) V văn hĩa xã h i Dân s và lao đ ng Dân cư vùng đ m khu BTTN Nam Ka phân b khá t p trung, ch cĩ s dân kinh t m i t các t nh phía B c vào đ nh cư thành t ng c m ho c rãi rác trên di n tích đ t nương r y. T ng s lao đ ng 07 xã vùng đ m là 17.058 ngư i, cho th y ti m năng lao đ ng t i ch r t l n, tuy nhiên l c lư ng lao đ ng ch y u lao đ ng nơng nghi p, trình đ dân trí cịn th p. Tồn vùng cĩ 09 dân t c thi u s cùng sinh s ng g m: đ ng bào dân t c t i ch như: M’Nơng (chi m đa s ), Ê Đê, Xê Đăng và đ ng bào dân t c thi u s cĩ ngu n g c t phía B c di cư t do vào sinh s ng như: Tày, Nùng, Dao, Thái, H’Mơng, Mư ng. Ngồi các dân t c nĩi trên, dân t c Kinh v n là dân t c chi m đa s , thư ng s ng cách xa r ng, g n đư ng qu c l . Dân cư trong vùng bao g m nhi u t nh, đ a phương trong c nư c đ n đ nh canh đ nh cư và s ng cùng c ng đ ng các dân t c khác. Giáo d c và đào t o Các trư ng h c đã đư c xây d ng t c p xã. H u h t con em trong vùng đ n tu i đi h c đu c c p sách đ n trư ng. Tuy nhiên, nh ng vùng đ m, trư ng h c cịn mang tính t m th i. Y t
- 45 100% s xã cĩ tr m y t xã. Cơng tác y t các xã vùng đ m cũng đã đư c quan tâm, vi c chăm sĩc s c kho ngư i dân, phịng ch ng d ch b nh cho dân cĩ nhi u ti n b . Các tr m y t xã đ u cĩ 3 5 cán b làm vi c. Tuy nhiên các tr m xá cịn thi u th n v cơ s v t ch t và mang tính bán kiên c . ii) V kinh t Ngh chính c a ngư i dân là tr ng lúa nư c và làm r y, ngồi ra cịn chăn nuơi gia súc (ch y u là trâu, bị), gia c m. Cây tr ng ch y u trên nương r y là lúa c n, ngơ đ u các lo i, ngồi ra cịn cĩ vài nương r y tr ng cà phê nhưng s lư ng cịn ít và chưa mang l i hi u qu . Tình hình s d ng và b o v tài nguyên: Do đ a hình hi m tr và giao thơng đi l i khĩ khăn nên trư c gi i phĩng ch cĩ đ ng bào dân t c đ a phương tác đ ng s n xu t làm nương r y và săn b n trong khu v c, s tác đ ng đĩ khơng nh hư ng nhi u đ n cân b ng sinh thái, do đĩ r ng h u như v n gi đư c tr ng thái t nhiên. Sau gi i phĩng, đ c bi t là nh ng năm th p niên 80, do s tăng dân s và di dân t do c a các dân t c phía B c vào đã gây s c ép r t l n đ n tài nguyên r ng, các tác đ ng như phát nương làm r y, khai thác lâm s n như song mây và đ c bi t là dân đi l y tr m và buơn g quý đã tàn phá th m th c v t r ng. Khu BTTN Nam Ka đư c thành l p năm 1991 đã t ng bư c ch m d t n n phá r ng, xây d ng r ng và b o t n các h sinh thái phong phú c a r ng, n đ nh đ i s ng kinh t xã h i cho nhân dân, đưa nhân dân tham gia cơng tác qu n lý b o v r ng. 3.2.2. Huy n Tuy Đ c t nh Đăk Nơng i) V văn hĩa xã h i Dân s Lao đ ng T ng dân s trung bình năm 2010 ư c đ t: 39 nghìn ngư i; Dân s trong đ tu i lao đ ng 13,59 nghìn ngư i, tăng bình quân 12,31%; S lao đ ng đang làm vi c trong các ngành kinh t là 14 nghìn ngư i, tăng bình quân hàng năm 13,74%. T l tăng dân s t nhiên 2,1%; T l tăng dân s cơ h c 6,97%, gi m bình quân hàng năm 16%; T l phát tri n dân s 8,87%.
- 46 Giáo d c – Đào t o T ng s h c sinh đ u năm h c giai đo n 2007 2010 tăng bình quân hàng năm 11,32%, t l tr em đi h c m u giáo đúng tu i là 90,9%, t l tăng hàng năm 0,7%; t l tr em đi h c ti u h c đúng tu i là 78%, t l tăng hàng năm 3,7%. Đ n cu i năm 2010 hồn thành đư c ph c p giáo d c trung h c cơ s và ti p t c duy trì k t qu ph c p giáo d c ti u h c, ch ng tái mù ch trên tồn huy n. T l s trư ng ti u h c đ t tiêu chu n qu c gia: 9,09%. Y t 100% xã cĩ tr m y t , 67% xã cĩ bác s ; s giư ng b nh/v n dân: 15 giư ng; 4 bác s trên 1 v n dân, tr em dư i 5 tu i suy dinh dư ng: 29% trên 90% tr em dư i 1 tu i đư c tiêm vaccin; Văn hĩa thơng tin T ng s gi phát ti p sĩng đài phát thanh t nh và ti p sĩng đài TW là: 9.165 gi , tăng bình quân năm là 3%. S gi phát sĩng truy n hình đài t nh và ti p sĩng đài trung ương: 39.764 gi . T l h xem đư c truy n hình đ t 90%. T l s h đư c nghe đài ti ng nĩi Vi t Nam đ t 95%, 72,2% h đ t gia đình văn hĩa, 40% thơn bon cơng nh n là thơn bon văn hĩa; 93,9% thơn bon cĩ nhà sinh ho t c ng đ ng, 6/6 xã cĩ tr m truy n thanh, xây d ng đư c 04 đ i văn ngh qu n chúng các xã cùng các l p ch tác nh c c . ii) V kinh t Nơng lâm – th y s n Giá tr s n xu t ngành Nơng lâm th y s n năm 2010 đ t 1.233 t đ ng, tăng bình quân hàng năm 13,61%; trong đĩ: Nơng lâm ngư nghi p tăng 11,48%; Cơng nghi p xây d ng tăng 25,36%; D ch v tăng 26,44%. S n xu t nơng, lâm nghi p gi vai trị ch đ o thúc đ y tăng trư ng kinh t và n đ nh xã h i. Quy mơ, năng l c s n xu t nơng nghi p tăng lên rõ r t, cơng tác khuy n nơng khuy n lâm, ng d ng khoa h c k thu t vào s n xu t, các mơ hình s n xu t Khoai lang xu t kh u, chanh dây, trang tr i cĩ hi u qu kinh t cao. T ng di n tích gieo tr ng bình quân tăng 7,26% trong đĩ di n tích cây
- 47 lương th c c giai đo n đ t 3,27 nghìn ha, tăng bình quân hàng năm 13,6%, s n lư ng cây cĩ h t đ t 15,57 nghìn t n, tăng bình quân 14,82%. T ng di n tích cây cơng nghi p ch y u (cà phê, tiêu, đi u, cao su) c giai đo n 61,2 nghìn ha, tăng bình quân hàng năm 6,24%; S n lư ng ư c đ t 57,95 nghìn t n, tăng bình quân hàng năm 12,31%. Chăn nuơi gia súc, gia c m khơng ng ng phát tri n. T ng đàn trâu, bị c giai đo n 2007 2010 là: 13,01 nghìn con, tăng bình quân hàng năm trên 15%; Đàn l n 19,12 nghìn con, tăng bình quân 13,36%; T ng đàn gia c m 210,24 nghìn con, tăng bình quân hàng năm 13,11%; Th t hơi các lo i xu t chu ng đ t 1,57 nghìn t n. Cơng tác phịng tr d ch b nh đư c chú tr ng, ch đ ng d p t t d ch b nh t i ch , khơng đ x y ra d ch b nh lây lan trên di n r ng. Lâm nghi p: Th c hi n quy ho ch 3 lo i r ng: R ng s n xu t, r ng phịng h và r ng đ c d ng; tri n k ho ch giao đ t, giao r ng cho h , nhĩm h , gia đình và t ch c đ đi u ki n. T ng di n tích đ t lâm nghi p và r ng đã giao cho t ch c qu n lý: 66.878 ha, di n tích đ t lâm nghi p và r ng giao cho h , nhĩm h , gia đình các bon 3.224 ha. Th y s n: Di n tích nuơi tr ng th y s n năm 2010 là 0,11ha, s n lư ng 0,05 nghìn t n. Nhìn chung s n lư ng nuơi tr ng th y s n trên đ a bàn huy n cịn th p ch y u nuơi tr ng h gia đình, chưa hình thành và phát tri n thành tr i nuơi tr ng th y s n.
- 48 CHƯƠNG 4: K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N 4.1. Đ nh lư ng sinh kh i và carbon tích lũy trong thân cây khí sinh và trong lâm ph n l ơ 4.1.1. Ư c tính sinh kh i khơ và lư ng carbon tích lũy trong cây khí sinh v i các nhân t đi u tra: Đư ng kính ngang ng c, chi u dài và tu i c a cây 4.1.1.1. Ư c tính sinh kh i khơ trong cây khí sinh v i các nhân t đi u tra: Đư ng kính ngang ng c, chi u dài và tu i cây Kh i lư ng sinh kh i khơ (SKK) c a cây là tồn b kh i lư ng thân cây đã đư c s y khơ bao g m thân, cành và lá. Cây càng cĩ đư ng kính l n, càng dài thì kh i lư ng cây càng l n, tu i cây càng l n thì s tích lũy ch t khơ càng l n. V y SKK c a cây cĩ quan h v i đư ng kính ngang ng c (DBH), chi u dài (L) và tu i (A). D a trên cơ s này cĩ th xây d ng các mơ hình quan h đ tính sinh kh i khơ thơng qua các nhân t d đo đ m mà khơng c n ch t h đ gi i tích cây. T k t qu s y khơ cĩ đư c SKK c a ba b ph n thân, cành lá c a 83 cây gi i tích theo tu i A, ti n hành thăm dị đ tìm m i quan h gi a sinh kh i khơ cây khí sinh l ơ v i các nhân t đi u tra: DBH, L và A. S d ng ph n m m Excel và Statgraphics Centurion đ xây d ng các hàm quan gi a h sinh kh i khơ v i l n lư t 1, 2 ho c 3 nhân t DBH, L, A. K t qu đã xây d ng đư c các mơ hình quan h gi a SKK cây l ơ v i các nhân t đi u tra cây khí sinh đư c trình bày trong b ng 4.1.
- 49 B ng 4.1: Mơ hình quan h gi a SKK cây khí sinh (thân, cành, lá) v i các nhân t DBH, L và A. Mơ hình Phương trình quan h R2 P value SKK= f(DBH) Ln(SKK) = 1,87112 + 2,18583*Ln(DBH) 0,533 0 SKK= f(A) Khơng cĩ mơ hình quan h SKK= f(L) Ln(SKK) = 1,34775 + 0,050137*L 0,108 0,0024 SKK= f(A,L) Ln(SKK) = 1,31077 + 0,0583591*Ln(L*A) 2 0,129 0,0009 SKK = f(A,DBH) Ln(SKK) = 11,3875 + 16,0589*Ln(DBH*A) – 0,274 0 6,33873*Ln(DBH*A) 2 + 0,823939*Ln(DBH*A) 3 SKK = f(DBH,L) Ln(SKK) = 1,17785 + 0,734467*Ln(DBH*L) 0,300 0 SKK = f(DBH,L,A) Ln(SKK) = 2,02837 + 2,04566*Ln(DBH) + 0,568 0 0,0314921*Ln(L*A) 2 Ghi chú: Đơn v c a các nhân t : SKK = kg/cây; DBH = cm; L = m và A = Năm V i các giá tr Pvalue < 0,05 khi ki m tra s t n t i c a h s xác đ nh R 2 và các tham s tham gia vào mơ hình cĩ phân b chu n và P < 0,05. S d ng sai s tương đ i đ đánh giá đ tin c y c a t ng mơ hình. K t qu cĩ các phương trình sau: i) SKK cây khí sinh (kg/cây) cĩ quan h v i DBH (cm) theo phương trình: LnN(SKK) = 1,87112 + 2.18583*Ln(DBH) (4.1) V i giá tr Pvalue < 0,05 khi ki m tra s t n t i c a h s xác đ nh: R 2 = 0,533 và sai s ∆% = 10,11%. V i giá tr Pvalue khi ki m tra s t n t i c a các tham s g n bi n s là: Ln(DBH) cĩ Pvalue = 0,00.
- 50 MO HINH QUAN HE GIUA SINH KHOI KHO VOI DUONG KINH DBH 4 3 2 LOG(SKK) 1 0 1.2 1.4 1.6 1.8 2 2.2 2.4 LOG(DBH) Hình 4.1: Mơ hình quan h gi a SKK cây khí sinh v i DBH ii) SKK cây khí sinh (kg/cây) cĩ quan h v i đ ng th i c 3 nhân t DBH (cm), L (m) và A (năm) theo phương trình: Ln(SKK) = 2,02837 + 2,04566*Ln(DBH) + 0,0314921*Ln(L*A) 2 (4.2) V i giá tr Pvalue < 0,05 khi ki m tra s t n t i c a h s xác đ nh: R 2 = 0,568 và sai s ∆% = 9,18%. V i giá tr Pvalue khi ki m tra s t n t i c a các tham s g n bi n s là: Ln(DBH) cĩ Pvalue = 0,00; Ln(L*A) 2 cĩ Pvalue = 0,0125. MO HINH QUAN HE GIUA SINH KHOI KHO VOI DUONG KINH, TUOI VA CHIEU DAI CAY 4 3 2 observed 1 0 0 1 2 3 4 predicted Hình 4.2: Mơ hình quan h gi a SKK cây khí sinh v i DBH, L và A
- 51 T k t qu so sánh h s xác đ nh và sai s tương đ i c a phương trình, phương trình đư c l a ch n đ th hi n m i quan h gi a SKK v i các nhân t đi u tra cây cá th bao g m: DBH, L và A là phương trình (4.2). Như v y, ch c n đo đ m các ch tiêu cây cá th nĩi trên, thay th các bi n s vào phương trình (4.2) s cĩ kh i lư ng SKK c a cây khí sinh mà khơng c n ph i ch t h đ gi i tích cây. Tuy nhiên trong th c t , n u khơng địi h i đ chính xác cao, cĩ th s d ng mơ hình xác đ nh SKK cây lơ ơ theo m t nhân t là DBH. Ngồi ra đã ki m tra đ tin c y c a mơ hình sinh SKK cây khí sinh v i ba nhân t DBH, L và A theo tiêu chu n Friedman đư c trình bày trong b ng 4.2. B ng 4.2: Ki m tra s phù h p c a mơ hình b ng tiêu chu n Friedman cho mơ hình SKK cây khí sinh theo 3 nhân t DBH, L và A Ranks Mean Rank SKK CAY KS 1,51 SKK CAY KS LT 1,49 Test Statistics(a) N 83 Chi Square 0,012 df 1 Asymp. Sig. 0,913 a. Friedman Test T k t qu trên cho th y Pvalue = 0,913 > 0,05, ch ng t SKK cây khí sinh theo lý thuy t và th c t là thu n nh t. Như v y cĩ th s d ng phương trình quan h gi a SKK cây khí sinh theo DBH, L và A cây đ tính SKK c a cây. 4.1.1.2. Ư c tính carbon tích lũy trong cây khí sinh l ơ v i các nhân t đi u tra: Đư ng kính ngang ng c, chi u dài, và tu i cây
- 52 Carbon (C) tích lũy trong thân cây khí sinh cĩ quan h v i SKK c a cây. V y C tích lũy trong cây khí sinh cũng cĩ quan h v i đư ng kính ngang ng c (DBH), chi u dài (L) và tu i (A) c a cây. D a trên cơ s này cĩ th xây d ng các mơ hình quan h đ tính C tích lũy trong cây khí sinh thơng qua các nhân t d đo đ m mà khơng c n gi i tích cây đ phân tích C. T k t qu s y khơ và phân tích C c a các b ph n thân, cành, là c a 83 cây gi i tích, ti n hành thăm dị đ tìm m i quan h gi a C tích lũy trong cây khí sinh l ơ v i các nhân t đi u tra cây khí sinh: DBH, L và A. S d ng ph n m m Excel và Statgraphics Centurion đ xây d ng các hàm quan gi a lư ng C v i l n lư t 1, 2 ho c 3 nhân t DBH, L, A. K t qu đã xây d ng đư c các mơ hình quan h gi a C tích lũy v i các nhân t đi u tra cây khí sinh l ơ đư c trình bày trong b ng 4.3. B ng 4.3: Mơ hình quan h gi a C cây khí sinh (thân, cành và lá) v i các nhân t DBH, L và A Mơ hình quan h Phương trình quan h R2 Pvalue C = f(DBH) Ln(C) = 2,7935 + 2,21356*Ln(DBH) 0,542 0 C = f(A) Khơng cĩ mơ hình quan h C = f(L) Ln(C) = 0,446778 + 0,0521209*L 0,116 0,0016 C = f(A,L) Ln(C) = 0,500266 + 0,053607*Ln(L*A) 2 0,108 0,0024 C = f(A,DBH) Ln( C) = 0,305227 + 0,216496*SQRT(DBH*A) 0,162 0,0002 C = f(DBH,L) Ln(C) = 0,255048 + 0,0102874*DBH*L 0,360 0 C = f(DBH,L,A) Ln(C) = 1,08062 + 0,585684*Ln(DBH) 2 + 0,567 0 0,0267699*Ln(L*A)2 Ghi chú đơn vi tính: C = kg/cây l ơ (thân, cành và lá); DBH = cm, L = m. A = Năm V i các giá tr Pvalue < 0,05 khi ki m tra s t n t i c a h s xác đ nh R 2 và các tham s tham gia vào mơ hình cĩ phân b chu n và P < 0,05. S d ng sai s tương đ i đ đánh giá đ tin cây c a t ng mơ hình ta cĩ k t qu sau: i) C tích lũy trong cây khí sinh (thân, cành và lá) (kg/cây) cĩ quan h v i DBH (cm) theo phương trình: Ln(C) = 2,7935 + 2,21356*Ln(DBH) (4.3)
- 53 V i giá tr Pvalue < 0,05 khi ki m tra s t n t i c a h s xác đ nh: R 2 = 0,542 và sai s ∆% = 9,82%. V i giá tr Pvalue khi ki m tra s t n t i c a các tham s g n bi n s là: Ln(DBH) cĩ Pvalue = 0,00. MO HINH QUAN HE GIUA CARBON VOI DUONG KINH (DBH) LOG(TONG C) = 2.7935 + 2.21356*LOG(DBH) 3.6 2.6 1.6 LOG(TONG C) LOG(TONG 0.6 0.4 1.2 1.4 1.6 1.8 2 2.2 2.4 LOG(DBH) Hình 4.3: Mơ hình quan h gi a C cây khí sinh v i DBH ii) C tích lũy trong cây khí sinh (thân, cành và lá) (kg/cây) cĩ quan h v i DBH (cm) , L (m) và A (năm) theo phương trình: Ln(C) = 1,08062 + 0,585684 * Ln(DBH) 2 + 0,0267699*Ln(L*A) 2 (4.4) V i giá tr Pvalue < 0,05 khi ki m tra s t n t i c a h s xác đ nh: R 2 = 0,567 và sai s ∆% = 9,12% V i giá tr Pvalue khi ki m tra s t n t i c a các tham s g n bi n s là: Ln(DBH) 2 cĩ Pvalue = 0,00; Ln(L*A) 2 cĩ Pvalue = 0,0334. MO HINH QUAN HE GIUA CARBON VOI DUONG KINH, TUOI VA CHIEU DAI CAY 3.6 2.6 1.6 observed 0.6 0.4 0.4 0.6 1.6 2.6 3.6 predicted Hình 4.4: Mơ hình quan h gi a C cây khí sinh v i DBH, L và A
- 54 T k t qu so sánh h s xác đ nh và sai s tương đ i c a phương trình, phương trình đư c l a ch n đ th hi n m i quan h gi a C v i các nhân t đi u tra cây khí sinh l ơ bao g m: DBH, L và A c a cây là phương trình (4.4). Như v y, ch c n đo đ m các ch tiêu DBH, L và A cây, thay th các bi n s vào phương trình (4.4) s tính đư c lư ng carbon tích lũy trong cây khí sinh mà khơng c n ph i ch t h đ gi i tích cây. Tuy nhiên đ đơn gi n hơn cĩ th ch p nh n mơ hình m t nhân t DBH, vì sai s khơng cao hơn nhi u so v i mơ hình 3 nhân t . Ngồi ra đã ki m tra đ thu n nh t c a mơ hình C cây khí sinh v i 3 nhân t DBH, L và A theo tiêu chu n Friedman đư c trình bày trong b ng 4.4. B ng 4.4: Ki m tra s phù h p c a mơ hình b ng tiêu chu n Friedman cho mơ hình C cây khí sinh theo 3 nhân t DBH, L và A Ranks Mean Rank C CAY KS 1,46 C CAY KS LT 1,54 Test Statistics(a) N 83 Chi Square 0,59 df 1 Asymp. Sig. 0,442 a. Friedman Test T k t qu trên cho th y Pvalue = 0,442 > 0,05, ch ng t C cây khí sinh theo lý thuy t và theo th c t là thu n nh t. Như v y cĩ th s d ng phương trình quan h gi a C cây khí sinh theo DBH, L và A cây đ tính C tích lũy trong cây. 4.1.2. Xác đ nh t l carbon và kh i lư ng sinh kh i khơ tích lũy trong thân cây khí sinh Trong th c t carbon (C) tích lũy trong thân cây khí sinh cĩ quan h r t ch t v i sinh kh i khơ (SKK) c a cây, khi SKK tăng thì lư ng C tích lũy càng
- 55 tăng. Vì v y cũng cĩ th thơng qua SKK đ tính lư ng carbon này. Hi n t i IPCC cũng khuy n cáo s d ng t l C/SKK đ ư c tính lư ng C trong th c v t theo SKK, cĩ nghĩa đ xác đ nh lư ng C th c v t, c n thu th p m u tươi, s y khơ, t đây s d ng t l này đ nhanh chĩng ư c tính lư ng C tích lũy. T l này do IPCC đưa ra là 0,5; tuy nhiên chưa đ c p đ n lồi l ơ. T các phương trình quan h gi a SKK và C v i các nhân t DBH, L và A cây đã l p đư c trên, tương ng v i các giá tr đi u tra theo t ng cây gi i tích xác đ nh đư c t l C/SKK đư c trình bày trong b ng 4.5. B ng 4.5: T l C/SKK trong thân cây khí sinh l ơ Cây gi i DBH L A C (kg/cây) SKK T l % tích (0.1 cm) (0.1 m) (Năm) (kg/cây) C/SKK 1 8,6 21,6 1 6,58 14,45 46% 2 7,4 11,9 5 5,54 13,35 42% 3 6,4 14,1 2 3,44 8,33 41% 4 7,1 14,1 4 4,98 12,10 41% 5 6,5 12,2 3 3,74 9,11 41% 6 6,5 17.0 2 3,69 8,96 41% 7 6,3 17,1 1 3,06 7,32 42% 8 7 12,3 3 4,42 10,62 42% 9 8,3 16.0 5 7,82 18,27 43% 10 4,8 11,2 1 1,68 3,91 43% 11 6,9 16,3 2 4,18 10,03 42% 12 4,5 11,5 4 1,89 4,53 42% 13 3,6 11,8 3 1,25 2,70 46% 14 7,4 16,6 2 4,92 11,62 42% 15 5,6 17,4 1 2,40 5,77 42% 16 5,6 13,8 4 2,97 7,41 40% 17 6,7 9,2 5 4,18 10,22 41% 18 9,5 16,4 3 9,92 21,22 47% 19 4,7 14,9 2 1,88 4,48 42% 20 6,8 17,1 1 3,62 8,56 42% 21 6,9 12,1 4 4,51 10,99 41%
- 56 Cây gi i DBH L A C (kg/cây) SKK T l % tích (0.1 cm) (0.1 m) (Năm) (kg/cây) C/SKK 22 7,3 13,3 5 5,50 13,37 41% 23 7,4 12,8 3 5,06 12,00 42% 24 7,8 21,2 1 5,16 11,79 44% 25 5,6 3,3 2 2,12 4,99 43% 26 6,5 13,6 3 3,82 9,34 41% 27 6,8 13.0 4 4,43 10,86 41% 28 8,7 17,6 5 9,00 20,66 44% 29 5,5 14,2 1 2,25 5,37 42% 30 5,6 15,3 2 2,64 6,45 41% 31 4,6 6,9 3 1,70 3,99 43% 32 5,5 13,6 4 2,85 7,11 40% 33 5,5 10,5 5 2,83 7,05 40% 34 8,2 19,5 1 5,75 12,86 45% 35 5,3 15,7 2 2,38 5,80 41% 36 7,3 19,2 3 5,33 12,88 41% 37 7,8 12,7 4 6,07 14,29 42% 38 8,1 14,3 5 7,17 16,86 43% 39 9,2 19,2 1 7,67 16,22 47% 40 7 18,4 2 4,42 10,61 42% 41 6,2 11,4 3 3,33 8,14 41% 42 7,7 15,6 4 6,15 14,66 42% 43 6,2 10,4 5 3,62 8,99 40% 44 5,1 10,3 1 1,86 4,37 42% 45 4,3 16,9 2 1,64 3,84 43% 46 4,1 6,5 3 1,38 3,11 44% 47 4,7 7,5 4 1,88 4,49 42% 48 4,2 6,1 5 1,55 3,58 43% 49 4,5 9,9 1 1,47 3,37 44% 50 5,2 13,3 2 2,22 5,38 41% 51 4,6 8,7 3 1,77 4,17 42% 52 4 6,7 4 1,40 3,15 44% 53 4,9 7,2 5 2,10 5,09 41%
- 57 Cây gi i DBH L A C (kg/cây) SKK T l % tích (0.1 cm) (0.1 m) (Năm) (kg/cây) C/SKK 54 5,1 18,9 1 2,02 4,84 42% 55 6,9 17,2 2 4,22 10,15 42% 56 5,8 13,9 3 3,01 7,43 40% 57 6,1 13,2 4 3,51 8,73 40% 58 6,3 15.0 5 4,07 10,21 40% 59 5,7 19,6 1 2,54 6,12 41% 60 6,1 17,1 2 3,22 7,87 41% 61 6,3 16.0 3 3,69 9,10 40% 62 6,1 11,1 4 3,39 8,36 40% 63 5,6 10,8 5 2,96 7,37 40% 64 7,6 13,1 1 4,51 10,27 44% 65 7,2 12,1 2 4,36 10,27 42% 66 7,3 15,1 3 5,07 12,13 42% 67 5,4 12,1 4 2,69 6,66 40% 68 8,1 13,6 5 7,09 16,64 43% 69 6,7 25,4 1 3,74 8,96 42% 70 6,9 22.0 2 4,43 10,74 41% 71 5,8 22.0 3 3,32 8,33 40% 72 6,3 22,6 4 4,25 10,76 39% 73 5,5 19,5 5 3,26 8,33 39% 74 7,4 16,5 1 4,38 10,11 43% 75 4,6 15,2 2 1,81 4,31 42% 76 6,6 18,1 3 4,19 10,32 41% 77 5,8 16.0 4 3,29 8,27 40% 78 6,2 13,9 5 3,86 9,68 40% 79 4,6 13,8 1 1,60 3,71 43% 80 5,3 18.0 2 2,44 5,98 41% 81 5,7 14,3 3 2,92 7,22 40% 82 4,7 12,6 4 2,08 5,06 41% 83 4,6 18,5 5 2,30 5,69 40% T l trung bình 42%
- 58 Như v y: Sau khi s y khơ m u cho cây khí sinh, cĩ th tính nhanh lư ng C h p th trong b ch a này như sau: C cây khí sinh = SKK cây khí sinh x 0,42 (4.5) Tuy nhiên n u s d ng t l chuy n đ i như IPCC đ ngh thì s m c sai s khá cao vì như đã phân tích trên, lư ng C tích lũy trong thân khí sinh ph thu c vào c 3 nhân t DBH, L và A cây khí sinh. 4.1.3. Ư c tính lư ng carbon tích lũy c a cây khí sinh theo lâm ph n l ơ Trong th c t , ngồi vi c ư c lư ng sinh kh i khơ (SKK) và carbon (C) tích lũy theo cây khí sinh; cĩ nhu c u ư c tính nhanh tr lư ng C theo lâm ph n. Vì v y phân chia lâm ph n l ơ theo 2 nhân t là c p đư ng kính ngang ng c bình quân (DBHbq) và c p m t đ (N/ha). D a vào quan sát bi n đ ng DBHbq và N/ha chia lâm ph n l ơ thành 3 c p DBHbq và N/ha. K t qu phân chia lâm ph n l ơ theo 2 nhân t DBHbq và N/ha cùng v i s hi u các ơ m u th hi n trong b ng 4.6. B ng 4.6: B ng phân chia lâm ph n theo N/ha và DBHbq DBHbq (cm) N/ha ≤ 5 5 7 ≥ 7 ≤ 5000 L11 L4, L9, L13, L16 5000 10000 L3 L5, L7, L8, L12, L14,L15, L17 L2, L6 ≥ 10000 L10 L1 T phương trình SKK và C tích lũy trong cây khí sinh v i DBH đã xây d ng đư c trên (phương trình (4.1) và (4.3)), tính đư c SKK/ha và C/ha cho t ng lâm ph n theo DBHbq. m i lâm ph n đã đi u tra đư c DBHbq và N/ha. T đây thi t l p mơ hình SKK/ha = f(DBHbq, N/ha) và C/ha = f(DBHbq, N/ha). K t qu cho th y lư ng C tích lũy trong tồn b cây khí sinh (thân, cành, lá) (t n/ha) c a lâm ph n cĩ quan h ch t ch v i 2 nhân t là DBHbq (cm) và N/ha theo mơ hình sau:
- 59 Ln(C cay khi sinh) = 0,053411 + 0,366071*DBHbq + 0,00013189*N (4.6) V i R 2 = 0,977 v i P < 0,05 khi ki m tra s t n t i c a h s xác đ nh và các tham s g n bi n s cĩ giá tr Pvalue như sau: DBHbq cĩ Pvalue = 0,00; N cĩ Pvalue = 0,00. V i sai s tương đ i c a mơ hình là ∆% = 0,28%. MO HINH QUAN HE GIUA CARBON CAY KS VOI MAT DO VA DUONG KINH BINH QUAN 0.7 0.4 0.1 0.2 component effect component 0.5 0.8 3.9 4.9 5.9 6.9 7.9 DBHbq Hình 4.5: Mơ hình quan h gi a C cây khí sinh v i DBHbq và N/ha Ngồi ra đã ki m tra đ tin c y c a mơ hình C cây khí sinh v i hai nhân t theo tiêu chu n Friedman đư c trình bày trong b ng 4.7. B ng 4.7: Ki m tra s phù h p c a mơ hình b ng tiêu chu n Friedman cho mơ hình C cây khí sinh theo 2 nhân t DBHbq và N/ha Ranks Mean Rank C Cay khi sinh 1,47 C Cay khi sinh LT 1,53 Test Statistics(a) N 17 Chi Square 0,059 Df 1 Asymp. Sig. 0,808 a. Friedman Test
- 60 T k t qu trên cho th y Pvalue = 0,808 > 0,05, ch ng t C cây khí sinh theo lý thuy t và theo th c t là thu n nh t. Như v y cĩ th thơng qua m t s ch tiêu d đo đ m c a lâm ph n: N/ha và DBHbq đ tính C cây khí sinh cho tồn lâm ph n. Phương trình đư c s d ng đ ư c tính nhanh tr lư ng C lâm ph n tích lũy trong cây khí sinh l ơ v i C cây khi sinh = t n/ha; DBHbq = cm và N/ha = Cây khí sinh/ha. Trong th c t , ti n hành l p ơ m u ư c lư ng nhanh DBHbq và N/ha, t đĩ suy ra đư c lư ng C qua phương trình. B ng 4.8: B ng ư c tính C (t n/ha) trong cây khí sinh lâm ph n l ơ theo N/ha và DBHbq (cm) Đơn v : t n/ha DBHbq (cm) N/ha 5 6 7 5000 11,432 16,485 23,773 7500 15,897 22,924 33,058 10000 22,106 31,878 45,970 Ghi chú: Sai s C trong cây khí sinh lâm ph n: ± 10%. T k t qu trên cho th y C tích lũy trong cây khí sinh l ơ thay đ i theo 2 nhân t DBHbq và N/ha, bi n đ ng t 11,4 t n/ha đ n 46,0 t n/ha. Cho th y đây là m t ngu n d tr C khá l n c a các lâm ph n l ơ. 4.2. Đ nh lư ng sinh kh i và carbon tích lũy trong các b ch a th m m c, th m tươi, cây l ơ ch t và r trong các tr ng thái r ng l ơ. Đ i v i b ch a th m tươi, trên 17 ơ m u ph ch cĩ 2 ơ (ơ 6 và ơ 7) cĩ th m tươi. Như v y lư ng th m tươi là khơng đáng k trong các lâm ph n l ơ, do v y lo i b ch a này ra trong tính tốn. Trong th c t dư c tán r ng l ơ r t ít cây b i th m tươi do v y cĩ th xác đ nh r ng b ch a này là khơng đáng k khi ư c tính C cho lâm ph n l ơ.
- 61 4.2.1. Mơ hình hĩa m i quan h gi a sinh kh i khơ c a th m m c, cây l ơ ch t và r v i các nhân t m t đ , đư ng kính ngang ng c bình quân lâm ph n. 4.2.1.1. Mơ hình hĩa m i quan h gi a sinh kh i khơ th m m c v i các nhân t m t đ , đư ng kính ngang ng c bình quân lâm ph n. Th m m c (TM) bao g m lá, cành rơi, v t r ng c a cây khí sinh l ơ, vì v y sinh kh i khơ th m m c (SKK TM) cĩ quan h như th nào v i m t đ (N/ha) và đư ng kính ngang ng c bình quân lâm ph n (DBHbq)? Đ thăm dị m i quan h gi a SKK TM v i nhân t nào ti n hành l p các mơ hình h i quy tuy n tính hay phi tuy n, m t l p hay nhi u l p gi a SKK v i các nhân t N/ha và DBHbq. L a ch n mơ hình cĩ m u phân b chu n v i h s xác đ nh là cao nh t. K t qu đã xây d ng đư c các mơ hình quan h đư c trình bày trong b ng 4.9. B ng 4.9: Mơ hình quan h gi a SKK TM v i các nhân t N/ha và DBHbq Mơ hình quan h Phương trình quan h R2 Pvalue ∆% SKK TM = f(N) Ln(SKK TM) = 136,847 + 0,428 0,035 5,11% 31,1902*Ln(N) – 1,74694*Ln(N) 2 SKK TM = SKK TM = 64,2972 – 0,274 0,1459 15,17% f(DBHbq) 55,0743*Ln(DBHbq) + 13,3201*Ln(DBHbq) 2 SKK TM = SKK TM = 911,631 – 0,562 0,0238 8,84% f(N,DBHbq) 7,91497*Ln(DBHbq) + 209,675*Ln(N) – 11,738*Ln(N) 2 Ghi chú: Đơn v c a các nhân t : SKK TM = t n/ha; DBHbq = cm; N = cây/ha V i giá tr P value < 0,05 0,1 khi ki m tra s t n t i c a h s xác đ nh R2 và sai s tương đ i c a phương trình, ch ng t SKK TM khơng cĩ m i quan h v i DBHbq. Đ i v i N/ha cây trong lâm ph n thì tương quan SKK TM v i N/ha là r t th p.
- 62 Như v y SKK TM (t n/ha) cĩ m i quan h đ ng th i v i c hai nhân t DBHbq (cm) và N/ha và phương trình tương quan đư c l a ch n là: SKK TM = 911,631 – 7,91497*Ln(DBHbq) + 209,675*Ln(N) – 11,738*Ln(N) 2 (4.7) V i R2 = 0,562 v i P < 0,05 khi ki m tra h s xác đ nh; giá tr Pvalue khi ki m tra các tham s g n bi n s như sau: Ln(DBHbq) cĩ Pvalue = 0,0674; Ln(N) cĩ Pvalue = 0,0361; Ln(N) 2 cĩ Pvalue = 0,0381. V i sai s tương đ i c a mơ hình là ∆% = 8,84%. MO HINH QUAN HE GIUA SINH KHOI KHO THAM MUC VOI MAT DO VA DUONG KINH BINH QUAN 15 12 9 observed 6 3 0 0 3 6 9 12 15 predicted Hình 4.6: Mơ hình quan h gi a SKK TM v i N/ha và DBHbq T mơ hình này, cĩ th ng d ng đ ư c lư ng SKK TM c a lâm ph n l ơ theo 2 nhân t DBHbq và N/ha. Đã ki m tra s phù h p c a mơ hình này theo tiêu chu n Freidman đư c trình bày trong b ng 4.10. B ng 4.10: Ki m tra s phù h p c a mơ hình b ng tiêu chu n Friedman cho mơ hình SKK TM theo 2 nhân t N/ha và DBHbq Ranks Mean Rank SKK TM 1,6 SKK LT 1,4 Test Statistics(a) N 15 Chi Square 0,6 Df 1 Asymp. Sig. 0,439 a. Friedman Test
- 63 T k t qu trên cho th y Pvalue = 0,439 > 0,05, ch ng t SKK TM theo lý thuy t và theo th c t là thu n nh t. Như v y cĩ th thơng qua m t s ch tiêu d đo đ m c a lâm ph n: N/ha và DBHbq đ tính SKK TM cho tồn lâm ph n. 4.2.1.2. Mơ hình hĩa m i quan h gi a sinh kh i khơ cây l ơ ch t v i các nhân t m t đ , đư ng kính ngang ng c bình quân lâm ph n Sinh kh i khơ cây l ơ ch t (SKK CC) là kh i lư ng nh ng cây l ơ đã ch t khơ nhưng chưa b phân h y. Do đĩ nĩ ph thu c vào s lư ng và th tích nh ng cây l ơ ch t. Như v y nĩ ph thu c như th nào vào m t đ (N/ha) và đư ng kính ngang ng c bình quân lâm ph n (DBHbq)? Đ xem xét s nh hư ng này ti n hành xây d ng mơ hình h i quy tuy n tính hay phi tuy n, m t l p hay nhi u l p gi a SKK CC v i các nhân t N/ha và DBHbq. L a ch n mơ hình cĩ m u phân b chu n v i h s xác đ nh là cao nh t. K t qu đã xây d ng đư c các mơ hình quan h đư c trình bày trong b ng 4.11. B ng 4.11: Mơ hình quan h gi a SKK CC v i các nhân t N/ha và DBHbq Mơ hình quan h Phương trình quan h R2 Pvalue ∆% SKK CC = f(N) SQRT(SKK CC) = 2,66821 + 0,373 0,0482 5,57% 0,00084039*(N) – 3,07574E 8*(N) 2 SKK CC = Ln(SKK CC) = 6,54854 + 0,396 0,1715 26,10% f(DBHbq) 7,33949*Ln(DBHbq) – 1,45611*Ln(DBHbq) 2 SKK CC = SKK CC = 32,5077 – 0,469 0,0487 14,11% f(N,DBHbq) 0,00249387*(N*DBHbq) + 5,75051E 8*(N*DBHbq) 2 – 3,46216E 13*(N*DBHbq)3 Ghi chú: Đơn v c a các nhân t : SKK CC = t n/ha; DBHbq = cm; N = cây/ha V i đi u ki n giá tr P value 0,05 – 0,1. Như v y
- 64 chưa tìm th y m i quan h gi a SKK CC v i N/ha và DBHbq. Do v y đ i v i SKK CC c n đo tính tr c ti p sinh kh i tươi trong ơ m u phu 2x2 m, l y m u xác đ nh SKK CC và quy đ i ra lư ng C theo t l C/SKK CC. 4.2.1.3. Mơ hình hĩa m i quan h gi a sinh kh i khơ r v i các nhân t m t đ và đư ng kính ngang ng c bình quân lâm ph n Sinh kh i khơ r (SKK RE) là tồn b h th ng r s y khơ c a các cây l ơ trong 1 hecta lâm ph n l ơ. Do đĩ nĩ ph thu c vào s lư ng cây và s sinh trư ng c a cây. N u cây sinh trư ng t t, cĩ đư ng kính l n thì h th ng r cũng phát tri n m nh đ đáp ng đ nhu c u dinh dư ng cho cây. Như v y, SKK RE cĩ m c đ quan h nào đĩ v i m t đ (N/ha) và đư ng kính ngang ng c bình quân lâm ph n (DBHbq). Đ xem xét m i quan h này ti n hành ti n hành xây d ng mơ hình h i quy tuy n tính hay phi tuy n, m t l p hay nhi u l p gi a SKK RE v i các nhân t N/ha và DBHbq. T đĩ l a ch n mơ hình cĩ m u phân b chu n v i h s xác đ nh là cao nh t. K t qu đã xây d ng đư c các mơ hình quan h đư c trình bày trong b ng 4.12. B ng 4.12: Mơ hình quan h gi a SKK RE v i các nhân t N/ha và DBHbq Mơ hình quan h Phương trình quan h R2 Pvalue ∆% SKK RE = f(N) SKK RE = 179,443 – 0,0349328*N + 0,200 0,4114 22,38% 0,00000224156*N 2 SKK RE = SKK RE = 3623,92 + 0,432 0,2391 17,79% f(DBHbq) 2093,04*DBHbq – 394,452*DBHbq 2 + 24,6062*DBHbq 3 SKK RE = Ln(SKK RE) = 6,15115 + 0,577 0,0943 4,75% f(N,DBHbq) 0,0507285*DBHbq 2 – 0,00126452*N + 9,25143E 8*N 2 Ghi chú: Đơn v c a các nhân t : SKK RE = t n/ha; DBHbq = cm; N = cây/ha. V i đi u ki n giá tr P value < 0,05 – 0,1 khi ki m tra s t n t i c a h s xác đ nh R 2 và sai s tương đ i c a phương trình <10%, cho th y sinh kh i khơ r cĩ m i quan h v i hai nhân t m t đ và đư ng kính bình quân lâm ph n.
