So sánh một số giống ngô lai có triển vọng tại Đắklắk - Nguyễn Văn Minh
130 trang
3160
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "So sánh một số giống ngô lai có triển vọng tại Đắklắk - Nguyễn Văn Minh", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Tài liệu đính kèm:
- so_sanh_mot_so_giong_ngo_lai_co_trien_vong_tai_daklak_nguyen.pdf
Nội dung text: So sánh một số giống ngô lai có triển vọng tại Đắklắk - Nguyễn Văn Minh
- B GIÁO D C VÀ ĐÀO T O TRƯ NG Đ I H C TÂY NGUYÊN NGUY N VĂN MINH SO SÁNH M T S GI NG NGƠ LAI CĨ TRI N V NG T I Đ KL K LU N VĂN TH C SĨ NƠNG NGHI P BUƠN MA THU T, NĂM 2010
- B GIÁO D C VÀ ĐÀO T O TRƯ NG Đ I H C TÂY NGUYÊN NGUY N VĂN MINH SO SÁNH M T S GI NG NGƠ LAI CĨ TRI N V NG T I Đ KL K Chuyên ngành: Tr ng tr t Mã s : 62.60.01 LU N VĂN TH C SĨ NƠNG NGHI P Ngư i hư ng d n khoa h c: TS. TR N VĂN TH Y BUƠN MA THU T, NĂM 2010
- i L I CAM ĐOAN Tơi xin cam đoan đây là cơng trình c a riêng tơi, các s li u và k t qu nghiên c u nêu trong trong lu n văn là trung th c, đư c các đ ng tác gi cho phép s d ng và chưa t ng đư c ai cơng b trong b t kỳ cơng trình nào khác. Tác gi lu n văn Nguy n Văn Minh
- ii L I C M ƠN Tác gi lu n văn xin trân tr ng c m ơn Th y TS. Tr n Văn Thu đã nhi t tình hư ng d n và giúp đ tơi trong su t th i gian th c hi n đ tài, cũng như trong quá trình hồn ch nh lu n văn t t nghi p. Xin chân thành c m ơn các th y cơ gi ng d y t i trư ng Đ i h c Tây Nguyên, Khoa Nơng Lâm nghi p và Phịng đào t o Sau Đ i h c đã tr c ti p truy n đ t cho tơi nh ng ki n th c quý báu trong quá trình h c t p. Trân tr ng cám ơn các đ ng nghi p, b n bè, gia đình và ngư i thân đã nhi t tình giúp đ tơi trong th i gian th c hi n đ tài và hồn ch nh lu n văn t t nghi p. Tác gi lu n văn Nguy n Văn Minh
- iii1 M C L C M Đ U 1 Chương 1. T NG QUAN TÀI LI U 4 1.1 Tình hình s n xu t ngơ trong nư c và th gi i 4 1.1.1 Trên th gi i 4 1.1.2 Tình hình s n xu t ngơ Vi t Nam 7 1.1.3 Tình hình s n xu t ngơ Đ k L k 10 1.2 Nh ng nghiên c u cơ b n v cây ngơ 11 1.3 nh hư ng y u t sinh thái đ n sinh trư ng phát tri n cây ngơ 14 1.4 Nghiên c u k thu t thâm canh ngơ 18 1.5 Nghiên c u tính n đ nh v năng su t ngơ 19 Chương 2. V T LI U, N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U 22 2.1 V t li u nghiên c u 22 2.1.1 Đ a đi m thí nghi m 22 2.1.2 Th i gian thí nghi m 22 2.2 N i dung nghiên c u 22 2.3 Phương pháp nghiên c u 23 2.3.1 B trí thí nghi m 23 2.3.2 Đi u ki n thí nghi m 23 2.3.3 Các ch tiêu theo dõi 24 2.3.4 Phân tích tính n đ nh 28 2.3.5 X lý s li u 30 Chương 3. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N 31 3.1 Đi u ki n th i ti t khí h u 31 3.2 Th i gian sinh trư ng phát tri n 33 3.3 S lá và đ ng thái tăng trư ng c a lá 39 3.4 Chi u cao và t c đ tăng trư ng chi u cao cây 42 3.5 Các ch tiêu hình thái cây 46
- iv2 3.6 M t s đ c đi m v b p và h t 50 3.7 Kh năng ch ng ch u sâu b nh h i và đi u ki n ngo i c nh 52 3.7.1 Kh năng ch ng ch u sâu b nh h i 52 3.7.2 Kh năng ch ng ch u đi u ki n ngo i c nh 54 3.8 Năng su t và các y u t c u thành năng su t 56 3.8.1 Các y u t c u thành năng su t 56 3.8.1.1 Các ch tiêu v b p liên quan đ n năng su t 56 3.8.1.2 Các ch tiêu v h t liên quan đ n năng su t 59 3.8.2 Năng su t các gi ng ngơ t i ba đi m thí nghi m 63 3.9 Đánh giá tính n đ nh c a các gi ng qua ba vùng sinh thái 68 3.9.1 n đ nh v th i gian sinh trư ng 69 3.9.2 n đ nh v năng su t ơ thí nghi m 71 3.9.3 n đ nh v tính tr ng t l h t/b p 73 3.9.4 n đ nh v năng su t th c thu 75 K T LU N VÀ Đ NGH 78 K t lu n 78 Đ ngh 79 TÀI LI U THAM KH O 80
- v DANH M C CÁC CH VI T T T BĐ: Buơn Đơn KrB: Krơng Bơng FAO: Food and Agriculture Organization (T ch c lương th c th gi i) CIMMYT: Internationnal maize and wheat improvement center (Trung tâm c i thi n gi ng ngơ và lúa mì qu c t ) CV%: H s bi n đ ng LSD5%: M c sai khác cĩ ý nghĩa HSHQ: H s h i qui NSTB: Năng su t trung bình NSLT: Năng su t lý thuy t NSTT: Năng su t th c thu TGST: Th i gian sinh trư ng NXB: Nhà xu t b n
- vi DANH M C CÁC B NG B ng 1.1 Di n tích, năng su t và s n lư ng ngơ trên th gi i 1961 – 2009 4 B ng 1.2 Di n tích, năng su t và s n lư ng ngơ m t s nư c trên th gi i năm 2008 5 B ng 1.3 Di n tích, năng su t và s n lư ng ngơ m t s nư c Đơng Nam Á (tính trung bình t 2000 2007) 7 B ng 1.4 Di n tích, năng su t và s n lư ng ngơ Vi t Nam (1998 2008) 8 B ng 1.5 Di n tích, năng su t và s n lư ng ngơ t nh Đ k L k (2005 2009) 11 B ng 3.1 M t s y u t khí h u th i ti t v Hè Thu năm 2009 2010 32 B ng 3.2a Th i gian sinh trư ng t khi gieo đ n khi cây cĩ 7 9 lá 34 B ng 3.2b Th i gian sinh trư ng t khi gieo đ n khi chín sinh lý 36 B ng 3.3a S lá và t c đ ra lá c a các gi ng v Hè Thu năm 2009 39 B ng 3.3b S lá và t c đ ra c a các gi ng v Hè Thu năm 2010 41 B ng 3.4a Chi u cao, t c đ tăng trư ng chi u cao cây v Hè Thu năm 2009 . 43 B ng 3.4b Chi u cao, t c đ tăng trư ng chi u cao cây v Hè Thu năm 2010 . 45 B ng 3.5 M t s đ c đi m v hình thái cây 48 B ng 3.6 M t s đ c đi m v b p và h t 50 B ng 3.7a Kh năng ch ng ch u sâu b nh h i 53 B ng 3.7b Kh năng ch ng ch u đi u ki n ngo i c nh 54 B ng 3.8a Các ch tiêu v b p liên quan đ n năng su t 57 B ng 3.8b Các ch tiêu v h t v Hè Thu năm 2009 60 B ng 3.8c Các ch tiêu v h t v Hè Thu năm 2010 61 B ng 3.8d Năng su t th c thu c a các gi ng 65 B ng 3.9a n đ nh v th i gian sinh trư ng 70 B ng 3.9b n đ nh v kh i lư ng b p/ơ 72 B ng 3.9c n đ nh v t l h t/b p 74 B ng 3.9d n đ nh v năng su t th c thu 76
- vii DANH M C Đ TH Đ th 1. Th i gian sinh trư ng c a các gi ng ngơ v Hè Thu năm 2009 37 Đ th 2. Th i gian sinh trư ng c a các gi ng ngơ v Hè Thu năm 2010 38 Đ th 3. Chi u cao cây c a các gi ng ngơ v Hè Thu năm 2009 49 Đ th 4. Chi u cao cây c a các gi ng ngơ v Hè Thu năm 2010 50 Đ th 5. Năng su t th c thu c a các gi ng ngơ v Hè Thu năm 2009 66 Đ th 6. Năng su t th c thu c a các gi ng ngơ v Hè Thu năm 2010 68
- 1 M Đ U Tính c p thi t c a đ tài Ngơ (Zea mays. L ) là m t cây ngũ c c quan tr ng cĩ ngu n g c vùng nhi t đ i. Ngơ cung c p lương th c, th c ph m cho con ngư i và th c ăn cho chăn nuơi trên tồn th gi i sau lúa mì, lúa nư c. Ngày nay, cây ngơ đư c tr ng r ng rãi nhi u vùng cĩ đi u ki n sinh thái khác nhau, cây ngơ cĩ ti m năng cho năng su t cao, ch t lư ng dinh dư ng t t và hi u qu cao trong s n xu t nơng nghi p. Cây ngơ cĩ vai trị r t quan tr ng trong n n kinh t c a các qu c gia, nĩ khơng ch đư c s d ng làm ngu n lương th c cho con ngư i, làm th c ăn cho gia súc mà cịn cung c p nguyên li u cho ngành cơng nghi p ch bi n. Ngồi ra, ngơ cịn là ngu n hàng hĩa xu t kh u cĩ giá tr kinh t cao, mang l i ngu n thu nh p chính cho ngư i dân và n n kinh t c a đ t nư c. Vi c tăng s n lư ng ngơ trên th gi i đ c bi t là M và các nư c Châu Âu, Châu Á d n đ n vi c phát tri n cơng nghi p ch bi n cĩ quan h m t thi t v i vi c phát tri n và s d ng nh ng gi ng ngơ lai năng su t cao. Theo s li u c a FAO, năm 2009 s n lư ng ngơ trên th gi i đ t 822,7 tri u t n trong khi đĩ lúa mì là 683,8 tri u t n, lúa nư c ch đ t 661,8 tri u t n [16]. Theo quan đi m c a các nhà khoa h c hi n nay, vi c tăng năng su t cây tr ng ch y u d a vào gi ng và phân bĩn. Gi ng đư c coi là đ ng l c chính đ tăng năng su t và s n lư ng cây tr ng. Ngơ lai là cây đi n hình nh t v s thành cơng trong ng d ng ưu th con lai F1 trong s n xu t nơng nghi p. T i nư c M , năng su t ngơ lai vu t trên các gi ng ngơ truy n th ng t 1,0 đ n 6,0 t n/ha/v , bình quân 2,0 t n/ha/v . Ngư i ta đã tính đư c r ng gi ng đĩng gĩp 60% và k thu t canh tác đĩng gĩp 40% vào m c tăng năng su t, s n lư ng ngơ [32]. nư c ta, ngơ đư c coi là cây lương th c quan tr ng th 2 sau cây lúa, m t s vùng s n ph m ngơ h t cịn đư c s d ng làm lương th c chính cho con ngư i. Trong nh ng năm g n đây, Vi t Nam cĩ t c đ tăng trư ng v s n xu t ngơ khá nhanh, năm 1990 c nư c cĩ di n tích là 432 nghìn ha, năng su t bình quân đ t 1,55 t n/ha; năm 2000 di n tích lên đ n 730 nghìn ha, năng su t đ t
- 2 2,90 t n/ha và đ n năm 2006 di n tích ngơ là 1.032 nghìn ha, năng su t đ t 3,70 t n/ha [28] . Hi n nay, di n tích ngơ c a Vi t Nam đ t kho ng trên 1,126 tri u ha năng su t bình quân 4,02 t n/ha, t ng s n lư ng đ t 4,53 tri u t n, tr giá g n 1,2 t đơ la (tính theo giá kho ng 250USD/t n năm 2009) [23]. S dĩ năng su t ngơ nư c ta tăng nhanh như v y là do chúng ta đã s d ng gi ng ngơ ưu th lai thay th d n nh ng gi ng ngơ th ph n t do trong s n xu t. Năm 1995 di n tích ngơ lai chi m 30%, đ n năm 2000 chi m kho ng 65% và năm 2009 chi m kho ng 95% t ng di n tích tr ng ngơ c a c nư c [28]. Th c t cho th y di n tích, năng su t và s n lư ng ngơ c a chúng ta tăng nhanh nhưng v n chưa đáp ng đ nhu c u th c ăn cho chăn nuơi và ph c v cơng nghi p ch bi n trong nư c. Hàng năm, các cơng ty ch bi n th c ăn chăn nuơi trong c nư c ph i nh p kh u g n m t tri u t n ngơ thương ph m. Do v y, vi c s d ng gi ng ngơ lai thay th gi ng th ph n t do là m t bư c ti n quan tr ng trong quá trình th c hi n cơng nghi p hố hi n đ i hố nơng nghi p nơng thơn theo ch trương, đư ng l i chính sách c a Đ ng và Nhà nư c. Đ k L k là m t t nh mi n núi thu c Cao nguyên Nam Trung B cĩ đi u ki n th i ti t khí h u, đ t đai màu m , r t phù h p cho s sinh trư ng và phát tri n c a cây ngơ. Chính vì v y, đã t lâu cây ngơ là m t trong nh ng cây tr ng quen thu c v i nh ng ngư i dân t c b n x , trong đĩ ch y u là các gi ng ngơ đ a phương cĩ ph m ch t t t nhưng năng su t l i khơng cao. Cho đ n nh ng năm 1995, cây ngơ lai m i đư c đưa vào tr ng th nghi m t i Đ k L k và sau đĩ đã tr thành m t trong nh ng lo i cây tr ng chính trong ngành s n xu t nơng nghi p c a đ a phương. Nh ng năm g n đây, do cĩ s chuy n đ i cơ c u cây tr ng đ phù h p v i đi u ki n khí h u th i ti t c a t ng đ a phương trong t nh, do đĩ di n tích cây cơng nghi p lâu năm kém hi u qu đư c thay th b ng di n tích cây nơng nghi p ng n ngày, trong đĩ cây ngơ chi m di n tích ngày càng l n. Hi n nay, di n tích tr ng ngơ c a tồn t nh hàng năm hơn 121.000 ha, năng su t (4,65 t n /ha), v i s n lư ng đ t g n 565.000 t n [11], là m t trong nh ng t nh cĩ di n tích tr ng ngơ l n nh t c nư c. Tuy nhiên, năng su t bình quân cũng
- 3 như s n lư ng ngơ trong tồn t nh l i khơng cao, chưa ph n ánh h t ti m năng v khí h u th i ti t, đ t đai c a vùng. M t trong nh ng nguyên nhân làm năng su t và s n lư ng ngơ c a Đ k L k chưa cao là do y u t v gi ng chưa phù h p v i đi u ki n sinh thái c th c a t ng ti u vùng sinh thái trong t nh. Ngư i dân cĩ r t ít s l a ch n ngồi các gi ng ngơ lai đã cĩ và tr ng ph bi n trên đ a bàn t nh t r t lâu như: CP888; LVN10; G49, Bioseed 9698 và m t s gi ng khác. Nh ng gi ng ngơ này qua nhi u năm canh tác, năng su t đã gi m m t cách rõ r t m t s vùng tr ng ngơ chính trong t nh. Nh m gĩp ph n xác đ nh nh ng gi ng ngơ lai m i cĩ năng su t cao, n đ nh kh năng thích nghi t t v i t ng đi u ki n sinh thái c a các đ a phương khác nhau trong t nh, t đĩ làm phong phú thêm b gi ng s n xu t t i đ a phương gĩp ph n tăng năng su t, s n lư ng ngơ trong t nh, chúng tơi ti n hành nghiên c u đ tài: “So sánh m t s gi ng ngơ lai cĩ tri n v ng t i Đ k L k”. M c tiêu và ý nghĩa c a đ tài M c tiêu Xác đ nh đư c m t s gi ng ngơ lai m i cĩ năng su t cao, n đ nh và thích nghi t t v i các ti u vùng sinh thái khác nhau trong v Hè Thu t i t nh Đ k L k. Ý nghĩa Đ tài so sánh và đánh giá đ c đi m sinh trư ng phát tri n c a các gi ng ngơ thí nghi m t đĩ xác đ nh đư c m t s gi ng ngơ lai m i cĩ năng su t cao, kh năng thích nghi t t làm phong phú thêm b gi ng s n xu t t i đ a phương, gĩp ph n làm tăng năng su t, s n lư ng ngơ trong t nh. Đánh giá tính n đ nh v th i gian sinh trư ng, năng su t và các y u t c u thành năng su t c a các gi ng ngơ lai qua ba ti u vùng sinh thái khác nhau là nh ng k t lu n cĩ ý nghĩa khoa h c và th c ti n cao.
- 4 Chương 1. T NG QUAN TÀI LI U 1.1 Tình hình s n xu t ngơ trong nư c và th gi i 1.1.1 Trên th gi i Ngơ là m t lo i ngũ c c quan tr ng trên th gi i, đ ng th ba sau lúa mì và lúa g o. Cây ngơ cĩ n n di truy n r ng, thích ng v i nhi u vùng sinh thái khác nhau, do v y ngơ đư c tr ng h u h t các nư c trên th gi i. Trên th gi i cĩ hơn 80 nư c tr ng ngơ bao g m các nư c cơng nghi p phát tri n và các nư c đang phát tri n, m i nư c tr ng ít nh t 100.000 ha ngơ. Theo s li u c a FAO, di n tích, năng su t và s n lư ng ngơ trên th gi i tăng liên t c t đ u th k 20 đ n nay, đ c bi t là trong hơn 40 năm g n đây, ngơ là cây tr ng cĩ t c đ tăng trư ng v năng su t cao nh t trong các cây lương th c ch y u. B ng 1.1 Di n tích, năng su t và s n lư ng ngơ trên th gi i 1961 2009 Di n tích Năng su t S n lư ng Năm (1.000 ha) (t n/ha) (1.000 t n) 1961 104,8 2,0 209,6 2004/05 145,0 4,9 710,5 2005/06 145,6 4,8 698,9 2006/07 148,6 4,7 689,5 2007/08 157,6 4,9 772,2 2008/09 161,1 5,1 822,7 (Ngu n: FAOSTAT 2009) Qua s li u b ng 1.1 chúng ta th y: Năm 1961 trên th gi i di n tích đ t tr ng ngơ kho ng hơn 100 tri u ha, năng su t đ t 2 t n/ha và s n lư ng đ t 209,6 tri u t n, đ n năm 2005 di n tích tr ng ngơ trên th gi i đã lên đ n 145 tri u ha, năng su t đ t 4,9 t n/ha và s n lư ng đ t 710,5 tri u t n. Như v y, sau hơn 40 năm tính t năm 1961 cho đ n năm 2005 thì di n tích tr ng ngơ tăng lên g p 1,5 l n, năng su t tăng lên 2,5 l n và s n lư ng tăng g p 3,5 l n. Đ n năm 2009 di n tích đ t tr ng ngơ đã tăng lên 161 tri u ha (tăng hơn 15 tri u ha so v i năm 2005), năng su t bình quân là 5,1 t n/ha và s n lư ng 822,7 tri u t n ngơ. Theo d báo c a B nơng nghi p M , s n lư ng ngơ th gi i năm 2010 s đ t 853,03
- 5 tri u t n, di n tích bình quân là 162,8 tri u ha, năng su t bình quân s đ t 5,24 t n/ha và xu t kh u đ t 89,25 tri u t n (thuongnghiepthitruongvietnam.com). B ng 1.2 Di n tích, năng su t và s n lư ng ngơ m t s nư c trên th gi i năm 2008 Di n tích Năng su t S n lư ng Tên nư c (ha) (t n/ha) (t n) M 34.810.501 9,54 332.092.180 Trung Qu c 27.137.500 5,60 151.970.000 Liên minh Châu âu 11.575.124 5,43 62.852.922 Brazil 14.697.926 3,51 51.589.721 Mexico 7.785.467 2,89 22.500.000 Argentina 3.420.655 6,36 21.755.364 n Đ 7.592.760 2,21 16.780.000 Pháp 1.815.374 7,22 13.107.000 Indonesia 3.355.437 3,69 12.381.561 Canada 1.322.619 7,98 10.554.500 Italy 1.046.705 9,45 9.891.362 (Ngu n: FAO 2009) S li u b ng 1.2 cho th y: Hai nư c s n xu t ngơ hàng đ u trên th gi i là M (332,09 tri u t n), Trung Qu c (151,97 tri u t n) chi m 38,47% t ng di n tích và chi m 58,83% t ng s n lư ng ngơ trên tồn th gi i. V năng su t, M là nư c cĩ năng su t trung bình cao nh t đ t 9,54 t n/ha, ti p đ n là Italy đ t 9,45 t n/ha; Canada đ t 7,98 t n/ha và Pháp đ t 7,22 t n/ha. Trung Qu c là nư c cĩ di n tích và s n lư ng ngơ đ ng th hai trên th gi i nhưng năng su t trung bình ch đ t 5,6 t n/ha. n Đ là nư c đ ng th 5 v di n tích (g n 7,6 tri u ha) nhưng năng su t bình quân l i r t th p (2,21 t n/ha). Như v y, s chênh l ch v năng su t trung bình gi a các nư c trên th gi i là khá l n. Trong nh ng năm g n đây, đư c s h tr c a CIMMYT (Trung tâm c i thi n gi ng b p và lúa mì Qu c t ), chương trình phát tri n c a vùng và chương
- 6 trình phát tri n ngơ c a m i qu c gia cùng v i vi c áp d ng các thành t u khoa h c k thu t trong s n xu t mà cây ngơ khơng ng ng phát tri n v di n tích, năng su t và s n lư ng. Theo d đốn c a CIMMYT, nhu c u s d ng ngơ tồn th gi i tăng 50% t 558 tri u t n (1995) lên 837 tri u t n (2020), c a các nư c đang phát tri n tăng t 282 tri u t n (1995) lên 504 tri u t n (2020) [55]. Cũng theo d đốn c a CIMMYT đ n năm 2020 nhu c u s d ng s n ph m ngơ và lúa mì s tăng nhanh hơn lúa nư c các nư c đang phát tri n, trong đĩ nhu c u v lúa mì s tăng kho ng 1,58%/năm, ngơ s tăng 2,35%/năm [40]. Theo d báo c a FAO [49], di n tích tr ng lúa nư c và lúa mì đ n năm 2020 tăng ít, trái l i di n tích ngơ tăng nhanh thêm kho ng 10 tri u ha, di n tích này tương đương v i 35% di n tích ngơ c a nư c M . Trong 35 năm qua, s n xu t lương th c đã tăng c v di n tích và năng su t lên g p đơi [39]. Kho ng m t n a s lư ng lương th c c a chúng ta nh n t 4 lồi cây: Lúa ( Oryra sativa ), ngơ ( Zea mays ), lúa mì (Triticum spp ) và khoai tây ( Solanum tuberosum ) [54]. Ngũ c c v n là ngu n cung c p lương th c cơ b n đáp ng kho ng m t n a s calo s d ng hàng ngày c a con ngư i và cĩ kho ng 44% dùng làm th c ăn cho đ ng v t [51],[37]. Trong s 25 nư c s n xu t ngơ hàng đ u th gi i cĩ 8 nư c cơng nghi p, 17 nư c đang phát tri n (Châu Phi 9 nư c, Châu Á 5 nư c và Châu M La Tinh 3 nư c). Cĩ kho ng hơn 200 tri u nơng dân tr ng ngơ trên tồn c u, 98% là nơng dân t các nư c đang phát tri n; 75% s ngư i tr ng ngơ là Châu Á (Trung Qu c cĩ t i 105 tri u ngư i), t 15 t i 20% Châu Phi và 5% là Châu M La Tinh. Hai ph n ba s h t gi ng ngơ đư c bán trên tồn c u là gi ng ngơ lai và ch cĩ 20% là h t gi ng do nơng dân gi l i. Trên th c t , ngơ lai là lo i h t gi ng chi m ưu th nhi u nư c đang phát tri n, ví d 84% nơng dân c a Trung Qu c và 81% nơng dân Đơng và Nam Phi s d ng gi ng ngơ lai [58]. S li u t i b ng 1.3 cho th y: Inđơnêxia là nư c d n đ u v di n tích tr ng ngơ c a các nư c Đơng Nam Á (3,4 tri u ha) nhưng năng su t trung bình l i khơng cao đ t 3,21 t n/ha th p hơn nhi u so v i Thái Lan và Vi t Nam.
- 7 B ng 1.3 Di n tích, năng su t và s n lư ng ngơ m t s nư c Đơng Nam Á (tính trung bình t 2000 2007) Di n tích Năng su t S n lư ng Tên nư c (ha) (t n/ha) (t n) Inđơnêxia 3.400.000 3,21 10.914.000 Philippin 3.340.000 2,01 6.713.400 Thái Lan 1.100.000 4,02 4.422.000 Vi t Nam 1.072.800 3,96 4.248.288 T ng c ng 8.912.800 26.297.688 (Ngu n: FAO 2007) Vào n a cu i th k 20, s n xu t lương th c trên th gi i cĩ m t s ki n r t quan tr ng đĩ là s phát tri n nh y v t c a cây ngơ, m t trong ba cây ngũ c c chính c a lồi ngư i: lúa mì, lúa nư c và ngơ. Nh cĩ nh ng nghiên c u thành cơng v ngơ lai và s d ng gi ng ngơ lai trong s n xu t cùng v i vi c áp d ng nh ng thành t u m i nh t c a nhi u ngành khoa h c đ i v i nghiên c u và s n xu t gi ng ngơ như di truy n h c, ch n gi ng, cơng ngh sinh h c mà ngày nay chúng ta đã cĩ nh ng gi ng ngơ cho năng su t r t cao. Vi c ng d ng cơng ngh gen trong s n xu t gi ng, các nhà khoa h c đã chuy n đ i các gen kháng sâu b nh, h n, l nh, m n t o ra các gi ng ngơ m i nhanh chĩng hơn và ch t lư ng t t hơn. Trong nh ng năm g n đây, các nhà khoa h c th gi i đã đưa ra nh ng phương pháp t o dịng đơn b i kép b ng phương pháp nuơi c y bao ph n ho c nỗn chưa th tinh đ rút ng n th i gian t o gi ng m i (ch y u là th i gian t o dịng thu n b m ) [22]. Các nhà khoa h c d đốn r ng vào th k 21, trong thí nghi m ngơ cĩ th đ t năng su t trên 30 t n/ha và trong s n xu t đ t 20 t n/ha. Cây ngơ là cây cĩ chu kỳ quang h p C4, cĩ ti m năng năng su t r t l n, chưa xác đ nh gi i h n mà khơng cĩ cây ngũ c c nào sánh k p v m t năng su t [27]. 1.1.2 Tình hình s n xu t ngơ Vi t Nam Ngơ là cây tr ng đã cĩ t r t lâu, theo nhà Bác h c Lê Qúy Đơn, cây ngơ đư c đưa vào Vi t Nam t th k 17. Nh nh ng đ c đi m quý, cây ngơ s m
- 8 đư c ngư i Vi t Nam ch p nh n và m r ng s n xu t, đư c coi là m t trong nh ng cây lương th c chính, đ c bi t đ i v i nh ng vùng đ t cao khơng cĩ đi u ki n tư i nư c ho c ph thu c vào nư c tr i như các vùng mi n núi và trung du [17]. Trư c cách m ng tháng 8 năm 1945 di n tích tr ng ngơ c a Vi t nam r t ít, năng su t th p 11,8 t /ha [20],[21]. Sau khi đ t nư c th ng nh t di n tích tr ng ngơ c a nư c ta tăng lên r t nhanh và ngơ đã tr thành m t trong nh ng cây lương th c quan tr ng trong n n s n xu t nơng nghi p c a nư c ta [9],[15],[16]. Cu c cách m ng v cây ngơ lai nư c ta đã đư c Đ ng và Nhà nư c đ c bi t quan tâm, trong vịng 10 năm (1990 2000) t l tr ng ngơ lai t 0% lên đ n 70% và đ t 95% vào năm 2009 (5% cịn l i là ngơ th c ph m và ngơ truy n th ng) m t t c đ phát tri n r t nhanh trong l ch s ngơ lai th gi i [27]. S li u v di n tích, năng su t và s n lư ng ngơ c a Vi t Nam t i b ng 1.4 cho th y: T năm 1998 2008 di n tích tr ng ngơ tăng t 649,7 nghìn ha lên 1.126 nghìn ha, năng su t bình quân 2,48 t n/ha lên 4,02 t n/ha và s n lư ng t 1.612 nghìn t n lên đ n 4.531,2 nghìn t n. T l di n tích s d ng các gi ng ngơ lai m i cĩ năng su t cao và ch t lư ng t t ngày càng tăng lên [23],[32]. B ng 1.4 Di n tích, năng su t và s n lư ng ngơ Vi t Nam (1998 2008) Di n tích Năng su t S n lư ng Năm ( 1.000 ha) ( t n/ha) (1.000 t n) 1998 649,7 2,48 1.612,0 1999 691,8 2,53 1.753,1 2000 730,2 2,75 2.005,9 2001 729,5 2,96 2.161,7 2002 816,0 3,08 2.511,2 2003 912,7 3,44 3.136,3 2004 991,1 3,46 3.430,9 2005 1.052,6 3,60 3.787,1 2006 1.031,8 3,70 3.819,2 2007 1.072,8 3,96 4.248,3 2008 1.126,0 4,02 4.531,2 Ngu n: T ng c c th ng kê, 1998 2009
- 9 Vi t Nam, chương trình ch n t o gi ng ngơ lai đã đư c b t đ u t nh ng năm 60 c a th k 20 [27]. Do ngu n v t li u và các gi ng ngơ lai cĩ ngu n g c ơn đ i dài ngày nên khơng thích h p v i đi u ki n nhi t đ i, ng n ngày nư c ta, vì v y nghiên c u và th nghi m chưa đ t k t qu như mong mu n. T năm 1973, Vi n nghiên c u Ngơ đã đưa ra nh ng đ nh hư ng cho chương trình nghiên c u cây ngơ là ph i xây d ng qu gen, t nh ng ngu n nguyên li u trong nư c và vùng nhi t đ i đ t o ra gi ng ngơ th ph n t do thích h p v i đi u ki n sinh thái c a Vi t Nam. Sau hơn 20 năm, Vi n nghiên c u Ngơ cho ra đ i m t lo t các gi ng th ph n t do và tr ng r ng rãi như: TSB1, TSB2, LS, HL 36, Q 2. Chương trình này là bư c đ m, t o ti n đ phát tri n chương trình ngơ lai, ngồi tác d ng tr c ti p ph c v s n xu t các gi ng này cịn là ngu n v t li u quý giá ph c v cho chương trình ch n t o gi ng lai. Năm 1992 1993, Vi n nghiên c u Ngơ đã lai t o ra các gi ng ngơ khơng qui ư c cho năng su t 4 8 t n/ha, giá r , thích nghi v i đi u ki n khĩ khăn và đ u tư th p như gi ng: LS 4, LS 5 (chín s m), LS 6 (chín trung bình) và LS 7, LS 8 (chín mu n). Các gi ng này cũng cĩ vai trị quan tr ng trong quá trình chuy n ti p t th ph n t do sang gi ng lai. Giai đo n 1993 1995, Vi n Nghiên c u Ngơ đã t o ra các gi ng lai qui ư c mang ký hi u LVN (lai Vi t Nam) trong đĩ gi ng LVN10 đã đĩng vai trị quan tr ng trong vi c nâng cao năng su t và s n lư ng ngơ c a c nư c. Hi n nay, Vi n nghiên c u Ngơ chú tr ng vào vi c lai t o ra các gi ng ngơ chín s m và chín trung bình cĩ ti m năng cho năng su t cao phù h p v i trình đ thâm canh tăng v , chuy n đ i cơ c u cây tr ng như gi ng HQ2000 ch ng đ t t, năng su t cao, cĩ hàm lư ng protein 10 11%, lysine và tryptophan g p đơi ngơ thư ng ph c v cho chăn nuơi [30]. Vi n nghiên c u ngơ cũng đã ng d ng marker phân t xác đ nh kho ng cách di truy n gĩp ph n đ d đốn ưu th lai trong cây ngơ. Đ ng th i áp d ng phương pháp t o dịng đơn b i kép b ng phương pháp nuơi c y bao ph n ho c nỗn chưa th tinh đ t o dịng thu n rút ng n th i gian, chi phí và cơng s c đ t o ra gi ng m i và thu đư c k t qu h t
- 10 s c kh quan là t o thành cơng 9 dịng đơn b i kép cĩ th tham gia vào quá trình lai th ti p theo [22]. Trong nh ng năm g n đây, nhi u cơng ty nư c ngồi như: CP Seeds (Thái Lan), Syngenta (Th y S ), Bioseed ( n Đ ), Monsanto (M ) đã đưa vào Vi t Nam m t s gi ng ngơ lai ưu tú đ th nghi m; Các Vi n nghiên c u, cơng ty gi ng trong nư c đã lai t o thành cơng m t s gi ng ngơ lai m i cĩ năng su t cao đưa vào s n xu t đã gĩp ph n nâng cao năng su t và s n lư ng ngơ nư c ta. Hi n nay, nu c ta đã hình thành 8 vùng s n xu t ngơ trong đĩ 5 vùng cĩ di n tích l n là Tây Nguyên chi m 21,80 %, Đơng B c 21,09%, Tây B c 15,35%, B c Trung B 14,36% và Đơng Nam B 12,11%. T ng di n tích 5 vùng này chi m 84,71%, cịn l i là Đ ng b ng sơng H ng 7,69%, Duyên h i Nam Trung b 4,14% và Đ ng b ng sơng C u Long 3,47% [23],[31]. Năm 2008, di n tích tr ng ngơ c a Vi t Nam đ t trên 1.126 nghìn ha năng su t bình quân 4,02 t n/ha và t ng s n lư ng đ t 4.351,2 tri u t n. S n xu t ngơ Vi t Nam theo k ho ch c a B Nơng nghi p và Phát tri n nơng thơn ph n đ u đ n năm 2010 đ t s n lư ng 6 7 tri u t n/năm [28],29],[30]. Đ đ t đư c m c tiêu trên chúng ta c n ph i vư t qua m t s tr ng i khách quan như di n tích đ t canh tác ngày càng thu h p, cơ c u gi ng chưa phù h p, khí h u kh c nghi t và sâu b nh ngày càng tr nên tr m tr ng. 1.1.3 Tình hình s n xu t ngơ Đ k L k Đ k L k là m t trong 5 t nh Tây Nguyên cĩ đi u ki n th i ti t khí h u, đ t đai màu m , r t phù h p cho s sinh trư ng và phát tri n c a cây ngơ. Chính vì v y, t lâu cây ngơ là m t trong nh ng cây tr ng quen thu c v i nh ng ngư i dân t c b n x , trong đĩ ch y u là các gi ng ngơ đ a phương cĩ ph m ch t t t, nhưng năng su t khơng cao. Cho đ n nh ng năm 1995, cây ngơ lai m i đư c đưa vào tr ng th nghi m t i m t s nơi trong t nh và đã nhanh chĩng tr thành m t trong nh ng cây tr ng chính trong s n xu t nơng nghi p c a đ a phương. Nh ng năm g n đây, trong khuơn kh chương trình chuy n đ i cơ c u cây tr ng đ phù h p v i đi u ki n
- 11 khí h u th i ti t c a t ng đ a phương trong t nh, di n tích cây cơng nghi p lâu năm kém hi u qu đư c thay th b ng di n tích cây nơng nghi p ng n ngày, trong đĩ cây ngơ chi m di n tích ngày càng l n. B ng 1.5 Di n tích, năng su t và s n lư ng ngơ t nh Đ k L k (2005 2009) Di n tích Năng su t S n lư ng Năm (ha) (t n/ha) (t n) 2005 126.495 4,03 510.077 2006 117.176 4,64 544.012 2007 118.406 4,71 558.084 2008 118.429 4,87 577.112 2009 121.833 4,65 565.927 Ngu n: Niên giám th ng kê Đ k L k năm 2009 Năm 2009, di n tích tr ng ngơ c a tồn t nh đ t 121.833 ha, s n lư ng đ t hơn 565 ngàn t n, là m t trong nh ng t nh cĩ di n tích tr ng ngơ l n nh t c nư c. Tuy nhiên, năng su t bình quân cũng như s n lư ng ngơ trong tồn t nh khơng cao (4,65 t n/ha) chưa khai thác h t ti m năng v khí h u th i ti t, đ t đai c a vùng [10],11]. M t trong nh ng nguyên nhân làm năng su t và s n lư ng ngơ c a Đ k L k chưa cao là do chưa cĩ gi ng phù h p v i đi u ki n sinh thái c th c a t ng ti u vùng sinh thái khác nhau. 1.2 Nh ng nghiên c u cơ b n v cây ngơ M t s b ng ch ng ch ra r ng ngơ đư c thu n hĩa t lồi c mexican hoang d i teosinte ( Zea mays ssp, Parviglumiis ho c ssp mexincana ). Nh ng b ng ch ng kh o c h c ch ng minh r ng th i gian thu n hĩa ngơ vào kho ng 5.000 đ n 10.000 năm trư c đây, m c dù ngu n g c g n đây c a ngơ t teosinte, nh ng cây này khác bi t sâu s c v hình thái. M t đi m khác bi t ch y u là teosinte đi n hình cĩ nhánh c dài trên đ nh bơng c , trong khi ngơ cĩ nhánh đ nh c ng n b ng b p. Phân tích di truy n nh n th y r ng teosinte brached 1(tb1) như là gen tương h p r ng đi u khi n s khác bi t này [64].
- 12 Trong nh ng cây tr ng l y h t ch y u, ngơ là cây cĩ ti m năng cho năng su t cao nh t. Hi n nay, năng su t ngơ M đ t 15 18 t n/ha khi s n xu t ngồi đ ng ru ng và trong thí nghi m đ t 25 t n/ha [7]. Cây ngơ cĩ th tr ng trong nhi u đi u ki n mơi trư ng khác nhau, s n ph m đư c s d ng làm lương th c cho ngư i, th c ăn gia súc và ph c v cơng nghi p ch bi n [58]. T nh ng năm 1940, Anderson và Cutler đã nh n th y m c đ quan tr ng c a đa d ng di truy n ngơ và xác đ nh các lồi bao g m nh ng cá th cĩ nh ng đ c đi m chung coi như m t nhĩm. Các đ c đi m hình thái ph n ánh m i quan h di truy n và đư c s d ng đ phân lo i lồi ngơ Mexico, Trung và Nam M cũng như M . Cơ s này đư c ch ng minh thêm b ng di truy n phân t và hi n nay đã phân lo i ra đư c 42 lồi. M , cĩ r t nhi u gi ng ngơ th ph n t do ưu th đư c tr ng trư c khi cĩ các gi ng ngơ ưu th lai. Chúng cĩ cùng th i đi m v i ngu n gen đ t o gi ng ngơ ưu th lai trên th gi i hi n nay. Đáng ti c là h u h t các gi ng ngơ th ph n t do vùng B c M đã b m t [40]. T o gi ng cây giao ph n bao g m hai hư ng chính là t o gi ng th ph n t do và t o gi ng ưu th lai. T o ph n t do b ng phương pháp ch n l c c i ti n qu n th đã đư c th c hi n t r t s m d a trên cơ s khoa h c thay đ i t n su t gen và ki u gen qua các chu kỳ ch n l c. Theo Walter R.Fehr 1983, ch n l c trư c th ph n hi u qu thay đ i t n su t gen và ki u gen g p 2 l n ch n l c sau khi th ph n. Ví d : t n su t gen c a qu n th ban đ u 0,40RR + 0,32 Rr + 0,64 rr t n su t gen R = 0,2 và r = 0,8, n u ch n l c trư c th ph n qu n th m i cĩ t n su t ki u gen là 0,31 RR = 0,50Rr + 0,19 rr và t n su t gen c a R=0,56 và r = 0,44. Nhưng ch n l c sau th ph n qu n th m i cĩ ki u gen là 0,11RR + 0,54Rr + 0,35Rr và t n su t gen là R = 0,38 và r = 0,62. Đây là nguyên lý quan tr ng ng d ng trong các phương pháp ch n chu kỳ. Ch n l c sau th ph n ch ch n l c cây m , ch n l c trư c th ph n cĩ th ch n l c c 2 b m . Ch n l c cây giao ph n cĩ th phân chia thành các phương pháp khác nhau như ch n l c h n h p, h n h p c i ti n và ch n l c chu kỳ. Tuy nhiên phân chia như v y ch là tương đ i vì t t c các phương pháp đ u cĩ th coi là ch n l c chu kỳ [66],[71].
- 13 Ngơ cĩ nhi u phương pháp lai t o gi ng, c i ti n qu n th (intra population) hay c i ti n đ ng th i hai qu n th (inter populaton). + Phương pháp c i ti n qu n th : Ch n cá th so sánh v i gia đình ch n l c Các gia đình khơng t ph i so v i con cái t th T nĩ bi u hi n so v i lai th + Phương pháp c i ti n đ ng th i hai qu n th : Lai th các cá th so v i gia đình. Con cái lai th Half sib so v i Full sib. B m so v i các testers. Hai phương pháp ch n l c là h n h p và h n h p c i ti n (Gardner,1961). Phương pháp này khơng cĩ l i cho nh ng tính tr ng cĩ m c đ di truy n th p như năng su t h t dư i đi u ki n h n, nhưng khá hi u qu v i tính tr ng di truy n cao như ch ng ch u sâu b nh [56]. Ngơ ưu th lai b t đ u đư c nghiên c u t năm 1090 do ti n s G.H.Shull nhà khoa h c c a vi n Carnegie Wasshington là ngư i đ u tiên đưa ra nguyên lý t o dịng thu n và t o ưu th lai ngơ, m c dù v y nh ng dịng thu n t o ra năng su t h t lai đơn r t th p. Năm 1922, D.F. Jones đ xu t lai kép đã h tr thúc đ y s n xu t h t lai F1, h t lai sinh ra t lai đơn do v y cĩ năng su t và h t gi ng ưu th lai đi vào thương m i t nh ng năm 1930. T nh ng thành cơng v gi ng ngơ ưu th lai nên năng su t ngơ nư c M khơng ng ng tăng hàng năm, đ n năm 2008 năng su t bình quân c a nư c M đã đ t t i 9.54 t n/ha. Cĩ hai ki u lai là lai quy ư c (gi a các dịng thu n) và lai khơng qui ư c (ít nh t b ho c m khơng ph i dịng thu n) (Vasal, 1988). Lai qui ư c g m các lo i: lai đơn, lai ba và lai kép. Lai đơn là lai gi a hai b m là dịng thu n; lai ba là lai gi a m t lai đơn và m t dịng thu n, lai kép là là lai gi a hai lai đơn. Lai đơn đư c phát tri n nhi u trên th gi i vì cho năng su t cao, đ ng đ u nhưng khĩ khăn khi t o dịng b m và s n su t h t lai nên giá thành h t gi ng cao. Hi n nay, gi ng lai ba đư c s d ng ph bi n các nư c đang phát tri n [41].
- 14 1.3 nh hư ng y u t sinh thái đ n sinh trư ng phát tri n cây ngơ Ngơ là cây cĩ kh năng thích nghi r ng v i đi u ki n mơi trư ng và đư c tr ng nhi u đi u ki n sinh thái khác nhau. Nhìn chung cây ngơ phù h p v i nhi t đ trung bình t 68 đ n 72 0 F (20 27 0C), đ t t t và thốt nư c, lư ng mưa t 500 đ n 1.100 mm. Ngơ cĩ nhu c u nư c và đ m m c cao hơn so v i các cây l y h t khác, cây ngơ m n c m v i mơi trư ng giai đo n tr c , tung ph n và phun râu. M c dù cĩ m t s gi ng ch u h n nhưng h u h t các gi ng ngơ b h n th i kỳ tr c phun râu s gi m năng su t [59]. Đi u ki n b t thu n sinh h c và phi sinh h c cĩ th làm gi m t i 65 87% năng su t cây tr ng tuỳ theo t ng lo i cây [36]. Mơi trư ng khơng nh ng nh hư ng đ n năng su t ngơ mà cịn nh hư ng đ n kh năng k t h p, F.J.Betran và CS, 2002 [52] đã đánh giá 17 dịng ngơ tr ng nhi t đ i thu n cĩ m t trong lai diallel các dịng và con lai đã đư c đánh giá 12 mơi trư ng b t thu n và khơng b t thu n. Bi u hi n ưu th lai mơi trư ng h n l n hơn và nh hơn đi u ki n đ m th p, b marker DNA nh n bi t 81 locus s d ng làm ch th 17 dịng ngơ m c đ đa d ng di truy n cao v i 4,65 allel/locus và giá tr thơng tin đa hình ph m vi 0,11 0,82. Vùng gennome và các locus tính tr ng s lư ng (QTL) cho ch u h n bi u hi n m c đ đa d ng di truy n th p hơn. Kho ng cách di truy n trên cơ s s li u marker RFLP s p x p các dịng thu n phù h p v i th h ph h c a chúng. Tương quan đư c tìm th y gi a các di truy n và kh năng k t h p riêng, ưu th lai trung bình (MPH) và ưu th lai th c (HPH), kh năng ph i h p riêng tương quan ch t v i kho ng cách di truy n và tương quan ch t hơn khi đi u ki n b t thu n [52]. Nhi t đ khơng khí tăng là nguyên nhân chính làm cho cây tr ng sinh trư ng phát tri n và chín nhanh hơn, do v y s rút ng n th i gian sinh trư ng là nguyên nhân b t l i v i năng su t (Muchow et al., 1990). Trong trư ng h p c a cây ngơ cĩ th bù đ p b ng tăng t l quang h p tr c ti p t n ng đ CO 2 cao hơn [61]. Nhu c u c a cây ngơ v các đi u ki n sinh thái như sau:
- 15 * Nhi t đ : Ngơ là cây ưa nĩng, nhu c u v nhi t đư c th hi n b ng t ng nhi t đ cao hơn nhi u cây tr ng khác mà ngơ c n đ hồn thành chu kỳ s ng t gieo đ n chín. Theo Velican, (1956) cây ngơ c n t ng nhi t đ t 1.700 0C đ n 3.700 0C tùy thu c vào gi ng [20],[21]. Cịn theo Lưu Tr ng Nguyên (1965) nghiên c u các gi ng ngơ Trung Qu c cho r ng t ng tích nhi t ho t đ ng đ i v i các gi ng chín s m là 2.000 2.200 0C, gi ng chín trung bình là t 2.300 2.600 0C và gi ng chín mu n 2.500 2.800 0C. Bên c nh nhu c u v nhi t c a cây ngơ đư c th hi n b ng các gi i h n nhi t đ mà cây địi h i như nhi t đ th p, t i cao và t i ưu [20],[21]. V phương di n này các nhà khoa h c đã đ nh vùng tr ng ngơ l y h t là vùng đư c gi i h n b ng đư ng đ ng nhi t cao nh t là 18 0C (Necula Gh, 1957). Ngày nay, ngư i ta quan tâm nhi u hơn đ n nhi t đ trung bình tháng lúc gieo h t. Theo Kulesov N.N.,1995 và Iakuskin V.I.,1953 thì nhi t đ t i th p sinh v t h c giai đo n m c m m c a h t ngơ là 8 10 0C. M t s tác gi khác nhau cho r ng đ h t ngơ m c bình thư ng, nhi t đ c n thi t t i thi u ph i t 12 14 0C. Wallace và Bressman cho r ng nhi t đ trung bình t i ưu đ tr ng ngơ mi n Trung bang Iowa (vành đai ngơ nư c M ) là 15,5 0C vào tháng 5, 21 0C vào tháng 6, 23 0C vào tháng 7, 22,2 0C vào tháng 8 và 17,5 0C vào tháng 9 (d n theo Ngơ H u Tình, 1999) [20],[21]. Vi t Nam, nhi u tác gi như Luy n H u Ch , Tr n H ng Uy, Trương Đích, Cao Đ c Đi m, Tr n H u Mi n, Võ Đình Long, Đ H u Qu c th ng nh t quan đi m v i các nhà khoa h c th gi i cho r ng các gi ng ngơ cĩ th i gian sinh trư ng khác nhau cĩ nhu c u t ng tích ơn khác nhau đ hồn thành chu kỳ s ng c a mình [20] [21]. Trong nghiên c u c a mình v m t s y u t khí h u v i s ngày phát d c c a cây ngơ, Văn T t Tuyên cho r ng: T ng nhi t đ ho t đ ng cĩ h s tương quan thu n v i s ngày c a các giai đo n sinh trư ng. Trong khi đĩ nhi t đ ngày l i cĩ tương quan ngh ch v i s ngày phát d c c a các giai đo n như t gieo m c, m c 9 lá, 10 lá tr , tr chín sáp, chín sáp chín hồn tồn. Cũng
- 16 theo Văn T t Tuyên thì quan h gi a nhi t đ trung bình ngày v i m t s ch tiêu sinh trư ng c a cây ngơ là quan h thu n [20],[21]. * Nư c : Nư c là y u t mơi trư ng quan tr ng đ i v i đ i s ng cây ngơ. nh ng vùng nĩng, nơi cĩ s b c hơi và thốt hơi nư c cao, nhu c u nư c c a cây ngơ càng l n. Cây ngơ thu c lồi cây C4, nĩ c n t 350 đ n 500 lít nư c đ s n sinh ra 1 kg h t (tuỳ theo khí h u và tình tr ng dinh dư ng đ t), năng su t ngơ cĩ th đ t 12 15 t n/ha d dàng trong đi u ki n cĩ tư i [35]. Khi cĩ h n x y ra, cây ngơ cĩ s phân b l i ch t dinh dư ng trong thân. N u h n x y ra trùng v i th i kỳ tích lu ch t khơ vào h t d n đ n ngơ b chín ép h t s lép, h n x y ra trong th i kỳ cây con nh hư ng đ n m t đ và t c đ quang h p c a lá [34]. Trong quá trình sinh trư ng và phát tri n cây ngơ đã hút và thốt hơi nư c hàng ngày là 18 t n/ha, hay kho ng 1.800 t n/ha trong t t c các giai đo n sinh trư ng và phát tri n, tương đương v i lư ng mưa 175 mm. Theo Wallace và Bressman, lư ng nư c tiêu t n cịn ph thu c vào lư ng ngơ s n sinh ra trên đơn v di n tích. Ví d : đ ngơ đ t đư c năng su t 3.800kg/ha c n m t lư ng mưa t i thi u là 287 mm, đ đ t đư c năng su t 6.300kg/ha c n lư ng nư c mưa là 466 616 mm [20]. Nhu c u v nư c c a cây ngơ thay đ i theo giai đo n phát tri n c a nĩ. Theo Wolfe, 1972 (Shaw R.H, 1977) th i kỳ đ u h t ngơ c n hút m t lư ng nư c b ng 40 44% kh i lư ng h t ban đ u và h t ngơ m c nhanh nh t khi đ m đ t đ t 80% s c ch a m t i đa đ ng ru ng. H t ngơ khơng m c đư c đ m đ t b ng 10% s c ch a đ m t i đa đ ng ru ng, cịn khi no nư c đ n 100% ho c cao hơn thì s n y m m cũng b ch m l i do thi u oxy [20],[21]. Ngơ là cây tr ng c n c n nhi u nư c, nhưng cũng r t nh y c m v i đ m đ t cao, đ c bi t giai đo n cây con cịn nh khi đĩ đi m sinh trư ng c a cây cịn n m dư i m t đ t. Vào giai đo n này ch c n ng p nư c 1 2 ngày cây ngơ cũng cĩ th b ch t úng [20],[21].
- 17 * Ánh sáng Ánh sáng là y u t quan tr ng cho sinh trư ng và phát tri n c a cây ngơ, t o đi u ki n thu n l i cho quá trình tích lu ch t dinh dư ng và nh hư ng đ n đ dài c a quá trình sinh trư ng. Theo ph n ng ánh sáng, cây ngơ thu c nhĩm cây tr ng ngày ng n. Iakuskin V.I., 1951 cho r ng ngày ng n thúc đ y quá trình phát tri n cây ngơ. Đi u này đư c kh ng đ nh b i thí nghi m ti n hành t i Uruguay v i 40 gi ng ngơ, qua đĩ cĩ m t s lo i khơng cho b p v i đi u ki n ngày dài. Tuy nhiên, do tác đ ng m nh trong quá trình c i thi n đã t o ra m t s gi ng ngơ thích nghi cho nh ng vùng phía B c v i đi u ki n ngày dài. T k t qu c a 61 thí nghi m năm 1972 vi n cây tr ng Leningrad đư c ti n hành các vùng đ a lí khác nhau, Baliura, 1955 (theo Necula, 1957) đã k t lu n: Đi u ki n ngày dài khơng ph i là y u t b t l i cho cây ngơ. Th c v y, các gi ng ngơ châu Âu đã thích nghi v i vi c hồn thành chu kỳ s ng c a mình trong đi u ki n ngày dài. Kuperman F.I., 1977, Sain S.S., 1964 cho r ng trong đi u ki n chi u sáng nhân t o 12 gi m t ngày xúc ti n quá trình tr c và hình thành b p [20], [21]. Ph n ng v i đ dài ngày cịn ph thu c vào các gi ng ngơ khác nhau, nh t là v th i gian sinh trư ng. M t s nhà khoa h c cho r ng các gi ng ngơ chín s m khơng cĩ ph n ng v i quang chu kỳ, chúng cĩ th phát tri n b t kỳ quang chu kỳ nào. Các gi ng ngơ chín mu n khơng cĩ kh năng đĩ. M t y u t quan tr ng hơn đ dài chi u sáng đĩ là cư ng đ và ch t lư ng ánh sáng. Cũng theo Sain S.S và Kuperman F.I, các tia sáng dài vào sáng s m và chi u t i kìm hãm s phát tri n c a th c v t, các tia sáng ng n vào gi a ban ngày l i xúc ti n quá trình phát tri n c a chúng. Khi nghiên c u m i tương quan gi a năng su t ngơ và b c x m t tr i, Humlum J. (Obrejanu, 1957) nh n th y r ng đ cĩ năng su t ngơ cao c n thi t các gi chi u sáng c a m t tr i so v i t ng lý thuy t là 55 64% vào tháng 5; 45 54% vào tháng 6 và 55 74% vào tháng 7,8 và 9. Đ dài chi u sáng dư i 55% vào các tháng 7 9 s làm gi m năng su t ngơ dư i m c bình thư ng [20],[21].
- 18 1.4 Nghiên c u k thu t thâm canh ngơ K thu t canh tác cũng như th i gian và phương pháp gieo tr ng, m t đ tr ng, làm đ t t i thi u cĩ th làm tăng năng su t và h n ch r i ro. Đ dài mùa v gieo tr ng ph thu c vào th i gian mưa. Gieo tr ng s m gi m r i ro cho cây vào th i kỳ cu i là th i kỳ k t h t. K t h p ngày tr ng phù h p v i hình th c phân b mưa là phương pháp tránh h n cho cây tr ng vào nh ng giai đo n sinh trư ng phát tri n cơ b n g i là canh tác đ i phĩ “Response farming” là m t ti p c n t t nh t. M c dù v y, đi u này c n thi t ph i cĩ nh ng thơng tin đ y đ và dài h n v phân b lư ng mưa trong khu v c. K thu t khác là gi m qu n th cây ngơ trên đơn v di n tích đ duy trì lư ng nư c h u hi u c a cây trên m c t i thi u. Ví d : Nam Phi ngơ chín mu n tr ng đi u ki n lư ng mưa hàng năm là 500 600 mm thư ng gieo tr ng m t đ th p kho ng 10.000 cây/ha v i hàng cách hàng là 2 m. Các gi ng ngơ đư c ch n đ tr ng là nh ng gi ng cĩ kh năng đ nhánh t t như th trong trư ng h p lư ng mưa t t cĩ th khai thác đ y đ di n tích và nư c (Magson, 1977). Qu n lý đ m thơng qua vi c làm gi m thốt hơi nư c trên b m t đ t cho phép b o đ m đ m lâu hơn cho cây. Sau thu ho ch vào mùa Đơng cĩ th làm đ t s m đ gieo tr ng k p th i t n d ng th i gian khi mùa mưa b t đ u [70]. Nghiên c u k thu t canh tác r t c n thi t các nư c đang phát tri n đ gi m chi phí, b o t n ngu n tài nguyên và nâng cao năng su t, s n lư ng ngơ. Qu n lý đ màu m c a đ t trên cơ s nh ng hi u bi t đ b o đ m v t ch t h u cơ trong các lo i đ t nhi t đ i, đ ng th i nâng cao hi u qu s d ng phân bĩn c a cây tr ng là c n thi t [38]. Các th nghi m đ ng ru ng đã th c hi n trong 3 năm đ tìm hi u nh hư ng c a lo i phân, hàm lư ng đ m trong phân và phương pháp bĩn đ m đ n năng su t và hàm lư ng đ m trong mơ lá c a ngơ 2 đi m vùng Savanna c a Nigeria. Các lo i phân Urea và Nitrat amon đã đư c nghiên c u các m c 0, 50, 100 và 150 kg N/ha, phương pháp bĩn che ph và khơng cĩ che ph . K t qu ch ra r ng lo i phân và phương pháp bĩn cho năng su t ngơ sai khác khơng cĩ ý
- 19 nghĩa, nhưng t l đ m cho năng su t và hàm lư ng đ m trong mơ lá ngơ khác nhau cĩ ý nghĩa c 2 đ a phương. Như v y s d ng lo i phân cĩ t l đ m nguyên ch t cao t t hơn lo i đ m cĩ hàm lư ng th p, m c dù bĩn lư ng nguyên ch t là như nhau [68]. Nghiên c u đánh giá sinh trư ng c a ngơ và năng su t thân lá làm th c ăn gia súc, khi ph i h p phân h u cơ các m c: 1500, 3000 và 4500 kg/ha v i phân vơ cơ các m c 0, 30, 60, 90, 120 và 150 kg/ha. K t qu cho th y, t t c các thơng s v cây ngơ đ u cĩ tương quan cĩ ý nghĩa v i s ph i h p bĩn gi a phân chu ng và phân đ m. Các đ c đi m như chi u cao cây, đư ng kính thân và năng su t thân, lá cao nh t khi bĩn m c 120 kg N/ha và 3.000 kg/ha phân h u cơ. Như v y, cĩ th th y khi bĩn ph i h p phân chu ng và phân vơ cơ đ c bi t là đ m m t t l nh t đ nh làm tăng kh năng sinh trư ng phát tri n thân, lá c a cây ngơ [47]. 1.5 Nghiên c u tính n đ nh v năng su t ngơ Worku và c ng s , 2001 [72] đã ti n hành nghiên c u tính n đ nh năng su t c a 20 gi ng ngơ qua 9 đ a đi m Ethiopia đ cao t 1.100 đ n 2.240 m so v i m t nư c bi n năm 1998. K t qu cho th y gi ng, mơi trư ng và tương tác gi ng v i mơi trư ng đ u cĩ ý nghĩa th ng kê. H u h t các gi ng cĩ đ l ch trung bình bình phương (S 2di) cĩ ý nghĩa ch ng t chúng khơng n đ nh. Khơng cĩ m t gi ng nào cĩ năng su t d n đ u mà thích nghi chung cho t t c các đ a đi m. Đã cĩ nhi u gi ng ph n ng tương đ i t t vùng cĩ đ cao khác nhau so v i m t bi n. Đây là cơ s đ phát tri n nh ng ki u gen đ c bi t thích h p cho nh ng vùng cĩ đ cao so v i m t bi n phù h p. Plxley và Bjarnason, 2002 [62] đã nghiên c u tính n đ nh năng su t h t, s thay đ i n i nhũ và ch t lư ng protein cao c a các gi ng ngơ lai và th ph n tư do. H ti n hành đánh giá tính n đ nh c a 18 gi ng ngơ lai đơn, 18 gi ng ngơ lai ba và 8 gi ng ngơ th ph n t do 13 đi m thu c 4 châu l c. K t qu cho th y hàm lư ng protein trong h t c a các gi ng ngơ lai cao hơn các gi ng ngơ th ph n t do 2% và hàm lư ng tryptophan trong protein gi ng nhau đ i v i t t
- 20 c các lo i gi ng ngơ. Tương tác gen v i mơi trư ng và t ng bình phương đ l nh t h i qui (S 2di) đ i v i năng su t h t và hàm lư ng protein trong h t l n nh t (kém n đ nh nh t) gi ng ngơ lai đơn, ti p theo là lai ba, lai kép và gi ng th ph n t do. Phân tích AMMI cho th y nh hư ng tương tác gen v i mơi trư ng c a năng su t h t và m c đ thay đ i c a n i nhũ c a các gi ng ngơ lai khác nhau hơn gi ng ngơ th ph n t do, h đã đi đ n k t lu n cu i cùng là hàm lư ng trytophan c a protein n đ nh nh t, k đ n hàm lư ng protein c a h t, r i đ n m c đ thay đ i n i nhũ và cu i cùng là năng su t h t. Fan và CS, 2007 [46] đã nghiên c u tính n đ nh năng su t c a 13 gi ng ngơ lai qua 10 đi m thí nghi m trong năm (2000 và 2003) Yunnan (Trung Qu c), đ i v i m i năm, gi ng và tương tác gi ng v i đ a đi m thí nghi m cĩ ý nghĩa th ng kê. Ngơ H u Tình và CS,1991,1997) [18],[21] đã phân tích n đ nh c a m t s gi ng ngơ m i b ng mơ hình c a Eberhart và Russell (1996) trong đĩ các ch s đư c quan tâm là ch s mơi trư ng (Ij), h s h i qui (bi) và ch s n đ nh (S 2di). Tác gi cho r ng trong đi u ki n thâm canh cao địi h i gi ng cĩ giá tr (bi) l n và (S 2di) th p nhưng trong th c t ch ra r ng khi tăng tính thích nghi c a gi ng thì thư ng l i làm gi m tính n đ nh c a nĩ. Vì v y, m t s gi ng t t n đ nh thư ng cĩ năng su t trung bình cao khi h s h i quy b ng 1(bi=1) và đ l ch đ i v i h i quy b ng 0 ( δij=0). Nguy n Văn Cương và Ph m Xuân Hào,1998 [1] cho r ng năng su t là ch tiêu quan tr ng nh t đư c nhi u nhà ch n gi ng quan tâm. Năng su t là m t trong nh ng tính tr ng quy đ nh b i nhi u gen, do v y cĩ bi n đ ng l n qua các vùng sinh thái và qua nhi u năm khác nhau. Thành tích v năng su t c a các gi ng ph thu c r t nhi u vào các y u t mơi trư ng như đ màu m c a đ t, lư ng mưa, nhi t đ hàng năm. Khi nh ng gi ng ph n ng khác nhau v i mơi trư ng ta nĩi cĩ s tương tác gi a ki u gen v i mơi trư ng, các gi ng khác nhau thì s tương tác cũng khác nhau. Đ xác đ nh các gi ng thích h p cho t ng vùng sinh thái khác nhau, t đĩ xác đ nh gi ng cho t ng vùng c th ho c cho nhi u
- 21 vùng. Các tác gi cũng dùng mơ hình trên đ nghiên c u tính n đ nh năng su t c a m t s gi ng ngơ l i m i và đi đ n k t lu n r ng gi ng ngơ lai kép và lai ba n đ nh hơn gi ng ngơ lai đơn. Theo Nguy n Đ c Tuy n và CS, 1996 [24], gi ng T6 đ t năng su t bình quân 7,16 t n/ha, th i gian sinh trư ng t 90 95 ngày thích h p v i cơ c u mùa v mi n Đơng Nam B . Tuy nhiên, nh ng năm g n đây gi ng này đã khơng đư c nơng dân trong khu v c ưa chu ng do khơng thích ng đư c trong s n xu t. Ph m Th R nh và CS, 2002 [12] ti n hành thí nghi m so sánh các gi ng ngơ lai t năm 1996 2001 đã k t lu n, năng su t gi ng ngơ V98 1 cao hơn gi ng CP999, C919, CP888, LVN10 và G49 cĩ ý nghĩa th ng kê. Tuy nhiên các tác gi trên đã khơng ti n hành đánh giá kh năng thích nghi, n đ nh qua các đi m thí nghi m v i đi u ki n khí h u th i ti t khác nhau nên gi ng này hi n nay khơng cịn ph bi n s n xu t. Cũng theo tác gi trên cho r ng các gi ng chín s m CP999, C919 và G49 chi m m t di n tích khiêm t n hơn. Gi ng CP999 kém n đ nh, hay b khơ v n và cháy lá, hi n nay nơng dân đã t b . Hai gi ng C919 và G49 chín trung bình, năng su t cao, thích ng r ng và đang nhanh chĩng gia tăng di n tích gieo tr ng các t nh Nam B . Tuy v y, đây là hai gi ng nh p n i cĩ giá gi ng r t cao. Như v y gi ng ng n ngày, giá r , ti m năng cho năng su t cao là r t c n thi t cho s n su t hi n nay [12],[13],[14].
- 22 Chương 2. V T LI U, N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U 2.1 V t li u nghiên c u Các gi ng thí nghi m là các gi ng ngơ lai c a 5 cơng ty. Gi ng đ i ch ng là gi ng CP 888 đang đư c tr ng r ng rãi t i đ a phương. STT Tên gi ng Ngu n g c 1 CP 3Q Cơng ty CP Seeds Vi t Nam 2 CP3A Cơng ty CP Seeds Vi t Nam 3 CP333 Cơng ty CP Seeds Vi t Nam 4 30Y87 Cơng ty Pioneer Vi t Nam 5 NK67 Cơng ty Syngenta Vi t Nam 6 NK72 Cơng ty Syngenta Vi t Nam 7 B06 Cơng ty Bioseeds Vi t Nam 8 B08 Cơng ty Bioseeds Vi t Nam 9 DK9901 Cơng ty Monsanto Vi t Nam 10 DK414 Cơng ty Monsanto Vi t Nam 11 CP888 (đ/c) Cơng ty CP Seeds Vi t Nam 2.1.1 Đ a đi m thí nghi m Thí nghi m đư c b trí t i 3 đ a đi m: xã Xuân Phú huy n Ea Kar, xã Hịa Phong huy n Krơng Bơng, xã Ea Wel huy n Buơn Đơn t nh Đ k L k. Đây là ba đ a đi m n m trong vùng s n xu t ngơ lai chính c a các huy n cĩ di n tích tr ng ngơ lai l n nh t tồn t nh và thu c các ti u vùng sinh thái khác nhau. 2.1.2 Th i gian thí nghi m V Hè Thu, gieo t a vào tháng 5 thu ho ch tháng 8 năm 2009 và 2010. 2.2 N i dung nghiên c u Thu th p s li u khí h u ba đ a đi m thí nghi m. Đánh giá các giai đo n sinh trư ng phát tri n c a các gi ng ngơ lai. Đánh giá m t s ch tiêu nơng h c (chi u cao cây và t c đ tăng trư ng chi u cao cây; s lá và t c đ ra lá; đ c đi m b p và h t). Đánh giá kh năng ch ng ch u sâu b nh h i, ch ng đ ngã và đ tàn lá.
- 23 Đánh giá năng su t và các y u t c u thành năng su t. Bư c đ u đánh giá tính n đ nh v th i gian sinh trư ng và năng su t. 2.3 Phương pháp nghiên c u 2.3.1 B trí thí nghi m B trí theo phương pháp kh i ng u nhiên đ y đ ba l n nh c l i (RCB ) Di n tích ơ thí nghi m: 15 m 2 (Chi u dài: 5m, Chi u r ng: 3 m) T ng di n tích thí nghi m: (11ơ * 15 m2/ơ) * 3 l n nh c l i = 495 m 2 SƠ Đ B TRÍ THÍ NGHI M 1,6 2m (d i b o v ) L n I B CP DK B CP CP NK 30 DK CP NK 06 888 9901 08 3Q 3A 67 Y87 414 333 72 L i đi NK CP DK CP DK B CP B CP 30 NK L n II 72 333 9901 3Q 414 06 3A 08 888 Y87 67 L i đi L n III NK 30 CP B NK CP CP DK DK CP B 67 Y87 3A 08 72 888 3Q 414 9901 333 06 1,6 2m (d i b o v ) 2.3.2 Đi u ki n thí nghi m M t đ , kho ng cách: Kho ng cách: (75 cm x 25 cm); M t đ : 53.333 cây/ha Lư ng phân bĩn cho 1 ha: Phân chu ng: 10 t n; Đ m (160 kg N); Lân (90 kg P2O5); Kali (90 kgK 2O). Phương pháp bĩn: + Bĩn lĩt: 10 t n phân chu ng + 100% phân lân. + Bĩn thúc:
- 24 L n 1: khi cây ngơ cĩ 3 4 lá (sau gieo 15 18 ngày): 30% đ m. Cày cách g c 10 cm, b phân và l p đ t. L n 2: khi cây ngơ cĩ 7 9 lá (sau gieo 30 35 ngày): 40% đ m + 50% kali. Cày cách g c 10 15 cm, b phân và l p đ t. L n 3: khi cây ngơ xốy nõn (sau gieo 40 45 ngày): 30% đ m + 50% kali. Cày cách g c 15 20 cm, b phân và l p đ t [25]. 2.3.3 Các ch tiêu theo dõi Cây theo dõi đư c xác đ nh khi ngơ 6 7 lá. Theo dõi 10 cây/1 gi ng m i l n nh c l i, l y 5 cây liên ti p nhau t cây th 5 đ n cây th 9 tính t đ u hàng th 2 và t cây th 5 đ n cây th 9 t cu i hàng th 3 c a ơ. T t c các quan sát và đánh giá đ u th c hi n 2 hàng gi a c a ơ. Các ch tiêu v th i gian gieo đ n chín, tr ng thái cây, đ che kín b p, s b p/cây, d ng h t, màu s c h t, năng su t, sâu b nh h i và kh năng ch ng ch u đi u ki n ngo i c nh đư c đánh giá b ng quan sát tồn ơ thí nghi m. Các ch tiêu chi u cao cây, chi u cao đĩng b p, chi u dài b p, đư ng kính b p, s h t/hàng, s h t/b p đư c đo đ m và tính trên 30 cây m u (3 l n nh c l i)[25]. Các giai đo n sinh trư ng, phát tri n Gieo đ n m c Gieo đ n 3 4 lá Gieo đ n 7 9 lá Gieo đ n tr c (70% s cây trên ru ng tung ph n) Gieo đ n phun râu (70% s cây trên ru ng phun râu) Gieo đ n chín sinh lý (khi chân h t cĩ đi m đen 70% s cây) S ngày chênh l ch tung ph n phun râu = s ngày gieo đ n phun râu s ngày gieo đ n tung ph n. Đánh giá tăng trư ng chi u cao Đ ng thái tăng trư ng chi u cao cây: 14 ngày đo 1 l n. T c đ tăng trư ng chi u cao cây = (H 2 H1)/t (trong đĩ H 1: chi u cao cây đo l n 1; H 2: chi u cao cây đo l n 2; t: th i gian gi a hai l n đo)
- 25 S lá và s lá xanh Đ ng thái ra lá: 14 ngày đo 1 l n T c đ ra lá (lá/ngày) = (L 2 – L1)/t (trong đĩ L 1: s lá đ m đư c l n th nh t; L2: s lá đ m đư c l n th hai; t: th i gian gi a hai l n đ m) S lá xanh sau tr đư c đ m vào sau tr 20 25 ngày tùy t ng v . Theo CIMMYT đư c xác đ nh theo thang 10 đi m (1 10) tương ng v i ph n trăm (%) lá b ch t là 10, 20, 30, 40, 50, 60, 70, 80, 90, 100% [35]. Các ch tiêu hình thái cây Chi u cao cây (cm) cu i cùng đư c đo sau tr 15 ngày (giai đo n chí s a) trên cây m u m i ơ (tr cây đ u hàng), tính t m t đ t đ n đ nh bơng c . Chi u cao đĩng b p (cm), Đo t g c sát m t đ t đ n đ t mang b p h u hi u phía dư i (b p th nh t) c a cây m u vào giai đo n chín s a. Đánh giá đ c đi m b p và h t Tr ng thái cây: Đánh giá s sinh trư ng, m c đ đ ng đ u v chi u cao cây, chi u cao đĩng b p, kích thư c b p, sâu b nh, các cây trong ơ vào giai đo n chín sáp theo thang đi m t 1 đ n 5 theo thang đi m: đi m 1 (t t), 2 (khá), 3 (trung bình), 4 (kém) và 5 (r t kém). Đ che kín b p: Quan sát các cây trong ơ giai đo n chín sáp, đánh giá theo thang đi m t 1 5 trong đĩ: Đi m 1 (r t kín): Lá bi kín đ u b p và vư t kh i b p Đi m 2 (kín): Lá bi bao kín đ u b p Đi m 3 (hơi h ): Lá bi bao khơng ch t đ u b p Đi m 4 (h ): Lá bi khơng che kín b p đ h đ u b p Đi m 5 (r t h ): Bao b p r t kém đ u b p h nhi u Màu s c h t: Quan sát cây m u lúc thu ho ch. D ng h t: Quan sát cây m u lúc thu ho ch. T l h t/b p: Đ m s hàng h t gi a b p c a cây m u lúc thu ho ch. Ch đ m b p th nh t c a cây m u.
- 26 T l b p/cây: T ng s b p/t ng s cây trên ơ. Đ m s b p và s cây trong ơ lúc thu ho ch. Các y u t c u thành năng su t S hàng/b p: 1 hàng h t đư c tính khi cĩ ≥ 50% s h t so v i hàng dài nh t. S h t/hàng: Đ m s h t c a hàng cĩ chi u dài trung bình c a b p c a 30 cây m u lúc thu ho ch. Ch đ m b p th nh t c a cây m u. Chi u dài b p: Đo t đáy b p đ n mút b p c a 30 cây m u lúc thu ho ch. Ch đo b p th nh t c a cây m u. Đư ng kính b p: Đo gi a b p c a cây m u lúc thu ho ch. Ch đo b p th nh t c a cây m u. T l b p trên cây (EP) đư c tính theo cơng th c sau: FE EP = HP Trong đĩ: EP là t l b p trên cây; FE là s b p h u hi u trên ơ; HP là s cây thu ho ch trên ơ. B p h u hi u đư c tính khi cĩ ít nh t 5 h t, s cây thu đư c g m c nh ng cây khơng cĩ b p. Kh i lư ng 1000 h t: Cân 8 m u, m i m u 100 h t đ m 14%, l y 1 ch s sau d u ph y. T l h t/trái: Đ m s hàng h t gi a b p c a cây m u lúc thu ho ch. Ch đ m b p th nh t c a cây m u. m đ : l y m u t 5 trái t h t r i đo b ng máy EE KU Thailand Năng su t lý thuy t (NSLT) m đ 14% trên ơ (t /ha) tính theo cơng th c: RE x KR x EP x P1000 x D NSLT = (t /ha) 100.000 Trong đĩ: RE là s hàng/b p; KR là s h t/hàng; EP là t l b p/cây; D là m t đ cây/ha; P1000 h t (gr) m đ 14% = P1000 h t m đ thu ho ch x (100 Ao)/86; A o là m đ h t khi thu ho ch.
- 27 Năng su t th c thu (NSTT) m đ 14% tính theo cơng th c: EWP x KE x (100 Ao) x 100 NSTT = (t /ha) (100 14) x Sơ Trong đĩ: EWP là kh i lư ng b p thu ho ch/ơ (kg); KE là t l h t/b p; Ao là m đ h t khi thu ho ch, Sơ là di n tích ơ thí nghi m (m 2). Kh năng ch ng ch u sâu b nh h i Sâu đ c thân: Ki m tra, theo dõi đánh giá và cho đi m theo thang đi m t 1 đ n 5 tương ng v i các m c đ gây h i như sau: đi m 1: t 0 50% s lá b r p, b b nh) [25]. Kh năng ch ng ch u đi u ki n ngo i c nh Ch ng đ : Đ r : Cây ngơ b nghiêng m t gĩc b ng ho c l n hơn 30 đ so v i chi u th ng đ ng. Đ cây: Cây ngơ b gãy đo n thân phía dư i b p trư c khi thu ho ch. Kh năng ch ng đ đư c chia làm 5 m c tương đương t 1 đ n 5 đi m: đi m1 (t t) cĩ dư i 5% cây b đ , g y, đi m 2 (khá) t 5 15%, đi m 3 (trung bình) t 16 30%, đi m 4 (kém) t 31 – 50% và đi m 5 (r t kém) l n hơn 50% s cây b đ , g y. Ch u h n: Kh năng ch u h n c a cây ngơ đư c đánh giá sau các đ t h n trong su t th i gian sinh trư ng t 1 đ n 5 đi m theo th t như sau: đi m 1 (t t): Lá khơng héo, đi m 2 (khá): Mép lá m i cu n, đi m 3 (trung bình): Mép lá hình ch V, đi m 4 (kém) : Mép lá cu n vào trong và đi m 5 (R t kém): Lá cu n trịn. Đ tàn lá: Theo phương pháp Pervez H. Zaidi, Maize Program, CIMMYT, Mexico, D.F, MEXICO, 2003. Theo dõi trong m i đ t h n và ph c h i sau h n, đánh giá theo m c đ tàn lá t 10% đ n 100% tương ng t 1 đ n đi m 10.
- 28 2.3.4 Phân tích tính n đ nh Phân tích tính n đ nh cĩ th gi i thích s thay đ i gi a gi ng, đ a đi m thí nghi m và s tương tác gi ng [53]. Tuy nhiên, s phân tích này khơng th xác đ nh nh ng gi ng nào n đ nh hơn, khi các gi ng đư c th nghi m qua nhi u đi m thì s x p h ng c a gi ng này cĩ th thay đ i t đ a đi m này đ n đ a đi m khác. Vì th nĩ tr nên khĩ khuy n cáo gi ng nào là ưu vi t hơn [69]. Theo Finlay và Wilkinson, 1963 [50] đã phân tích tính n đ nh v năng su t b ng vi c s d ng h s h i qui đ nghiên c u s thích nghi c a gi ng. Eberhart và Russell, 1966 [45] cũng đã s d ng h s h i qui đ phân lo i các gi ng v tính n đ nh. Thêm vào đĩ, khái ni m phương sai h i qui đã đư c s d ng như m t tham s r t quan tr ng đ nghiên c u tính n đ nh năng su t [69]. Eberhart và Ressell, 1966 [45] phát tri n mơ hình h i qui và đư c áp d ng ph bi n cho đ n hi n nay. Theo mơ hình này, ch s mơi trư ng (I j) đư c đ nh nghĩa là trung bình m t tính tr ng nào đĩ c a t t c các ki u gen trên t t c các mơi trư ng tr đi giá tr trung bình chung c a t t c các ki u gen trên t t c các mơi trư ng. H i qui c a t ng ki u gen qua chu i mơi trư ng thí nghi m cĩ kh năng ph ng đ nh v tính thích nghi và n đ nh c a ki u gen đĩ theo mơ hình t ng quát: Yij = + biIj + δij Yij: bi u hi n ki u gen th i (i th ) mơi trư ng th j (j th ) : trung bình c a t t c các ki u gen trên t t c các mơi trư ng bi: h s h i quy c a ki u gen i th theo ch s mơi trư ng δij: đ l ch t h i quy theo ki u gen i th mơi trư ng j th Ij: ch s mơi trư ng H s h i quy đo lư ng ph n ng c a ki u gen theo s thay đ i mơi trư ng. S thích nghi, n đ nh c a t ng ki u gen qua các mơi trư ng đư c mơ ph ng b ng phương trình h i quy: Yij = xi + biIj Năng su t c a các gi ng cĩ th d đốn theo phương trình h i quy:
- 29 Y = xi + biIj + S 2di xi: năng su t trung bình c a gi ng qua các mơi trư ng bi: h s h i quy đư c tính theo cơng th c: bi = ΣYijIj/ ΣjI 2j Ij = ( ΣYijIj/g – ΣiΣjYij/gl), ( ΣYijIj = 0 (g = genotype, l = location) S2di = [ Σjδ2ij/(l 2)] – δ2e/r trong đĩ: Σjδ2ij = ΣjY 2ij/l) – (ΣjY 2ij/ Σ I2j) S2e: trung bình phương sai c a ki u gen trên t t c các mơi trư ng r: s l n l p l i c a m t ki u gen trên m t mơi trư ng 2 2 Theo mơ hình trên, ki u gen cĩ S ij = 0 đư c xem là n đ nh, ki u gen cĩ S ij ≠ 0 thì khơng n đ nh (khơng phù h p mơ hình). Ki u gen n đ nh và thích nghi 2 r ng cĩ S ij = 0 và bi = 1, trư ng h p bi > 1 ki u gen đĩ thích nghi mơi trư ng thu n l i, ngư c l i bi < 1 ki u gen đĩ thích nghi đi u ki n khĩ khăn (mơi trư ng khơng thu n l i). Nghiên c u c a Bùi Chí B u và Nguy n Th Lang năm 2007 v tương tác gi a ki u gen và mơi trư ng cho r ng phân tích tương tác ki u gen và mơi trư ng kinh đi n t p trung nhi u vào hi n tư ng n đ nh hơn là thích nghi. Do đĩ, phân tích AMMI (Additive Main Effects and Multiplicative Interaction Models) đã đư c t ng h p trên cơ s các mơ hình c a Finlay và Wilkinson, 1963 [50] Eberhart và Russell, 1966 [45] và nhi u tác gi khác. Ngồi n i dung phân tích s n đ nh, mơ hình này cịn quan tâm đ n ki u tương tác mà nĩ đang phân tích. Ngư i ta gi đ nh r ng cĩ m t s tương tác tuy n tính r t ch t gi a gi ng và mơi trư ng theo m t th b c cĩ tính ch t tr i (dominant) theo mơi trư ng. Mơ hình này phát tri n cao hơn nh ng mơ hình kinh đi n v nh hư ng chính cĩ tính ch t b sung (additive) đ i v i gi ng th nghi m và mơi trư ng, b ng phương pháp phân tích tương tác đa phương, do v y nĩ cĩ tên là AMMI. Phân tích đa bi n nh m đ gi i thích bi n thiên nhi u chi u đ đ nh tính và làm rõ hơn tương tác gen và mơi trư ng thơng qua các mơi trư ng khác nhau. Phương pháp thơng d ng là phương pháp x p nhĩm (clustering), phương pháp phân tích thành ph n chính, phương pháp phân tích y u t và phương pháp AMMI do Hallauer và Russell, 1998 đ xu t.
- 30 Mơ hình c ng tính trong AMMI cĩ th đư c mơ ph ng như sau: Yij = + g i + e i +d ij (1) cĩ n gi ng đư c thí nghi m t i p đ a đi m, s đáp ng v năng su t c a gi ng th i th mơi trư ng j th đư c bi u th theo mơ hình (1) : năng su t trung bình trên t t c các đi m gi : đ l ch chu n v i giá tr trung bình c a gi ng i ei: đ l ch chu n v i giá tr trung bình c a mơi trư ng j dij : đ l ch chu n c n (residual) chưa đư c gi i thích b i , gi và e j 2.3.5 X lý s li u Các s li u thu đư c trong quá trình thí nghi m đư c t ng h p và x lý th ng kê theo phương pháp phân tích phương sai (ANOVA) b ng chương trình IRRISTART 5.0 và EXCEL. Phân tích n đ nh c a các gi ng thí nghi m b ng chương trình n đ nh c a Nguy n Đình Hi n[2],[5].
- 31 Chương 3. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N 3.1 Đi u ki n th i ti t khí h u Ngơ là cây tr ng nhi t đ i ưa khí h u m áp và lư ng mưa đi u hồ. M c dù là cây cĩ kh năng thích ng v i nhi u vùng sinh thái khác nhau nhưng ngơ cũng r t nh y c m v i s thay đ i c a th i ti t như lư ng mưa, đ m, nhi t đ Đ nh n bi t s khác bi t gi a các đi u ki n sinh thái khác nhau c a ba đ a đi m thí nghi m chúng tơi đã ti n hành thu th p di n bi n m t s y u t khí h u th i ti t c a hai v Hè Thu năm 2009 và 2010 th hi n t i b ng 3.1. Phân tích s li u t i b ng 3.1 chúng tơi nh n th y: V Hè Thu năm 2009 Nhi t đ bình quân trong tháng t i ba đi m trong th i gian thí nghi m dao đ ng t 24,3 26,6 oC. Trong đĩ cao nh t vào tháng 5, sau đĩ gi m d n vào các tháng 6, 7 và 8. T i ba đ a đi m thí nghi m, Buơn Đơn là đi m cĩ nhi t đ bình quân/tháng cao nh t, cao hơn hai đi m EaKar và Krơng Bơng. T ng s gi n ng cĩ s khác nhau r t rõ gi a các tháng trong cùng m t đ a đi m, trong cùng m t tháng thì s chênh l ch v nhi t đ gi a ba đi m thí nghi m là khơng đáng k . T i các đi m thí nghi m, s gi n ng cao nh t rơi vào tháng 6, 7 và th p nh t vào tháng 9. Lư ng mưa t i các đi m thí nghi m cao nh t vào tháng 9 (314 mm t i Krơng Bơng) và th p nh t vào tháng 6 (107 mm t i Buơn Đơn), các tháng 5,7 và 8 cĩ lư ng mưa trung bình trên 200 mm/tháng. m đ khơng khí t tháng 5 đ n tháng 8 t i các khu v c thí nghi m dao đ ng t 75 88%. V Hè Thu năm 2010 Nhi t đ trung bình trong tháng t i ba đi m trong th i gian thí nghi m t 24,2 26,8 oC và đ t cao nh t vào tháng 6. Buơn Đơn là đ a đi m cĩ nhi t đ trung bình/tháng cao hơn EaKar và Krơng Bơng t t c các tháng. Các tháng 6, 7 và 8 cĩ t ng s gi n ng c a ba đ a đi m và gi a các tháng khác nhau trong cùng đ a đi m cĩ s chênh l ch khơng đáng k . T i các đi m thí nghi m, s gi n ng th p nh t vào tháng 9.
- 32 B ng 3.1 M t s y u t khí h u th i ti t v Hè Thu năm 2009 2010 Tháng trong năm Năm Y u t Đ a đi m 5 6 7 8 9 Eakar 24.8 25.7 25.4 24.8 24.3 Nhi t đ bình Buơn Đơn 26.6 26.0 25.6 25.0 24.7 quân/tháng ( oC) Krơng Bơng 26.5 26.2 25.4 25.1 24.7 Eakar 182 239 221 192 118 T ng s gi Buơn Đơn 177 228 205 175 106 n ng/tháng (gi ) Krơng Bơng 175 243 216 176 108 2009 Eakar 204 162 260 240 321 T ng lư ng mưa Buơn Đơn 173 107 257 238 313 (mm)/tháng Krơng Bơng 210 183 234 237 314 Eakar 86 82 83 85 88 m đ trung Buơn Đơn 81 75 83 84 85 bình/tháng (%) Krơng Bơng 85 83 80 83 86 Eakar 25.0 25.6 25.1 25.8 24.2 Nhi t đ bình Buơn Đơn 25.6 25.9 25.3 26.0 24.6 quân/tháng ( oC) Krơng Bơng 25.0 26.8 25.6 25.6 24.7 Eakar 189 222 167 212 116 T ng s gi Buơn Đơn 184 211 152 195 104 n ng/tháng (gi ) Krơng Bơng 157 221 156 201 107 2010 Eakar 126 173 249 227 381 T ng lư ng mưa Buơn Đơn 79 185 230 224 428 (mm)/tháng Krơng Bơng 66 195 256 237 370 Eakar 76 80 83 81 86 m đ trung Buơn Đơn 74 81 84 82 90 bình/tháng (%) Krơng Bơng 72 83 85 84 87 (Ngu n: Tr m d báo khí tư ng thu văn t nh Đ k L k)
- 33 Tương t , lư ng mưa bình quân/tháng t i các đi m thí nghi m cao nh t vào tháng 9 (428 mm t i Buơn Đơn) và th p nh t vào tháng 5 (66 mm t i Krơng Bơng), các tháng 7 và 8 cĩ lư ng mưa bình quân/tháng đ t trên 220 mm. m đ khơng khí trong các tháng t i các khu v c dao đ ng t 72 90%. Nhìn chung, th i ti t v Hè Thu năm 2009 và 2010 di n bi n khá thu n l i cho cây ngơ sinh trư ng phát tri n, tung ph n, tr c và phun râu. 3.2 Th i gian sinh trư ng phát tri n Ngơ là m t trong nh ng cây lương th c thích nghi đư c trên nhi u vùng khí h u, đ t đai khác nhau. Tùy theo đ c đi m c a t ng gi ng, các y u t ngo i c nh mà các gi ng ngơ cĩ th i gian sinh trư ng khác nhau, theo dõi quá trình sinh trư ng và phát tri n c a các gi ng ngơ cĩ ý nghĩa r t quan tr ng trong vi c b trí th i v s n xu t cũng như lai t o gi ng. Nh ng năm g n đây, các nhà nghiên c u trong và ngồi nư c đã lai t o và ch n l c đư c các gi ng ngơ lai m i cho năng su t cao, th i gian sinh trư ng ng n, cĩ kh năng ch ng ch u t t v i nhi u đi u ki n b t thu n c a mơi trư ng. Th i gian sinh trư ng c a gi ng là m t trong nh ng y u t quan tr ng trong vi c xác đ nh đư c th i v gieo tr ng, áp d ng các bi n pháp k thu t canh tác phù h p t o đi u ki n cho gi ng phát tri n t t trong t ng giai đo n sinh trư ng phát tri n. Quá trình sinh trư ng và phát tri n c a cây ngơ ph thu c vào r t nhi u y u t như đ c tính gi ng, đi u ki n ngo i c nh, kh năng thâm canh, kh năng ch ng ch u, ngồi ra c n cĩ s chăm sĩc và đ u tư đúng yêu theo c u k thu t c a t ng lo i gi ng. K t qu theo dõi v th i gian sinh trư ng phát tri n t khi gieo đ n khi cây ngơ cĩ 7 9 lá c a các gi ng thí nghi m v Hè Thu năm 2009 và 2010 th hi n 3.2a, phân tích s li u t i b ng 3.2a chúng tơi nh n th y: V Hè Thu năm 2009 Th i gian t gieo đ n m c c a các gi ng t i ba đi m thí nghi m bi n đ ng trong kho ng t 4 6 ngày, dài nh t là gi ng đ i ch ng CP888 (6 ngày), gi ng 30Y87 (5 ngày) các gi ng cịn l i cĩ th i gian m c trung bình t 4 5 ngày.
- 34 B ng 3.2a Th i gian sinh trư ng t khi gieo đ n khi cây cĩ 7 9 lá Th i gian (ngày) Gi ng M c 3 4 lá 7 9 lá Eakar BĐ KrB Eakar BĐ KrB Eakar BĐ KrB V Hè Thu năm 2009 CP 3Q 4 4 4 17 17 16 34 34 33 CP 3A 4 4 5 18 17 18 34 33 34 CP 333 4 4 4 15 17 16 33 35 33 30 Y87 5 5 4 18 18 16 35 35 33 NK 67 4 4 4 18 17 16 35 34 33 NK 72 4 4 4 17 17 17 34 34 33 B 06 4 5 4 18 18 17 35 34 33 B 08 4 4 5 17 17 16 33 34 34 DK 9901 4 4 4 17 17 16 34 34 34 DK 414 4 4 4 17 17 16 34 34 33 CP 888 5 6 5 18 19 19 35 36 36 (đ/ch ng) V Hè Thu năm 2010 CP 3Q 4 5 4 16 17 18 33 34 35 CP 3A 4 4 5 17 17 18 34 34 34 CP 333 4 4 4 16 17 16 34 33 35 30 Y87 5 4 5 18 17 19 35 34 36 NK 67 4 4 5 16 17 18 35 34 33 NK 72 5 4 4 17 17 19 33 34 36 B 06 4 4 5 16 16 17 35 34 35 B 08 4 4 5 17 17 16 33 35 34 DK 9901 4 5 4 17 16 17 35 34 35 DK 414 5 4 4 17 16 18 34 34 36 CP 888 5 6 7 19 19 21 37 36 38 (đ/ch ng) Ghi chú: BĐ: Buơn Đơn, KrB: Krơng Bơng
- 35 Th i gian t khi gieo đ n khi ngơ cĩ 3 4 lá c a các gi ng t i các đi m dao đ ng trong kho ng 15 19 ngày, gi ng CP333 cĩ th i gian ng n nh t trung bình t i 3 đi m thí nghi m là 16 ngày th p hơn so v i gi ng đ i ch ng CP888 (19 ngày) 3 ngày. Các gi ng khác cĩ th i gian sinh trư ng t khi gieo đ n 3 4 lá trung bình 17 ngày. Đây là giai đo n cây ngơ chuy n t s d ng dinh dư ng tích lu trong h t sang s d ng dinh dư ng l y t đ t, vì v y xác đ nh chính xác th i gian này đ chúng ta b sung k p th i dinh dư ng cho cây hi u qu nh t. Th i gian t khi gieo đ n khi cây cĩ 7 9 lá, đây là giai đo n cây ngơ b t đ u bư c vào th i kỳ phân hố b p, do đĩ c n xác đ nh chính xác th i kỳ này đ chúng ta b sung ch t dinh dư ng cho cây k p th i nh t. H u h t các gi ng cĩ th i gian t khi gieo đ n khi cây cĩ 7 9 lá trung bình t 33 35 ngày, ng n hơn gi ng đ i ch ng CP888 (36 ngày). V Hè Thu năm 2010 Th i gian t gieo đ n m c c a các gi ng t i ba đi m thí nghi m dao đ ng trong kho ng t 4 7 ngày, ng n nh t là gi ng CP333 (4 ngày) và dài nh t là gi ng đ i ch ng CP888 (7 ngày). Th i gian t khi gieo đ n khi ngơ cĩ 3 4 lá c a các gi ng t i các đi m dao đ ng t 16 21 ngày, gi ng CP333 cĩ th i gian ng n nh t trung bình t i 3 đi m thí nghi m là 16 ngày th p hơn so v i gi ng đ i ch ng CP888 5 ngày. H u h t các gi ng ngơ trong thí ngi m cĩ th i gian t khi gieo đ n khi cây cĩ 7 9 lá t 33 đ n 37 ngày, ng n hơn gi ng đ i ch ng CP888 (38 ngày). Ti p t c theo dõi th i gian sinh trư ng phát tri n c a gi ng t khi gieo đ n khi cây tr c , phun râu và chín sinh lý, k t qu đư c trình bày b ng 3.2b. V Hè Thu năm 2009 Qua s li u t i b ng 3.2b chúng tơi nh n th y: Th i gian sinh trư ng c a các gi ng t khi gieo đ n chín sinh lý t i các đi m thí nghi m là r t khác nhau. Th i gian sinh trư ng phát tri n t khi gieo đ n khi tr c c a các gi ng t i ba đi m thí nghi m dao đ ng t 58 ngày (gi ng CP333 t i Buơn Đơn) đ n 65 ngày (gi ng CP888 t i Krơng Bơng).
- 36 B ng 3.2b Th i gian sinh trư ng t khi gieo đ n khi chín sinh lý Th i gian (ngày) Gi ng Tr c Phun râu Chín sinh lý Eakar BĐ KrB Eakar BĐ KrB Eakar BĐ KrB V Hè Thu năm 2009 CP 3Q 60 60 59 63 63 62 100 101 102 CP 3A 60 59 60 63 62 63 99 102 101 CP 333 59 58 59 62 61 62 95 95 98 30 Y87 62 61 63 65 64 66 102 105 104 NK 67 61 60 59 64 63 62 98 99 100 NK 72 60 61 59 63 64 62 99 99 101 B 06 61 60 59 64 63 62 105 105 106 B 08 59 60 60 62 63 63 104 103 104 DK 9901 60 59 62 63 62 65 104 103 105 DK 414 59 60 59 62 63 62 105 103 104 CP 888 62 64 65 65 67 68 114 115 115 (đ/ch ng) V Hè Thu năm 2010 CP 3Q 58 59 61 61 62 64 98 101 102 CP 3A 59 60 60 62 63 63 100 105 103 CP 333 57 58 60 60 61 63 96 94 95 30 Y87 64 60 61 67 63 64 100 104 104 NK 67 59 60 62 62 63 65 98 99 98 NK 72 59 61 62 62 64 65 100 107 105 B 06 61 59 61 64 62 64 105 109 103 B 08 59 61 63 62 64 66 104 105 107 DK 9901 64 59 62 67 62 65 109 113 115 DK 414 59 58 62 62 61 65 105 110 108 CP 888 64 61 66 67 64 69 115 113 116 (đ/ch ng) Ghi chú: BĐ: Buơn Đơn, KrB: Krơng Bơng
- 37 Th i gian t gieo đ n khi chín sinh lý hay nĩi cách khác đây chính là th i gian sinh trư ng c a các gi ng. Qua phân tích s li u thu th p v th i gian sinh trư ng chúng tơi nh n th y gi a các gi ng trong cùng đ a đi m thí nghi m cĩ s khác nhau khơng l n. T i Eakar, các gi ng cĩ th i gian sinh trư ng dao đ ng t 95 115 ngày, trong đĩ ng n nh t là gi ng CP333 (95 ngày), ti p đ n là các gi ng NK67, NK72, CP3A, CP3Q (99 102 ngày) và các gi ng cịn l i cĩ th i gian sinh trư ng (103 106 ngày), ng n hơn so v i gi ng đ i ch ng CP888 (115 ngày) là 9 ngày. Th i gian sinh trư ng c a m t gi ng t i ba đi m thí nghi m dao đ ng trong kho ng t 2 3 ngày, các gi ng t i đi m Eakar cĩ th i gian sinh trư ng ng n hơn ho c b ng v i chính nĩ Buơn Đơn và Krơng Bơng. Cĩ nh ng gi ng chênh l ch gi a Eakar v i Krơng Bơng ho c Buơn Đơn là 3 ngày như gi ng CP3A, CP333 (Buơn Đơn 95 ngày và Krơng Bơng 98 ngày). 120 115 110 105 100 TGST (ngày) 95 90 CP 3Q CP 3A CP 333 30 Y87 NK 67 NK 72 B 06 B 08 DK DK 414 CP 888 9901 Gi ng Eakar Buơn Đơn Krơng Bơng Đ th 1. Th i gian sinh trư ng c a các gi ng ngơ v Hè Thu năm 2009 V Hè Thu năm 2010 S li u b ng 3.2b cho th y: Th i gian sinh trư ng c a các gi ng t khi gieo đ n khi phun râu t i các đi m thí nghi m là r t khác nhau, dao đ ng t 61 ngày (gi ng CP333 và DK414 t i Buơn Đơn) đ n 69 ngày (gi ng CP888 t i Krơng Bơng). Như v y, gi ng cĩ th i gian sinh trư ng t khi gieo đ n phu râu
- 38 dài nh t v n là gi ng đ i ch ng CP888. Qua s li u thu th p đư c chúng tơi th y cĩ s khác bi t trong cùng đ a đi m thí nghi m v th i gian sinh trư ng gi a các gi ng. T i Krơng Bơng, các gi ng cĩ th i gian sinh trư ng dao đ ng trong kho ng t 95 ngày (gi ng CP333) đ n 116 ngày (gi ng CP888). Trong các đi m thí nghi m, gi ng cĩ th i gian sinh trư ng ng n nh t là gi ng CP333 (94 ngày) t i Eakar, ti p đ n là các gi ng NK67, CP3Q, CP3A, 30Y87 t 98 đ n 105 ngày, gi ng cĩ th i gian sinh trư ng dài nh t DK9901 là 113 ngày (t i Buơn Đơn) nhưng v n ng n hơn so v i gi ng đ i ch ng CP888 (116 ngày) là 3 ngày. Th i gian sinh trư ng c a m t gi ng t i ba đi m thí nghi m dao đ ng trong kho ng t 1 7 ngày. M t s gi ng chênh l ch gi a đi m Eakar v i Krơng Bơng là 5 ngày, v i Buơn Đơn là 7 ngày như gi ng NK72 (t i Buơn Đơn là 107 ngày, Eakar là 100 ngày và Krơng Bơng là 105 ngày). 120 115 110 105 100 TGST TGST (ngày) 95 90 CP 3Q CP 3A CP 30 NK 67 NK 72 B 06 B 08 DK DK CP 333 Y87 9901 414 888 Gi ng Eakar Buơn Đơn Krơng Bơng Đ th 2. Th i gian sinh trư ng c a các gi ng ngơ v Hè Thu năm 2010 Tĩm l i, theo dõi th i gian sinh trư ng và phát tri n c a các gi ng ngơ lai qua ba đi m thí nghi m v Hè Thu năm 2009 và 2010 chúng tơi nh n th y các gi ng tham gia thí nghi m cĩ th i gian sinh trư ng trung bình t 94 đ n 113 ngày, th p hơn 3 ngày so v i gi ng đ i ch ng CP888. V i th i gian sinh trư ng như trên các gi ng ngơ thí nghi m là các gi ng trung và ng n ngày, gi ng đ i ch ng CP888 là gi ng dài ngày.
- 39 3.3 S lá và đ ng thái tăng trư ng c a lá B ng 3.3a S lá và t c đ ra lá c a các gi ng v Hè Thu năm 2009 Ch Th i gian theo dõi (sau m c) : Đ a tiêu 2 tu n 4 tu n 6 tu n 8 tu n đi m L T L T L T L Gi ng (lá/cây) (lá/ngày) (lá/cây) (lá/ngày) (lá/cây) (lá/ngày) (lá/cây) CP3Q 4.4 0.3 7.9 0.4 13.5 0.3 16.5 CP3A 4.2 0.3 7.8 0.3 14.4 0.2 16.8 CP333 4.3 0.4 7.9 0.4 13.6 0.2 17.1 30Y87 4.5 0.3 8.2 0.3 13.2 0.3 17.3 NK67 4.7 0.3 8.1 0.3 13.8 0.3 16.9 Eakar NK72 4.5 0.3 8.2 0.4 14.1 0.2 16.7 B06 4.6 0.3 7.9 0.3 13.7 0.3 16.4 B08 4.7 0.3 8.1 0.3 13.8 0.2 16.9 DK9901 4.8 0.3 8.3 0.3 14.1 0.3 17.1 DK414 4.2 0.4 8.2 0.4 13.9 0.2 16.8 CP888 4.3 0.4 8.4 0.4 14.4 0.3 17.1 CP3Q 4.1 0.4 7.8 0.3 13.6 0.2 16.9 CP3A 4.3 0.3 7.9 0.4 14.2 0.2 16.7 CP333 4.4 0.3 8.2 0.4 13.7 0.3 17.2 30Y87 4.5 0.3 8.2 0.3 13.5 0.3 17.1 NK67 4.4 0.4 8.1 0.4 13.7 0.2 16.9 Buơn NK72 4.5 0.3 8.3 0.4 14.3 0.2 16.8 Đơn B06 4.3 0.4 7.8 0.3 13.9 0.3 16.6 B08 4.5 0.3 8.1 0.4 13.7 0.2 16.6 DK9901 4.6 0.3 8.1 0.3 14.1 0.2 16.9 DK414 4.5 0.3 8.3 0.3 14.1 0.3 16.8 CP888 4.5 0.4 8.3 0.4 14.3 0.3 17.2 CP3Q 4.2 0.3 7.9 0.4 13.9 0.3 16.7 CP3A 4.3 0.3 7.7 0.3 14.1 0.2 16.9 CP333 4.4 0.4 8.3 0.4 13.8 0.2 17.2 30Y87 4.6 0.3 8.2 0.3 13.7 0.3 17.1 NK67 4.4 0.4 8.1 0.4 13.6 0.2 16.9 Krơng NK72 4.5 0.3 8.1 0.3 14.1 0.3 16.8 Bơng B06 4.5 0.3 7.8 0.3 13.9 0.3 16.9 B08 4.5 0.3 7.9 0.3 13.9 0.2 16.6 DK9901 4.3 0.4 8.1 0.4 14.1 0.3 16.7 DK414 4.5 0.3 8.2 0.3 14.2 0.2 17.1 CP888 4.4 0.4 8.1 0.4 14.2 0.3 17.3 Ghi chú: L (lá/cây): S lá trên cây; T (lá/ngày): T c đ ra lá trong m t ngày
- 40 Lá là cơ quan quang h p ch y u c a cây ngơ quy t đ nh đ n năng su t, ph m ch t h t. S lá trên cây nhi u hay ít ph thu c vào gi ng và ph n ng c a gi ng v i đi u ki n mơi trư ng như: ánh sáng, nhi t đ và lư ng mưa trong t ng tháng, đ c bi t là giai đo n trư c 8 tu n sau m c. K t q a theo dõi s lá và t c đ ra lá c a các gi ng thí nghi m t i các đ a đi m v Hè Thu năm 2009 đư c th hi n b ng 3.3a chúng tơi nh n th y: T i Eakar: giai đo n 2 tu n sau m c, các gi ng cĩ t 4,2 lá (CP3A) đ n 4,8 lá (DK9901) và 4 tu n sau m c cĩ t 7,8 8,4 lá. T c đ ra lá c a các gi ng giai đo n này tăng r t nhanh, dao đ ng t 0,3 0,4 lá/ngày. Đ n giai đo n sau m c 6 tu n, đây là th i kỳ vươn cao c a cây, s lá dao đ ng t 13,2 lá/cây (gi ng 30Y87) đ n 14,4 lá/cây (gi ng CP3A và CP888). T c đ ra lá c a các gi ng giai đo n này ch m l i, dao đ ng t 0,2 0,3 lá/ngày, th p nh t trong các giai đo n theo dõi. Giai đo n sau m c 8 tu n, là giai đo n cu i th i kỳ vươn cao, các gi ng đã n đ nh s lá/cây và bư c vào th i kỳ tr c phun râu. T ng s lá trên cây c a các gi ng dao đ ng t 16,4 lá/cây (gi ng B06) đ n 17,3 lá/cây (gi ng 30Y87). Tương t , t i Buơn Đơn và Krơng Bơng: Giai đo n sau 2 tu n s lá c a các gi ng dao đ ng t 4,1 lá (gi ng CP3Q) đ n 4,6 lá ( gi ng 30Y87 và DK9901) và sau 4 tu n t 7,7 lá (gi ng CP3A) đ n 8,3 lá (gi ng CP333, NK72, DK414 và CP888). T c đ ra lá c a các gi ng hai giai đo n này tương đương nhau, dao đ ng trong kho ng 0,3 0,4 lá/ngày. Đ n giai đo n sau m c 6 tu n, đây là th i kỳ vươn cao c a cây nên t c đ ra lá c a các gi ng nhanh hơn giai đo n trư c, s lá dao đ ng t 13,5 lá/cây (gi ng 30Y87 t i Buơn Đơn) đ n 14,3 lá/cây (gi ng NK72 t i Buơn Đơn). T c đ ra lá dao đ ng trong kho ng 0,2 0,3 lá/ngày, th p nh t trong các giai đo n theo dõi. Giai đo n sau m c 8 tu n, đây là giai đo n cu i th i kỳ vươn cao, các gi ng đã n đ nh s lá trên cây và bư c vào th i kỳ tr c phun râu. T ng s lá trên cây c a các gi ng dao đ ng t 16,6 lá/cây (gi ng B06 và B08 t i Buơn Đơn và Krơng Bơng) đ n 17,3 lá/cây (CP888 t i Krơng Bơng).
- 41 Tương t , k t qu theo dõi s lá và t c đ ra lá c a các gi ng thí nghi m t i các đ a đi m v Hè Thu năm 2010 đư c trình bày b ng 3.3b. B ng 3.3b S lá và t c đ ra c a các gi ng v Hè Thu năm 2010 Ch Th i gian theo dõi (sau m c) : Đ a tiêu 2 tu n 4 tu n 6 tu n 8 tu n đi m L T L T L T L Gi ng (lá/cây) (lá/ngày) (lá/cây) (lá/ngày) (lá/cây) (lá/ngày) (lá/cây) CP3Q 4.5 0.3 7.9 0.4 13.6 0.3 16.6 CP3A 4.4 0.3 7.8 0.3 14.1 0.3 16.7 CP333 4.5 0.3 7.9 0.3 13.8 0.2 17.1 30Y87 4.3 0.4 8.2 0.3 14.1 0.2 17.4 NK67 4.7 0.4 8.1 0.4 13.7 0.3 16.9 Eakar NK72 4.5 0.4 8.2 0.3 14.1 0.2 16.5 B06 4.6 0.3 7.9 0.4 13.7 0.2 16.8 B08 4.4 0.3 8.1 0.3 13.8 0.3 17.1 DK9901 4.5 0.4 8.3 0.3 14.1 0.3 17.3 DK414 4.4 0.4 8.2 0.4 13.9 0.2 16.9 CP888 4.5 0.4 8.5 0.4 14.6 0.3 17.1 CP3Q 4.7 0.4 7.8 0.3 13.9 0.2 16.9 CP3A 4.5 0.3 7.9 0.3 13.7 0.2 16.6 CP333 4.6 0.3 8.2 0.4 14.1 0.3 16.7 30Y87 4.7 0.3 8.2 0.4 14.1 0.2 17.1 NK67 4.4 0.4 8.1 0.4 14.3 0.2 17.3 Buơn NK72 4.5 0.4 8.3 0.3 14.1 0.3 16.5 Đơn B06 4.3 0.4 7.8 0.3 13.7 0.2 16.8 B08 4.5 0.3 8.1 0.3 13.7 0.2 17.1 DK9901 4.6 0.3 8.1 0.4 14.1 0.3 17.3 DK414 4.5 0.3 8.3 0.3 14.1 0.3 16.9 CP888 4.5 0.4 8.3 0.4 14.3 0.3 17.2 CP3Q 4.2 0.3 7.9 0.4 14.1 0.3 16.7 CP3A 4.4 0.3 7.7 0.3 13.9 0.2 16.9 CP333 4.5 0.4 8.3 0.4 13.8 0.2 16.5 30Y87 4.4 0.3 8.2 0.3 13.7 0.3 16.8 NK67 4.5 0.3 8.1 0.3 13.6 0.2 17.1 Krơng NK72 4.5 0.3 8.1 0.4 13.5 0.2 17.3 Bơng B06 4.5 0.3 7.8 0.4 13.9 0.3 16.9 B08 4.2 0.4 7.9 0.4 13.7 0.3 16.6 DK9901 4.3 0.3 8.1 0.3 14.1 0.3 16.9 DK414 4.5 0.4 8.2 0.3 14.1 0.2 16.8 CP888 4.4 0.4 8.1 0.4 14.3 0.3 17.2 Ghi chú: L (lá/cây): S lá trên cây; T (lá/ngày): T c đ ra lá trong m t ngày
- 42 Phân tích s li u b ng 3.3b chúng tơi nh n th y: 2 tu n sau khi m c s lá c a các gi ng dao đ ng t 4,2 lá (gi ng CP3Q và B08 t i Krơng Bơng) đ n 4,7 lá (gi ng NK67 t i Eakar, CP3Q và 30Y87 t i Buơn Đơn) và sau 4 tu n t 7,7 (gi ng CP3A t i Krơng Bơng) đ n 8,5 lá (gi ng CP888 t i Eakar). T c đ ra lá c a các gi ng giai đo n sau m c t 2 4 tu n tương đương như v Hè Thu năm 2009, dao đ ng trong kho ng 0,3 0,4 lá/ngày. Đ n giai đo n sau m c 4 6 tu n, s lá dao đ ng t 13,5 lá/cây (gi ng NK72) t i đi m Krơng Bơng đ n 14,6 lá/cây (gi ng CP888) t i đi m Eakar. Đ n giai đo n sau m c 6 8 tu n, đây là giai đo n cu i th i kỳ vươn cao, đ u th i kỳ tr c c a các gi ng. T c đ ra lá c a các gi ng giai đo n này ch m l i, dao đ ng trong kho ng 0,2 0,3 lá/ngày, th p nh t trong các giai đo n theo dõi. T ng s lá trên cây c a các gi ng dao đ ng t 16,5 đ n 17,4 lá/cây. Trong đĩ, gi ng cĩ t ng s lá trên cây nhi u nh t là gi ng 30Y87 (17,4 lá/cây) t i đi m Eakar, t c đ ra lá giai đo n này đ t 0,3 lá/ngày. Nhìn chung, s lá và đ ng thái tăng trư ng c a lá gi a các đi m thí nghi m c a các gi ng qua hai v Hè Thu năm 2009 và 2010 cĩ s khác nhau khá rõ, các gi ng dài ho c trung ngày: CP888, 30Y87, DK9901, DK414 cĩ s lá và t c đ ra lá qua các th i kỳ thư ng dài hơn các gi ng ng n ngày: CP333, B06, B08. 3.4 Chi u cao và t c đ tăng trư ng chi u cao cây Trong quá trình theo dõi chi u cao cây cũng như t c đ tăng trư ng chi u cao cây c a các gi ng trong thí nghi m chúng tơi nh n th y các gi ng khác nhau, đ a đi m thí nghi m khác nhau thì chi u cao cây và t c đ tăng trư ng chi u cao cũng khác nhau. Tuy nhiên s chênh l ch này khơng l n trong cùng m t giai đo n sinh trư ng. Theo dõi s li u v chi u cao cây và t c đ tăng trư ng chi u cao cây c a các gi ng ngơ thí nghi m v Hè Thu năm 2009 đư c th hi n t i b ng 3.4a. Phân tích s li u b ng 3.4a chúng tơi nh n th y: T i Eakar: giai đo n sau m c t 2 4 tu n, chi u cao cây c a các gi ng dao đ ng t 42,4cm (gi ng CP333) đ n 45,6 cm (gi ng CP888), gi ng cĩ t c đ
- 43 tăng trư ng chi u cao nhanh nh t là CP3A, NK72, DK9901 và CP888 (2,6 cm/ngày), k đ n là các gi ng như: CP3Q, NK67 và B08 tăng (2,5cm/ngày). B ng 3.4a Chi u cao, t c đ tăng trư ng chi u cao cây v Hè Thu năm 2009 Ch Th i gian theo dõi (sau m c) Đ a tiêu 2 tu n 4 tu n 6 tu n 8 tu n đi m H T H T H T H Gi ng (cm) (cm/ngày) (cm) (cm/ngày) (cm) (cm/ngày) (cm) CP3Q 43.4 2.5 81.2 5.9 168.8 3.1 196.5 CP3A 43.7 2.6 82.1 6.1 171.2 3.2 195.2 CP333 42.4 2.4 82.4 6.2 166.9 3.1 196.3 30Y87 44.6 2.4 81.3 6.1 174.6 3.2 201.2 NK67 44.9 2.5 83.2 6.2 173.4 3.1 198.6 Eakar NK72 45.1 2.6 84.1 6.3 169.5 3.2 197.2 B06 43.6 2.4 83.1 5.9 167.9 3.3 194.4 B08 44.2 2.5 84.4 5.8 168.5 3.1 194.9 DK9901 44.8 2.6 83.8 6.3 171.2 3.2 202.3 DK414 45.1 2.4 84.6 6.6 172.1 3.1 204.5 CP888 45.6 2.6 85.5 6.9 175.5 3.4 210.3 CP3Q 44.9 2.6 83.2 6.1 169.7 3.2 196.9 CP3A 45.1 2.5 84.1 6.2 167.6 3.2 195.7 CP333 43.6 2.4 83.1 6.3 168.9 3.1 195.3 30Y87 44.2 2.4 84.4 6.2 171.1 3.2 204.2 NK67 44.8 2.5 83.8 6.4 174.4 3.3 199.6 Buơn NK72 43.7 2.6 84.2 6.2 170.5 3.2 196.2 Đơn B06 42.4 2.4 81.2 5.7 168.9 3.3 195.5 B08 44.6 2.4 82.1 5.8 168.6 3.1 194.1 DK9901 44.9 2.5 84.1 6.2 172.2 3.1 204.3 DK414 45.1 2.6 83.1 6.3 172.7 3.3 202.5 CP888 46.1 2.7 84.1 6.6 174.9 3.4 211.2 CP3Q 44.5 2.5 84.1 6.2 168.9 3.3 194.5 CP3A 43.2 2.3 83.1 5.7 171.1 3.1 197.2 CP333 43.7 2.6 81.2 5.8 174.4 3.3 196.9 30Y87 42.4 2.5 82.1 6.2 170.5 3.2 199.2 NK67 44.6 2.6 82.4 6.2 168.9 3.2 198.4 Krơng NK72 44.9 2.5 83.2 6.3 168.5 3.1 197.9 Bơng B06 45.1 2.4 84.1 5.9 171.2 3.3 195.4 B08 43.6 2.5 83.1 5.8 172.1 3.1 196.9 DK9901 44.2 2.6 84.4 6.3 166.9 3.2 205.3 DK414 44.8 2.5 83.8 6.6 174.6 3.4 206.1 CP888 45.4 2.8 84.2 6.6 177.4 3.5 213.2 Ghi chú: H (cm): là chi u cao, T(cm/ngày): t c đ tăng trư ng chi u cao cây,
- 44 Giai đo n sau m c t 4 6 tu n, chi u cao cây c a các gi ng dao đ ng t 81,2 cm (gi ng CP3Q) đ n 85,5 cm (gi ng CP888) và t c đ tăng trư ng chi u cao trung bình t 5,8 cm/ngày (gi ng B08) đ n 6,9 cm/ngày (gi ng CP888). Đây là giai đo n mà các gi ng cĩ t c đ tăng trư ng chi u cao cây nhanh nh t trong t t c các giai đo n sinh trư ng và phát tri n c a cây ngơ. Giai đo n sau m c t 6 8 tu n, chi u cao cây c a các gi ng dao đ ng t 167,9 cm (gi ng B06) đ n 175,5 cm (gi ng CP888) và giai đo n này các gi ng cĩ t c đ tăng trư ng chi u cao trung bình đ t 3,2 cm/ngày, tương đương v i t c đ tăng trư ng chi u cao cây giai đo n t 2 4 tu n. Giai đo n sau m c 8 tu n, chi u cao cây c a các gi ng dao đ ng t 194,4 cm (gi ng B06) đ n 210,3 cm (gi ng CP888) và t c đ tăng trư ng chi u cao cây giai đo n này là khơng đáng k . Tương t , theo dõi s li u chi u cao cây và t c đ tăng trư ng chi u cao cây c a các gi ng t i Buơn Đơn và Krơng Bơng cho th y: Giai đo n sau m c t 2 4 tu n, chi u cao cây c a các gi ng dao đ ng t 42,4cm (gi ng 30Y87 t i Buơn Đơn và Krơng Bơng) đ n 46,1 cm (gi ng CP888 t i Krơng Bơng). Các gi ng cĩ t c đ tăng trư ng chi u cao trung bình t 2,3 cm/ngày (gi ng CP3A) đ n 2,8 cm/ngày (gi ng CP888) t i đi m Krơng Bơng. Giai đo n sau m c t 6 8 tu n, chi u cao cây c a các gi ng dao đ ng t 166,9 cm (DK9901 t i Krơng Bơng) đ n 177,4 cm (gi ng CP888 t i Krơng Bơng) và cĩ t c đ tăng trư ng chi u cao t 3,1 cm/ngày đ n 3,4 cm/ngày. Đ n giai đo n sau m c 8 tu n, chi u cao cây c a các gi ng dao đ ng t 194,1 cm (gi ng B08 t i Buơn Đơn) đ n 213,2 cm (gi ng CP888 t i Krơng Bơng) và t c đ tăng trư ng chi u cao cây giai đo n này là r t ít. Ti p t c theo dõi s li u v chi u cao cây và t c đ tăng trư ng chi u cao cây c a các gi ng ngơ thí nghi m v Hè Thu năm 2010 t i b ng 3.4b cho th y: Các gi ng thí nghi m t t c các đi m cĩ t c đ tăng trư ng nhanh nh t giai đo n sau m c t 2 4 tu n là gi ng đ i ch ng CP888 t i Buơn Đơn (2,8 cm/ngày) và th p nh t là gi ng CP 3A t i Buơn Đơn (2,3 cm/ngày). Chi u cao
- 45 cây c a các gi ng trong thí nghi m t i các đi m tương đ i đ ng đ u dao đ ng t 42,4 cm (gi ng 30 Y87 t i Eakar) đ n 46,2 cm (gi ng CP888 t i Krơng Bơng). B ng 3.4b Chi u cao, t c đ tăng trư ng chi u cao cây v Hè Thu năm 2010 Ch Th i gian theo dõi (sau m c) : Đ a tiêu 2 tu n 4 tu n 6 tu n 8 tu n đi m H T H T H T H Gi ng (cm) (cm/ngày) (cm) (cm/ngày) (cm) (cm/ngày) (cm) CP3Q 42.5 2.4 82.9 5.9 172.1 3.2 199.5 CP3A 43.4 2.5 83.6 5.7 171.1 3.3 197.2 CP333 43.7 2.6 81.2 5.6 174.6 3.3 196.9 30Y87 42.4 2.5 82.1 6.2 170.9 3.2 199.2 NK67 44.6 2.6 82.4 6.2 168.9 3.2 197.4 Eakar NK72 44.9 2.5 83.2 6.3 169.5 3.1 197.9 B06 45.1 2.6 84.7 5.7 171.2 3.3 195.4 B08 43.6 2.5 83.1 5.8 172.1 3.1 196.9 DK9901 44.5 2.8 84.4 6.3 166.9 3.2 203.2 DK414 44.8 2.5 83.8 6.6 174.6 3.4 209.2 CP888 45.8 2.8 85.6 6.4 175.4 3.4 215.2 CP3Q 44.5 2.5 84.1 6.2 168.9 3.3 194.5 CP3A 43.2 2.3 83.1 5.7 171.1 3.1 197.2 CP333 43.7 2.6 81.2 5.8 174.4 3.3 196.9 30Y87 42.4 2.5 82.1 6.2 170.5 3.2 199.2 NK67 44.6 2.6 82.4 6.2 168.9 3.2 198.4 Buơn NK72 44.9 2.5 83.2 6.3 168.5 3.1 197.9 Đơn B06 45.1 2.4 84.1 5.9 171.2 3.3 195.4 B08 43.6 2.5 83.1 5.8 172.1 3.1 196.9 DK9901 44.2 2.6 84.4 6.3 166.9 3.2 205.3 DK414 44.8 2.5 83.8 6.6 174.6 3.4 206.1 CP888 45.4 2.8 84.2 6.7 177.4 3.5 216.8 CP3Q 44.9 2.6 83.2 6.1 169.7 3.4 196.9 CP3A 45.1 2.5 84.1 6.2 171.6 3.2 195.7 CP333 43.6 2.4 83.1 6.3 168.9 3.1 195.3 30Y87 44.2 2.4 84.4 6.2 171.1 3.2 204.2 NK67 44.8 2.5 83.8 6.4 174.4 3.3 199.6 Krơng NK72 43.7 2.6 84.2 6.2 172.5 3.2 196.2 Bơng B06 42.4 2.4 81.2 5.7 168.9 3.3 195.5 B08 44.6 2.4 82.1 5.8 168.6 3.3 194.5 DK9901 45.1 2.5 84.1 6.2 172.2 3.1 204.3 DK414 45.1 2.6 83.1 6.4 172.7 3.3 205.5 CP888 46.2 2.7 84.1 6.5 174.9 3.4 211.2 Ghi chú: H (cm): là chi u cao,T(cm/ngày): t c đ tăng trư ng chi u cao cây
- 46 Các giai đo n ti p theo chi u cao cây c a các gi ng thí nghi m dao đ ng trong kho ng: 81,2 cm gi ng CP333 t i Buơn Đơn, Eakar và B06 t i Krơng Bơng đ n 85,6 cm gi ng CP888 t i Eakar (giai đo n sau m c 4 tu n); 166,9 cm gi ng DK9901 t i Buơn Đơn đ n 177,4 cm gi ng CP888 t i Buơn Đơn (giai đo n sau m c 6 tu n) và 194,5 cm gi ng CP3Q t i Buơn Đơn và B08 t i Krơng Bơng đ n 216,8 cm gi ng CP888 t i Buơn Đơn (giai đo n sau m c 8 tu n). T c đ tăng trư ng chi u cao các gi ng thí nghi m giai đo n sau m c 4 6 tu n dao đ ng t 5,6 cm/ngày (gi ng CP333 t i Eakar) đ n 6,8 cm/ngày (gi ng CP888 t i Eakar) và sau m c 6 8 tu n là 3,1cm/ngày đ n 3,5 cm/ngày. Tĩm l i: Quá trình theo dõi chi u cao cây và t c đ tăng trư ng chi u cao cây c a các gi ng t i ba đi m thí nghi m chúng tơi nh n th y: Chi u cao cây cũng như t c đ tăng trư ng chi u cao c a các gi ng tăng nhanh nh t vào giai đo n sau m c t 4 6 tu n. giai đo n này t c đ tăng trư ng chi u cao c a các gi ng cĩ s khác nhau t i các đi m thí nghi m. Các giai đo n khác, t c đ tăng trư ng chi u cao cây c a các gi ng ch m hơn và ít cĩ s bi n đ ng. Chi u cao cây và s tăng trư ng chi u cao cây c a t ng gi ng trong cùng giai đo n sinh trư ng phát tri n t i ba đi m thí nghi m cĩ s chênh l ch khơng l n. 3.5 Các ch tiêu hình thái cây Trong quá trình nghiên c u, ch n l c và lai t o gi ng, ch tiêu v hình thái cây là m t trong nh ng tiêu chí mà các nhà ch n t o gi ng c n ph i quan tâm. Các ch tiêu v chi u cao cây, chi u cao đĩng b p, tr ng thái cây liên quan t i kh năng ch ng ch u c a gi ng. T l gi a chi u cao đĩng b p/chi u cao cây là ch tiêu đánh giá tính ch ng đ c a gi ng. Vì v y, theo dõi nh ng ch tiêu hình thái cây c a các gi ng là m t trong nh ng yêu c u c n thi t đ đánh giá kh năng thích ng c a gi ng. Chi u cao cây là m t trong nh ng ch tiêu quan tr ng ph n ánh th c tr ng c a cây đư c tr ng trong đi u ki n như th nào. N u tr ng trong đi u ki n nhi t đ , m đ , ánh sáng và thâm canh thu n l i cây s cao hơn và ngư c l i thì cây s th p hơn. Bên c nh đĩ chi u cao cây cịn do đ c tính c a t ng gi ng.
- 47 Chi u cao đĩng b p là ch tiêu c n thi t trong cơng tác ch n gi ng. Đ i v i các nư c cơng nghi p phát tri n đây là y u t nh hư ng tr c ti p đ n cơ gi i hĩa khi thu ho ch. Vi t Nam, hi n nay thu ho ch b ng phương pháp th cơng là ch y u, do đĩ y u t này ít đư c quan tâm. Tuy nhiên, chi u cao đĩng b p là m t trong nh ng ch tiêu quan tr ng đ đánh giá kh năng ch ng đ ngã c a gi ng, t l chi u cao đĩng b p/chi u cao cây càng l n thì kh năng ch ng đ ngã c a cây càng kém và ngư c l i. S li u theo dõi đ c đi m v hình thái cây qua hai v Hè Thu năm 2009 và 2010 t i các đi m thí nghi m đư c trình bày t i b ng 3.5. Phân tích s li u t i b ng 3.5 chúng tơi nh n th y: V Hè Thu năm 2009 T i Krơng Bơng: Chi u cao cây cu i cùng c a các gi ng ngơ tham gia thí nghi m dao đ ng t 201,8 225,1 cm, chi u cao đĩng b p t 98,8 124,6 cm. Trong đĩ, gi ng cĩ chi u cao cây và chi u cao đĩng b p cao nh t là gi ng đ i ch ng CP888 (225,1 cm 124,6 cm) và th p nh t là gi ng CP333 (201,8 cm 98,8 cm), t t c các gi ng thí nghi m đ u cĩ chi u cao cây trên 200 cm, chi u cao đĩng b p trên 100 cm ngo i tr gi ng CP 333 (98,8 cm) nhưng đ u th p hơn gi ng đ i ch ng cĩ ý nghĩa th ng kê . T i Eakar: chi u cao cây cu i cùng c a các gi ng dao đ ng t 204,5 221,7 cm, chi u cao đĩng b p t 92,7 123,9 cm. Trong đĩ, gi ng cĩ chi u cao cây và chi u cao đĩng b p cao nh t là gi ng đ i ch ng CP888 (221,7 cm 123,9 cm) và chi u cao cây th p nh t là gi ng B06 (204,5 cm) nhưng chi u cao đĩng b p th p nh t là gi ng CP333( 92,7cm). H u h t các gi ng cĩ chi u cao đĩng b p th p hơn gi ng đ i ch ng cĩ ý nghĩa th ng kê ngồi tr gi ng DK414. T i Buơn Đơn: chi u cao cây cu i cùng c a các gi ng dao đ ng trong kho ng 205,1 222,5 cm. Trong đĩ cao nh t v n là gi ng đ i ch ng CP888 (222,5 cm) và th p nh t là gi ng CP3A (205,1 cm) và chi u cao đĩng b p th p nh t v n là gi ng CP333 (95,1cm). T t c các gi ng cĩ chi u cao đĩng b p th p hơn gi ng đ i ch ng cĩ ý nghĩa th ng kê tr 3 gi ng NK67, DK414 và DK9901.
- 48 B ng 3.5 M t s đ c đi m v hình thái cây Ch Tr ng thái cây Chi u cao cây Chi u cao đĩng b p tiêu (1 5 đi m) Gi ng Eakar BĐ KrB Eakar BĐ KrB Eakar BĐ KrB V Hè Thu năm 2009 CP 3Q 206.5 206.8 210.2 103.5 105.5 104.9 1 2 2 CP 3A 205.7 205.1 208.1 105.3 104.7 107.7 2 1 2 CP 333 206.2 205.9 201.8 92.7 95.1 98.8 1 1 1 30 Y87 211.1 210.2 208.3 102.3 106.3 103.8 1 2 1 NK 67 208.6 209.8 207.8 109.9 111.2 110.5 1 2 2 NK 72 207.4 206.5 206.5 108.5 105.7 108.7 3 2 4 B 06 204.5 205.3 210.3 103.5 103.9 106.1 2 2 2 B 08 204.7 205.9 215.5 105.9 107.2 109.2 2 3 2 DK 9901 212.4 214.6 209.5 110.1 109.5 111.1 3 2 2 DK 414 214.5 212.8 214.7 113.7 112.8 109.3 2 3 2 CP 888 221.7 222.5 225.1 123.9 120.3 124.6 1 1 2 CV% 6.3 6.2 5.2 6.1 7.1 6.7 LSD5% 22.6 22.2 18.8 11.2 13.0 12.5 V Hè Thu năm 2010 CP 3Q 208.3 209.8 207.5 103.5 105.5 107.1 1 2 2 CP 3A 207.8 206.5 208.1 105.3 104.7 104.7 1 2 2 CP 333 206.5 205.3 205.6 92.7 94.1 98.8 1 1 1 30 Y87 210.3 205.9 208.3 102.3 105.9 103.8 1 1 1 NK 67 208.6 210.2 209.8 109.9 107.7 110.5 1 1 2 NK 72 206.8 208.1 206.5 108.5 106.3 108.7 3 3 3 B 06 205.1 201.8 205.3 103.5 109.9 105.3 2 3 2 B 08 205.9 205.9 205.9 105.9 107.2 102.7 2 2 2 DK 9901 210.2 214.6 209.5 110.1 109.5 108.3 3 4 2 DK 414 209.8 212.8 214.7 113.7 112.8 114.1 2 2 2 CP 888 225.7 222.5 225.1 125.1 120.3 127.6 1 1 2 CV% 4.6 5.2 6.0 5.8 5.4 5.0 LSD5% 16.3 18.4 21.5 10.7 9.8 9.2 Ghi chú: BĐ: Buơn Đơn, KrB: Krơng Bơng, gi ng đ i ch ng: CP888
- 49 230 220 210 Chi u cao cây (cm) 200 CP 3Q CP 3A CP 30 NK 67 NK 72 B 06 B 08 DK DK CP 333 Y87 9901 414 888 Gi ng Eakar Buơn Đơn Krơng Bơng Đ th 3. Chi u cao cây c a các gi ng ngơ v Hè Thu năm 2009 V Hè Thu năm 2010 Các gi ng ngơ thí nghi m t i Eakar cĩ chi u cao cây dao đ ng t 205,1 225,7 cm, chi u cao đĩng b p tương ng là 92,7 125,1 cm. Trong đĩ, gi ng cĩ chi u cao cây và chi u cao đĩng b p cao nh t v n là gi ng đ i ch ng CP888 (225,7 cm 125,1 cm), chi u cao cây th p nh t là gi ng B06 (205,1 cm) và chi u cao đĩng b p th p nh t là gi ng CP333 (92,7 cm). H u h t các gi ng tham gia thí nghi m v Hè Thu năm 2010 cĩ chi u cao đĩng b p th p hơn gi ng đ i ch ng CP888 cĩ ý nghĩa th ng kê m c 95%. Tương t , theo dõi và phân tích s li u v chi u cao cây và chi u cao đĩng b p c a các gi ng thí nghi m t i Buơn Đơn và Krơng Bơng chúng tơi nh n th y: Chi u cao cây và chi u cao đĩng b p cao nh t là gi ng CP 888 (222,5 cm 127,6 cm) và th p nh t là gi ng CP333 (205,6 cm 94,1 cm). T t c các gi ng đ u cĩ chi u cao đĩng b p th p hơn gi ng đ i ch ng cĩ ý nghĩa v m t th ng kê ngo i tr gi ng DK414 t i Buơn Đơn (chi u cao đĩng b p 112,8 cm). Tr ng thái cây c a các gi ng ngơ thí nghi m đánh giá thơng qua theo dõi quá trình sinh trư ng phát tri n c a gi ng, m c đ đ ng đ u v chi u cao cây, chi u cao đĩng b p, kích thư c b p, t l sâu b nh h i, kh năng ch ng ch u đi u ki n ngo i c nh c a cây ngơ trong thí nghi m vào giai đo n chín sáp theo thang đi m t 1 đ n 5.
- 50 K t qu theo dõi, đánh giá, t ng h p và cho đi m v tr ng thái cây v Hè Thu năm 2009 và 2010 th hi n t i b ng 3.5 chúng tơi nh n th y: T i các đi m thí nghi m, gi ng cĩ tr ng thái cây t t nh t là gi ng CP333 đi m 1 (t i t t c các đi m thí nghi m năm 2009 và 2010), k đ n là gi ng 30Y87 và gi ng cĩ tr ng thái cây trung bình đ n kém (đi m 3 và 4) là gi ng NK72 (v Hè Thu năm 2009) và DK9901 (v Hè Thu năm 2010); các gi ng cịn l i cĩ tr ng thái cây đ t m c khá (đi m 2) đ n trung bình (đi m 3) g m các gi ng: CP3A, CP3Q, NK67, B06, B08, DK414 và CP888. 230 220 210 Chi u caoChi u cây (cm) 200 CP CP CP 30 NK NK B 06 B 08 DK DK CP 3Q 3A 333 Y87 67 72 9901 414 888 Gi ng Eakar Buơn Đơn Krơng Bơng Đ th 4. Chi u cao cây c a các gi ng ngơ v Hè Thu năm 2010 Tĩm l i: Chi u cao cây cu i cùng c a các gi ng ngơ t i ba đi m thí nghi m qua hai v Hè Thu năm 2009 và 2010 dao đ ng t 201,8 cm (gi ng CP333 t i Krơng Bơng năm 2009) đ n 225,7 cm (gi ng CP888 t i Krơng Bơng năm 2009 và 2010), tương ng chi u cao đĩng b p 92,7cm (gi ng CP333 t i Buơn Đơn năm 2009) đ n 127,6 cm (gi ng CP888 t i Krơng Bơng năm 2010). Như v y, chi u cao đĩng b p c a các gi ng chi m t l tương ng t 46% đ n 57% so v i chi u cao cây. 3.6 M t s đ c đi m v b p và h t Theo dõi m t s đ c đi m v b p và h t c a các gi ng thí nghi m qua hai v Hè Thu năm 2009 và 2010, phân tích s li u t i b ng 3.6 chúng tơi nh n th y:
- 51 B ng 3.6 M t s đ c đi m v b p và h t Ch Đ che kín b p Màu s c h t D ng h t tiêu (đi m 1 5) Gi ng Eakar BĐ KrB Eakar BĐ KrB Eakar BĐ KrB V Hè Thu năm 2009 CP 3Q 1 1 2 V V V BRN BRN BRN CP 3A 2 1 2 V V V BRN BRN BRN CP 333 1 1 1 VC VC VC BRN BRN BRN 30 Y87 1 2 1 VC VC VC Bán đá Bán đá Bán đá NK 67 2 1 2 V V V Bán đá Bán đá Bán đá NK 72 3 2 3 V V V Bán đá Bán đá Bán đá B 06 1 1 2 VC VC VC BRN BRN BRN B 08 2 1 1 VC VC VC BRN BRN BRN DK 9901 2 2 2 V V V Bán đá Bán đá Bán đá DK 414 2 1 2 V V V Bán đá Bán đá Bán đá CP 888 1 1 1 VC VC VC BRN BRN BRN (đ/ch ng) V Hè Thu năm 2010 CP 3Q 2 1 2 V V V BRN BRN BRN CP 3A 1 1 2 V V V BRN BRN BRN CP 333 1 1 1 VC VC VC BRN BRN BRN 30 Y87 2 1 1 VC VC VC Bán đá Bán đá Bán đá NK 67 1 2 2 V V V Bán đá Bán đá Bán đá NK 72 2 2 3 V V V Bán đá Bán đá Bán đá B 06 1 2 2 VC VC VC BRN BRN BRN B 08 1 2 1 VC VC VC BRN BRN BRN DK 9901 2 1 2 V V V Bán đá Bán đá Bán đá DK 414 2 2 2 V V V Bán đá Bán đá Bán đá CP 888 1 1 1 VC VC VC BRN BRN BRN (đ/ch ng) Ghi chú: V: vàng; VC: vàng cam; BRN: bán răng ng a, gi ng đ i ch ng: CP888
- 52 Đ che kín b p: Các gi ng t i ba đi m thí nghi m cĩ đ che kín b p t 1 đi m (gi ng CP888 và CP333 năm 2009 và 2010) đ n 3 đi m (gi ng NK72 t i Krơng Bơng, Eakar năm 2009 và Krơng Bơng năm 2010). Trong đĩ 2 gi ng cĩ đ che kín b p t t nh t (r t kín) là gi ng CP333 và CP888, các gi ng 30Y87, CP3A, CP3Q, B06, B08, DK9901 và DK414 cĩ đ che kín b p m c đi m 2 (kín). Gi ng cĩ đ che kín b p kém nh t (hơi h ) trong t t c các gi ng thí nghi m t i ba đ a đi m là gi ng NK72 (3 đi m). Vì v y, t t c các gi ng tham gia thí nghi m ít b hi n tư ng n y m m trên trái do nh hư ng b i lư ng mưa nhi u thư ng x y ra trong v Hè Thu cũng chính là mùa mưa Đ k L k. Màu s c h t: Các gi ng tham gia thí nghi m t i ba đi m thí nghi m cĩ màu s c h t khá đ p đĩ là màu vàng đ n vàng cam. Trong đĩ cĩ 6 gi ng màu vàng là CP3Q, CP3A, NK67, NK72, DK9901 và DK414. Nh ng gi ng cịn l i cĩ màu vàng cam gi ng v i màu s c h t c a gi ng đ i ch ng CP888. Đây cũng chính là hai màu ch y u r t đư c ưa chu ng trên th trư ng b p thương ph m trong khu v c cũng như c nư c. D ng h t: Các gi ng ngơ tham gia thí nghi m t i ba đ a đi m hai v Hè Thu năm 2009 và 2010 cĩ hai d ng h t chính là bán răng ng a và bán đá. 3.7 Kh năng ch ng ch u sâu b nh h i và đi u ki n ngo i c nh 3.7.1 Kh năng ch ng ch u sâu b nh h i Kh năng ch ng ch u sâu b nh h i c a gi ng là m t đ c tính quan tr ng đ các nhà khoa h c quan tâm trong quá trình lai t o, ch n l c và s n xu t gi ng. Trong quá trình sinh trư ng và phát tri n, cây ngơ ch u nh hư ng c a r t nhi u lo i sâu b nh h i khác nhau như: sâu đ c thân, đ c trái, r p c , b nh khơ v n Theo dõi kh năng ch ng ch u sâu b nh h i c a các gi ng v Hè Thu năm 2009 và 2010, k t qu trình bày b ng 3.7a cho th y: Sâu đ c thân, đ c trái gây h i t t c các gi ng dao đ ng t 1 3 đi m. Trong đĩ, gi ng NK72 b nhi m sâu đ c thân, đ c trái n ng nh t cĩ 15 đ n 25% s cây, s b p b sâu (đi m 3), hai gi ng CP333 và 30Y87 b m c th p nh t cĩ dư i 5% s cây, s b p (đi m1). Các gi ng khác nhi m sâu đ c thân, đ c trái m c đ đi m 2.
- 53 B ng 3.7a Kh năng ch ng ch u sâu b nh h i Ch Sâu đ c thân, trái R p c Khơ v n tiêu (đi m 1 5) (đi m 1 5) (đi m 1 5) Gi ng Eakar BĐ KrB Eakar BĐ KrB Eakar BĐ KrB V Hè Thu năm 2009 CP 3Q 1 2 2 1 1 2 3 2 2 CP 3A 2 1 2 1 2 2 2 2 1 CP 333 1 1 1 1 1 1 1 1 1 30 Y87 1 1 1 1 2 1 2 1 1 NK 67 1 1 2 1 2 2 1 2 2 NK 72 2 2 3 2 1 2 3 1 2 B 06 1 1 2 2 2 3 3 2 2 B 08 2 1 1 2 3 1 2 2 1 DK 9901 1 1 2 1 2 2 1 2 1 DK 414 2 1 2 2 1 2 2 1 2 CP 888 1 1 2 1 2 1 1 1 2 (đ/ch ng) V Hè Thu năm 2010 CP 3Q 1 1 2 2 1 2 3 2 3 CP 3A 1 1 2 2 1 2 2 1 1 CP 333 1 1 1 1 1 1 1 1 1 30 Y87 1 1 1 2 1 1 2 1 2 NK 67 1 2 2 2 1 2 1 2 2 NK 72 3 2 2 2 1 2 1 2 2 B 06 1 2 2 3 2 1 3 2 2 B 08 2 2 1 2 2 3 2 2 1 DK 9901 1 2 1 1 1 2 2 2 1 DK 414 1 1 2 1 1 2 2 1 2 CP 888 2 1 1 2 1 1 1 2 1 (đ/ch ng) Ghi chú: BĐ: Buơn Đơn, KrB: Krơng Bơng
- 54 Đa s các gi ng ngơ tham gia thí nghi m t i các đi m đ u nhi m nh r p c m c t 1 3 đi m, gi ng B06 và B08 b nhi m n ng hơn c (đi m 3), duy nh t gi ng CP333 t i các đ a đi m và hai năm 2009 và 2010 m c đ nhi m r p c đ t đi m 1 (khơng nhi m) và đ c bi t t i 2 đi m Krơng Bơng và Eakar m c đ nhi m n ng hơn Buơn Đơn. B nh khơ v n: Đây là lo i b nh ph bi n nh t trên cây ngơ vùng nhi t đ i gây nh hư ng nghiêm tr ng đ n năng su t, ch t lư ng và s n lư ng ngơ. B nh thư ng xu t hi n và phát tri n m nh vào giai đo n ngơ tr c , phun râu đ n khi thu ho ch. Qua theo dõi, chúng tơi nh n th y t t đa s các gi ng ngơ t i ba đi m đ u nhi m b nh, tuy nhiên, b nh gây h i m c đ khác nhau. Trong đĩ cĩ 2 gi ng CP3A và B06 nhi m b nh m c đi m 3 (nhi m v a) và đ t m c đi m 1 (khơng nhi m) là gi ng CP333. Nh ng gi ng cịn l i nhi m b nh m c đ nh , tương đương v i gi ng đ i ch ng CP888 (đi m 2). 3.7.2 Kh năng ch ng ch u đi u ki n ngo i c nh Ngồi đ c đi m sinh trư ng phát tri n và hình thái, đ c tính ch ng ch u v i m t s tác nhân b t l i c a mơi trư ng c a các gi ng ngơ thí nghi m cũng c n ph i xem xét đ n. Đ ngã và m c đ ch u h n là m t trong nh ng y u t làm gi m năng su t ngơ trên đ ng ru ng. Kh năng ch ng ch u đi u ki n ngo i c nh là do b n ch t di truy n c a t ng gi ng quy t đ nh. Đây là m t trong nh ng ch tiêu hàng đ u c a các nhà ch n gi ng đ t ra nh m thích nghi v i nh ng di n bi n ngày càng ph c t p c a khí h u th i ti t khơng cĩ l i trong quá trình sinh trư ng và phát tri n c a cây ngơ. T i Đ k L k, đa s di n tích s n xu t các lo i cây tr ng c n trong đĩ cĩ cây ngơ lai ch y u là vào mùa mưa. V tr ng ngơ chính c a t nh là v Hè Thu thư ng cĩ lư ng mưa l n nh t trong năm, trong nh ng tháng mùa mưa v n cĩ giai đo n cây tr ng b h n (ti u h n), n u th i gian h n kéo dài s nh hư ng l n đ n kh năng sinh trư ng và phát tri n c a cây ngơ tuỳ theo giai đo n, đ c bi t là giai đo n cây con. Vì v y, kh năng ch ng đ và ch u h n cũng là m t trong nh ng y u t quy t đ nh đ n năng su t cũng như ph m ch t c a m t gi ng ngơ.
