Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ và nguy cơ hội chứng rối loạn hô hấp, sinh sản ở heo nuôi tại tỉnh Bình Định - Huỳnh Thị Thành

Nội dung text: Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ và nguy cơ hội chứng rối loạn hô hấp, sinh sản ở heo nuôi tại tỉnh Bình Định - Huỳnh Thị Thành

1. B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN HUỲNH TH THÀNH NGHIÊN CU MT S ĐC ĐIM DCH T VÀ NGUY CƠ HI CHNG RI LON HƠ HP, SINH SN HEO NUƠI TI TNH BÌNH ĐNH LUN VĂN THC SĨ NƠNG NGHIP Buơn Ma Thut, năm 2011
2. B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN HUỲNH TH THÀNH NGHIÊN CU MT S ĐC ĐIM DCH T VÀ NGUY CƠ HI CHNG RI LON HƠ HP, SINH SN HEO NUƠI TI TNH BÌNH ĐNH LUN VĂN THC SĨ NƠNG NGHIP Chuyên ngành: Thú y Mã s: 606250 Ngưi hưng dn khoa hc: TS. Nguyn Tun Hùng TS. Phm Trng H Buơn Ma Thut, năm 2011
3. LI CAM ĐOAN Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cu khoa hc ca tơi. Các s liu, kt qu nêu trong lun văn là trung thc và chưa cơng b trong bt kỳ mt cơng trình nào khác./. Tác gi lun văn Huỳnh Th Thành i
4. LI CM ƠN Tơi xin trân trng cm ơn khoa Chăn nuơi Thú y, phịng đào to Sau đi hc Trưng Đi hc Tây Nguyên, Chi cc Thú y, S Nơng Nghip và phát trin nơng thơn tnh Bình Đnh đã cho phép và to điu kin thun li đ tơi thc hin hồn thành và bo v lun văn này. Hồn thành lun văn này, ngồi s c gng bn thân, tơi đã luơn nhn đưc s giúp đ chân tình, đy trách nhim và ht lịng vì khoa hc ca thy: TS. Nguyn Tun Hùng – Ging viên Trưng Đi hc Tây Nguyên TS. Phan Trng H Giám đc S Nơng Nghip và phát trin Nơng thơn tnh Bình Đnh. Cùng vi nhng kin thc và kinh nghim mà các thy, cơ đã truyn đt, hưng dn, tơi cịn nhn đưc s đng viên giúp đ thưng xuyên ca tp th lp Cao hc thú y khĩa II. Nhân dp hồn thành lun án, tơi xin đưc bày t lịng bit ơn chân thành nht ti các thy cơ, quý cơ quan, các đng nghip, gia đình và bn bè đã đng viên, giúp đ tơi trong sut thi gian hc tp và thc hin lun án. Tơi xin trân trng cm ơn s quan tâm ca Hi đng bo v lun văn thc sĩ Trưng Đi hc Tây Nguyên. Buơn Ma Thut, ngày 01 tháng 11 năm 2011 Huỳnh Th Thành ii
5. MC LC M đu 1 Chương I. Tng quan tài liu nghiên cu 1.1. Hi chng ri lon hơ hp và sinh sn heo 4 1.1.1. Vi rút gây bnh 4 1.1.2. Đng vt mc bnh 8 1.1.3. Mm bnh 9 1.1.4. Đc đim ca dch PRRS 10 1.1.5. Cơ ch sinh bnh 12 1.1.6. Triu chng lâm sàng 13 1.1.7. Bnh tích 16 1.1.8. Chn đốn 17 1.1.9. Điu tr 17 1.2. Tình nghiên cu hi chng PRRS trên th gii 18 1.3. Tình hình dch PRRS Vit Nam 23 Chương II. Ni dung và phương pháp nghiên cu 2.1. Thi gian, đa đim và đi tưng nghiên cu 27 2.2. Ni dung nghiên cu 27 2.3. Phương pháp nghiên cu 27 2.4. X lý s liu 28 Chương III. Kt qu và tho lun 3.1. Kt qu điu tra tình hình chăn nuơi và dch bnh trên đa bàn vt 29 nuơi ti tnh Bình Đnh qua các năm 2006 – 2009 3.2. Kt qu nghiên cu đc đim dch t hc ca PRRS tnh Bình Đnh 30 3.3. Nguy cơ dch tai xanh trên đa bàn tnh Bình Đnh 44 Kt lun và đ ngh Kt lun 52 Đ ngh 53 Tài liu tham kho 54 Ph lc 59 iii
6. DANH MC BNG BIU Bng 1.1. Hiu giá kháng th PRRS trên heo nái và heo con gia nhĩm 19 nái chng và nhĩm nái khơng chng nga vc xin Bng 1.2. Hiu giá kháng th PRRS trên heo con gia nhĩm nái cĩ 20 chng nga và nhĩm nái khơng chng nga vc xin Bng 1.3. Mi liên quan gia nhim PCV2 và PRRS 21 Bng 3.1. Tình hình dch bnh gia súc, gia cm t năm 2006 – 2009 30 Bng 3.2. Tình hình dch tai xanh năm 20062009 31 Bng 3.3. Tình hình mc dch tai xanh trên heo theo tháng 32 Bng 3.4. Tình hình dch tai xanh trên heo theo mùa 33 Bng 3.5. Tình hình dch tai xanh theo ging heo 35 Bng 3.6. T l dch tai xanh theo nhĩm heo 36 Bng 3.7. Kt qu xác đnh biu hin triu chng PRRS trên heo 39 Bng 3.8. Triu chng lâm sàng heo nái 41 Bng 3.9. So sánh t l triu chng lâm sàng các nhĩm heo 42 Bng 3.10. Bnh tích PRRS trên heo nuơi ti Bình Đnh 43 Bng 3.11. Tình hình tiêm phịng t năm 2006 – 2009 47 Bng 3.12 s lưng đim git m gia súc t 2006 – 2009 48 iv
7. DANH MC BIU Đ, Đ TH VÀ HÌNH NH Hình 1.1. Hình nh vi rút 5 Hình 1.2. Cu trúc vi rút PRRS 6 Hình 1.3. Sy thai các giai đon khác nhau 14 Hình 1.4. Phi chc, đc 16 Bn đ 3.1. Bn đ dch t hc PRRS ti Bình Đnh t năm 20062009 38 v
8. DANH MC CÁC CH VIT TT TRONG Đ TÀI Cs.: Cng s ELISA: phương pháp ELISA là mt k thut sinh hĩa đ phát hin kháng th hay kháng nguyên trong mu xét nghim (EnzymeLinked ImmunoSorbent Assay). IP: Bnh viêm phi k trên heo (Interstitial Pneumoniae). LMLM: L mm long mĩng NN&PTNT: Nơng nghip và phát trin nơng thơn PCV2: Chng vi rút týp 2 ( Porcine Circo Virus type 2) PDNS: Hi chng viêm da, thn (Porcine Dermatitis and Nephropathy Syndrome) PMWS: Hi chng cịi cc suy nhưc (Post weaning Multi systemic Wasting Syndrome) PRRS: Hi chng ri lon hơ hp và sinh sn heo (Porcine Reproductive and Respiratory Syndrome) PTH: Phĩ thương hàn RNA: Ribonucleic Acid THT: T huyt trùng UBND: U ban nhân dân vi
9. M ĐU 1. Đt vn đ Chăn nuơi là mt trong nhng ngành quan trng cung cp ngun thc phm: trng, sa, tht là nhng nhu cu dinh dưng thit yu ca con ngưi. Trong nhng năm gn đây, ngành chăn nuơi phát trin, đã gĩp phn ci thin đi sng và tăng thu nhp cho ngưi dân. Trong đĩ, t trng khi lưng sn phm ca ngành chăn nuơi heo chim 77% tng khi lưng ca ngành. Khơng ch cung cp thc phm trong nưc, chăn nuơi heo cịn hưng mnh đn xut khu ra th trưng th gii đ tăng ngun thu ngoi t. Trong chin lưc phát trin kinh t xã hi ca nưc ta giai đon 2000 2010 và đn năm 2020, ngành chăn nuơi phát trin theo hưng sn xut hàng hố tp trung, trong đĩ chăn nuơi heo đưc xác đnh là ngành chính. Bình Đnh thuc vùng duyên hi Nam trung b, cĩ 10 huyn và 1 thành ph, nm trong vùng nhit đi giĩ mùa; Cĩ 2 mùa rõ rt: mùa mưa t tháng 9 đn tháng 12 và mùa khơ t tháng 1 đn tháng 8. Nhit đ trung bình năm là 26,7 0C, ch đ nhit và bc x di dào, n đnh trong năm, thun li cho sinh trưng và phát trin các loi cây trng nhit đi và sinh trưng phát trin ca vt nuơi [35]. Theo s liu ca Cc Thng kê tnh Bình Đnh, ti thi đim ngày 1/4/2010 tng đàn gia súc, gia cm gm: trâu, bị 303.013 con; heo 713.840 con và gia cm 5.329.340 con. Trong đĩ, sn lưng tht heo hơi xut chung là 41.039 tn. Trong k hoch chuyn dch cơ cu nơng nghip và nơng thơn Bình Đnh giai đon 2006 – 2010, tnh ch trương phát trin chăn nuơi heo hưng nc cĩ năng sut, cht lưng và hiu qu cao, đáp ng cho nhu cu tiêu dùng ni tnh và hưng ti xut khu; ưu tiên phát trin chăn nuơi trang tri theo phương thc cơng nghip; phn đu đàn heo đn năm 2010 đt 800.000 con, tc đ tăng đàn bình quân đt 0,8% năm [8]. 1
10. Tuy nhiên, phương thc chăn nuơi heo hin nay ca tnh ngồi mơ hình kinh t trang tri, thì phn ln tp trung trong các nơng h, mang tính t phát, ly cơng làm lãi, tn dng sn phm ph trong trng trt và sinh hot, tn dng lao đng nhàn ri trong gia đình. Vì th, chăn nuơi ch yu vn nm đan xen trong khu dân cư, làm cho mơi trưng ngày càng b ơ nhim, nht là khâu x lý cht thi gây ơ nhim nghiêm trng mơi trưng nưc, khơng khí đây chính là nhng nguyên nhân cho dch bnh phát trin. Chính vì vy, mun phát trin chăn nuơi heo, ngồi vic đu tư v con ging, thc hin các chính sách phát trin chăn nuơi thì cơng tác thú y cn phi đưc tăng cưng t tnh đn cơ s. Đc bit, vic nghiên cu nhng bnh thưng xy ra heo, nht là các bnh mi, đ t đĩ cĩ cơ s đ ra gii pháp phịng chng dch bnh cĩ hiu qu là yêu cu cp thit ca thc tin sn xut. Trong thi gian gn đây, ngành chăn nuơi heo Vit Nam đã liên tip gánh chu nhng thit hi rt ln t hi chng ri lon hơ hp, sinh sn. Riêng vi ngành chăn nuơi heo Bình Đnh, t 2006 cho đn nay, hi chng ri lon hơ hp, sinh sn, gây cht heo con cai sa và xy thai heo nái và phi tin hành tiêu hy 1.754 con đã gây thit hi ln cho ngưi chăn nuơi. Chính vì vy, đ giúp cho vic qun lý dch bnh và đ ra các bin pháp phịng tr bnh thích hp, hn ch thit hi cho ngưi chăn nuơi, đưc s đng ý ca Phịng đào to Sau đi hc, Khoa Chăn nuơi Thú y, Chi Cc Thú y, S Nơng nghip và Phát trin nơng thơn tnh Bình Đnh chúng tơi tin hành nghiên cu đ tài: “ Nghiên cu mt s đc đim dch t và nguy cơ hi chng ri lon hơ hp, sinh sn heo nuơi ti tnh Bình Đnh”. 2. Mc tiêu ca đ tài: Xác đnh mt s nguy cơ ca hi chng ri lon hơ hp sinh sn ca heo trên đa bàn tnh Bình Đnh. 2
11. Đ xut mt s gii pháp phịng bnh tai xanh cĩ hiu qu, gĩp phn nâng cao hiu qu kinh t cho ngưi chăn nuơi. 3. Ý nghĩa khoa hc và thc tin: Thơng qua nhng nghiên cu mt s đc đim dch t hc và nguy cơ hi chng ri lon hơ hp và sinh sn heo Bình Đnh, đ làm cơ s đ xut các bin pháp phịng, chng bnh hiu qu. Bnh tai xanh là mt bnh mi, vì vy nhng kt qu ca nghiên cu s gĩp phn cùng vi nhng nghiên cu khác làm sáng t v bnh: vi rút gây bnh, con đưng xâm nhp, phương thc tác đng, thi gian gây bnh Kt qu nghiên cu cĩ ý nghĩa thc t trong vic giúp đa phương cĩ nhng chính sách và k hoch hp lý đnh hưng phát trin chăn nuơi heo. 3
12. CHƯƠNG I TNG QUAN TÀI LIU 1.1. Hi chng ri lon hơ hp và sinh sn heo Hi chng ri lon hơ hp và sinh sn heo ( Porcine Reproductive and Respiratory Syndrome PRRS) cịn gi là bnh tai xanh là bnh truyn nhim nguy him mi la tui, lây lan nhanh và làm cht nhiu heo và gây ra nhng tn tht ln v kinh t cho ngưi chăn nuơi. Năm 1987, ln đu tiên cĩ mt loi dch bnh sinh sn cp tính chưa đưc xác đnh, đc trưng bi s tăng đt bin hin tưng sy thai heo, cht non và yu, làm gim t l sinh và tăng t l heo cai sa cht, làm chm quá trình sinh sn đã đưc báo cáo M. PRRS cĩ nhiu tên gi: “bnh bí him heo” (Mystery swine disease, thưng đưc dùng M trưc khi cĩ tên PRRS), “bnh tai xanh” ( Blue Ear) đưc gi da trên s bin đi màu xanh tai heo nái và heo con trong thi gian ngn khi mc bnh T chc dch t th gii (OIE) thng nht tên gi vi thut ng “Hi chng ri lon hơ hp và sinh sn heo” ( Porcine Reproductive and Respiratory Syndrome – PRRS) [13],[48]. 1.1.1. Vi rút gây bnh Nguyên nhân gây ra bnh tai xanh là do vi rút PRRS thuc ging Artervirus , h Arteriviridae , b Nidovirales , cĩ cu trúc v bc dng chui đơn RNA [48],[47]. Trưc đây ngưi ta đ ý đn mt bin chng ca vi rút viêm não và cơ tim (Encephalomyocarditis) , ngồi ra cũng đ cp ti mt vài nguyên nhân khác. Hin nay, da trên vic phân tích cu trúc gen, ngưi ta đã xác đnh đưc 2 nhĩm vi rút, nhĩm I gm các vi rút thuc chng châu Âu (tên gi ph 4
13. thơng là vi rút Lelystad ) gm nhiu (4) phân nhĩm (subtype) đã đưc xác đnh. Nhĩm II thuc các vi rút thuc dịng Bc M (vi tên gi là VR2332). Hình 1.1. Hình nh vi rút S khác nhau v cu trúc chui nucleotide ca vi rút thuc 2 chng khong 40%, do đĩ nh hưng đn đáp ng min dch bo h chéo gia 2 chng. Thơng thưng, các týp vi rút này khơng gây ra t l cht cao [48]. Qua nghiên cu gii mã gen ca vi rút ti M, Trung Quc cho thy, các mu vi rút gây bnh tai xanh ti Vit Nam cĩ mc tương đng v amino acid t 99 99,7% so vi chng vi rút gây bnh tai xanh th đc lc cao ca Trung Quc và đu b mt 30 acid amin. Điu này cho thy, chng vi rút gây bnh tai xanh nưc ta hin nay thuc dịng Bc M, cĩ đc lc cao ging Trung Quc. Gn đây, ngưi ta đã thy xut hin mt chng vi rút bnh tai xanh mi trong các dch ca Trung Quc cĩ đc lc cao hơn, gây bnh cho heo nng hơn và heo cht vi t l cao hơn so vi bnh do 2 chng Lelystad và chng vi rút VR2332. Ngun gc ca vi rút đn nay vn chưa đưc xác đnh [46]. 5
14. Vi rút PRRS cĩ v bc hình cu cĩ kích thưc t 45 – 60 m và cha nhân Nuclecapsid 25 35 m, trên b mt cĩ gai nhơ ra . S sinh sơi phát trin ca vi rút b ngng li khi dùng Cloroform hay Ether chng t cĩ cha lipid. Hình 1.2. Cu trúc vi rút PRRS Vi rút cĩ t trng 1.19 ni trên CsCL 1 là 1,14 trên Sucroza. Đnh ca tính di truyn ca CsCL phn ln trong dung dch đưng Sucroza. S nhân lên ca vi rút PRRS khơng b nh hưng khi dùng hp cht c ch tng hp ADN (5 – Bromua – 2 deoxyridine, 5 Iodo 2 deoxyridine và mitomycinc) chng t axit nucleic là RNA.3 protein đc hiu ca vi rút xp x 15,19 và t 24 – 26 kd đưc tách ra bng phương pháp Immunobloting vi kháng huyt thanh đa dịng. Protein 15 kd là protein v bc nhân và loi 26 kd cĩ l là protein liên kt v bc kt hp vi glycoprotein. Vi rút PRRS khơng gây ngưng kt hng cu ca heo, dê, cu, chut lang, th và typ O ca ngưi. H gen ca vi rút đưc Muelenberg và các cng s báo cáo là mt phân t RNA polyadenyl 15,1kb. Cĩ 8 cu trúc đc mt mã đã đưc xác đnh và đưc báo trưc đ thit lp mã các prơtein v nhân. 6
15. Trong các t bào b nhim PRRS, vi rút sinh ra 3 trong 6 m RNA cha trình t sp xp chung đưc nhân t đu 5’ ca h RNA trong gen và cĩ c 6m RNA cĩ đuơi 3’poly (A). Da vào chui nucleotit, t chc, h gen, cách nhân lên ca PRRS, ngưi ta đ ngh xp vi rút vào nhĩm vi rút mch máu mi. Vi rút cĩ đc đim là rt thích hp vi đi thc bào, đc bit là đi thc bào vùng phi. Vi rút nhân lên ngay bên trong đi thc bào, sau đĩ phá hu và git cht đi thc bào (ti 40%). Do đi thc bào b git cht nên sc đ kháng ca heo mc bnh suy gim nghiêm trng. Do vy, heo b bnh thưng d dàng b nhim khun th phát. Điu này cĩ th thy rõ nhng đàn heo v béo hoc chun b git tht nhim vi rút bnh tai xanh cĩ s tăng đt bin v t l viêm phi k phát do vi khun cĩ sn trong đưng hơ hp ca heo như: liên cu khun (Streptococcus suis ), t cu khun (Staphylococcus aureus) , vi khun suyn (Mycoplasma hyopneumoniae) , vi khun t huyt trùng ( Pasteurella multocida, Pasteurella haemolikica) [44],[45]. Vi rút bnh tai xanh hin là mi nguy him cho ngành chăn nuơi cơng nghip heo vì va gây ra dch bnh đưng hơ hp, đưc bit đn là “tính phc tp ca dch bnh đưng hơ hp heo” và va gây ra “bnh sinh sn cp tính cho heo”, gây tn tht ln cho chăn nuơi heo ging sinh sn. Tuy cĩ mt s khác bit v di truyn và kiu hình nhưng các chng vi rút Bc M và các chng vi rút châu Âu li to ra các triu chng lâm sàng v hơ hp và sinh sn heo ging nhau. Da vào nhng kt qu nghiên cu tn thương đi th và vi th ca t chc phi heo mc bnh, ngưi ta chia ra 2 nhĩm vi rút: nhĩm vi rút cĩ đc lc cao và nhĩm vi rút cĩ đc lc thp. Các vi rút bnh tai xanh ngun gc châu Âu (vi rút Lelystad ) khơng th kt dính hng cu ca bt kỳ lồi đng vt nào. Ngưc li, các nhà khoa hc Nht Bn nghiên cu thy vi rút ngun gc châu M (vi rút VR2332 ) cĩ kh năng kt dính hng cu heo [43]. 7
16. Nhit đ cĩ nh hưng đn s tn ti ca vi rút bnh tai xanh: vi rút n đnh trong thi gian dài (nhiu tháng đn nhiu năm) nhit đ t 20 oC đn 70 oC. Vi rút mt đi kh năng gây nhim 90% nhit đ 4 oC trong 1 tun l. Kh năng lây nhim ca vi rút tn ti 20 21 oC trong 1 – 6 ngày, nhit đ 37 oC trong 3 – 24 gi và 56 oC trong 6 – 20 phút. Vi rút tn ti và n đnh mơi trưng cĩ đ pH = 6,5 7,5 nhưng kh năng lây nhim s mt đi nhanh chĩng pH 7,5. Vi rút b tiêu dit dưi ánh sáng mt tri và d dàng b dit trong dung mơi hồ tan cht béo như chloroform và ête Các mơi trưng này cĩ tác dng phá v màng ca vi rút và gii phĩng nhân khơng lây truyn và mt kh năng lây truyn. Các thuc sát trùng thơng thưng như iodine 1%, cloramin B,T (Clorin) 23%; dung dch xút (NaOH) 3%; formol 3%; virkon 1%; nưc vơi 10%; vơi bt đu cĩ th dit đưc vi rút [3],[12],[13],[24]. 1.1.2. Đng vt mc bnh Heo là lồi duy nht mn cm đi vi bnh và xy ra mi ging heo vi mi la tui: heo nái, heo con, heo choai, heo đc ging. Tuy nhiên, vi mi ging heo thì mc đ nhim khác nhau, cĩ mt s triu chng khác nhau nhưng bnh thưng xy ra nng nht vi heo nái và heo con. Heo tt c các la tui đu cĩ th cm nhim vi rút đc bit là các cơ s chăn nuơi heo cơng nghip vi quy mơ ln, bnh thưng lây lan rng tn ti trong thi gian dài đàn heo nái, do vy rt khĩ thanh tốn và d b tái phát. Heo nái thưng truyn mm bnh cho bào thai gây sy thai và heo con cht yu vi t l cao. Hoc truyn qua đưng phi tinh, khi tinh dch ca heo đc cha mm bnh. Heo b nhim bnh cĩ th truyn bnh trong mơi trưng b ơ nhim, bnh lây lan quanh năm nhưng ch yu tp trung vào thi kỳ nái phi ging 8
17. và bnh phát sinh thành dch t l rt cao, heo nái cĩ hi chng ri lon sinh sn trong khi heo con b viêm đưng hơ hp ph bin. Cho ti nay chưa cĩ tài liu khoa hc nào khng đnh đưc bnh cĩ truyn sang ngưi nu ăn phi tht heo bnh, tuy nhiên hu ht heo cht là do nhim trùng cơ hi, do nhiu vi khun khác tác đng và nhng vi khun này cĩ th cĩ đc t gây hi cho ngưi. Trong t nhiên, heo đc và heo nái mang vi rút, ngun tàng tr và truyn mm bnh cho các loi heo khác. Heo rng b nhim vi rút khơng cĩ biu hin lâm sàng cũng đĩng vai trị làm lây truyn vi rút cho heo nhà và ngưc li, heo nhà cũng truyn mm bnh cho heo rng. Trong thc nghim, ngưi ta cũng truyn đưc vi rút trc tip cho mt s lồi chut và t chut nhim mm bnh sang chut kho (vi rút bnh tai xanh dịng châu Âu). 1.1.3. Mm bnh heo bnh hoc heo mang trùng, vi rút tp trung ch yu phi, hch amidan, hch lympho, lách, tuyn c và huyt thanh. Vi rút tn lưu trong dch mũi, nưc bt, phân, nưc tiu ca heo mc bnh hoc mang trùng và phát tán ra mơi trưng. Trên heo mn cm, vi rút tn ti và sau đĩ đưc bài thi ra ngồi mơi trưng tương đi dài: heo mang trùng và chưa cĩ triu chng lâm sàng, vi rút cĩ th đưc phát hin nưc tiu trong 14 ngày, phân khong 28 – 35 ngày, huyt thanh khong 21 – 23 ngày, dch hu hng khong 56 – 157 ngày, tinh dch sau 92 ngày và đc bit huyt thanh ca heo con b nhim bnh t bào thai sau 210 ngày vn cĩ th tìm thy vi rút trong máu (Bnh heo tai xanh)[4]. Heo m mang vi rút cĩ th lây nhim cho bào thai t giai đon gia thai kì tr đi và vi rút cũng đưc bài thi qua nưc bt và sa. Heo trưng thành cĩ th đào thi vi rút trong vịng 14 ngày, trong khi đĩ heo con và heo choai bài thi vi rút ti 1 – 2 tháng. 9
18. Vi rút cĩ th phát tán, lây lan thơng qua các hình thc: Trc tip: tip xúc vi heo mc bnh, heo mang trùng, phân, nưc tiu, bi, bt khí, th tinh nhân to và cĩ th do heo rng và thm chí là mt s lồi chim hoang (vt tri) Gián tip: gián tip qua dng c chăn nuơi, phương tin vn chuyn và dng c bo h lao đng mang trùng. Hình thc phát tán qua khơng khí (t phân, cht thi mang vi rút) theo giĩ (cĩ th đi xa 3 km) hoc cĩ th do mt s lồi chim hoang đưc xem là mi nguy him trong các vùng dch [3]. 1.1.4. Đc đim ca dch PRRS Bnh cĩ th xy ra mi la tui ca heo, nhưng tp trung ch yu heo nái mang thai và heo con theo m. Đc trưng ca PRRS là gây hin tưng sy thai, thai cht lưu heo nái cha giai đon cui. Heo m cĩ triu chng đin hình như st cao trên 40oC 42 oC, viêm phi nng (đc bit là heo con cai sa). Bnh cĩ tc đ lây lan nhanh, trong vịng 3 – 5 ngày, c đàn cĩ th b nhim bnh, thi gian nung bnh khong 5 – 20 ngày. Heo bnh thưng b bi nhim bi nhng bnh k phát khác như: dch t heo, phĩ thương hàn, t huyt trùng Bnh lây lan mnh qua vic xut, nhp khu khơng đưc kim dch cht ch. Hi chng ln đu tiên đưc phát hin M vào năm 1987, sau đĩ nhanh chĩng lan sang châu Âu và châu Á Dch bnh tương t cũng đã xy ra Canada vào năm 1987, ti Nht Bn năm 1989, ti Đc năm 1990, ti Anh và Pháp năm 1991, ti Đan Mch năm 1992 và t năm 1992 xy ra hu ht các nưc cịn li trên th gii mc dù s lưng trên th gii vn tăng [49],[46] Vic xác đnh chính xác t l lưu hành nhng khu vc mc dch đa phương khơng d dàng bi nhiu lý do như: quy trình ly mu trong qun th khơng cĩ giá tr thng kê. Nhiu nơi dùng vc xin nhưc đc đ phịng bnh tai xanh, làm cho kt qu điu tra huyt thanh hc khơng cịn chính xác. 10
19. Tuy nhiên, nhng nghiên cu giám sát ch đng gn đây cho thy các nưc trong khu vc cĩ t l bnh tai xanh lưu hành rt cao: Trung Quc là 80%, Đài Loan là 94,7 – 96,4%, Thái Lan là 97% các đa phương cĩ lưu hành bnh, mơi trưng b ơ nhim, bnh lây lan quanh năm nhưng tp trung vào thi kỳ cĩ nhiu heo nái phi ging và bnh phát sinh thành dch vi t l cao. Vi rút cĩ th phát tán thơng qua các hình thc: vn chuyn heo mang trùng, theo giĩ, bi, nưc bt, dng c chăn nuơi và dng c bo h lao đng nhim trùng, th tinh nhân to và cĩ th do mt s lồi chim hoang Phn ln nhng trưng hp mơ t truyn lây ca vi rút PRRS do di chuyn heo bnh vào đàn cm nhim. Nhng nghiên cu thc nghim đã chng minh s lây nhim tip xúc qua 2 tun, 6 tun, 8 tun và 14 tun sau. Vi rút đưc phát hin bng tampon mũi, phân và nưc tiu heo bnh ch ra nhng con đưng cĩ kh năng bài thi vi rút ra bên ngồi. Vi rút xâm nhp vào cơ th kho mnh theo nhng con đưng sau: Qua đưng hơ hp: Vi rút đưc bài xut ra mơi trưng bên ngồi bay lơ lng trong khơng khí dưi dng ht bi hoc các git nưc li ti, nu con vt hít phi mm bnh thì s nhim bnh. Đây cĩ th nĩi là mt trong nhng con đưng chính làm bnh lây lan vi tc đ cc nhanh. So vi bnh dch t heo, tuy PRRS khơng gây cht hàng lot nhưng mc đ thit hi v năng sut chăn nuơi vơ cùng ln vì bnh lan đi rt nhanh và rng. Các tri heo b nhim PRRS s nh hưng nghiêm trng ti năng sut sinh sn, thm chí xố s c đàn nái và đ trng chung trong nhiu năm. Qua bào thai: Theo các nghiên cu thy rng mm bnh cĩ th truyn t m sang con. heo m mang trùng, vi rút cĩ th lây nhim cho bào thai t giai đon gia thai kì tr đi. 11
20. Xâm nhp vào cơ th theo đưng ming, ni cơ, ni phúc mc, âm đo Mt s đưng xâm nhp khá quan trng na đĩ là qua niêm mc b tn thương mà ch yu là thơng qua quá trình th tinh nhân to, dng c th tinh khơng đưc đm bo v sinh là nguyên nhân ch yu dn đn tình trng bnh lây lan nhanh như hin nay [42]. Đu năm 2006, Trung Quc đã phát hin nhiu trưng hp heo m, cht, nguyên nhân khơng đưc xác đnh rõ vì trong các dch thưng phát hin c vi rút PRRS cùng các loi tác nhân gây bnh khác. Gn đây, qua mt nghiên cu quy mơ ln ti Trung Quc ngưi ta đã xác đnh rng vi rút gây bnh PRRS ti Trung Quc cĩ kh năng là do vi rút PRRS týp II, th cưng đc gây ra [46]. Khác vi các th vi rút khác, vi rút cưng đc này gây bnh và làm cht c heo trưng thành và cĩ t l cht lên đn 20%. Gia súc cht thưng là do nhim trùng k phát các tác nhân bnh khác như dch t heo, t huyt trùng, phĩ thương hàn, E. Coli, Streptococuss suis, Mycoplasma spp., Salmonella 1.1.5. Cơ ch sinh bnh Đc tính ca vi rút PRRS là rt thích hp vi đi thc bào đc bit là đi thc bào vùng phi. Nĩ khơng nhng khơng b đi thc bào tiêu dit mà cịn nhân lên trong đi thc bào, sau đĩ phá hu các đi thc bào, làm suy gim kh năng phịng v ca cơ th (cĩ ti 40% đi thc bào b phá hu theo cách này), t đĩ to điu kin cho các mm bnh khác k phát như: Pasteurella multocidasuis (t huyt trùng), Salmonella (phĩ thương hàn), Mycoplassma pneumoniasuis (suyn heo) gây t l heo b mc bnh và cht cao. Hi chng ri lon sinh sn heo do vi rút Lelystad gây ra và đưc các yu t khơng thun li khác thúc đy như: Thc ăn cĩ giá tr dinh dưng kém, mt cân đi thành phn và giá tr dinh dưng, hơi mc cĩ nhiu đc t Vic thc ăn thiu đm và các vitamin 12
21. A, D, E làm cho bung trng chm phát trin và làm chm quá trình đng dc khơng đng dc heo, heo nái cĩ cha thì thai thưng yu và cĩ hin tưng quái thai. Thc ăn hơi mc gây ra đc t như aflatoxin cũng là nguyên nhân gây ra ng đc heo, gây sy thai, chm chu kì đng dc, đ ít con Do chung nuơi cht hp, heo khơng thưng xuyên đi li vn đng nên sinh ra béo mp và làm cho cơ quan sinh dc khơng phát trin đưc. Mt đ nuơi quá dy, gp thi tit nng nĩng kéo dài cũng cĩ th gây ri lon hơ hp và sinh sn. Do hin tưng lai to đng huyt, cn huyt làm cho ging heo b thối hố, chm sinh vơ sinh, heo nái cĩ cha đ khĩ, thai yu và d sinh quái thai, sc đ kháng kém Do ri lon ni tit, khin cho trng khơng rng hoc ít rng và khơng đu, kh năng th thai kém Do vi rút gây nên hi chng ri lon hơ hp và sinh sn làm cho sy thai, thai cht lưu. 1.1.6. Triu chng lâm sàng Heo tt c la tui đu cĩ th nhim vi rút bnh tai xanh, tuy nhiên heo con và heo nái mang thai đưc xem là mn cm hơn. Heo rng cũng đã xác đnh là mc bnh tai xanh và đây cũng đưc coi là ngun lây nhim tim năng ca bnh tai xanh. Heo nái: + Heo nái giai đon mang thai: st 40 – 42 oC, bing ăn, sy thai vào giai đon cha 2 hoc thai cht lưu chuyn thành thai g. Th cp tính tai chuyn màu xanh, đ non vào giai đon cui ca thi kỳ mang thai hoc thai cht yu. 13
22. Hình 1.3. Sy thai các giai đon khác nhau [12] + Heo nái giai đon cn sa: heo thưng bing hoc b ăn t 7 – 14 ngày (10 – 15% đàn), st trên 40 oC, sy thai thưng vào giai đon cui (1 6%), tai chuyn màu xanh trong khong thi gian ngn (2%), đ non (10 – 15%), đng đc gi (3 – 5 tun sau khi th tinh), khơng đng dc hoc chm đng dc tr li sau khi đ, ho và cĩ du hiu ca viêm phi. + Heo nái giai đon đ và nuơi con: B ăn, lưi ung nưc, mt sa và viêm vú (triu chng đin hình), đ sm khong 2 – 3 ngày, da bin màu, l đ hoc hơn mê, thai g (10 – 15% thai cht trong 3 – 4 tun cui ca thai kỳ), heo con cht ngay sau khi sinh (30%), heo con yu, tai chuyn màu xanh, tím (khong dưi 5%) và duy trì trong vài gi. Pha cp tính này kéo dài trong đàn ti 6 tun, đin hình là đ non, tăng t l thai cht hoc yu, tăng s thai g, cht lưu trong giai đon 3 tun cui trưc khi sinh, mt vài đàn con s này cĩ th ti 30% tng s heo con sinh ra. T l cht đàn con cĩ th ti 70% tun th 3 4 sau khi xut hin triu chng. Ri lon sinh sn cĩ th kéo dài 48 tháng trưc khi tr li bình 14
23. thưng. nh hưng dài lâu ca bnh tai xanh ti vic sinh sn rt khĩ đánh giá, đc bit nhng đàn cĩ tình trng sc kho kém. Mt vài đàn cĩ biu hin gia tăng s ln phi ging li hoc sy thai. Heo đc ging: b ăn, st trên 40 oC, đ đn hoc hơn mê, gim hưng phn hoc mt tính dc, lưng tinh dch ít, cht lưng tinh kém Heo con theo m: nhiu con cht yu trưc khi sinh; nhng con sng sĩt thưng cĩ th trng gy yu, nhanh chĩng rơi vào trình trng tt đưng huyt do khơng bú đưc, mt cĩ d màu nâu, trên da cĩ vt phng rp, chân chỗi ra, đi run ry, b viêm phi nng nhiu khi heo cịn b a chy và kh năng cht rt cao sau khi sinh. Heo con cai sa và heo choai: chán ăn, st trên 40 oC, ho nh, lơng xác xơ (tuy nhiên, mt s đàn cĩ th khơng cĩ triu chng). Ngồi ra, trong trưng hp ghép các bnh khác cĩ th thy viêm phi cp tính, hình thành nhiu ápxe, th trng gy yu, da xanh, tiêu chy, ho nh, ht hơi, chy nưc mt, th nhanh, t l cht cĩ th ti 20%. Thơng thưng heo b nhim chng vi rút bnh tai xanh dng c đin thì cĩ t l cht rt thp, t 1 – 5% trong đàn mc bnh. Cịn khi thy gia súc cht nhiu thưng là do nhim trùng k phát các tác nhân gây bnh khác như: dch t heo, t huyt trùng, phĩ thương hàn , E. Coli, Streptococcus suis, suyn heo, t cu [30]. Đây chính là nhng nguyên nhân k phát gây cht heo b mc bnh tai xanh. Năm 2006, ti Trung Quc, các nhà nghiên cu tin hành điu tra vi quy mơ rng ln nht t trưc đn nay đã khng đnh là cĩ s bin đi v đc lc ca vi rút bnh tai xanh, hu qu heo nhim vi rút bnh tai xanh cĩ t l cht rt cao, trên 20% trong tng s con nhim bnh. Vit Nam, kt qu theo dõi heo b mc bnh tai xanh trong các dch ti mt s tnh đng bng Bc b đu năm 2007 cũng cho thy: heo nái b sy 15
24. thai, thai cht lưu thi kỳ cha 2 hoc thai cht yu ngay sau khi sinh và heo con theo m, heo sau cai sa b viêm ph qun, phi rt nng và cht vi t l cao. Các trưng hp b bnh k phát do vi khun đã làm cho heo b bnh rt nng và làm cho heo cht nhiu [12]. 1.1.7. Bnh tích Heo b bnh tai xanh cĩ các bnh tích đin hình như: viêm phi hoi t và thâm nhim đc trưng bi nhng đám chc, đc trên các thùy phi. Thùy b bnh cĩ màu xám đ, cĩ m và đc chc (nhc hố). Trên mt ct ngang ca thùy bnh li ra, khơ, đơi khi thy dch phi nhiu. Nhiu trưng hp viêm ph qun, phi hố m mt dưi thùy đnh. Hình 1.4. Phi chc, đc heo nái: b sy thai, âm mơn sưng t huyt, niêm mc t cung và niêm mc âm đo sưng thũng, t huyt, xut huyt đ sm và chy dch. Nu heo nái b bnh cp tính, cĩ viêm phi thì thy viêm phi khi sưng thũng t huyt tng đám và trong ph qun cĩ nhiu dch và bt khí. Mt s heo nái cịn th hin viêm bàng quang xut huyt. 16
25. heo con theo m: thưng thy viêm đưng hơ hp cp vi bnh tích đin hình như ph qun và phi sưng cĩ màu vàng hoc t huyt đ, cĩ nhiu dch và bt khí trong ph qun. Chùm hch phi và hch hu sưng cĩ màu vàng. Nu cĩ nhim khun k phát do liên cu gây viêm não s thy sung huyt màng não. heo sau cai sa: cũng biu hin viêm đưng hơ hp là ch yu, nhưng t l viêm thp hơn heo con theo m. Bnh tích thưng thy là phi viêm thũng tng đám, cĩ màu vàng hoc đ do xut huyt, ph qun cha nhiu dch nhy và bt khí. Heo sau cai sa cĩ k phát các bnh viêm não, nhim trùng huyt do liên cu khun, s thy t huyt và dch hng màng não; nhim k phát do vi khun t huyt trùng s thy: các ph tng đu b sưng, t huyt và xut huyt đ; nhim vi khun k phát do vi khun thương hàn s cĩ a chy và bnh tích th hin t huyt, trĩc niêm mc rut và cĩ các nt loét van hi manh tràng [3],[4]. 1.1.8. Chn đốn: Chn đốn lâm sàng: Da vào nhng biu hin lâm sàng ca bnh đ chn đốn, c th khi phát hin heo cĩ biu hin khác thưng như: b ăn hoc ăn ít, st cao 40 – 41 oC, khĩ th, a chy Chn đốn trong phịng thí nghim: Da vào nhng phương pháp chn đốn bng ELISA hoc cĩ th s dng phương pháp IPMA theo quy trình ca OIE đ phát hin kháng th, hoc phương pháp Realtime PCR đ phát hin vi rút hoc phương pháp phân lp vi rút gây bnh. Các phương pháp này cho đ chính xác cao (92 95%). 1.1.9. Điu tr Hin chưa cĩ thuc điu tr đc hiu hi chng ri lon sinh sn và hơ hp vì đây là bnh gây ra do vi rút. 17
26. Trong quy trình phịng tr bnh tai xanh các nưc chăn nuơi heo vi quy mơ cơng nghip châu Âu và Bc M, ngưi ta loi thi nhng heo b bnh hoc mang vi rút heo tai xanh sau khi xét nghim huyt thanh cĩ dương tính đ khi lây nhim bnh trong đàn heo. các nưc đang phát trin, ngưi ta cĩ th điu tr mt s heo nhp ngoi cĩ phm cht và năng sut cao, nhưng ch điu tr mt s bnh nhim khun k phát đưng hơ hp và tiêu hố, thc s thì khơng điu tr đưc vi rút bnh tai xanh. Cĩ th s dng mt s thuc tăng cưng sc đ kháng điu tr triu chng ch yu ngăn nga các bnh k phát. Cĩ th dùng mt s loi thuc sau: Thuc h st: Analgin, Anagin C, Anagin + Vitamin C Thuc an thn: Vinathazin1% Đưng glucoza Khống, đin gii, vitamin C Ngồi ra, cn phi tăng cưng chăm sĩc, nuơi dưng đàn heo, nâng cao kh năng khng ch bnh, phun thuc kh trùng tiêu đc chung tri [3],[12],[13],[16]. 1.2. Tình nghiên cu hi chng PRRS trên th gii Năm 2002, mt nghiên cu đã đưc tin hành ti Hàn Quc đ xác đnh t l nhim PRRS trên heo theo tui, mùa v và kích c đàn. Ly máu ngu nhiên 501 heo đ kim tra kháng th vi rút PRRS bng k thut ELISA, nhng heo này chưa đưc chng nga vc xin PRRS. Kt qu cho thy t l nhim chung là 61,48%, t l nhim cao nht trên heo tăng trưng vào mùa xuân và c đàn trung bình. Nghiên cu v s st gim kháng th m truyn t sa đu trên heo con đã đưc tin hành ti Đi hc Iowa (M). Nhng heo con (ca heo m cĩ 18
27. kháng th chng vi rút PRRS) đưc cai sa sm lúc 7 – 10 ngày tui và đưa vào chung nuơi cách ly. Vi đnh kỳ khong 7 ngày trong sut giai đon 3 – 40 ngày tui, nhng heo con này đưc ly máu đ kim tra kháng th vi rút PRRS bng k thut ELISA. Kt qu cĩ 10/42 heo con st gim kháng th, thi gian bán hy ca kháng th m truyn là 16,2 ngày. S heo con cịn li chuyn đi huyt thanh trong sut giai đon theo dõi, cĩ l là do ngun vi rút t sa và sa đu đã làm tăng hiu giá kháng th ch đng sau đĩ. Do đĩ, tác gi khng đnh vic cai sa sm cũng khơng th giúp loi tr đưc PRRS trên đàn heo con [46]. Nhm đánh giá s đáp ng kháng th sau chng nga trên đàn heo nái đã tip xúc vi vi rút PRRS trưc đây, Nilubol và Cs. (S. Dee và cs, 2003)[25], thc hin mt thí nghim trên đàn nái ca nhng tri heo cĩ lch s dch PRRS (đã dùng vc xin nhưc đc PRRS) và đang tình trng nhim n đnh. Vic chng nga vc xin cht đưc tin hành trên nhng nái đang mang thai giai đon 60 – 75 ngày [43]. Bng 1.1. Hiu giá kháng th PRRS trên heo nái và heo con gia nhĩm nái chng và nhĩm nái khơng chng nga vc xin Heo nái Heo con Nhĩm Trưc khi Khi sanh Cai sa 3 – 4 ngày tui tiêm vc xin Khơng chng 0,60 ± 0,60 0,33 ± 0,25 0,31 ± 0,23 0,64 ± 0,79 Cĩ chng 0,70 ± 0,68 1,15 ± 0,76 0,91 ± 0,65 1,72 ± 0,74 (Ngun: S. Dee và cs., 2004) [44]. Nhng nái này đưc thu thp mu huyt thanh trưc lúc chng nga, 3 ngày sau khi sinh và khi cai sa. Mu sa đu cũng đưc thu thp lúc 6 gi sau khi nái sinh, heo con 3 ngày tui ca nhng nái này cũng đưc ly máu. Tt c các mu máu đưc kim tra kháng th PRRS bng phương pháp ELISA. 19
28. Kt qu là hiu giá kháng th ca heo nái thi đim sinh con và cai sa, hàm lưng kháng th trong sa đu và hiu giá kháng th trong huyt thanh heo con ca nhĩm nái đưc chng nga đu cao hơn nhĩm nái khơng chng nga. Nilubol thc hin mt nghiên cu v s bo h ca kháng th m truyn trên nhng heo con ca heo nái đã tng tip xúc vi vi rút PRRS và đưc tiêm vc xin cht PRRS. Tri này đã tng cĩ lch s dch PRRS, chưa tng dùng vc xin cht nhưng đã dùng vc xin sng nhưc đc trưc đĩ, kim tra huyt thanh hc cho thy heo nái dương tính vi vi rút PRRS và hin ti đang tình trng nhim n đnh. Heo nái đưc chng nga vc xin cht vào ngày th 60 và 75 ca thai kỳ, heo con ca nhng nái này đưc chia thành 3 nhĩm và gây nhim vi rút PRRS vào 1 trong 3 thi đim 10, 16 và 24 ngày tui. Sau đĩ mu huyt thanh ca nhng heo con này đưc thu thp vào ngày 3, 10, 16, 24, 33 và phân tích kháng th vi rút PRRS bng phương pháp ELISA. Kt qu là heo con ca nái chng nga vc xin cht cĩ hiu giá kháng th cao hơn heo con ca heo m khơng chng nga tt c các thi đim. Đ xác đnh s lây truyn xy ra t nhiên ca vi rút PRRS trên đàn heo con theo m ging thương phm. G.W. Peter và cs., 2003)[47], đã tin hành nghiên cu trên 8 tri heo cĩ lch s bnh hơ hp trưc đĩ. Ch cĩ 1 tri đã tng dùng vc xin PRRS cho heo cái hu b, cịn nhng tri khác chưa tng dùng vc xin PRRS. Bng 1.2. Hiu giá kháng th PRRS trên heo con gia nhĩm nái cĩ chng nga và nhĩm nái khơng chng nga vc xin Ngày tu i ca heo con (ngày) Nhĩm 3 10 16 24 33 Nái khơng chng 0,64 ± 0,79 0,57 ± 0,72 0,39 ± 0,62 0,35 ± 0,56 0,13 ± 0,20 Nái cĩ chng 1,73 ± 0,74 1,49 ± 0,68 1,26 ± 0,68 0,95 ± 0,57 0,50 ± 0,38 (Ngun: S. Dee và cs., 2004) [44]. 20
29. Heo con đưc ly máu vào tun tui đu tiên và sau đĩ ly máu cách tun cho đn khi heo đưc 10 – 11 tun tui. Các mu huyt thanh đưc phân tích kháng th PRRS bng ELISA. Khi lưng kháng th truyn t sa đu st gim đn mc âm tính, heo đưc đánh giá là nhim bnh trưc đĩ 10 ngày khi bt đu cĩ s gia tăng kháng th tr li. Kt qu kim tra huyt thanh cho thy trong tun tui đu tiên cĩ 40 – 85% heo con phát hin đưc kháng th m truyn. Tác gi đã xác đnh cĩ 2 kiu truyn lây khác nhau. Nhng tri lây truyn nhanh thì cĩ ti 50% heo con nhim gia tun tui th 4 và th 7 và ít nht 85% heo nhim lúc 8,5 tun tui. Nhng tri cĩ kiu truyn lây chm ch cĩ 20 – 40% heo con nhim bnh trong thi gian theo m. Porcine circo vi rút type 2 (PCV2) cĩ mi liên quan rt cht ch vi PRRS. Nhim PRRS và PCV2 cĩ th gây ra các hi chng cịi cc suy nhưc (PMWS post weaning multi systemic wasting syndrome), hi chng viêm da, thn (PDNS porcine dermatitis and nephropathy syndrome) và bnh viêm phi k (IP interstitial pneumoniae) trên heo. Bng 1.3. Mi liên quan gia nhim PCV2 và PRRS S heo T l nhim T l nhim T l nhim PCV2 Bnh kho sát PCV2 (%) PRRS (%) + PRRS (%) PDNS 30 93,5 56,7 56,7 PMWS 93 91,4 63,4 60,2 IP 63 90,5 60,3 58,7 (Ngun: Porcine reproductive )[48]. Th nghim vc xin PRRS nhưc đc trên nái mang thai cho thy, năng sut ca nái la đ đưc chng vc xin trong giai đon 60 – 90 ngày ca thai kỳ kém hơn so vi năng sut các la đ trưc đĩ, c th: gim s con sơ sinh cịn sng và s con cai sa; tăng s thai khơ và heo con cht lúc sinh. Tuy nhiên, 21
30. khơng ghi nhn đưc nhng nh hưng tương t khi chng nga cho nái kỳ mang thai gia. Nhiu nghiên cu chi tit v vi rút PRRS đã đưc tin hành nưc ngồi, bao gm: kho sát t l nhim và các yu t nguy cơ; xác đnh các chng nhim và đc đim gen ca các chng vi rút PRRS; cơ ch truyn lây vi rút PRRS; s st gim ca kháng th m truyn, nh hưng ca vi rút PRRS trên t bào min dch, th nghim vc xin và các bin pháp khng ch bnh Hi chng ri lon hơ hp và sinh sn heo, gây thit hi ln v kinh t. Các triu chng thưng gp ca heo mc bnh bao gm ri lon sinh sn, gây cht (đi vi heo con) và các biu hin ri lon hơ hp đi vi heo mi la tui. PPRS đưc xp vào nhĩm B trong danh mc các bnh ca T chc sc kho đng vt th gii. Cho đn nay, heo là đng vt duy nht mc hi chng này. Hin nay, hi chng đã tr thành dch đa phương nhiu nưc trên th gii, k c các nưc cĩ ngành chăn nuơi heo phát trin như M, Hà Lan, Đan Mch, Anh, Pháp, Đc đã gây ra nhng tn tht rt ln v kinh t cho ngưi chăn nuơi lên đn hng trăm triu đơ la. Hàng năm, M phi chu tn tht do bnh tai xanh gây ra khong 560 triu USD. T năm 2005 tr li đây, 27 nưc và vùng lãnh th thuc tt c châu lc (tr châu Đi Dương) trên th gii đã báo cáo cho T chc Thú y th gii khng đnh phát hin cĩ bnh tai xanh lưu hành. Các nưc trong khu vc cĩ t l bnh tai xanh lưu hành rt cao, chng hn như Trung Quc là 80%, Đài Loan là 94,7 96,4%, Philippine là 90%, Thái Lan là 97%, Malaysia là 94%, Hàn Quc là 67,4 73,1% [13]. T năm 2006, đàn heo ca Trung Quc cũng đã b nh hưng nghiêm trng bi “Hi chng st cao heo” do nhiu nguyên nhân, trong đĩ ch yu là vi rút PRRS và các loi mm bnh khác gm: vi rút dch t heo, vi rút PCV2 chim 96,5% 22
31. Kt qu nghiên cu tồn din ca Trung Quc đã khng đnh chng vi rút PRRS gây bnh ti nưc này là chng đc lc cao, đc bit cĩ s bin đi ca vi rút (thiu ht 30 acid amin trong gien). Năm 2007, các tnh Anhui, Hunan, Guangdong, Shandong, Liaoning, Jilin và mt s tnh khác b nh hưng nng buc Trung Quc phi tiêu hu ti 20 triu con heo đ ngăn chn dch lây lan [46]. Trưc din bin phc tp ca dch tai xanh, B Nơng nghip Trung Quc đang thc hin chương trình phịng chng bnh rt quy mơ, riêng chương trình nghiên cu, sn xut vc xin đưc chi khong 280 triu Nhân dân t tương đương vi 36,5 triu USD. Ti Hng Kơng và Đài Loan, đã xác đnh cĩ c 2 chng châu Âu và Bc M cùng lưu hành, đc bit trong cùng mt con heo Hng Kơng đã xác đnh nhim c 2 chng nêu trên. Dch tai xanh cũng đưc thơng báo Thái Lan t năm 2000. Thơng báo cho bit các vi rút gây bnh tai xanh đưc phân lp t nhiu đa phương thuc nưc này gm c chng dịng châu Âu và chng dịng Bc M. Trong đĩ, s vi rút thuc chng dịng châu Âu chim 66,42%, cịn các vi rút thuc chng dịng Bc M chim 33,58%. Phn ln nhng quc gia này hin đang lưu hành vi rút gây bnh tai xanh chng châu Âu hoc Bc M, là nhng chng vi rút c đin đc lc thp. Tháng 9/2007, Nga là nưc th 3 đã báo cáo chính thc cĩ dch bnh tai xanh do chng vi rút PRRS th đc lc cao gây ra. 1.3. Tình hình dch PRRS Vit Nam Vit Nam, hi chng ri lon sinh sn và hơ hp đưc phát hin ln đu tiên nưc ta vào năm 1997 trên đàn heo nhp t M, qua kim tra cĩ huyt thanh cĩ 10/51 huyt thanh dương tính [2]. Các kt qu điu tra huyt thanh hc ti mt s tri ging phía Nam đã phát hin cĩ s lưu hành bnh tai xanh do chng vi rút c đin, đc lc thp 23
32. gây ra. Các nghiên cu v bnh trên nhng tri heo ging ti các tnh phía Nam cho thy t l heo cĩ huyt thanh dương tính vi bnh rt khác nhau, bin đng t 1,3% cho ti 68,29%. các nưc khác, t l đàn trong vùng bnh cĩ huyt thanh dương tính rt cao, như Anh là 60 – 75%, M là 36% Ti Cn Thơ, kho sát vào năm 2002 cho thy 27,6% heo nhim PRRS trong tng s 127 mu huyt thanh heo đưc ly t các tri heo nuơi cơng nghip và h chăn nuơi gia đình. Năm 2004, t l nhim là 66,86% trong điu tra ti 4 tri chăn nuơi heo tp trung Cn Thơ. Kt qu cho thy, heo dương tính cĩ s thai khơ/la và thai cht/la cao [6]. Tuy nhiên, trưc tháng 2/2007 chưa cĩ dch nào đưc báo cáo chính thc trong phm vi c nưc. Ngày 12/3/2007, ln đu tiên dch tai xanh xut hin ti nưc ta trên đàn heo ti Hi Dương. Do vic buơn bán, vn chuyn heo m khơng đưc kim sốt trit đ nên dch đã lây lan nhanh và phát trin mnh ti 146 xã, phưng thuc 25 huyn, th xã ca 07 tnh là: Hi Dương, Hưng Yên, Qung Ninh, Thái Bình, Bc Ninh, Bc Giang và Hi Phịng. S heo mc bnh là 31.750 con, s heo cht và x lý 7.296 con. Sau đĩ, dch bt đu xut hin ti tnh Qung Nam. Mc dù đã cĩ nhng bài hc t các tnh phía Bc, cũng như nhng cnh báo, hưng dn phịng chng dch c th ca B NN&PTNT, nhưng do khơng đưc phát hin kp thi, cơ quan thú y đa phương khơng nm đưc tình hình dch, khơng qun lý đưc vn chuyn heo m, dch đã lây lan ra din rng. Trong đt này dch lây lan ra 178 xã, phưng ca 40 huyn, th xã thuc 14 tnh, thành ph là: Cà Mau, Long An, Bà Ra – Vũng Tàu, Khánh Hồ, Bình Đnh, Qung Ngãi, Qung Nam, Đà Nng, Tha Thiên Hu, Qung tr, Lng Sơn, Hà Ni, Thái Bình, Hi Dương. Tng s heo m là 38.827 con, s cht và x lý là 13.070 con. 24
33. Tháng 5/2007, UBND tnh Qung Ninh cơng b dch Hi chng ri lon hơ hp và sinh sn heo ti huyn Đơng Triu (Qung Ninh), cĩ gn 3.000 con heo b nhim bnh và s heo cht đã lên ti 1.101 con. Tháng 7/2007, Cc Thú y xác nhn dch tai xanh đã hin din ti Bình Đnh và Phú Yên, nâng tng s tnh trên c nưc hin cĩ dch bnh này lên con s 10. Đĩ là: Bc Liêu, Vĩnh Long, Sĩc Trăng, Lào Cai, Bà Ra Vũng Tàu, Qung Ninh, Tha Thiên Hu, Qung Tr, Bình Đnh và Phú Yên. Ngày 31/7/2007 , Cc Thú y cho bit, hi chng ri lon sinh sn và hơ hp heo đã xut hin Long An. Như vy, điu đáng lo ngi là dch bnh cĩ th lây lan rng khu vc min Nam bi Long An là mt trong nhng ngun cung cp heo tht chính cho khu vc này. Khơng ch các đa phương trên, dch tai xanh cịn phát thêm 5 xã ti huyn Hi Lăng (tnh Qung Tr) xut hin dch, đưa tng s 13 xã ca 2 huyn là Hi Lăng và Triu Phong cĩ dch bnh này, nâng tng s s đu con mc bnh ti đây đã lên ti 3.474 con heo. Như vy, ch trong năm 2007, dch tai xanh đã xut hin ti 324 xã, thuc 65 huyn ca 19 tnh, thành ph. Tng s gia súc mc bnh là 70.577 con, s cht và phi tiêu hu là 20.366 con. T l nhim trên heo nái là 7,5% và heo con là 4%, khơng phát hin đưc kháng th trên nc. Các biu hin lâm sàng trên heo nái dương tính bao gm sy thai trưc khi sinh 1 – 2 tun, nhiu heo sơ sinh cht tươi và cht khơ, sau sanh 4 – 7 ngày heo con cht vi triu chng th khĩ. Biu hin lâm sàng trên heo con là gim trng lưng bình quân t 22 kg (heo âm tính) xung 17,5 kg (heo dương tính), heo 40 – 50 ngày tui ho nhiu, xù lơng, m cịi. Kho sát t l nhim PRRS trên heo ging ti mt s tnh và thành ph H Chí Minh. Mu đưc phân tích kháng th chng PRRS bng k thut ELISA gián tip. Kt qu cho thy t l nhim 2 tri thuc thành ph H 25
34. Chí Minh là 29,71% và 1,30%. Kho sát trên 9 tri Đng Nai cĩ 3 tri nhim PRRS vi t l nhim là 54,5%, 50% và 68,29%; trên 4 tri Bình Dương cĩ 1 tri nhim vi 18,96% heo nhim. Đu tháng 1/2008, dch tai xanh xut hin Bc Liêu trong ch phm vi hp vi s lưng heo mc bnh ít, tt c đã đưc tiêu hu. Đt dch th 3 đưc tính t ngày 28/3/2008 khi dch xut hin nhiu xã thuc tnh Hà Tĩnh. Sau đĩ, dch đã xut hin 820 xã, phưng ca 60 huyn, th xã thuc 11 tnh là: Bc Liêu, Lâm Đng, Qung Nam, Tha Thiên Hu, Hà Tĩnh, Ngh An, Thanh Hố, Ninh Bình, Nam Đnh, Thái Bình, Thái Nguyên. Tng s heo mc bnh là 268.159 con, s cht và tiêu hu là 268.219 con [2],[6]. Tháng 2/2010, bnh tai xanh xut hin ti đng bng sơng Hng trên đàn heo các xã Quang Trung, Tiên Đng, Tây Kỳ, Tân Vit, Nhân Quyn, Hng Khê, Thái Hc (tnh Hi Dương), dch cĩ kh năng lây lan rng sang các đa phương khác trong khu vc. Dch tai xanh tip tc bùng phát ti Thái Nguyên, xy ra trên đàn heo 41 con ca mt gia đình ti xã Lương Phú, huyn Phú Bình, vi s heo mc bnh là 21 con. Ti Thái Bình, dch đưc phát hin ti mt xã ca huyn Đơng Hưng, vi s heo mc bnh là 250 con, 3 xã khác là Hp Tin, Phong Châu, Phú Châu, vn tip tc cĩ heo b mc bnh. Trên đa bàn 4 xã ca huyn Đơng Hưng (Thái Bình) cĩ 1.090 con heo mc bnh tai xanh [16]. Như vy, cĩ th thy t năm 2007 đn nay, dch tai xanh bùng phát hu như các tnh thành Vit Nam, đã gây ra nhng thit hai rt ln. Hin nay, dch tai xanh li xut hin ti nhiu đa phương và đang cĩ din bin ht sc phc tp. 26
35. CHƯƠNG II ĐI TƯNG, NI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 2.1. Đi tưng, đa đim và thi gian nghiên cu Đi tưng nghiên cu: heo nuơi ti Bình Đnh các la tui. Thi gian nghiên cu: t tháng 10/2009 đn tháng 10/2010. 2.2. Ni dung nghiên cu 2.2.1. Tình hình phát chăn nuơi và dch bnh đàn heo ti tnh Bình Đnh 2.2.2. Mt s đc đim dch t hc trên đàn heo mc bnh t 2006 – 2009: Tình hình nhim PRRS. Tình hình mc bnh theo tui, mùa Mt s đc đim triu chng ca PRRS. Mt s đc đim bnh tích ca PRRS. 2.2.3. Nguy cơ hi chng ri lon hơ hp, sinh sn Bình Đnh Quy mơ chăn nuơi Mng lưi thú y Vn chuyn, giao thương Trình đ và ý thc ca ngưi chăn nuơi Mm bnh 2.3. Phương pháp nghiên cu Điu tra gián tip (hi cu): Thu thp s liu th cp ca các Trm Thú y, Chi cc Thú y và S NN&PTNT tnh Bình Đnh trong thi gian t năm 2006 – 2009. Điu tra trc tip: Điu tra trong thi gian thc hin đ tài. 27
36. 2.3.1. Phương pháp xác đnh bnh Da vào các triu chng lâm sàng Da vào bnh tích 2.3.2. Nghiên cu dch t hc (Nguyn Như Thanh, 2001)[34]. Dch t hc mơ t: Nghiên cu đưc tin hành theo phương pháp nghiên cu hi cu và ct ngang. Dch t hc phân tích. 2.3.3. Phương pháp tính các ch tiêu dch t, các cơng thc tính theo Bùi Quang Anh và cs., (2002)[1]. *T l tiêm phịng: S con đưc tiêm phịng + T l tiêm phịng (%) = x 100 Tng đàn gia súc trung bình trong thi gian đĩ *T l mc (mc bnh): S con mc bnh PRRS trong thi gian đĩ + T l mc (%) = x 100 Tng đàn gia súc trung bình trong thi gian đĩ *T l cht chung: S con cht do PRRS trong thi gian đĩ + T l cht (%) = x 100 Tng đàn gia súc trung bình trong thi gian đĩ *T l t vong: S con cht PRRS + T l t vong (%) = x 100 Tng s con mc bnh PRRS 2.4 X lý s liu S dng phương pháp thng kê sinh hc trên phn mm Excel và Minitab 16. 28
37. CHƯƠNG III KT QU THO LUN 3.1 Kt qu điu tra tình hình chăn nuơi và dch bnh trên đàn vt nuơi ti tnh Bình Đnh qua các năm Tng đàn heo ca tnh tính đn tháng 10/2009 là 684.441 con, Trong đĩ: heo nái 135.214 con chim 19,8%, heo tht 548.111 con chim 80,1% và 1.679 heo đc ging ch yu là 3 ging ngoi nhp: Duroc, Landrace và Yorkshire. Trong đĩ cĩ heo thun, heo ging các tri tư nhân, gi ging Sn lưng xut chung là 72.666 tn, tăng 17,5% so vi năm 2008, bình quân trng lưng xut chung là 63,5 kg/con. Hin nay trên tồn tnh cĩ 228 trang tri chăn nuơi heo, tăng 55,1% so năm 2008 là 81 trang tri, vi tng s 19.969 con, trong đĩ: heo nái 2.154 con, heo tht 17.757 con, trung bình mt trang tri chăn nuơi heo là 92 con/trang tri. Các huyn cĩ tng đàn heo ln Hồi Ân, Phù M, Vĩnh Thnh, Tuy Phưc và Vân Canh. Phn ln trang tri tp trung ch yu huyn Hồi Ân 127 trang tri; An Nhơn 16 trang tri; Tuy Phưc 23 trang tri, Hồi Nhơn 24 trang tri; Tây Sơn 21 trang tri Tình hình dch bnh năm 2007 và 2008 din bin phc tp đc bit là bnh tai xanh đã xy trên mt s huyn và thành ph Quy Nhơn làm ngưi chăn nuơi khơng dám đu tư vào chăn nuơi. Năm 2009 tình hình dch bnh tai xanh khơng xy ra, s lưng heo đưc tăng lên rõ rt, ngưi dân đã đu tư vào chăn nuơi nhiu hơn. Ti Bình Đnh, cơ quan chc năng phát hin dch tai xanh phát ra t ngày 12/8/2007 Phù Cát, Tuy Phưc, Phù M, Quy Nhơn cĩ ti 2.695 con heo mc bnh, dương tính vi vi rút PRRS, s heo mc bnh đã đưc tiêu hy 29
38. Đ phát trin chăn nuơi, ngồi con ging, thc ăn, áp dng các tin b khoa hc k thut, các chính sách h tr thúc đy thì cơng tác thú y phi luơn đưc coi trng mt cách cht ch. Giai đon t năm 2006 – 2009, tình hình dch bnh ca đàn gia súc gia cm Bình Đnh đưc th hin qua bng 3.1: Bng 3.1. Tình hình dch bnh gia súc, gia cm t năm 2006 – 2009 Dch bnh LMLM Tai xanh Cúm gia cm Năm 2006 10.944 0 0 2007 1.406 1.046 0 2008 0 2.695 0 2009 0 0 0 Tng 12.350 3.741 0 (Ngun: Chi cc Thú y tnh Bình Đnh năm 2009) [7]. Qua bng 3.1, cho thy, trong thi gian nghiên cu các loi dch bnh xy ra ch yu Bình Đnh là dch l mm long mĩng (LMLM) và tai xanh (PRRS). Dch LMLM xy ra vào hai năm là 2006 và 2007 vi 12.350 con mc bnh. Năm 2006 cĩ 10.944 con mc bnh LMLM, năm 2007 cĩ 1.406 con mc bnh. Dch tai xanh xy ra vào các năm 2007, 2008 vi 3.741 con mc bnh. Năm 2007 cĩ 1046 con mc, năm 2008 cĩ 2695 con mc bnh. Kt qu điu tra cho thy các loi dch bnh đàn vt nuơi ca Bình Đnh xy ra gây thit hi khơng nh cho ngưi chăn nuơi. Điu này cho thy, mt s dch bnh lây lan nghiêm trng đã xut hin ti Bình Đnh, vn đ là phi nghiên cu nhng đc đim dch bnh, tìm ra quy lut đ cĩ nhng gii pháp phịng chng phù hp, nhm hn ch ti đa nhng thit hi do dch bnh gây ra. 30
39. 3.2 Kt qu nghiên cu đc đim dch t hc ca PRRS tnh Bình Đnh Ti Vit Nam vào năm 2007, ln đu tiên dch tai xanh bùng phát Qung Nam, sau đĩ dch lây lan nhanh và rng khp các tnh, thành ph, gây thit hi rt ln cho ngành chăn nuơi heo nĩi riêng và chăn nuơi nĩi chung. Theo s liu thng kê ti Chi cc Thú y tnh Bình Đnh, t năm 2007 đn 2009, đã cĩ phát dch tai xanh trên đa bàn tnh và đưc trình bày qua bng 3.2, c th như sau: Bng 3.2. Tình hình dch tai xanh t năm 2006 2009 S con mc bnh S con cht và tiêu hu S S con T l so S con cht T l so vi T l so Năm dch mc vi tng và tiêu hy s con mc vi tng () (con) đàn (%) (con) (%) đàn (%) 2006 0 0 2007 4 1.046 0,04 1.016 97,13 0,04 2008 8 2.695 0,11 738 27,38 0,03 2009 0 0 Tng cng 12 3.741 0,15 1.754 46,89 0,07 (Ngun: Chi cc thú y tnh Bình Đnh năm 2009)[7] Qua bng trên ta thy trên đa bàn tnh Bình Đnh vào năm 2007, 2008 đã xy ra PRRS, t l mc so vi tng đàn năm 2007 là 0,04%, t l con cht và tiêu hy so vi tng đàn là 0,04% con so vi s con mc là 97,13%. Trong khi đĩ năm 2008, t l mc cao hơn là 0,11% (do cĩ 2 tháng dch liên tip) nhưng t l cht và tiêu hy so vi tng đàn đu gim rõ rt cịn 0,03% và 27,38%. Trong 4 năm qua, đã cĩ 12 dch PRRS vi 3.741 gia súc mc bnh và 1.754 con phi tiêu hy (t l tiêu hy ti 46,89% so vi s heo mc bnh). So vi các tnh khác như Hi Dương, Qung Nam, Cà Mau, Long An, Bà Ra – Vũng Tàu, Khánh Hồ, Qung Ngãi, Đà Nng, Tha Thiên Hu, Qung Tr, 31
40. Lng Sơn, Hà Ni, Thái Bình thì s lưng heo mc bnh tai xanh Bình Đnh cịn thp. Trong năm 2007, tồn quc cĩ heo mc bnh là 70.577 con (chim 0,26% tng đàn, tồn quc cĩ 26.560.651 con), s heo cht và phi tiêu hu là 20.366 chim gn 0,08%, [2],[7],[12],[13],[26]. Theo chúng tơi, nguyên nhân gim là do các cơ quan chc năng đã tích cc đưa ra bin pháp đ đi phĩ vi dch bnh, cơng tác phịng chng dch đã đưc chú trng mt cách đng b cĩ hiu qu và làm gim nguy cơ lây lan ca bnh, do đĩ mà dch bnh khơng bùng phát mnh các năm tip theo. Qua tng tháng trong năm, cĩ s khác bit ca các yu t khí hu, thi tit, tình hình dch tai xanh cĩ nhng thi đim bùng phát như th nào, điu này đưc th hin qua bng 3.3 như sau: Bng 3.3. Tình hình mc dch tai xanh trên heo theo tháng Năm Tháng cĩ dch S dch S con m S con mc trong năm 2006 2007 8 4 1.046 1.046 7 7 2.659 2008 2.695 8 1 36 2009 0 0 0 0 Tng tháng 7 7 2.659 3.741 Tng tháng 8 5 1.082 (Ngun: Chi cc thú y tnh Bình Đnh năm 2009)[7] Dch xy ra vào tháng 8/2007 vi 1.046 con mc và tháng 7 & 8/2008, vi 2.695 con mc, gây thit hi khơng nh cho bà con chăn nuơi, vi hàng nghìn con heo phi thiêu hy. Như vy, dch thưng xy ra khi sc đ kháng 32
41. ca con vt gim thp, nht là vào nhng thi đim cui mùa khơ đu mùa mưa giao mùa [11],[13],[15],[18],[19],[20]. Hi chng PRRS hay dch tai xanh mi xut hin Vit Nam và đã gây nên nhng đt dch ln, mc đ lây lan nhanh, t l tiêu hu cao. Ngay c ti năm 2010, dch đã lan ra hơn 30 tnh thành trên c nưc, cĩ nhng vùng chăn nuơi heo mt trng như Ea Kar (Đk Lk) [9],[16]. Nghiên cu kt qu dch tai xanh ti Bình Đnh cho thy ch cĩ năm 2007 và 2008 xy ra bnh và vào tháng 7 và tháng 8. Do đc đim khí hu Bình Đnh ch cĩ 2 mùa: Mùa khơ (t tháng 1 đn tháng 8) và mùa mưa (t tháng 9 đn tháng 12). Vn đ tính cht mùa (thi tit) cĩ tác đng như th nào ti s bùng phát dch tai xanh, kt qu nghiên cu đưc trình bày qua bng 3.4 dưi đây: Bng 3.4. Tình hình dch tai xanh trên heo theo mùa Năm Mùa trong S con Tng s con S con T l (%) năm trong mùa trong năm mc Mùa khơ 54.8971 0 2006 633.429 Mùa mưa 42.228 0 Mùa khơ 579.028 1.046 0,04 2007 620.388 Mùa mưa 41.359 0 Mùa khơ 543.592 2.695 0,11 2008 582.421 Mùa mưa 38.828 0 Mùa khơ 638.811 0 2009 684.441 Mùa mưa 45.629 0 Mùa khơ 2.352.634 3.741 Tng 0,15 Mùa mưa 168.045 0 T kt qu ti bng 3.4, chúng tơi nhn thy dch tai xanh thưng xy ra vào tháng 7 và tháng 8. T l dch tai xanh xy ra trong mùa này c 2 năm cĩ dch 2007 và 2008 là 0,04% và 0,11%. Kt qu này theo chúng tơi là do: vào tháng 7 tháng 8 min Trung nĩi chung và Bình Đnh nĩi riêng là thi đim cui mùa khơ, đu mùa mưa (giao 33
42. mùa), thi tit thay đi khc nghit: nhit đ cao, kèm mưa dơng, nhiu khi cĩ bão, lt tác đng ti sc khe và sc đ kháng ca đng vt: con vt mt mi, thiu dinh dưng, rt d mc bnh. Mùa mưa lưng heo nuơi rt ít vì vào mùa này thưng min trung cĩ lũ lt xy ra liên tc, nưc dâng lên tràng ngp vào nhà dân khu vc chăn nuơi khơng cĩ ch trú n cho heo nên ngưi dân bán heo trưc khi vào mùa mưa. Do đĩ mà mùa mưa s lưng heo rt ít so vơi mùa khơ. Ti 2 thi đim dch tai xanh bùng phát vào năm 2007 và 2008 đu nm trong tháng 7 và tháng 8. Điu này cho thy, vai trị nh hưng ca khí hu tác đng ln ti nguy cơ tái xut ca dch tai xanh. Tnh Bình Đnh nm trong vùng nhit đi m giĩ mùa. Nhit đ khơng khí trung bình năm khu vc min núi bin đi t 20,1 26,1 0C, cc đi trung bình 25,0 31,7 00C và cc tiu 16,5 22,7 0C. Ti vùng duyên hi, nhit đ khơng khí trung bình năm là 27,0 0C, nhit đ cc đi 39,9 0C và cc tiu 15,8 0C. Mùa mưa bt đu t tháng 9 đn tháng 12 hàng năm, đi vi khu vc min núi cĩ thêm mt mùa mưa ph t tháng 5 8 do nh hưng ca mùa mưa Tây Nguyên. Mùa khơ kéo dài t tháng 1 đn tháng 8 hàng năm [35]. Như vy, vào nhng tháng 7 và 8 là thi đim cui ca mùa khơ, nhit đ khơng khí cao cĩ khi đt gn 40 0C, đã làm suy gim rt ln sc đ kháng ca heo và nguy cơ dch bnh xy ra rt ln Trong chăn nuơi, vic chú ý ti thi đim xut hin ca tng loi dch bnh s giúp cho vic xây dng các gii pháp phịng chng và gim thiu nhng lây lan ca bnh. Mt khi, quy mơ chăn nuơi nh phát trin, thiu s kim sốt cht ch ca đi ngũ cán b k thut cũng như thú y và trong nhng thi đim khơng thun li v thi tit kt hp mt lot các yu t, làm gia tăng nhanh chĩng s lây lan ca dch bnh trong đĩ cĩ dch tai xanh trong năm 2007 và 2008 ti Bình Đnh vào nhng. Kt qu nghiên cu tình hình chăn nuơi Bình Đnh cho thy đa s ngưi chăn nuơi s dng 3 ging ngoi nhp là Duroc, Landrace và Yorkshire [7]. Cĩ th là ging nhp thun, t nuơi gi ging và sau đĩ cho lai to vi 34
43. heo cái F1 thưng đưc nuơi các trang tri cĩ quy mơn ln (gi chung là heo lai và heo ngoi). Vic s dng các ging heo đa phương (heo ni) ch yu trong các h chăn nuơi quy mơ nh So sánh tính mn cm dch tai xanh gia heo lai, heo ngoi và heo ni, kt qu c th qua bng 3.5 như sau: Bng 3.5. Tình hình dch tai xanh theo ging heo S con Năm Ging heo S con điu tra T l mc (%) mc Heo ni 198.410 108 0,03 2007 Heo ngoi và lai 421.978 938 0,11 Heo ni 180.287 709 0,18 2008 Heo ngoi và lai 402.134 1.986 0,24 Heo ni 378.697 817 0,21 Tng Heo ngoi và lai 824.112 2.924 0,35 (Ngun: Chi cc thú y tnh Bình Đnh năm 2009)[7] Qua bng, ta thy: Năm 2007, heo ni cĩ t l mc 0,03% trong khi đĩ heo lai và heo ngoi là 0,11%. Qua năm 2008, t l mc ca heo ni là 0,18% trong khi heo lai và heo ngoi là 0,24%,tng đàn 2 năm 2007 và 2008 heo ni 0,21% heo ngoi và lai 0,35%. Điu này theo chúng tơi là do 2 nguyên nhân: Th nht là heo ni do thích nghi vi điu kin sng đa phương nên sc đ kháng vi bnh tt tt hơn, trong khi bn thân ni ti ca heo lai và heo ngoi s thích nghi vi điu kin sng b hn ch cho nên sc đ kháng cĩ phn suy gim. Điu này cũng phù hp vi đc đim sinh hc ca các ging heo nhp ni v sc đ kháng nĩi chung [10],[23],[29],[30],[41] Th hai, do s lưng heo lai và heo ngoi đưc ngưi chăn nuơi nhiu hơn hn so vi heo ni. Trong quá trình nuơi, vic b sung thc ăn, thit k chung tri, v sinh x lý cht thi, tiêm phịng và điu tr b hn ch, dn đn kh năng đ kháng ca heo cĩ phn suy gim nht là vào nhng thi đim khí hu khc nghit. Điu này làm gia tăng t l heo ngoi mc bnh. 35
44. Như vy, các trang tri chăn nuơi quy mơ ln (ch yu là heo lai và heo ngoi) cn chú ý ti vic tăng sc đ kháng cho heo vào thi đim giao mùa, đng thi tăng cưng cơng tác phịng chng dch cho heo. Đ tìm hiu k hơn v t l mc dch tai xanh ca các nhĩm heo, chúng tơi tin hành điu tra vi s lưng ln ca tng nhĩm đ rút ra kt lun xem t l nhĩm heo nào b nhim nhiu nht trên tng s heo mc dch tai xanh. Kt qu đưc trình bày qua bng 3.6 như sau: Bng 3.6. T l dch tai xanh theo nhĩm heo Nhĩm heo S con điu tra S con mc T l mc (%) Heo con 1.313.919 2.072 0,16 Heo tht 982.630 1.335 0,14 Heo đc ging 7.230 8 0,11 Heo nái 216.00 326 0,15 (a,b,c,d các s khác nhau cho thy sai khác cĩ giá tr thng kê theo ct) Qua bng 3.6 ta thy: T l heo con b mc bnh nhiu nht 0,16%, tip sau là heo nái 0,15%, heo tht 0,14% và cui cùng là heo đc ging 0,11%, s khác bit cĩ ý nghĩa gia các nhĩm. Điu này, theo chúng tơi, heo con khi h thn kinh chưa hồn thin, các cơ ch điu tit nhit cịn yu, nhy cm vi mơi trưng bên ngồi, nht là khi mưa nng xy ra đt ngt. Các cơ quan như tiêu hĩa cĩ nhng giai đon “thiu a xit HCl”, giai đon thiu máu sinh lý trong khi đĩ sa m li gim dn nhng điu đĩ đã làm gim đáng k sc đ kháng ca heo con, vì th t l heo con mc bnh cao nht [10],[15],[18],[38]. Heo tht hin nay đưc nuơi theo cơng ngh mi, tc đ tăng trng rt nhanh, hơn na li va qua giai đon chuyn tip ca dinh dưng (do chuyn t bú sa sang đc lp ăn ung) khơng ph thuc vào sa m, áp lc ca s chuyn 36
45. đàn, ghép đàn, s thay đi khí hu nên đã phn nào nh hưng ti sc đ kháng và dn đn t l nhim ch thp hơn heo con [36]. Trong khi đĩ, heo nái trưng thành, sc đ kháng tt và thưng xuyên đưc quan tâm chăm sĩc tt nên t l nhim vì th thp hơn heo con và heo tht. Nguyên nhân mc ca heo nái thưng là qua đưng hơ hp và sinh dc do th tinh và do chính đc đim sinh sn ca heo nái [27],[13]. Heo đc ging là nhĩm cĩ s lưng nhim tương đi ít, vi tm vĩc to khe, ít chu s tác đng ca mơi trưng xung quanh, vi rút ít cĩ cơ hi đ tn cơng và gây bnh hơn các nhĩm khác. Tuy nhiên, trong chăn nuơi heo chúng ta nên ht sc quan tâm đn cơng tác phịng bnh, đc bit là đi tưng heo con, heo nái. Quan tâm ti heo nái bi nhng thit hi do heo nái b bnh gây ra (nht là vi heo nái cha, nuơi con ) thì rt ln: sy thai, thai cht, chm sinh, vơ sinh, cĩ khi cht c m ln con [36],[37]. Trên cơ s nghiên cu, tìm hiu v đc đim tình hình xy ra dch tai xanh Bình Đnh, chúng tơi xây dng bn đ dch t hc. Nhìn vào bn đ nhng hình tam giác màu đ biu hin nhng huyn cĩ dch trong năm 2007 xy ra trên 3 huyn và mt thành ph (huyn Tuy Phưc, Phù Cát, Phù M và thành Ph Quy Nhơn) và s gia súc cht là 1.046 con. Đn năm 2008 tình hình dch tai xanh xy ra trên 1 huyn Hồi Nhơn (hình tam giác màu xanh) vi s con mc trong đt này là 2.695con. Vi s mc này gây thit hi khơng nh cho bà con chăn nuơi. Bn đ dch cho thy, dch xy ra thưng dc theo quc l 1A, nơi mà mc đ giao thương v đng vt rt ln. Do vy, cơng tác kim sốt dch bnh đi vi Bình Đnh là rt quan trng. 37
46. Bn đ 3.1. Bn đ dch t hc PRRS ti Bình Đnh t năm 20062009 Ghi chú: Huyn cĩ dch năm 2007 Huyn cĩ dch năm 2008 38
47. Dch tai xanh lây lan mnh, heo thưng biu hin st cao viêm phi nng, a chy, tai chuyn t màu hng đ sang đ thm, xanh đn tím đen do xut huyt rt ph bin heo bnh dn t vong. Do vy nghiên cu đc đim triu chng trên heo cĩ ý nghĩa thc tin cao nhm cung cp nhng bng chng v nguy cơ ca bnh tai xanh trong chn đốn, điu tr và phịng bnh cho heo. Chúng tơi đã điu tra 100 heo con theo m b bnh tai xanh cĩ biu hin v triu chng đưc trình bày qua bng 3.7 như sau: Bng 3.7. Kt qu xác đnh biu hin triu chng PRRS trên heo S theo S biu T l Loi heo Triu chng biu hin dõi (con) hin (con) (%) St, chán ăn, lơng xù, nm chng 70 70 lên nhau, ngi th Heo cht ngay sau khi sinh 57 57 Heo con 100 Tiêu chy 80 80 Tai chuyn t đ sang tím xanh 38 38 Sưng mí mt, kt mc 70 70 St, l đ, b ăn 99 99 Vt rũ, viêm phi làm vt th 63 63 nhanh và khĩ Heo tht 100 Ho nh, lơng xác xơ 38 38 Tai chuyn t đ sang tím xanh 48 48 Lơng cng và gim tăng trng 77 77 St, ho, b ăn 81 81 Sy thai vào giai đon cui, đ 20 20 Heo nái 100 non heo nái cha Viêm vú 78 78 Lên ging gi 8 8 Qua bng trên ta thy đưc triu chng heo con th hin nhiu nht là b ăn, b bú, sưng mí mt, kt mc mt và tiêu chy chim t l cao nht t 39
48. 70 80% trong tt c các biu hin khác. Triu chng heo cht ngay sau khi sinh, tai chuyn t đ sang tím xanh chim t l thp là 3857%. T l xut hin các triu chng b ăn, b bú, tiêu chy, st, sưng mí mt và kt mc mt cho phép trong chn đốn xác đnh bnh tai xanh heo con. Chính vì vy, vic phát hin bnh tai xanh thơng qua triu chng “tai xanh” đi vi heo con khơng chc chn. Theo chúng tơi, điu này thưng do sc đ kháng ca heo con cịn yu, d nhy cm vi mơi trưng, do bnh cĩ tính lây lan mnh và chúng thưng cht trưc khi cĩ biu hin “tai xanh”. Do vy, khi heo con mc bnh vi các triu chng b ăn, b bú và tiêu chy, st, sưng mí mt và kt mc mt ngưi chăn nuơi phi tht s chú ý theo dõi đ chn đốn bnh chính xác. Qua bng trên ta thy đưc heo tht cĩ biu hin St, l đ, b ăn, vt rũ, viêm phi làm vt th nhanh và khĩ và lơng cng và gim tăng trng lưng chim t l cao nht là 6399% đây là triu chng đin hình đ chn đốn bnh tai xanh heo tht. Cịn các triu chng ho nh lơng xác xơ chim t l 38%, tai chuyn t đ sang tím xanh chim t l 48%. T l các triu chng heo nái st, ho, b ăn chim t l 81% và viêm vú chim t l 78%. Triu chng sy thai vào giai đon cui, đ non heo nái cha chim t l 20% và triu chng lên ging gi chim t l 7%. Như vy, cĩ th thy rng gia các nhĩm heo t heo con theo m, heo tht,heo nái cĩ triu chng “tai xanh” nhưng cĩ nhng s khác nhau nht đnh. Điu này, làm cho vic chn đốn xác đnh bnh gp khĩ khăn rt nhiu. Đ xác đnh rõ hơn v triu chng bnh tai xanh, chúng tơi đã điu tra nghiên cu 100 heo nái mang thai và 100 heo nái cĩ cha b bnh tai xanh v các triu chng lâm sàng, kt qu đưc trình bày qua bng 3.13 như sau: 40
49. Bng 3.8. Triu chng lâm sàng heo nái (n=100) Heo nái khơng mang thai Heo nái cĩ cha Ch tiêu S con cĩ Tn sut S con cĩ Tn sut bi u hin xut hin (%) bi u hin xut hin (%) St 100 100 100 100 B ăn 86 86 100 100 Mn đ da 79 79 85 85 Th khĩ 68 68 89 89 Ho 72 72 74 74 Tai xanh 82 82 85 85 Thai cht yu 36 36 Teo thai 42 42 Triu chng biu hin rõ nht heo cĩ cha là st, b ăn và mn đ da, và tai xanh chim t l t 85 100%. Trong khi đĩ, triu chng biu hin rõ nht heo nái nái khơng mang thai là st, b ăn và mn đ da, và tai xanh chim t l t 82 100%. Triu chng b ăn heo nái cĩ cha ti 100%, cao hơn so vi heo nái khơng mang thai là do heo nái cĩ cha, phi mang thai, sc đ kháng cĩ phn nào b hn ch, dn đn t l b ăn gia tăng ti 100% so vi ch 86% hao nái khơng mang thai. Heo nái cĩ cha thì cĩ triu chng thai cht yu chim t l 36% và teo thai chim t l là 42%. So vi các triu chng st, b ăn và mn đ da, và tai xanh thì t l này thp, nhưng thit hi v kinh t là rt ln. Bi như vy, ngưi chăn nuơi s thit đơn thit kép khi heo nái cĩ cha b bnh tai xanh: mt c m ln con. T l xut hin triu chng “tai xanh” gia tăng t 78 – 82% và tr thành mt trong nhng triu chng đin hình ca bnh tai xanh và cho phép trong cơng 41
50. tác chn đốn. Kt qu này cũng tương t nhng kt lun ca Hi Chăn nuơi Vit Nam [13],[46],[48],[44],[45] v triu chng tai xanh heo. Bng 3.9. So sánh t l triu chng lâm sàng các nhĩm heo Heo con theo Heo tht Heo nái Ch tiêu m (%) (%) (%) St 90 100 100 B ăn 100 78 86 – 100 Mn đ da 48 65 79 – 85 Th khĩ 87 51 68 – 89 Sưng mí mt và kt mc 92 Ho 35 62 72 – 74 Chy nưc mũi 42 48 Tiêu chy 100 Táo bĩn Tai xanh 45 75 82 – 85 Thai cht yu 36 Teo thai 42 Đ làm rõ hơn s khác nhau gia mt s triu chng bnh tai xanh các nhĩm heo, chúng tơi đã tp hp s liu nghiên cu so sánh v triu chng biu hin ca bnh tai xanh. Qua bng cĩ th thy, cĩ nhng triu chng đin hình nhĩm con theo m là st, b ăn, tiêu chy, sưng kt mc mt và mí mt. nhĩm heo tht st, b ăn và tai xanh là đin hình. Heo nái st, b ăn, tai xanh, mn đ da và sy thai. Chúng tơi tip tc tìm hiu v bnh tích ca bnh PRRS trên heo nuơi ti Bình Đnh. Theo các kt qu m khám ca Chi cc Thú y Bình Đnh, heo b tai xanh cĩ các bnh tích đin hình theo tng nhĩm heo. 42
51. Bng 3.9. Bnh tích PRRS trên heo nuơi ti Bình Đnh Heo con Heo tht Heo nái (n=20) (n=20) (n=20) Ch tiêu S con S con S con T l T l T l cĩ bnh cĩ bnh cĩ bnh (%) (%) (%) tích tích tích Ph qun, phi sưng cĩ màu vàng hoc 13 65 14 70 8 40 t huyt đ, nhiu dch và bt khí Chùm hch phi và hch hu sưng cĩ màu vàng 14 70 13 65 8 40 Thuỳ b bnh cĩ màu xám đ, cĩ m và 13 65 14 70 10 50 đc chc (nhc hố) Dch thm xut trong đưng tiêu hĩa và 16 80 15 75 7 35 đưng hơ hp Phù mt, các nt phng rp trên da 15 75 14 70 1 5 Xung huyt màng não 9 45 9 45 4 20 Hoi t da 9 45 9 45 6 30 Viêm bàng quang xut huyt 3 15 5 25 B sy thai 12 60 Niêm mc t cung và niêm mc âm đo sưng 15 75 thũng, t huyt, xut huyt đ sm và chy dch Thai khơ (thai g), cht thai 7 35 Da nhiu vùng cĩ màu xanh tím 6 30 16 80 15 75 Heo con cĩ các bnh tích ph qun và phi sưng cĩ màu vàng hoc t huyt đ, cĩ nhiu dch và bt khí trong ph qun t l 65%. Chùm hch phi và hch hu sưng cĩ màu vàng. Nu cĩ nhim khun k phát do liên cu gây viêm não s thy sung huyt màng não t l 45%. Bnh tích thưng thy là phi viêm thũng tng đám, cĩ màu vàng hoc đĩ do xut huyt, ph qun cha nhiu dch nhy và bt khí 65%, phù đu 75% Heo tht cĩ các bnh tích như viêm đưng hơ hp là ch yu, phi viêm thũng tng đám, cĩ màu vàng hoc đĩ do xut huyt, ph qun cha nhiu 43
52. dch nhy và bt khí t l 70%. Phi cĩ hin tưng nhc hĩa 70%, da cĩ nhiu vùng xanh tím t l ti 80%, phù đu t l 70% Heo nái cĩ các bnh tích viêm bàng quang xut huyt t l 25%. Heo mang thai b sy thai t l 60%, âm mơn sưng t huyt, niêm mc t cung và niêm mc âm đo sưng thũng, t huyt, xut huyt đ sm và chy dch. Trong nhiu trưng hp heo nái b bnh cp tính, cĩ viêm phi thì thy viêm phi khi sưng thũng t huyt tng đám và trong ph qun cĩ nhiu dch và bt khí t l 40%. Da cĩ nhiu vùng xanh tím t l ti 75%. Qua đc đim bnh tích cĩ th thy “tai xanh” ch đin hình vi nhĩm heo tht đn heo nái là 75 – 80% cịn vi nhĩm heo con thì phù đu ti 75% và dch thm xut trong đưng tiêu hĩa và hơ hp t l 80% 3.3. Nguy cơ dch tai xanh trên đa bàn tnh Bình Đnh 3.3.1. Quy mơ chăn nuơi Dch PRRS cĩ rt nhiu nguy cơ lây lan nhanh và rng, trong các nguy cơ lây lan ca bnh đn t tp quán chăn nuơi nh l, kim sốt git m, kim dch đng vt, tiêm phịng, mm bnh, mng lưi thú y, điu kin t nhiên như: nhit đ, m đ, lưng mưa hng năm Nhng nguy cơ ca hi chng ri lon hơ hp, sinh sn trên heo nuơi ti Bình Đnh cũng đn t rt nhiu gĩc đ khác nhau. Đu tiên, nguy cơ đn t tp quán chăn nuơi nh l ca các h chăn nuơi. Trong năm 2009, tồn tnh Bình Đnh cĩ 228 trang tri chăn nuơi heo theo quy mơ ln (tăng 81 tri so năm 2008), vi tng s 21.648 con, trung bình mt trang tri chăn nuơi heo là 92 con /trang tri mà ch chim 3,16% so vi tng đàn. Trong khi đĩ, chăn nuơi cĩ quy mơ nh l vi 662.793 con chim t l ti 96,84%. 44
53. Hình thc chăn nuơi quy mơ h gia đình (thưng gp khĩ khăn vn đu tư), chăn nuơi theo tp quán, thưng tn dng thc ăn tha, tn dng lao đng, rt ít quan tâm ti cơng tác tiêm phịng hay phịng chng dch bnh theo quy trình ca cơ quan thú y khơng ch là nguyên nhân dn đn tc đ lây lan nhanh mà c mc đ thit hi do dch bnh gây ra cho ngành chăn nuơi ngày càng ln. Phn ln trang tri chăn nuơi heo tp trung ch yu huyn Hồi Ân 127 trang tri; An Nhơn 16 trang tri; Tuy Phưc 23 trang tri, Hồi Nhơn 24 trang tri; Tây Sơn 21 trang tri cịn li ri rác Phù Cát, Phù M, Quy Nhơn, Vân Canh, Vĩnh Thnh. Đin hình như tri heo sinh sn ca cơng ty Thành Phú (Vân Canh) cĩ 600 nái, 12 đc ging và xut 16.000 heo con/năm. Tri heo tht ca cơng ty Nht Vinh (Phù Cát) xut 2.000 con/năm [7]. Vic nghiên cu quy hoch phát trin vùng chăn nuơi tp trung, vi quy mơ trang tri, đm bo v sinh mơi trưng và an tồn thc phm, đu tư c v con ging, áp dng tin b k thut chăn nuơi hp lý, thc hin tt cơng tác phịng chng dch bnh, thc ăn chăn nuơi cơng nghip đm bo, xây dng chung tri, thit b tiên tin phù hp s làm gim thiu nguy cơ ca dch tai xanh trên đa bàn tnh Bình Đnh. Bình Đnh tuy s trang tri khơng nhiu nhưng s h chăn nuơi gia đình rt ln mt đ nuơi dày đc bnh tai xanh d dàng lây lan nhanh qua mt đ chăn nuơi heo dày đc. Vì do quá trinh chăn nuơi nh l bà con nơng dân mt đ chăn nuơi dày bà con khơng chú ý ti vn đ chăm sĩc, v sinh, tiêm phịng, phịng bnh cho đàn heo cht ch, khơng thng nht và đng b, rt khĩ đ hơ hào thc hin cùng mt lúc trong khâu phịng tr bnh cho đàn heo t đĩ d dàng làm cho đàn heo d mc bnh hơn so vi chăn nuơi quy mơ trang tri. Nguyên nhân nhân chính t chăn nuơi theo h gia đình là do s con ít, ch yu 45
54. tn dng sc lao đng và thc ăn tha do đĩ mà kh năng phát sinh bnh d xy ra hơn. Đây là mt trong nhng nguy cơ làm cho dch bnh phát tan nhanh. 3.3.2. Nguy cơ t mng lưi thú y cơ s Đi ngũ này qun lý cơng tác thú y cho 1 thành ph trc thuc và 10 huyn vi tng s 155 xã phưng th trn, trên tng din tích 6.025 km2, vi dân s 1.578.900 ngưi, mt đa hình phc tp dng núi cao xen ln thung lũng, đng bng lịng cho, đm phá ven bin và bin. Chính vì vy cơng tác thú y rt phc tp và gp nhiu khĩ khăn, làm gia tăng nguy cơ xut hin hi chng PRRS [7]. Trong đĩ mi huyn cĩ mt trm thú y, c mi trm cĩ 3 ngưi cán b thú y. Vy trong huyn ca tnh cĩ ít nht 30 ngưi thú y huyn, trong tồn tnh tính tt c cĩ 155 xã phưng th trn c mi xã cĩ mt trưng ban thú y thơn. Cĩ 1.249 thơn, mi thơn cĩ ít nht mt thú y thơn. Tính riêng chi cc thú y tnh cĩ 32 ngưi trong đĩ cĩ 2 cao hc, 24 đi hc và 4 trung cp. Trm thú y thành ph cĩ 5 ngưi đi hc,13 trung cp và 2 ngưi sơ cp. Vy trong tồn tnh Bình Đnh nĩi v các trm thú y huyn,thành ph, xã, phưng, th trn và cán b thú y Cán b thú y thơn chưa nhiu vn cịn mng do đĩ vn đ qun lý dch bnh chưa trit đ. Chính vì th dch bnh tai xanh d xy ra trên din rng. Cơng tác t mng lưi thú y rt quan trng, các cán b thú y cĩ đ lc lưng, năng lc,cĩ tinh thn trách nhim cao thì vic qun lý dch bnh tt hơn và bnh ít xy ra hơn. 3.3.3. Cơng tác tiêm phịng Vic qun lý, trin khai tiêm phịng chng dch cũng gp nhiu khĩ khăn, nht là vi dch tai xanh, th hin qua bng 3.10, c th dưi đây: 46
55. Bng 3.10. Tình hình tiêm phịng t năm 2006 – 2009 Bnh Năm Cúm gia LMLM THT Dch t PTH Tai xanh cm 2006 448.982 204.814 295.885 289.074 0 4.173.729 2007 681.670 277.497 367.791 291.401 0 5.561.728 2008 627.488 95.675 399.605 310.012 12.192 8.399.758 2009 3.250.155 105.333 395.262 247.055 0 9.856.743 Tng 5.008.295 6.883.319 1.458.543 1.137.542 12.192 19.120.888 (Ngun: Chi cc thú y tnh Bình Đnh năm 2009)[7] Qua bng 3.10, ta thy, trong khi dch tai xanh như năm 2007 và 2008 như vy, nhưng vic tiêm vc xin tai xanh cũng rt thp ch 12.192 liu vào năm 2008 đt t l 2,09% trong tng đàn 582.421 con. Điu này theo chúng tơi là do 2 vn đ: Th nht là cho đn thi đm này nhiu loi vc xin phịng PRRS đã đưc th nghim nhưng hiu qu chưa thuyt phc. Th trưng th gii cĩ ít nht là 21 loi vc xin heo tai xanh. Cịn ti Vit Nam, cĩ 4 vc xin PRRS đang lưu hành đu nhp khu t nưc ngồi: vc xin BSLPS100 cĩ ngun gc t chng JKL 100 thuc dịng M. Vc xin nhưc đc chng JXA1R ca Cơng ty Đi Hoa Nơng (Trung Quc) [17]. Vc xin ca hãng Bestar (Singapore), Hipra (Tây Ban Nha); Boehringer Ingelheim (Đc) [31]. Theo S. Dee và cs., (2004)[45] tiêm vc xin PRRS nhưc đc cho heo mang thai thì năng sut ca nái la đ đưc chng vc xin trong giai đon 60 – 90 ngày ca thai kỳ kém hơn so vi năng sut các la đ trưc đĩ, gim s con sơ sinh cịn sng và s con cai sa; tăng s thai khơ và heo con cht lúc sinh. 47
56. Th hai là do dch tai xanh thưng cĩ các bnh k phát đi kèm nên vic tiêm phịng các vc xin khác như THT, dch t, PTH cho heo cũng gĩp phn làm gim nguy cơ ca dch. Như vy, cĩ th khng đnh là chưa cĩ loi vc xin nào cĩ hiu qu bo h như mong mun (hiu qu ch khong t 40 – 60%) [32]. Chính vì vy, t l vic tiêm phịng vc xin tai xanh vn cịn mc đ thp. Và do vy, c đi ngũ thú y viên ln ngưi chăn nuơi đu do d trong vic tiêm phịng tai xanh, dn đn nguy cơ xut hin mi, gia tăng và tái xut hin ca dch rt ln. 3.3.3. Cơng tác git m và đim git m Mt vn đ khác trong cơng tác thú y, là cơng tác kim sốt git m gia súc. T năm 2006 – 2009, s lưng đim git m ca tnh Bình Đnh tăng t 741 lên 870 đim. Bng 3.11. S lưng đim git m gia súc t 2006 – 2009 Ch tiêu 2006 2007 2008 2009 Tng S lưng (đim) 741 794 851 870 3.256 Ch s tăng so vi năm 100 107,2 107,2 102,2 trưc (%) S lưng đim git m 214 245 251 302 1.012 đt v sinh (đim) T l (%) 28,88 30,86 29,49 34,71 31,08 (Ngun: Chi cc thú y tnh Bình Đnh năm 2009)[7] S gia tăng các đim git m tư nhân chng t nhu cu ln, nhưng Bình Đnh chưa xây dng đưc các cơ s git m tp trung, đ tp trung li các cá th git m kinh doanh, đây là mt vn đ khĩ khăn cho cơng tác phịng chng dch bnh. S lưng các lị m đt yêu cu v sinh mi chim 48
57. 31,08% [7]. Hin tưng git m gia súc b bnh, khơng qua kim sốt cũng là nhân t làm tăng ơ nhim mơi trưng. Cơng tác git m, kim sốt git m là nguy lây lan bnh do hai nguy nhân: S giai tăng các lị m tư nhân nhiu cán b thú y khơng kim sốt ht. Do mng lưi thú y mng khơng đn tng lị git m. Vì vy mà làm tăng nguy cơ lây lan nhanh ca bnh tai xanh. Các đim git m heo tp trung Phù Cát (194 đim), huyn Hồi Nhơn (136 đim). Các đim git m tăng do nhu cu ca ngưi tiêu dùng tăng lên, hơn na do tht heo d ăn và giá r hơn so vi tht bị và các hi sn khác Nhưng, các đim git m nh l và ri rác, cht thi thi ra nhiu khơng đưc x lý trit đ, làm mm bnh d phát tán ra xung quanh trên din rng. Ngồi ra, cịn cĩ cht thi rn trong lị m như cht thi trong ng tiêu hĩa cịn máu, m, ph tng hoc sn phm b loi b trong quá trình kim sốt git m Đây cũng chính là mt trong nhng nguy cơ lây lan ca bnh PRRS trên đa bàn tnh Bình Đnh. 3.3.4. Kim dch Trong s các nguy cơ gia tăng dch tai xanh, thì nguy cơ t vn chuyn, giao thương gia súc đĩng mt vai trị rt quan trng, và điu này đưc chúng tơi th hin qua bng 3.11 v vic kim dch đng vt ti các cht kim dch: Bng 3.12. S lưng gia súc qua các cht kim dch t 2006 2009 S lưng gia S lưng gia súc Ghi chú Năm súc qua trm mc bnh b phát hin (con) S con (con) T l (%) 2006 336.830 12 0,01 2007 416.390 1.160 0,28 Khơng cĩ giy kim dch và khơng rõ ngu n gc 2008 494.297 120 0,02 Khơng cĩ giy kim dch và khơng rõ ngu n gc 2009 558.160 455 0,08 Khơng cĩ giy kim dch và khơng rõ ngun gc Tng 1.805.677 Heo bnh đu đưc tiêu hy 49
58. Qua bng, cĩ th thy s lưng heo qua trm kim dch gia tăng hàng năm t 336.830 đn 558.160 con, nhưng cũng rt d nhn thy kh năng phát hin heo bnh ti các cht kim dch là khơng cao, ch t 0,01 – 0,28%. Nhiu đng vt khi vn chuyn khơng cĩ giy kim dch và khơng rõ ngun gc. Năm 2006, s gia súc khe qua cht kim dch là 336.830 con gia súc khe và cĩ 12 con heo tht b dch tai xanh. Đn năm 2007, phát hin 323 con heo tht b tai xanh (trong tng s 1.160 con). Năm 2009, các trm phát hin đưc 335 heo con b bnh tai xanh Điu này cho thy, dch tai xanh đã bt đu xâm nhp vào Bình Đnh t năm 2006 và đn năm 2007 bt đu phát dch vào thi đm thích hp (tháng 8) vi 11 dch tp trung Hồi Nhơn, Phù Cát, Tuy Phưc và Quy Nhơn. Nguy cơ lây lan dch tai xanh Bình Đnh rt ln bi nm dc theo quc l 1A cĩ mt đ giao thương rt ln xe c qua li nhiu cĩ hưng đi t Bc Nam nên s lưng gia súc hàng ngày vn chuyn qua các trm ln k c gia súc bi bnh và gia súc khơng bnh nên cơng vic kim sốt khơng trit đ. Do đĩ mà làm tăng nguy cơ lây lan bnh tai xanh. Hin ti Bình Đnh, cĩ 3 cht kim dch đt ti Sơng Cu, Cù Mơng và Bình Đê (mi trm biên ch gm 3 ngưi) thay nhau túc trc và kim dch. Thc ra, cĩ th thy rõ rng 3 trm kim dch ti các đim cht trên quc l chính, cịn li khi phát hin dch, các cht tm thi s đưc thit lp đ kim dch cht ch hơn. Thc t hin nay, đi ngũ cán b thú y ít ngưi, dn đn vic kim dch trong mùa dch gp rt khĩ khăn làm gia tăng nguy cơ lây lan và phát tán dch trên din rng, t tnh này sang tnh khác, t huyn xã này sang huyn xã khác. Chính đa hình dc quc l 1A vi mc đ giao thương rt ln, chính là mt nguy cơ tim n cc kỳ nguy him cho vic lây lan dch tai xanh. Theo S. Dee và cs. [44],[47], dch lây lan mnh qua vic xut, nhp khu khơng đưc 50
59. kim dch cht ch và đã lan khp các châu lc trong thi gian ngn và t năm 1992 đn nay đã xy ra hu ht các nưc trên th gii. C ba khâu ca ngành là chăn nuơi, git m, lưu thơng đu chưa kim sốt đưc. Mt khác, chúng ta chưa cĩ đ b máy qun lý chuyên ngành tnh, huyn. Vic phân b ri rác và manh mún, li nhun thp, giá c bp bênh, th trưng ít n đnh [33]. 3.3.5. Mm bnh Mm bnh là mt trong nhng nguy cơ quan trng nht: heo mang mm bnh, mm bnh lây truyn qua cơng tác th tinh nhân to Heo b bnh mang trùng: vi rút tp trung phi, hch amidan, hch lympho, lách, tuyn c, huyt thanh, dch mũi, nưc bt, phân, nưc tiu và phát tán ra mơi trưng. Heo mang mm bnh: vi rút cĩ th đưc bài thi trong nưc tiu, phân, huyt thanh, dch hu hng, tinh dch và đc bit huyt thanh ca heo con b nhim bnh t bào thai sau 210 ngày vn cĩ th tìm thy vi rút trong máu [4]. Heo trưng thành cĩ th đào thi vi rút trong vịng 14 ngày, trong khi đĩ heo con và heo choai bài thi vi rút ti 1 – 2 tháng Qua s liu heo bnh trong 2 năm 2007 và 2008, Bình Đnh cĩ 2.072 heo con, 1.335 heo tht, 8 heo đc ging và 326 heo nái mc bnh và đĩ cũng chính là nhng nguy cơ, him ha cho dch bnh lây lan. Vic kim sốt đàn heo nái đưc tin hành ti các trang tri chăn nuơi, nhưng vi đc ging mà đc bit là kim sốt mm bnh ca tinh dch chưa đưc thc hin. Trong k thut th tinh nhân to, dng c th tinh khơng đưc đm bo v sinh, niêm mc b tn thương là nguyên nhân ch yu dn đn tình trng bnh lây lan nhanh như hin nay [43]. Hin nay trên th trưng vn đ xut nhp tinh heo mt cách t mà khơng thơng qua vic kim tra xét nghim mu tinh trùng cĩ mang mm bnh hay khơng. Trong khi đĩ khi nhp tinh trùng b bnh v th tinh cho đàn heo 51
60. nái trong nhng trang tri ln, vi rút s nhanh chĩng phát trin thành dch. Đây là mt trong nhng nguy cơ ln nĩ gây ra dch bnh nhanh nht. Vi rút cĩ th phát tán, lây lan thơng qua tip xúc vi heo mc bnh, heo mang trùng, phân, nưc tiu, bi, bt khí, th tinh nhân to và cĩ th do heo rng hoc gián tip qua dng c chăn nuơi, phương tin vn chuyn và dng c bo h lao đng mang trùng Hình thc phát tán qua khơng khí đưc xem là mi nguy him trong các vùng dch [3]. Heo nái mang mm bnh cĩ th lây nhim cho bào thai t giai đon gia thai kì tr đi và vi rút cũng đưc bài thi qua nưc bt và sa. Heo đc bài thi vi rút trong tinh dch sau 92 ngày [4] Hi chng ri lon sinh sn và hơ hp heo là mt dch nguy him, cĩ tc đ lây lan nhanh, gây thit hi ln nhưng nu cĩ s chun b tt ngay t đu, cĩ th hn ch đưc thit hi do bnh tai xanh gây ra. Đĩ chính là nhng gii pháp mt cách đng b: S quan tâm ch đo ca chính quyn các cp t tnh, huyn ti xã. Xây dng quy hoch vùng chăn nuơi vi quy mơ trang tri ln; qun lý cht ch cht lưng con ging; xây dng h thng x lý cht thi hiu qu; áp dng nhng tin b khoa hc k thut trong ch bin thc ăn, trong chăn nuơi; giám sát cht ch an tồn trong phịng chng dch bnh, gn vi git m tp trung và tuyên truyn và xây dng ý thc cho ngưi chăn nuơi và trong cng đng. Gii quyt đng b nhng gii pháp trên, s tng bưc gim thiu đưc nguy cơ bùng phát dch tai xanh trên đa bàn tình Bình Đnh nĩi riêng và Vit Nam nĩi chung, gĩp phn vào s phát trin ngành chăn nuơi heo. 52
61. KT LUN VÀ Đ NGH Kt lun: T nhng kt qu nghiên cu chúng tơi đưa ra mt s kt lun như sau: 1. Kt qu điu tra tình hình chăn nuơi và dch bnh trên đàn vt nuơi: Tình hình phát trin chăn nuơi trên đa bàn tnh Bình Đnh đang cĩ nhng bưc phát trin tt. Tuy nhiên, tình hình dch bnh gia súc t năm 2006 – 2009 vn din bin phc tp vi 12.350 con mc bnh, ch yu là l mm long mĩng, dch tai xanh cĩ 3.741 con mc bnh. 2. Kt qu nghiên cu dch t hc PRRS cho thy: T năm 2006 2009, Bình Đnh đã cĩ 12 dch PRRS vi 3.741 con heo mc bnh và 1.754 con phi tiêu hy (t l tiêu hy ti 46,88% so vi s heo mc bnh). T l dch tai xanh xy ra trong tháng 7 và 8 là thi đim cui mùa khơ đu mùa mưa (giao mùa). Heo ni cĩ t l mc bnh tai xanh t là 0,02 – 0,12%, heo ngoi là 0,15 – 0,34%. T l mc dch tai xanh heo con cao nht 0,16%, heo tht 0,14%, heo nái 0,15% và cui cùng là heo đc ging. Triu chng chung cho phép trong chn đốn lâm sàng dch tai xanh đi vi các nhĩm heo là: b ăn, st, mn đ da (cĩ th “tai xanh” vi heo tht và heo nái), th khĩ Sau đĩ tip tc căn c vào triu chng đc bit ca tng nhĩm heo c th như phù đu, sưng mí mt, sy thai Bnh tích đin hình là viêm phi thũng tng đám, cĩ màu vàng hoc đ do xut huyt, cha nhiu dch nhy và bt khí 65%, phù đu 70 75%, da cĩ nhiu vùng xanh tím t l ti 80%, t l sy thai 60% Triu chng và bnh tích ca PRRS heo nuơi ti tnh Bình Đnh cĩ biu hin ging như các nghiên cu v bnh. 53
62. 3. Kt qu nghiên cu xác đnh nguy cơ ca PRRS đi vi chăn nuơi heo ca tnh Bình Đnh là: Quy mơ chăn nuơi heo tnh Bình Đnh cịn mang tính nh l cao, t l mc bnh chim 0,17 0,46%. Điu kin khí hu trong vùng nhit đi m giĩ mùa duyên hi min Trung vi mùa khơ khc nghit làm gia tăng nguy cơ xy ra dch tai xanh. T l tiêm phịng thp 2,0%, các đim git m tư nhân tăng t 741 870 đim, mm bnh trong tinh dch khơng đưc kim sốt cht ch tt c các nguy cơ trên nu khơng kim sốt tt, mm bnh d dàng phát trin thành dch. Đ ngh: 1. Phịng chng dch tai xanh cn phi đng b, cĩ s quan tâm, ch đo trc tip, kp thi, s tham gia ca các cp, ngành, đồn th và ngưi chăn nuơi. 2. Thc hin tt cơng tác tiêm phịng đàn gia súc trên đa bàn tnh, đ đm bo s bo h cho đàn gia súc. 3. Cĩ chin lưc quy hoch phát trin vùng chăn nuơi tp trung đ tăng cưng cơng tác qun lý ca Nhà nưc. 4. Cn cĩ nghiên cu tng th v bnh tai xanh (xác đnh chng, týp vi rút PRRS, các loi vc xin PRRS ) ti các đa phương đ tìm ra phương cách khng ch và điu tr hiu qu nht. 54
63. TÀI LIU THAM KHO STT Tài liu ting Vit 1. Bùi Quang Anh, Trn Hu Cn, Hồng Văn Năm, Nguyn Như Thanh (2002), Tài liu tp hun dch t hc thú y , Hà Ni 2002. 2. Báo cáo tng hp dch t bnh PRRS các đa phương cĩ dch t 28/3 đn 7/7 năm 2008. 3. Bnh heo tai xanh và bin pháp phịng chng, =article&id=689:bnhlntaixanhvabinphapphongchng&catid=92:k thutchnnuoi&Itemid=205 4. Bnh heo tai xanh (st đ, PRRS), mid=48&mcid=330 5. Bình Đnh quyt lit phịng, chng dch tai xanh, Dinhquyetlietphongchongdichtai xanh/20109/155232.vov 6. B Nơng nghip và phát trin Nơng thơn (2007), Trung tâm Khuyn nơng quc gia báo nơng nghip Vit Nam – Din đàn khuyn nơng và cơng ngh, 8/2007. 7. Chi cc Thú y Bình Đnh (2009), Báo cáo tng hp tình hình bnh PRRS t năm 2006 – 2009. 8. Cc Thng kê tnh Bình Đnh (2010), Niên giám thng kê năm 2009 , Bình Đnh tháng 4/2010. 9. Dch heo tai xanh tái xut hin ti Đăk Lăk, 55
64. lontaixanhtaixuathientaiDak Lak/82/2913108.epi 10. Đào Trng Đt, Phan Thanh Phưng, Lê th Ngc M (1995), Bnh heo nái và heo con, NXB Nơng nghip – Hà Ni 1995. 11. Giáo trình sinh lý gia súc (1995), NXB Nơng Nghip, Hà Ni – 1995. 12. Hi chng ri lon sinh sn hơ hp heo và các văn bn ch đo hưng dn phịng chng (2007), Nhà xut bn Nơng nghip – 2007. 13. Hi Chăn nuơi Vit Nam , Hi chng ri lon hơ hp và sinh sn heo (PRRS), Tp Chí Khoa hc K thut Chăn nuơi, s 72008 . 14. Hi đáp v vc xin phịng bnh tai xanh, kythuat/lon/24/index.aspx 15. Võ Trng Ht, Trn Đình Miên, Võ Văn S, Vũ Đình Tơn, Nguyn Khc Tích, Đinh Th Nơng (2000), Giáo trình chăn nuơi heo , Nhà xut bn Nơng nghip Hà Ni, 2000. 16. Chu Đc Huy (2011), Thơng tin v tình hình dch cúm gia cm, LMLM và tai xanh ngày 24/10/2011, 668:thơngtinvtìnhhìnhdchcúmgiacmlmlmvàtaixanhngày 24/10/2011 17. Kho nghim vac xin nhưc đc chng JXA1R do cơng ty Đi Hoa Nơng (Trung quc) sn xut phịng hi chng ri lon hơ hp và sinh sn (PRRS), 18. Phm S Lăng, Trương Văn Dung, Hồng Văn Năm, Trn Duy Khanh (2006), Các bnh truyn nhim thưng gp heo và bin pháp phịng tr 56
65. Nhà xut bn Nơng nghip Hà ni 2006. 19. Nguyn Quang Linh (2005), Giáo trình K thut Chăn nuơi heo, Nhà xut bn Nơng nghip, Hà Ni 2005. 20. Nguyn Đc Lưu (2004), Mt s bnh quan trng heo Hà ni 2004. 21. Lê Vit Ly, Bùi Văn Chính (1997), Phát trin chăn nuơi trong h thng nơng nghip bn vng, NXB Nơng nghip Hà Ni, trang 13. 22. H Văn Nam, Nguyn Th Đào Nguyên, Phm Ngc Thch (1997), Bnh ni khoa gia súc, NXB Nơng nghip – Hà Ni – 1997. 23. Lê Văn Năm (1998), Hưng dn phịng tr heo cao sn , NXB Nơng nghip, Hà Ni 1998 24. Lê Văn Năm (2007), Hi chng ri lon sinh sn và hơ hp (PRRS) Phương pháp phịng và tr, 25. V.V. Niconxki (1983), Bnh heo con, NXB Nơng Nghip, Hà Ni – 1983 26. Thúy Nhung (2008), “Cơn lũ” dch tai xanh, ludichtaixanh.htm 27. Nguyn Hu Ninh, Bch Đng Phong (1994), Bnh sinh sn gia súc , NXB Nơng nghip Hà Ni 1994. 28. Cao Xuân Ngc (1997), Gii phu bnh đi cương thú y , NXB Nơng nghip – Hà Ni – 1997. 29. Nguyn Như Pho (2009), Bài ging bnh ni khoa gia súc, Trưng Đi hc Nơng Lâm Tp. H Chí Minh năm 2009. 30. Nguyn Vĩnh Phưc (1978), Giáo trình bnh truyn nhim gia súc , Nhà xut bn Nơng nghip Hà Ni 1978. 57
66. 31. Đ Quyên, Vc xin phịng bnh heo tai xanh: Khĩ , 32. Sao khơng tiêm vc xin nga virus tai xanh? 33. Dương Thanh (2010), Đ ngành chăn nuơi phát trin bn vng , 34. Nguyn Như Thanh (2001), “Dch t hc Thú y” , NXB Nơng Nghip Hà Ni 35. Thơng tin v Bình Đnh, 36. Nguyn Bá Tip (2008), Hi chng ri lon sinh sn và hơ hp heo (PRRS), ng_r%e1%bb%91i_lo%e1%ba%a1n_sinh_s%e1%ba%a3n_v%c3%a0_h %c3%b4_h%e1%ba%a5p_%e1%bb%9f_l%e1%bb%a3n_(PRRS) 37. Tình hình dch bnh , 38. Nguyn Xuân Tnh, Tit Hng Ngân, Nguyn Bá Mùi, Lê Mng Loan, Cù Xuân Dn (1996), Sinh lý hc gia súc , NXB Nơng nghip, Hà Ni. 39. Alton G. G., G. R. Carter, A. C. Kibor and L. Pesti (1994), Chn đốn vi khun hc thú y: S tay chn đốn phịng thí nghim mt s bnh chn lc vt nuơi (Lê Đình Chi và Trn Minh Châu dch), NXB Nơng nghip, sách xut bn vi s tho thun ca T chc Lương thc và Nơng nghip Liên hp quc (FAO), tr. 104 – 141. 40. Trnh Văn Thnh (1982), Bnh heo con Vit Nam , Nhà xut bn KHKT – Hà Ni 1982. 41. Nguyn Văn Thin, Nguyn Khánh Quc, Nguyn Duy Hoan (2002), 58
67. Giáo trình phương pháp nghiên cu trong chăn nuơi, NXB Nơng nghip, Hà Ni – 2002. Ting Anh 42. Diseases: Porcine reproductive and respiratory syndrome (PRRS) / Blue Ear reproductiveandrespiratory syndromeprrsblueeard79.html 43. S. Dee, J. Deen, K. Rossow, C. Weise, R. Eliason, S. Otake, HS. Joo, C. Pijoan (2003), Mechanical transmission of porcine reproductive and respiratory syndrome virus throughout a coordinated sequence of events during warm weather. Can J Vet Res. 2003 Jan; 67(1):129. 44. S. Dee, J. Deen, C. Pijoan (2004), Evaluation of 4 intervention strategies to prevent the mechanical transmission of porcine reproductive and respiratory syndrome virus, Can J Vet Res. 2004 Jan; 68(1):1926 45. S. Dee, J. Deen, L. Jacobson, K. Rossow, C. Mahlum, C. Pijoan (2005), Laboratory model to evaluate the role of aerosols in the transport of porcine reproductive and respiratory syndrome virus, Vet Rec. 2005 Apr 16; 156(16):5014 46. Mystery pig disease in China – update patricia. Doyle, PhDrense.com, 2008 47. G.W. Peter, Plagemann (2003), Porcine Reproductive and Respiratory Syndrome virus: Origin Hypothesis . Emermging Infectious Diseases Vol 9, No.8, 2003 48. Porcine Reproductive & Respiratory Syndrome (PRRS), reproductive respiratorysyndromeprrs 49. Zygmunt Peisak and Iwona Markowska Daniel (1997), Losses due to 59
68. Porcine reproductive and respiratory synptom in a large swine farm , Comp. Immun. Microbiol. Infect. Vol.20, No4, pp. 345352, 1997 60
69. PH LC 1. MT S HÌNH NH V BNH PRRS TRÊN HEO Heo đc vi triu chng sưng bìu 61
70. Triu chng tai xanh Triu chng táo bĩn Triu chng xy thai heo nái Heo nái b cht Triu chng ”tai xanh” 62
71. Heo con b ăn tm li Triu chng v hơ hp heo choai Heo b tai xanh cht hàng lot 63
72. Gan, ph tng đu b sưng, t huyt Phi b nhc hĩa Bnh tích lách Viêm bàng quang T huyt phi M khám heo tai xanh 64
73. UBND tnh Bình Đnh hp trin khai k hoch phịng chng dch tai xanh năm 2008 Phun thuc tiêu đc, kh trùng ti mt cơ s git m xã Phưc Lc (Tuy Phưc) trong mùa dch năm 2008 65
74. 2. PHIU ĐIU TRA TÌNH HÌNH CHĂN NUƠI VÀ DCH BNH HEO Ngày, tháng điu tra I. Phn thơng tin H tên ch h: Đa ch: Xã/ phưng: huyn/ th xã tnh Bình Đnh Tình hình kinh t: Ngh chính: Thu nhp t nuơi heo: II. Điu tra 1. Trình đ văn hố ca ch h chăn nuơi + Tt nghip bc Tiu hc
    + Tt nghip bc Trung hc cơ s
    + Tt nghip t bc Trung hc ph thơng tr lên
    2. Ngun tip cn thơng tin (ch yu) + Truyn hình
    + Sách báo (tài liu khác)
    + Nơng h khác
    + Cĩ cán b k thut (hoc thuê)
    + Đưc tp hun k thut
    3. Tình hình chăn nuơi + S lưng heo nuơi: Quy mơ đàn hin ti: , trong đĩ: Heo con: Heo đc (ging) Heo nái Heo tht + Ging heo: Heo đa phương
    Heo ngoi
    Heo lai
    Nu là heo ngoi và heo lai thì ging do: Nhp v t các cơ s ging
    T lai gi ging
    Khơng rõ
    + Thc ăn: Mua thc ăn ch bin sn
    T ch bin
    Tn dng
    + Áp dng tin b k thut trong cơng tác ging: Th tinh nhân to
    Nhy trc tip
    C hai
    4. V sinh, chung tri và phương thc nuơi: + Chung tri: cĩ
    Khơng
    Nu cĩ: Kiên c
    Tm thi
    + V sinh chung: Cĩ
    Khơng
    66
75. Nu cĩ: Cách v sinh: Tun v sinh my ln + Phương thc nuơi: Quy mơ ln, đu tư k thut
    Tn dng
    Th rơng
    + Quy mơ chăn nuơi: Trang tri quy mơ ln
    Quy mơ nh
    Tn dng
    5. Cơng tác thú y: Tiêm phịng: + Cĩ s dng thuc tiêm phịng cho heo: Cĩ
    Khơng
    Thnh thong
    Nu cĩ thì tiêm loi vacxin gì? Nu khơng thì ti sao? + Ty giun: Cĩ
    Khơng
    Tình hình bnh tt: + Tiêu chy cĩ
    khơng
    S con b bnh La tui . S con cht: .Lý do: + T huyt trùng cĩ
    khơng
    S con b bnh La tui . S con cht: .Lý do: + Phĩ thương hàn cĩ
    khơng
    S con b bnh La tui . S con cht: .Lý do: + Cĩ b bnh ho, suyn cĩ
    khơng
    S con b bnh La tui . + Cĩ b bnh viêm t cung cĩ
    khơng
    S con b bnh la . S con cht: .Lý do: + Cĩ b bnh viêm vú cĩ
    khơng
    S con b bnh la + Cĩ b bnh sát nhau cĩ
    khơng
    S con b bnh la S con cht: .Lý do: + Các bnh khác: S con b bnh la S con cht: .Lý do: X lý heo b bnh và cht: + Khi heo b bnh thì: Gi Bác s thú y
    T chn đốn
    Khơng quan tâm
    Nu t chn đốn thì căn c vào đâu: T điu tr thì dùng thuc gì: + X lý heo cht: 67
76. Bán tháo
    Báo đ x lý
    Tht
    Vt đi
    Kin thc v dch tai xanh: + Thơng tin tip nhn: Cĩ
    Khơng
    Nu bit thơng tin: Đốn trưc
    Bit sm
    Bit khi dch đã bùng phát
    + Hiu bit v đc đim ca dch: Bit triu chng ca tai xanh Cĩ
    Khơng
    + Mc đ t đánh giá: Nguy him
    Khơng nguy him
    Khơng quan tâm
    Nu xác đnh nguy him thì phịng bnh cho heo: Tiêm phịng
    Khơng tiêm phịng
    Khơng quan tâm
    III. Đ xut: Đ phát trin chăn nuơi, ch h cĩ đ xut: Xin chân thành cm ơn s hp tác ca gia đình. Ch h Ngưi điu tra 68