Nghiên cứu một số nấm đối kháng tuyến trùng pratylenchus coffeae gây hại trên cây cà phê vối ở Đăk Lăk - Nguyễn Thanh Nguyên

Nội dung text: Nghiên cứu một số nấm đối kháng tuyến trùng pratylenchus coffeae gây hại trên cây cà phê vối ở Đăk Lăk - Nguyễn Thanh Nguyên

1. B GIÁO DC ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN NGUYN THANH NGUYÊN NGHIÊN CU MT S NM ĐI KHÁNG TUYN TRÙNG PRATYLENCHUS COFFEAE GÂY HI TRÊN CÂY CÀ PHÊ VI ĐĂK LĂK LUN VĂN THC S NƠNG NGHIP Buơn Ma Thut - Năm 2011
2. B GIÁO DC ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN NGUYN THANH NGUYÊN NGHIÊN CU MT S NM ĐI KHÁNG TUYN TRÙNG PRATYLENCHUS COFFEAE GÂY HI TRÊN CÂY CÀ PHÊ VI ĐĂK LĂK LUN VĂN THC S NƠNG NGHIP Chuyên ngành: Trng trt Mã s: 60.62.01 NGƯI HƯNG DN KHOA HC: TS. NGUYN VĂN NAM Buơn Ma Thut Năm 2011
3. i LI CAM ĐOAN Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cu ca riêng tơi, các s liu và kt qu nghiên cu nêu trong lun văn là trung thc, đưc các đng tác gi cho phép s dng và chưa tng đưc cơng b trong bt kỳ mt cơng trình nào khác. Tác gi Nguyn Thanh Nguyên
4. ii LI CM ƠN Tơi xin chân thành cm ơn: Tp th các thy, cơ giáo Khoa Sau Đi hc; Khoa Nơng Lâm nghip, Trưng Đi hc Tây Nguyên đã truyn đt nhng kin thc quý báu cho tơi trong quá trình hc tp ti Trưng. Lãnh đo các cơ quan: Phịng Nơng nghip & Phát trin nơng thơn và Trm Khuyn nơng các huyn: Cư Mgar, Cư Kuin; thành ph Buơn Ma Thut; Trung tâm nghiên cu đt, phân bĩn và mơi trưng Tây Nguyên; Trung tâm khí tưng thy văn Đk Lk đã to mi điu kin thun li cho tơi trong quá trình thc hin đ tài. Tin s Nguyn Văn Nam ging viên Trưng Đi hc Tây Nguyên ngưi đã tn tình giúp đ, hưng dn tơi trong sut thi gian thc hin đ tài cũng như trong quá trình hồn chnh lun văn tt nghip. Các bn bè, đng nghip, gia đình và ngưi thân đã nhit tình giúp đ tơi trong thi gian thc hin đ tài và hồn chnh lun văn tt nghip. Tác gi Nguyn Thanh Nguyên
5. iii MC LC Trang Trang ph bìa Li cam đoan i Li cm ơn ii Mc lc iii Danh mc các t vit tt trong lun văn vii Danh mc các bng viii Danh mc các biu đ x M đu 1 1. Đt vn đ 1 2. Mc tiêu 3 3. Ý ngh ĩa khoa hc v à ý ngh ĩa th c tin 3 3.1 Ý nghĩa khoa hc 3 3.2 Ý nghĩa thc tin và hiu qu ng dng thc tin 3 4. Phm vi nghiên cu 3 Chương 1: Tng quan vn đ nghiên cu 4 1.1. Tng quan v cây cà phê 4 1.1.1. Lch s phát trin ca cây cà phê 4 1.1.2. Đc đim thc vt hc ca cây cà phê 4 1.1.3. Yêu cu sinh lý, sinh thái ca cây cà phê 5 1.1.4. K thut canh tác cà phê 8 1.1.4.1 Chun b đt 8 1.1.4.2. K thut trng và chăm sĩc 8 1.1.4.3. Bĩn phân 8 1.1.4.4. K thut ta cành to tán 9 1.1.4.5. Các bin pháp phịng tr sâu bnh 10 1.1.4.6. Bi n pháp t ưi n ưc cho cây c à phê 11 1.1.4.7 Thu hoch, ch bin bo qun 15
6. iv 1.1.5.Tình hình sn xut, xut khu cà phê ca Vit Nam 15 1.1.6. Tình hình sn xut cà phê trên th gii 17 1.2. Mt s đc đim chung v tuyn trùng thc vt 21 1.2.1. Đ c đim ca tuyn tr ùng n i ký sinh di chuyn Pratylenchidae 23 1.2.2. Các lồi Pratylenchus spp. gây hi quan trng 24 1.2.3. Nhng nghiên cu ngồi nưc v tuyn trùng Pratylenchus spp 25 1.2.4. Nhng nghiên cu trong nưc v tuyn trùng Pratylenchus spp. 27 1.3. Mt s bin pháp phịng tr tuyn trùng Pratylenchus spp. 29 1.3.1. Bin pháp chn ging 29 1.3.2. Luân canh cây trng 29 1.3.3. Bin pháp canh tác 30 1.3.4. Bin pháp vt lý 30 1.3.5. Bin pháp hĩa hc 31 1.3.6. Bin pháp tng hp 31 1.3.7. Bin pháp sinh hc 31 1.3.8. Bin pháp s dng các vi sinh vt đi kháng và ký sinh tuyn 32 trùng Chương 2: Ni dung và phương pháp nghiên cu 33 2.1. Đi tưng nghiên cu 33 2.2. Ni dung nghiên cu 33 2.3. Thi gian và đa đim nghiên cu 33 2.4. Vt liu, hĩa cht và dng c thí nghim 33 2.4.1. Vt liu 33 2.4.2. Hĩa cht, dng c và thit b 34 2.4.3. Các cơng thc mơi trưng 35 2.5. Phương pháp nghiên cu 37 2.5.1 Phương pháp thu mu 37 2.5.2. Phương pháp x l ý m u 37 2.5.3 Phương pháp ly trích tuyn trùng 37 2.5.4 . Nhân nuơi tuyn trùng Pratylenshus spp. 38 2.5.5. Phân lp nm và gi mu nm 39
7. v 2.5.6. Xác đnh kh năng đi kháng ca các lồi nm phân lp đưc lên tuyn trùng Pratylenchus spp. trong điu kin phịng thí nghim 40 2.5.7. Nghiên cu các yu t nh hưng đn kh năng ký sinh ca nm 41 2.5.8 Th nghim tính đi kháng ca mt s chng nm cĩ tính đi kháng cao trong điu kin nhà lưi 41 2.6. Phương pháp x lý s liu 43 Chương 3: Kt qu nghiên cu 44 3.1. Phân lp và thu thp các chng VSV cĩ trong mu đt, r nghiên cu 44 3.2. M t đ tuyn tr ùng Pratylenchus coffeae phân l p đ ưc tr ên vư n 47 trng cà phê vi b bnh 3.3. Nhân nuơi tuyn trùng Pratylenchus coffeae trong phịng thí nghim 48 3.4. Sàng lc và tuyn chn các chng nm cĩ kh năng ký sinh tuyn 50 trùng Pratylenchus spp. 3.4.1. Sàng lc kh năng ký sinh tuyn trùng ca các chng nm 50 3.4.2. Kh năng ký sinh ca các chng nm đưc tuyn chn 52 3.5. Nghiên cu các yu t nh hưng đn kh năng ký sinh ca nm 54 lên tuyn trùng Pratylenchus spp. trong phịng thí nghim 3.5.1. nh hưng ca mơi trưng nuơi cy đn kh năng ký sinh ca nm 55 3.5.2. nh hưng ca nhit đ đn kh năng ký sinh ca nm 56 3.5.3. nh h ưn g c a pH đn kh năng ký sinh ca nm 58 3.5.4. nh hưng ca thi gian chiu sáng đn kh năng ký sinh ca nm 59 3.6. Kho sát kh năng ký sinh ca các chng nm lên tuyn trùng 60 Pratylenchus spp. trên cây cà phê vi trong điu kin nhà lưi 3.6.1. Din bin s lá và màu sác lá 60 3.6.2. Din bin chiu cao cây 62 3.6.3. Din bin chiu dài r các cơng thc thí nghim 63 3.6.4. Din bin trng lưng tươi và khơ ca cây cà phê vi các cơng 64 thc thí nghim 3.6.5. Din bin trng lưng tươi và khơ ca r 67
8. vi 3.6.6. Din bin các ch s bnh ca cây cà phê vi 69 Kt lun và kin ngh 72 1. Kt lun 72 2. Kin ngh 73 Tài liu tham kho Ph lc
9. vii DANH MC CÁC T VIT TT TRONG LUN VĂN HS : Hiu sut HQSDPB : Hiu qu s dng phân bĩn CM : Cư M’gar CK : Cư Kuin BMT : Buơn Mê Thut STT : S th t ASP : Aspergillus PEN : Penicillium TRI : Trichoderma PDA : Potato Dextrose Agar PRBA : Peptone Rose Bengal Agar WA : Water Agar MA : Maize Agar MM : Minimum Mineral VSV : Vi sinh vt TXL : Trưc x lý SXL : Sau x lý DANH MC CÁC HÌNH Hình 3.1. Hình thc ký sinh ca các chng nm đưc tuyn chn lên trng tuyn trùng Pratylenchus spp 54 Hình 3.2. Kích thưc và màu sc ca lá cà phê da vào bng so màu kỳ điu tra tun th 8 62 Hình 3.2. Kh năng cng sinh ca nm đi vi r cây cà phê vi 69
10. viii DANH MC CÁC BNG Trang Bng 1.1. Din tích, sn lưng và sn lưng cà phê xut khu Vit Nam 13 Bng 1.2. Sn lưng cà phê nhân xut khu ca Vit Nam 14 Bng 1.3. Các nưc nhp khu cà hàng đu ca Vit Nam 15 Bng 1.4. Các nưc sn xut cà phê cĩ sn lưng hàng đu th gii 17 Bng 1.5. Tiêu th cà phê ti mt s nưc nhp khu chính trên th gii 18 Bng 3.1. Mt đ vi sinh vt phân lp t đt ti mt s đa đim nghiên cu 44 Bng 3.2. Thành phn vi sinh vt và tn sut xut hin ca chúng phân lp đưc ti các đa đim nghiên cu 46 Bng 3.3. Mt đ tuyn trùng pratylenchus spp. trên vưn cà phê vàng lá 47 Bng 3.4. S lưng tuyn trùng Pratylenchus coffeae nhân nuơi trên mơi trưng cà rt_WA 49 Bng 3.5. Kh năng ký sinh trng tuyn trùng ca các chng nm 49 Bng 3.6. T l ký sinh ca các chng nm đưc tuyn chn trên trng tuyn trùng Pratylenchus spp 53 Bng 3.7. T l ký sinh và đc đim khun lc sau 5 ngày nuơi cy ca các chng nm trên mơi trưng khác nhau 55 Bng 3.8. T l ký sinh ca các chng nm các mc nhit đ khác nhau 57 Bng 3.9. T l ký sinh trng tuyn trùng ca 4 chng C07, T7, TD28 và T R6 các mc pH khác nhau 58 Bng 3.10. T l ký sinh ca các chng nm C07, T7, TD28 và TR6 các thi gian chiu sáng khác nhau 59 Bng 3.11. Din bin s lá 61 Bng 3.12. Chiu cao cây các cơng thc thí nghim 62 Bng 3.13. Chiu dài r các cơng thc thí nghim 63 Bng 3.14. Trng lưng tươi ca cây các cơng thc thí nghim 65 Bng 3.15. Trng lưng khơ ca cây các cơng thc thí nghim 66 Bng 3.16. Trng lưng tươi ca r các cơng thc thí nghim 67
11. ix Bng 3.17. Trng lưng khơ ca r các cơng thc thí nghim 68 Bng 3.18. S lưng trng tuyn trùng trong 50g đt 71 Bng 3.19. S lưng trng tuyn trùng trong 5g r 71
12. x DANH MC CÁC BIU Đ Trang Biu đ 3.1. T l (%) mt đ vi nm phân lp đưc ti các đa đim nghiên cu 44 Biu đ 3.2. Thành phn và tn sut xut hin ca các chng nm chính 45 Biu đ 3.3. Mt đ tuyn trùng Pratylenchus spp. trên vưn cà phê vi b vàng lá 48 Biu đ 3.4. S lưng tuyn trùng sau các thi gian nhân nuơi trên mơi trưng WA_cà rt. 49 Biu đ 3.5. T l ký sinh ca các chng nm đưc sàng lc 52 Biu đ 3.6. T l ký sinh ca các chng nm đưc tuyn chn trên trng tuyn trùng Pratylenchus spp 53 Biu đ 3.7. T l ký sinh ca các chng nm T7, C07, TD28 và TR6 các mơi trưng khác nhau. 55 Biu đ 3.8. T l ký sinh ca các chng nm C07, T7, TD28 và TR6 các mc nhit đ khác nhau 57 Biu đ 3.9. T l ký sinh ca các chng nm các mc pH khác nhau 58 Biu đ 3.10. Din bin kích thưc lá qua các cơng thc thí nghim 61 Biu đ 3.11. Din bin chiu cao cây các cơng thc thí nghim 63 Biu đ 3.12. Din bin chiu dài r các cơng thc thí nghim 64 Biu đ 3.13. Din bin trong lưng tươi ca cây các cơng thc thí nghim 65 Biu đ 3.14. Din bin trong lưng khơ cây các cơng thc thí nghim 66 Biu đ 3.15. Din bin trong lưng tươi ca r các cơng thc thí nghim 67 Biu đ 3.16. Din bin trong lưng khơ ca r các cơng thc thí nghim 68 Biu đ 3.17. Din bin s lưng trng tuyn trùng trong 50g đt 70 Biu đ 3.18. Din bin s lưng trng tuyn trùng trong 5g r 71
13. 1 M ĐU 1. Đt vn đ Vit Nam nm trong vùng khí hu nĩng m nên rt thun li cho vic phát trin sn xut nơng nghip. Vi lãnh th nm tri dài trên nhiu vĩ đ làm cho mi vùng min ca nưc ta mang mt nét đc trưng phù hp vi các loi cây trng nơng nghip, cây ăn qu và cây cơng nghip, Trong các cây trng nơng nghip, cà phê là mt cây cĩ giá tr kinh t cao mang v ngun thu ngân sách ln cho nhà nưc và mang li s thay đi rõ rt v kinh t cho ngưi dân. Chính vì vy, cây cà phê cĩ ý nghĩa chin lưc lâu dài Đăk Lăk nĩi riêng và c nưc nĩi chung. Cây cà phê đưc nhng ngưi truyn đo đưa vào trng Vit Nam ln đu tiên Qung Bình, Qung Tr năm 1857, và đưc trng Tây Nguyên năm 1925. Trong nhng năm qua cùng vi vic m rng din tích theo chiu rng thì thâm canh tăng năng sut theo chiu sâu cũng khơng ngng đưc chú trng, chính vì vy năng sut và cht lưng sn phm cà phê ngày càng cao. Theo ch trương ca nhà nưc thì hin nay Đăk Lăk đi sâu vào thâm canh ch khơng m rng din tích. Vic gi n đnh và tăng năng sut đưc thc hin bng nhiu cách như: chn lc nhng ging tt, áp dng các bin pháp thâm canh cĩ li, ch đng phịng tr sâu bnh, Niên v 2010/2011 đã kt thúc. Theo s liu Tng cc Hi quan, kim ngch xut khu cà phê đt 1,2 triu tn, tr giá 2,6 t USD, tăng 8% v lưng, 58% v giá và 47% v kim ngch so vi niên v 2009/2010. Đây là kt qu cao nht t trưc đn nay ca ngành cà phê. Thc t cho thy, mun nâng cao năng sut cà phê thì phi thc hin thâm canh cao đng thi chú trng cơng tác phịng chng sâu bnh. Trong nhng năm tr li đây tình hình sâu bnh trên cây cà phê cĩ chiu hưng gia tăng, đc bit nhiu lồi sâu, bnh nguy him đã tàn phá nhiu din tích cà phê gây nhiu thit hi v kinh t và nh hưng đn đi sng ca ngưi nơng dân. Trong s nhng bnh gây thit hi nng trên cây cà phê đĩ chính là bnh liên quan đn r mà
14. 2 tuyn trùng là nguyên nhân ch yu. Tuyn trùng là đi tưng gây hi chính cho nhiu vùng trng cà phê, chúng làm cây vàng dn, kit sc đn cht, là tác nhân cho các đi tưng khác như nm xâm nhp và gây hi, nghiêm trng hơn chúng cịn làm cho vùng đt b nhim bnh khơng th trng cà phê trong mt thi gian và phi chuyn sang trng lồi cây khác hoc b đt trong thi gian dài. Tuyn trùng gây hi cĩ nhiu loi, trong đĩ tuyn trùng Pratylenchus spp . là lồi gây hi nghiêm trng nht trên cây cà phê, chúng phá hoi làm b r khơng phát trin, cây khơng hút đưc cht dinh dưng, b r b tn thương và là điu kin đ các lồi nm xâm nhp gây hi. Đây là lồi cĩ phm vi phân b rng khp trên th gii và ký sinh nhiu lồi cây trng các vùng khí hu khác nhau gây thit hi v năng sut và phm cht ca cây trng. Chính vì vy vic phịng tr tuyn trùng là vn đ rt cn thit đ bo v cây trng nht là đi vi cây cà phê. Hin nay vic phịng tr tuyn trùng ch yu da vào bin pháp hĩa hc, tuy bin pháp này cĩ hiu qu nhưng ch tc thi và khơng tiêu dit đưc hồn tồn tuyn trùng trong đt mà ch làm gim s lưng ca chúng trong mt thi gian. Mt khác các loi thuc hĩa hc thưng rt đc hi đi vi con ngưi, mơi sinh và tiêu dit nhiu lồi thiên đch, đ li nhiu dư lưng trong sn phm, Vy nên cn phi cĩ bin pháp phịng tr tuyn trùng hiu qu, an tồn cho con ngưi, mơi sinh và bo v thiên đch. Mt trong s đĩ là bin pháp sinh hc trong đĩ vic s dng các lồi thiên đch, các tác nhân đi kháng đ hn ch tiêu dit tuyn trùng là hưng mamg li hiu qu rt kh quan. Do đĩ mà chúng tơi thc hin đ tài: “ Nghiên cu tuyn chn mt s vi nm ký sinh tuyn trùng Pratylenchus coffeae gây hi trên cây cà phê vi ti Đăk Lăk”
15. 3 2. Mc tiêu ca đ tài Tuyn chn mt s loi nm cĩ kh năng đi kháng tuyn trùng Pratylenchus coffeae gây hi trên cây cà phê. Đánh giá hiu lc phịng tr tuyn trùng Pratylenchus và nh hưng vi nm đn sinh trưng cây cà phê con trong điu kin nhà lưi. 3. Ý nghĩa khoa hc và thc tin 3.1. Ý nghĩa khoa hc Xác đnh thành phn và phân b ca các lồi vi nm cĩ kh năng đi kháng vi tuyn trùng, đánh giá kh năng ký sinh ca nm đi kháng và các yu t liên quan làm cơ s cho vic s dng các dịng nm này trong cơng tác phịng tr tuyn trùng. 3.2. Ý nghĩa thc tin S dng nm đi kháng như mt bin pháp sinh hc trong phịng tr tuyn trùng gây hi trong đt. Cĩ th s dng các loi nm đ to ra các sn phm phân bĩn sinh hc va to điu kin cho cây cà phê sinh trưng, phát trin tt va hn ch và tiêu dit tuyn trùng rt hiu qu. Khai thác và s dng ngun vi sinh vt cĩ ích ca đa phương vn rt đa dng và phong phú. 4. Gii hn ca đ tài Trong quá trình làm đ tài, do kin thc, thi gian, trang thit b và hĩa cht cĩ hn nên chúng tơi ch tin hành phân lp, th tính ký sinh ca mt s chng nm phân lp đưc ti mt s đa đim trng cà phê vi b bnh tuyn trùng ti Đăk Lăk. Mt khác, tt c nhng nghiên cu ch đưc thc hin trong quy mơ phịng thí nghim, chưa đưc mang ra th nghim phịng tr trên cây cà phê vi ngồi đng rung do vy chưa đánh giá đưc chính xác kh năng phịng tr tuyn trùng Pratylenchus spp. ca các chng nm phân lp đưc.
16. 4 CHƯƠNG 1 TNG QUAN TÀI LIU 1.1. Tng quan v cây cà phê 1.1.1. Lch s phát trin ca cây cà phê Cà phê thuc b Rubiales, h Rubiacea, chi coffea. Theo phân loi thc vt hc cà phê cĩ khong 500 lồi vi trên 6.000 loi. Tt c các loi cà phê đu cĩ ngun gc t Châu Phi, loi sng hoang di đã ni ting và lâu đi nht là cà phê chè ( coffea arabica). Cây cà phê chè mc hoang di đưc bit đn đu tiên vùng biên gii giáp cao nguyên Boma và Sudan. Năm 1889 đã tìm thy cà phê vi ( Coffea canephora) mc hoang di vùng thuc Cơng Gơ và mc ri rác mt s vùng khác thuc Tây Phi gn xích đo. Cây cà phê đưc trng trt t th k XIV ti vùng Arabica (Yêmen). Theo Vesling, qu cà phê đưc đem t Yêmen sang bán vùng ai cp dưi dng qu khơ và coi đây là th hàng rt sa x. Vào th k XVII ngưi ta đã ly cà phê đã rang xay trn vào du m đưc cha trong các túi làm thc phm đ vưt xa mc. 1.1.2. Đc đim thc vt hc ca cây cà phê Hin nay trên th gii đang trng cà phê cĩ giá tr kinh t sau * Cà phê chè (coffea arabica Line) : Đưc trng cĩ h thng đu tiên vào khong th k XV ti các khu vưn min nam Yêmen. T gia th k XVII ngưi Arp mt v trí đc tơn trong vic trng cà phê và cà phê chè đưc lan rng khp th gii. Ngun gc t Ethiopia đn Yêmen sang Yava (1960) đn Amsterdam (Hà Lan) năm 1706, sang Trung M năm 1724, đn Colombia năm 1724, t Yêmen sang Brazil năm 1715 và t Yava sang Papua New Guinea vào năm 1770. Hin nay cà phê chè đưc trng tp trung ch yu ti Brazil, Colombia, Mêhico và các nưc Trung Phi. Cà phê chè bao gm các chng ph bin như sau:
17. 5
    Coffea Arabica L. var. Typica
    Coffea Arabica L. var. Bourbon
    Coffea Arabica L. var. Amarello chev
    Coffea Arabica L. var. Caturra
    Coffea Arabica L. var. Mokka
    Coffea Arabica L. var. Mundonovo
    Coffea Arabica L. var. Catuai
    Coffea Arabica L. var. Catimor * Cà phê vi (Coffea canephora Piere): Cà phê vi t Tây Phi và Madagascar đưa sang Nam M và Amsterdam vào năm 1899. Cà phê vi khơng chu đưc lnh như cà phê chè vì vy vic gieo trng ch hn ch ti mt s vùng cĩ điu kin sinh thái đc trưng, đn đin cà phê vi đu tiên xut hin ti Java năm 1900. Cà phê vi ch yu đưc trng nhiu mt s nưc là Indonesia, B Bin Ngà, Uganda, Vit Nam. Cây cà phê vi chu đưc nhit đ nĩng m, năng sut cao nhưng hương v nưc ung kém hơn cà phê chè. Khác vi cây cà phê chè, cà phê vi là cây th phn chéo và ch ra hoa mt ln trên nách ca cành ngang. * Cà phê mít (Coffea excelsa Chev): Cà phê mít dâu da ( coffea liberica Bull in Hiern). Hai loi cà phê này ch đưc trng ti các nưc Châu Phi như Liberia, Sierra Leon, Cng Hịa Trung Phi, Benin và các nưc Châu Á như Philipin, Indonesia, Vit Nam. Hai loi cà phê này sinh trưng khe kh năng thích ng rng, ít sâu bnh, nhưng cht lưng nưc ung kém, hàm lưng caffein thp. So vi cà phê chè và cà phê vi thì sn lưng ca hai loi cà phê này khơng đáng k. 1.1.3. Yêu cu sinh lý, sinh thái ca cây cà phê Khí hu: Là thành phn rt quan trng ca điu kin t nhiên nĩi chung và là mt nhu cu sinh thái trc tip nht ca cây cà phê, giá tr trung bình nhiu năm ca mi yu t khí hu, quan trc ti các trm khí tưng chun đc bit cĩ li cho vic quy hoch trng cà phê theo quy mơ vùng.
18. 6 Nhit đ: Nhit đ khơng khí trung bình hng năm và thích hp nht cho cây cà phê vi ( Coofea canephora var. Robusta) là 2226 oC và cho cây cà phê chè ( Coffea Arabica) là 1922 oC. Nn nhit đ ban ngày t 2832 oC, ban đêm t 2225 oC, biên đ nhit khơng khí ngày đêm bình quân nm trong khong 8 12 oC. Do t tiên ca cây cà phê sng dưi các tán rng cĩ đ cao t 1300m 1800m so vi mt nưc bin nên ưa thích vi điu kin khí hu mát m ơn hịa. Nhìn chung cây cà phê cĩ th sinh trưng và phát trin đưc trong khong nhit đ t 530 oC, nhưng thích hp nht t 1524 oC. Nhit đ t 25 oC tr lên quá trình quang hp gim dn, trên 30 oC thì quá trình quang hp s ngng hn, nu kéo dái thì cây cà phê b tn thương. Nu nhit đ t 25oC kéo dài trong vài gi thì chưa nh hưng ln nhưng nu kéo dài thì b nh hưng nng. m đ khơng khí : m đ trung bình năm tt nht trên 75% và cây cà phê vi ưa m đ khơng khí cao hơn cây cà phê chè. Cà phê chè ưa biên đ nhit cao hơn và cũng chu hn tt hơn cà phê vi. Cây cà phê chè sinh trưng, phát trin m đ t 70% tr lên. m đ khơng khi cao s làm gim s mt nưc qua quá trình bc hơi nưc, tuy nhiên nu m đ khơng khí quá cao cũng to điu kin cho nhiu đi tưng sâu bnh hi phát trin, ngưc li nu m đ khơng khí quá thp làm cho quá trình bc thốt hơi nưc tăng lên rt mnh, s làm cho cây thiu nưc và héo, đc bit là trong nhng tháng mùa khơ cĩ nhit đ cao và tc đ giĩ ln. Lưng mưa: Cà phê chu tt vi bin đng ca lưng mưa nhưng tt nht lưng mưa t 15002000mm vi cà phê vi và 12001500mm vi cà phê chè và trong năm cn khong 3 tháng khơ hn đ giúp cây phân hĩa mm hoa. Đi vi cây cà phê chè yêu cu lưng mưa hng năm ít hơn so vi cà phê vi. Giĩ mnh, đc bit trong mùa khơ nng, làm tăng s bc thốt hơi nưc t cây và đt, cĩ th làm tn thương cây v mt cơ hc. Tt nht tc đ giĩ trong lơ cà phê t 23 m/s, trng cây chn giĩ và cây che bĩng là mt trong nhng bin pháp nơng hc cĩ tác dng làm thay đi điu kin mơi trưng đ phù hp vi yêu cu sinh thái ca cây cà phê .
19. 7 Đt đai: Đi vi cây cà phê nĩi chung và cà phê chè nĩi riêng thì tính cht vt lý ca đt đai quan trng hơn so vi tính cht hĩa hc. Ngưi ta đánh giá đ tơi xp ca đt bng ch tiêu dung trng và đ xp. Thơng thưng các loi đt tơi xp cĩ dung lưng t 0,91,0 g/cm 3, cịn nhng loi đt nng, cht ít tơi xp cĩ dung lưng t 1,01,3 g/cm 3. Đt bazan cĩ nhng đc tính vt lý quý như đ xp cao, dung trng thp, tng đt mt dày, thm nưc và thốt nưc tt. Cà phê sinh trưng tt, đt năng sut và cht lưng cao trên đt đ bazan cĩ tng đt sâu trên 70cm. Cà phê chè cĩ th trng trên đt cĩ cp đ dc khác nhau, nhưng cn chú ý đn các bin pháp chng xĩi mịn, nu khơng lưng đt mt đi hng năm do xĩi mịn b mt là rt ln. Cây cà phê địi hi đt tt nht cĩ đ pH t 4,5 đn 5,0 nhưng nhng loi đt ít chua hoc gn trung tính, cây vn phát trin tt cho năng sut cao. Đt trng lý tưng nht cĩ đ tơi xp khong 60% dung trng khong 90g/cm 3 và t trng là 2,26; đt cĩ hàm lưng N tng s là 0,150,20%; P2O5 tng s 0,080,10%; K 2O tng s 0,100,15%; hàm lưng mùn ti thiu là 2%. Vit Nam kéo dài theo phương kinh tuyn t 23 o23 ’8o30 ’ vĩ đ Bc và t 102 o21 ’ 109 021 ’ đ kinh Đơng vi din tích 331.000km 2. Như vy nưc ta kéo dài t Bc xung Nam gn 15 o vĩ đ. Đi núi chim phn ln lãnh th vi mt mng sơng sui khá dày. Tồn b lãnh th nm trong vành đai nhit đi phía Bc đưng xích đo, đim cao nht phía Bc là vào 23 o23 ’ giáp vi Bc chí tuyn, như th điu kin nhn xét đu tiên là nưc ta nm trong vùng khí hu thích hp cho vic phân b cây cà phê. Nhìn vào đc đim khí hu ca c nưc và phân chia 2 min khí hu Bc, Nam. Chúng ta hồn tồn cĩ căn c đ phân b cây cà phê Arabica phía Bc và lồi cà phê Robusta phía Nam. Như th vi li th v v trí đa lý và vi đc đim ca cà phê ba lồi ( C. Arabica, C.canephora, C. excelsa và liberica) ch yu là 2 lồi C.arabica và C.canaphora cĩ giá tr kinh t cao, cĩ yêu cu sinh thái khác nhau nên cây cà phê cĩ th phát trin hai min Nam và Bc.
20. 8 Loi cà phê Arabica cĩ điu kin sinh thái phù hp vi các điu kin phía Bc. Tuy nhiên do điu kin c th mi vùng cĩ khác nhau nên cũng cn cĩ nhng thay đi tương ng v k thut nơng nghip và c v ging cây trng. Cũng như vy nĩi phía Nam đèo Hi Vân là min đa lý khí hu thích hp cho vic trng cà phê Robusta nhưng cĩ nhng vùng cĩ th trng cà phê Arabica. 1.1.4. K thut canh tác cà phê 1.1.4.1. Chun b đt Cà phê là cây lâu năm cĩ b r khe, háo khí, cĩ yêu cu rt cao v ơxy. Trong mơi trưng thơng thống, đy đ dinh dưng tt làm cây cà phê sinh trưng, b r phát trin khe, hút nưc và dinh dưng tt làm cây cà phê sinh trưng, phát trin mnh, cho năng sut cao. Cà phê trng trên đt tt khơng nhng cĩ kh năng cho sn lưng cao hng năm mà cịn cĩ đi sng kinh t kéo dài hơn. 1.1.4.2. K thut trng Cây con đem trng phi đt tiêu chun cĩ t 4 đn 6 cp lá, cao 2025 cm, đưng kính gc 0,20,3 cm, khe mnh khơng sâu bnh và đã đưc hun luyn ánh sáng trưc khi trng. Nu là cây ghép thì phi cĩ ít nht 2 cp lá k t trên vt ghép. Mĩc h sâu 2530 cm, các h thng hàng nhau. Khi trng g b túi PE, tránh khơng làm v bu, đt cây xung h, gi cây thng đng, lp h và dm cht đt xung quanh cây con mi trng. Nu cây con hơi ln do phi gi li lâu trong vưn ươm, r cc cĩ th b cong đáy bu, nên ct mt lát đt đáy bu trưc khi trng. Trng cà phê xong, gieo ngay cây chn giĩ tm thi. 1.1.4.3. Bĩn phân Cà phê là cây cĩ yêu cu dinh dương cao, địi hi đưc bĩn nhiu đ cĩ năng sut cao, ơn đnh. Cây cn các cht đa lưng và trung vi lưng. Đi vi cà phê kin thit cơ bn khi b r cịn yu, cây cn mt lưng phân lân di dào đ kích thích s phát trin ca b r. Khi cây cho thu hoch thì cn đm và kali
21. 9 nhiu hơn. Rt nhiu tác giã đã thng nht rng đm và kali là hai yu t dinh dưng cn thit nht cho cây cà phê vào thi kỳ kinh doanh. Theo Tandon (1998) lưng dinh dương cây ly đi qua qu cà phê chè (tương đương 1000kg cà phê nhân) là 34kg N, 5kg P 2O5, và 48kg K 2O. Lân chim t l thp so vi đm và kali. Tác dng ca phân lân ít rõ trên năng sut cà phê, nhưng phân lân li rt cn cho s ra hoa đu qu ca cây cà phê (Malavolta, 1991; Wrigley, 1998) [26][30]. Ngồi các yu t đa lưng cây cà phê cịn cn các cht trung lưng là lưu huỳnh, canxi, ma giê, và các cht vi lưng như bo, km, đng, Đi vi vưn cà phê đưc thâm canh cho năng sut cao cn đc bit chú ý ti các yu t trung vi lưng vì các loi phân khống thưng thiu các loi phân này. Hin tưng thiu km thưng ph bin nhiu nưc trng cà phê trên th gii. Tây Nguyên hin tưng thiu km khá ph bin trên c vưn cà phê vi và cà phê chè. 1.1.4.4. K thut ta cành to tán To hình cho cà phê là mt bin pháp k thut rt quan trng thơng qua vic ct ta đ to ra mt b tán cĩ s lưng thân và cành phân b đu trong khơng gian phù hp, thơng thống, tip nhn đưc nhiu ánh sáng mt tri đ cho cây quang hp tt to ra năng sut cao và n đnh. Trong khi ta cành to hình hn ch ct b cành cp 1 (tr khi cành cp 1 b sâu bnh); chú ý ct b nhng cành b sâu đ đc, b bnh nm hng hay b khơ cành. Ct b hp lý các cành vơ hiu sao cho to đưc s thơng thống hp lý ca tán lá nhưng vn che chn đưc thân cây cà phê. Đ cao hãm ngn thưng t 1,4 đn 1,6m k t gc cây đn v trí hãm ngn. Riêng đi vi cà phê Catimor đ cao hãm ngn khong 1,8m hoc khơng hãm ngn Sau mùa thu hoch cn ct b nhng cành khơ, nhng phn cành sinh trưng yu t, nhng cành b sâu bnh đ nhng cành cịn li phát sinh nhng cành mi s cho qu trong mùa sau. 1.1.4.5. Các bin pháp phịng tr sâu bnh
22. 10 Nhng năm gn đây, dch ve su hi cây cà phê đang cĩ xu hưng lan rng trên khp đa bàn Đăk Lăk. Trên nhng din tích cà phê b ve su phá hoi, vưn cây nhanh chĩng xung cp, năng sut, cht lưng sn phm gim đáng k. S thuc tr sâu sinh hc cĩ ngun gc t nm Metarhizium và các loi thuc chng lt xác như Butyl 10WP, Aplau đ phịng tr u trùng ve su dưi đt. Mt đi tưng na cĩ th gây hi thân cành cà phê: đĩ là mt đc cành. Triu chng đin hình là lá và thân b cht hoi chy dài t l mt đc vào đn cui cành, b héo rũ 57 ngày sau khi mt tn cơng do mt làm thành các đưng hm và hang hc trong cành, l đc ca mt nh (kích thưc<1mm) và nm mt dưi ca cành nên hơi khĩ phát hin. Mt đc cành gây hi ch yu vào mùa khơ (t tháng 3 đn tháng 56) hàng năm. * Bin pháp đi phĩ vi mt đc cành là Ct b và tiêu hy các cành b mt hi. Trng cây che bĩng cũng cĩ tác dng hn ch mt đc cành. Dùng nhng loi thuc cĩ tác dng lưu dn và xơng hơi như Dragon, Pirynex, Lancer s cĩ hiu qu cao hơn các loi thuc tr sâu thơng thưng khác. * Bin pháp phịng tr bnh Đu tiên là bnh khơ cành qu do nm Collectotrichum gloesporioides gây ra. Bnh xut hin giai đon khi cây cà phê ra hoa đn trái chín. Bnh làm khơ đen lá, qu, cành và thm chí c thân. Bin pháp phịng tr bnh khơ cành là bĩn đ N, P, K và mt s vi lưng như Mo, Mg, gĩp phn làm gim bnh nht là lúc cây đang mang trái. S dng thuc Anvil 5SC phun phịng khi cây đu trái hoc vào đu mùa mưa (khong tháng 5 dương lch) và dùng thuc Carbenzim phun 2 ln cách nhau 2 tun lúc cây xut hin triu chng bnh hoc lúc mưa nhiu (khong tháng 6 tháng 7 dương lch). Loi bnh th hai cũng cĩ kh năng gây cht cành là bnh nm hng do nm C orticium samonicolor gây ra. Đ phịng tr bnh nm hng, cn ct cành bnh tp trung đem đt. Nu vt bnh mi phát sinh trên các cành ln gn thân
23. 11 thì dùng Bordeaux 5% quét lên cành, cĩ th quét 2 ln cách nhau 7 ngày. Khi thy bnh cĩ kh năng lây lan mnh thì phun Bordeaux 1% hoc Vanicide 5SL nng đ 1,52% đ phịng cho các cây cịn li trong vưn. 1.1.4.6. Bin pháp tưi nưc cho cây cà phê Hng năm, chi phí tưi nưc cho cà phê khá tn kém, chim t 25 đn 30% chi phí. Khi din tích cà phê đã đưa vào kinh doanh n đnh, lưng nưc cn tưi là 500 đn 600 lít /gc/ln tưi, chu kỳ tưi tùy vào khu vc và mc đ khơ héo ca cây, thơng thưng khong 25 đn 30 ngày mt ln tưi. 1.1.4.7 Thu hoch , ch bin bo qun + Thi v thu hoch: Thi v thu hoch ca các loi cà phê khác nhau tùy thuc vào các yu t: vùng sinh thái, điu kin khí hu. + K thut hái: hin nay trên th gii cũng như trong nưc ta thu hoch cà phê vn ch hái bng tay là chính. Tuy nhiên hin cĩ nhiu nưc đã và đang nghiên cu sn xut các loi máy hái cà phê đ gii quyt tình trng thiu nhân cơng trm trng mt s nưc trng cà phê trên th gii, các máy này da theo nguyên lý rung cành, đưc áp dng cĩ kt qu đi vi mt s cây ăn qu. Brazil đã ch to đưc mt loi máy hái cà phê cĩ cơng sut bng 100 ngưi hái và mi đây Australia cũng ch to thành cơng máy hái cà phê. + Ch bin: Hin nay trên th gii cĩ hai phương pháp ch bin cà phê, đĩ là ch bin ưt (cà phê ra đưc gi là cà phê “du” (mild) và ch bin khơ (cà phê khơng ra “Hard coffee). + Bo qun Nu ct gi tt s tránh đưc s suy gim v cht lưng cà phê. Cĩ th cha ht cà phê khơ trong bao ti đt cao so vơi nn nhà đ to s thơng thống. 1.1.5. Tình hình sn xut, xut khu cà phê ca Vit Nam Cây cà phê ln đu tiên đưc đưa vào Vit Nam t năm 1857 và đưc nhp vào đ trng Vit Nam đ trng t năm 1888, giai đon đu đưc trng th nghim ti mt s nhà th Ninh Bình, Qung Tr, và mãi ti th k XV mi đưc trng các đn đin ca ngưi Pháp thuc Ph Qùy (Ngh An) và
24. 12 nhiu nơi khác Tây Nguyên. Đn năm 1920 tr đi cây cà phê thc s mi cĩ din tích trng đáng k đc bit là Buơn Ma Thut. Sau năm 1975 cây cà phê đưc phát trin mnh ti các nơng trưng quc doanh thơng qua chương trình hp tác liên chính ph vi các nưc Liên Xơ cũ, Cng Hịa dân ch Đc, Bungary, Tip Khc và Ba Lan, đn năm 1990 đã cĩ 119300 ha. Sau năm 1991 phong trào trng cây cà phê Vit Nam phát trin mnh m trong nhân dân. Do vy, din tích cà phê đã lên đn 530.000 ha và sn lưng niên v năm 2000/2001 đt 756.000 tn, trong vịng hơn 10 năm t năm 1992 đn năm 2004 tng sn lưng cà phê ca Vit Nam t v trí th 9 lên v trí th 2 sau Brazil. Sn lưng cà phê xut khu Vit Nam vào niên v 1995/1996 đt 221.496 tn đng th 4 trên th gii sau Brazil, Colombia và Indonesia, nhưng đn niên v 1999/2000 nưc ta đã xut khu đưc 653.678 tn vưt Indonesia và Colombia. Trong nhng năm gn đây sn lưng xut khu ca Vit Nam tip tc tăng mnh niên v 2003/2004 là 889.705 tn. Vào các năm 1993 đn 1995 do sn lưng cà phê trên th gii thiu trm trng (gn 10 triu bao mi năm) do đĩ giá cà phê trên th gii cũng như Vit Nam tăng mnh, vì vy ngưi trng cà phê thu đưc li nhun rt ln t cây cà phê. Chính điu này là mt trong nhng nguyên nhân chính làm cho din tích trng cà phê Vit Nam, đc bit là khu vc Tây Nguyên tăng vt t sau năm 1995. Năm 1995 din tích trng cà phê ca Vit Nam mi ch đt 175.000 ha nhưng đn niên v 2009/2010 din tích này đã tăng lên 536.000 ha. Cùng vi thành cơng ca nghành cà phê Vit Nam trên th trưng th gii v din tích, năng sut và sn lưng, trong nhng năm gn đây ngành cà phê ca Vit Nam li đng trưc nhng thách thc to ln v chng loi, cht lưng và giá cà phê xut khu. Cà phê Robusta thưng cho năng sut cao hơn nhưng cht lưng nưc ung kém hơn so vi cà phê Arabica do đĩ giá bán thp hơn. Ngày nay, th trưng tiêu th cà phê Arabica li đang dn tăng mnh do th hiu ca ngưi tiêu dùng bi hương v đm đà và du thơm đc sc ca nĩ. Trong nhng năm gn đây Chính Ph Vit Nam cĩ ch trương thu hp din tích trng cà phê
25. 13 vi nhng vùng đt năng sut thp, cht lưng kém, đng thi m rng din tích trng cà phê chè các vùng sinh thái thích hp. Bng 1.1: Din tích , sn lưng và sn lưng cà phê xut khu Vit Nam Din tích Sn lưng xut Năm/ niên v Sn lưng (tn) (ha) khu (tn) 1996 254.200 316.900 336.242 1997 340.300 420.500 395.418 1998 370.600 427.400 404.206 1999 477.700 553.200 653.678 2000 561.900 802.500 874.678 2001 565.300 840.600 713.735 2002 522.200 699.500 640.020 2003 510.200 793.700 889.705 2004 496.800 836.000 693.780 2005 497.400 752.100 803.467 2006 497.000 985.300 900.000 2007 506.400 961.200 954.000 2008 525.100 996.300 980.000 2009 531.000 1.180.530 1.080.000 2010 536.000 1.170.000 1.050.000 Theo các báo cáo ca Hip hi Cà phêCa cao Vit Nam [35]. Mt vn đ đưc nhiu ngưi quan tâm trong nhng năm gn đây nht đĩ là th trưng cà phê th gii đang chu nh hưng ch yu t sn lưng cà phê ca mt s nưc sn xut ln nhu Brazil, Vit Nam, Comlombia, Indonesia. Trong đĩ Brazil và Vit Nam là 2 nưc cĩ sn lưng cà phê ln nht th gii do đĩ nu sn lưng ca Brazil gim thì giá xut khu ca Vit Nam tăng và ngưc li.
26. 14 Bng 1.2: Sn lưng cà phê nhân xut khu ca Vit Nam Sn lưng xut Kim ngch Gía bình quân Ch tiêu niên v Khu (tn) (USD) (USD/ tn) 2006 900.000 1.860.000.000 2.066 2007 954.000 1.950.000.000 2.044 2008 980.000 1.764.000.000 1.800 2009 1.080.000 1.586.700.000 1.496 2010 1.050.000 1.763.000.000 1.679 2011 1.200.000 2.600.000.000 2.167 Theo các báo cáo Hip hi Cà phêCa cao Vit Nam [35]. Qua bng 3 chúng ta nhn thy sn lưng cà phê xut khu ca Vit Nam trong nhng năm qua tăng mnh, nhưng kim ngch thu đưc bin đng theo giá bán. niên v 2006, mc dù sn lưng cà phê ca nưc ta đt 900.000 tn nhân nhưng do giá bán 2.066 USD/tn, kim ngch đưc 1,8 t USD. Nhng năm tip theo din tích cũng tăng và kim ngch cũng tăng, trong khi đĩ giá c lên xung tht thưng. Niên v 2010/2011 đã kt thúc. Theo s liu Tng cc Hi quan, kim ngch xut khu cà phê đt 1,2 triu tn, tr giá 2,6 t USD, tăng 8% v lưng, 58% v giá và 47% v kim ngch so vi niên v 2009/2010. Đây là kt qu cao nht t trưc đn nay ca ngành cà phê [8]. Do vy, ngành cà phê mun làm mt cuc cách mng vào thi đim này thì nht thit phi to đưc chuyn bin đt phá v vic chuyn đi chng loi cà phê cũng như cht lưng cà phê, vì trong xu hưng chung ca ngưi tiêu dùng cà phê trên th trưng là chuyn t cà phê vi sang cà phê chè cĩ hương v thơm ngon đm đà hơn. Ngành cà phê Vit Nam đã cĩ ch trương khuyn cáo thu hp din tích trng cà phê vi nhng vùng đt năng sut thp, cht lưng kém, đng thi m rng din tích trng cà phê chè cĩ cht lưng cao hơn.
27. 15 Bng 1.3: Các nưc nhp khu cà phê hàng đu ca Vit Nam Tr giá T phn so vi TT Tên nưc S lưng (USD) xut khu (&) 1 ECUADOR 171,134,402 294,412,880.74 1.72 2 GERMANY 117,982,911 234,453,392.08 1.99 3 USA 116,134,981 222,240,126.97 1.91 4 ITALY 89,312,238 176,474,461.77 1.98 5 SPAIN 84,828,123 168,221,418.70 1.98 6 BELGIUM 73,875,202 144,920,907.57 1.96 7 JAPAN 52,054,819 112,356,528.23 2.16 8 KOREA 39,155,772 76,881,044.74 1.96 9 ALGERIA 32,950,878 68,974,615.62 2.09 10 FRANCE 30,731,713 57,561,423.21 1.87 Theo báo cao ca hi cà phê ca cao Vit Nam 20072008 [5]. Th tưng chính ph đã ký quyt đnh s 172/TTg, ngày 24/3/1997 v chương trình phát trin cà phê chè Vit Nam. Mc tiêu ca chương trình là phát trin 40.000 ha cây cà phê chè Vit Nam. Mc tiêu ca chương trình là phát trin cà phê chè trung du nhm đt sn lưng 43.000 tn cà phê nhân/năm. Đây là chương trình phát trin cà phê chè vay vn cơ quan phát trin Pháp ch yu tp trung các đa phương: Sơn La, Thanh Hĩa, Qung Tr, Lai Châu, Hà Giang, Lng Sơn, Tha Thiên Hu, Qung Ngãi, Yên Bái, Ngh An, Phú Th, Bc Cn, Hà Tây và Tng Cơng ty cà phê Vit Nam. Theo báo cáo ca Tng Cơng ty cà phê Vit Nam v thc hin chương trình phát trin cây cà phê chè vay vn cơ quan phát trin Pháp (APD), kt qu đn ht tháng 122002 đã đt đưc: Tng din tích đt gn 10.000 ha, sn lưng thu hoch trên dưi 40.000 tn qu tươi. Hin nay, các vùng trng cà phê chè Catimor Vit Nam cĩ cht lưng khơng đng đu, mt s vùng trong nhng năm đu cà phê chè Catimor phát trin tt cho năng sut cao nhưng càng v sau thì phát trin hn ch. Vì vy,
28. 16 cn phi tăng cưng cơng tác nghiên cu lai to các loi ging cà phê chè cho phù hp vi tng vùng sinh thái đc trưng nhm đáp ng th trưng xut khu và th hiu ngưi tiêu dùng. Theo hip hi cà phê ca cao Vit Nam (VICOFA), sn xut kinh doanh cà phê niên v 20032004 (t tháng 10 2003 đn 10 2004) chưa cĩ chuyn bin ln v cht, vn cịn nhiu bt cp. Vic trng cà phê thiu quy hoch, khơng qun lý, khng ch đưc din tích nên dn ti trơng t phát, tràn lan. Khi giá xut khu và giá mua trong nưc quá thp (giá xut khu thp k lc là năm 2001, cà phê Robusta loi 2 cĩ lúc ch cịn 380 USD/tn (FOB)) thì nơng dân t cht b cà phê, khi giá tăng nh li trng tràn lan, khơng tuân th quy trình chn lc ging dn đn năng sut chưa cao, cht lưng quá thp. Ngành cà phê Vit Nam ch trương đi mi phương hưng chin lưc sn xut cà phê theo nhng ni dung sau đây: * Chuyn dch cơ cu cây trng: Ngành cà phê Vit Nam ch trương đi mi phương hưng sn xut cà phê theo hai hưng: Gim bt din tích cà phê Robusta : Chuyn các din tích cà phê phát trin kém, khơng cĩ hiu qu sang các loi cây trng lâu năm khác như cao su, h tiêu, ht điu cây ăn qu và c cây hng năm như bơng, ngơ lai Mc tiêu cui cùng ca chin lưc này là gi tng din tích cà phê khơng đi mc hin nay, hoc gim chút ít, nm trong khong t 450.000 đn 500.000 ha nhưng cơ cu chng loi cà phê cn thay đi, trong đĩ: + Cà phê Robusta : 350.000 ha đn 400.000 ha (gim 100.000 ha đn 150.000 ha). +Cà phê Arabica: 100.000 ha (tăng 60.000 ha so vơi k hoch cũ trng 40.000 ha bng vn vay ca cơ quan phát trin Pháp) [4]. 1.1.6. Tình hình sn xut cà phê trên th gii Cà phê là mt cây trng cĩ tm quan trng đi vi cơ cu xã hi, gĩp phn vào vic phát trin và nâng cao mc sng ca ngưi dân. Cà phê cịn là đng lc phát trin kinh t ca nhiu quc gia đc bit là nưc đang phát trin,
29. 17 ngồi ra sn xut cà phê cịn gn bĩ ngưi dân vi đng rung, làng quê, hn ch nn b thơn quê ra thành ph. Trên tồn th gii cĩ khong 25 triu ngưi các nưc trng cà phê cũng như tiêu th cà phê, sng nh vào cà phê đc bit như các nưc Brazil , Kenya, n Đ, Ethiopia, Colombia, Vit Nam Trên th gii hin nay cĩ khong 80 nưc trng cà phê, trong đĩ ch hơn 10 nưc cĩ din tích và sn lưng chim đa phn tng sn lưng cà phê ca th gii trong nhng năm gn đây, điu này đưc th hin qua s liu bng 1.4 Bng 1.4: Các nưc sn xut cà phê cĩ sn lưng hàng đu th gii Đơn v :Bao cà phê nhân; 60kg/bao Tên nưc 2005* 2004 2003 2002 2001 2000 Brazil 41.700 32.000 53.600 3.100 4.100 30.800 Vit Nam 14.167 15.000 11.167 12.833 15.333 11.010 Comlompia 11.600 11.053 11.712 11.950 10.500 9.512 Idonesia 5.800 6.000 6.140 6.160 6.495 6.660 n Đ 4.840 4.500 4.588 5.051 5.020 4.870 Mexico 4.500 4.500 4.350 4.200 4.800 6.193 Ethiopia 4.000 4.333 3.693 3.756 3.683 3.833 Guatemala 3.671 3.802 3.802 3.530 4.564 4.364 Uganda 3.000 3.100 2.910 3.166 3.205 3.097 Honduras 2.753 2.975 2.661 3.098 2.821 3.067 Ngun :USDA, 2005 Chuyên gia phân tích th trưng, Judith Ganes ca cơng ty tư vn J.Ganes ca M, cho bit tiêu th cà phê đang lên các nưc Châu Á và mt s nưc khác. Ganes Chase cho bit các vùng tăng trưng mnh là nhng th trưng mi ni và tiêu dùng cà phê Châu Á s gia tăng đáng k.
30. 18 Bng 1.5: Tiêu th cà phê ti mt s nưc nhp khu chính trên th gii Đơn v: kg/ngưi Năm 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Tên nưc Bình quân 4,63 4.69 4,53 4,56 4,53 4,65 M 4,14 4,14 3,96 4,09 3,94 4,24 Châu Âu 5,35 5,35 5,37 5,29 5,37 5,42 Australia 8,20 8,44 6,57 7,74 7,10 5,64 B 7,54 5,29 7,32 5,52 9,13 9,60 Đan Mch 9,57 9,66 8,84 9,66 9,02 8,10 Phn Lan 11,71 11,43 11,26 11,01 11,22 11,21 Pháp 5,49 5,70 5,50 5,31 5,54 5,48 Đc 7,01 7,46 6,70 6,90 6,59 6,64 Hy Lp 3,87 3,69 4,27 3,47 5,18 6,01 Ai Len 1,49 2,17 1,31 2,29 2,08 2,28 Italia 5,16 5,14 5,36 5,44 5,41 5,73 Hà Lan 7,56 5,71 7,21 6,47 6,10 6,67 B Đào Nha 4,30 4,79 4,08 4,47 4,30 4,43 Tây Ba Nha 4,47 5,12 4,60 4,27 4,33 4,21 Thy Đin 8,47 8,70 8,00 8,49 8,31 7,58 Anh 2,62 2,27 2,37 2,19 2,22 2,20 Nht Bn 2,87 2,97 3,13 3,27 3,24 3,18 Na Uy 9,52 10,56 8,79 9,46 9,15 8,95 Thy S 6,84 7,25 6,90 6,80 6,78 6,90 Ngun: Dow Jones Th trưng cà phê trên th gii bin đng rt ln v giá c do nh hưng bi ngun cung và tình trng đu cơ. Năm 1994 do nhng đt sương mui và sau đĩ là hn hán din ra Brazil đã làm cho sn lưng cà phê ca
31. 19 nưc này gim xung gn 50% và khin giá cà phê tăng vt, giá cà phê xut khu ti Vit Nam tăng t 909 USD/tn năm 1993 lên đên 1.969 USD/tn năm 1994 [17]. Năm 2003, khi lưng tồn cu đt 112 triu bao, cao hơn mc 109,3 triu bao ca năm 2002. Tiêu th ni đa ti các nưc xut khu chính tăng t 27,16 triu bao niên v 2002/2003 lên 27,66 triu bao. Trong khi đĩ, ưc tính khi lưng cà phê tiêu th các nưc nhp khu tăng t 82,2 triêu bao lên đn 84 triu bao. Theo s liu d kin ca ICO tiêu th ni đa ca các nưc xut khu và nhp khu ln lưt là 28,23 và 83,8 triu bao, đu cao hơn mc tương ng 27,57 và 82,5 triu bao ca niên v 2002/2003. Theo ICO, cung ng thu hp tip tc là nhân t hu thun giá cà phê chè Arabica . Ngưc li, giá cà phê Robusta cĩ chiu hưng gim sút vì lưng chào bán ln ca các nưc sn xut chính. Niên v cà phê 2003/2004 (t 1102003 đn 3092004), ngành cà phê th gii đt sn lưng 103,39 triêu bao, trong đĩ cà phê Robusta giá thp chim trên 34% (35,26 triu bao). Tng th, giá cà phê trong năm qua tăng ti 32,42%. Nhà lãnh đo ICO cân đi li cơ cu gieo trng, ưu tiên tăng din tích cà phê Arabica cht lưng cao, đưc giá là mt trong nhng bin pháp hu hiu đưa ngành cà phê ra khi tình trng suy thối kéo dài. Theo thng kê ca t chc cà phê quc t ICO, tháng 112004, xut khu cà phê ca các nưc sn xut chính tăng t 6,04 triu bao cùng kỳ năm ngối lên 6,44 triu bao (60kg/bao). Như vy, t tháng 12 2003 đn tháng 112004 tng khi lưng cà phê xut khu ca các nưc là 83,493 triu bao, tăng đáng k so vi 80,556 triu bao so vi cùng kỳ niên v 2002/2003 [17]. Tng sn lưng cà phê ca các nưc sn xut cà phê ch yu theo báo cáo ban đu ca ICO đã tăng t 116,2 triu bao năm 2007 lên 134,16 triu bao năm 2008, tăng 15,44%. Trong đĩ sn lưng cà phê Arabica tăng t 71,10 triu bao năm 2007 lên 84,90 triu bao năm 2008, tăng 19,08%. Cà phê Robusta tăng t 44,9 triu bao năm 2007 lên 49,2 triu bao năm 2008, tăng 9,66%. Lưng cà phê tiêu th trên th gii khơng ngng tăng cao. Lưng tiêu dùng qua các năm t
32. 20 2003 đn năm 2007 t 112,9 triu bao lên 118,47;118,39;121,4 ri 125,08 triu bao. T l tăng trưng bình quân mi năm t năm 2000 là trên 2,5% [17]. Theo T chc cà phê th gii (ICO), sn lưng cà phê th gii tăng gn 8% đt 133,6 triu bao (60kg/bao) trong niên v cà phê 2010 – 2011. ICO cũng chính thc cơng b con s v tiêu th cà phê năm 2010, cho thy tăng c các nưc xut ln nhp khu. Tiêu th cà phê ti các nưc xut khu tăng lên 41,3 triu bao trong năm 2010, so vi 39,7 triu bao trong năm 2009, trong khi tiêu th cà phê ti các nưc nhp khu tăng lên 93,7 triu bao, so vi 92,3 triu bao trong cùng kỳ năm trưc. Theo ICO, “Trin vng v nhu cu cà phê đy ha hn, đc bit là s phát trin ca các th trưng cĩ gii hn ti các quc gia tiêu th truyn thng và các nhà tiêu th mi ti các th trưng mi ni và các quc gia xut khu”. Tuy nhiên, theo ưc tính ca ICO, sn lưng cà phê trong niên v hin ti s gim so vi năm trưc, ch đt khong 130 triu bao[35]. 1.2. Mt s đc đim chung v tuyn trùng thc vt Tuyn trùng thc vt là nhĩm đng vt khơng xương sng cĩ đc đim sinh thái thích nghi vi đi sng ký sinh thc vt. Nhĩm tuyn trùng này cĩ mt s đc trưng quan trng so vi nhĩm ký sinh đng vt và các nhĩm sinh thái khác như: cĩ kích thưc hin vi; phn ming cĩ cu to kim hút chuyn hĩa đ châm chích mơ thc vt và hút cht dinh dưng; kích thưc ca trng ln hơn kích thưc ca cơ th; đi sng ca chúng cĩ quan h bt buc và trc tip vi thc vt đang phát trin. Trong đĩ, cu to kim hút chuyn hĩa là khác bit quan trng nht. V mt phân loi hc, tuyn trùng ký sinh thc vt gm 4 nhĩm liên quan đn 4 b tuyn trùng là: B Tylenchida (ch tr mt s lồi tuyn trùng h Tylenchidae ); B Aphelenchida ; Các lồi tuyn trùng h Longidoridae ca b Dorylaimida; Các lồi tuyn trùng h Trichodoridae thuc b Triplonchida. Trong các nhĩm ký sinh trên thì nhĩm lồi thuc b Tylenchida là nhĩm tuyn trùng ký sinh đơng đo nht và cĩ tm quan trng nht đi vi sn xut nơng nghip.
33. 21 Tuyn trùng thc vt sng và ký sinh tt c các phn ca thc vt đang phát trin, hoa, lá, ht, thân và r, trong đĩ r là nơi gp nhiu nhĩm tuyn trùng ký sinh nht. Tuyn trùng ký sinh thc vt cĩ nhng tp quán dinh dưng rt khác nhau, mt s lồi dinh dưng trên nhng mơ ngồi ca thc vt, mt s khác thâm nhp vào các mơ sâu hơn, và mt s khác cĩ th làm cho cây ch to ra nhng ngun dinh dưng đc bit ti nơi chúng ký sinh. Tác hi do tuyn trùng gây ra đi vi thc vt thưng là tương đi nh, tuy nhiên khi mt đ ln chúng cĩ th gây hi nghiêm trng, thm chí chúng cĩ th gây cht thc vt. Ngồi ra, mt vài tuyn trùng cĩ th làm gim kh năng ca thc vt trong vic kháng li s xâm nhp ca các tác nhân vi sinh vt gây bnh khác và làm cho tác hi ca chúng đi vi thc vt càng trm trng thêm. Mt s tuyn trùng ký sinh chuyn hĩa cĩ kh năng lan truyn virus gây bnh cho thc vt. Tuyn trùng ký sinh cĩ th làm gim 12,5% sn lưng cây trng và thit hi do tuyn trùng ký sinh đi vi cây trng nơng nghip ưc tính hàng trăm t đơ la M mi năm. V hình thc ký sinh trên thc vt, tuyn trùng cĩ th phân thành 3 nhĩm ký sinh như sau: Ngoi ký sinh: tuyn trùng khơng xâm nhp vào bên trong mơ thc vt mà bám bên ngồi b mt ca r, dinh dưng ca tuyn trùng bng vic s dng kim chích châm chích và hút cht dinh dưng trong t bào thc vt. Bán ni ký sinh: ch phn đu ca tuyn trùng xâm nhp vào trong r, cịn phn sau cơ th tuyn trùng vn ngồi đt. Ni ký sinh: tồn b tuyn trùng xâm nhp vào bên trong r. Nhĩm này đưc chia thành 2 nhĩm nh: + Ni ký sinh di chuyn: tuyn trùng vn gi kh năng di chuyn trong mơ thc vt và chúng chuyn đng t mơ này đn mơ khác đ hút dinh dưng. + Ni ký sinh c đnh: sau khi xâm nhp vào r, tuyn trùng dinh dưng ti mt nơi c đnh to nên các t bào dinh dưng, chúng mt kh năng di chuyn và tr nên phình to ra (béo phì).
34. 22 Các kiu ký sinh trên đây khơng loi tr ln nhau vì mt s ging tuyn trùng cĩ th là bán ni ký sinh hoc ngoi ký sinh di chuyn ph thuc vào vt ch. tuyn trùng sn r ( Meloidogyne ) và tuyn trùng bào nang (Heterodera/Globora ) u trùng tui 2 là giai đon xâm nhp vào r. Nhưng các tuyn trùng ngoi ký sinh và hu ht ni ký sinh di chuyn thì hu như tt c các giai đon đu cĩ th dinh dưng và xâm nhp vào r. mt s tuyn trùng (như Rotylenchus) , con cái trưng thành là giai đon xâm nhp, cịn u trùng và con đc vn trong đt và khơng dinh dưng (Vũ Triu Mân, 2007) [10]. Kt qu điu tra thành phn lồi tuyn trùng cây trng Vit Nam đn nay đã phát hin 250 lồi, trong đĩ ging Pratylenchus cĩ 12 lồi ký sinh gây hi ph bin trên hu ht các loi cây trng như chè, đu tương, mía, khoai tây, cà chua (Nguyn Ngc Châu và Nguyn Vũ Thanh, 2003) [3]. 1.2.1 Đc đim ca tuyn trùng ni ký sinh di chuyn Pratylenchidae. Tuyn trùng Pratylenchus spp. thi gian dài đưc ghi nhn gây hi trên cây cà phê Nam M (Lordello, 1972), nưc cng hịa Dominica, EL Savaldor, Guatemala, Costarica, Brazil, n Đ, Đơng Nam Á. Các lồi tuyn trùng thuc các ging Pratylenchus , Radopholus và Hirschmanniiella ca h Pratylenchidae là nhng lồi tuyn trùng ni ký sinh di chuyn r ca các thc vt bc cao. Đây là nhĩm tuyn trùng ký sinh tương đi ph bin và khá quan trng cây trng Vit Nam. Đc bit, gn đây các lồi Radopholus spp. cũng đưc phát hin cĩ mt Vit Nam, khơng nhng th chúng cịn đưc xem là đi tưng ký sinh gây hi quan trng trên su riêng và cà phê mt s tnh Tây Nguyên. Đc đim sinh hc: Các lồi tuyn trùng ca nhĩm ký sinh này sng và di chuyn các phn dưi mt đt ca thc vt như: r, thân r hoc thân c. Sau khi xâm nhp vào trong r chúng cĩ th sinh sn nhanh và tăng s lưng ký sinh lên rt ln. Tt c các dng u trùng và trưng thành đu cĩ kh năng xâm nhp vào trong r.
35. 23 Chúng cũng cĩ th đi ra khi mơ thc vt bt c lúc nào, sng mt thi gian trong đt và tìm đn vt ch mi. Trưc khi xâm nhp tuyn trùng thưng tp trung b mt r và tn cơng các t bào ca r nh vi s châm chích ca kim hút. Khi chích hút, kim chích cm vào bên trong t bào ca r, tuyn trùng bt đu tit men tiêu hĩa vào hịa tan các cht trong t bào đ ly dinh dưng. Quá trình dinh dưng ca tuyn trùng tip tc xy ra bng s châm chích nhiu ln như vy, kt qu làm cho r b hy hoi mt phn. Men tiêu hĩa do tuyn trùng tit ra cũng làm trương n nhân t bào r. Trong mùa sinh sn ca tuyn trùng, con cái thưng đ mi ngày mt qu trng vào mơ thc vt và sau thi gian ngn trng n thành u trùng làm cho qun th tuyn trùng ký sinh tăng lên nhanh chĩng. Tồn b chu kỳ sng ca tuyn trùng ni ký sinh di chuyn cĩ th xy ra bên trong mơ thc vt. Mi th h thưng xy ra t 6 – 8 tun. Theo s tn cơng xâm nhp ca tuyn trùng thưng là các sinh vt gây bnh khác, đc bit là các loi nm bnh cũng xâm nhp vào r làm cho r b thương tn, xám đen cĩ th quan sát trên b mt r tng nt đen. Vì vy các lồi ký sinh thuc các ging Pratylenchus , Radopholus ca nhĩm tuyn trùng này cịn cĩ tên gi là tuyn trùng gây thương tn (Vũ Triu Mân, 2007) [10]. 1.2.2. Các lồi Pratylenchus spp. gây hi quan trng - Pratylenchus coffeae : Phân b rng khp th gii. Gây hi nghiêm trng cà phê, chui, các cây h cam chanh và nhiu lồi cây trng khác. nưc ta, lồi này ký sinh gây hi ph bin trên chui, cà phê, thuc lá và nhiu cây trng quan trng khác. P. zeae : Là lồi phân b tồn cu, tuy nhiên ít ph bin hơn vùng ơn đi. Ký sinh trên nhiu lồi cây trng h hịa tho (Poaceae) như ngơ, kê, lúa, lúa mì, mía, thuc lá, lc và cây c khác. nưc ta, lồi này cũng ký sinh rt ph bin trên các cây trng cn trong đĩ cĩ cây ngũ cc.
36. 24 P. penetrans : Đây là lồi phân b tồn cu, tuy nhiên ít ph bin hơn vùng ơn đi. Cĩ ph ký ch rng, gây bnh trên các vt ch khác nhau. 1.2.3. Nhng nghiên cu ngồi nưc v tuyn trùng Pratylenchus spp Kumar ti trung tâm nghiên cu cà phê n Đ (1984) cho bit rng lồi tuyn trùng gây vt thương Pratylenchus coffeae là lồi cĩ tính hy dit cao đi vi cà phê chè (Coffea arabica Line) trong khi đĩ li t ra khơng my nguy hi cho cà phê vi (Coffea canephora Pierre). Lồi Pratylenchus coffeae mc dù thnh thong cĩ kt hp vi lồi Pratylenchus prachyurus, Pratylenchus zeae và Pratylenchus flakensis nhưng nĩ là lồi cĩ tính hy dit cao đi vi cà phê chè Kartanaka, Kerala và Tamikadu. Trên cà phê kin thit cơ bn và kinh doanh đu b nhim tuyn trùng. Theo Dern (1966) thì trng cây cúc vn th ( Tagetes patula ) làm gim đưc các lồi tuyn trùng gây vt thương Pratylenchus ssp . Cây Tagetes patula tit ra mt cht gi là Glycosid cĩ tác dng dit tuyn trùng. Nhng thí nghim đã cho thy pha vi t l 1/10 nưc ép ca v cây này đã cho kh năng dit tuyn trùng. C.Compart, H.J. Lutzeyer, 1994. Nghiên cu lồi tuyn trùng gây hi cà phê Nam M. W. Mai, 1970. nghiên cu nhiu lồi tuyn trùng gây hi trên nhiu lồi cây trng. J.F. Southey, (1970), Hồn thành phương pháp nghiên cu tuyn trùng gây hi cây trng [28]. Michel 1990. Nghiên cu lồi Meloidogyne và Pratylechus gây hi trên cây cà phê [27].
37. 25 Theo Whitehead thì thành phn tuyn trùng kí sinh hi cà phê gm cĩ các lồi như sau: Cà phê chè Cà phê vi Lồi (Coffea arabica Line) (Coffea canephora Line) ∗ Meloidogyne sp , ∗ Meloidogyne sp, M.africana, M. exigua, M megadora. M. coffeicola, ∗ Pratylenchus s, Ni kí sinh M. decalineata , P. brachyurus, (endoparasit) M. megadora. P. coffea. ∗ Pratylenchus sp , ∗ Radopholus similis P. coffea. ∗ Radopholus similis . ∗ Rotylenchulus reniformis ∗ Ditylenchus procerus. ∗Ditylenchus procerus. ∗ Helicotylenchus ∗Helicotylenchus erythrinea. erythrinea. ∗ Paratylenchus Bán ký sinh besoekianus, (semi – Paratylenchus acrophallus ectoparasit) . ∗Trichodorus christiae, Và ngoi sinh T. monchystera . (ectoparasit) ∗ Xiphinema mericantum, X.brevicola, X.insigne, X. radicicola Theo Michel Luc, Richard A. Sikora và John Brigde (1990) thì ch riêng ging Meloidogyne đã cĩ ti 13 lồi khác nhau gây hi trên cây cà phê vi mt ph phân b rt rng [27].
38. 26 STT Lồi Phân b 1 M. incognita Brazil, Tanzania, Jamaica, Venezuela, Guatemala, Ivory Coast, India. 2 M. exigua Brazil, Guatemala, Dominican, Nicaragua, Costa Rica, Bolivia, Puerto Rico, Colombia, Peru, El Salvador, Venezuela. 3 M. coffeicola Brazil. 4 M. javanica Brazil, Tanzania, Zaire, EL Salvador, India. 5 M. hapla Brazil, Tanzania, Zaire, India. 6 M. africana Kenya, Zaire. 7 M. decalineata Tanzania, Sao Tomé. 8 M. kikuyensis Tanzania. 9 M. arenaria Jamaica. 10 M. megadora Angola, Uganda. 11 M. inornata Guatemala. 12 M. oteifae Zaire. 13 M. thamasi India. Theo tin sĩ Kirianova Vin Đng Vât thuc Vin Hàn Lâm Khoa Hc Liên Xơ (cũ) thì cho đn năm 1975 trên tồn th gii cĩ ti 2000 lồi tuyn trùng ký sinh hi cây trng. Schieber (1968) khuyên dùng phân bĩn đm và lân đ hn ch s tác hi ca tuyn trùng. Nhưng khi tăng s ln x lý phân bĩn khơng làm gim đưc s tác hi ca tuyn trùng Meloidogyne coffeicola và Meloidogyne exigua . 1.2.4. Nhng nghiên cu trong nưc v tuyn trùng Pratylenchus spp. Phan Quc Sng khi điu tra nghiên cu v bnh tuyn trùng trên cà phê chè vùng Ph Quỳ Ngh An (1976) đã xác đnh đưc thành phn ca qun th tuyn trùng trong đt và r cà phê gm cĩ các loi sau: Pratylenchus coffeae, Pratylenchus sp, Meloidogyne sp, Tylenchus sp, Criconemoides sp, Dorilaimus spp và mt s lồi tuyn trùng hoi sinh. Sau đĩ tác gi cũng đã cĩ nhng nghiên cu v đc đim hình thái ca mt s lồi tuyn trùng [18].
39. 27 Qua các nghiên cu, tác gi đã kt lun: “ Mt trong nhng nguyên nhân ht sc quan trng gây nên hin tưng cây cà phê chè ln tui cht dn trên lơ là do s tác hi ca tuyn trùng”. Và theo tác gi thì trong s các lồi tuyn trùng kí sinh, gây hi nghiêm trng nht là do Pratylenchus coffeae , th hai là Meloidogyne sp , sau đĩ là các lồi tuyn trùng kí sinh khác. Trn Kim Loang trong cơng trình nghiên cu bnh r cà phê ti Đăklăk (1996), khi nghiên cu tác nhân gây bnh thi r tơ thì ngồi s xut hin ca các lồi nm như: Fusarium oxysporum , Rhizoctonia bataticola , thì trên các mu đu cĩ s xut hin ca các lồi tuyn trùng Pratylenchus coffeae, Meloidogyne sp . Qua các kt qu nghiên cu, tác gi đã kt lun rng: “ Tuyn trùng là tác nhân đu tiên ca bnh thi r cc”. Khi phân tích mu đt ly t nhng lơ cà phê vi già ci, tác gi thy rng đu cĩ s hin din ca Pratylenchus coffeae và Meloidogyne sp vi s lưng bin thiên t 8 32 con Pratylenchus coffeae trong 50g đt, và đc bit cĩ 80 539 con Meloidogyne sp trong 50g đt. Tác gi đã cho rng vi mt đ này thì tuyn trùng cĩ gây nh hưng đn cây cà phê già ci tuy chưa làm cht cây, nhưng đc bit khi các cây con đưc trng li trên nhng lơ đt này thì các cây con b gây hi nghiêm trng dn đn gây cht cây [9]. Nguyn Văn Nam trong cơng trình nghiên cu v mt s lồi nm Fusarium gây bnh trên mt s cây trng chính (1996) đã xác đnh đưc thành phn các lồi tuyn trùng gây bnh trên cây cà phê bao gm: Pratylenchus coffeae, Meloidogyne exigua, Tylenchus sp, Hecoli tylenchus sp, Xiphinema sp và Aphelenchus sp. Theo tác gi, trong các lồi tuyn trùng trên thì Pratylenchus là lồi cĩ quan h mt thit vi Fusarium oxysporum gây thi r cc cho cây cà phê vi và cà phê chè, Meloidogyne gây hi r nghiêm trng nhưng t l cây b hi ít. Cũng theo tác gi thì Pratylenchus coffeae và Fusarium oxysporum là tác nhân gây bnh đin hình và nghiêm trng trên các vưn cà phê trng mi đưc trng li trên nn đt cà phê cũ. C cà phê vi và cà phê chè đu b nhim bnh này. T các kt qu nghiên cu, tác gi nhn xét rng vi mt đ trên 80 con
40. 28 Pratylenchus coffeae /50g đt kt hp vi Fusarium oxysporum s gây tác hi nghiêm trng cho cây cà phê 12 năm tui (trong khi đĩ cĩ trưng hp ch vi 1624 con Pratylenchus coffeae /50g đt kt hp vi Fusarium oxysporum đã làm cho cây cà phê 12 năm tui b vàng lá 100% và héo rũ như nơng trưng Đ’rao) [11]. 1.3. Mt s bin pháp phịng tr tuyn trùng Pratylenchus spp. 1.3.1. Bin pháp chn ging Chn to ging kháng là bin pháp lâu dài và tn kém nhưng cĩ hiu qu trong vic phịng tr dch bnh cĩ tm vĩ mơ. Nhiu kt qu nghiên cu trên th gii đã tìm ra mt s dịng cà phê vi cĩ kh năng kháng đưc tuyn trùng và mt s bnh nm (Nguyn Văn Nam, 2004) [16]. Các cây kháng tuyn trùng cĩ mt s ưu đim vưt tri hơn so vi các phương pháp khác đĩ là: Cĩ th hồn tồn ngăn nga s sinh sn ca tuyn trùng. S áp dng chúng cn ít hoc khơng cn cơng ngh và cĩ hiu qu kinh t cao. Cho phép luân canh trong thi gian ngn. Khơng đ li dư lưng đc như bin pháp hĩa hc 1.3.2. Luân canh cây trng Luân canh cây trng là bin pháp đơn gin, hu hiu đ gim mt đ và gim thit hi do tuyn trùng gây ra. Mi lồi tuyn trùng thc vt cĩ mt ph vt ch, ph này dù cĩ th là rng nht nhưng cũng khơng bao gm tt c các lồi cây trng. Mt đ tuyn trùng tăng các cây ch thích hp và gim các cây ch khơng thích hp. Nhiu nghiên cu ghi nhn rng luân canh đt trng cà phê vi các cây khác như bơng, ngơ, đu nành sau mt thi gian thy mt đ tuyn trùng gim xung và sau đĩ cĩ th trng li cà phê. Vn đ là phi nghiên cu đc đim sinh hc ca lồi tuyn trùng gây hi chính t đĩ tìm ra các loi cây trng thích hp đ luân canh va gim đưc mt đ tuyn trùng va đm bo đưc thu nhp cho ngưi nơng dân trong thi gian khơng trng cà phê. Trưc ht cĩ th luân canh vi các cây lương thc như ngơ, lúa sau đĩ ly các
41. 29 vt liu này đt trong mùa khơ đ tiêu dit ngun bnh cịn tn ti trong đt (Nguyn Văn Nam, 2004) [16]. 1.3.3. Bin pháp canh tác Đây là bin pháp ngưi nơng dân cĩ th áp dng trong bt c giai đon nào, chúng d thc hin và ít tn kém, cĩ tác dng lâu dài và hiu qu trong vic gim bt s lan truyn và ngăn chn dch bnh phát trin. Khơng trng các ging cà phê mn cm vi tuyn trùng trên đng rung. X lý đt làm vưn ươm đ tránh cây con b nhim và sau đĩ mang gieo trng ngồi đng rung. Khi phát hin thy cĩ cây cà phê b tuyn trùng cn phi nh b kp thi và x lý các cây cà phê khác vùng lân cn. Tránh khơng cho ngun nưc chy tràn qua vùng b bnh tuyn trùng. Đào các rãnh xung quanh vùng b bnh đ cơ lp vùng bnh tránh s phân tán tuyn trùng sang các vùng lân cn. Đi vi các vùng đt trưc đây đã trng cà phê: sau khi nh b cn phi nh b tồn b tàn dư thc vt sau đĩ luân canh vi các cây trng khác như bp, đu phng, lúa (Nguyn Văn Nam, 2004) [16]. Bin đi mt ch đ canh tác đúng, giúp cây sinh trưng, phát trin tt là bin pháp quan trng hàng đu đ tuyn trùng khĩ cĩ th xâm nhp và gây hi cho cây (Phm Văn Biên, 1989) [1]. 1.3.4. Bin pháp vt lý Li ích ln ca bin pháp vt lý trong phịng tr tuyn trùng là khơng đ li dư lưng, đc t như thuc hĩa hc. Phương pháp vt lý đưc áp dng rng rãi bng nhiu bin pháp khác như: x lý khĩi, dùng hơi nĩng x lý đt, phơi nng, kh trùng bng nhit đin, bng nhit vi sĩng, đt đng sau khi thu hoch, kh trùng nhiên liu gieo trng bng nhit, chiu x, . 1.3.5. Bin pháp hĩa hc Trong mt s trưng hp cn phi áp dng mt s bin pháp hĩa hc đ phịng tr tuyn trùng, nhưng hu ht các loi thuc phịng tr tuyn trùng rt
42. 30 đc, tn dư trong sn phm và tn lưu trong mơi trưng và làm cho nhiu lồi tuyn trùng tr nên kháng thuc. Trên đng rung x lý phịng hoc tr các cây b nhim tuyn trùng bng thuc furadan t 1,6 – 60g hot cht/ cây và x lý 2 ln trong năm. Đào rãnh nh xung quanh cây cà phê rc thuc vào và lp đt li, nên x lý thuc vào đu mùa mưa và ln sau cách ln đu 3 tháng. Cĩ th s dng thuc hĩa hc đ x lý đt phịng chng tác hi ca tuyn trùng như: Nemacur, Basudin, Methylbromid, Aldicarb, Phenamiphos, Nemaphos, (Phan Quc Sng, 1987) [19]. 1.3.6. Bin pháp tng hp Khơng th phịng tr tuyn trùng bng mt bin pháp riêng l, cn phi kt hp nhiu bin pháp theo mt trình t thi gian và cơng vic nht đnh: Chn to ging kháng. Chn cây con tt khơng nhim bnh trong vưn ươm cĩ quy mơ và k thut. Khơng trng cà phê trên vùng đt đã nhim bnh, trưc khi mun trng li cà phê trên đt đã nh b cà phê cn: đ đt trng 6 tháng, sau đĩ luân canh vi các cây bp, đu phng, sau 2 – 3 năm kim tra thy mt đ tuyn trùng gim xung mi trng (Nguyn Văn Nam, 2004) [16]. 1.3.7. Bin pháp sinh hc Cĩ 2 dng phịng tr sinh hc: Phịng tr sinh hc nhân to bng cách nhân nuơi các tác nhân sinh hc đ đưa ra đng rung và phịng tr sinh hc t nhiên bng cách duy trì ngun thiên đch sn cĩ trong t nhiên đ hn ch mt đ tuyn trùng. Hin ti, bin pháp phịng tr sinh hc chưa thay th thuc hĩa hc do tác đng chm, giá thành các ch phm sinh hc cịn cao và khơng đáp ng đy đ nhu cu sn xut. Tuy nhiên phịng tr sinh hc rt phù hp trong h thng qun lý tng hp tuyn trùng. 1.3.8. Bin pháp s dng các vi sinh vt đi kháng và ký sinh tuyn trùng S ký sinh trên bào nang ca tuyn trùng cái bi nm trưc ht đưc ghi nhn bi Kfihn Đc (1877), (Brian Kerry, 1980).
43. 31 Vi sinh vt đt đã đưc đ ngh xem là nhng đi din kim sốt sinh hc đi vi nm bnh t gia nhng năm 1970 (Schippers et al., 1987A). Sau đĩ, mt s nhà khoa hc đã kho sát tim năng ca vi sinh vt đn vic điu khin tuyn trùng ký sinh thc vt (Becker et al.,1988; Zavaleta – Mejia và Van Gundy, 1982). Ví d như, Pseudomonas spp., Bacillus spp., Streptomyce s spp., Pasteuria penetrans và mt s loi nm đc bit khác đã đưc s dng đ làm gim bt s thit hi trong nơng nghip gây ra bi s đa dng ca tuyn trùng ký sinh (Becker et al.,1988; Jafee, 1992; Kerry và Bourne, 1996; Stirling, 1991). Theo GS.TS Vũ Triu Mân (2007): tuyn trùng ký sinh thc vt cũng b tn cơng bng nhiu thiên đch tn ti trong đt như virus, vi khun, nm, Rickettsia , đơn bào, Tardigrade , Tuberlaria , Enchytraeid , ve bét, cơn trùng và tuyn trùng ăn tht. Vì vy, nghiên cu s dng thiên đch ca tuyn trùng cĩ tm quan trng rt ln trong vic làm gim mt đ qun th đ hn ch tác hi do tuyn trùng ký sinh gây ra cho cây trng [10]. Mt s tác nhân vi sinh vt đưc s dng trong phịng tr sinh hc: Vi khun Pasteuria penetrans : là lồi vi khun ký sinh bt buc mt s tuyn trùng ký sinh thc vt như các loi u trùng ca Pratylenchus spp, Meloidogyne spp,.v.v Tuyn trùng d dàng b nhim vi khun này trong đt khi chúng tip xúc vi ni bào t. Vi khun Pasteuria penetrans rt đc và cĩ th gim mt đ qun th tuyn trùng Meloidogyne spp trong chu đn 99% trong vịng 3 tun. Vi khun Pasteuria penetrans cĩ th tn ti mt s năm trong đt đưc làm khơ bng khí mà khơng h suy gim kh năng sng và b nh hưng rt ít bi các điu kin đt hoc thuc phịng tr tuyn trùng. Nm by tuyn trùng: Đây là lồi nm cĩ kh năng to ra nhng mng by dng lưi dính đ bt gi và ăn tht tuyn trùng. Hu ht các loi nm by đu khơng cĩ kh năng to khun lc nhanh, kh năng cnh tranh thp trong mơi trưng hoi sinh và khơng sn sàng n đnh khi b sung vào trong đt. Tuy nhiên khi b sung mt ngun carbohydrate vào đt thay cho tuyn trùng s giúp nm mc nhanh hơn.
44. 32 Nm ni ký sinh tuyn trùng: Đây là các lồi nm cĩ kh năng dính và xâm nhp vào cơ th tuyn trùng đ ký sinh gây bnh cho tuyn trùng. Mt s loi nm như Nematoctonus spp và Meria coniospora đã đưc th nghim và cho kt qu nht đnh. Cĩ th phân bit 2 nhĩm nm ni ký sinh là: + Nm ni ký sinh cơ th tuyn trùng sn xut ra các bào t nh, các bào t này cũng cha các năng lưng nh đ bt đu quá trình khun lc trong đt. T đây các bào t duy trì s ưu th cho đn khi chúng dính bám vào tuyn trùng đi qua. Sau đĩ bào t ny mm và xâm nhp qua v cutin to khun lc trong cơ th vt ch tuyn trùng. Lồi Nematoctonus concurrens và N. haptocladus thuc nhĩm nm này nhưng cĩ hiu lc khơng ln đi vi tuyn trùng. Lồi Hirsutella rhossiliensis cũng cĩ liên quan vi tuyn trùng Criconemella xenoplax . Tuy nhiên, hin ti rt ít kt qu áp dng thc t. + Nm ni ký sinh trng tuyn trùng cĩ kh năng ký sinh tuyn trùng cái và trng ca mt s tuyn trùng bào nang và tuyn trùng sn r trưc khi tuyn trùng n ra. Tuy nhiên, nhng nm này khơng cĩ kh năng git u trùng dng hot đng trong đt. Hu ht trng tuyn trùng đu mn cm hơn vi s xâm nhp ca nm trưc khi phát trin u trùng tui 2. Nu con cái b nm ký sinh thì kh năng sinh sn ca chúng s b gim. Vì vy, nhng nm này rt hiu qu nu chúng cĩ kh năng ký sinh con cái và khi trng sm sau khi chúng đưc n ra trong r. Các nm ký sinh trng là ký sinh tm thi nên chúng cĩ th đưc nhân nuơi điu kin invitro và s tn ti ca chúng trong đt cĩ th khơng ph thuc vào s hin din ca tuyn trùng. Mt s loi nm cĩ kh năng ký sinh như: Exophiala pisciphila ; Scytalidium fulvum ký sinh trng tuyn trùng; Scytalidium fulvum ký sinh bc trng bng các si nm ăn sâu vào bên trong; Paraphoma radicina ký sinh bc trng; Si nm Phoma terrestris ăn sâu vào bên trong trng; Phytophthora cinnamomi ; Fusarium solani ; Paecilomyces lilacinus ; Variotii ký sinh trng tuyn trùng Heterodera glycines ; Fusarium oxysporum ký sinh bc trng (Ownley Gintin et al., 1983).
45. 33 CHƯƠNG 2 ĐI TƯNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 2.1. Đi tưng nghiên cu Tuyn trùng Pratylenchus spp. ký sinh gây hi trên cây cà phê vi Các chng vi nm đi kháng cĩ kh năng dit tr trng và tuyn trùng Pratylenchus spp. gây hi cây cà phê vi Cây cà phê vi (Coffeae canephora) 2.2. Ni dung nghiên cu Phân lp và tuyn chn mt s dịng vi nm đi kháng tuyn trùng Pratylenchus spp. Nghiên cu mt s yu t nh hưng đn tính đi kháng và ký sinh ca nm lên tuyn trùng Pratylenchus spp. trong điu kin phịng thí nghim. Th nghim kh năng đi kháng ca nm trong phịng tr tuyn trùng Pratylenchus spp. và nh hưng ca vi nm đn sinh trưng ca cây cà phê trong điu kin nhà lưi. 2.3. Thi gian và đa đim nghiên cu * Thi gian thc hin: t tháng 9/2010 đn tháng 05/2011. * Đa đim thc hin: Đa đim thu mu: Các mu đt, r, tuyn trùng s đưc thu thp ti các vùng cà phê trng li trên nhng din tích đt cà phê già ci b nhim tuyn trùng ti thành ph Buơn Ma Thut, huyn Cư Kuin và huyn Cư M’gar. Thí nghim phân lp, đánh giá kh năng ký sinh đưc thc hin B mơn Bo v thc vt, Khoa Nơng lâm nghip – Trưng Đi hc Tây Nguyên. Thí nghim đánh giá kh năng phịng tr tuyn trùng trên cây cà phê con đưc thc hin ti tri thc nghim, Khoa Nơng lâm nghip – Trưng Đi hc Tây Nguyên. 2.4. Vt liu, hĩa cht và dng c thí nghim 2.4.1. Vt liu
46. 34 * Mu cây: Mu s dng đ nghiên cu là r cây cà phê thu thp t các vùng trng cà phê khác nhau ti Buơn Ma Thut, Cư Kuin và Cư M’gar; Mu r cây đu phng trng trong phịng thí nghim đ nhân nuơi tuyn trùng Pratylenchus spp . Mu đưc thu thp, x lý và bo qun trong t lnh 07 ngày 46oC hoc 30 ngày nhit đ < 0oC. * Mu đt Các mu đt đưc ly các tng: 0 10 cm, 10 20 cm, 20 – 30 cm ti các vưn cà phê lâu năm và trng mi b nhim tuyn trùng. 2.4.2. Hĩa cht, dng c và thit b * Hĩa cht Các loi đưng chun: Glucose, Saccarose, Lactose, Fructose, Mantose, ca hãng Merck (Đc), Trung Quc sn xut. Các dung mơi: ethanol, isopropanol, methanol, acetone, ca Trung Quc. * Dng c và thit b Bình đnh mc 50 ml, 100 ml, 1.000 ml, ng nghim, đĩa petri đưng kính 9 cm, erlen 250 ml, 500 ml, eppendorf loi 500l, 1,5 ml, 2 ml, que cy, que tri, dao cy, kp cy, đc l thch, đèn cn, phu, giy lc, Micropipet loi 100 l, 200 l, 1.000 l, 5.000 l. Bp đin, ni nu mơi trưng, máy xay sinh t (xay mu r). KHVQH Olympus CH30, kính lúp soi ni Olympus (Nht). T m Sanyo Mou 112F (Đc). T sy Sanyo Mov112F (Nht). Cân phân tích, cân k thut. Máy lc Stuart Scientific (Anh). Ni hp kh trùng Hirayama (Nht). Box cy vơ trùng Esco. Máy đo pH Inolabloucl (Đc).
47. 35 Máy ly tâm Hettich (Đc). Máy ct nưc Hamilton. Các dng c thy tinh ca Trung Quc, Đc, Vit Nam 2.4.3. Các cơng thc mơi trưng * Mơi trưng khoai tây PDA (Potato Dextrose Agar): Thành phn Lưng Khoai tây 200 g Thch Agar 20 g Đưng DGlucose 20 g Nưc ct 1 lít Cách nu: Khoai tây gt v, ra sch, cân đ trng lưng, dùng dao thái nh, nu vi nưc ct cho đn khi khoai tây va mm, đ ra gn ly phn nưc trong. Thêm đ lưng nưc cn thit ri đun sơi tr li, cho đưng và agar vào đun và khuy đu tránh vĩn cc. Sau đĩ đ vào bình tam giác đã đưc kh trùng, đy bình bng giy bc ri cho vào ni hp kh trùng nhit đ 121 oC trong thi gian 30 phút. * Mơi trưng PRBA (Peptone Rose Bengal Agar): (Onkar and James 1985) Thành phn Lưng Peptone 2,5 g Dextrin 5 g Agar 10 g KH 2PO 4 0,5 g MgSO 4.7H 2O 0.25 g Rose Bengal 15 mg Streptomycin 25 mg Nưc ct 500 ml Cách nu: Khuy đu cho tan ht các cht (tr kháng sinh Streptomycin), sau đĩ phân phi vào bình tam giác đã đưc kh trùng, đy bình bng giy bc
48. 36 ri cho vào ni hp kh trùng nhit đ 121 oC trong thi gian 30 phút. Sau đĩ ly ra, đ ngui cho nhit đ xung khong 40 – 50 oC thì b sung kháng sinh Streptomycin vào và phân phi vào các đĩa petri dùng đ nuơi cy. * Mơi trưng WA (Water Agar): Thành phn Lưng Agar 10 g Nưc ct 500 ml Cách nu: cho agar vào nưc ct khuy đu cho tan ht, đun sơi. Sau đĩ phân phi vào các bình tam giác đã đưc kh trùng, đy bình bng giy bc ri cho vào ni hp vơ trùng nhit đ 121 oC trong thi gian 30 phút. * Mơi trưng MA (Maize Agar): Thành phn Lưng Bt bp 20 g Agar 20 g Nưc ct 1.000 ml Cách nu: Đun sơi bt bp và nưc ct trong khong 1 gi, gn ly nưc, đ thêm nưc vào cho đ 1.000 ml, đun sơi tr li, đng thi cho thêm agar vào và khuy đu cho tan ht. Sau đĩ đ vào bình tam giác đã kh trùng, đy bng giy thic ri cho vào ni hp kh trùng nhit đ 121 oC trong thi gian 30 phút. * Mơi trung khống ti thiu MM (Minimum Mineral): Thành phn Lưng Glucose 10 g (NH 4)2SO 4 4 g CaCl 2 0,25 g MgSO 4.7H 2O 0,25 g Trace elemen * 2 ml Pepton 1 g
49. 37 Agar 20 g Nưc ct 1.000 ml * Trace elemen (Vi lưng): FeSO 4.7H 2O = 0,5 g; MnSO 4.H 2O = 0,15 g; ZnSO 4.7H 2O = 0,25 g; CoCl 2 = 0,2 g; H 2O = 100 ml). Cách nu: Hịa tan các cht, cho agar vào khuy đu cho tan ht, đun sơi. Sau đĩ phân phi vào các bình tam giác đã đưc kh trùng, đy bình bng giy bc ri cho vào ni hp vơ trùng nhit đ 121 oC trong thi gian 30 phút. 2.5. Phương pháp nghiên cu 2.5.1. Phương pháp thu mu Ly mu đt các tng: 0 10 cm, 10 20 cm, 20 – 30 cm vùng r cây. Mi tng ly mu đt 5 đim chéo gĩc, mi đim 1 3 cây, trn li mi tng 1 mu đt. Mu đt và mu r đưc ly cây vàng lá và sinh trưng kém, ly theo 5 đim chéo gĩc, mi đim 1 3 cây, trn li thành 1 mu/ vưn. Mu r đưc ly mép tán, thu thp mu r non cĩ các vt màu xám đen hoc các r già b bong trĩc lp biu bì bên ngồi. 2.5.2. Phương pháp x lý mu * Phương pháp x lý mu đt: Mu đt thu v trn đu, ly mt lưng nh mu tri đu, phơi nhit đ phịng trong 2 ngày. Sau đĩ nghin nh mu bng ci s, rây đ loi b phn ln, ly phn mn cho vào túi nilơng, bo qun trong t lnh nhit đ 4 oC (khơng quá 7 ngày) hoc s dng đ phân lp ngay. * Phương pháp x lý mu r: Mu r đưc ra dưi vịi nưc mnh, đ khơ mu. R đưc ct thành đon dài 510 mm. Kh trùng bng dung dch HgCl 2 1/1.000 trong 1 phút. Ra li mu bng nưc ct vơ trùng nhiu ln, mi ln 5 phút, thm đ mu khơ. Cĩ th s dng mu đ cy vào mơi trưng phân lp ngay hoc bo qun trong t lnh 4 oC (khơng quá 7 ngày). 2.5.3 . Phương pháp ly trích tuyn trùng * Phương pháp ly trích tuyn trùng t đt: Tuyn trùng trong đt đưc lc bng phương pháp lc Berman cĩ ci tin.
50. 38 Cân 50g đt cho vào rây cĩ đưng kính 10cm, bên trong rây đt mt mnh vi lc khơng cho đt và tàn dư thc vt rơi xung đĩa petri. Đt rây vào đĩa petri và cho nưc vào, gi mc nưc cho ngp 1/2 chiu cao rây. Tuyn trùng s di chuyn qua màng lc và rt xung đĩa petri. Thi gian lc là 24 gi điu kin nhit đ phịng. Khi đã đ thi gian, b rây ra khi đĩa, thu ly dch lc bên trong đĩa. Dùng kính hin vi và kính soi ni đ xác đnh thành phn và mt đ tuyn trùng. * Phương pháp ly trích tuyn trùng t r: Tuyn trùng trong r đưc ly trích bng phương pháp lc qua rây Maceration Sieving Method (Speiger và De Waele, 1997). Ra sch mu dưi vịi nưc mnh, đ khơ ri ct thành tng đon 0,5 1 cm. Trn đu ri cân 5g r cho vào máy xay sinh t cĩ cha 100 ml nưc, xay 3 ln, mi ln 10 giây, sau mi ln xay ngh 5 giây. Cho dch xay qua rây 500 m 250 m 100 m và thu thp tuyn trùng trên rây 45 m; Thu trng tuyn trùng trên rây 25 m. Đ tăng mt đ tuyn trùng, trng tuyn trùng s dng đ tính t l ký sinh: thu dch tuyn trùng trên rây, ly tâm 5.000 vịng/phút trong 5 – 10 phút, hút b phn nưc ni bên trên và thu ly phn cn. 2.5.4 . Nhân nuơi tuyn trùng Pratylenshus spp. Tuyn trùng Pratylenchus spp. đưc nuơi trong mơi trưng WA_cà rt. Dùng dng c bt tuyn trùng bt riêng tuyn trùng Pratylenchus spp. cho vào cc thy tinh cha nưc ct vơ trùng. Dùng mt c cà rt cịn tươi và khơng mang mm bnh ra sch, sau đĩ ra li bng nưc ct vơ trùng ri đ ráo. Đưa tồn b dch cha tuyn trùng, cà rt vào t cy vơ trùng. S dng 2 con dao đ gt b phn v cà rt, chú ý c sau mi mt ln gt phi đi dao và
51. 39 hơ trên ngn la đèn cn đ tránh khơng cho nm và vi khun xâm nhp. Ct thành tng lát trịn va phi, khong t 35 mm. Dùng kp kp ly tng lát cà rt đt vào đĩa petri cha mơi trưng WA, mi đĩa đt 3 lát cà rt. Kh trùng b mt tuyn trùng bng dung dch kháng sinh Streptomycin (1/100): hút dch cha tuyn trùng cho vào eppendorf ly tâm 1000 vịng/phút trong 510 phút, sau đĩ dùng pipet hút b phn dch phía trên, hút 100 Microlit dung dch kháng sinh Streptomycin 1% cho vào eppendorf, lc đu, đ yên 12 phút ri ly tâm 1000 vịng/phút trong 510 phút. Tip tc hút b phn dch phía trên ri hút nưc ct vơ trùng cho vào và ly tâm khong 23 ln na. Ly tâm xong cho tuyn trùng vào nưc ct vơ trùng trong cc thy tinh. Sau đĩ dùng pipet vơ trùng hút ly phn nưc cha tuyn trùng trong cc thy tinh tưi lên nhng lát cà rt đ nuơi chúng trong đĩ. Sau 10 15 ngày tin hành theo dõi s phát sinh phát trin ca tuyn trùng trong mơi trưng nhân nuơi dưi kính hin vi. 2.5.5. Phân lp nm và gi mu nm * Phương pháp phân lp nm t đt: Cân 10g mu đt đã x lý, cho vào bình tam giác 250 ml cha 100 ml dung dch nưc mui sinh lý đã vơ trùng (t l 1:10), lc trên máy lc vi vn tc 150 vịng/phút nhit đ 28 oC trong vịng 24 gi. Dùng micropipet vơ trùng hút 1 ml dung dch trích cho vào ng nghim cha sn 9 ml nưc ct vơ trùng, lc đu và tip tc pha lỗng đn 1:100, 1:1.000. Dùng micropipet vơ trùng hút 0,5 ml dch đt nh sang đĩa Petri cha mơi trưng thch PRBA. Dùng que gt vơ trùng trang đu, sau đĩ nuơi nhit đ phịng t 47 ngày. Trên mi mu đt, khun lc ca nm đưc cy sang ng nghim thch nghiêng mơi trưng PDA đ làm sch. Sau đĩ nuơi nhit đ phịng 47 ngày, t các khun lc đưc làm sch tip tc cy truyn sang ng nghim cha mơi trưng thch nghiêng PDA, tip tc nuơi điu kin trên trong 1014 ngày.
52. 40 * Phương pháp phân lp nm t r: r sau khi thu thp v và x lý (phn 3.5.2), dùng kéo ct nh mu thành các đon 25 mm, cy vào mơi trưng phân lp như PDA cĩ kháng sinh Streptomycin hoc WA. Nuơi nhit đ phịng 47 ngày, cy các khun lc mc lên t mu r phân lp sang ng nghim cĩ cha mơi trưng PDA. Sau 47 ngày, tip tc cy truyn sang mơi trưng thch nghiêng PDA đ làm sch và bo qun mu s dng cho thí nghim. * Nm đưc đnh danh da vào các khĩa phân loi: K. H. Domsch and W. Gams (1970 – 1972): Fungi in agricultural soils. Gary J. Samuel (2004): Trichoderma a guide to identification and biology. H. L Barnett, Ph.D (1955 – 1960): Illustrated Genera of Imperfect Fungi. 2.5.6. Xác đnh kh năng đi kháng ca các lồi nm phân lp đưc lên tuyn trùng Pratylenchus spp. trong điu kin phịng thí nghim * Sàng lc tính đi kháng trong điu kin phịng thí nghim: Dùng phương pháp thi thch đ xác đnh hot tính ký sinh. Nm đã làm thun đưc cy lên mơi trưng PDA trên đĩa petri đ to khun lc đơn, sau 39 ngày, dùng khoan nút chai khoan các thi thch cĩ cha si nm đt vào đĩa petri cĩ cha mơi trưng WA đ th tính ký sinh. C mi đĩa petri, đt 09 thi nm chia thành 03 nhĩm, mi nhĩm 03 thi. Sau đĩ đem t 3 – 5 ngày 25 oC trong vịng 35 ngày; Nh 30 l dch tuyn trùng và trng (cha khong 80 – 100 trng) đã ly trích lên trên b mt mi thi nm trên đĩa mơi trưng WA và đem 25 oC. Sau đĩ dùng dao ct nh lp trên ca thi nm đã nh dch tuyn trùng, đưa lên kính hin vi quan sát đ phĩng đi X 10; X 40 ln và tính t l trng b ký sinh sau 1, 2, 3 ngày x lý (Nguyn Văn Nam, 2009). Xác đnh kiu ký sinh ca tng loi nm lên trng tuyn trùng. Mc đ đi kháng đưc phân thành 4 cp: Ký sinh cao (+++): T l trng tuyn trùng b ký sinh trên 80%. Ký sinh trung bình (++): T l trng tuyn trùng b ký sinh t 50 – 80%. Ký sinh yu (+): T l trng tuyn trùng b ký sinh dưi 50%. Khơng ký sinh (): T l trng tuyn trùng b ký sinh 0%.
53. 41 2.5.7. Nghiên cu các yu t nh hưng đn kh năng ký sinh ca nm * Nghiên cu nh hưng ca mơi trưng nuơi cy lên kh năng ký sinh ca nm: Cy nm lên 4 loi mơi trưng PDA, WA, MA, MM. Th kh năng ký sinh và tính t l ký sinh. * Nghiên cu nh hưng ca pH khác nhau đn kh năng ký sinh ca nm lên tuyn trùng: Cy nm lên mơi trưng PDA cĩ mc đưc xác đnh là pH = 4,5; pH = 5,5; pH = 6,5. Sau đĩ th kh năng ký sinh và tính t l ký sinh như mc 2.5.6. * Nghiên cu nh hưng ca nhit đ đn kh năng ký sinh ca nm lên tuyn trùng: Cy nm lên mơi trưng PDA, nuơi nhit đ phịng t 3 – 9 ngày, dùng khoan nút chai đc l các thi thch cho qua mơi trưng WA, nuơi khong 3 – 5 ngày 3 điu kin nhit đ khác nhau (25oC, 28oC, và 35oC). Sau đĩ th kh năng ký sinh và tính t l ký sinh như mc 2.5.6. * Nghiên cu nh hưng ca ánh sáng đn kh năng ký sinh ca nm lên tuyn trùng: Cy nm lên mơi trưng PDA, nuơi nhit đ phịng t 3 – 9 ngày, dùng khoan nút chai đc l các thi thch cho qua mơi trưng WA, nuơi khong 3 – 5 ngày 3 điu kin ánh sáng khác nhau (chiu sáng 100%; ti 100%; sáng 50% + ti 50%). Sau đĩ th kh năng ký sinh và tính t l ký sinh như mc 2.5.6. 2.5.8 Th nghim tính đi kháng ca mt s chng nm cĩ tính đi kháng cao trong điu kin nhà lưi * Chun b thí nghim: Đt đưc x lý bng cách tri mng, phơi nng trong 3 5 ngày đ tiêu dit bt vi sinh vt (đ tăng đ thơng thống cho đt cĩ th trn vi t l 2 phn đt + 1 phn cát + 1 phn hu cơ sch), cho vào các chu bng nha PE cĩ kích thưc 20cm X 20cm, trng 810 cây cà phê/chu. Chăm sĩc và nuơi dưng cà phê cho ti giai đon cây đưc 2 lá tht thì s dng làm thí nghim. Chun b tuyn trùng: ly trích tuyn trùng t v qu đu phng và r cà phê đem nhân nuơi và gi làm thí nghim.
54. 42 Chun b nm ký sinh: nhân nuơi nm trên mơi trưng cp 1 và cp 2, s dng nm mơi trưng nhân nuơi cp 2 đ làm thí nghim. Phương pháp lây bnh nhân to: Lây bnh nhân to bng cách tưi dch tuyn trùng đã ly trích vào các chu cây cà phê con, sau đĩ tưi ngun nm ký sinh đã sàng lc đưc vào các chu này. Theo dõi kh năng gây bnh ca tuyn trùng cho cây cà phê con và đánh giá kh năng đi kháng và ký sinh ca nm da vào mc đ gây hi và ch tiêu sinh trưng ca cây. * Sơ đ b trí thí nghim: các cơng thc thí nghim như sau. STT Cơng thc Ký hiu Thành phn Cách x lý Khơng x lý tuyn trùng 1 Cơng thc 1 CT1 ĐC và nm X lý tuyn trùng khơng 2 Cơng thc 2 CT2 TT x lý nm Pratylenchus coffeae lây 3 Cơng thc 3 CT3 TT + C07 trưc 2 tun, sau đĩ lây C07 Pratylenchus coffeae lây 4 Cơng thc 4 CT4 TT + T7 trưc 2 tun, sau đĩ lây T7 5 Cơng thc 5 CT5 C07 Tưi nm C07 6 Cơng thc 6 CT6 T7 Tưi nm T7 Tng s cây thí nghim: 6 CT x 10 cây/ CT x 5 ln nhc li = 300 cây. Chng nm T7 và C7 vi lưng bào t 10 9 bào t/ ml. Mt đ tuyn trùng chng vào đt: 1000 > 1200 con/ kg đt. * Ch tiêu theo dõi: Quan sát, đánh giá kh năng đi kháng ca nm vi tuyn trùng thơng qua các ch tiêu sinh trưng và phát trin, ch s bnh ca cây cà phê con. + Ch tiêu sinh trưng: S lá/cây, màu sc lá sau khi x lý chng nm 2, 4, 6,8 tun.
55. 43 Chiu cao cây (cm) sau khi x lý chng nm 2, 4, 6, 8 tun. Chiu dài r (cm) sau khi x lý chng nm 2, 4, 6, 8 tun. Trng lưng tươi và khơ ca cây sau khi x lý chng nm 2, 4, 6, 8 tun. Trng lưng tươi và khơ ca r sau khi x lý chng nm 2, 4, 6, 8 tun. + Ch s bnh: T l % r cây b nhim tuyn trùng mi cơng thc thí nghim. S lưng tuyn trùng/50g đt. S lưng tuyn trùng/5g r cây cà phê. * Phương pháp theo dõi: Chiu cao cây (cm):. S lá. T l % r cây b nhim tuyn trùng: s r b hi/tng s r đưc đm. Mt đ tuyn trùng Pratylenchus spp. trong đt: Đm s lưng tuyn trùng cĩ trong 50g đt/1 CT. 2.6. Phương pháp x lý s liu S liu thu thp đưc t các thí nghim đưc chuyn đi thành các s liu thng kê tương ng, kt qu nghiên cu đưc x lý bng phn mm Excel, Sas.
56. 44 CHƯƠNG 3 KT QU NGHIÊN CU VÀ THO LUN 3.1. Phân lp và thu thp các chng VSV cĩ trong mu đt, r nghiên cu Chúng tơi tin hành thu thp mu t đt, r cà phê lâu năm và cà phê trng mi ti 3 đa đim nghiên cu là huyn CưM’gar, huyn CưKuin và thành ph Buơn Ma Thut đ ly trích tuyn trùng Pratylenchus spp. s dng làm vt liu thí nghim, đng thi phân lp các dịng nm dùng trong thí nghim sàng lc kh năng đi kháng ca nm lên tuyn trùng Pratylenchus spp. Qua quá trình phân lp trên mơi trưng PRBA, PDA chúng tơi xác đnh đưc mt đ VSV trong đt các đa đim nghiên cu đưc trình bày bng 3.1 Bng 3.1: Mt đ vi sinh vt phân lp t đt ti mt s đa đim nghiên cu Mt đ (CFU/g) STT Đa đim Tng đt 10cm Tng đt 20cm Tng đt 30cm 1 Cư M’gar (CM) (13,42 ± 1,2) x 10 3 (10,17 ± 4,2) x 10 3 (8,90 ± 0,32) x 10 3 2 Cư Kuin (CK) (11,27 ± 0,9) x 10 3 (8,68 ± 2,4) x 10 3 (7,12 ± 0,32) x 10 3 Buơn Mê Thut 3 (9,03 ± 2,1) x 10 3 (7,94 ± 1,12) x 10 3 (5,8 ± 0,29) x 10 3 (BMT) Tng đt 10cm 27% 40% CM CK BMT 33% Biu đ 3.1. T l (%) mt đ vi nm phân lp đưc ti các đa đim nghiên cu
57. 45 Qua bng 3.1 ta thy, mt đ vi nm trong đt các đa đim khác nhau là khác nhau và gia các tng đt cũng cĩ s khác nhau. C th, đt Cư M’gar cĩ mt đ vi nm cao nht, tip đn là Cư Kuin, cui cùng là Buơn Ma Thut. tng đt 010cm cĩ mt đ vi sinh vt cao hơn tng 1020cm, tng đt 20 30 cm cĩ mt đ vi nm phân lp thp nht. Như vy, cĩ th nhn thy rng tng đt mt do đưc làm c xi xáo thưng xuyên nên đ thơng thống cao và tàn dư thc vt trong đt nhiu hơn do vy mt đ vi nm phân lp cao hơn. Sau khi làm thun bng cách cy chuyn nhiu ln trên mơi trưng PDA và tin hành quan sát dưi kính hin vi các đc đim v hình thái khun lc, h si nm, màu sc mơi trưng, cành sinh bao t, bào t, ca các chng phân lp đưc và da vào các khĩa đnh danh, chúng tơi đã thu thp đưc 41 chng khác nhau và đnh danh đưc 39 chng đn ging, cịn 2 chng chưa đnh danh đưc gi là nhĩm khác. Thành phn và tn sut xut hin ca chúng đưc trình bày bng 3.2. 45 40 35 30 25 CM 20 CK 15 BMT 10 Tn sut xutsuthin(%) Tn 5 0 Đt R Đt R Đt R Đt R ASP PEN TRI KHUN Các chng VSV chính Biu đ 3.2. Thành phn và tn sut xut hin ca các chng nm chính
58. 46 Bng 3.2. Thành phn vi sinh vt và tn sut xut hin ca chúng phân lp đưc ti các đa đim nghiên cu Tn sut xut hin (%) STT Nhĩm ging CƯ M'GAR CƯ KUIN BMT T. bình Đt R Đt R Đt R Đt R 1 Aspergillus 41,18 3,84 38,43 2,15 40,23 1,18 39,9 2,39 2 Penicillium 28,8 1,5 19,3 2,1 30,2 0,62 26,1 1,41 3 Trichoderma 20,43 1,5 18,0 14,9 15,44 10,9 17,9 9,1 4 Fusarium 4,38 2,85 5,2 3,62 4,48 1,2 4,7 2,6 5 Rhizobus 3,01 0,83 3,25 1,61 2,54 1,26 2,93 1,23 6 Mucor 2,27 2,65 0,84 2,73 2,55 0,28 7 Rhizoctonia 1,7 1,6 2,9 1,8 2,4 1,3 2,33 1,57 Colletotrichu 8 1,93 1,69 0,77 0,83 1,2 0,71 1,3 1,08 m 9 Gliocladium 3,52 2,86 2,14 2,84 10 Khun 14,35 2,14 12,54 1,67 10,33 0,81 12,4 1,54 11 Khác 3,63 2,91 2,53 4,11 3,24 0,73 3,13 2,58 Qua bng 3.2 ta thy, thành phn cũng như tn sut xut hin ca các chng sinh vt là khác nhau các đa đim khác nhau, trong đt và r cây cũng khơng ging nhau. Gia các đa đim nghiên cu mt đ các chng vi nm chính khơng chênh lch nhiu.
59. 47 S liu trên cho thy các lồi vi sinh vt ch yu chim s lưng ln trong mu đt và r nghiên cu là ging Aspergillus , Penicillium , Trichoderma , nhĩm khun cĩ s lưng tương đi nhiu, cịn các nhĩm khác cĩ tn sut ít. Nhìn chung, đt Cư M’gar cĩ tn sut xut hin các vi nm nhiu hơn Cư Kuin và Buơn Ma Thut; trong đt cĩ thành phn và tn sut các vi nm nhiu hơn trong r. vùng r, thành phn vi nm tp trung nhiu sát gc, đ sâu 010cm. tng đt này r tơ ca cây phát trin mnh nht và thích hp cho các lồi nm ký sinh trên các b phn r cây. Do vy khi áp dng bin pháp phịng tr và thu thp nm nên tác đng vào tng đt này. 3.2. Mt đ tuyn trùng Pratylenchus coffeae phân lp đưc trên vưn trng cà phê vi b bnh Đ cĩ ngun tuyn trùng Pratylenchus spp. s dng làm vt liu trong thí nghim th nghim tính đi kháng ca các dịng nm phân lp đưc, chúng tơi tin hành ly trích các mu đt và r thu đưc trên nhng vưn cà phê cĩ triu chng vàng lá ti các vùng nhim bnh. Kt qu thu đưc bng 3.3 Bng 3.3. Mt đ tuyn trùng pratylenchus spp. trên vưn cà phê vàng lá Thành Mt đ tuyn trùng Phn Cà phê kinh doanh Cà phê KTCB Con/5g r Con/50g đt Con/5g r Con/50g đt Pratylenchus 862 297 1073 432 spp. Meloidogyne 1137 348 1021 335 spp. Khác (*) 1643 749 887 633 Ghi chú: Khác (*) : Bao gm các lồi như Tylenchus, Helycotylenchus, Radopholus và tuyn trùng hoi sinh.
60. 48 1800 1600 1400 1200 Pra 1000 Meloi 800 600 Khác 400 200 0 Con/5g r con/50g đt Con/5g r con/50g đt Cà phê KD Cà phê KTCB Mt đ tuyn trùng Biu đ 3.3. Mt đ tuyn trùng Pratylenchus spp. trên vưn cà phê vi b vàng lá Qua bng 3.3 ta thy, mt đ tuyn trùng Pratylenchus spp. trên cà phê kinh doanh và kin thit cơ bn cĩ s khác nhau. C th, trên cà phê kinh doanh cĩ mt đ tuyn trùng Pratylenchus spp. là 862 con/5g r và 297 con/50g đt, trong khi đĩ trên cà phê kin thit cơ bn thì mt đ tuyn trùng Pratylenchus ssp. cao hơn: 1073 con/5g r và 432 con/50g đt. Trong r cĩ mt đ tuyn trùng cao hơn so vi trong đt và trên các cây vàng lá sinh trưng kém cao hơn trên các cây xanh. Mt đ tuyn trùng phân lp trên vưn cà phê KTCB (kin thit cơ bn) cao hơn trên vưn cà phê kinh doanh theo chúng tơi là do b r ca cây cà phê già cĩ rt nhiu r, trên đĩ ngun tuyn trùng tn ti trong đt và r ca cây cà phê già đã phá b cĩ s lưng rt ln. Khi phá b cây cà phê già đi, tuyn trùng di chuyn t r ra đt và tn ti đĩ, do vy khi trng cây con xung tồn b tuyn trùng tp trung vào gây hi trên b r non ca cây, làm cây con thiu dinh dưng tr nên vàng úa và cht sau thi gian trng t 1 – 2 năm. 3.3. Nhân nuơi tuyn trùng Pratylenchus coffeae trong phịng thí nghim Sau khi tin hành ly trích mu đt và r, chúng tơi nhân nuơi tuyn trùng Pratylenchus spp. trên mơi trưng WA_cà rt. Tuyn trùng Pratylenchus spp.
61. 49 sau khi đưc bt ra khi dung dch mu ly trích, mang kh trùng b mt bng dung dch kháng sinh Streptomycin (1/100) đ hn ch vi khun. Đưa tồn b tuyn trùng vào nhân nuơi trên mơi trưng WA_cà rt. Thí nghim đưc b trí trong các đĩa Petri, mi đĩa gm 3 lát cà rt đt trên mơi trưng WA và đưc vơ trùng hồn tồn. S lưng tuyn trùng Pratylenchus spp. qua các thi gian nhân nuơi và theo dõi đưc ghi nhn bng 3.4. Bng 3.4. S lưng tuyn trùng Pratylenchus coffeae nhân nuơi trên mơi trưng cà rt_WA. Thi gian nuơi Giai đon phát trin 30 ngày 45 ngày 60 ngày Trng 3,33 ± 0,88 8,33 ± 1,86 15,67 ± 3,84 Tui 2 2,67 ± 0,33 5,0 ± 1,0 10,0 ± 0,58 Tui 3 1,67 ± 0.88 4,33 ± 0.88 5,0 ± 1,15 Tui 4 1,33 ± 0,88 4,67 ± 1,76 6,0 ± 1,53 Trưng thành 3,67 ± 0,33 7,33 ± 0,67 13,67 ± 2,19 16 14 12 10 SL tuyn trùng 8 Thi gian nuơi 30 ngày 6 Thi gian nuơi 45 ngày 4 Thi gian nuơi 60 ngày 2 0 Trng Tui 2 Tui 3 Tui 4 Trưng thành Biu đ 3.4. S lưng tuyn trùng sau các thi gian nhân nuơi trên mơi trưng WA_cà rt.
62. 50 Kt qu bng 3.4 cho thy, s lưng tuyn trùng mi la tui và tng s tuyn trùng sau các thi gian nhân nuơi cĩ s khác nhau. C th, sau 3 ln theo dõi vi thi gian 60 ngày s lưng trng, tuyn trùng tui 2, tui 3, tui 4 và trưng thành đu tăng lên. Đc bit là s lưng tuyn trùng giai đon trng là 31%, tui 2 là 19,86% và trưng thành là 27,16% trong tng s lưng tuyn trùng thu đưc sau 60 ngày nuơi. Qua quá trình nhân nuơi và theo dõi thc t trên mơi trưng WA_ cà rt, chúng tơi nhn thy s lưng tuyn trùng Pratylenchus spp. cĩ tăng lên song vn khơng cao. Điu này cĩ th là do cĩ s khác bit v các điu kin mơi trưng gia phịng thí nghim và ngồi t nhiên, mc khác s lưng tuyn trùng ban đu khi đưa vào nhân nuơi cũng khơng phi đu giai đon trưng thành. 3.4. Sàng lc và tuyn chn các chng nm cĩ kh năng ký sinh tuyn trùng Pratylenchus spp. 3.4.1. Sàng lc kh năng ký sinh tuyn trùng ca các chng nm Chúng tơi s dng 10 chng Trichoderma (trong đĩ cĩ 5 chng phân lp đưc và 5 chng ly t ngun cĩ sn ca phịng thí nghim B mơn BVTV Trưng Đi Hc Tây Nguyên); 3 chng Metarhizium và 1 chng Beauveria (ngun: phịng thí nghim B mơn BVTV Trưng Đi Hc Tây Nguyên). Các thí nghim đưc b trí đng lot trên các đĩa petri (như mc 2.5.6). Sau khi theo dõi, quan sát kh năng ký sinh, hình thc ký sinh và tính t l ký sinh dưi kính hin vi sau 1, 2, 3 ngày x lý, chúng tơi thu đưc kt qu th hin bng 3.5.
63. 51 Bng 3.5. Kh năng ký sinh trng tuyn trùng ca các chng nm T l KS(%) Kh KH SST năng Kiu ký sinh Chng Ngày 1 Ngày 2 Ngày 3 Ký sinh 1 ĐC 0,00 0,00 0,00 2 C07 49,17 61,26 85,83 +++ To búi và tan 3 T1 28,33 31,25 45,83 + Làm tan 4 T7 42,5 66,25 82,91 +++ To búi và tan 5 C22 28,15 44,81 75,83 ++ To búi và tan 6 DY16 37,92 66,67 77,08 ++ To búi và tan 7 TD8 55,00 72,50 79,85 ++ To búi và tan 8 TD28 52,22 67,04 83,93 +++ To búi 9 TD19 44,72 53,75 63,33 ++ Làm tan 10 TR6 44,07 60,74 81,48 +++ To búi và tan 11 TR31 31,67 48,33 66,25 ++ Làm tan 12 BEAU 30,83 47,91 61,25 ++ bào t 13 M1 18,75 35,00 51,25 ++ Làm tan 14 M4 3,89 15,55 25,92 + Làm tan 15 M6 0,00 0,00 0,00 Ký hiu: (+++) ký sinh cao; (++) ký sinh trung bình; (+) ký sinh yu và () khơng ký sinh. Các hình thc ký sinh: Làm tan (nm bao và làm tan dn trng tuyn trùng); To búi (bào t và si nm bao bc xung quanh trng, to thành búi); bào t (nm ký sinh trng to thành bào t hình trng).
64. 52 Sau 1 ngày Sau 2 ngày Sau 3 ngày 100 85.83 83.93 90 82.91 79.85 81.48 75.83 77.08 80 66.25 70 63.33 61.25 60 51.25 45.83 50 40 25.92 30 20 10 0 0 0 7 2 U 4 6 T1 T7 D8 M1 M M C0 C2 T D28 D19 TR6 DY16 T T TR31 BEA Biu đ 3.5. T l ký sinh ca các chng nm đưc sàng lc Da vào kt qu thu đưc bng 3.5 chúng tơi thy, kh năng ký sinh và t l ký sinh ca các chng nm đưc chn lc là rt khác nhau. C th, trong 14 chng nm đưc s dng đ th kh năng ký sinh thì 4 chng cĩ kh năng ký sinh cao (chim 28,6%); 7 chng cĩ kh năng ký sinh trung bình (chim 50%); 2 chng ký sinh yu (chim 14,3%) và 1 chng khơng cĩ kh năng ký sinh (chim 7,14%). Sau 3 ngày th tính ký sinh chúng tơi thy cĩ 4 chng cĩ kh năng ký sinh cao đĩ là C07, T7, TD28 và TR6 vi t l ký sinh ln lưt là 85,83%; 82,91%; 83,93% và 81,48%. Các chng cịn li cĩ kh năng ký sinh thp hơn và mt chng khơng cĩ kh năng ký sinh trng tuyn trùng. 3.4.2. Kh năng ký sinh ca các chng nm đưc tuyn chn Sau khi th và so sánh kh năng ký sinh ca các chng nm khác nhau trên trng tuyn trùng, chúng tơi chn lc đưc 4 chng nm cĩ t l ký sinh cao
65. 53 nht ký hiu là C07, T7, TD28 và TR6. Các chng nm sau khi đưc tuyn chn s tip tc đưc s dng trong các nghiên cu tip theo. Da trên các chng nm đưc tuyn chn, chúng tơi tin hành th nghim, đánh giá kh năng ký sinh ca các chng nm so vi cơng thc đi chng theo phương pháp đưc mơ t mc 2.5.6 và thu đưc kt qu bng 3.6 Bng 3.6. T l ký sinh ca các chng nm đưc tuyn chn trên trng tuyn trùng Pratylenchus spp. STT KH Sau 1 ngày Sau 2 ngày Sau 3 ngày 1 TD28 44,67 ± 1,56 72,16 ± 1,35 84,76 ± 2,04 2 TR6 38,90 ± 2,03 68,34 ± 1,09 82,13 ± 0,16 3 C7 43,71 ± 0,64 71,53 ± 2,40 88,32 ± 1,21 4 T7 35,33 ± 1,52 68,23 ± 2,73 85,27 ± 1,57 5 ĐC 0,00 ± 0,00 0,00 ± 0,00 0,00 ± 0,00 100 80 Sau 1 ngày 60 Sau 2 ngày 40 Sau 3 ngày 20 T l ký sinh (%) sinh ký l T 0 TD28 TR6 C07 T7 ĐC Chng nm Biu đ 3.6. T l ký sinh ca các chng nm đưc tuyn chn trên trng tuyn trùng Pratylenchus spp.
66. 54 Kt qu thu đưc bng 3.6 cho thy, tuy t l ký sinh ca 4 chng nm tuyn chn cao nhưng khơng ging nhau sau 03 ngày th. Chng C07 cĩ t l ký sinh cao nht (88,32%); tip đn là T7 (85,27%); TD28 (84,76%) và cui cùng là TR6 (82,13%). Nhìn chung các chng nm cĩ s chênh lch nhau nhưng khơng nhiu lm. Qua quan sát thc t dưi kính hin vi, chúng tơi nhn thy tt c các chng nm ch ký sinh mnh trên các trng cịn non mi đ, cịn nhng trng đã hình thành u trùng và tuyn trùng các tui thì hu như khơng th ký sinh. Hình thc ký sinh ca các chng nm ch yu là si nm và bào t bao ly xung quanh trng to thành búi, nm làm tan trng. A B C (A)_C07 ký sinh (B)_T7 ký sinh (C)_T7 ký sinh D E F (D)_TD28 ký sinh (E)_TD28 ký sinh (F)_TR6 ký sinh Hình 3.1. Hình thc ký sinh ca các chng nm đưc tuyn chn lên trng tuyn trùng Pratylenchus spp. 3.5. Nghiên cu các yu t nh hưng đn kh năng ký sinh ca nm lên tuyn trùng Pratylenchus spp. trong phịng thí nghim
67. 55 Trong t nhiên, kh năng sng và phát trin ca các lồi nm là khác nhau tùy thuc vào điu kin mơi trưng ngoi cnh, t đĩ dn đn kh năng ký sinh ca chúng lên tuyn trùng Pratylenchus spp. trong mi điu kin cũng khơng ging nhau. Do đĩ, chúng tơi tin hành thí nghim nghiên cu mt s yu t nh hưng đn kh năng ký sinh ca các chng nm đưc tuyn chn nhm làm rõ s nh hưng ca các điu kin khác nhau đn kh năng ký sinh ca nm. 3.5.1. nh hưng ca mơi trưng nuơi cy đn kh năng ký sinh ca nm Đ nghiên cu kh năng ký sinh ca các chng nm lên tuyn trùng trên các mơi trưng khác nhau, chúng tơi tin hành nuơi cy 4 chng C07, T7, TD28 và TR6 trên 4 loi mơi trưng PDA, MA, WA và MM. Các chng nm đưc đ điu kin nhit đ phịng 28 oC. Bng 3.7. T l kí sinh ca các nm trên các mơi trưng khác nhau STT CHNG PDA WA MA MM 1 C07 88,32 46,67 71,25 55,83 2 T7 85,27 48,34 67,50 59,58 3 TD28 84,76 45,4 51,25 57.03 4 TR6 82,13 47,08 52,91 53,69 100 80 TD28 60 TR6 40 C07 20 T7 T l ký sinh (%) sinh ký l T 0 PDA MA WA MM ĐC Chng nm Biu đ 3.7. T l ký sinh ca các chng nm T7, C07, TD28 và TR6 các mơi trưng khác nhau.
68. 56 Kt qu bng 3.7 cho thy, trên 4 loi mơi trưng PDA, WA, MA và MM thì mơi trưng PDA cĩ t l ký sinh cao nht, tip đn là mơi trưng MA, MM và cui cùng mơi trưng WA cĩ t l ký sinh thp nht. Tuy nhiên, riêng hai chng TD28 và TR6 cĩ t l ký sinh trên mơi trưng MA thp hơn trên mơi trưng MM vì trên mơi trưng này h si nm phát trin chm, h si thưa hơn nên kh năng ký sinh cũng thp hơn. Sau khi quan sát thc t kh năng ký sinh và s phát trin ca 4 chng nm trên 4 loi mơi trưng PDA,WA, MA và MM sau 5 ngày nuơi cy, chúng tơi nhn thy c 4 chng nm đu cĩ kh năng mc và ký sinh trên trng tuyn trùng Pratylenchus spp. Tuy nhiên, mc đ ký sinh ca các chng nm ph thuc vào kh năng mc ca chúng trên mi loi mơi trưng khác nhau, do vy mà t l ký sinh ca các chng nm cũng khác nhau. Trên 4 loi mơi trưng trên thì mơi trưng PDA là mơi trưng thun li nht cho s phát trin và ký sinh ca các chng nm. Vì trên mơi trưng này kh năng mc ca nm, h si cũng như kh năng to bào t mnh nht. 3 mơi trưng cịn li thì kh năng mc ca nm yu hơn, si nm mc thưa tht trên b mt mơi trưng và to bào t kém hơn mơi trưng PDA. T kt qu trên chúng tơi thy rng mơi trưng dinh dưng là mt trong nhng yu t quan trng đi vi s sinh trưng, phát trin ca các chng nm t đĩ nh hưng đn kh năng ký sinh ca chúng lên tuyn trùng Pratylenchus spp. 3.5.2. nh hưng ca nhit đ đn kh năng ký sinh ca nm T kt qu thu đưc sau khi nghiên cu nh hưng ca mơi trưng nuơi cy đn kh năng ký sinh ca các chng nm, chúng tơi chn đưc mơi trưng PDA là mơi trưng thun li nht cho s sinh trưng, phát trin và ký sinh ca các chng nm. Đng thi s dng mơi trưng PDA đ kho sát nh hưng ca nhit đ nuơi cy đn kh năng ký sinh ca các chng C07, T7, TD28 và TR6 3 mc nhit đ là 20 oC, 28 oC và 35 oC. Kt qu đưc trình bày bng 3.8.