Nghiên cứu một số đặc tính nông sinh học của một số giống lúa lai tại tỉnh Đăk Nông - Trần Vũ Quang Hùng

Nội dung text: Nghiên cứu một số đặc tính nông sinh học của một số giống lúa lai tại tỉnh Đăk Nông - Trần Vũ Quang Hùng

1. B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN TRN VŨ QUANG HƯNG NGHIÊN CU MT S ĐC TÍNH NƠNG SINH HC CA MT S GING LÚA LAI TI TNH ĐĂK NƠNG LUN VĂN THC SĨ NƠNG NGHIP Buơn Ma Thut, năm 2009
2. i B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN TRN VŨ QUANG HƯNG NGHIÊN CU MT S ĐC TÍNH NƠNG SINH HC CA MT S GING LÚA LAI TI TNH ĐĂK NƠNG Chuyên ngành: Trng trt Mã s : 60.62.01 LUN VĂN THC SĨ NƠNG NGHIP NGƯI HƯNG DN KHOA HC: TS. TRN VĂN THY Buơn Ma Thut, năm 2009
3. ii LI CAM ĐOAN Tơi cam đoan đây là cơng trình nghiên cu ca riêng tơi, các s liu và kt qu nghiên cu nêu trong lun văn là trung thc, đưc các đng tác gi cho phép s dng và chưa tng đưc cơng b trong bt kỳ mt cơng trình nào khác. H tên tác gi Trn Vũ Quang Hưng
4. iii LI CM ƠN Lun văn Thc sĩ Nơng nghip “ Nghiên cu mt s đc tính nơng sinh hc ca mt s ging lúa lai ti tnh Đăk Nơng” đưc hồn thành nh cĩ s quan tâm giúp đ ca quý thy cơ giáo, đng nghip, bn bè và gia đình. Tơi xin bày t lịng bit ơn chân thành và kính trng đn: Tin sĩ Trn Văn Thy, trưng Khoa Nơng Lâm nghip – Trưng Đi hc Tây Nguyên, ngưi đã trc tip tn tình ging dy, hưng dn khoa hc cho tơi trong sut quá trình hc tp và thc hin đ tài. Tin sĩ Phan Văn Tân, Phĩ giáo sư tin sĩ Nguyn Anh Dũng và quý thy cơ giáo, cán b Khoa Nơng Lâm nghip; Phịng Đào to sau đi hc Đi hc Tây Nguyên. Quý cp lãnh đo, các đng nghip cơ quan S Nơng nghip & Phát trin nơng thơn tnh Đăk Nơng, bn bè, gia đình và ngưi thân đã luơn luơn đng viên khích l, to điu kin cho tơi trong sut quá trình cơng tác, hc tp, nghiên cu đ tơi hồn thành lun văn tt nghip. Tơi xin trân trng cm ơn ! Buơn Ma Thut, ngày tháng 8 năm 2009 Tác gi lun văn Trn Vũ Quang Hưng
5. iv MC LC LI CAM ĐOAN ii LI CM ƠN iii MC LC iv DANH MC CH VIT TT viii DANH MC BNG ix DANH MC HÌNH x M ĐU 1 1 Đt vn đ 1 2 Mc tiêu ca đ tài 2 3 Ý nghĩa khoa hc và thc tin ca đ tài 2 CHƯƠNG 1: TNG QUAN CÁC VN Đ NGHIÊN CU 3 1.1 Nhng nghiên cu v ngun gc và phân loi cây lúa 3 1.1.1 Ngun gc cây lúa 3 1.1.1.1 Nơi xut phát lúa trng 3 1.1.1.2 T tiên lúa trng 4 1.1.2 Phân loi cây lúa 4 1.1.2.1 Theo đc tính thc vt hc 4 1.1.2.2 Theo sinh thái hc đa lý 4 1.1.2.3 Theo điu kin mơi trưng canh tác 5 1.2 Tình hình nghiên cu, sn xut lúa go trên th gii và trong nưc 5 1.2.1 Tình hình sn xut lúa go trên th gii 5 1.2.2 Tình hình sn xut lúa go Vit Nam 6 1.2.3 Tình hình sn xut lúa go tnh Đăk Nơng 8 1.2.4 Tình hình nghiên cu và sn xut lúa lai trên th gii 9 1.2.5 Tình hình nghiên cu và sn xut lúa lai Vit Nam . 10
6. v 1.3 Mt s biu hin ưu th lai v các đc tính nơng hc lúa lai F1 so vi lúa thun . 13 1.3.1 Ưu th v kh năng hp th nưc khi ngâm ht ging . 13 1.3.2 Ưu th lai v b r . 13 1.3.3 Ưu th lai v kh năng đ nhánh ca lúa lai . 14 1.3.4 Ưu th lai v mt s đc tính sinh lý . 15 1.3.5 Ưu th lai v kh năng chng chu . 15 1.3.6 Ưu th lai v năng sut ht . 16 1.4 Hin tưng bt dc đc và các phương pháp khai thác ưu th lai cây lúa 16 1.4.1 Hin tưng bt dc đc cây lúa . 16 1.4.2 Phương pháp to ging lúa lai “ ba dịng” . 17 1.4.2.1. Khái nim và đc đim . 17 1.4.2.2. Ưu đim và hn ch ca phương pháp “ ba dịng” . 17 1.4.3. Phương pháp lai “ hai dịng ’’ . 18 1.4.3.1. Bt dc đc di truyn nhân cm ng vi mơi trưng (Environmental Sensitive Genic Male Sterile EGMS) . 18 1.4.3.2 Ưu đim và hn ch lai ca phương pháp lai hai dịng . 19 1.5. Nhng nghiên cu v mt s đc đim nơng sinh hc ca cây lúa . 19 1.5.1 Thi gian sinh trưng . 19 1.5.2 B lá lúa và kh năng quang hp . 20 1.5.3 Thân lúa và kh năng đ nhánh . 21 1.5.4 Nhng nghiên cu v dinh dưng và k thut bĩn phân cho lúa . 22 1.5.5 Cu trúc dng cây và mơ hình cây lúa năng sut cao . 24 1.5.6 Nghiên cu v nh hưng ca các yu t thi tit đn sinh trưng cây lúa 24 1.5.6.1 nh hưng ca nhit đ . 24 1.5.6.2 nh hưng ca ánh sáng . 25 1.5.6.3 nh hưng ca nưc ti cây lúa . 25
7. vi 1.5.7 Mi quan h gia năng sut và các yu t liên quan . 26 1.5.7.1 Cht khơ tích lu và năng sut lúa . 26 1.5.7.2 Mi quan h gia các yu t cu thành năng sut và năng sut lúa . 27 1.6 Các nghiên cu v cht lưng go và yu t nh hưng . 28 1.6.1 Cht lưng xay xát . 28 1.6.2 Cht lưng thương mi . 29 CHƯƠNG 2: ĐI TƯNG, NI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU . . 31 2.1. Đi tưng, thi gian và đa đim thí nghim . 31 2.1.1. Đi tưng thí nghim . 31 2.1.2. Thi gian và đa đim thí nghim . 31 2.2. Ni dung nghiên cu . 32 2.3. Phương pháp nghiên cu . 32 2.3.1. B trí thí nghim . 32 2.3.2. Điu kin thí nghim . 33 2.3.3. Các ch tiêu theo dõi và phương pháp thc hin . 33 2.3.4. X lý s liu: . 37 CHƯƠNG 3: KT QU VÀ THO LUN . 38 3.1. Điu kin khí hu và thi tit ti khu vc nghiên cu . 38 3.2 Kt qu nghiên cu mt s đc tính nơng sinh hc ca các ging lúa lai . . 40 3.2.1 Thi gian sinh trưng . 40 3.2.2 Đc đim cây m khi cy . 43 3.2.3 Chiu cao cây . 45 3.2.4 Kh năng đ nhánh . 50 3.2.5 Ch s din tích lá cúa các ging lúa các thi kỳ sinh trưng . 55 3.2.6 Khi lưng cht khơ tích lu ca các ging lúa thí nghim . 56 3.2.7. Hàm lưng Chlorophyll trong lá ca các ging lúa thí nghim . 58 3.2.8 Mt s đc đim nơng hc ca các ging lúa thí nghim . 60
8. vii 3.2.9 Tình hình sâu bnh hi . 62 3.2.10 Các yu t cu thành năng sut và năng sut ht ca các ging lúa . 65 3.3 Cht lưng go . 69 3.3.1 Cht lưng xay xát ca các ging lúa thí nghim . 69 3.3.2 Cht lưng thương mi ca các ging lúa thí nghim . 71 3.4 Mi liên h gia năng sut và các yu t liên quan . 73 3.4.1 Tương quan gia ch s din tích lá và năng sut thc thu . 73 3.4.2 Tương quan gia khi lưng cht khơ và năng sut thc thu . 74 3.4.3 Tương quan gia hàm lưng dip lc vi các yu t cu thành năng sut và năng sut thc thu . 75 3.4.4 Tương quan gia các yu t cu thành năng sut và năng sut thc thu . . 76 KT LUN VÀ KIN NGH . 79 TÀI LIU THAM KHO
9. viii DANH MC CH VIT TT đ/c Đi chng IRRI International rice research institute (Vin nghiên cu lúa quc t) KL Khi lưng NXB Nh à xut bn NSLT Năng sut lý thuyt NSTT Năng sut thc thu TB Trung bình TL T l
10. ix DANH MC BNG Bng 1.1. Din tích và sn lưng lúa Vit Nam qua các năm 7 Bng 1.2. Din tích, năng sut, sn lưng lúa tnh Đăk Nơng qua các năm 8 Bng 1.3. Din tích, năng sut, sn lưng lúa lai Vit Nam t 19912001 . . 11 Bng 1.4. Lưng phân bĩn cho lúa . 23 Bng 2.1. Danh sách các ging lúa lai đưa vào thí nghim . 31 Bng 3.1. Các yu t khí tưng ti khu vc nghiên cu năm 2008 và 2009 . 39 Bng 3.2. Thi gian sinh trưng ca các ging lúa thí nghim . 41 Bng 3.3. Mt s đc đim cây m khi cy ca các ging lúa thí nghim 44 Bng 3.4. Đng thái tăng trưng chiu cao ca các ging lúa thí nghim . 46 Bng 3.5. Tc đ tăng trưng chiu cao ca các ging lúa thí nghim . 49 Bng 3.6. Đng thái đ nhánh cúa các ging lúa thí nghim . 51 Bng 3.7. Tc đ đ nhánh cúa các ging lúa thí nghim . 54 Bng 3.8. Ch s din tích lá ca các ging lúa thí nghim(s m2lá/1m2đt) . . 55 Bng 3.9 Khi lưng cht khơ tích lũy . 57 Bng 3.10. Hàm lưng Chlorophyll trong lá ca các ging lúa thí nghim . 59 Bng 3.11. Mt s đc đim nơng hc ca các ging lúa thí nghim . 61 Bng 3.12. Tình hình sâu bnh hi ca các ging lúa thí nghim . 63 Bng 3.13. Các yu t cu thành năng sut và năng sut ht ca các ging lúa . 66 Bng 3.14. So sánh NSTT ca các ging lúa thí nghim vi ging đi chng 67 Bng 3.15. Cht lưng xay xát ca các ging lúa thí nghim . 70 Bng 3.16. Cht lưng thương mi ca các ging lúa thí nghim . 72
11. x DANH MC BIU Đ Biu đ 3.1. Đng thái tăng trưng chiu cao ca các ging lúa thí nghim v Đơng Xuân (A) và Hè Thu (B) . 47 Biu đ 3.2. Đng thái đ nhánh ca các ging lúa thí nghim v Đơng Xuân (A) và Hè Thu (B) . 52 Biu đ 3.3. Năng sut thc thu ca các ging lúa thí nghim . 67 Biu đ 3.4. Tương quan gia ch s din tích lá và năng sut thc thu ca các ging lúa thí nghim . 74 Biu đ 3.5. Tương quan gia khi lưng cht khơ và năng sut thc thu ca các ging lúa thí nghim . 75 Biu đ 3.6. Tương quan gia hàm lưng dip lc vi các yu t cu thành năng sut và năng sut thc thu ca các ging lúa thí nghim . 76 Biu đ 3.7. Tương quan gia các yu t cu thành năng sut và năng sut thc thu ca các ging lúa thí nghim . 78
12. 1 M ĐU 1 Đt vn đ Lúa go là mt loi lương thc chính, cung cp lương thc cho hơn mt na dân s th gii. Hin nay, dân s ca th gii là hơn 6 t ngưi, d báo con s này s đt ti 8 t vào năm 2030. Trong khi dân s tăng thì din tích đt canh tác b thu hp dn do đt đưc chuyn sang các mc đích s dng khác, gây áp lc lên sn xut lương thc ca th gii ngày càng gia tăng. Cách duy nht đ con ngưi gii quyt tt vn đ này là ng dng các tin b khoa hc k thut vào sn xut đ nâng cao năng sut các loi cây trng. V mt lý thuyt, cây lúa cĩ kh năng cho sn lưng cao hơn nu điu kin canh tác như h thng tưi tiêu, tính cht lý hĩa ca đt, bin pháp thâm canh và ging đưc ci thin. Trong các yu t đĩ, ging đĩng vai trị rt quan trng. Thành cơng trong nhng nghiên cu v lúa lai đã m ra mt trin vng mi giúp th gii cĩ mt cái nhìn lc quan hơn v vn đ lương thc trong tương lai [27]. Đăk Nơng là mt tnh nm trên cao nguyên Nam Trung b, cĩ điu kin khí hu, đt đai phù hp cho s sinh trưng, phát trin ca nhiu loi cây trng nĩi chung và cây lúa nưc nĩi riêng. V tim năng phát trin, cây lúa là mt cây trng quan trng đáp ng nhu cu lương thc ca đa phương và tin ti sn xut lúa go hàng hố các vùng sn xut lúa tp trung ca các huyn trong tnh như: Krơng Nơ, Cư Jút, Đăk Mil, Đăk GLong và mt s tiu vùng khác. Hin nay, các ging lúa gieo trng tnh Đăk Nơng gm cĩ mt s ging lúa thun như IR64, VND 9520, OM 1490 Nhng ging lúa thun do đưc trng trong thi gian khá dài, nên đang cĩ hin tưng thối hĩa ging làm cho năng sut gim và sâu bnh tăng. Ging lúa lai gieo trng ph bin trong tnh là lúa lai 3 dịng Nh Ưu 838 đưc nhp t Trung Quc, tuy cĩ năng sut cao nhưng cht lưng go khơng ngon, khơng ch đng v ging cũng như giá
13. 2 thành ht ging cịn khá cao so vi thu nhp ca ngưi nơng dân tnh Đăk Nơng. Nhân rng din tích lúa lai là mt gii pháp hu hiu đ nâng cao năng sut, sn lưng lúa; n đnh lương thc, tăng thu nhp cho ngưi dân giai đon hin nay và trong tương lai. Tuyn chn mt s ging lúa lai đưc chn to trong nưc cĩ năng sut cao và cht lưng tt, phù hp vi điu kin t nhiên và xã hi ca tnh Đăk Nơng là vic làm rt thit thc, nên chúng tơi thc hin đ tài “Nghiên cu mt s đc tính nơng sinh hc ca mt s ging lúa lai ti tnh Đăk Nơng” . 2 Mc tiêu ca đ tài Đánh giá đưc đc đim hình thái, sinh trưng, phát trin, kh năng chng chu sâu bnh, năng sut và phm cht ht ca các ging lúa lai trong v Hè Thu năm 2008, Đơng Xuân 20082009 ti tnh Đăk Nơng. Tìm ra đưc mi quan h gia mt s yu t nơng sinh hc và năng sut ht ca các ging lúa lai thí nghim ti tnh Đăk Nơng. Bưc đu xác đnh đưc mt s ging lúa lai cĩ năng sut cao, cht lưng tt và phù hp vi điu kin sn xut lúa go ti tnh Đăk Nơng. 3 Ý nghĩa khoa hc và thc tin ca đ tài Nm bt và cung cp thơng tin v đc đim hình thái, sinh trưng, phát trin, kh năng chng chu sâu bnh, năng sut, phm cht ht, mi quan h gia mt s yu t nơng sinh hc và năng sut ht ca các ging lúa lai gieo cy trong v Hè Thu năm 2008, Đơng Xuân 20082009 ti tnh Đăk Nơng. Gĩp phn tuyn chn đưc mt s ging lúa lai cĩ năng sut cao, cht lưng tt và kh năng thích ng tt vi điu kin sinh thái ca vùng đ b sung vào cơ cu ging ca tnh.
14. 3 CHƯƠNG 1: TNG QUAN CÁC VN Đ NGHIÊN CU 1.1 Nhng nghiên cu v ngun gc và phân loi cây lúa 1.1.1 Ngun gc cây lúa 1.1.1.1 Nơi xut phát lúa trng Cây lúa trng hin nay đã tri qua mt lch s tin hĩa rt lâu dài và khá phc tp, vi nhiu thay đi rt ln v đc đim hình thái, nơng hc, sinh lý và sinh thái đ thích nghi vi điu kin khác nhau ca mơi trưng. S tin hĩa này b nh hưng rt ln bi hai quá trình chn lc: chn lc t nhiên và chn lc nhân to. Makkey cho rng vt tích cây lúa c xưa nht đưc tìm thy trên các di ch đào đưc vùng Penjab n Đ, cĩ l ca các b lc sng vùng này cách đây khong 2000 năm. Theo Grist D.H cây lúa xut phát t Đơng Nam Á, t đĩ lan dn lên phía Bc. Gutchtchin, Ghose, Erughin và nhiu tác gi khác thì cho rng Đơng Dương là cái nơi ca lúa trng. De Candolle, Rojevich li quan nim rng n Đ mi là nơi xut phát chính ca lúa trng. Đinh Đĩnh (Trung Quc) da vào lch s phát trin lúa hoang nưc ta cho rng lúa trng xut x Trung Quc. Mt s nhà nghiên cu Vit Nam li cho rng ngun gc cây lúa là min nam nưc ta và Campuchia. Sampath và Rao (1951) cho rng s hin din ca nhiu loi lúa hoang n Đ và Đơng Nam Á chng t rng n Đ, Min Đin hay Đơng Dương là nơi xut x ca lúa trng, Sato (Nht Bn) cũng cho rng lúa cĩ ngun gc n Đ, Vit Nam và Min Đin. Tuy cĩ nhiu ý kin chưa thng nht v ngun gc cây lúa, nhưng căn c vào các tài liu lch s, di tích kho c, đc đim sinh thái hc, ca cây lúa trng và s hin din rng rãi ca các lồi lúa hoang di trong khu vc, lch s và đi sng các dân tc Đơng Nam Á li gn lin vi lúa go đã minh chng
15. 4 vi ngun gc ca lúa trng và nhiu ngưi đng ý rng ngun gc cây lúa là vùng đm ly Đơng Nam Á, ri t đĩ lan dn đi khp nơi [20]. 1.1.1.2 T tiên lúa trng Hai lồi lúa trng hin nay là Oryza sativa L . Châu Á và Oryza glaberrima Steud châu Phi, mà xut x ca nĩ cịn cĩ nhiu nghi vn. Chang ( 1976) đã tng kt nhiu tư liu nghiên cu và đưa ra cơ s tin hĩa ca các lúa trng hin nay Châu Á và Châu Phi. Theo ơng, c hai lồi lúa trng đu cĩ chung mt thy t, do quá trình tin hĩa và chn lc t nhiên lâu đi, đã phân hĩa thành hai nhĩm thích nghi vi điu kin hai vùng đa lý xa ri nhau là Nam Đơng Nam Châu Á và Châu Phi nhit đi [20]. 1.1.2 Phân loi cây lúa 1.1.2.1 Theo đc tính thc vt hc Lúa là cây hng năm cĩ tng s nhim sc th 2n = 24. V mt phân loi thc vt hc, cây lúa thuc h Gramineae (Hịa tho), tc Oryzeae , chi Oryza . Oryza cĩ khong 20 lồi phân b ch yu vùng nhit đi m ca Châu Phi, Nam và Đơng Nam Châu Á, Nam Trung Quc, Nam và Trung M và mt phn Úc Châu ( Chang, 1976 theo Đe Datta, 1981). Trong đĩ, ch cĩ hai lồi là lúa trng, cịn li là lúa hoang. Lồi lúa trng quan trng nht, thích nghi rng rãi và chim đi b phn din tích lúa th gii là Oryza sativa L . Lồi này hu như cĩ mt khp nơi t đm ly đn sưn núi, t vùng xích đo, nhit đi đn ơn đi, t khp vùng phù sa nưc ngt đn vùng đt cát si ven bin nhim mn phèn Mt lồi lúa trng na là Oryza glaberrima Steud , ch đưc trng gii hn mt s quc gia tây châu Phi và hin đang b thay th dn bi Oryza sativa L [20]. 1.1.2.2 Theo sinh thái hc đa lý Nhĩm Indica bao gm các ging lúa t Sri Lanka và Nam Trung Quc, n Đ, Pakistan, Indonesia, Philipines, Đài Loan và nhiu nưc khác vùng nhit đi. Trong khi nhĩm Japonica bao gm các ging lúa t min Bc và
16. 5 Đơng Trung Quc, Nht Bn và Triu Tiên, nĩi chung là tp trung các vùng á nhit đi và ơn đi. Các nhà nghiên cu Nht Bn sau đĩ đã thêm mt nhĩm th 3 là Javanica đ đt tên cho ging lúa c truyn ca Indonesia là bulu và gundil . T “Janvanica” cĩ ngun gc t ch Java là tên ca mt đo ca Indonesia. T “Japonica” xut x t ch Japan là tên nưc Nht Bn. Cịn “Indica” cĩ ngun gc t India (n Đ). Như vy, tên gi ca ba nhĩm th hin ngun gc xut phát ca các ging lúa t ba vùng đa lý khác nhau [20]. 1.1.2.3 Theo điu kin mơi trưng canh tác Quan đim canh tác hc chia lúa trng O.sativa thành 4 loi hình thích ng vi điu kin canh tác khác nhau. Lúa cn (upland rice) là loi đưc gieo trên đt cao thốt nưc, khơng cĩ b ngăn đ d tr nưc và sng nh ch yu vào nưc mưa t nhiên. Lúa cĩ tưi (irrigated rice or flooded rice) : đưc trng trên nhng cánh đng cĩ cơng trình thy li, nên ch đng đưc tưi tiêu theo yêu cu ca tng thi kỳ sinh trưng. Lúa nưc sâu (rainfed or lowland rice) : đưc gieo trng vùng đt thp khơng cĩ điu kin rút nưc khi mưa ln hoc rút nưc chm nên b ngp trong thi gian ngn và nưc ngp khơng quá sâu. Lúa nưc ni (deepwater or flooing rice) : là loi hình gieo trưc mùa mưa, khi mưa ln lúa đã đ nhánh, nưc dâng cao, cây lúa vươn lĩng rt nhanh (khong 10cm/ngày) đ ngoi theo, vưt lên trên mc nưc [46]. 1.2 Tình hình nghiên cu, sn xut lúa go trên th gii và trong nưc 1.2.1 Tình hình sn xut lúa go trên th gii Hin nay trên th gii cĩ khong 114 nưc trng lúa và phân b tt c các châu lc. Din tích trng lúa trên th gii chim 1/5 din tích trng trt nhưng phân b khơng đu, trên 90% din tích lúa tp trung châu Á, các châu lc khác như châu M, châu Phi, châu Âu, châu Đi Dương cĩ trng lúa nhưng vi din tích khơng nhiu [50].
17. 6 Din tích trng lúa trên th gii đã gia tăng rõ rt t năm 1955 đn 1980. Trong vịng 25 năm nay, din tích trng lúa trên th gii tăng bình quân 1,36 triu ha/năm. T năm 1980, din tích lúa tăng chm và đt cao nht vào năm 1999 (156,77 triu ha) vi tc đ tăng trưng bình quân 630.000 ha/năm. T năm 2000 tr đi din tích trng lúa th gii cĩ nhiu bin đng và cĩ xu hưng gim dn, đn 2005 cịn mc 152,9 triu ha[20]. Năng sut lúa các châu lc khác nhau rt xa. Châu Úc cĩ năng sut đng đu th gii (81,70 t/ha) sau đĩ là châu Âu 55,9 t/ha ri đn Bc M. Nhng khu vc cĩ năng sut cao nht cĩ th gii thích như sau: Đây là nhng nơi cĩ đt đai, khí hu thích hp cho vic trng lúa nưc. Hu ht các khu vc này cĩ nn cơng nghip phát trin đã h tr mnh m cho nơng nghip, hơn na din tích trng lúa khơng ln nên buc h phi thâm canh đ cĩ đ sn lưng lương thc đáp ng nhu cu trong khu vc, mt khác trình đ dân trí, trình đ canh tác cao, các tin b k thut đưc đáp ng đy đ nên năng sut nhng khu vc này cao hơn. Châu M Latinh, châu Phi cĩ năng sut lúa thp nht th gii. Năng sut lúa châu Á đưc xp vào hàng th 4 sau châu Úc, châu Âu và Bc M [19]. Sn xut go tồn cu đã tăng lên đu đn t khong 200 triu tn vào năm 1960 ti 605 triu tn vào năm 2004. Hin nay cĩ 3 quc gia sn xut lúa go hàng đu là Trung Quc (31% sn lưng th gii), n Đ (20%), Indonesia (9%). Ba nưc xut khu go hàng đu th gii là: Thái Lan (26% sn lưng go xut khu),Vit Nam (15%) và Hoa Kỳ (11%) và nhng nưc nhp khu go nhiu là: Indonesia (14%), Bangladesh (4%), Brazil (3%) [56]. 1.2.2 Tình hình sn xut lúa go Vit Nam Go là lương thc chính và lâu đi ca ngưi dân Vit Nam nên cây lúa đưc trng trên khp mi min ca đt nưc. Năm 1982, nưc ta đã chuyn t nưc phi nhp khu go hàng năm sang t túc đưc lương thc[17]. Năng sut lúa đã gia tăng vưt bc t dưi
18. 7 30 t/ha trong nhng năm thp niên 1980, lên đn 51,2 t/ha vào năm 2007 và sn lưng lúa năm 2007 đã tăng hơn 3 ln so vi năm 1975. Bng 1.1. Din tích và sn lưng lúa Vit Nam qua các năm Năm Din tích (triu ha) Năng sut (t/ha) Sn lưng (triu tn) 1975 4,94 21,6 10,54 1980 5,54 21,1 11,68 1985 5,70 27,8 15,87 1990 5.96 32,1 19,14 1995 6.77 36,9 24,96 2000 7.67 42,4 32,53 2001 7,49 42,9 32,11 2002 7,50 45,9 34,45 2003 7.45 46,4 34.57 2004 7.45 48,6 36.15 2005 7.33 48,9 35.79 2006 7.30 49,5 36.20 2007 7.20 51,2 36.90 (Ngun: Tng cc thng kê Vit Nam, 2008) Năm 1989, go Vit Nam (VN) tái hịa nhp vào th trưng lương thc th gii và chim lĩnh ngay v trí quan trng là nưc xut khu go đng hàng th 3 ri th 2 trên th gii, sau Thái Lan. T năm 1997 đn nay, hng năm nưc ta xut khu trung bình dưi 4 triu tn go, đem v mt ngun ngoi t rt đáng k cho ngân sách nhà nưc. Hin nay, Vit Nam đng hàng th 6 th gii v din tích gieo trng lúa và đng hàng th 5 v sn lưng lúa [20]. Hin ti, dân s nưc ta khong 86 triu ngưi. Sau năm 2020, quy mơ dân s s n đnh mc 130 triu ngưi. Đ bo đm an ninh lương thc quc gia, vi quy mơ dân s như trên, Vit Nam phi duy trì din tích trng lúa khong 3,8 3,9 triu ha và tăng cưng áp dng các tin b khoa hc k thut vào sn xut. Ht go Vit Nam gĩp phn rt quan trng trong th trưng lúa go th gii. Theo d báo ca nhiu t chc uy tín trên th gii, khng hong
19. 8 lương thc trên th gii vn tip tc din ra trong vịng ít nht 10 15 năm na, nên ngưi dân hồn tồn yên tâm khi trng lúa [30]. 1.2.3 Tình hình sn xut lúa go tnh Đăk Nơng Đăk Nơng cĩ din tích đt t nhiên 651.438 ha, trong đĩ din tích các loi cây trng nơng nghip chim 238.290 ha (năm 2008) [16]. Din tích trng lúa tp trung ch yu các huyn cĩ nhiu vùng đt bng phng, ngun nưc thun li như: Krơng Nơ, Cư Jút, Đăk Mil, Đăk Glong. Trong đĩ Krơng Nơ là huyn cĩ din tích trng lúa ln nht, hng năm giao đng mc 1/3 din tích sn xut lúa ca tồn tnh. Bng 1.2. Din tích, năng sut, sn lưng lúa tnh Đăk Nơng qua các năm Năm Din Tích (ha) Năng sut (t/ha) Sn lưng (tn) 2004 11.914 38,88 46.372 2005 12.973 39,73 51.543 2006 12.109 43,03 52.109 2007 11.378 43,71 49.735 2008 11.590 44,50 51.578 (Ngun: Niên giám thng kê tnh Đăk Nơng năm 2008) Din tích trng lúa ca tnh liên tc gim t năm 2005 – 2007. Năm 2005, din tích trng lúa đt 12.973 ha, năm 2007 gim cịn 11.378 ha. Năm 2008 din tích lúa cĩ tăng so vi năm 2007 nhưng khơng đáng k (11.590 ha). Din tích lúa ca tnh gim trong vài năm gn đây nhưng năng sut lúa tăng theo tng năm nh áp dng các tin b khoa hc k thut vào sn xut, din tích lúa lai cĩ năng sut cao ngày càng đưc m rng. Sn lưng lúa go năm 2004 đt 46.372 tn vi năng sut bình quân 38,88 t/ha; năm 2008 sn lưng tăng lên 51.578 tn và năng sut bình quân đt 44,50 t/ha. Trưc thc trng din tích lúa cĩ chiu hưng khơng tăng, tim năng m rng din tích trng lúa ca tnh là ht sc hn ch. Do vy, cn phi nhân rng din tích lúa lai trên tồn tnh; đây là gii pháp ht sc thit thc đ nâng cao
20. 9 năng sut, sn lưng lúa go, đáp ng tt hơn cho an ninh lương thc ca tnh giai đon hin nay và trong tương lai. 1.2.4 Tình hình nghiên cu và sn xut lúa lai trên th gii “Lúa lai” là mt thut ng ch ưu th lai (ƯTL), đây là tin b k thut v di truyn hc ca th k XX đã và đang ng dng trên th gii. Trung Quc là nưc đu tiên ng dng thành cơng ƯTL lúa. Trung Quc, năm 1964 Yuan Long Ping (Viên Long Bình) cùng vi mt s thành viên nghiên cu ca ơng đã bt đu s nghip nghiên cu lúa lai đo Hi Nam. Năm 1973, Yuan hp tác vi nhng ngưi khác đ đưa vào trng th nghim loi lúa lai cĩ nhng đc tính tt. Lúa ca ơng đã cho năng sut cao hơn 20% so vi nhng ging thưng khác [65]. Lơ ht ging lúa lai F1 đưc sn xut đu tiên vi s tham gia ca ba dịng b m là: Dịng bt dc đc di truyn t bào cht (CMS), dịng duy trì bt dc (Maintainer) và và dịng phc hi (Restorer) vào năm 1974 và đưc gii thiu cho sn xut t hp lúa lai cho ƯTL cao, đng thi quy trình sn xut ht lai ba dịng cũng đưc đưa vào năm 1975 (Yuan và Virmani, 1988). Yuan Long Ping đã gĩp phn đưa Trung Quc tr thành nưc sn xut lúa lai đu tiên và đng hàng đu th gii. Vi thành cơng và đĩng gĩp này, Ơng đưc coi là "cha đ ca lúa lai" [15]. Đng thi vi vic phát trin lúa lai 3 dịng vi các t hp cĩ năng sut cao. Năm 1980, các nhà khoa hc Trung Quc vn tip tc nghiên cu lúa lai hai dịng vi vic phát hin ra gen điu khin tính bt dc chc năng di truyn nhân mn cm vi điu kin mơi trưng. Malaysia, năm 1984 đã bt đu nghiên cu lúa lai và đã thu đưc năng sut cao hơn ging truyn thng như IR5852025A/IR547911923R đt năng sut 4,86 t/ha so vi ging lúa MR84 là cao hơn 58,6%; IR62829A/IR46R cĩ năng sut cao hơn MR84 26,1%, đã chn to đưc mt s dịng CMS đa
21. 10 phương như MH805A, MH1813A, MH1821A. Đn năm 1999, Malaysia đã xác đnh đưc 131 dịng phc hi đ sn xut ht lai [4]. Indonesia, theo Suprihetno B và cs (1994) nghiên cu và phát trin lúa lai đưc bt đu t năm 1983 và đánh giá s dng nhiu dịng CMS vào chương trình chn to lúa lai. Cũng theo Suprihetno B và cs (1997) v xuân năm 1994, ba t hp lúa lai 3 dịng là IR5988025A/BR827, IR58025A/IR53942 và IR5802A/IR54852 đã đưc th nghim Kunigon đã cho năng sut trên 7tn/ha, cao hơn IR64 t 2040% [62]. Năm 1979, IRRI đã tin hành nghiên cu lúa lai mt cách h thng. T năm 19801985 đã cĩ 17 quc gia nghiên cu và sn xut lúa lai. Din tích gieo trng lúa lai đt ti 10% tng din tích lúa tồn th gii chim khong 20% tng sn lưng [31]. n Đ, năm 19701980 đã nghiên cu v lúa lai và đưc tin hành các trưng đi hc, các vin nghiên cu. Đn năm 1989, chương trình nghiên cu lúa lai mi đưc phát trin. K thut sn xut ht ging lúa lai F1 n Đ đã đưc hồn thin, trong nhng năm gn đây [61]. Bangladesh bt đu nghiên cu lúa lai t năm 1993 ti Vin nghiên cu lúa Bangladesh (BRRI). M, lúa lai đưc trng đi trà năm 2000. Đn năm 2004, din tích lúa lai đã lên ti 43.000 ha, các nưc Srilanca, Ai Cp, Nht Bn, Braxin cũng đã trng lúa lai tuy nhiên din tích cịn mc khiêm tn [32]. 1.2.5 Tình hình nghiên cu và sn xut lúa lai Vit Nam Vit Nam bt đu nghiên cu lúa lai vào gia nhng năm 80 ti Vin khoa hc k thut Nơng nghip, Vin di truyn Nơng nghip, Vin lúa đng bng sơng Cu Long. Ngun vt liu dùng cho nghiên cu đưc nhp t Vin lúa Quc t(IRRI), song đây ch là nhng bưc nghiên cu mi giai đon đu tìm hiu v lúa lai. Năm 1990, B Nơng nghip đã nhp mt s t hp lúa lai gieo trng th đng bng Bc b, đa s các t hp này cho năng sut cao hơn
22. 11 lúa thưng, nu so vi lúa thun như ging CR203 thì cao hơn t 200 1500kg/ha/v[43]. Bng 1.3. Din tích, năng sut, sn lưng lúa lai Vit Nam t 19912001 Năm Din tích (ha) Năng sut (t/ha) Sn lưng(tn) 1991 100.000 68,0 680 1992 11.137 66,6 74.172 1993 34.828 67,1 233.969 1994 60.007 58,5 350.440 1995 75.503 61,4 451.308 1996 137.700 63,5 874.395 1997 187.700 63,5 1.191.895 1998 201.000 64,5 1.236.000 1999 230.000 64,8 1.490.000 2000 340.000 64,5 2.193.000 2001 480.000 65,0 3.120.000 (Ngun: B Nơng nghip và phát trin Nơng thơn, 2002) V mùa năm 1991, c nưc trng khong 100ha thí đim và cho kt qu rt kh quan, đn năm 1992 đã tăng lên 11.137ha và đã đt đưc năng sut trung bình là 66,6 t/ha. Năm 2002, din tích lúa lai tăng lên gn 500.000ha và năng sut bình quân đt 63t/ha; năm 2004 din tích c nưc là 572104 ha. Hin nay, din tích lúa lai c nưc giao đng trong khong 600.000 ha và đưc gieo trng ch yu min bc và Trung b. các đa phương, năng sut lúa lai đu cao hơn lúa thun ph bin t 2030% và nhiu nơi cao hơn 5060% [15],[34],[41]. T năm 1993 đn 2004 sn lưng lúa lai đu tăng, bình quân tăng 28,07%, v xuân sn lưng tăng nhiu hơn so vi v mùa. Hin Vit Nam đưc xem là mt trong ba quc gia cĩ din tích lúa lai hàng đu th gii, sau Trung Quc và n Đ. Ưu th ca lúa lai là năng sut cao (cao hơn lúa thun khong 1520%) và đưc xem là đích đn ca an ninh lương thc, tăng năng sut [34],[35].
23. 12 Hưng ti ngành sn xut lúa go Vit Nam s phát trin thành ngành sn xut hàng hĩa ln, năng sut cao, cht lưng tt, hiu qu kinh t cao và cĩ tim năng cnh tranh trên th trưng th gii. Nhng năm qua, cây lúa lai đã tr thành mt trong nhng ging lúa cho năng sut và hiu qu khá cao đưc B Nơng nghip và Phát trin Nơng thơn d kin xây dng thành chương trình phát trin mt triu ha lúa lai vào năm 2010. Đ đt mc tiêu này địi hi phi cĩ mt s n lc rt cao ca ngành nơng nghip cũng như chính quyn các đa phương [5],[27]. Cơng tác nghiên cu và chn to các ging lúa lai Vit Nam cũng đưc thúc đy mnh m, tp trung vào vic thu thp, đánh giá các dịng bt dc đc nhp ni, s dng các phương pháp chn ging như lai hu tính, đt bin đ to các dịng b m mi. T năm 1997 đn năm 2005 cĩ 55 ging lúa lai trong nưc đưc kho nghim, trong đĩ cĩ 3 ging đưc cơng nhn chính thc: Vit lai 20 [12], HYT83 [18], TH3 – 3 [39], mt s ging đưc cơng nhn tm thi (HYT57, TM4, HYT100, HYT92, TH3 – 4, HC1) và mt s ging trin vng khác. Ngồi ra chúng ta cũng tích cc nhp ni các ging lúa lai nưc ngồi, chn lc các t hp lai cho năng sut cao, cht lưng tt, thích ng vi điu kin Vit Nam đ phc v sn xut. Cho đn nay Vit Nam đã cĩ đưc mt cơ cu ging lai khá đa dng, ngồi các ging đưc s dng ph bin trong sn xut như: Nh ưu 838, Nh ưu 63, D.ưu 527, Bi tp sơn thanh, Bác ưu 903 [2],[3]. Mc dù sn xut ht lai F1 trong nưc đưc chú trng, nhưng t năm 1998 đn 2004 mi sn xut đưc 14392 tn, chim 20,8% tng khi lưng ging lúa lai đã s dng. Chi phí cho nhp khu lúa lai t 1998 đn 2005 là 112,96 triu USD [35],[37]. Trong nhng năm gn đây, mt s tnh phía bc din tích lúa lai tăng lên rt nhanh các tnh như: Nam Đnh, Thanh Hĩa, Ngh An, Ninh Bình, Hà Nam và Phú Th Hin nay, din tích gieo trng lúa lai cịn đưc m rng ra
24. 13 khp các vùng min trong c nưc. mt s vùng cĩ trình đ thâm canh cao, năng sut lúa lai đã đt 1314 tn/ha/v [35],[37]. Trên cơ s nhng thành tu đã đt đưc trong quá trình nghiên cu và phát trin lúa lai, chúng tơi nhn thy Vit Nam phn ln các cơng trình nghiên cu và phát trin lúa lai tp trung các tnh phía bc. Tây Nguyên cơng trình nghiên cu v lúa lai chưa nhiu, đc bit Đăk Nơng là tnh mi thành lp, hin nay chưa cĩ mt cơng trình nghiên cu v cơ cu lúa lai mt cách cĩ h thng. Do vy, t thc t trên, cn phi cĩ nhiu nghiên cu khoa hc đ phát trin nhân nhanh lúa lai các tnh Tây Nguyên nĩi chung và tnh Đăk Nơng nĩi riêng. 1.3 Mt s biu hin ưu th lai v các đc tính nơng hc lúa lai F1 so vi lúa thun. 1.3.1 Ưu th v kh năng hp th nưc khi ngâm ht ging Theo Nguyn Cơng Tn [37], ht ging lúa lai đưc thu trên cây m nên cĩ kiu hình ht ging như m. Sn xut ht lai s dng phương pháp giao phn. Ht lúa lai cĩ mt s đc trưng cĩ th phân bit vi lúa thun như hai mnh v tru đĩng khơng kín, cĩ vt đu nhy mép ngồi ngồi hai v. Như vy, khi lưng riêng ca lúa lai nh hơn lúa thun đáng k khi đ ht vào nưc đa s các ht b ni hoc na ni na chìm. Do v tru đĩng khơng kín nên khi ngâm nưc, ht lúa lai hút nưc rt nhanh so vi lúa thun. Đi vi v mùa thì thi gian ngâm ging là t 1018 gi, v Xuân t 20 30 gi là ht lúa đã no nưc. 1.3.2 Ưu th lai v b r Trong kt qu nghiên cu ca Lin và Yuan (1980), đã xác nhn ht lai F1 ra r sm, s lưng nhiu và tc đ ra r nhanh hơn vi b m ca chúng. Khi lá th nht xut hin thì cĩ 3 r mi hình thành, sau đĩ s lưng r tăng lên rt nhanh. S phát trin mnh m ca b r khơng ch th hin qua s lưng r trên cây lúa mà cịn to hơn so vi lúa thưng ( Crovinda và Sidiqq, 1998). Cht
25. 14 lưng r đưc đánh giá thơng qua đ dày ca r, r lúa lai cĩ th ra t 45 ln so vi lúa thun. R nhánh to ra mt lp r đan xen dày đc trong tng đt, càng gn sát mt đt khi lưng cht khơ, s lưng r ph, s lưng lơng hút và hot đng hút cht dinh dưng t r lên cây càng ln. S lưng r lúa lai các thi kỳ sinh trưng đu nhiu hơn lúa thun, lơng hút ca r lúa lai nhiu và dài hơn lúa thun (0,1 0,25mm lúa lai và lúa thun là 0,01 0,13mm). R lúa lai ăn dài và ăn sâu ti 2223 cm. Vì s lưng r nhiu nên din tích tip xúc ln làm cho kh năng hp thu dinh dưng cao gp 23 ln so vi lúa thun (Virmani, 1981). Nh b r khe, phát trin trên đt giàu dinh dưng thì lúa lai cĩ th đáp ng đưc 5055% nhu cu v đm, 47% 78% nhu cu v kali t đt và phân chung cịn trên đt nghèo dinh dưng như đt bc màu thì kh năng huy đng thp hơn và ch tương ng khong 30 35% và 4042%. H r ca lúa lai hot đng mnh nht vào thi kỳ đ nhánh [49]. Chính vì th mà lúa lai cĩ tính thích ng rng vi nhng điu kin bt thun như ngp úng, hn, đt phèn mn. B r lúa lai tuy phát trin mnh nhưng sau khi thu hoch li gim nhanh [2],[37], [44]. 1.3.3 Ưu th lai v kh năng đ nhánh ca lúa lai Lúa lai đ nhánh sm, sc đ nhánh mnh hơn lúa thun, đ tp trung và t l nhánh hu hiu cao hơn vi lúa thun [52]. Quá trình đ nhánh ca lúa lai cũng tuân theo quy lut đ nhánh chung ca cây lúa, khi lá th 4 xut hin thì nhánh đu tiên vươn ra t b lá th nht, sau đĩ là ln lưt các nhánh tip theo xut hin, tc là khi lá th 5 xut hin thì nhánh con th 2 cùng xut hin t b lá th 2. Nhánh đ sm thưng to mp, cĩ s lá nhiu hơn các nhánh đ sau nên bơng lúa to đu nhau, xp x như bơng chính. Sc đ nhánh lúa lai trung bình là t 12 14 nhánh hoc cĩ th đt 20 nhánh/khĩm [37]. Lúa lai cĩ t l nhánh thành bơng cao hơn lúa thưng. Kt qu nghiên cu các nhà nghiên cu Trung Quc cho thy t l thành bơng ca lúa lai đt khong 6070% cùng điu kin thí nghim [37].
26. 15 1.3.4 Ưu th lai v mt s đc tính sinh lý Lá lúa lai so vi lá lúa thun dài và rng hơn, lá địng dài 3545cm, rng 1,52,0 cm, mt s t hp cĩ lá lịng mo và rng hơn. Mt s kt qu nghiên cu cho rng phin lá lịng mo cĩ th hưng ánh sáng c hai mt, như vy năng lưng mt tri đưc hp th nhiu hơn, hiu sut quang hp cao hơn. Tht phin lá lúa lai F1 cĩ 1011 lp t bào, s lưng bĩ mch nhiu hơn b m, cĩ 1314 bĩ mch. Ch s din tích lá ln hơn lúa thun 1,21,5 trong sut quá trình sinh trưng. Ba lá trên cùng đng bn lá cĩ cha nhiu dip lc nên cĩ màu xanh đm hơn, cưng đ quang hp din ra mnh hơn [54], [55]. Ngưc li, cưng đ hơ hp ca lá lúa lai thp hơn lúa thun. Do vy, hiu sut quang hp thun càng cao, kh năng tích lũy cht khơ cao hơn đáng k. Cưng đ quang hp ca lúa lai F1 cao hơn dịng b 35%, cưng đ hơ hp thp hơn lúa thun t 527% các giai đon sinh trưng, phát trin. Nhng rung tt, năng sut cao t 1214 tn/ha, ch s din tích lá thưng đt 910. Hiu sut tích lũy cht khơ lúa lai hơn hn so vi lúa thưng, như vy mà tng lưng cht khơ cĩ trong mt cây tăng, trong đĩ lưng vt cht tích lũy vào bơng, ht tăng mnh, cịn tích lũy vào các cơ quan dinh dưng như thân, lá gim mnh [6],[66]. 1.3.5 Ưu th lai v kh năng chng chu Lúa lai cĩ kh năng thích ng rng vi điu kin nhit đ, đt đai, khí hu khác nhau, trng đưc mi chân đt lúa. Thi kỳ m non lúa lai chu lnh tt hơn lúa thun. Lúa lai chu ngp úng, chu hn hơn lúa thun là do b r lúa lai phát trin mnh nên khi gp hn s phát trin theo chiu sâu đ hút nưc và dinh dưng. Vit Nam, mt s kt qu nghiên cu cơng b các t hp lúa lai cĩ ưu th lai v kh năng chng chng đ, chu rét, kháng đo ơn, bc lá và kh năng thích ng rng [37], [40],[63].
27. 16 1.3.6 Ưu th lai v năng sut ht Theo các nhà nghiên cu đánh giá v ưu th lai ca nhiu t hp lai khác nhau ngưi ta thy con lai F1 năng sut cao hơn b m t 2070% khi gieo cy trên din rng và hơn hn ging lúa lúa ci tin t 2030%. Năng sut lúa lai trên din rng tăng so vi vi lúa thun khong 1015 t/ha [48]. Đa s các t hp lai cĩ ưu th lai v s bơng/khĩm, khi lưng trung bình ca bơng, t l ht chc, khi lưng 1000ht. Do lúa lai đ nhánh sm, các bơng khĩm to đu, ht nng, trên mi bơng cĩ nhiu gié cp 1 (1315 gié), trên gié 1 cĩ 37 gié cp 2, mi gié cp 2 cĩ t 37 ht, Do vy, khi lưng bơng cao hơn lúa thun t 1,52,5 ln. Đc bit, đt giáp c bơng cĩ 34 gié cp 1 cho nên nhìn bơng lúa lai như 1 chùm ht, tng s ht trung bình trên bơng cao t 150 250 ht, t l ht chc hơn 90%. [11]. Theo kt qu tng kt ca B Nơng nghip và phát trin nơng thơn v năng sut lúa lai bình quân các tnh phía Bc đt mc 78 tn/ha, tăng hơn lúa thun cùng thi gian sinh trưng t 23 tn/ha/v [8], [9]. 1.4 Hin tưng bt dc đc và các phương pháp khai thác ưu th lai cây lúa 1.4.1 Hin tưng bt dc đc cây lúa Cũng như nhiu loi cây trng, bt dc đc lúa là hin tưng xy ra trong đĩ cơ quan sinh sn đc hoc khơng đưc hình thành hoc b thối hố, trong khi đĩ cơ quan sinh dc cái vn phát trin bình thưng và vn cĩ kh năng th phn, th tinh nu cĩ phn ca dịng b khác. Hin tưng này là cơ s cho các nghiên cu và ng dng ưu th lai lúa vì khi sn xut ht lai khơng cn phi kh đc dịng m. Da vào đc tính di truyn ca các dng bt dc đc thc vt ngưi ta phân thành các kiu sau: Hin tưng bt dc đc di truyn t bào cht và hin tưng bt dc đc di truyn nhân [24].
28. 17 1.4.2 Phương pháp to ging lúa lai “ ba dịng” 1.4.2.1. Khái nim và đc đim Lúa lai “ba dịng” là phương pháp s dng ba dịng vt liu cĩ bn cht di truyn khác nhau làm b m đ to ht lai F1, các vt liu đĩ là: Dịng A là dịng bt dc đc di truyn t bào cht (Cytoplasmic Male sterile – CMS) dùng làm m đ lai. Dịng A (CMS) cĩ bao phn lép, khi n hoa bao phn khơng m, trong bao cha các ht phn b thối hố khơng tích lu đưc tinh bt, nu nhum ht phn bng dung dch KI1% soi trên kính hin vi ht phn khơng nhum màu. Cơ quan sinh dc cái ca dịng A khe mnh bình thưng, vịi nhy to, dài vươn ra ngồi v tru. Dịng B là dịng duy trì bt dc (Maintainer) dùng làm b đ gi cho dịng A bo tồn đưc tính bt dc, là dịng cho phn dịng A đ to ht, cây lúa mc t các ht này bt dc phn. Dịng B cĩ nhiu đc đim nơng sinh hc tt, cĩ thi gian sinh trưng phù hp vi yêu cu sn xut. Dịng phi đưc chn lc cn thn, phi là dịng thun, cĩ nhiu ht phn, sc sng ht phn cao giúp cho vic nhân nhanh dịng A Dịng R dịng phc hi hu dc (Restorer) cịn gi là dịng phc hi phn dùng làm b đ sn xut ht lai F1. Cây lai F1 hồn tồn hu dc, đng nht v các tính trng nơng sinh hc và cĩ ưu th lai cao. Dịng R phi là dịng thun cĩ nhiu đc tính tt, năng sut phm cht tt, thi gian sinh trưng phù hp [47]. 1.4.2.2. Ưu đim và hn ch ca phương pháp “ ba dịng” * Ưu đim: Phương pháp 3 dịng đã khai thác cĩ hiu qu bt dc đc di truyn TBC, các t hp lai 3 dịng cho năng sut cao hơn hn các ging lúa ci tin trong cùng điu kin canh tác. Các ging lai ba dịng hin nay khơng nhng cĩ năng sut cao mà cĩ phm cht tt, thi gian sinh trưng ngn, chng chu sâu bnh tt.
29. 18 * Hn ch: Phương pháp này cịn mt s hn ch 95% s dịng đang trng hin nay thuc dng di, nu b dch bnh s b hi nghiêm trng do đng t bào cht. Năng sut ca các t hp lúa lai 3 dịng hin nay là lai gia các ging trong cùng lồi ph nên năng sut tăng khơng đáng k. Vic duy trì CMS và sn xut F1 phi làm hàng năm nên t chc sn xut tn nhiu cơng, giá thành cịn cao [47]. 1.4.3 Phương pháp lai “ hai dịng ’’ 1.4.3.1 Bt dc đc di truyn nhân cm ng vi mơi trưng (Environmental Sensitive Genic Male Sterile EGMS) Hưng ch yu trong chn ging lúa lai hai dịng hin nay là s dng dng bt dc đc chc năng di truyn – là bt dc di truyn do nhân t bào điu khin [47]. Bt dc dc di truyn nhân cm ng vi điu kin mơi trưng (Environmental Sensitive Genic Male Sterile – EGMS) là mt loi “cơng c di truyn” dùng làm dịng m đ sn xut ht lai “hai dịng”. Trong h thng này ch cn s dng mt dịng bt dc và mt dịng cho phn đ sn xut ht lai F1. Dịng bt dc đưc nhân trong điu kin nhit đ và ánh sáng phù hp giai đon mn cm đ to ht t th. [24] Ngun EGMS cĩ giá tr thc t trong chn to lúa lai hai dịng bao gm hai loi dịng đang đưc ph bin đĩ là: Dịng bt dc đc di truyn nhân cm ng quang chu kỳ ( Photoperiod Sensitive Genic Male Sterile: PGMS ). Bt dc đc do điu kin chu kỳ ánh sáng ngày dài gây nên (bt dc phn khi đ dài ngày ln hơn 14 gi; hu th bình thưng khi đ dài chiu sáng trong ngày nh hơn 13 gi 45 phút). Dịng bt dc đc di truyn nhân cm ng nhit đ (Thermo sensitive Genic Male Sterile: TGMS). Bt dc đc do điu kin nhit đ cao gây nên (bt dc trong điu kin nhit đ >27 0C và hu dc khi nhit đ thp hơn 24 0C).
30. 19 Ngồi ra cịn cĩ các loi dịng bt dc đc di truyn nhân va cm ng quang chu kỳ va cm ng nhit đ; PTGMS hoc TPGMS hoc các dịng TGMS ngưc hoc PGMS ngưc [47]. 1.4.3.2 Ưu đim và hn ch lai ca phương pháp lai hai dịng * Ưu đim: Các dịng bt dc EGMS khơng chu nh hưng ca t bào cht, ph phc hi ca các dịng EGMS rng nên cĩ th lai xa gia các kiu sinh thái đa lý và lồi ph hoc xa hơn đ tìm kim các t hp lai ưu tú, vì vy ưu th lai cao hơn các t hp 3 dịng. Thay th các dịng CMS bng EGMS đã đơn gin cơng ngh sn xut ht lai vì khơng cn dịng duy trì bt dc. Vì vy, giá thành sn xut ht lai F1 r hơn ging lai 3 dịng. *Hn ch: Sn xut ht lai hai dịng vn phi tin hành hàng v, phi cách ly nghiêm ngt, tn nhiu cơng và thưng xuyên chu ri ro vì thi tit thay đi ngồi d đnh. Đ thun ca lơ ht ging khơng cao vì khi thi tit thay đi cĩ th xut hin mt ít ht phn hu dc to ra mt s ht t th. Vì ht F1 đ thun khơng cao nên ưu th lai khơng bc l ht [47]. 1.5. Nhng nghiên cu v mt s đc đim nơng sinh hc ca cây lúa 1.5.1 Thi gian sinh trưng Trong canh tác lúa hin nay, thi gian sinh trưng ca các ging lúa rt đưc quan tâm, vì nĩ là yu t cĩ tương quan cht ch vi vic b trí thi v, cơ cu luân canh ca ngưi nơng dân trong mt chu kỳ sn xut. Tác gi Yosida (1981) [51] chia thi gian sinh trưng cây lúa làm hai giai đon chính là giai đon sinh trưng dinh dưng và sinh trưng sinh thc. Tuy nhiên, cĩ th chia thành 3 thi kỳ là sinh trưng dinh dưng, sinh thc và
31. 20 chín. Thi gian sinh trưng ca cây lúa dài hay ngn ph thuc vào thi gian sinh trưng dinh dưng. Yosida (1981) [51] khi nghiên cu v thi gian sinh trưng các ging lúa cho rng nhng ging lúa cĩ thi gian sinh trưng quá ngn thì khơng th cho năng sut cao do sinh trưng dinh dưng b hn ch. Ngưc li, nhng ging lúa cĩ thi gian sinh trưng quá dài thì cũng cho năng sut thp vì d b lp đ, và chu nhiu tác đng ca điu kin ngoi cnh bt li. Trong khi đĩ, các ging cĩ thi gian trong khong 120 ngày cĩ kh năng cho năng sut cao hơn nhiu. Thi gian sinh trưng ca cây lúa ph thuc vào thi v, k thut canh tác và điu kin ngoi cnh. Trong điu kin ca Tây Nguyên nưc ta, cùng mt ging lúa nu gieo trng trong v Đơng Xuân s cĩ thi gian sinh trưng dài hơn v Hè Thu. Hin nay, mc tiêu chn ging ngn ngày chính là mt trong các hưng ưu tiên hàng đu trong chương trình ci thin ging nhiu quc gia trên th gii. Lý do là bi các ging ngn ngày cĩ mt s ưu đim: ging chín sm cĩ tng tích nhit nh hơn ging chín mun; ging chín sm s dng nưc hiu qu hơn ging chín mun; ging ngn ngày m ra kh năng tăng v, ri v; đc bit theo nghiên cu ca Kido và cng s 1968 nhng ging ngn ngày cĩ hàm lưng protein cao hơn nhng ging dài ngày [51]. 1.5.2 B lá lúa và kh năng quang hp Yosida (1981) [51] cho rng mt lá lúa hồn chnh bao gm: b lá, bn lá, tai lá và thìa lá. B lá lúa là mt đc trưng hình thái giúp phân bit các ging lúa khác nhau, đng thi lá lúa cịn là cơ quan quang hp. Vì vy, màu sc, kích thưc, đ dày lá, gĩc đ lá cĩ nh hưng ln đn năng sut sinh vt hc và năng sut kinh t. Trong mt phm vi nht đnh, din tích lá cĩ mi tương quan thun vi lưng quang hp, vưt quá gii hn này lưng cht khơ thc t gim vì quá
32. 21 trình hơ hp cũng cĩ tương quan thun vi ch s din tích lá. Ch s din tích lá ph thuc vào ging, mt đ cy, lưng phân bĩn. Din tích lá tăng dn trong quá trình sinh trưng, tăng mnh nht là thi kỳ đ nhánh r và đt ti đa trưc lúc tr bơng. Rung lúa cĩ th đt ch s din tích lá khong 10 và cĩ th ln hơn na vào lúc tr bơng. Giá tr ch s din tích lá ti hn vào lúc quang hp cc đi là khong 5 – 6 [51]. Các ging lúa thp cây, lá đng cĩ th tăng mt đ cy đ nâng cao h s din tích lá. Các ging lúa cao cây và xoè, nên hn ch kh năng tăng mt đ vì d dn ti hin tưng các lá che khut ln nhau, khi đĩ khơng nhng khơng tăng đưc lưng quang hp mà cịn to điu kin cho sâu bnh gây hi nng [39]. Các lá trên cùng mt cây cĩ nhng chc năng nht đnh khác nhau. Quan trng nht đi vi cây lúa chính là ba lá cui cùng (lá địng, lá cơng năng và lá th 3). Theo quan đim ca Yuan Long Ping (1993) mơ hình cây lúa lý tưng yêu cu b lá lúa: ch s din tích lá (LAI) khong 6,5, các lá đu phi đng, cng, chiu dài 3 lá cui cùng: lá địng dài 50cm dài hơn tán bơng 20cm, lá cơng năng dài hơn lá địng 10% và vươn cao hơn tán bơng. Gĩc lá so vi thân ln lưt 5 0,10 0, 20 0, chiu rng lá khong 2cm, bn lá cong lịng mo, lá dày, xanh đm, cha nhiu dip lc biu hin quang hp mnh, tích lu cht khơ cao, khi chín đu bơng un cong, lá địng luơn che kín [64]. 1.5.3 Thân lúa và kh năng đ nhánh Thân lúa gm nhiu mt và lĩng, s lĩng trên thân ph thuc vào ging. Các ging cĩ thi gian sinh trưng trung ngày thưng cĩ 6 7 lĩng, các ging ngn ngày cĩ khong 4 5 lĩng. S phát trin ca các lĩng đt quyt đnh đn chiu cao ca cây và liên quan đn kh năng chng đ. Hin nay, các ging lúa mi thp cây đang dn thay th các ging lúa cao cây vì chúng cĩ kh năng chng đ tt hơn khi đu tư thâm canh đ đt năng sut cao [18] Kh năng đ nhánh là mt đc đim ca cây lúa, đc đim này cĩ nh hưng đn năng sut lúa. Trong qúa trình sinh trưng, nhánh lúa là nhng
33. 22 cành mc trên nách lá ca mi đt trên thân chính hoc trên các nhánh khác trong thi gian sinh trưng dinh dưng. Các ging lúa khác nhau thì thi gian đ nhánh khác nhau. Đinh Văn L (1978) [28] cho rng nhng ging lúa đ ri rác thì tr bơng khơng tp trung dn đn lúa chín khơng đu nên khơng cĩ li cho quá trình thu hoch và năng sut thp. Như vy, các ging lúa cĩ kh năng đ nhánh tp trung s rt cn thit đ đt đưc năng sut cao vì gim đáng k nhánh vơ hiu và thun li cho quá trình thu hoch. 1.5.4 Nhng nghiên cu v dinh dưng và k thut bĩn phân cho lúa Phân bĩn là yu t quan trng nh hưng đn sinh trưng và năng sut cây lúa. Cây lúa cn nhiu loi dưng cht đ sinh trưng và phát trin. Ba loi dưng cht mà cây lúa cn vi s lưng ln, gi là cht đa lưng bao gm N, P, K. Cây lúa cn nhiu Si hơn c N, P, K nhưng do đt cung cp đ nên cây thưng khơng cĩ triu chng thiu. Cĩ nhng cht cây cn nhưng vi s lưng rt ít, gi là cht vi lưng như Fe, Zn, Cu, Thiu hoc tha mt trong các cht này cây lúa s phát trin khơng bình thưng [26]. Các ging lúa cĩ thi gian sinh trưng khác nhau thì yêu cu phân bĩn cũng khác nhau. Trong các yu t dinh dưng đa lưng thì đm là nguyên t quan trng nht đi vi cây lúa, đm cĩ phn ng rõ hơn lân và kali [51]. Phm Văn Cưng và cs (2005) [11] cho bit khi tăng lưng đm bĩn thì ch s din tích lá, khi lưng cht khơ và tc đ tích lu cht khơ ca lúa lai (Vit lai 20, Bc ưu 903) vưt tri so vi lúa thun (CR203), đc bit giai đon sau cy 4 tun, năng sut ca các ging lúa đu tăng, tuy nhiên năng sut ca lúa lai tăng nhiu hơn năng sut ca lúa thun. Khi tăng lưng đm bĩn thì năng sut ht ca các ging lúa thuc c nhĩm lúa lai, lúa ci tin và lúa đa phương đu tăng, đc bit tăng mnh ging lúa lai do tăng ch yu s bơng/khĩm, s ht/bơng và t l ht chc [12],[13].
34. 23 Ngồi yu t đm thì lân và kali cĩ ý nghĩa rt ln trong đi sng ca cây lúa. Lân tham gia trong các quá trình đng hố và chuyn vn cht trong cây cịn kali tham gia vào hot đng ca nhiu loi men trong cây. Lân cĩ tác dng kích thích ra r mnh, tăng cưng đ nhánh, giúp cây phc hi nhanh sau khi gp nhng điu kin bt thun, thúc đy quá trình tr và chín sm. Thiu lân làm cây thp, kh năng đ nhánh kém, bn lá hp, ngn, thng, cĩ màu xanh đm ti ám khĩi, tr bơng mun, khơng th khc phc bng cách bĩn thúc [26],[51]. Kali cĩ tác dng xúc tin quá trình quang, đy mnh s di chuyn sn phm quang hp t lá sang các b phn khác, tăng cưng đ nhánh và giúp cây chng chu đưc các điu kin bt thun. Thiu kali làm cây thp, lá ngn, rũ xung và cĩ màu xanh đm; các lá phía dưi, bt đu t đnh xung bin vàng gia các gân lá, cĩ lúc khơ chuyn sang màu nâu nht. Trong các giai đon sinh trưng phát trin ca cây yêu cu v kali khác nhau nhưng cây lúa cn kali nht vào thi kỳ làm ht đ tăng kh năng vn chuyn dinh dưng vào ht. Vì vy, bĩn kali kéo dài đn lúc tr bơng, lúc giai đon hình thành sn lưng là điu rt cn thit [51]. Vic la chn phân bĩn và cách bĩn thích hp là điu rt cn thit. Lưng phân bĩn cho lúa tùy thuc ging lúa, mùa v và loi đt. Ging cao sn cn bĩn nhiu hơn các ging đa phương. Ging lúa lai cn bĩn nhiu hơn các ging lúa thưng. Lưng bĩn phân bĩn thích hp cho lúa theo bng 2.4 sau đây [26]: Bng 1.4. Lưng phân bĩn cho lúa Lưng bĩn (kg/ha) V Ging N P2O5 K2O Đơng Xuân Lúa lai 140 – 160 80 – 100 80 100 Hè Thu Lúa lai 120 – 140 80 – 100 80 100
35. 24 1.5.5 Cu trúc dng cây và mơ hình cây lúa năng sut cao Da trên cơ s nhng kt qu đã đt đưc (Khush, 1990 [61]) đã tng kt mơ hình kiu cu trúc cây lúa mi cĩ năng sut cao như sau: 1) S dnh hu hiu/khĩm t 3 – 4 dnh 2) Thi gian sinh trưng t 100 – 130 ngày 3) Khơng cĩ bơng vơ hiu 4) Thân cng chng đ tt 5) Lá thng, dày và xanh đm 6) S ht chc trên bơng t 200 – 250 ht 7) H thng r kho 8) Chng chu đưc nhiu loi sâu bnh 9) Chiu cao cây t 90 – 100cm 10) Tim năng năng sut 10 – 13 tn/ha Các kt lun này mang tính chin lưc lâu dài, là mc tiêu trong cơng tác nghiên cu chn ging lúa trong nhng năm qua. Vic chn to ra các ging lúa thp cây, ngn ngày, năng sut cao đã gĩp phn tích cc nâng cao năng sut và tng sn lưng lúa nhiu nưc trong khu vc châu Á và trên th gii. 1.5.6 Nghiên cu v nh hưng ca các yu t thi tit đn sinh trưng cây lúa Trong đi sng cây lúa luơn chu s tác đng ca các yu t khí tưng như nhit đ, m đ, ánh sáng và ch đ nưc. Tuy nhiên, yu t nhit đ và ánh sáng cĩ nh hưng đáng k nht (khĩ khc phc) đi vi điu kin khí hu ca Vit Nam. 1.5.6.1 nh hưng ca nhit đ Nhit đ trung bình thích hp cho sinh trưng ca cây lúa trong khong 20 – 38 0C. Tuy nhiên, cây lúa rt mn cm vi điu kin nhit đ thp, nht là giai đon làm địng, tr bơng. Thi kỳ này, nu nhit đ nh hơn 15 0C rt d
36. 25 gây ra hin tưng thui cht hoa và ht lúa b lép nhiu. Nhit đ trên 21 0C thích hp cho giai đon làm địng, phơi hoa và th phn [51]. Vào lúc phân bào gim nhim ca t bào m ht phn, khi gp nhit đ thp dưi 20 0C s làm tăng t l ht lép (Satake 1969), ht lép gây ra thưng do nhit đ thp vào ban đêm quyt đnh. Nhiu kt qu cho thy, các ging lúa khác nhau chu nh hưng khác nhau khi gp điu kin nhit đ thp [51]. Tác gi Yosida (1981) [51], cho bit nhit đ nh hưng rt ln đn sinh trưng, phát trin ca cây lúa. Nhit đ lnh làm nh hưng đn sc ny mm, m ra lá chm, m lùn, lá vàng, đnh bơng b thối hố, đ thốt c bơng kém, chm ra hoa, t l lép cao và chín khơng đu. Cây lúa rt mn cm vi nhit đ cao vào lúc tr bơng, khi gp nhit đ trên 35 0C kéo dài hơn 1 gi vào lúa n hoa làm cho t l ht lép tăng rõ rt. 1.5.6.2 nh hưng ca ánh sáng Ánh sáng mt tri cĩ ý nghĩa rt quan trng trong đi sng cây lúa và nhng giai đon khác nhau nhu cu v năng lưng ánh sáng cũng khác nhau. Ánh sáng thưng nh hưng đn cây lúa trên 2 mt: cưng đ ánh sáng nh hưng đn quang hp, s gi chiu sáng trong ngày nh hưng đn s phát trin, ra hoa, kt ht sm hay mun. Nu che bĩng vào giai đon sinh trưng dinh dưng ch nh hưng ít đn năng sut và các yu t cu thành năng sut nhưng che bĩng giai đon sinh trưng sinh thc cĩ nh hưng đáng k đn s ht và năng sut ht gim rõ rt do gim t l ht chc nu che bĩng thi kỳ chín [51]. 1.5.6.3 nh hưng ca nưc ti cây lúa Nưc là yu t quan trng trong đi sng cây lúa, ch đ nưc cĩ nh hưng ln đn sinh trưng, phát trin và năng sut rung lúa. Thiu nưc bt kỳ giai đon sinh trưng nào cũng cĩ th làm gim năng sut lúa, thiu nưc làm cây cĩ biu hin lá cun trịn li, lá b cháy, hn ch đ nhánh, cây thp, chm ra hoa, ht lép và lng [51].
37. 26 Thiu ht nưc vào giai đon sinh trưng dinh dưng cĩ th làm gim chiu cao cây, s nhánh và din tích lá nhưng năng sut khơng b nh hưng nu như nhu cu nưc đưc đáp ng kp thi. Tuy nhiên, thiu nưc t giai đon phân bào gim nhim đn tr bơng (nht là vào thi gian 11 ngày và 3 ngày trưc tr bơng) ch cn hn 3 ngày đã làm gim năng sut rt nghiêm trng và t l ht lép cao [51]. 1.5.7 Mi quan h gia năng sut và các yu t liên quan 1.5.7.1 Cht khơ tích lu và năng sut lúa Quang hp là quá trình chuyn hố năng lưng mt tri thành năng lưng hố hc và đưc tích lũy dưi dng hydratcacbon cung cp cho mi hot đng sng ca cây. Hot đng quang hp mang li 80 – 90% lưng cht khơ cho cây, s cịn li là cht khống do cây hút t đt [51]. Như vy, hot đng quang hp quyt đnh đn sinh trưng và năng sut lúa. Vì th, mun tăng năng sut cn phi xúc tin, to điu kin thun li cho quang hp. Lưng quang hp ca qun th (P) ph thuc vào: Hiu sut quang hp thun (Netassimilation rate NAR) Ch s din tích lá (Leaf area index LAI) Thi gian quang hp (t) P = NAR x LAI x t Đ to ra năng sut qun th cao cn tác đng vào 3 yu t trên mt cách hp lý trong mi quan h ca chúng [22]. T các kt qu nghiên cu, sn lưng ht ca cây lúa đưc xác đnh ch yu bi mc đ hydratcacbon. Các hydratcacbon như các loi đưng và tinh bt bt đu tích lu mnh m vào khong 2 tun trưc khi tr bơng và đt đn mc cc đi trong các b phn ca cây, ch yu là trong b lá và thân vào lúc tr bơng, sau đĩ li gim lúc chín r và cĩ th tăng tr li chút ít lúc gn chín hồn tồn [51].
38. 27 1.5.7.2 Mi quan h gia các yu t cu thành năng sut và năng sut lúa Năng sut lúa đưc to thành bi 4 yu t: s bơng/đơn v din tích, s ht/bơng, t l ht chc/bơng và khi lưng 1000 ht. Trong các yu t trên thì s bơng cĩ tính quyt đnh và hình thành sm nht, yu t này ph thuc nhiu vào mt đ cy, kh năng đ nhánh, kh năng chu đm. Các ging lúa mi thp cây, lá đng, đ kho, chu đm cĩ th cy dày đ tăng s bơng trên đơn v din tích [39]. S bơng cĩ th đĩng gĩp 74% năng sut, trong khi đĩ s ht và khi lưng ht đĩng gĩp 26% [22]. Trên rung lúa cy, s bơng/m 2 ph thuc nhiu vào năng lc đ nhánh, ch tiêu này xác đnh ch yu vào khong 10 ngày sau khi đ nhánh ti đa. rung lúa gieo thng s bơng/m 2 ph thuc nhiu vào lưng ht gieo và t l mc mm [51]. S ht/bơng đưc xác đnh trong thi gian sinh trưng sinh thc. S ht/bơng bng hiu s ca s hoa phân hố tr đi s hoa b thối hố. Yu t này ph thuc nhiu vào đc tính ging và điu kin ngoi cnh. T l ht chc đưc quyt đnh thi kỳ trưc và sau tr bơng. T l ht chc đưc quyt đnh trc tip bi 3 giai đon là gim nhim, tr và chín sa. Nguyên nhân dn đn t l ht chc thp, t l lép cao là do trong các giai đon thì nhit đ, đ m khơng khí thp hoc cao quá làm cho ht phn mt sc ny mm, hoc trưc đĩ vịi nhu phát trin khơng hồn tồn, t bào m ht phn b hi. Vì vy, đ cĩ t l ht chc cao phi b trí thi v gieo cy sao cho khi lúa làm địng, tr bơng và chín gp đưc điu kin thi tit thun li [51]. Khi lưng 1000 ht ca mt ging tương đi n đnh do kích thưc ht, kích thưc ca v tru khng ch rt nghiêm ngt. Tuy nhiên, kích thưc v tru cĩ l thuc vào s bin đi chút ít bi bc x mt tri trong 2 tun trưc khi n hoa.
39. 28 Mi quan h gia các yu t cu thành năng sut thc cht là mi quan h gia cá th và qun th. Mi quan h này cĩ 2 mt, khi s bơng tăng lên trong mt phm vi nào đĩ thì khi lưng bơng gim ít nên năng sut cui cùng tăng, đĩ là mi quan h thng nht. Nhưng khi s bơng tăng quá cao s làm cho khi lưng bơng gim nhiu, năng sut s gim, đĩ là quan h mâu thun. Vì th, trong k thut trng trt cn phi điu tit mi quan h này sao cho cĩ li nht cho năng sut [51]. 1.6 Các nghiên cu v cht lưng go và yu t nh hưng Cht lưng go chu tác đng ca 4 yu t: bn cht ca ging, điu kin sinh thái, k thut canh tác và các vn đ sau thu hoch. 1.6.1 Cht lưng xay xát Cht lưng xay xát ca lúa go th hin ba ch tiêu chính: T l go lt, t l go xát và t l go nguyên. Trong đĩ, t l go nguyên là ch tiêu quan trng nht và cũng là yu t chu nh hưng ca mơi trưng nhiu nht; t l go lt và go xát chu nh hưng ch yu bi bn cht ca ging. * T l go lt : Go lt là loi go mà mi ch bĩc v tru ra khi ht. T l go lt là phn trăm khi lưng go (so vi khi lưng thĩc) khi mi ch bĩc v tru ra khi ht. * T l go xát: Go xát là phn thu hi v sau khi đã loi b v tru, lp cám và phơi. T l go xát là phn trăm khi lưng go (so vi khi lưng thĩc) thu đưc sau khi xát và đã loi b lp cám, phơi t go lt. Thơng thưng t l go xát dao đng trong khong 60 – 75% so vi thĩc. Ch tiêu này ph thuc ch yu vào bn cht ca ging. Tuỳ tng ging khác nhau, cĩ đ dày v tru, v cám khác nhau mà t l go xát cũng khác nhau. Điu kin sinh thái và k thut canh tác cũng cĩ nh hưng nht đnh đn t l xay xát thơng qua đ chc my ca ht thĩc. * T l go nguyên: T l go nguyên là phn trăm go trng nguyên vn khơng b gãy mt phn nào (so vi khi lưng go xát). Nĩ thay đi theo
40. 29 bn cht ging và ph thuc nhiu vào điu kin ngoi cnh như nhit đ, đ m khi lúa chín, điu kin bo qun, phơi, sy sau thu hoch. Nng nĩng, s thay đi đt ngt ca m đ khơng khí, nhng điu kin khơng thun li ca mơi trưng trong sut thi gian chín đu là nhng nguyên nhân làm xut hin nhng vt rn nt trong ht và làm tăng t l gy ca ht go khi xát. T l go nguyên thưng đt cao nht khi lúa chín t 28 – 30 ngày sau tr, thu hoch sm quá (20 ngày sau tr) hay mun quá (35 ngày sau tr tr đi) đu làm gim t l go nguyên [21], [57]. T l go nguyên cịn ph thuc vào thi đim tut lúa sau khi gt. Nghiên cu trên ging Khaodawkmali 105 cho thy thi đim tut lúa sau thu hoch 5 10 ngày khơng nh hưng đn t l go nguyên nhưng nu đ sau 10 – 15 ngày thì nh hưng rõ rt đn t l go nguyên [60]. 1.6.2 Cht lưng thương mi Bao gm: chiu dài ht go, hình dng ht, đ trng trong, đ bc bng, mùi thơm ca go Trên th trưng th gii cũng như th trưng trong nưc dng ht go thon dài và t l trng trong cao đang rt đưc ưa chung. * Kích thưc ht: Kích thưc và dng ht (t l dài/rng) là tính trng rt đc trưng ca ging, tuỳ tng ging khác nhau mà ht go và kích thưc ht go các nhà nghiên cu cho rng kích thưc ht go là tính trng di truyn s lưng đưc kim sốt bi đa gen. lúa lai, kích thưc ht cĩ s phân ly vưt tri đc bit là chiu dài ht [45]. Theo tác gi Nguyn Th Trâm thì hình dng ht go là đc tính tương đi n đnh, nĩ ít b thay đi bi điu kin mơi trưng. Kích thưc và hình dng ht go cĩ mi quan h t l nghch vi t l go nguyên [45]. Dng ht càng mnh, dài và cĩ đ bc bng cao thì t l go nguyên càng thp. Lúa đc sn và lúa c truyn Vit Nam cĩ kích thưc và hình dng ht nh hơn so vi các ging lúa ci tin. Các ging lúa đc sn min Bc
41. 30 thưng cĩ ht nh hơn và hương thơm hơn so vi các ging lúa đc sn min Nam [14]. * Đ bc bng: Bc bng là phn đc ca ht go, là mt tiêu chí quan trng đ đánh giá cht lưng go ca mt ging. Khi nu bc bng bin mt và khơng nh hưng đn mùi v cơm. Tuy nhiên, nĩ làm gim cp ca go, gim t l xay xát và nh hưng ln đn th hiu ca ngưi tiêu dùng. Vt bc thưng xut hin bng, trên lưng hoc trung tâm ht go và các vt gãy ca ht go cũng xut phát t nhng đim bc này. Chính vì th mà t l bc bng cĩ t l nghch vi t l go nguyên [17]. Đ bc bng chu nh hưng ca mơi trưng nhiu hơn là do bn cht ging. Nhit đ thp dn vào thi kỳ sau tr đn chín làm gim t l ht bc, s chênh lch nhit đ ngày đêm cĩ tác dng giúp các ht tinh bt trong ht go sp xp cht hơn, gim t l ht bc; trái li khi ht vào chc gp nhit đ cao làm các ht tinh bt sp xp lng lo hơn dn ti t l ht bc bng cao. Nhit đ nh hưng ti đ bc ca ht lúa rõ nht là trong thi kỳ tr. Lúa cy rung cĩ mc nưc quá cao hay b hn cũng làm tăng đ bc ca ht go [52]. Các hot đng sau thu hoch ít tác đng ti đ bc ca ht go. Mc dù th mt s nghiên cu đã ch ra rng phơi thĩc trong nng nh làm gim đ m t t, ht go s trong hơn khi b làm gim m đ đt ngt [59].
42. 31 CHƯƠNG 2: ĐI TƯNG, NI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 2.1 Đi tưng, thi gian và đa đim thí nghim 2.1.1 Đi tưng thí nghim Vt liu đưc chúng tơi la chn đưa vào thí nghim gm 8 ging lúa: 7 ging lúa lai hai dịng, chn to trong nưc, tip nhn t Vin Sinh hc nơng nghip – Đi hc Nơng ngip I (ĐHNN I) và đưc gii thiu cĩ trin vng v năng sut, tính chng chu cao, cht lưng tt; Nh Ưu 838 là ging lúa lai ba dịng, đưc trng ph bin ti đa phương qua nhiu năm, dùng làm đi chng. Tên ging và nơi chn to đưc trình bày trong bng 2.1. Bng 2.1. Danh sách các ging lúa lai đưa vào thí nghim STT TÊN GING NGUN GC 1 TH36 Vin Sinh hc nơng nghip – ĐHNN I 2 TH35 Vin Sinh hc nơng nghip – ĐHNN I 3 TH34 Vin Sinh hc nơng nghip – ĐHNN I 4 TH33 Vin Sinh hc nơng nghip – ĐHNN I 5 TH32 Vin Sinh hc nơng nghip – ĐHNN I 6 TH62 Vin Sinh hc nơng nghip – ĐHNN I 7 TH72 Vin Sinh hc nơng nghip – ĐHNN I 8 Nh Ưu 838 Nhp ni 2.1.2 Thi gian và đa đim thí nghim Thi gian thí nghim: t tháng 5 năm 2008 đn tháng 4 năm 2009 + Thí nghim 1: Gieo m ngày 21/5/2008, cy ngày 15/6/2008 (B trí v Hè Thu) + Thí nghim 2: Gieo m ngày 16/12/2008, cy ngày 10/01/2009 (B trí v Đơng Xuân) Đa đim thí nghim: B trí ti xã Nam Đà, huyn Krơng Nơ tnh Đăk Nơng.
43. 32 2.2 Ni dung nghiên cu Kho sát và đánh giá mt s ch tiêu hình thái, sinh trưng, phát trin, năng sut và các yu t cu thành năng sut ca các ging lúa lai b trí thí nghim v Hè Thu 2008 và Đơng Xuân 20082009 ti huyn Krơng Nơ tnh Đăk Nơng. Đánh giá mt s ch tiêu v cht lưng go và mi quan h ca năng sut ht vi mt s yu t nơng sinh hc. Theo dõi và đánh giá v kh năng chng chu ca các ging lúa lai vi mt s sâu bnh hi ph bin ti khu vc nghiên cu. 2.3 Phương pháp nghiên cu Phương pháp thc hin ch yu da trên tiêu chun ngành (10 TCN 558 2002) “quy phm kho nghim giá tr canh tác và s dng ca ging lúa” do B Nơng ngip và Phát trin nơng thơn ban hành; “H thng tiêu chun đánh giá cây lúa” do Vin nghiên cu lúa quc t (IRRI) ban hành năm 1996 [7],[25]. 2.3.1 B trí thí nghim Thí nghim đưc b trí theo khi đy đ ngu nhiên (RCB) 3 ln nhc li, gm 8 nghim thc. Tng s ơ cơ s là 24 ơ, khong cách gia các ơ là 50cm, khong cách gia các ln nhc li là 50cm, khong cách gia lúa và hàng bo v là 100cm, din tích mi ơ là 10m 2(5x2m). Tng din tích các ơ thí nghim là 240 m 2. Tng din tích thit k thí nghim là 410 m 2. Sơ đ b trí ơ thí nghim Di bo v Ln I 1 6 7 2 5 4 8 3 Ln II 5 3 4 8 6 1 2 7 Ln III 2 8 1 3 4 7 6 5
44. 33 2.3.2 Điu kin thí nghim Thi gian cy: Khi m đưc 35 lá S dnh cy: 1 dnh/khĩm Mt đ cy: 40 khĩm/m 2 Phân bĩn và ch đ phân bĩn: + Phân chung 10 tn/ha. Lưng bĩn cho 240m 2 là 240 kg phân chung. + Bĩn lĩt tồn b phân chung + tồn b phân lân. + Lưng phân vơ cơ nguyên cht cho 1ha: 120kg N + 80kg P 2O5 + 80kg K 2O + Lưng phân vơ cơ nguyên cht tương ng cho 240m 2: 3 kg N + 2 kg P 2O5 + 2 kg K 2O + Lưng phân thương phm tương ng cho din tích thí nghim 240m 2: 6,5 kg Urê(46%N) + 12,5 kg Supe Lân(16% P 2O5) + 3,2kg KCl(62% K 2O) + Cách bĩn: Thi kỳ Bĩn thúc đ nhánh Bĩn đĩn địng Bĩn lĩt (sau cy 12 ngày) (Trưc tr 20 ngày ) Loi phân Urê 30 % (2 kg) 40 % (2,5 kg) 30 % (2 kg) KCl 0 50 % (1,6 kg) 50 % (1,6 kg) Lân 100%(12,5kg) 0 0 Phịng tr sâu bnh và chăm sĩc ơ thí nghim (Làm c, sc bùn và phun thuc bo v thc vt theo đnh kỳ) Ch đ tưi nưc sau cy mc nưc 34cm, thi kỳ lúc đ nhánh 3 5cm, cui thi kỳ đ nhánh 710cm, trưc thu hoch 10 ngày rút rung khơ. 2.3.3 Các ch tiêu theo dõi và phương pháp thc hin * Các ch tiêu sinh trưng và phát trin:
    Giai đon m ( Theo dõi 30 cây/1 ging, 3 ngày theo dõi 1 ln) Tui m, s lá m khi cy
45. 34 Chiu cao m khi cy: đo t gc đn đnh lá cao nht Đm s dnh ca cây m khi cy.
    Giai đon đ nhánh, làm địng, tr và chín: (mi ơ theo dõi c đnh 10 cây (khĩm), 1 tun theo dõi 1 ln) + Giai đon đ nhánh Chiu cao cây (cm): đo t mt đt đn đnh lá cao nht Tc đ tăng trưng chiu cao cây(TĐTTCCC): Chiu cao cây đo ln sau – chiu cao cây đo ln trưc TĐTTCCC = Thi gian gia hai ln đo S nhánh/khĩm: Các nhánh ghi nhn đưc khi lá tht ca nhánh lĩ ra khi b lá ca thân mà nhánh đ chi. Đm tng s nhánh ca mi khĩm (tr thân chính). S nhánh đm ln sau s nhánh đm ln trưc Tc đ đ nhánh = Thi gian gia hai ln đo + Giai đon làm địng: Chiu rng lá địng: đo phn rng nht ca lá địng Chiu dài lá địng: đo t gc lá địng đn mút lá + Giai đon tr: Bt đu tr (10%); tr r (50%) + Thi kỳ chín: Chín sa: sau tr 57 ngày Chín sáp: sau khi tr 13 15ngày Chín hồn tồn: 85% s ht/bơng chuyn vàng. Đm s bơng hu hiu và nhánh hu hiu/khĩm; Chiu dài bơng: khong cách t c bơng đn đnh bơng lúa. * Ch s din tích lá, khi lưng cht khơ và hàm lưng dip lc trong lá: Ch s din din tích lá (LAI): Din tích lá = chiu dài lá x chiu rng lá x 0,75. LAI= tng din tích ca các lá/din tích đt mà ta ly mu(m 2lá/m 2đt).
46. 35 LAI = Din tích lá ca 10 khĩm/0,25m2đt. Khi lưng cht khơ (g/khĩm): Tính khi lưng trung bình ca 10 khĩm đã đưc sy khơ nhit đ 80 oC trong 48 gi. Hàm lưng Chlorophyll: đo hàm lưng chlorophyll bng máy đo quang ph. * Sâu bnh hi: Theo dõi hàng tun tình hình sâu bnh hi chính trên các giai đon sinh trưng, phát trin ca cây lúa; đánh giá t l sâu bnh hi theo phân loi ca IRRI. B trĩ: theo dõi và đánh giá theo thang đim: Đim 1: 1/3 din tích lá th nht v phía ngn b cun li Đim 3: 1/3 din tích ca lá 1 và 2 v phía ngn b cun li Đim 5: 1/2 din tích lá v phía ngn ca lá 1, 2, 3 b cun li Đim 7: Tồn b lá b cun li, lá bin vàng rõ rt Đim 9: Cây hồn tồn b héo, sau đĩ bin vàng nng và b khơ sch nhanh chĩng Sâu cun lá, đánh giá theo thang đim: Đim 0: Khơng b hi Đim 1: 1 10% cây b hi Đim 3: 11 20% cây b hi Đim 5: 21 30% cây b hi Đim 7: 31 60% cây b hi Đim 9: 51 100% cây b hi Sâu đc thân, đánh giá theo thang đim: Đim 0: 0% b hư hi Đim 1: 1 10% s tim b cht Đim 3: 11 20% s tim b cht Đim 5: 21 30% s tim b cht Đim 7: 31 60% s tim b cht Đim 9: 51 100% s tim b cht Bnh đo ơn, đánh giá theo thang đim: Đim 0: Khơng thy vt bnh Đim 1: Vt bnh màu nâu hình kim châm hoc ln hơn, trung tâm sn sinh bào t chưa xut hin. Đim 3: Vt bnh nh hơi trịn hoc hơi dài cĩ các vt hoi sinh nơi sinh bào t, đưng kính khong 1 2 mm vi đưng vin nâu hoc vn rõ rt.
47. 36 Đim 5: Vt bnh hình elip, rng 1 2 mm vi vin nâu. Đim 7: Vt bnh rng hình thoi, cĩ vin vàng nâu hoc tím. Đim 9: Các vt bnh nh liên kt nhanh vi nhau, cĩ màu ngà xám hoc pht xanh, vin vt bnh rõ ràng. Bnh khơ vn, đánh giá theo thang đim: Đim 0: Khơng cĩ triu chng Đim 1: Vt bnh nm thp hơn 20% chiu cao cây Đim 3: 20 30% Đim 5: 31 45% Đim 7: 46 65% Đim 9: Trên 65% Bnh đm nâu, đánh giá theo thang đim: Đim 0: Khơng cĩ bnh Đim 1: Dưi 1% Đim 2: 1 3% Đim 3: 4 5% Đim 4: 6 10% Đim 5: 11 15% Đim 6: 16 25% Đim 7: 26 50% Đim 8: 51 75% Đim 9: 76 100% Bnh đm sc, đánh giá theo thang đim: Đim 0: Khơng cĩ bnh Đim 1: Nh hơn 1% (vt bnh trên đnh lá) Đim 3: 1 5% (vt bnh trên đnh lá) Đim 5: 6 25% (vt bnh trên đnh hoc cĩ mt s mép lá) Đim 7: 26 50%(vt bnh trên đnh hoc mép lá) Đim 9: 51 100%(vt bnh trên đnh và mép lá) * Ch tiêu năng sut và mt s yu t cu thành năng sut: Theo dõi 10 khĩm/ơ thí nghim trưc khi thu hoch S bơng/m 2: s bơng trung bình ca 10 khĩm nhân vi s khĩm/m2 S ht/bơng: đm ht ca 10 bơng khác nhau(3ln) đ ly trung bình T l ht chc (%): Cân 5g ht(3ln) đ tính tng s ht và ht chc
48. 37 S ht chc T l ht chc (%) = x 100 Tng s ht Trng lưng 1000 ht (g): cân khi lưng 1000ht chc (3ln). Năng sut lý thuyt: (t/ha) Cơng thc tính: NSLT = A*B*C*D*10 4 Trong đĩ: A: S bơng/m 2, B: S ht/bơng, C: T l ht chc(%) D: Khi lưng 1000 ht (gam), 10 4: H s quy đi (ha) Năng sut thc thu (t/ha): gt tng ơ, qut sch, đo đ m, cân ri quy đi v đ m 14%. Cơng thc tính: P 14 = (P A*(100A))/(10014) Trong đĩ: P 14 : khi lưng thĩc m đ 14%, PA: khi lưng thĩc khi thu hoch, A: m đ khi thu hoch * Các ch tiêu cht lưng go: + Cht lưng xay xát: T l go lt: tính mc % khi lưng thĩc T l go xát: tính mc % khi lưng thĩc T l go nguyên: tính mc % khi lưng go xát + Cht lưng thương trưng: Chiu dài go xay: đánh giá theo tiêu chun ca IRRI Kích thưc ht (hình dng go xay): xp 10 ht sát nhau đo 3 ln chiu dài (D), chiu rng(R) ht go và phân loi (D/R) theo tiêu chun đánh giá cây lúa ca Vin nghiên cu lúa quc t IRRI. Đ bc bng ni nhũ: b đơi ht go đánh giá din tích bc/din tích ht và theo tiêu chun đánh giá cây lúa ca Vin nghiên cu lúa quc t IRRI. 2.3.4 X lý s liu: X lý s liu vi s tr giúp ca phn mm bng tính đin t Excel 2003, phn mm x lý thng kê IRRISTAT.
49. 38 CHƯƠNG 3: KT QU VÀ THO LUN 3.1 Điu kin khí hu và thi tit ti khu vc nghiên cu Nm trong vùng Tây Nguyên, khí hu tnh Đăk Nơng là s kt hp gia khí hu vùng nhit đi giĩ mùa phía Nam, vi tính cht khí hu cao nguyên nhit đi m và chu nh hưng ca giĩ mùa Tây Nam. Hng năm Đăk Nơng cĩ hai mùa rõ rt: mùa mưa và mùa khơ. Mùa mưa bt đu t tháng 4 đn ht tháng 10, tp trung 90% lưng mưa c năm, khí hu m và du mát; mùa khơ bt đu t tháng 11 đn tháng 4 năm sau, lưng mưa khơng đáng k, đ m thp. Huyn Krơng Nơ, nm trong vùng khí hu II (bao gm các huyn Đăk Mil, Krơng Nơ, Đăk Song) ca tnh Đăk Nơng. Kt qu v các yu t khí tưng ca khu vc nghiên cu đưc chúng tơi trình bày bng 3.1 và cho thy: v Hè Thu, thí nghim đưc b trí t tháng 5 đn tháng 9 năm 2008. Khong thi gian này cĩ nhit đ trung bình t 22,7 – 23,9 oC, nhit đ cao nht là 30,6 oC, nhit đ ti thp khơng cĩ tháng nào dưi 19 oC, vi điu kin này rt thích hp cho s sinh trưng phát trin ca cây lúa. V Đơng Xuân (t tháng 12 năm 2008 đn tháng 4 năm 2009) biên đ dao đng nhit gia các tháng ln hơn v Hè Thu, nhit đ trung bình các tháng dao đng t 18,3 – 23,7 oC. Tháng cĩ nhit đ xung thp nht là tháng 1/2009(10,8 oC), vi điu kin nhit đ thp đã hn ch tc đ sinh trưng và phát trin ca cây lúa. Tháng cĩ nhit đ cao nht trong thi gian nghiên cu là tháng 3/2009(32,2 oC). Nhit đ trung bình thi kỳ lúa sinh trưng sinh thc v Đơng Xuân cao hơn v hè thu (Đơng Xuân: 23,6 – 23,7 oC và Hè Thu: 22,722,8 oC), điu kin nhit đ này thích hp cho quá trình phân hĩa địng, tr và chín. V Đơng Xuân cĩ s gi nng trung bình cao hơn v Hè Thu, s gi nng bin đng t 136 – 208,9 gi (Đơng Xuân), 101,2 – 205,9gi (Hè Thu); điu kin này thun li cho quá trình quang hp đ tích lũy cht khơ cho năng sut ht cao.
50. 39 Bng 3.1. Các yu t khí tưng ti khu vc nghiên cu năm 2008 và 2009 Năm 2008 Nhit đ khơng khí S Lưng mưa Đ m (%) Bc (oC) gi Tháng hơi Trung Cao Thp Lưng S Trung Thp nng (mm) bình nht nht (mm) ngày bình Nht (gi) 1 20,0 30,6 14,2 12,1 3 82 36 76,3 173,7 2 19,4 28,9 13,9 3,3 2 80 45 90,2 165,9 3 22,2 32,5 14,1 7,4 5 76 23 115,3 202,0 4 24,7 33,7 19,3 35,7 8 74 35 135,1 194,8 5 23,5 30,8 19,1 345,4 19 84 55 88,9 171,5 6 23,9 30,0 20,1 203,2 19 84 59 84,1 205,9 7 23,4 30,6 19,3 354 20 84 27 80,3 189,6 8 22,8 29,7 19,7 214,6 23 86 60 65,7 154,4 9 22,7 29,9 19,9 222,5 24 88 64 57,7 101,2 10 22,8 28,7 19,4 200,4 20 89 64 51,9 158,3 11 21,0 28,5 15,6 195,4 19 90 55 45,8 101,0 12 19,4 26,8 14,0 18,2 9 86 49 72,4 136,7 Năm 2009 1 18,3 28,6 10,8 7,8 2 79 41 110,4 202,5 2 22,1 31,8 13,6 31,8 5 77 42 110,8 197,4 3 23,6 32,2 15,7 78,9 9 79 37 112,2 208,9 4 23,7 31,5 19,2 289,6 21 84 49 78,3 198,7 5 23,3 30,0 18,0 407,8 20 86 58 67,8 155,9 6 24,1 30,1 20,4 95,4 13 82 55 93,4 190,8 (Ngun: Trung tâm d báo khí tưng thy văn tnh Đăk Nơng) Lưng mưa phân b khơng đu trong hai v. V Đơng Xuân, các ging lúa thí nghim đưc b trí trong mùa khơ, lưng mưa thp. Tuy nhiên, ti khu vc thí nghim cĩ h thng thy li phc v sn xut, ngun nưc di dào nên khơng nh hưng bt li đn sinh trưng phát trin ca cây lúa. V Hè Thu, b trí trong mùa mưa, cĩ lưng mưa tương đi cao – dao đng ca tháng thp nht
51. 40 và cao nht t 203,2 – 354mm, m đ khơng khí cao(trên 84%), lưng mưa phân b khơng đu trong v, tri âm u, nhiu mây; đây là nhng điu kin thun li cho nhiu loi sâu bnh hi phát trin, nh hưng phn nào đn sinh trưng và năng sut rung lúa. Tĩm li, điu kin thi tit giai đon gieo m đn bn tun sau cy ca v Đơng Xuân bt thun hơn v Hè Thu và thun li hơn các giai đon sau đĩ. Vic tìm hiu các yu t khí tưng là điu cn thit nhm la chn thi v thích hp, tìm ra nhng gii pháp né tránh các điu kin bt thun đn sinh trưng, phát trin ca cây lúa. 3.2 Kt qu nghiên cu mt s đc tính nơng sinh hc ca các ging lúa lai 3.2.1 Thi gian sinh trưng Thi gian sinh trưng ca cây lúa là tng thi gian ca các giai đon sinh trưng tính t khi ht ny mm (gieo m) đn khi ht lúa trên cây chín hồn tồn. Thi gian sinh trưng ca mt ging lúa ph thuc vào nhiu yu t như: thi v, điu kin thi tit, tính cht ca đt, đc tính nơng sinh hc ca ging và k thut chăm sĩc. Đ đánh giá thi gian và kh năng sinh trưng ca các ging lúa thí nghim, chúng tơi đã tin hành theo dõi các giai đon sinh trưng. Kt qu đưc trình bày qu bng 3.2 cho thy: v Đơng Xuân, thi gian t gieo đn cy là 25 ngày, t cy đn tr trung bình là 74 ngày nhưng cĩ s chênh lch gia các ging, thi gian này bin thiên t 71 đn 78 ngày; các ging khác nhau cĩ thi gian t gieo đn tr khác nhau, ging tr sm nht là TH33 (71 ngày t cy đn tr), ging tr mun nht là ging Nh Ưu 838 (78 ngày t cy đn tr). Thi gian t tr đn chín dao đng là 25 27 ngày. v này, ging cĩ thi gian sinh trưng dài nht là ging đi chng Nh Ưu 838 (130 ngày), ging cĩ thi gian sinh trưng ngn nht là TH33 (121ngày) ngn hơn so vi đi chng 8 ngày.
52. 41 Bng 3.2. Thi gian sinh trưng ca các ging thí nghim Gieo Cy Tr 50% Thi gian Thi Tên ging cy tr 50% chín sinh trưng v (ngày) (ngày) (ngày) (ngày) TH3 2 25 74 25 124 TH33 25 71 25 121 TH34 25 73 25 123 TH35 25 74 25 124 TH36 25 76 26 127 TH62 25 75 26 126 Đơng Đơng Xuân TH72 25 74 26 125 NƯ 838(đ/c) 25 78 27 130 Trung bình 25 74 26 125 TH3 2 25 64 27 116 TH3 3 25 63 26 114 TH3 4 25 63 26 114 TH35 25 63 26 114 TH36 25 66 27 118 Hè Thu Hè Thu TH62 25 65 27 117 TH72 25 65 27 117 NƯ 838(đ/c) 25 67 28 120 Trung bình 25 65 27 116 Ghi chú: Đánh giá thi gian sinh trưng theo 10 TCN 5582002: Cc ngn ngày( 120 ngày). v Hè Thu, thi gian t gieo đn cy là 25 ngày. Thi gian t cy đn tr trung bình 65 ngày và cĩ s khác bit gia các ging (dao đng 63 67 ngày), trong các ging lúa thí nghim thì các ging TH33, TH34, TH35 là ging lúa tr sm nht (t cy đn tr là 63 ngày), tr mun nht là Nh Ưu 838 (67 ngày t lúc cy đn tr). Thi gian t tr đn chín tương đi đng nht t 26 đn 28 ngày. v này, các ging lúa thí nghim đu cĩ cĩ thi gian sinh
53. 42 trưng giao đng t 114 120 ngày, trong đĩ ging đi chng Nh Ưu 838 cĩ thi gian sinh trưng dài nht 120 ngày. Nhìn chung, thi gian sinh trưng ca các ging lúa thuc nhĩm cĩ thi gian sinh trưng trung ngày (v Hè Thu) và dài ngày (v Đơng Xuân). V Đơng Xuân, thi gian sinh trưng trung bình ca các ging dài hơn v Hè Thu là 9 ngày, chênh lch này ch yu nm thi gian t gieo ht đn lúa tr. v Đơng Xuân thi gian t lúc gieo đn lúc tr dài hơn so vi v Hè Thu nhưng thi gian t tr đn chín li ngn hơn 12 ngày. Nguyên nhân s chênh lch thi gian sinh trưng các thi kỳ do nhiu yu t tác đng nhưng ch yu là do yu t nhit đ. Thi kỳ t cy đn tr, v Đơng Xuân cĩ thi gian dài hơn so vi v Hè Thu do v Đơng Xuân cĩ nn nhit đ thp thi kỳ đu cĩ thi đim nhit đ xung dưi 11oC khơng thích hp cho các ging lúa sinh trưng thun li, vì th tr bơng mun hơn, điu này phù hp vi sinh lý ca cây lúa. Tuy nhiên, thi kỳ t tr đn chín v Đơng Xuân cĩ nn nhit đ cao, cưng đ chiu sáng mnh nên rút ngn đưc thi gian hơn so vi v Hè Thu. Trong c hai v, ging đi chng Nh Ưu 838 cĩ thi gian sinh trưng dài nht, điu này chng t ging Nh Ưu 838 cĩ thi gian sinh trưng dài hơn so vi các ging khác là do đc đim di truyn ca ging quyt đnh. T kt qu trên cĩ th cung cp cho ngưi sn xut thơng tin cn thit vn dng vào điu kin khí hu ca tnh Đăk Nơng nhm b trí thi v hp lý, áp dng các bin pháp k thut phù hp cĩ th né tránh các điu kin thi tit bt li gĩp phn nâng cao năng sut và hiu qu trong sn xut. Bên cnh đĩ, cĩ th rút ngn thi gian sinh trưng là điu rt cn thit vi nhu cu ging ngn ngày áp dng cho nhng chân đt thiu nưc trong thi v Đơng Xuân ca tnh.
54. 43 3.2.2 Đc đim cây m khi cy Giai đon m cĩ ý nghĩa rt quan trng trong s sinh trưng, phát trin ca cây lúa, là tin đ quyt đnh đn năng sut cui cùng ca cây. Kinh nghim dân gian cho rng “tt ging tt má, tt m tt lúa’’ cĩ ý truyn đt nhng kinh nghim đúc kt trong quá trình sn xut, phi chú ý làm m tt s to tin đ cho cây lúa tt. Cây m tt cn đt nhng tiêu chun sau: cng cây, đanh dnh, phát trin cân đi, rung m đng đu, khơng sâu bnh và phi cĩ kh năng chu rét trong v Đơng Xuân. Cây m cĩ th đem gieo cy khi cây đt 3 6 lá và chiu cao đt 1822cm. Sau khi tin hành quan sát và đo đm trên rung m, kt qu nghiên cu giai đon m 2 thi v đưc trình bày qua bng 3.3. V Đơng xuân, cây m khi cy cĩ s lá trung bình 4,42 lá vi chiu cao 21,95cm, các ch tiêu này thp hơn so vi v Hè Thu cĩ trung bình s lá 4,54 lá vi chiu cao 23,91 cm. v Đơng Xuân, s lá m bin đng t 4,29 – 4,51 lá/thân, ging TH36 cĩ s lá cao nht (4,51 lá/thân), cao hơn đi chng 0,22 lá/thân; ging cĩ s lá thp nht là ging đi chng (4,29 lá/ thân). V Hè Thu, s lá m bin thiên t 4,47 – 4,61 lá thân, trong đĩ ging đi chng cĩ s lá m thp nht. Chiu cao cây m v Đơng Xuân (ĐX) bin đng t 20,56 – 22,93 cm, ging TH33 cĩ chiu cao cây m cao nht, cao hơn đi chng 2,37cm, thp nht là ging đi chng. v Hè Thu (HT) chiu cao m bin đng t 23,72 – 27,33cm, các ging đu cĩ chiu cao m vưt đi chng, cao nht là ging TH33, cao hơn đi chng 3,32cm. Đ bin đng chiu cao gia các ging ca v Hè Thu cao hơn Đơng Xuân khơng đáng k. Chiu cao cây m ca ging TH33 hơn các ging khác c hai v cy, điu đĩ chng t do đc tính ging. S dnh cây m trung bình các ging hai thi v là 1,11 dnh (Đơng Xuân) và 1,16 dnh (Hè Thu). v Hè Thu, giai đon m, điu kin thi tit thun li hơn v Đơng Xuân nên các các ging đu đ nhánh nhanh hơn. Nhìn chung kh năng cây m ra nhánh ca các ging trong mi v chênh lch nhau
55. 44 khơng đáng k; các ging ging đu cĩ kh năng đ nhánh mnh, s cây cĩ t 12 dnh chim đa s trong qun th. Bng 3.3. Mt s đc đim cây m khi cy ca các ging lúa thí nghim S lá m Cao cây m S dnh Thi v Tên ging (lá) (cm) (dnh) TH32 4,46 21,92 1,10 TH33 4,42 22,93 1,13 TH34 4,46 22,46 1,13 TH35 4,48 21,82 1,10 TH36 4,51 22,42 1,13 TH62 4,36 22,83 1,10 Đơng Xuân Xuân Đơng TH72 4,38 20,68 1,10 NƯ 838(đ/c) 4,29 20,56 1,10 Trung bình 4,42 21,95 1,11 TH32 4,52 27,05 1,17 TH33 4,58 27,33 1,20 TH34 4,61 25,55 1,20 TH35 4,59 23,66 1,17 TH36 4,56 25,45 1,13 Hè Thu Hè Thu TH62 4,48 26,54 1,13 TH72 4,53 26,35 1,13 NƯ 838(đ/c) 4,47 23,72 1,13 Trung bình 4,54 25,71 1,16 Ghi chú: Đánh giá sc sinh sinh trưng/sc sng m theo tiêu chun ca IRRI: Rt mnh(khi 5lá, cây đã cĩ 2 hoc nhiu dnh vi đa s cây trong qun th); Mnh(khi cây cĩ 45lá, s cây cĩ 12 dnh chim đa s trong qun th); bình thưng(cây thi kỳ 4 lá); Yu (cây b lùn; 34 lá, qun th thưa, khơng đ nhánh); rt yu(cịi cc, lá vàng). Trong hai thi v, tui m đem cy hai thi v là như nhau (25ngày). Rung m đng đu, xanh mưt, sinh trưng khe và khơng cĩ nhng biu
56. 45 hin khác thưng. v Hè Thu các ch tiêu như s lá, chiu cao cây, s dnh gc đu cao hơn so vi v Đơng Xuân. T kt qu s liu khí tưng bng 3.1 cho thy thi v Đơng Xuân cĩ nn nhit đ trung bình thp trong giai đon đu nên làm cho cây m v này thp, lùn, m ra lá chm hơn v Hè Thu. Tĩm li, cây m ca các ging lúa thí nghim sinh trưng mnh, phù hp vi điu kin sn xut ti đa phương. Các ging khác nhau cĩ s khác nhau, thi v khác nhau sinh trưng ca cây m cũng khác nhau. Cây m ca các ging lúa lai hai dịng trong hai thi v cĩ kh năng sinh trưng tt hơn ging đi chng. 3.2.3 Chiu cao cây Chiu cao cây lúa chính là kt qu ca quá trình tăng trưng thân lá t khi ny mm đn khi hình thành đt, vươn lĩng và tr bơng hồn tồn. Chiu cao cây đưc tính t c r đn đu mút cao nht, là mt đc đim hình thái ph thuc nhiu yu t: bn cht ca ging, thi v và điu kin canh tác. Chiu cao cây lúa khơng ch cĩ ý nghĩa trong thâm canh, liên quan đn tính chng đ ca cây mà s đng đu v chiu cao cịn phn ánh tình trng sinh trưng, phát trin ca cây và đ thun ca mt ging. Kt qu theo dõi đng thái và tc đ tăng trưng chiu cao cây ca các ging lúa thí nghim qua các giai đon và thi v đưc th hin bng 3.4, bng 3.5 và biu đ 3.1. V Đơng Xuân, sau cy 2 tun chiu cao cây trung bình đt 27,63cm và bin thiên t 25,87cm (TH35) đn 30,65cm (TH72). Sau cy 4 tun, các ging thí nghim cĩ chiêù cao trung bình 40,05cm, ging đt chiu cao ln nht là ging TH72 (44,87cm) và thp nht là ging đi chng Nh Ưu 838 (36,50cm). Chiu cao cây tip tc tăng các tun tip theo. Tun th 6 sau cy, chiu cao trung bình đt 67,13cm. Đn tun th 8 chiu cao cây trung bình các ging đt 89,15cm và chiu cao cui cùng trung bình các ging là 102,77cm. Ging đi chng Nh Ưu 838 luơn cĩ chiu cao thp nht trong các kỳ theo dõi t tun th 4 đn tun th 8. Kt qu kho sát chiu cao cui cùng cĩ mt s
57. 46 thay đi cách bit: ging đi chng t v trí thp nht các tun theo dõi trưc vươn lên v trí s 1 trong bng s liu (109,05cm); ging cĩ chiu cao thp nht là TH33(96,28cm), thp hơn so vi đi chng 12,77cm. Bng 3.4. Đng thái tăng trưng chiu cao ca các ging lúa thí nghim Kỳ theo dõi sau cy (cm) Thi Tên ging Chiu cao v 2 tun 4 tun 6 tun 8 tun cui cùng TH32 29,36 42,44 66,66 87,67 98,40 TH33 27,92 40,87 67,02 87,06 96,28 TH34 26,53 39,00 65,17 86,21 97,66 TH35 25,87 38,05 64,51 91,42 106,34 TH36 26,03 38,89 63,86 85,83 98,38 TH62 27,77 39,74 73,39 95,90 108,53 Đơng Xuân Xuân Đơng TH72 30,65 44,87 73,42 96,03 107,50 NƯ 838 (đ/c) 26,92 36,50 63,03 83,06 109,05 Trung bình 27,63 40,05 67,13 89,15 102,77 TH32 34,07 58,87 85,63 104,65 108,57 TH33 31,53 53,71 82,83 103,33 106,97 TH34 35,57 58,08 85,18 105,12 107,83 TH35 32,02 57,33 87,72 107,08 111,53 TH36 33,28 56,86 81,84 102,85 109,93 Hè Thu Hè Thu TH62 35,58 54,82 82,77 107,28 114,46 TH72 33,84 59,57 86,40 108,15 112,52 NƯ 838 (đ/c) 34,25 55,07 81,08 99,64 115,12 Trung bình 33,77 56,79 84,18 104,76 110,87 Ghi chú: Đánh giá chiu cao cui cùng theo tiêu chun ca IRRI: đim 1: bán lùn ( 125cm).
58. 47 A 120 90 TH32 TH33 60 TH34 TH35 TH36 ĐX CHIU CAO CÂY 30 TH62 TH72 NƯ 838 (đ/c) 0 1 2 3 4 5 2TSC 4TSC 6TSC 8TSC CCCC B 120 90 TH32 TH33 TH34 60 TH35 TH36 30 TH62 HT CHIU CAO CÂY TH72 NƯ 838 (đ/c) 0 1 2 3 4 5 2TSC 4TSC 6TSC 8TSC CCCC Biu đ 3.1. Đng thái tăng trưng chiu cao ca các ging lúa thí nghim v Đơng Xuân (A) và Hè Thu (B) V Hè Thu, sau cy 2 tun chiu cao cây trung bình 33,77cm, ging cĩ chiu cao thp nht là TH33(31,53cm), ging cĩ chiu cao cao nht là TH62 (35,58cm). Bn tun sau cy (TSC) chiu cao trung bình các ging đt
59. 48 56,79cm, ging cĩ chiu cao thp nht là TH33(53,71cm), ging cĩ chiu cao ln nht là TH72 (59,57cm). Tun th 6 sau cy, chiu cao cây trung bình tăng lên 84,18cm và tip tc tăng 104,76cm (8TSC) đn 110,87cm (chiu cao cui cùngCCCC). Ging TH33 (106,97cm) cĩ chiu cao cui cùng thp nht. Ging đi chng Nh Ưu 838 cĩ chiu cao cui cùng cao nht trong các ging (115,12cm). So sánh chiu cao cây cui cùng ca mi ging mi v thì v Hè Thu (HT) cao hơn v Đơng Xuân (ĐX). Ging cĩ chiu cao cây ln nht trong hai thí nghim là ging đi chng Nh Ưu 838: 115,12cm (HT) và 109,05cm (ĐX), thp nht là ging TH33 cao 106,97cm (HT) và 96,28cm (ĐX); Điu này chng t chiu cao cây lúa là do đc tính di truyn ca ging quyt đnh và cũng phù hp vi nghiên cu ca Yosida(1981): chiu cao cui cùng t l thun vi thi gian sinh trưng. Chiu cao cây cui cùng khơng chênh lch nhau ln nhưng tc đ tăng chiu cao các kì theo dõi cĩ s khác nhau: v Đơng Xuân, hai tun sau cy chiu cao cây trung bình ca các ging lúa thí nghim tăng rt chm (2,84cm/tun so vi giai đon m) và tăng nhanh dn các tun tip theo, tăng mnh nht giai đon 4 – 6 tun (mc tăng trung bình là 13,54cm/tun) và xu hưng gim dn hu ht các ging vào giai đon 8 tun sau cy, ngoi tr ging TH35(13,46 8TSC). Điu này cĩ th gii thích sau 2 – 4 tun đu, do gp điu kin nhit đ thp nên cây lúa sinh trưng chm, quá trình bén r hi xanh chm làm cho quá trình tăng trưng chiu cao chm, đn tun th tư tr đi nhit đ tăng dn nên cy lúa sinh trưng thun li hơn, kh năng sinh trưng tăng nên tăng nhanh v chiu cao cây.
60. 49 Bng 3.5. Tc đ tăng trưng chiu cao ca các ging lúa thí nghim Thi Kỳ theo dõi sau cy (cm/tun) Tên ging v 02 tun 24 tun 46 tun 68 tun TH32 3,72 6,54 12,11 10,50 TH33 2,55 6,48 13,07 10,02 TH34 2,03 6,24 13,08 10,52 TH35 4,42 6,09 13,23 13,46 TH36 1,80 6,43 12,49 10,99 TH62 1,47 5,99 16,83 11,25 Đơng Xuân Xuân Đơng TH72 3,54 7,11 14,28 11,30 NƯ 838 (đ/c) 3,18 4,79 13,25 10,03 Trung bình 2,84 6,21 13,54 11,01 TH32 3,51 12,40 13,38 9,51 TH33 4,13 11,09 14,56 10,25 TH34 2,99 11,25 13,55 9,97 TH35 4,18 12,66 15,19 9,68 TH36 3,92 11,79 12,49 10,51 Hè Thu Hè Thu TH62 4,52 9,62 13,97 12,26 TH72 3,75 12,86 13,42 10,88 NƯ 838 (đ/c) 5,27 10,41 13,01 9,28 Trung bình 4,03 11,51 13,70 10,29 v Hè Thu, chiu cao các ging tăng chm giai đon hi xanh (chiu cao trung bình 4,03cm/tun), chm nht là ging TH34 (2,99cm / tun), cao nht là ging Nh Ưu 838 (5,27cm / tun). Chiu cao tăng mnh dn các tun tip theo, tăng mnh nht vào thi kì 4 – 6 tun theo dõi. Thi kỳ sau đĩ tc đ phát trin chiu cao cây gim xung tt c các ging. Tĩm li, qua bng 3.4 và 3.5 cho thy, đng thái và tc đ tăng chiu cao cây v Hè Thu tăng nhanh rõ nét hơn so vi v Đơng Xuân vào giai đon đu (cy – 4TSC) là do v Hè Thu cĩ nn nhit đ điu hồ, cây lúa nhanh phc
61. 50 hi nên cĩ tc đ tăng trưng chiu cao ln. Chiu cao ca mi ging trong tng v và gia hai thi v cĩ s chênh lch nhau, nhưng xét theo thang đim đánh giá ca IRRI, chiu cao cui cùng các ging đu cùng mt đim (đim5) thuc loi hình cây cĩ chiu cao trung bình (90125cm). 3.2.4 Kh năng đ nhánh Đ nhánh là mt đc tính ca cây lúa cĩ liên quan cht ch đn s hình thành s bơng trên đơn v din tích. Kh năng đ nhánh ph thuc vào ging, mt đ cây, ch đ nưc, dinh dưng và các yu t khí tưng. Mi ging lúa cn đ sm, tp trung và cĩ t l nhánh hu hiu cao. Trong cùng mt điu kin thí nghim, kh năng đ nhánh mnh hay yu biu hin đc tính ca tng ging. S nhánh trên khĩm phn ánh tình trng sinh trưng ca mt cây, nu đt tt cân đi dinh dưng, cung cp nưc đy đ, ánh sáng, nhit đ và mt đ cy phù hp thì t l đ nhánh trong qun th rung cy khe và sinh trưng phát trin tt, ngưc li thì cây đ nhánh ít và nh hưng đn năng sut thc thu sau này. Đánh giá kh năng đ nhánh ca các ging lúa thí nghim, chúng tơi đã tin hành theo dõi đng thái và tc đ đ nhánh qua các thi kì, kt qu thu đưc trình bày bng 3.6, bng 3.7 và biu đ 3.2. v Đơng Xuân, tt c các ging lúa cĩ kh năng đ nhánh mc đ trung bình (đim 5, 1019 dnh/khĩm). v Hè Thu, cĩ 4 ging cĩ kh năng đ nhánh thp (đim 7) là TH32, TH62, TH72 và ging đi chng Nh Ưu 838; các ging cịn li cĩ kh năng đ nhánh trung bình (đim 5). Kt qu nghiên cu cho thy các ging lúa thí nghim đu đ nhánh vào khong thi gian hai tun sau cy, sau đĩ s nhánh/khĩm tăng lên các thi kỳ theo dõi tip theo. Các ging lúa thí nghim trong c hai v đu đt s nhánh cao nht vào khong thi gian sáu tun sau khi cy, các giai đon sau đĩ s nhánh gim xung do mt s nhánh cht đi rt nhanh, cây lúa chun b bưc vào thi kỳ sinh trưng sinh thc, khơng ra thêm nhánh mà tp trung dinh dưng cho làm địng, tr bơng.
62. 51 Bng 3.6. Đng thái đ nhánh ca các ging lúa thí nghim Thi Kỳ theo dõi sau cy (nhánh/khĩm) S nhánh Tên ging v 2 tun 4 tun 6 tun 8 tun hu hiu TH32 1,87 5,12 11,53 10,57 7,65 TH33 1,83 4,78 12,68 11,35 8,88 TH34 1,72 4,91 13,16 12,18 9,08 TH35 2,10 4,66 11,63 10,85 7,98 TH36 1,62 4,81 11,74 10,83 7,88 TH62 1,78 5,86 11,16 10,23 7,22 Đơng Xuân Đơng Xuân TH72 2,24 6,01 11,52 10,56 7,30 NƯ 838 (đ/c) 2,14 5,16 11,58 10,54 7,40 Trung bình 1,91 5,16 11,87 10,89 7,93 TH32 2,92 7,43 9,82 9,13 6,92 TH3 3 3,07 8,67 10,78 10,43 8,22 TH34 2,93 8,43 10,57 10,34 8,42 TH3 5 2,67 7,56 10,22 9,65 7,38 TH36 2,71 7,62 10,35 9,72 7,15 Hè Thu Hè Thu TH6 2 2,83 6,97 9,26 8,54 6,63 TH72 2,47 7,21 9,47 8,86 6,71 NƯ 838 (đ/c) 2,91 7,63 9,77 8,81 6,78 Trung bình 2,81 7,69 10,03 9,44 7,27 Ghi chú: Đánh giá kh năng đ nhánh theo thang đim đánh giá ca IRRI: đim1: rt cao (>25 nhánh/khĩm); đim 3: cao (2025 nhánh/khĩm); đim 5: trung bình (1019 nhánh/khĩm); đim 7: thp (59 nhánh/khĩm); đim 9: rt thp (< 5 nhánh/khĩm).
63. 52 A 15 10 TH32 TH33 TH34 TH35 5 TH36 TH62 ĐX NHÁNH/THÂN CHÍNH ĐXNHÁNH/THÂN TH72 NƯ 838 (đ/c) 0 2TS1C 4TSC 6TSC 8TSC NHH B 12 8 TH32 TH33 TH34 TH35 4 TH36 TH62 HT NHÁNH/THÂN CHÍNH TH72 NƯ 838 (đ/c) 0 2T1SC 4TSC 6TSC 8TSC NHH Biu đ 3.2. Đng thái đ nhánh ca các ging lúa thí nghim v Đơng Xuân (A) và Hè Thu (B) v Đơng Xuân, sau cy hai tun các ging thí nghim cĩ s nhánh trung bình 1,91 nhánh/khĩm, tuỳ tng ging s nhánh đt đưc khác nhau, ging cĩ s nhánh thp nht là TH72(2,47 nhánh/khĩm), s nhánh đt cao nht ging TH33 (3,07 nhánh/khĩm). Bn tun sau cy, s nhánh trung bình đt đưc 5,16 nhánh/khĩm, trong đĩ đt đưc cao nht ging TH72
64. 53 (6,01 nhánh/khĩm) và thp nht là ging TH35 (4,66 nhánh/khĩm). Các thi kỳ tip theo (6 TSC) s nhánh /khĩm tăng lên đt trung bình 11,87 nhánh/khĩm. Các ging lúa cĩ kh năng đ nhánh khác nhau nhưng s nhánh hu hiu vn đt đưc rt cao (trung bình 7,93 nhánh/khĩm). Nhánh hu hiu đt cao nht ging TH34 (9,08 nhánh/khĩm), cao hơn đi chng Nh Ưu 838 là 1,68 nhánh/khĩm, s nhánh hu hiu thp nht là ging TH62 (7,22 nhánh/khĩm). v Hè Thu, thi kỳ 2TSC s nhánh trung bình đt 2,81 nhánh/khĩm, ging đ nhánh cao nht là TH33 (3,07 nhánh/khĩm), thp nht ging TH72 (2,47 nhánh/khĩm) và s nhánh tăng lên thi kỳ bn tun sau cy (trung bình 7,69 nhánh/khĩm). S nhánh đt cao nht giai đon sáu tun sau cy, trung bình 10,03 nhánh/khĩm, trong đĩ ging cĩ s nhánh/khĩm ln nht là TH33 (10,78 nhánh/khĩm) và thp nht là TH62 (9,26 nhánh/khĩm). v này, ging TH34 cĩ s nhánh hu hiu cao nht (8,42 nhánh/khĩm), cao hơn đi chng 1,64 nhánh/khĩm. T s liu bng 3.7 cho thy: Mi giai đon sinh trưng khác nhau, thi v khác nhau thì tc đ đ nhánh cũng khác nhau. c hai v tc đ đ nhánh tăng chm thi kỳ sau cy đn 2 tun theo dõi, trung bình 0,46 nhánh/tun v Đơng Xuân (ĐX) và 0,91 nhánh/tun v Hè Thu (HT). v Hè Thu tc đ đ nhánh tăng mnh vào giao đon 2 – 4 tun sau cy, trung bình 2,44 nhánh/tun, tc đ gim dn giai đon 4 – 6 (1,17nhánh/tun) và gim mnh giai đon sau. v gieo trng ĐX, giai đon 2 4TSC tc đ đ nhánh trung bình đt 1,63 nhánh/tun; tc đ đ nhánh v này tăng mnh nht vào giai đon 4 – 6TSC, mc đ tăng trung bình là 3,36 nhánh/tun.
65. 54 Bng 3.7. Tc đ đ nhánh ca các ging lúa thí nghim Kỳ theo dõi (Nhánh/khĩm/tun) Thi v Tên ging 02 tun 24 tun 46 tun 68 tun TH32 0,43 1,63 3,21 0,48 TH33 0,41 1,48 3,95 0,67 TH34 0,36 1,59 4,12 0,49 TH35 0,55 1,28 3,48 0,39 TH36 0,31 1,59 3,46 0,46 TH62 0,39 2,04 2,65 0,46 Đơng Xuân Đơng Xuân TH72 0,62 1,88 2,76 0,48 NƯ 838 (đ/c) 0,57 1,51 3,21 0,52 Trung bình 0,46 1,63 3,36 0,49 TH32 0,96 2,26 1,19 0,34 TH33 1,03 2,80 1,06 0,18 TH34 0,97 2,75 1,07 0,11 TH35 0,84 2,44 1,33 0,29 TH36 0,85 2,46 1,37 0,31 Hè Thu Hè Thu TH62 0,92 2,07 1,15 0,36 TH72 0,74 2,37 1,13 0,30 NƯ 838 (đ/c) 0,96 2,36 1,07 0,48 Trung bình 0,91 2,44 1,17 0,30 Tĩm li, v Đơng Xuân do cĩ nn nhit đ thp thi kỳ đu (2 – 4 tun sau cy) s nhánh ra chm hơn v Hè Thu. V Hè Thu, các ging thí nghim đưc gieo cy trong điu kin cĩ nhit đ điu hồ nên kh năng đ nhánh đt đưc khá cao ngay t giai đon đu sinh trưng, tc đ đ nhánh tăng đu tt c các ging trong các ln theo dõi mà khơng cĩ s chênh lch quá ln như v Đơng Xuân. Hai ging TH33 và TH34 đ nhánh khe và tp trung nht trong các ging tham gia thí nghim.
66. 55 3.2.5 Ch s din tích lá ca các ging lúa các thi kỳ sinh trưng Lá là cơ quan quan trng quyt đnh đn đi sng ca cây, quyt đnh năng sut; đi vi lúa, mun cho cây sinh trưng và phát trin tt, năng sut ht cao thì các ging lúa phi cĩ b ging lúa phát trin tt. Ch s din tích lá (Leaf area index LAI) là mt ch tiêu quan trng đáng giá kh năng quang hp ca qun th rung lúa. Ch s din tích lá thưng đt cao nht lúc tr bơng khi cây lúa cĩ 5 lá ln nht trên thân. Sau khi tr bơng, LAI gim xung vì các lá dưi thp li dn đ tp trung dinh dưng vào cơ quan sinh sn, mt s b cht đi do sâu bnh trong khi khơng đưc bù đp (cây lúa đã đt s lá ti đa). Nhng rung lúa năng sut cao thưng cĩ kh năng duy trì ch s din tích lá trong mt thi gian tương đi dài. Kt qu v ch s din tích lá ca các ging thí nghim đưc trình bày bng 3.8. Bng 3.8. Ch s din tích lá ca các ging lúa thí nghim (s m2lá/1m2đt) V Đơng Xuân V Hè Thu Tên ging 6 TSC Tr 6 TSC Tr TH32 3,53 5,23 3,68 5,16 TH33 3,59 5,49 4,06 5,46 TH34 3,71 5,58 4,12 5,57 TH35 3,67 5,47 4,03 5,16 TH36 3,46 5,36 3,91 5,34 TH62 3,21 5,26 3,52 5,16 TH72 3,72 5,18 3,96 5,12 NƯ 838 3,68 5,36 4,23 5,14 Trung bình 3,57 5,37 3,94 5,26 CV% 4,9 3,1 5,4 3,4 LSD 0,05 0,30 0,29 0,37 0,31 Giai đon 6 tun sau cy: Ch s din tích lá bin đng t 3,52 – 4,23 v Hè Thu và 3,21 – 3,72 v Đơng Xuân. LAI cao nht v Hè Thu là ging đi chng Nh Ưu 838 và thp nht là ging TH62. LAI thp nht v Đơng
67. 56 Xuân là ging TH62 và cao nht là TH72(3,72). V Hè Thu cĩ ch s din tích lá trung bình đt cao hơn Đơng Xuân (3,94(Hè Thu) và 3,57(Đơng Xuân). Ging TH62(Đơng Xuân) và TH32, TH62 (Hè Thu) cĩ ch s din tích lá nh hơn đi chng cĩ ý nghĩa thng kê, các ging cịn li khơng cĩ s sai khác cĩ ý nghĩa so vi đi chng. Giai đon tr bơng: Ch s din tích lá cao hơn giai đon 6 tun sau cy. v Đơng Xuân, ch s din tích lá bin đng 5,18 5,58m2 lá/m2đt. Ging cĩ LAI nh nht là TH62 và ln nht là TH34. Ch s din tích lá ca các ging so vi đi chng chênh lch khơng cĩ ý nghĩa (xác sut 95%). v Hè Thu ch s din tích lá bin đng t 5,12 – 5,57 m2 lá/m2đt. Ging cĩ LAI cao nht là TH34 và nh nht là TH72. Ging TH33 và TH34 cĩ LAI ln hơn cĩ ý nghĩa so vi đi chng, các ging cịn li khơng cĩ s sai khác cĩ ý nghĩa so vi đi chng (xác sut 95%). So sánh gia 2 thi v cho thy: V Hè Thu cĩ ch s din tích lá ln hơn Đơng Xuân giai đon 6TSC, điu này cĩ th gii thích: thi kỳ m đn thi đim ly mu v Đơng Xuân các ging sinh trưng trong điu kin v khí hu thi tit khơng thun li bng v Hè Thu, do vy, tc đ sinh trưng chm, bn lá mt s ging hp hơn nên đt đưc ch s din tích lá thp hơn trong cùng thi đim ly mu. thi kỳ sinh trưng sinh thc, điu kin khí hu thi tit v Đơng Xuân thun li hơn v Hè Thu do vy kh năng phát trin và ch s din tích lá giai đon tr bơng v Đơng Xuân ln hơn so vi v Hè Thu, tuy nhiên chênh lch khơng đáng k. 3.2.6 Khi lưng cht khơ tích lu ca các ging lúa thí nghim Cht khơ là cht hu cơ to ra đưc trong quá trình hút dinh dưng và quang hp ca cây lúa, quá trình tích lũy cht khơ xy ra t khi cây lúa bt đu sinh trưng. Khi lưng cht khơ là mt đc tính quan trng biu hin kh năng sinh trưng, kh năng tích lũy cht khơ ca cây lúa. Kh năng tích lũy cht khơ và s vn chuyn các cht hu cơ t cơ quan sinh trưng v cơ quan sinh sn