Tài liệu Thực hiện phát triển bền vững ở Việt Nam

Nội dung text: Tài liệu Thực hiện phát triển bền vững ở Việt Nam

1. NƯỚC CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM THỰC HIỆN PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG Ở VIỆT NAM Báo cáo quốc gia tại Hội nghị cấp cao của Liên Hợp Quốc về Phát triển bền vững (RIO+20) HÀ NỘI, THÁNG 5 NĂM 2012
2. LỜI TỰA Phát triển bền vững là xu thế chung mà toàn nhân loại đang nỗ lực hướng tới. Đó cũng là mục tiêu chiến lược quan trọng mà Đảng, Chính phủ và nhân dân Việt Nam quyết tâm thực hiện. Phát triển bền vững đã trở thành đường lối, quan điểm của Đảng, chủ trương, chính sách của Nhà nước và được thể hiện rõ nét trong các chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội quốc gia cũng như của các ngành và địa phương của Việt Nam. Sau 20 năm thực hiện, đặc biệt là sau gần 10 năm triển khai Định hướng chiến lược phát triển bền vững, Việt Nam đã tận dụng thời cơ thuận lợi, vượt qua nhiều khó khăn, thách thức và đã đạt được những thành tựu quan trọng trên các lĩnh vực kinh tế, xã hội và môi trường. Đất nước đã ra khỏi tình trạng kém phát triển, kinh tế tăng trưởng khá nhanh, đời sống vật chất và tinh thần của người dân được cải thiện. Công tác bảo vệ môi trường được quan tâm và có mặt được cải thiện. Vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế được nâng cao, tạo ra những tiền đề quan trọng để phát triển nhanh, bền vững, nâng cao chất lượng cuộc sống của nhân dân. Tuy nhiên, những thành tựu đạt được chưa tương xứng với tiềm năng. Việt Nam vẫn đang phải đối mặt với những thách thức mang tính toàn cầu như an ninh năng lượng, an ninh mạng thông tin, an ninh về nguồn nước và biến đổi khí hậu v.v đang là sự cản trở đối với tiến trình phát triển bền vững của Việt Nam. Việt Nam sẽ phải tiếp tục nỗ lực để duy trì tính bền vững của những thành quả phát triển đã đạt được. Đánh giá thành tựu và hạn chế của 20 năm thực hiện phát triển bền vững là một việc làm cần thiết không chỉ đối với Việt Nam mà còn đối với nhiều quốc gia trên thế giới nhằm tổng kết những kết quả và các bài học kinh nghiệm, xác định rõ những cơ hội, những thách thức và đưa ra những định hướng, giải pháp để tiếp tục thực hiện thành công các mục tiêu phát triển bền vững. Với nhận thức mới, quyết tâm mới và cách làm mới, Việt Nam tin tưởng rằng phát triển bền vững sẽ là con đường tất yếu và sẽ được hiện thực hóa sinh động, hiệu quả trong quá trình phát triển và hội nhập của đất nước. Việt Nam mong muốn tiếp tục nhận được sự hợp tác, hỗ trợ về nhiều mặt của cộng đồng quốc tế, nhất là các tổ chức quốc tế và các nước phát triển để vượt qua những thách thức, hướng tới một nền kinh tế xanh, hoàn thiện hệ thống thể chế, tiếp tục phát triển bền vững đất nước. THỦ TƯỚNG CHÍNH PHỦ NƯỚC CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM NGUYỄN TẤN DŨNG
3. MỤC LỤC Các chữ viết tắt 9 Danh sách hình 10 Danh sách bảng 10 Danh sách khung 10 Lời giới thiệu 11 Tóm tắt 13 PHẦN THỨ NHẤT: TOÀN CẢNH 20 NĂM THỰC HIỆN 21 PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG Ở VIỆT NAM Phát triển thể chế 21 Các chính sách nhằm thực hiện phát triển bền vững 21 Định hướng chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam (Chương trình nghị sự 21 của Việt Nam) 24 Định hướng chiến lược phát triển bền vững của ngành và địa phương 25 Hệ thống tổ chức 26 Lồng ghép phát triển bền vững trong các chiến lược, quy hoạch và kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và phát triển ngành 26 Sự tham gia của các bên liên quan trong thực hiện phát triển bền vững ở Việt Nam 27 PHẦN THỨ HAI: NHỮNG THÀNH TỰU ĐẠT ĐƯỢC VÀ HẠN CHẾ 34 Đánh giá chung 34 Thành tựu 34 Hạn chế 38 Thực hiện 19 lĩnh vực ưu tiên trong Định hướng chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam 40 Thực hiện các cam kết quốc tế 45 PHẦN THỨ BA: HƯỚNG TỚI NỀN KINH TẾ XANH ĐỂ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG 52 Thách thức đối với phát triển bền vững ở Việt Nam 52 Tăng trưởng xanh - con đường tăng trưởng kinh tế bền vững 56 Xu thế toàn cầu 56 Định hướng Tăng trưởng xanh của Việt Nam 57 Hoàn thiện khung thể chế cho phát triển bền vững 60 Cam kết đối với những vấn đề toàn cầu khác 61 7
4. PHẦN THỨ TƯ: NHỮNG BÀI HỌC KINH NGHIỆM VÀ KHUYẾN NGHỊ CỦA VIỆT NAM 67 Những bài học kinh nghiệm của Việt Nam 67 Khuyến nghị của Việt Nam 69 Kết luận 72 Phụ lục 73 8
5. CÁC CHỮ VIẾT TẮT VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT BĐKH Biến đổi khí hậu BVMT Bảo vệ môi trường CTNS 21 Chương trình nghị sự 21 ĐDSH Đa dạng sinh học KT - XH Kinh tế - Xã hội KH & CN Khoa học và Công nghệ PTBV Phát triển bền vững LHQ Liên Hợp Quốc SDNL TK&HQ Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả VIẾT TẮT TIẾNG ANH ASEAN Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á CITES Công ước về Buôn bán quốc tế các loài động thực vật hoang dã có nguy cơ tuyệt chủng CPRGS Chiến lược toàn diện về Tăng trưởng và Xóa đói giảm nghèo ECOSCO Hội đồng Kinh tế - Xã hội của Liên Hợp Quốc GDP Tổng sản phẩm quốc nội GDI Chỉ số phát triển liên quan đến giới HIV/AIDS Virus suy giảm miễn dịch ở người/Hội chứng suy giảm miễn dịch ở người HDI Chỉ số phát triển con người MDG Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ NTP - RCC Chương trình mục tiêu quốc gia ứng phó với biến đổi khí hậu NGO Tổ chức Phi chính phủ ODA Hỗ trợ phát triển chính thức RIO+20 Hội nghị cấp cao của Liên Hợp Quốc về Phát triển bền vững, 2012 UNCSD Ủy ban Liên Hợp Quốc về Phát triển bền vững UNDP Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc UNEP Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc UNCCD Công ước Chống sa mạc hóa của Liên Hợp Quốc UNFCCC Công ước khung của Liên Hợp Quốc về Biến đổi khí hậu UN - REDD Chương trình giảm phát thải khí nhà kính thông qua nỗ lực hạn chế mất rừng và suy thoái rừng của Liên Hợp Quốc 9
6. DANH SÁCH HÌNH Hình 1 Chương trình nghị sự 21 quốc gia và địa phương 25 Hình 2 Hội nghị Phát triển bền vững toàn quốc lần thứ ba (Hà Nội, ngày 6 - 7/1/2011) 34 Hình 3 Tăng trưởng GDP và GDP/đầu người hàng năm của Việt Nam 35 Hình 4 Cơ sở vật chất trong hệ thống giáo dục được tăng cường 36 Hình 5 Tỷ lệ nghèo của Việt Nam (%) qua các năm (theo chuẩn nghèo cũ) 36 Hình 6 Dự án trồng rừng ngập mặn ở Sóc Trăng 38 Hình 7 Chương trình nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn 38 Hình 8 Một số khu Ramsar điển hình của Việt Nam 45 Hình 9 Diễn biến diện tích và độ che phủ rừng giai đoạn 1990 - 2009 47 Hình 10 Vườn Quốc gia Ba Bể được công nhận là khu Ramsar thứ 3 của Việt Nam (2011) 47 Hình 11 Kịch bản BĐKH và nước biển dâng (2011) là cơ sở để xây dựng kế hoạch 47 hành động thực hiện NTP - RCC Hình 12 Hoang mạc hóa là một thách thức lớn trong phát triển bền vững ở Việt Nam 48 Hình 13 Thiên tai (bão lụt, hạn hán ) gia tăng dưới tác động của BĐKH 53 Hình 14 Bom mìn còn tồn tại trên 63 tỉnh thành 55 Hình 15 Kết quả kiểm kê khí nhà kính năm 2000 theo từng lĩnh vực 59 (theo CO2 tương đương) Hình 16 Phát thải khí nhà kính năm 2000 ở 3 lĩnh vực chính 59 và dự tính phát thải cho các năm 2010, 2020 và 2030 Hình 17 Tiềm năng năng lượng tái tạo đang được nghiên cứu khai thác 6 2 Hình 18 Thiệt hại do thiên tai trong thời kỳ 2000 - 2009 66 DANH SÁCH BẢNG Bảng 1 Hiện trạng cấp nước hợp vệ sinh nông thôn giai đoạn 2005 - 2010 38 Bảng 2 Tóm tắt các thành tựu và hạn chế trong thực hiện 19 lĩnh vực ưu tiên 40 của Định hướng chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam DANH SÁCH KHUNG Khung 1 Giới khoa học đóng góp cho phát triển bền vững 30 Khung 2 Dự án sử dụng hiệu quả năng lượng cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa 32 (PECSME), 2006 - 2010 Khung 3 Chương trình giảm phát thải khí nhà kính thông qua nỗ lực hạn chế mất rừng 33 và suy thoái rừng tại Việt Nam của Liên Hợp Quốc (UN-REDD), 2009 - 2012 10
7. LỜI GIỚI THIỆU Việt Nam tham gia Hội nghị Thượng đỉnh Trái đất về Môi trường và Phát triển tại Rio de Janeiro, Brazin năm 1992, Hội nghị Thượng đỉnh Thế giới về Phát triển bền vững ở Johannesburg, Nam Phi năm 2002, đã ký Tuyên bố Rio về Môi trường và Phát triển, Chương trình nghị sự 21 toàn cầu đồng thời cam kết thực hiện phát triển bền vững. Trong 20 năm thực hiện phát triển bền vững đất nước, nhất là sau khi Định hướng chiến lược phát triển bền vững (Chương trình nghị sự 21 của Việt Nam) được ban hành (ngày 17 tháng 8 năm 2004), Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu đáng kể trên các lĩnh vực kinh tế, xã hội và môi trường. Bên cạnh đó, công cuộc thực hiện phát triển bền vững ở Việt Nam vẫn còn nhiều hạn chế, thách thức. Trong giai đoạn hiện nay, Việt Nam đang từng bước cùng với cộng đồng quốc tế quyết tâm vượt qua các thách thức, rào cản, hướng tới một nền kinh tế xanh để phát triển bền vững. Để tiến tới Hội nghị cấp cao của Liên Hợp Quốc về phát triển bền vững (RIO+20) sẽ được tổ chức vào tháng 6 năm 2012 nhằm đánh dấu 20 năm chặng đường thực hiện phát triển bền vững từ sau Hội nghị RIO năm 1992, Báo cáo “Thực hiện Phát triển bền vững ở Việt Nam” được xây dựng với các mục đích sau: ● Đánh giá toàn cảnh 20 năm thực hiện phát triển bền vững và những thành tựu và hạn chế trong thực hiện phát triển bền vững ở Việt Nam; ● Đưa ra những quan điểm và cam kết của Việt Nam đối với những vấn đề toàn cầu sẽ được bàn thảo tại Hội nghị và các giải pháp để vượt qua các thách thức mới nảy sinh trong giai đoạn hiện nay, hướng tới nền kinh tế xanh, ứng phó với biến đổi khí hậu để phát triển bền vững; ● Đưa ra những bài học kinh nghiệm và khuyến nghị của Việt Nam cho Ủy ban Liên Hợp Quốc về Phát triển bền vững. Báo cáo này được xây dựng trên cơ sở một quá trình tham vấn thường xuyên và hiệu quả giữa các cơ quan Bộ, ngành của Chính phủ với các tổ chức của Liên Hợp Quốc, cộng đồng các nhà tài trợ quốc tế, các tổ chức xã hội dân sự, các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước. Thông qua Báo cáo này, Việt Nam muốn chia sẻ với cộng đồng quốc tế những kinh nghiệm của mình trong thực hiện phát triển bền vững, đồng thời mong muốn tiếp tục được hợp tác và nhận được sự hỗ trợ, nhất là những hỗ trợ về nguồn lực tài chính và kỹ thuật, của cộng đồng quốc tế để tiếp tục thực hiện phát triển bền vững trong bối cảnh những cuộc khủng hoảng mới nảy sinh trong thế kỷ 21 hiện nay. 11
8. TÓM TẮT TOÀN CẢNH 20 NĂM THỰC HIỆN PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG Ở VIỆT NAM Phát triển thể chế Các chính sách nhằm thực hiện phát triển bền vững ở Việt Nam Để thực hiện các mục tiêu PTBV ở Việt Nam, hàng loạt chính sách đã được ban hành trong các lĩnh vực kinh tế, xã hội, môi trường và thực hiện các cam kết quốc tế về PTBV mà Việt Nam đã ký kết. Trong các văn bản này, quan điểm PTBV của Việt Nam đã được khẳng định, đặc biệt rõ nét trong Chiến lược Phát triển kinh tế - xã hội 1991 - 2000; Chỉ thị số 36-CT/TW ngày 25/6/1998 của Bộ Chính trị về tăng cường công tác bảo vệ môi trường trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước và được tái khẳng định trong các văn kiện của Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX , X và XI của Đảng Cộng sản Việt Nam. Chiến lược Phát triển kinh tế - xã hội 2011 - 2020 cũng nhấn mạnh “Phát triển nhanh gắn liền với PTBV, PTBV là yêu cầu xuyên suốt trong Chiến lược”. PTBV đã trở thành đường lối, quan điểm của Đảng và chính sách của Nhà nước. Để thực hiện mục tiêu PTBV đất nước, Chính phủ Việt Nam đã ban hành "Định hướng chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam" (Chương trình nghị sự 21 của Việt Nam). CTNS 21 của một số ngành và địa phương cũng đã được xây dựng và ban hành. Trong giai đoạn vừa qua, Việt Nam đã ký những công ước quốc tế có liên quan tới PTBV. Các cam kết này đã được Chính phủ giao cho các Bộ, ngành có liên quan làm đầu mối, chịu trách nhiệm quản lý, phối hợp tổ chức, lồng ghép trong các kế hoạch và chương trình phát triển ở các cấp để thực hiện. Hệ thống tổ chức Hội đồng Phát triển bền vững quốc gia đã được thành lập, có chức năng tư vấn, giúp Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo tổ chức thực hiện Định hướng chiến lược phát triển bền vững trong phạm vi cả nước và giám sát, đánh giá việc thực hiện các mục tiêu PTBV ở Việt Nam theo Định hướng chiến lược phát triển bền vững. Ban Chỉ đạo/Hội đồng PTBV và Văn phòng PTBV cũng đã được thành lập ở một số Bộ, ngành và địa phương để triển khai thực hiện Định hướng chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam. Việt Nam cũng đã thành lập Hội đồng Doanh nghiệp vì sự phát triển bền vững Việt Nam (VBCSD) nhằm xây dựng một cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam bền vững, năng động và hội nhập thành công trong thế kỷ 21, góp phần vào sự phát triển bền vững của quốc gia. Lồng ghép phát triển bền vững trong các chiến lược, quy hoạch và kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và phát triển ngành Trong quá trình thực hiện PTBV, các nguyên tắc và mục tiêu PTBV quốc tế đã được cụ thể hóa phù hợp với điều kiện của Việt Nam và được lồng ghép vào những chiến lược, quy hoạch và kế hoạch phát triển KT - XH của quốc gia, cũng như của các Bộ, ngành và địa phương trong đó gắn kết và hài hòa các mục tiêu, chỉ tiêu kinh tế, xã hội, môi trường. 13
9. Sự tham gia của các bên liên quan trong thực hiện phát triển bền vững ở Việt Nam Huy động toàn dân tham gia thực hiện PTBV là nét đặc trưng trong tổ chức thực hiện CTNS 21 của Việt Nam và là yếu tố quan trọng quyết định sự thành công của tiến trình PTBV ở Việt Nam. Ở Việt Nam, các tổ chức xã hội dân sự được phát triển rộng rãi, có tổ chức chặt chẽ và nhiều kinh nghiệm hoạt động. Các tổ chức xã hội dân sự đều lựa chọn những mục tiêu PTBV, mục tiêu MDG làm phương hướng chính cho hoạt động của mình. Các tổ chức này đóng vai trò là trụ cột huy động sự tham gia của nhân dân và tổ chức các hoạt động hướng tới PTBV. Sự phát triển mạnh mẽ của cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam trong thời gian qua cũng đã có những đóng góp quan trọng trong tiến trình PTBV của đất nước. Bên cạnh đó, các tổ chức quốc tế song phương và đa phương đã hỗ trợ tích cực cho Chính phủ Việt Nam trong việc thực hiện PTBV. PTBV được lồng ghép trong chiến lược hợp tác phát triển của các nhà tài trợ. NHỮNG THÀNH TỰU ĐẠT ĐƯỢC VÀ HẠN CHẾ Đánh giá chung Trong những năm qua, nhất là sau khi ban hành Định hướng chiến lược phát triển bền vững, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu đáng kể trong cả ba trụ cột về kinh tế, xã hội và môi trường của PTBV và đã được tổng kết trong các Hội nghị Phát triển bền vững toàn quốc lần thứ nhất (12/2004), lần thứ hai (5/2006) và lần thứ ba (1/2011). Về kinh tế Việt Nam được cộng đồng quốc tế đánh giá là một trong số các nước đang phát triển đã đạt được những thành tựu nổi bật trong cải cách kinh tế hướng tới tăng trưởng và giảm nghèo. Tốc độ tăng GDP bình quân hàng năm đạt 7,85% trong giai đoạn 2000 - 2008. Quy mô của nền kinh tế và năng lực sản xuất các ngành đều tăng. GDP bình quân đầu người năm 2011 là trên 1200 đô la Mỹ, tăng gấp 3 lần so với năm 2000. Việt Nam đã từ vị trí nhóm nước nghèo bước sang nhóm nước có mức thu nhập trung bình. Về xã hội Công tác xoá đói giảm nghèo, dân số, bảo vệ và chăm sóc sức khỏe người dân, giáo dục - đào tạo và tạo việc làm cho người lao động đều đạt được những thành tựu bước đầu đáng khích lệ. An sinh xã hội được chú trọng nhằm đảm bảo ổn định đời sống và sản xuất của nhân dân, đặc biệt trong tình hình lạm phát cao, nhiều thiên tai. Việt Nam đã hoàn thành mục tiêu phổ cập giáo dục tiểu học theo chuẩn phổ cập của quốc gia vào năm 2000. Tỷ lệ nghèo giảm mạnh từ 28,9% năm 2002 xuống còn 9,45% năm 2010, bình quân cả nước mỗi năm giảm 2% số hộ nghèo. Chỉ số bình đẳng giới của Việt Nam khá cao so với các quốc gia có cùng mức độ phát triển và thu nhập. Chỉ số HDI cũng được cải thiện qua các năm. Về môi trường Hệ thống chính sách, pháp luật về BVMT đã được xây dựng khá đầy đủ và toàn diện. Hệ thống cơ quan quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường từ Trung ương đến địa phương đã từng bước được kiện toàn và đi vào hoạt động ổn định. Kinh phí cho công tác BVMT đã được tăng cường. Nhiều nội dung về phòng 14
10. ngừa, kiểm soát ô nhiễm và bảo tồn đa dạng sinh học đã đạt được những kết quả đáng khích lệ. Việc lồng ghép các vấn đề về môi trường từ giai đoạn lập chiến lược, quy hoạch, kế hoạch và giai đoạn chuẩn bị đầu tư các dự án đã góp phần hạn chế và giảm thiểu ô nhiễm môi trường. Đánh giá một cách tổng thể, những thành tựu phát triển kinh tế thời gian qua đã tạo nguồn lực cho việc giải quyết thành công hàng loạt các vấn đề xã hội: xoá đói giảm nghèo, phát triển giáo dục, chăm sóc sức khoẻ, hoàn thành các Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ nhằm không ngừng nâng cao chất lượng cuộc sống người dân. Các hoạt động phát triển KT - XH trong thời gian qua đã bước đầu gắn kết với BVMT về các mặt thể chế chính sách, tổ chức - quản lý, xã hội hoá và hợp tác quốc tế. Bằng việc lồng ghép các mục tiêu PTBV vào các chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, chương trình phát triển KT - XH và của các ngành, tính bền vững của sự phát triển hay nói cách khác là sự kết hợp chặt chẽ, hợp lý, hài hòa giữa 3 mặt: phát triển kinh tế, phát triển xã hội và bảo vệ môi trường bước đầu được xác lập và khẳng định mạnh mẽ trong thực tế. Thực hiện 19 lĩnh vực ưu tiên trong Định hướng chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam Định hướng chiến lược PTBV ở Việt Nam đưa ra 19 lĩnh vực hoạt động ưu tiên thuộc ba trụ cột kinh tế, xã hội, môi trường. Trong thời gian qua, nhiều chính sách đã được ban hành nhằm triển khai thực hiện 19 lĩnh vực ưu tiên nói trên. Nhiều lĩnh vực đã được thực hiện có kết quả tốt. Tuy nhiên, một số lĩnh vực còn gặp khó khăn nên kết quả thực hiện còn hạn chế. Thực hiện các cam kết quốc tế Việt Nam đã tham gia nhiều cam kết quốc tế về PTBV: Công ước Ramsar về các vùng đất ngập nước có tầm quan trọng quốc tế, Công ước khung của Liên Hợp Quốc về Biến đổi khí hậu và Nghị định thư Kyoto, Công ước Chống sa mạc hóa của Liên Hợp Quốc, Công ước Vienna về Bảo vệ tầng ô - zôn và Nghị định thư Montreal về các chất làm suy giảm tầng ô - zôn, Công ước về Buôn bán quốc tế các loài động thực vật hoang dã có nguy cơ tuyệt chủng, Công ước Basel về kiểm soát việc vận chuyển xuyên biên giới các chất thải nguy hại và tiêu hủy chúng, Công ước Stockholm về các chất ô nhiễm hữu cơ khó phân hủy, Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ và Gia nhập WTO. Trong thời gian qua, Việt Nam đã triển khai thực hiện các cam kết quốc tế này một cách nghiêm túc và có hiệu quả. HƯỚNG TỚI NỀN KINH TẾ XANH ĐỂ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG Thách thức đối với PTBV ở Việt Nam Để tiếp tục thực hiện các mục tiêu PTBV đất nước, Việt Nam đang phải đối mặt với nhiều thách thức đang tồn tại hoặc mới phát sinh, bao gồm: Tác động của khủng hoảng tài chính, biến động giá lương thực và năng lượng Trong các năm 2007 - 2010, thế giới phải đối mặt với ba khó khăn nghiêm trọng: khủng hoảng tài chính, biến động tăng giá nhiên liệu và giá lương thực trên quy mô toàn cầu. Do vậy, việc thực hiện PTBV của Việt Nam trở nên phức tạp hơn bởi tác động tiêu cực của các khó khăn này, trong đó nghiêm trọng nhất là khủng hoảng tài chính toàn cầu. 15
11. Biến đổi khí hậu Việt Nam được cho là một trong số rất ít quốc gia trên thế giới chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của biến đổi khí hậu. Trong thời gian qua, BĐKH đã hiện hữu ngày càng rõ rệt, nhất là sự gia tăng thiên tai và đã gây nhiều thiệt hại về người và của cho nhiều khu vực, đặc biệt là ở ven biển miền Trung. Tài nguyên thiên nhiên ngày càng cạn kiệt Trong thời gian qua, do những nguyên nhân khác nhau, tài nguyên thiên nhiên, nhất là tài nguyên nước, tài nguyên đa dạng sinh học bị suy thoái nghiêm trọng. Ở một số địa phương, tài nguyên đất, tài nguyên khoáng sản đã bị khai thác đến mức cạn kiệt hoặc rất lãng phí. Ô nhiễm môi trường Môi trường bị suy thoái kéo dài do hậu quả của chiến tranh (bom mìn và chất độc da cam/Dioxin) và ô nhiễm môi trường do quá trình phát triển KT - XH hiện nay là một thách thức rất nghiêm trọng đối với Việt Nam trong tiến trình PTBV. Sản xuất và tiêu dùng còn nhiều lãng phí và không hiệu quả Sản xuất và tiêu dùng trong thời gian qua phần lớn còn chưa tuân thủ chính sách “thân thiện với môi trường”. Trong sản xuất, nhiều ngành và địa phương, đặc biệt là ở các làng nghề vẫn đang sử dụng các công nghệ sản xuất cũ, có mức tiêu hao lớn về vật tư và năng lượng nên đã làm giảm hiệu quả sản xuất, giảm sức cạnh tranh của nền kinh tế. Trong tiêu dùng, lối sống hưởng thụ, tiêu xài lãng phí vẫn còn phổ biến ở một bộ phận dân cư, nhất là ở thành thị. Đây là một thách thức lớn cho quá trình hướng tới nền kinh tế xanh để PTBV hiện nay. Tăng trưởng xanh - con đường tăng trưởng kinh tế bền vững Tăng trưởng xanh là một nội dung của Chiến lược Phát triển bền vững Việt Nam giai đoạn 2011 - 2020 nhằm đảm bảo phát triển kinh tế theo hướng hiệu quả và bền vững, đồng thời góp phần giảm nhẹ và phòng chống tác động của BĐKH trong giai đoạn hiện nay. Việt Nam hiện đang xây dựng Chiến lược Tăng trưởng xanh nhằm thúc đẩy quá trình tái cơ cấu nền kinh tế để tiến tới việc sử dụng hiệu quả tài nguyên thiên nhiên, giảm phát thải khí nhà kính thông qua nghiên cứu và áp dụng công nghệ xanh, hiện đại phù hợp, phát triển hệ thống cơ sở hạ tầng để nâng cao hiệu quả nền kinh tế, ứng phó với BĐKH, góp phần xóa đói giảm nghèo và tạo động lực thúc đẩy phát triển kinh tế một cách bền vững. Chiến lược Tăng trưởng xanh có mục tiêu là “Thay đổi mô hình tăng trưởng kinh tế theo hướng tận dụng lợi thế so sánh, nâng cao hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế”, cụ thể: ● Tái cấu trúc và hoàn thiện thể chế theo hướng khuyến khích các ngành kinh tế sử dụng hiệu quả năng lượng và tài nguyên thiên nhiên với giá trị gia tăng cao, hạn chế những ngành sử dụng lãng phí tài nguyên thiên nhiên, gây ô nhiễm môi trường và mất cân bằng sinh thái; ● Nghiên cứu, ứng dụng ngày càng rộng rãi công nghệ tiên tiến, phù hợp nhằm sử dụng hiệu quả hơn tài nguyên thiên nhiên, giảm cường độ phát thải khí nhà kính, góp phần ứng phó hiệu quả với biến đổi khí hậu; ● Nâng cao đời sống nhân dân thông qua tạo thêm việc làm từ các ngành công nghiệp, nông nghiệp, 16
12. dịch vụ xanh và cải thiện chất lượng cuộc sống thông qua việc xây dựng hạ tầng xanh, lối sống thân thiện với môi trường. Để đạt được mục tiêu như trên, các hoạt động tăng trưởng xanh trong thời gian sắp tới sẽ tập trung vào 3 nhóm nhiệm vụ sau: i) Xanh hóa sản xuất; ii) Giảm cường độ phát thải khí nhà kính trên đơn vị GDP và tăng tỷ lệ sử dụng năng lượng tái tạo; iii) Xanh hóa lối sống và tiêu dùng bền vững. Hoàn thiện khung thể chế cho phát triển bền vững Từ sau Hội nghị Thượng đỉnh Trái đất RIO 1992 đến nay, Việt Nam đã có nhiều nỗ lực trong việc hình thành và phát triển hệ thống thể chế phù hợp với yêu cầu của phát triển bền vững. Phát triển bền vững trong tương lai tiếp tục là nội dung xuyên suốt của chiến lược phát triển dài hạn của Việt Nam, đồng thời, tăng trưởng xanh sẽ là một nội dung quan trọng của PTBV cần được lồng ghép trong chiến lược phát triển dài hạn nhằm góp phần giảm nhẹ tác động của BĐKH trong giai đoạn hiện nay. Khung thể chế của phát triển bền vững trong thời gian tới cần được tiếp tục cải cách, hoàn thiện nhằm khắc phục các quan điểm, chính sách và nội dung hành động chưa phù hợp trong thời gian qua. Trong quá trình cải cách và hoàn thiện khung thể chế cho phát triển bền vững, cần quán triệt những nguyên tắc chỉ đạo như sau: (i) Khung thể chế mà Việt Nam theo đuổi phải bảo đảm sự hài hòa giữa các lĩnh vực kinh tế, xã hội và môi trường của PTBV, được gắn kết bằng thể chế quốc gia đồng thời phù hợp với thông lệ quốc tế và cần được triển khai theo những vùng lãnh thổ rộng lớn (vùng kinh tế và các lưu vực sông) để hướng tới sự phát triển vì con người trong tương lai. (ii) Khung thể chế phát triển bền vững trong thời gian tới phải có tầm dài hạn, khắc phục các chính sách mang tính chắp vá, đối phó, đơợc xây dựng một cách chia cắt, thiếu phối hợp trong vùng và cả nước, hoặc không phù hợp với bối cảnh hội nhập quốc tế hiện nay. Đặc biệt, khung thể chế phải phối hợp được các thành tựu quan trọng khi triển khai Chương trình nghị sự 21 và các công ước mà Việt Nam đã tham gia. (iii) Trong khung thể chế mới, cần chú ý các giải pháp liên quan đến môi trường pháp lý và hệ thống tổ chức, quản lý hiện đại. Về hệ thống các quy định pháp lý, cần thông qua Bản Hiến pháp mới, trong đó có những quy định được đổi mới theo quan điểm phát triển bền vững, tăng trưởng xanh và sự tham gia của người dân với tư cách chủ thể của đất nước, với cơ chế dân chủ và hệ thống phân cấp phi tập trung hóa rộng rãi Đồng thời từ đó, điều chỉnh hoặc bổ sung hệ thống các luật và văn bản quy định pháp luật khác phản ánh quan điểm phát triển bền vững như là một quan điểm xuyên suốt trong công cuộc phát triển đất nước. Đặc biệt, cần có sự điều chỉnh đối với các chính sách, quy định liên quan đến thúc đẩy tái cấu trúc nền kinh tế để tăng trưởng bền vững, tạo thêm nhiều việc làm, nâng cao thu nhập cho người dân, nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên và bảo vệ môi trường, hình thành lối sống, sản xuất và tiêu dùng bền vững. Về hệ thống tổ chức, quản lý, cần xây dựng hệ thống quản lý, giám sát có sự tham gia của người dân và các tổ chức xã hội dân sự một cách rộng rãi, bảo đảm cơ chế giám sát quyền lực và dân chủ rộng rãi. Đối với các vấn đề hệ trọng, cần có sự tham vấn của toàn dân theo cơ chế dân chủ trực tiếp. Cam kết đối với những vấn đề toàn cầu khác Các vấn đề bức xúc sẽ được thảo luận trong Hội nghị RIO+20 (năng lượng, đô thị, lương thực, nước, biển, thiên tai ) thực sự là những thách thức lớn cho PTBV trên phạm vi toàn cầu cũng như ở mỗi quốc gia trong đó có Việt Nam. Chính phủ Việt Nam đã, đang và sẽ tiếp tục ban hành các chính sách và các kế hoạch, chương trình quốc gia để giải quyết những khó khăn, thách thức nhằm thực hiện PTBV đất nước. 17
13. NHỮNG BÀI HỌC KINH NGHIỆM VÀ KHUYẾN NGHỊ CỦA VIỆT NAM Những bài học kinh nghiệm của Việt Nam Bài học thứ nhất: Sự cam kết mạnh mẽ của Chính phủ đối với phát triển bền vững Bài học quan trọng nhất trong tiến trình PTBV của Việt Nam chính là sự cam kết mạnh mẽ và quyết tâm của Việt Nam thực hiện các mục tiêu PTBV. Việt Nam cam kết mạnh mẽ từ Trung ương đến địa phương với việc thực hiện PTBV theo cách tiếp cận hệ thống và tổng hợp; quốc gia hóa các mục tiêu PTBV quốc tế và lồng ghép vào chiến lược, kế hoạch và các chương trình phát triển của quốc gia. Bài học thứ hai: Huy động sự tham gia của các nhóm xã hội chính trong thực hiện phát triển bền vững Huy động sự tham gia của toàn dân trong thực hiện PTBV là một trong những yếu tố quan trọng quyết định sự thành công của tiến trình PTBV ở Việt Nam. Với cách tiếp cận mới trong công tác lập kế hoạch và chính sách, người dân (thông qua các tổ chức xã hội dân sự) được khuyến khích và tích cực tham gia vào quá trình tham vấn kế hoạch, tham vấn chính sách. Thông qua đó, chính người dân tham gia thực hiện thành công các mục tiêu PTBV. Quá trình tham gia của người dân cũng đã góp phần tích cực vào nâng cao hiệu quả sử dụng các nguồn lực hỗ trợ, tránh lãng phí, thất thoát vào những chi tiêu không hiệu quả hoặc không phù hợp với quy định của các chương trình phát triển. Phát huy dân chủ ở cơ sở, tạo sự đồng thuận trong xã hội, khơi dậy sức mạnh tổng hợp của toàn dân tộc, huy động và sử dụng có hiệu quả mọi nguồn lực cho phát triển đất nước là một bài học quan trọng cho mọi thắng lợi của Việt Nam. Bài học thứ ba: Kết hợp phát huy nội lực với hợp tác quốc tế Việt Nam luôn chủ trương kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại, kết hợp nội lực với hợp tác quốc tế để phát triển đất nước. Trong công tác đối ngoại, Việt Nam luôn giữ quan điểm nhất quán: “ chủ động và tích cực hội nhập quốc tế; là bạn, đối tác tin cậy và thành viên có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế”. Trong tiến trình PTBV, Việt Nam luôn chủ động và tích cực tham gia các hoạt động hợp tác quốc tế về PTBV và thực hiện đầy đủ các công ước quốc tế đã ký kết. Chính phủ chủ trương tiếp tục thực hiện các chính sách đổi mới, thu hút sự tham gia của các cá nhân, tổ chức quốc tế trong việc thực hiện Định hướng chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam; tăng cường hợp tác trong các lĩnh vực giáo dục - đào tạo, khoa học - công nghệ, đặc biệt là chuyển giao các công nghệ sản xuất sạch và thân thiện với môi trường; tham gia tích cực các diễn đàn, hoạt động BVMT và PTBV toàn cầu; hợp tác chặt chẽ với các nhà tài trợ, các tổ chức quốc tế nhằm sử dụng có hiệu quả nguồn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) cho mục tiêu PTBV. Khuyến nghị của Việt Nam Trên phương diện phát triển bền vững nói chung, Việt Nam có một số khuyến nghị đối với Liên Hợp Quốc như sau: (i) LHQ cần đưa ra tập hợp các Mục tiêu Phát triển bền vững phản ánh sự hài hòa ba khía cạnh của phát triển bền vững, phù hợp với những nguyên tắc của Chương trình nghị sự 21, mang tính phổ cập và áp dụng được cho tất cả các quốc gia nhưng cho phép các cách tiếp cận phù hợp cho mỗi quốc 18
14. gia tùy theo bối cảnh và điều kiện của mình; (ii) Ưu tiên phát triển bền vững trong phân bổ nguồn lực phù hợp với các ưu tiên và nhu cầu của các nước đang phát triển và tăng đáng kể tài trợ cho các nước đang phát triển để thực hiện phát triển bền vững, tăng cường chuyển giao công nghệ, đào tạo, phát triển nguồn nhân lực từ các nước phát triển cho các nước đang phát triển để thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững; (iii) Tăng cường sự hợp tác/phối hợp ở cấp quốc gia, khu vực và quốc tế trong thực hiện phát triển bền vững, giám sát các nguồn lực cho phát triển bền vững; (iv) Tăng cường sự tham gia của các nhóm xã hội chính trong thực hiện phát triển bền vững; Tăng cường năng lực và sự tham gia của các nhà khoa học từ các nước đang phát triển trong các quá trình đánh giá phát triển bền vững toàn cầu; (v) Tăng cường sự hợp tác chặt chẽ của các tổ chức kinh tế và tài chính quốc tế để bảo đảm rằng các nước đang phát triển, đặc biệt là các nước kém phát triển nhất có thể hưởng lợi từ lợi thế của hệ thống thương mại đa phương và sự hòa nhập vào thị trường toàn cầu. Đối với kinh tế xanh trong bối cảnh phát triển bền vững và xóa nghèo, Việt Nam khuyến nghị Liên Hợp Quốc cần phải: (i) Đưa ra khái niệm thống nhất về kinh tế xanh; (ii) Xây dựng và thực hiện các thể chế, chính sách toàn cầu và khu vực, các cơ chế tăng cường hợp tác đa phương, song phương để phát triển kinh tế xanh; (iii) Tạo dựng một diễn đàn quốc tế để chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm, xây dựng và thực hiện các thể chế, chính sách toàn cầu và khu vực nhằm thực hiện kinh tế xanh; (iv) Phối hợp với các tổ chức quốc tế liên quan khác hỗ trợ các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam về kinh tế xanh; (v) Tăng cường hỗ trợ chuyển giao công nghệ, hỗ trợ kỹ thuật, đào tạo, phát triển nguồn nhân lực thực hiện kinh tế xanh từ các nước phát triển cho các nước đang phát triển. Về khung thể chế cho phát triển bền vững, Việt Nam có một số khuyến nghị sau: (i) LHQ cần tăng cường hơn nữa vai trò và nhiệm vụ ở tất cả các cấp trong thực hiện phát triển bền vững; củng cố và phát triển hệ thống các cơ quan của LHQ về phát triển bền vững ở khu vực; (ii) Cần phải cải tổ và tăng cường vai trò của Hội đồng Kinh tế - Xã hội của LHQ (ECOSOC), Ủy ban Phát triển bền vững của LHQ (UNCSD) và Chương trình Môi trường của LHQ (UNEP). Tăng cường năng lực cho Chương trình Môi trường LHQ hoặc thành lập một cơ quan chuyên môn của LHQ về môi trường; (iii) Tăng cường năng lực thể chế phát triển bền vững cho các chính phủ, các Hội đồng quốc gia về phát triển bền vững thông qua các gói hỗ trợ kỹ thuật; (iv) Thúc đẩy khung thể chế tăng cường hợp tác đầu tư vào lĩnh vực môi trường, kinh tế và xã hội của các nước phát triển với các nước đang phát triển. Đồng thời, Việt Nam mong muốn được các nước, các tổ chức và bạn bè quốc tế tiếp tục hỗ trợ Việt Nam về các mặt: (i) Phối hợp chính sách phát triển bền vững một cách toàn diện và có những nỗ lực tập thể trong các vấn đề liên quan đến phát triển bền vững trong phạm vi liên quốc gia, vùng Đông Nam Á, Châu Á - Thái Bình Dương và quốc tế để cùng ứng phó với biến đổi khí hậu, hướng tới tăng trưởng xanh, giữ gìn, bảo tồn Trái đất - ngôi nhà chung của nhân loại; (ii) Tăng cường hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) cũng như đa dạng hóa các hình thức hỗ trợ để giúp Việt Nam cả về nguồn lực vật chất, cũng như tư vấn, hỗ trợ về kinh nghiệm để Việt Nam ngày càng thực hiện tốt hơn, toàn diện hơn chiến lược phát triển bền vững quốc gia, trong đó có xây dựng và triển khai Chiến lược Tăng trưởng xanh, bảo đảm tăng trưởng bền vững, thực hiện giảm nghèo bền vững, ứng phó thành công với các tác động xấu của biến đổi khí hậu, đưa Việt Nam tiếp tục phát triển bền vững. 19
15. KẾT LUẬN Trong hai mươi năm qua, đặc biệt là 10 năm gần đây, Việt Nam đã tận dụng thời cơ thuận lợi, vượt qua nhiều thách thức khó khăn thực hiện PTBV đất nước và đã đạt được những thành tựu to lớn về kinh tế, xã hội và môi trường. Những thành tựu nổi bật của Việt Nam trong thời gian qua là kết quả tổng hợp của nhiều yếu tố trong đó quan trọng là cam kết mạnh mẽ và quyết tâm của Việt Nam, sự huy động tối đa các nguồn lực trong nước và sử dụng hiệu quả hỗ trợ của cộng đồng các nhà tài trợ quốc tế, đồng thời khơi dậy sự tham gia và đóng góp tích cực của mọi tầng lớp nhân dân trong việc thực hiện các mục tiêu PTBV. Bên cạnh những kết quả đạt được, trong thực thi PTBV cũng còn nhiều yếu kém, bất cập. Những thành tựu đạt được chưa tương xứng với tiềm năng. Trong giai đoạn hiện nay, PTBV ở Việt Nam đang đứng trước nhiều khó khăn thách thức lớn có tính chất toàn cầu: khủng hoảng tài chính, năng lượng, vấn đề an ninh lượng thực, BĐKH cũng như những thách thức chủ quan khác của đất nước. Việt Nam sẽ tiếp tục thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững và các cam kết quốc tế thông qua các giải pháp tổng thể: (i) Tiếp tục hoàn thiện hệ thống thể chế phát triển bền vững; nâng cao chất lượng quản trị quốc gia đối với phát triển bền vững đất nước; (ii) Tăng cường các nguồn lực tài chính để thực hiện phát triển bền vững; (iii) Tuyên truyền, giáo dục, nâng cao nhận thức về phát triển bền vững; (iv) Tăng cường năng lực quản lý và thực hiện phát triển bền vững; (v) Nâng cao vai trò, trách nhiệm và tăng cường sự tham gia của cộng đồng doanh nghiệp, các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp, tổ chức phi chính phủ và cộng đồng dân cư trong thực hiện phát triển bền vững; (vi) Phát triển nguồn nhân lực cho thực hiện phát triển bền vững; (vii) Tăng cường vai trò và tác động của khoa học và công nghệ, đẩy mạnh đổi mới công nghệ trong thực hiện phát triển bền vững; (viii) Mở rộng hợp tác quốc tế. Việt Nam mong muốn tiếp tục nhận được sự hợp tác và hỗ trợ về mọi mặt của cộng đồng quốc tế, đồng hành cùng Việt Nam hướng tới tăng trưởng xanh, thực hiện giảm nghèo bền vững, ứng phó thành công với tác động của biến đổi khí hậu, đưa Việt Nam tiếp tục phát triển bền vững. 20
16. PHẦN THỨ NHẤT TOÀN CẢNH 20 NĂM THỰC HIỆN PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG Ở VIỆT NAM PHÁT TRIỂN THỂ CHẾ Các chính sách nhằm thực hiện phát triển bền vững ở Việt Nam Để thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững ở Việt Nam, hàng loạt chính sách đã được ban hành trong các lĩnh vực kinh tế, xã hội, môi trường và thực hiện các cam kết quốc tế về PTBV mà Việt Nam đã ký kết (Phụ lục 1). Trong các văn bản này, quan điểm phát triển bền vững của Việt Nam đã được khẳng định, đặc biệt rõ nét trong Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 1991 - 2000 được Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VII của Đảng Cộng Sản Việt Nam (Đại hội VII) thông qua, theo đó chủ trương “Tăng trưởng kinh tế phải gắn liền với tiến bộ và công bằng xã hội, phát triển văn hoá, bảo vệ môi trường”. Đại hội VIII tiếp tục khẳng định “Tăng trưởng kinh tế gắn liền với tiến bộ và công bằng xã hội, giữ gìn và phát huy bản sắc dân tộc, bảo vệ môi trường sinh thái”. Chỉ thị số 36-CT/TW ngày 25/ 6/1998 của Bộ Chính trị về tăng cường công tác bảo vệ môi trường trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước đã nhấn mạnh: “Bảo vệ môi trường là một nội dung cơ bản không thể tách rời trong đường lối, chủ trương và kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của tất cả các cấp, các ngành, là cơ sở quan trọng bảo đảm phát triển bền vững, thực hiện thắng lợi sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóađất nước”. Quan điểm PTBV đã được tái khẳng định trong các văn kiện của Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX của Đảng Cộng sản Việt Nam và trong Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2001 - 2010 là: “Phát triển nhanh, hiệu quả và bền vững, tăng trưởng kinh tế đi đôi với thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội và bảo vệ môi trường” và “Phát triển kinh tế - xã hội gắn chặt với bảo vệ và cải thiện môi trường, bảo đảm sự hài hòa giữa môi trường nhân tạo với môi trường thiên nhiên, giữ gìn đa dạng sinh học”. Trong Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2011 - 2020 cũng đã nhấn mạnh “Phát triển nhanh gắn liền với phát triển bền vững, phát triển bền vững là yêu cầu xuyên suốt trong Chiến lược”. Phát triển bền vững đã trở thành đường lối, quan điểm của Đảng và chính sách của Nhà nước. Trong giai đoạn vừa qua, Việt Nam đã ký những công ước quốc tế có liên quan tới phát triển bền vững như Nghị định thư Montreal về các chất phá hủy tầng ô - zôn; Công ước Vienna về Bảo vệ tầng ô - zôn; Công ước của LHQ về Luật Biển; Công ước khung của LHQ về Biến đổi khí hậu; Công ước Đa dạng sinh học (1994); Cam kết thực hiện các Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ (Phụ lục 1, Khung 2). Các cam kết này đã được Chính phủ giao cho các Bộ, ngành có liên quan làm đầu mối, chịu trách nhiệm quản lý, phối hợp tổ chức, lồng ghép trong các kế hoạch và chương trình phát triển ở các cấp để thực hiện. 21
17. Về kinh tế Việt Nam đã ban hành nhiều chính sách được thể chế hóa bằng luật và các văn bản dưới luật nhằm thực hiện Định hướng chiến lược phát triển bền vững. Trong giai đoạn kế hoạch 5 năm 2006 - 2010, các chính sách tiếp tục hướng tới mục tiêu phát triển nhanh và bền vững trong toàn nền kinh tế, các ngành và lĩnh vực, cũng như các địa phương trong điều kiện hội nhập. Ngày 7/11/2006, Việt Nam đã kết thúc đàm phán và chính thức ký kết việc tham gia Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Việt Nam chính thức trở thành nước thành viên thứ 150 của WTO từ ngày 1/1/2007, đánh dấu một mốc quan trọng đưa Việt Nam tham gia sâu toàn diện vào nền kinh tế thế giới, hội nhập cùng cộng đồng quốc tế. Các chính sách trong điều kiện đó vừa hướng tới việc tiếp tục mở cửa thị trường thông thoáng hơn với thế giới và cả trong khu vực Đông Á, Đông Nam Á, với nhiều giải pháp chính sách quan trọng. Trong những năm qua, hàng loạt các chính sách đã được ban hành trong nước nhằm tạo điều kiện cho Việt Nam có thể tận dụng được cơ hội mới, với các lợi thế so sánh mới khi thị trường ngày càng rộng mở tới hơn 150 nước thành viên của WTO và ký kết các Hiệp định song phương với các nước ngoài WTO. Nhờ vậy, thương mại và đầu tư đã được đẩy mạnh, bộ mặt kinh tế đất nước đã được cải thiện cả về quy mô kinh tế, quy mô xuất khẩu, năng lực cạnh tranh sử dụng các thành tựu khoa học công nghệ trong sản xuất kinh doanh và quản lý. Ở trong nước, để đón thời cơ này, chỉ riêng năm 2005, Việt Nam đã ban hành Luật Đầu tư, Luật Doanh nghiệp thống nhất cho mọi loại hình kinh tế công và tư, được đánh giá cao ở trong và ngoài nước. Các thủ tục hành chính cũng không ngừng được tinh giản để các doanh nghiệp có thể thành lập với các thủ tục một cửa, tiếp cận thị trường và tín dụng thuận lợi, thuận lợi trong việc thực hiện nghĩa vụ thuế hay thủ tục xuất nhập khẩu Nhờ việc hoàn thiện các văn bản chính sách nói trên, vị thế của môi trường kinh doanh và năng lực cạnh tranh quốc gia nói chung đã được cải thiện trong tương quan giữa Việt Nam với cộng đồng quốc tế. Trong bối cảnh thế giới đã lâm vào tình trạng khủng hoảng tài chính và suy thoái toàn cầu (2007 - 2008), gây nhiều tác động bất lợi về thương mại, đầu tư đến nền kinh tế trong nước, Việt Nam đã tiến hành nhiều điều chỉnh chính sách kinh tế để vừa phát triển sản xuất kinh doanh, vừa đưa lạm phát về mức thấp, cùng với tăng trưởng ở tốc độ hợp lý, bảo đảm giữ vững ổn định kinh tế vĩ mô, hướng tới phát triển bền vững. Trong hai năm gần đây, tình hình kinh tế được cải thiện, một phần quan trọng nhờ có chính sách kinh tế đúng và điều hành tốt của các cấp chính quyền, sự ủng hộ của các tầng lớp nhân dân và cộng đồng quốc tế. Về xã hội Việt Nam rất quan tâm đến sự kết hợp giữa tăng trưởng kinh tế với phát triển xã hội, trong đó chú trọng tới các chính sách giảm nghèo và an sinh xã hội, thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội vì mục tiêu phát triển con người, không ngừng nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân. Đảng và Nhà nước đã ban hành và tập trung chỉ đạo thực hiện nhiều chính sách, chương trình, dự án và huy động nguồn lực của toàn xã hội để trợ giúp người nghèo, vùng nghèo vượt qua khó khăn, vươn lên thoát nghèo. Hàng loạt chính sách đã được ban hành không chỉ nhằm khuyến khích làm giàu chính đáng, chủ yếu thông qua cởi mở trong phát triển doanh nghiệp, mà còn tạo điều kiện hỗ trợ để người dân có hoàn cảnh khó khăn có thể thoát nghèo bền vững. Chiến lược toàn diện về Tăng trưởng và Xóa đói giảm nghèo (CPRGS) của Việt Nam (2002) đã được thực hiện có hiệu quả thông qua các Chương trình mục tiêu quốc gia Giảm nghèo giai đoạn 2006 - 2010, Chương trình mục tiêu quốc gia Giảm nghèo bền vững giai đoạn 2012 - 2015. Theo đó, các chính sách và giải pháp xoá đói giảm nghèo được triển khai đồng bộ trên cả 3 phương diện: i) Giúp người nghèo tăng khả năng tiếp cận các dịch vụ công cộng, nhất là về y tế, giáo dục, trợ giúp pháp lý, nhà ở, nước sinh hoạt; ii) Hỗ trợ phát triển sản xuất thông qua các chính 22
18. sách về bảo đảm đất sản xuất, tín dụng ưu đãi, dạy nghề, khuyến nông - lâm - ngư, phát triển ngành nghề; iii) Phát triển cơ sở hạ tầng thiết yếu cho các xã, thôn, bản đặc biệt khó khăn. Trong chính sách kinh tế đã chú ý ngay tới một chỉ tiêu quan trọng của ổn định kinh tế vĩ mô liên quan đến phát triển xã hội là tạo việc làm cho người dân ở cả thành thị và nông thôn. Hệ thống chính sách thị trường lao động, giải quyết việc làm được bổ sung hoàn thiện theo cả ba hướng: i) Hỗ trợ đào tạo, đào tạo lại nghề, tư vấn hướng nghiệp, giải quyết việc làm và dịch chuyển lao động; ii) Hỗ trợ vay tín dụng ưu đãi tự tạo việc làm, khuyến khích phát triển cộng đồng thông qua các sáng kiến của địa phương và hỗ trợ sự phát triển của khu vực tư nhân ; iii) Hỗ trợ người lao động tìm được việc làm, giúp tìm được công việc tốt hơn, kể cả đi xuất khẩu lao động, đặc biệt là cho thanh niên và người thất nghiệp thông qua các kênh thông tin về thị trường lao động, tư vấn giới thiệu việc làm. Chính sách bình đẳng giới ngày càng được quan tâm. Luật Bình đẳng giới; Luật Phòng, Chống bạo lực gia đình; Luật Hôn nhân và Gia đình; Luật Đất đai là những bộ luật cơ bản đảm bảo quyền bình đẳng của phụ nữ và nam giới. Các chiến lược quốc gia như Chiến lược toàn diện về Tăng trưởng và Xoá đói giảm nghèo, Chiến lược quốc gia về Chăm sóc sức khoẻ sinh sản 2001 - 2010, Chiến lược phát triển giáo dục 2001 - 2010, Chiến lược quốc gia về sự tiến bộ của phụ nữ đến năm 2010, Chương trình mục tiêu quốc gia Giảm nghèo giai đoạn 2006 - 2010 đều đề cập đến vấn đề bình đẳng giới nhằm nâng cao vị thế và quyền lợi của phụ nữ. Đồng thời, lồng ghép giới là một yêu cầu quan trọng của Chính phủ đối với nhiều chương trình, chính sách kinh tế - xã hội. Các chính sách về y tế, giáo dục cũng đã được ban hành, nhằm không ngừng thúc đẩy việc cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của người dân, dù đất nước còn nhiều khó khăn. Quy mô đầu tư cho giáo dục và y tế tuy còn khiêm tốn so với nhiều nước, nhưng tỷ lệ chi tiêu cho giáo dục, y tế so với mức thu nhập đã đạt mức rất cao. Ngày càng có nhiều tỉnh thành phố đạt tiêu chí phổ cập giáo dục trung học, tuổi thọ bình quân tăng cao đạt 75 tuổi. Phát triển về văn hóa thông tin và nâng cao đời sống tinh thần của nhân dân luôn là một ưu tiên quan trọng của Chính phủ Việt Nam. Việc thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia Văn hóa giai đoạn 2001 - 2005 và 2006 - 2010 đã đem lại sự cải thiện đáng kể trong hoạt động văn hoá thông tin, thể thao. Hệ thống nhà văn hoá, thư viện, tủ sách cấp huyện, xã, thôn bản, khu vực miền núi, vùng dân tộc thiểu số, vùng đặc biệt khó khăn, vùng sâu, vùng xa đã được đầu tư phát triển; các di tích lịch sử, văn hoá vật thể và phi vật thể được bảo tồn, tôn tạo hoặc phục dựng, đáp ứng tốt hơn nhu cầu hưởng thụ về văn hoá của nhân dân. Về môi trường Việt Nam đã ban hành Luật Bảo vệ môi trường từ năm 1993 và được sửa đổi năm 2005, từ đó các chính sách về bảo vệ môi trường đã được thực thi rộng rãi, đi vào chiều sâu, kết hợp hài hòa giữa bảo vệ môi trường và phát triển KT - XH. Bên cạnh Luật Bảo vệ môi trường, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về bảo vệ môi trường còn có các luật, pháp lệnh về bảo vệ các thành phần môi trường (còn gọi là các luật, pháp lệnh về tài nguyên). Hiện nay có khoảng 33 luật và 22 pháp lệnh có nội dung liên quan tới công tác bảo vệ môi trường, chẳng hạn: Luật Đa dạng sinh học năm 2008; Luật Bảo vệ và Phát triển rừng năm 2004; Luật Đất đai năm 2003; Luật Thủy sản năm 2003; Luật Tài nguyên nước năm 1998; Luật Khoáng sản năm 1996 (được sửa đổi, bổ sung năm 2005) Ngoài ra, quy định về nghĩa vụ bảo vệ môi trường hoặc nghĩa vụ tuân thủ các quy định của pháp luật về bảo vệ môi trường đối với các tổ chức, cá nhân còn nằm rải rác trong nhiều đạo luật khác. 23
19. Các văn bản dưới luật được ban hành nhằm đưa ra các quy định, hướng dẫn về: quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về môi trường của Việt Nam; quy trình đánh giá tác động môi trường và đánh giá môi trường chiến lược; giấy phép môi trường; thanh tra môi trường; các biện pháp xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường; các thiết chế bảo vệ môi trường (tổ chức, bộ máy, phân công nhiệm vụ giữa các cơ quan bảo vệ môi trường) Các văn bản trên cùng với các văn bản về luật quốc tế được nhà nước Việt Nam phê duyệt là cơ sở quan trọng để thực hiện công tác quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường. Chiến lược Bảo vệ môi trường quốc gia đến năm 2010 và định hướng đến năm 2020 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt vào năm 20031 đã đề ra những định hướng lớn về BVMT thông qua 5 nhiệm vụ cơ bản, 8 giải pháp thực hiện và 36 chương trình, dự án, đề án nhằm đạt được các mục tiêu cụ thể đến năm 2010 và năm 2020. Hiện nay Việt Nam đang xây dựng Chiến lược quốc gia về BVMT đến năm 2020, tầm nhìn 2030 nhằm xem xét bối cảnh, đánh giá lại công tác BVMT thời gian qua, xác định các thách thức, từ đó đề ra những quan điểm, mục tiêu, nội dung, nhiệm vụ, giải pháp cho thời gian tới phù hợp với bối cảnh mới của thế giới và Việt Nam hiện nay. Theo đó, Luật Bảo vệ môi trường của Việt Nam dự định sẽ được nâng thành Luật Môi trường, trong đó đưa mục tiêu quản lý, giám sát môi trường làm trọng tâm, tạo hành lang pháp lý trong việc bảo vệ môi trường và phát triển bền vững khi đưa ra các chính sách và triển khai thực hiện các hoạt động phát triển KT - XH. Bảo vệ môi trường từ chính sách, pháp luật đã được chuyển thành hành động của các ban ngành đoàn thể, trở thành ý thức và hành động thường xuyên của người dân và là một bước tiến đáng ghi nhận. Định hướng chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam (Chương trình nghị sự 21 của Việt Nam) Để thực hiện mục tiêu phát triển bền vững đất nước như Nghị quyết của Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX đã đề ra và thực hiện cam kết quốc tế, ngày 17 tháng 8 năm 2004, Chính phủ Việt Nam ban hành "Định hướng chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam" (Chương trình nghị sự 21 của Việt Nam). Trải qua các Đại hội X (2006) và XI (2011) của Đảng, tư tưởng phát triển bền vững đã trở thành chính sách xuyên suốt của Việt Nam trong phát triển đất nước (xem Phụ lục 1, Khung 1 và 2). Mục tiêu tổng quát của Định hướng chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam là “Đạt được sự đầy đủ về vật chất, sự giàu có về tinh thần và văn hóa, sự bình đẳng của các công dân và sự đồng thuận của xã hội, sự hài hòa giữa con người và tự nhiên; phát triển phải kết hợp chặt chẽ, hợp lý và hài hòa được ba mặt là phát triển kinh tế, phát triển xã hội và bảo vệ môi trường”. Trong Định hướng chiến lược, mục tiêu phát triển bền vững về kinh tế là đạt được sự tăng trưởng ổn định với cơ cấu kinh tế hợp lý, đáp ứng được yêu cầu nâng cao đời sống của nhân dân, tránh được sự suy thoái hoặc đình trệ trong tương lai, tránh để lại gánh nặng nợ nần cho các thế hệ mai sau. Mục tiêu phát triển bền vững về xã hội là đạt kết quả cao trong việc thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, bảo đảm chế độ dinh dưỡng và chất lượng chăm sóc sức khoẻ nhân dân ngày càng được nâng cao, mọi người đều có cơ hội học hành và có việc làm, giảm tình trạng đói nghèo và hạn chế khoảng cách giàu - nghèo giữa các tầng lớp và nhóm xã hội, giảm các tệ nạn xã hội, nâng cao mức độ công bằng về quyền lợi và nghĩa vụ giữa các thành viên và giữa các thế hệ trong một xã hội. Mục tiêu của phát triển bền vững về môi trường 1 Quyết định số 256/2003/QĐ-TTg ngày 2/12/2003. 24
20. là khai thác hợp lý, sử dụng tiết kiệm và có hiệu quả tài nguyên thiên nhiên; phòng ngừa, ngăn chặn, xử lý và kiểm soát có hiệu quả ô nhiễm môi trường, bảo vệ tốt môi trường sống; khắc phục suy thoái và cải thiện chất lượng môi trường. Định hướng chiến lược về phát triển bền vững ở Việt Nam nêu lên những thách thức mà Việt Nam đang phải đối mặt, đề ra những chủ trương, chính sách, công cụ pháp luật và những lĩnh vực hoạt động ưu tiên cần được thực hiện để phát triển bền vững trong thế kỷ 21. Trên cơ sở hệ thống kế hoạch hóa hiện hành, Định hướng chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam tập trung vào 19 hoạt động ưu tiên cần được chọn lựa và triển khai thực hiện, bao gồm: 5 hoạt động trong lĩnh vực kinh tế, 5 hoạt động trong lĩnh vực xã hội và 9 hoạt động trong lĩnh vực tài nguyên và môi trường. Định hướng chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam là một chiến lược khung, bao gồm những định hướng lớn làm cơ sở pháp lý để các Bộ, ngành, địa phương, các tổ chức và cá nhân có liên quan triển khai thực hiện và phối hợp hành động nhằm bảo đảm phát triển bền vững đất nước trong thế kỷ 21. Định hướng chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam là căn cứ để xây dựng các chiến lược, quy hoạch và kế hoạch phát triển của các ngành, địa phương, nhằm kết hợp chặt chẽ, hợp lý và hài hoà giữa phát triển kinh tế, thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội và bảo vệ môi trường, bảo đảm sự phát triển bền vững đất nước. Trong quá trình triển khai, thực hiện, Định hướng chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam thường xuyên được xem xét để bổ sung và điều chỉnh cho phù hợp với từng giai đoạn phát triển. Định hướng chiến lược phát triển bền vững của ngành và địa phương (Chương trình nghị sự 21 của ngành và địa phương) Dựa trên Định hướng chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam, các Bộ, ngành đã xây dựng Định hướng chiến lược phát triển bền vững ngành như: Tài nguyên và Môi trường, Thủy sản, Xây dựng. Định hướng chiến lược phát triển bền vững địa phương (Chương trình Nghị sự 21 của địa phương) đã được xây dựng, phê duyệt và triển khai tại 27/63 tỉnh/thành phố (Hải Phòng, Lạng Sơn, Thái Nguyên, Sơn La, Bắc Ninh, Ninh Bình, Yên Bái, Thừa Thiên Huế, Quảng Nam ) (Hình 1). Chương trình nghị sự 21 của Việt Nam Chương trình nghị sự 21 tỉnh Ninh Bình Hình 1: Chương trình nghị sự 21 quốc gia và địa phương (Nguồn: Bộ Kế hoạch và Đầu tư) 25
21. Hệ thống tổ chức Hội đồng Phát triển bền vững quốc gia Hội đồng Phát triển bền vững quốc gia đã được thành lập theo Quyết định số 1032/QĐ-TTg ngày 29/9/2005 của Thủ tướng Chính phủ. Tháng 2/2009, Thủ tướng Chính phủ có Quyết định số 248/QĐ-TTg về việc điều chỉnh chức năng, nhiệm vụ và cơ cấu tổ chức của Hội đồng PTBV quốc gia, theo đó Hội đồng có chức năng tư vấn, giúp Thủ tướng chỉ đạo tổ chức thực hiện Định hướng chiến lược phát triển bền vững trong phạm vi cả nước và giám sát, đánh giá việc thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững ở Việt Nam theo Định hướng chiến lược phát triển bền vững. Hội đồng PTBV quốc gia do Phó Thủ tướng Chính phủ làm Chủ tịch và bao gồm 30 thành viên là đại diện các cơ quan Quốc hội, Chính phủ, các Bộ, ngành, các tổ chức chính trị - xã hội và xã hội - nghề nghiệp, doanh nghiệp, các cơ quan truyền thông đại chúng. Trong thời gian tới, Hội đồng sẽ mở rộng thêm thành phần và bao quát cả vấn đề về nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Hội đồng sẽ có nhiệm vụ tư vấn cho Thủ tướng Chính phủ về phát triển bền vững và nâng cao năng lực cạnh tranh. Ban Chỉ đạo/Hội đồng Phát triển bền vững của ngành, địa phương và doanh nghiệp ● Ban chỉ đạo/Hội đồng Phát triển bền vững ngành và địa phương Hệ thống tổ chức thực hiện PTBV cũng được thành lập tại các Bộ, ngành và địa phương. Đến nay, một số Bộ, ngành (Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Công Thương) và 26 địa phương (Thành phố Hồ Chí Minh, Hải Phòng, Lạng Sơn, Thái Nguyên, Sơn La, Bắc Ninh, Hà Nam, Ninh Bình, Thừa Thiên Huế, Đắk Nông, Bến Tre, Sóc Trăng, Vĩnh Long, Bạc Liêu, Cà Mau ) đã thành lập Ban Chỉ đạo hoặc Hội đồng Phát triển bền vững để chỉ đạo triển khai thực hiện Định hướng chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam. ● Hội đồng Doanh nghiệp vì sự phát triển bền vững Việt Nam Hội đồng Doanh nghiệp vì sự phát triển bền vững Việt Nam (VBCSD) được thành lập ngày 17/12/2010, do Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) chủ trì, nhằm xây dựng một cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam bền vững, năng động và hội nhập thành công trong thế kỷ 21, đóng góp vào công cuộc phát triển kinh tế, xã hội, xóa đói giảm nghèo và bảo vệ môi trường, góp phần vào sự phát triển bền vững của quốc gia. Hội đồng là cầu nối giữa các cơ quan chính phủ và khu vực doanh nghiệp nhằm truyền tải thông tin và phản ánh nhu cầu thực tế của doanh nghiệp trong quá trình thực hiện PTBV. Văn phòng Phát triển bền vững các cấp Văn phòng Phát triển bền vững quốc gia đã được thành lập ngày 28/6/2004, đặt tại Bộ Kế hoạch và Đầu tư và là cơ quan giúp việc cho Hội đồng Phát triển bền vững quốc gia. Ở cấp Bộ và địa phương, Văn phòng Phát triển bền vững cũng được thành lập với chức năng tương tự ở cấp của mình. LỒNG GHÉP PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG TRONG CÁC CHIẾN LƯỢC, QUY HOẠCH VÀ KẾ HOẠCH PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI VÀ PHÁT TRIỂN NGÀNH Trong quá trình thực hiện PTBV, các nguyên tắc và mục tiêu PTBV quốc tế đã được cụ thể hóa phù hợp với điều kiện của Việt Nam và được lồng ghép vào những chiến lược, quy hoạch và kế hoạch phát triển KT - XH của quốc gia cũng như của các Bộ, ngành và địa phương trong đó gắn kết các mục tiêu, chỉ tiêu kinh tế, xã hội, môi trường. Bộ chỉ tiêu về PTBV cũng đã được nghiên cứu, xây dựng để giám sát, đánh giá. 26
22. Để đạt được những thành tựu đã nêu, cũng như nâng cao chất lượng của khung thể chế nhằm PTBV, Việt Nam ngay từ đầu đã chú trọng lồng ghép các mục tiêu PTBV trong các chiến lược, quy hoạch và kế hoạch phát triển đất nước. Thủ tướng Chính phủ đã công bố chính sách PTBV là nhiệm vụ xuyên suốt và điều đó đã được thể hiện trong Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 2006 - 2010, Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2011 - 2020, Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 2011 - 2015. Các kế hoạch này đã cụ thể hóa quan điểm phát triển trên, đưa ra lộ trình và chính sách cụ thể nhằm thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ và mục tiêu phát triển kinh tế, xã hội và môi trường của Chiến lược. Các văn kiện chiến lược này là nền tảng cho quá trình xây dựng một hệ thống nhiều chiến lược, kế hoạch phát triển ngành và thực hiện 19 lĩnh vực ưu tiên về kinh tế, xã hội, môi trường của Định hướng chiến lược phát triển bền vững (Phụ lục 1, Khung 1). Chiến lược toàn diện về Tăng trưởng và Xóa đói giảm nghèo (CPRGS) của Việt Nam được thông qua năm 2002, đã gắn kết chặt chẽ mục tiêu tăng trưởng kinh tế với xóa đói giảm nghèo, đảm bảo công bằng xã hội và PTBV. CPRGS tiếp tục nhấn mạnh “Giảm đói nghèo không chỉ là một trong những chính sách xã hội cơ bản, được Nhà nước Việt Nam đặc biệt quan tâm, mà còn là một bộ phận quan trọng của mục tiêu phát triển”; đồng thời “Thực hiện đổi mới, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế nhanh đi đôi với tiến hành công tác xóa đói giảm nghèo, thực hiện công bằng xã hội nhằm hạn chế sự phân cách giàu nghèo giữa các tầng lớp dân cư, giữa các vùng”. Đặc biệt, Chiến lược này đưa ra những mục tiêu phát triển mang tính đặc thù của Việt Nam (thường gọi là Mục tiêu phát triển của Việt Nam - VDG). Đây là hệ thống các chỉ tiêu hỗ trợ cho việc thúc đẩy và nâng cao chất lượng thực hiện các mục tiêu PTBV. Chiến lược đã được thực hiện thành công thông qua các chương trình mục tiêu cho từng giai đoạn: Chương trình mục tiêu quốc gia Giảm nghèo giai đoạn 2006 - 2010, Chương trình mục tiêu quốc gia Giảm nghèo bền vững giai đoạn 2012 - 2015 và sự hỗ trợ, phối hợp lồng ghép với các chương trình của những lĩnh vực khác như Chương trình mục tiêu quốc gia Nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn giai đoạn 2006 - 2010; Chiến lược quốc gia về Tài nguyên nước đến năm 2020; Chương trình Tiết kiệm điện giai đoạn 2006 - 2010; Chương trình Bố trí dân cư các vùng: thiên tai, đặc biệt khó khăn, biên giới, hải đảo, di cư tự do, xung yếu và rất xung yếu của rừng phòng hộ, khu bảo vệ nghiêm ngặt của rừng đặc dụng giai đoạn 2006 - 2010 và định hướng đến năm 2015; Chương trình mục tiêu quốc gia Xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010 - 2020. Việt Nam đã huy động được nhiều nguồn lực trong nước và từ cộng đồng tài trợ quốc tế để triển khai thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế, xã hội và môi trường của quốc gia cũng như các Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ. Ngoài ra, Chính phủ Việt Nam còn có những nỗ lực quan trọng nhằm đảm bảo thực hiện các mục tiêu PTBV nói chung và mục tiêu MDG nói riêng đối với đồng bào dân tộc thiểu số, người nghèo ở các vùng có điều kiện khó khăn. SỰ THAM GIA CỦA CÁC BÊN LIÊN QUAN TRONG THỰC HIỆN PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG Ở VIỆT NAM Quá trình thực hiện phát triển bền vững ở Việt Nam là quá trình có sự tham gia của các bên liên quan bao gồm Chính phủ, các tổ chức xã hội dân sự và cộng đồng doanh nghiệp bao gồm cả nhà nước và tư nhân. Huy động toàn dân tham gia thực hiện PTBV là nét đặc trưng trong tổ chức thực hiện Chương trình nghị sự 21 của Việt Nam theo phương châm PTBV là sự nghiệp của toàn dân. Quá trình hoạch định và thực hiện các chính sách phát triển phải được toàn dân tham gia theo phương thức "dân biết, dân bàn, dân làm và dân kiểm tra". Việt Nam đã ban hành Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã phường, thị trấn quy định rõ những nội dung 27
23. phải công khai để nhân dân biết; những nội dung nhân dân bàn và quyết định; những nội dung nhân dân tham gia ý kiến trước khi cơ quan có thẩm quyền quyết định; những nội dung nhân dân giám sát; trách nhiệm của cán bộ và chính quyền các cấp. Tăng cường dân chủ cấp cơ sở được thực hiện song song với nâng cao kiến thức pháp lý cho người dân. Luật Trợ giúp pháp lý và Nghị định số 07/2007/NĐ-CP đã đặt nền tảng cho triển khai thực hiện các hoạt động trợ giúp pháp lý. Cho đến nay 100% tỉnh thành trên toàn quốc đã có các Trung tâm trợ giúp pháp lý. Trong PTBV, Việt Nam luôn giữ quan điểm nhất quán Con người vừa là mục tiêu vừa là chủ thể của phát triển. Do đó, thực hiện dân chủ vừa là mục tiêu vừa là động lực và là một thành tố của PTBV, vì cho phép phát huy nguồn lực con người như là lợi thế cạnh tranh dài hạn, là yếu tố quyết định sự phát triển của một quốc gia. Thực hành dân chủ rộng rãi sẽ phát huy khả năng sáng tạo của mỗi cá nhân, đóng góp vào sự phát triển bền vững của đất nước. Dân chủ càng cao thì đồng thuận xã hội càng sâu, sức mạnh của khối đại đoàn kết toàn dân tộc càng được củng cố vững chắc. Các hình thức huy động sự tham gia của các tổ chức xã hội dân sự vào việc thực hiện phát triển bền vững Huy động sự tham gia của các chức xã hội dân sự thực hiện PTBV bao gồm những hình thức sau: ● Xây dựng, đổi mới và thực hiện thể chế, chính sách nhằm phát huy hơn nữa sáng kiến và tinh thần làm chủ của nhân dân trong việc quản lý xã hội và cộng đồng. Các tổ chức xã hội dân sự đóng vai trò rất quan trọng trong việc bảo đảm tính bền vững trong phát triển kinh tế, xã hội và bảo vệ môi trường trên địa bàn từng địa phương. ● Tổ chức tuyên truyền, giáo dục, nâng cao nhận thức của nhân dân về PTBV thông qua các tổ chức xã hội dân sự và hoạt động cộng đồng. Những hình thức giáo dục cộng đồng về bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và môi trường thông qua việc xây dựng hương ước, các cuộc thi tìm hiểu, các hoạt động chung mang tính chất phong trào đã rất có hiệu quả trong thực tế. ● Phát động các phong trào quần chúng trong từng nhóm xã hội, ở từng địa phương và trên quy mô cả nước với các nội dung về PTBV để tạo thêm việc làm, phát triển sản xuất, xóa đói giảm nghèo, giữ gìn vệ sinh môi trường sống, bảo vệ các nguồn tài nguyên, môi trường tại địa phương và nâng cao ý thức của nhân dân về các vấn đề PTBV. ● Hỗ trợ và tạo điều kiện về mọi mặt để các tổ chức xã hội dân sự và cộng đồng dân cư có thể thực hiện được những mục tiêu của các phong trào vì sự PTBV. ● Xây dựng các điển hình về cộng đồng PTBV, về hệ thống tự quản tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ môi trường và nhân rộng các điển hình đó. Sự tham gia của các tổ chức xã hội dân sự Ở Việt Nam, các tổ chức xã hội dân sự gồm các tổ chức chính trị - xã hội, các tổ chức xã hội - nghề nghiệp và các tổ chức phi chính phủ. Trong thực tế, các nhóm xã hội chính như: công đoàn (Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam), mặt trận (Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam), phụ nữ (Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam), thanh, thiếu niên (Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh), nông dân (Hội Nông dân Việt Nam); đồng bào các dân tộc ít người (Ủy ban Dân tộc), giới trí thức (Liên hiệp Các hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam) và các tổ chức phi chính phủ (NGO) đều đã được huy động tham gia các hoạt động PTBV theo tổ chức, đặc thù và thế mạnh của mình. Ở Việt Nam, các tổ chức này được phát triển rộng rãi, có tổ chức chặt chẽ và nhiều kinh nghiệm hoạt động với mục tiêu đoàn kết và huy động sự tham gia của nhân dân. Mỗi một nhóm xã hội đều có tổ chức của mình, 28
24. mà thông qua đó những hoạt động riêng lẻ của các thành viên được phối hợp và trở thành những phong trào rộng rãi. Huy động sự tham gia của toàn dân là yếu tố quan trọng quyết định sự thành công của tiến trình PTBV ở Việt Nam. Sự đóng góp của các các tổ chức xã hội dân sự vào quá trình hoạch định, thực thi chính sách về PTBV thường tập trung vào các lĩnh vực sau: Lĩnh vực xóa đói giảm nghèo, phát triển cộng đồng Các hoạt động đang được triển khai mạnh mẽ và đạt được nhiều thành tựu nhất của các tổ chức xã hội dân sự là các hoạt động xoá đói giảm nghèo, tăng cường bình đẳng giới và phát triển cộng đồng; đặc biệt là đối với các cộng đồng dân nghèo; vùng sâu, vùng xa; vùng dân tộc thiểu số. Các địa phương có nhiều chương trình, hoạt động hướng tới xoá đói giảm nghèo, tăng cường bình đẳng giới và phát triển cộng đồng là Hà Nội, Hải Phòng, Đà Nẵng, Lai Châu, Sơn La, Lào Cai, Lạng Sơn, Thái Nguyên, Quảng Ninh, Thái Bình, Nghệ An, Quảng Bình, Cần Thơ, An Giang Lĩnh vực y tế, chăm sóc sức khỏe cộng đồng Công tác chăm sóc sức khỏe cộng đồng chủ yếu được các tổ chức xã hội dân sự tập trung vào các nhóm yếu thế trong xã hội như người tàn tật, trẻ em, người bị nhiễm HIV Bằng hoạt động của mình trong lĩnh vực y tế, chăm sóc sức khỏe cộng đồng, các tổ chức xã hội dân sự đã có những đóng góp đáng kể, giúp Nhà nước giải quyết được rất nhiều khó khăn của nhiệm vụ xã hội quan trọng này. Lĩnh vực môi trường và biến đổi khí hậu Trong những năm qua, BĐKH được xem như một lĩnh vực hoạt động quan trọng của các tổ chức xã hội dân sự. Điển hình là mạng lưới các tổ chức phi chính phủ Việt Nam và biến đổi khí hậu (VNGO & CC) với sự khởi xướng của 4 tổ chức phi chính phủ (Trung tâm Phát triển Nông thôn Bền vững - SRD, Trung tâm Bảo tồn Sinh vật biển và Phát triển Cộng đồng - MCD, Trung tâm Phát triển, Đào tạo và Nghiên cứu Môi trường - CERED và Viện Nghiên cứu Xã hội - ISS). Mạng lưới đã thu hút sự tham gia của trên 100 tổ chức phi chính phủ và là một diễn đàn mở để các thành viên có thể trao đổi thông tin, hợp tác và hỗ trợ lẫn nhau trong việc kết nối với Quốc hội, các tổ chức của Chính phủ, các tổ chức xã hội và các nhà tài trợ. Lĩnh vực liên quan đến sử dụng và quản lý đất đai Các tổ chức xã hội dân sự đã tham gia vào các vấn đề liên quan đến đất đai bằng các hoạt động cụ thể như: ● Tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức và thúc đẩy các thiết chế làng bản; ● Chuyển giao kiến thức và công nghệ thích hợp trong sử dụng đất đai bền vững; ● Vai trò trung gian cung cấp cho nhà nước các thiết chế tài chính, các nhà tài trợ những hỗ trợ cần thiết trong các dự án liên quan đến sử dụng bền vững đất đai. Giới khoa học Việt Nam cũng đã có những đóng góp quan trọng về nhiều mặt cho tiến trình PTBV thông qua việc xây dựng và cung cấp cơ sở khoa học cho xây dựng thể chế; phản biện xã hội cho các chính sách, quy hoạch, kế hoạch phát triển; nghiên cứu khoa học để triển khai các mục tiêu PTBV trong thực tế (Khung 1). Như vậy có thể nói, các tổ chức xã hội dân sự đóng vai trò là trụ cột huy động sự tham gia của đông đảo dân cư và tổ chức các hoạt động hướng tới phát triển bền vững. Nhiều phong trào quần chúng đã được hình thành nhằm thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững2. Các tổ chức xã hội dân sự hầu hết đều lựa chọn những mục tiêu PTBV, mục tiêu MDG làm phương hướng chính cho hoạt động, do vậy Chính phủ Việt Nam khuyến khích và hỗ trợ những hoạt động đó. 29
25. Mặt hạn chế tính bền vững trong hoạt động của các tổ chức xã hội dân sự là sự thiếu gắn kết giữa các tổ chức, điều này gây khó khăn cho việc khái quát hóa để xây dựng chính sách, khó đưa ra những minh chứng khoa học một cách thuyết phục về khả năng nhân rộng các sáng kiến PTBV. Gần đây, các tổ chức xã hội dân sự cũng đã bắt đầu có những hoạt động liên kết, phối hợp để hình thành nên các mạng lưới, nhóm làm việc. Một số mạng lưới có hoạt động khá hiệu quả và có nhiều đóng góp cho cả các hoạt động PTBV ở cấp cộng đồng cũng như quá trình hoạch định chính sách ở cấp trung ương như Mạng lưới các tổ chức NGO Việt Nam và BĐKH (VNGO & CC), Mạng lưới Giới và Phát triển cộng đồng (GENCOMNET). Mạng lưới An ninh lương thực và Giảm nghèo (CIFPEN), hay các nhóm làm việc về Dân tộc thiểu số (EMWG), về Biến đối khí hậu (CCWG) được điều phối thông qua Trung tâm Nguồn lực NGO (NGO Re- sources Center). Các mạng lưới, nhóm làm việc này là cơ sở quan trọng để thúc đẩy sự chia sẻ, tăng cường tính bền vững cho hoạt động của các tổ chức cũng như đóng góp cho các chính sách PTBV ở Việt Nam. Khung 1 Giới Khoa học đóng góp cho phát triển bền vững Ở Việt Nam, khoa học và công nghệ (KH & CN) được xác định là nền tảng và động lực của quá trình phát triển đất nước theo hướng bền vững. Đóng góp của Giới Khoa học bao gồm: 1. Cung cấp luận cứ khoa học cho hoạch định và triển khai chính sách PTBV: - Nghiên cứu những vấn đề cơ bản về PTBV trong điều kiện một nước kém phát triển tiến hành công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đô thị hóa, phấn đấu vươn lên thoát nghèo đồng thời bảo vệ môi trường cho quá trình phát triển kinh tế - xã hội được bền vững; - Tiếp cận nghiên cứu các vấn đề khoa học mới, cách tiếp cận mới, phương pháp quản lý mới liên quan đến PTBV; Đưa ra những cảnh báo về những thiếu hụt, những lệch lạc, những xu hướng vận động phát triển của các hiện tượng, các quá trình phát triển so với yêu cầu PTBV cùng những kiến nghị về giải pháp điều chỉnh, khắc phục; - Cung cấp các kiến thức mới cho đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao kiến thức, trình độ cho đội ngũ cán bộ quản lý, lãnh đạo các cấp cũng như cho các hoạt động vận động, tuyên truyền về PTBV ở Việt Nam. 2. Tư vấn, phản biện, kiến nghị chính sách về PTBV và giám sát thực hiện PTBV: Tư vấn, phản biện, kiến nghị đối với các quyết sách về PTBV của Đảng và Nhà nước, các luật, các chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và chính sách, cơ chế quản lý, thực hiện đánh giá tác động môi trường và đánh giá môi trường chiến lược đã giúp các chính sách đáp ứng tốt hơn, bao quát hơn các yêu cầu về PTBV. 3. Nghiên cứu, triển khai và cung cấp dịch vụ KH & CN phục vụ triển khai thực hiện các mục tiêu PTBV: - Các nhà khoa học Việt Nam đã nghiên cứu ứng dụng các thành tựu KH & CN, các phương pháp quản lý tiên tiến trên thế giới trong các hoạt động sản xuất, kinh doanh và đời sống xã hội của đất nước; - Nhiều tổ chức KH & CN mới đã được thành lập và hoạt động tích cực với tôn chỉ, mục đích nhằm phục vụ cho PTBV, cung cấp các dịch vụ xử lý, khắc phục, cải thiện các hệ quả của phát triển kinh tế - xã hội nhanh (như ô nhiễm, suy thoái môi trường, các tệ nạn xã hội, ). Các dịch vụ ngăn chặn, phòng ngừa hệ quả cả trong hành động và cả trong nhận thức đã được các tổ chức KH & CN cung cấp và đem lại những kết quả, hiệu quả tốt và cụ thể. 2 Phong trào Vận động các gia đình đưa trẻ em tới trường do Quỹ Khuyến học tổ chức ở nhiều địa phương; phong trào Phòng chống suy dinh dưỡng trẻ em, chăm sóc sức khỏe sinh sản và kế hoạch hóa gia đình, phong trào Sạch làng, tốt ruộng do Hội Phụ nữ cùng với ngành Y tế tiến hành; phong trào Trồng cây, giữ gìn môi trường sạch đẹp ở cộng đồng do Hội Người cao tuổi, Hội Phụ nữ, Đội thiếu niên tiến hành; các phong trào Tình nguyện do Đoàn Thanh niên phát động; phong trào Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư, chương trình Toàn dân tham gia bảo vệ môi trường, cuộc vận động Ngày vì người nghèo do Ủy ban Trung ương Mặt trận tổ quốc Việt Nam phát động; hay các phong trào do Liên đoàn Lao động phối hợp phát động như Thi đua lao động giỏi với năng suất chất lượng hiệu quả, phong trào “Xanh - sạch - đẹp”, “An toàn vệ sinh lao động, phòng chống cháy nổ”, chương trình Quỹ trợ vốn cho người lao động nghèo vay tự tạo việc làm, chương trình Nhà ở mái ấm công đoàn. Nhiều phong trào cổ động cho ứng phó với BĐKH, giảm nhẹ và phòng tránh thiên tai gần đây như Hành trình xanh, Cuộc sống xanh, Chiến dịch 350, Phong trào 26 đã được sự hưởng ứng của đông đảo các tổ chức và cộng đồng, nhất là giới trẻ. 30
26. Sự tham gia của doanh nghiệp Doanh nghiệp đóng vai trò quan trọng trong thực hiện các mục tiêu PTBV đất nước trên cả 3 lĩnh vực kinh tế, xã hội và môi trường. Sự phát triển mạnh mẽ của cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam trong thời gian qua đã có những đóng góp quan trọng trong công cuộc hội nhập kinh tế quốc tế và tiến trình PTBV của Việt Nam. Thông qua việc thực hiện các chính sách, chương trình về phát triển KT - XH và BVMT như “Chiến lược sản xuất sạch hơn trong công nghiệp đến năm 2020”; “Chương trình mục tiêu quốc gia Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả giai đoạn 2006 - 2015”; “Chương trình Tiết kiệm điện giai đoạn 2006 - 2010”; “Kế hoạch quốc gia kiểm soát ô nhiễm môi trường đến năm 2010” các doanh nghiệp đã có những đóng góp tích cực cho sự nghiệp PTBV của đất nước. Nhiều doanh nghiệp đã đi tiên phong trong thực hiện sản xuất và tiêu dùng bền vững, triển khai áp dụng sản xuất sạch hơn và đã thu được lợi ích từ các hoạt động này (Khung 2). Nhiều doanh nghiệp cũng đã tham gia tích cực trong các chương trình thúc đẩy thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp, Chương trình quốc gia về an toàn lao động, bảo hiểm lao động Việc thực hiện trách nhiệm xã hội vừa đem lại lợi ích cho doanh nghiệp, vừa mang lại lợi ích cho xã hội, đặc biệt là nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp, của quốc gia và hỗ trợ thực hiện tốt hơn pháp luật lao động tại Việt Nam. Hội đồng Doanh nghiệp vì sự phát triển bền vững Việt Nam (VBCSD) đã tập hợp các doanh nghiệp, các tập đoàn kinh tế, công ty đa quốc gia, các hiệp hội ngành nghề liên quan đến sự nghiệp phát triển bền vững để thực hiện các vai trò và chức năng chính sau: ● Góp phần thúc đẩy cộng đồng doanh nghiệp đi đầu trong việc thực hiện Định hướng chiến lược Phát triển bền vững ở Việt Nam; ● Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách về PTBV đến khối doanh nghiệp nước ngoài đang hoạt động tại Việt Nam nhằm thu hút đầu tư nước ngoài cũng như quảng bá hình ảnh Việt Nam; ● Hỗ trợ các doanh nghiệp, các hiệp hội doanh nghiệp đề ra và thực hiện chính sách phát triển bền vững, cũng như khuyến khích họ đề xuất mục tiêu và chương trình hành động PTBV của từng đơn vị; ● Làm cầu nối giữa các cơ quan chính phủ và khu vực doanh nghiệp nhằm truyền tải thông tin và phản ánh nhu cầu thực tế của doanh nghiệp trong quá trình triển khai chương trình PTBV; ● Tăng cường vai trò tư vấn và kiến nghị chính sách; ● Tham gia các hoạt động của Chính phủ, của các Bộ, ngành và của Hội đồng Phát triển bền vững quốc gia khi được yêu cầu. 31
27. Khung 2 Dự án Sử dụng hiệu quả năng lượng cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa (PECSME), 2006 - 2010 (Nguồn: Bộ khoa học và Công nghệ) Dự án PECSME nhằm mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính thông qua việc xoá bỏ các rào cản trong quá trình chuyển giao, ứng dụng công nghệ, kinh nghiệm quản lý, vận hành và sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả tại các doanh nghiệp nhỏ và vừa thuộc 5 ngành công nghiệp ở Việt Nam gồm: Gốm sứ, Gạch, Giấy & Bột giấy, Dệt may và Chế biến thực phẩm. Đối tượng của Dự án là các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong 5 ngành (Gạch, Gốm sứ, Dệt may, Giấy và Chế biến thực phẩm). Dự án đã được triển khai thí điểm ở 10 tỉnh, thành phố gồm Hà Nội, Hải Phòng, Bắc Ninh, Hải Dương, Hưng Yên, Đà Nẵng, TP. Hồ Chí Minh, Đồng Nai, Bình Dương và Cần Thơ. Hoạt động của Dự án tập trung trong 6 chương trình/hợp phần sau: - Chương trình Hỗ trợ phát triển chính sách và thể chế sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả (SDNL TK & HQ); - Chương trình Thông tin và nâng cao nhận thức SDNL TK & HQ; - Chương trình Phát triển năng lực kỹ thuật SDNL TK & HQ; - Chương trình Hỗ trợ các tổ chức cung cấp dịch vụ SDNL TK & HQ; - Chương trình Hỗ trợ tài chính cho các dự án SDNL TK & HQ; - Chương trình Trình diễn và nhân rộng các dự án SDNL TK & HQ. Tính đến tháng 6/2011, PECSME đã triển khai được 543 tiểu dự án tại 25 tỉnh, thành phố; Tổng mức năng lượng tiết kiệm đạt được là 232.000 tấn dầu tương đương (TOE); Giảm được tổng lượng phát thải khí nhà kính 944.000 tấn CO2; Chi phí năng lượng giảm trung bình 24,3% trên giá thành sản phẩm. Như vậy, Dự án đã đem lại 3 lợi ích lớn: - Tạo ra môi trường thuận lợi giúp doanh nghiệp nhỏ và vừa đổi mới công nghệ và áp dụng kinh nghiệm quản lý tiên tiến sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả; - Nâng cao hiệu quả sản xuất: Giảm chi phí sản xuất từ 10 - 50%; Nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm đến 30%; Nâng cao khả năng cạnh tranh; - Sử dụng tiết kiệm và hiệu quả năng lượng góp phần vào việc giảm thiểu ô nhiễm môi trường, giảm nhẹ BĐKH; - Tạo ra gần 10.000 việc làm cho khu vực nông thôn, làng nghề trong lĩnh vực Gạch và Gốm sứ. Vai trò của các tổ chức quốc tế trong tiến trình phát triển bền vững ở Việt Nam Các tổ chức quốc tế song phương và đa phương như Chương trình Phát triển của Liên Hợp Quốc (UNDP), Chương trình Môi trường của Liên Hợp Quốc (UNEP), Tổ chức Bảo tồn thiên nhiên Quốc tế (IUCN) Việt Nam, Ngân hàng Thế giới (WB), Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) , Cơ quan Hợp tác phát triển của Thụy Điển (SIDA), Cơ quan Phát triển quốc tế Đan Mạch (DANIDA), Cơ quan Hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA), Đức, Phần Lan, đã hỗ trợ tích cực cho Chính phủ Việt Nam trong việc thực hiện PTBV. Những nội dung PTBV được lồng ghép trong chiến lược hợp tác phát triển của tất cả các nhà tài trợ này. Nguồn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) trong thời gian qua tập trung chủ yếu vào phát triển hạ tầng, tạo nền tảng, môi trường để phát triển kinh tế. Bên cạnh đó, các nguồn tài trợ cũng tập trung vào phát triển, nâng cao năng lực thể chế và nguồn nhân lực để hướng tới hoàn thiện bộ máy, khung chính sách, pháp luật có năng lực đảm bảo phát triển bền vững. Ngoài ra, các nguồn tài trợ cũng hướng tới việc hỗ trợ giải quyết các vấn đề về xã hội như HIV, buôn bán phụ nữ, trẻ em, chống tham nhũng và các vấn đề về phòng ngừa, giảm thiểu ô nhiễm, vệ sinh môi trường, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, môi trường sinh thái. Trong những năm gần đây, cùng với xu hướng phát triển trên thế giới, các tổ chức quốc tế đã dành nhiều mối quan tâm, hỗ trợ Chính phủ Việt Nam trong ứng phó với BĐKH, nghiên cứu phát triển các - bon thấp và xây dựng chiến lược tăng trưởng xanh (khung 3). Sự hỗ trợ của cộng đồng quốc tế không dừng lại ở việc cung cấp vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA), mà các nhà tài trợ và các tổ chức quốc tế còn đóng góp nhiều ý kiến tư vấn chính sách, làm cho các chính sách của Việt Nam ngày càng bắt nhịp với xu thế chung trên thế giới. Bên cạnh đó, các tổ chức quốc tế đã và đang tích cực hỗ trợ Chính phủ Việt Nam tham gia vào các diễn đàn, hội nghị khu vực và quốc tế liên quan đến PTBV. 32
28. Khung 3 Chương trình giảm phát thải khí nhà kính thông qua nỗ lực hạn chế mất rừng và suy thoái rừng tại Việt Nam của LHQ (UN-REDD), 2009 - 2012 (Nguồn: Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) Việt Nam là một trong chín quốc gia đầu tiên được chọn để thực hiện thí điểm Chương trình UN-REDD. Chương trình UN-REDD Việt Nam được triển khai từ năm 2009, địa bàn thí điểm tại hai huyện Di Linh và Lâm Hà, tỉnh Lâm Đồng với kinh phí khoảng 4,4 triệu đô la Mỹ, do Chính phủ Na Uy tài trợ. Chương trình UN-REDD đã tiến hành các hoạt động nhằm: 1. Nâng cao năng lực kỹ thuật và thể chế cho các cơ quan ở cấp quốc gia để quản lý, điều phối và thực hiện một cách có hiệu quả các hoạt động REDD+ ở Việt Nam. 2. Nâng cao năng lực quản lý REDD+ ở cấp cơ sở (tỉnh, huyện và xã) thông qua thí điểm thực hiện REDD+ tại 2 huyện Lâm Hà và Di Linh thuộc tỉnh Lâm Đồng. Sau hơn 2 năm triển khai (từ tháng 9/2009 - tháng 12/2011 và hiện nay được gia hạn đến tháng 6/2012), Chương trình UN-REDD đã đạt được một số kết quả đáng ghi nhận, giúp tăng cường năng lực, nâng cao nhận thức về REDD+ và biến đổi khí hậu; hỗ trợ xây dựng Chương trình REDD+ quốc gia và tiến hành các hoạt động thí điểm tại huyện Di Linh và Lâm Hà, Lâm Đồng. Sau những kết qua ban đầu mà chương trình UN-REDD pha 1 đã đạt được, tháng 12/2011, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đề xuất Chính phủ Na Uy tài trợ chương trình UN-REDD pha 2 với kinh phí dự kiến 100 triệu đô la Mỹ. Mục tiêu chính của Chương trình UN-REDD Việt Nam pha 2 là giảm phát thải từ mất rừng và suy thoái rừng và tăng trữ lượng các - bon ở cấp địa phương, đồng thời thiết lập cơ sở để mở rộng quy mô REDD+ tại Việt Nam; đẩy mạnh quá trình hợp tác thực hiện REDD+ trong khu vực. Chương trình UN-REDD Việt Nam pha 2 sẽ hỗ trợ kỹ thuật để thí điểm REDD+ tại nhiều nhất là sáu tỉnh, đại diện sự đa dạng về tài nguyên rừng và các điều kiện kinh tế xã hội của Việt Nam, thông qua sự phối kết hợp, thiết lập đối tác với các chương trình hỗ trợ kỹ thuật do các đối tác khác hỗ trợ. Chương trình UN-REDD Việt Nam pha 2 sẽ hướng tới việc xây dựng năng lực thể chế cơ bản cho khoảng 40 tỉnh của Việt Nam có diện tích rừng đáng kể. 33
29. PHẦN THỨ HAI NHỮNG THÀNH TỰU ĐẠT ĐƯỢC VÀ HẠN CHẾ ĐÁNH GIÁ CHUNG THÀNH TỰU Trong những năm qua, nhất là sau khi ban hành Định hướng chiến lược phát triển bền vững, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu đáng kể trong cả ba trụ cột về kinh tế, xã hội và môi trường của PTBV và đã được tổng kết trong các Hội nghị Phát triển bền vững toàn quốc lần thứ nhất (12/2004), lần thứ hai (5/2006) và lần thứ ba (1/2011) (Hình 2). Hình 2: Hội nghị Phát triển bền vững toàn quốc lần thứ ba (Hà Nội, ngày 6 - 7/1/2011) (Nguồn: Bộ Kế hoạch và Đầu tư) Về kinh tế Việt Nam được cộng đồng quốc tế đánh giá là một trong số các nước đang phát triển đã đạt được những thành tựu nổi bật trong cải cách kinh tế hướng tới tăng trưởng và giảm nghèo. Trong mười năm gần đây, kinh tế Việt Nam tăng trưởng khá nhanh và tương đối ổn định. Tốc độ tăng GDP bình quân hàng năm đạt 7,85% trong giai đoạn 2000 - 2008. Quy mô của nền kinh tế và năng lực sản xuất các ngành đều tăng. GDP tính theo giá so sánh năm 2010 gấp hơn 2 lần so với năm 2000. GDP theo giá thực tế tính bằng đô la Mỹ ước đạt 101,6 tỷ đô la Mỹ, gấp hơn 3,2 lần năm 2000. GDP bình quân đầu người đạt trên 1200 đô la Mỹ trong năm 2011 (theo giá danh nghĩa), tăng gấp 3 lần so với năm 2000 (Hình 3). Việt Nam đã từ vị trí nhóm nước nghèo bước sang nhóm nước có mức thu nhập trung bình. Về nông nghiệp, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu to lớn, nổi bật là sản xuất lương thực, thủy sản, cây công nghiệp. Việt Nam đã vươn lên từ một nước thiếu lương thực trở thành một nước không những có đủ lương thực cho tiêu dùng trong nước với mức tăng dân số mỗi năm khoảng một triệu người, bảo 34
30. đảm được an ninh lương thực quốc gia, mà còn là nước xuất khẩu gạo lớn thứ 2 trên thế giới. Cơ cấu ngành kinh tế đã có sự thay đổi vượt trội, từ một nước có tỷ trọng nông nghiệp trên 40% GDP hai mươi năm trước, nay tỷ trọng công nghiệp - dịch vụ đã chiếm tới 80% GDP. Các vùng kinh tế cũng được phát triển mạnh mẽ. Trong quá trình này, cùng với cải cách khu vực nhà nước, khu vực kinh tế tư nhân trong và ngoài nước cũng đã được tạo điều kiện thuận lợi để phát triển mạnh mẽ (hiện sản xuất đến 2/3 GDP cả nước và chiếm phần lớn lực lượng lao động trong nền kinh tế) với sức cạnh tranh ngày càng cao. Trong quá trình cải cách thị trường và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, Việt Nam đã hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế toàn cầu, thu hút nguồn vốn đầu tư nước ngoài, khai thác các cơ hội thị trường quốc tế để thúc đẩy tăng trưởng xuất khẩu. Sau hơn 20 năm Đổi mới, Việt Nam đã có quan hệ thương mại với gần 200 quốc gia, vùng lãnh thổ; đã ký hơn 90 hiệp định kinh tế về thương mại song phương và trên 84 quốc gia, vùng lãnh thổ có dự án đầu tư tại Việt Nam. Gia nhập ASEAN vào năm 1995, Việt Nam đã thực hiện đầy đủ các cam kết tự do hóa thương mại trong khuôn khổ Khu vực Thương mại Tự do ASEAN (AFTA); trở thành thành viên của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) vào năm 2007 và tham gia tích cực vào Diễn đàn Hợp tác Kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương (APEC). Tự do hóa thương mại và đầu tư đã đưa Việt Nam trở thành một nền kinh tế có độ mở khá lớn. Nếu năm 2007 kim ngạch xuất khẩu mới đạt hơn 48 tỷ đô la Mỹ thì năm 2011 con số này đã tăng lên 96 tỷ đô la Mỹ, tăng gấp 2 lần. Đầu tư trực tiếp nước ngoài đã đạt những kỷ lục cam kết mới, với tổng vốn đã cam kết vượt hơn 200 tỷ đô la Mỹ và con số vốn thực hiện ngày càng lớn, chiếm khoảng trên dưới 20% vốn đầu tư chung của cả nước, một tỷ lệ cao so với nhiều nước, kể cả Trung Quốc. Tăng trưởng GDP Tăng trưởng GDP/đầu người Hình 3: Tăng trưởng GDP và GDP/đầu người hàng năm của Việt Nam (Nguồn: Bộ Kế hoạch và Đầu tư) Về xã hội Công tác xoá đói giảm nghèo, dân số, bảo vệ và chăm sóc sức khỏe người dân, giáo dục - đào tạo và tạo việc làm cho người lao động đều đạt được những thành tựu bước đầu đáng khích lệ. An sinh xã hội được chú trọng nhằm đảm bảo ổn định đời sống và sản xuất của nhân dân, đặc biệt trong tình hình lạm phát cao, nhiều thiên tai. Việt Nam đã hoàn thành mục tiêu phổ cập giáo dục tiểu học theo chuẩn phổ cập của quốc gia vào năm 2000, chất lượng giáo dục dần được nâng cao, cơ sở vật chất trong hệ thống giáo dục được tăng cường (Hình 4). Tỷ lệ nghèo giảm mạnh từ 28,9% năm 2002 xuống còn 9,45% năm 2010 (Hình 5), bình quân cả nước mỗi năm giảm 2% số hộ nghèo. Thu nhập bình quân của hộ nghèo tăng 2,0 lần trong cùng thời kỳ, đời sống người nghèo được cải thiện, bộ mặt nông thôn, miền núi có nhiều đổi mới. Điều kiện ở của người dân được cải thiện đáng kể, Việt Nam tiếp tục thực hiện hoạt động xóa nhà đơn sơ cho người nghèo, hỗ trợ vật liệu hoặc tiền để đồng bào sống ở vùng nghèo, đặc biệt khó khăn cải thiện nhà ở. Đến năm 2009, tỷ lệ nhà đơn sơ trên toàn quốc chỉ còn 7,8%. 35
31. Tốc độ tăng dân số bình quân hàng năm giảm dần, giai đoạn 1999 - 2009 là 1,2% và giữ ở mức 1,14% năm 2010. Quy mô, mạng lưới khám chữa bệnh được mở rộng trên khắp cả nước. Bên cạnh hệ thống y tế của nhà nước, y tế tư nhân cũng ngày càng phát triển. Chất lượng khám, chữa bệnh tại cơ sở y tế và công tác y tế dự phòng, kiểm soát dịch bệnh được nâng cao. Tỷ lệ chết trẻ em dưới 1 tuổi giảm xuống còn 25 phần nghìn, tỷ lệ trẻ suy dinh dưỡng giảm xuống còn 18% năm. Việt Nam có các chỉ số về bình đẳng giới khá cao so với các quốc gia có cùng mức độ phát triển và thu nhập. Theo Báo cáo Phát triển con người năm 2009 của Liên Hợp Quốc, trong số 155 quốc gia, chỉ số Phát triển liên quan đến giới (GDI) của Việt Nam đứng thứ 94. Giá trị tuyệt đối của GDI cũng liên tục tăng trong thời gian qua: năm 1998 là 0,668, năm 2004 là 0,689 và năm 2009 là 0,723. Cũng theo báo cáo này, Việt Nam đứng thứ 62 về chỉ số Vai trò của giới (GEM) trong số 109 nước xếp hạng. Trong công tác quản lý, lãnh đạo, phụ nữ ngày càng bình đẳng hơn trong việc tự ứng cử và được giới thiệu ứng cử đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân, vị trí lãnh đạo ở các tổ chức chính trị - xã hội - nghề nghiệp. Số lượng cán bộ, công chức nữ trong các cơ quan hành chính nhà nước từ cấp huyện tới Trung ương chiếm khoảng 31,1%, ở cấp xã, cán bộ chuyên trách là nữ chiếm 16,27% trong tổng số cán bộ chuyên trách, do đó phụ nữ đã có tiếng nói trong phát triển kinh tế - xã hội cấp cơ sở. Trong 5 năm gần đây, ước tính có trên 8 triệu lao động đã được giải quyết việc làm, số lao động qua đào tạo được nâng cao, tỷ lệ thất nghiệp ở thành phố giảm xuống còn 4,2%. Tỷ lệ lao động qua đào tạo trong tổng lao động toàn xã hội đạt 40%. Trong điều kiện phát triển kinh tế bình quân đạt 7%/năm liên tục 20 năm qua, các chỉ tiêu phát triển xã hội được cải thiện, tuổi thọ đạt hơn 75 tuổi. Nhờ vậy, Chỉ số Phát triển con người của Việt Nam (HDI) được cải thiện, từ mức 0,457 năm 1990, tăng lên 0,528 năm 2000 và đạt 0,593 năm 2011 trên cùng một chuẩn mức thống nhất từ năm 2009. Tuy nhiên Chỉ số Phát triển con người của Việt Nam vẫn chỉ ở mức trung bình: năm 2008, Việt Nam tăng hạng lên 105/177, năm 2011, xếp hạng 128/187 nước được khảo sát. Hình 4: Cơ sở vật chất trong hệ thống giáo dục Hình 5: Tỷ lệ nghèo của Việt Nam (%) qua các năm được tăng cường (theo chuẩn nghèo cũ) (Nguồn: Trường tiểu học Chu Văn An - Quảng Bình) (Nguồn: Bộ Kế hoạch và Đầu tư) 36
32. Về môi trường Nhận thức về BVMT và PTBV đã được nâng lên. Vấn đề BVMT đã được lồng ghép vào các chủ trương, đường lối phát triển của Đảng và Nhà nước. Hệ thống chính sách, pháp luật về BVMT đã được xây dựng khá đầy đủ và toàn diện với các văn bản khung là Luật Bảo vệ môi trường năm 2005 và Luật Đa dạng sinh học năm 2008 được ban hành. Hệ thống các văn bản hướng dẫn thi hành đang ngày càng được bổ sung, hoàn thiện. Pháp luật về đất đai, tài nguyên nước, bảo vệ và phát triển rừng, thủy sản, hóa chất, khoáng sản đang dần được bổ sung, sửa đổi trong thời gian qua theo hướng quy định đầy đủ, cụ thể hơn về BVMT. Việt Nam đã xây dựng “Kế hoạch hành động quốc gia về Đa dạng sinh học đến năm 2010 và định hướng đến năm 2020 thực hiện Công ước Đa dạng sinh học và Nghị định thư Cartagena về An toàn sinh học”. Theo đó, hàng loạt các quy hoạch hệ thống các khu bảo tồn ĐDSH đã được xây dựng và thực thi. Hệ thống cơ quan quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường từ Trung ương đến địa phương đã từng bước được kiện toàn và đi vào hoạt động ổn định. Bộ Tài nguyên và Môi trường được thành lập (năm 2002), với chức năng quản lý nhà nước về tài nguyên và môi trường. Tại các Bộ, ngành chủ chốt đều có Vụ Môi trường hoặc bộ phận quản lý về môi trường. Hầu hết các tỉnh, thành phố đã thành lập Chi cục Bảo vệ môi trường trực thuộc Sở Tài nguyên và Môi trường. Đã có 672/674 quận, huyện trên cả nước thành lập phòng Tài nguyên và Môi trường (trừ huyện đảo Bạch Long Vĩ và Trường Sa). Ở hầu hết các xã, phường đều đã có cán bộ địa chính kiêm nhiệm công tác BVMT. Ở nhiều doanh nghiệp, tập đoàn kinh tế, tổng công ty, ban quản lý khu công nghiệp, cơ sở sản xuất, kinh doanh cũng đã thành lập các phòng, ban, bộ phận hoặc bố trí cán bộ chuyên trách về môi trường. Kinh phí cho công tác BVMT đã được tăng cường. Chi ngân sách cho BVMT đã tăng dần trong những năm qua, đạt 1% tổng chi ngân sách và đến năm 2010 đạt khoảng 6.000 tỷ đồng, gấp ba lần so với năm 2004. Trong giai đoạn 2000 - 2009 đã huy động được nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) cho BVMT đạt khoảng 3,2 tỷ đô la Mỹ (bao gồm cả lâm nghiệp, cấp thoát nước, xử lý nước thải và vệ sinh môi trường), trong đó vốn vay đạt khoảng 2,4 tỷ đô la Mỹ, viện trợ không hoàn lại đạt khoảng 0,79 tỷ đô la Mỹ. Nhiều nội dung về phòng ngừa, kiểm soát ô nhiễm và bảo tồn đa dạng sinh học đã đạt được những kết quả đáng khích lệ. Việc lồng ghép các vấn đề về môi trường từ giai đoạn lập chiến lược, quy hoạch, kế hoạch và giai đoạn chuẩn bị đầu tư các dự án đã góp phần hạn chế và giảm thiểu ô nhiễm môi trường. Một số dự án lớn tiềm ẩn nguy cơ gây ô nhiễm đã bị từ chối cấp phép đầu tư. Việt Nam đã huy động nhiều nguồn lực để đầu tư xây dựng hệ thống cung cấp nước sạch cho 76% dân số đô thị. Tỷ lệ thu gom chất thải rắn đô thị đã được tăng lên, ước đạt 80 - 82% ở các vùng nội thị, 70 - 72 % tính chung cho các đô thị (năm 2003 là 60 - 70%), tỷ lệ chất thải rắn bệnh viện được thu gom, xử lý đạt tiêu chuẩn môi trường là 80%. Trong sản xuất nông nghiệp, tỷ lệ số xã áp dụng quản lý phòng trừ dịch hại tổng hợp trên toàn quốc đạt khá cao, khoảng 60 - 65%, tỷ lệ xã được phổ biến, tập huấn các quy định về phân bón và thuốc bảo vệ thực vật đạt khoảng 75%. Vệ sinh môi trường nông thôn dần được cải thiện, với khoảng 53% đường nông thôn đã được kiên cố hóa, 8 - 10% hộ gia đình dùng khí sinh học, số hộ gia đình có nhà tiêu hợp vệ sinh đạt khoảng 63% (năm 2003 là 28 - 30%), tỷ lệ dân số nông thôn được cấp nước hợp vệ sinh đạt 83% (2010) (năm 2003 là 40%) (Bảng 1, Hình 7). Tỷ lệ diện tích đất có rừng che phủ đã tăng từ 34,4% năm 2003 lên 39,5% năm 2010. 37
33. Bảng 1: Hiện trạng cấp nước hợp vệ sinh nông thôn giai đoạn 2005 - 2010 2005 2010 Vùng kinh tế - sinh thái Số dân được cấp nước Số dân được cấp nước Tỷ lệ (%) Tỷ lệ (%) hợp vệ sinh (người) hợp vệ sinh (người) Toàn quốc 39.912.732 62 52.122.468 83 Miền núi phía Bắc 5.559.506 56 7.469.696 78 Đồng bằng sông Hồng 9.742.835 66 12.054.903 85 Bắc Trung Bộ 5.707.670 61 7.299.170 83 Duyên hải miền Trung 3.923.530 57 5.171.268 81 Tây Nguyên 1.593.730 52 2.931.662 74 Đông Nam Bộ 3.259.129 68 5.161.992 89 Đồng bằng sông Cửu Long 10.126.332 66 12.033.777 84 Nguồn: Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, 2011 Về bảo tồn thiên nhiên và ĐDSH, đã thiết lập được 164 khu vực bảo vệ trên cạn, bao gồm 30 vườn quốc gia, 69 khu bảo tồn thiên nhiên, 45 khu bảo tồn văn hóa và lịch sử và 20 khu rừng nghiên cứu thực nghiệm; Chính phủ cũng đã phê duyệt 45 khu bảo tồn đất ngập nước nội địa (năm 2008) và hệ thống 16 khu bảo tồn biển (2010). Hình 6: Dự án trồng rừng ngập mặn ở Sóc Trăng Hình 7: Chương trình nước sạch và vệ sinh (Nguồn: môi trường nông thôn (Nguồn: Thông tấn xã Việt Nam) HẠN CHẾ Về kinh tế Chất lượng và hiệu quả của nền kinh tế còn thấp. Tăng trưởng kinh tế chủ yếu theo chiều rộng, chủ yếu dựa vào tăng vốn đầu tư trong và ngoài nước và khai thác các nguồn tài nguyên thô, tỷ lệ giá trị gia tăng của sản phẩm xuất khẩu còn thấp, sức cạnh tranh chưa cao cả trên thị trường trong và ngoài nước. Năng suất lao động xã hội còn thấp hơn nhiều so với các nước trong khu vực. Hàm lượng khoa học và đổi mới công nghệ trong sản xuất công nghiệp, nông nghiệp còn ở mức rất hạn chế. Tỷ lệ lao động qua đào tạo còn rất thấp. Chưa kết hợp thật nhuần nhuyễn giữa tăng trưởng kinh tế với tiến bộ, công bằng xã hội và 38
34. bảo vệ tài nguyên và môi trường. Tăng trưởng trong nhiều lĩnh vực kinh tế chủ yếu dựa vào xuất khẩu tài nguyên thô, hoặc công nghiệp gia công với tỷ lệ giá trị gia tăng thấp. Về xã hội Tình trạng tái nghèo ở một số vùng như vùng núi cao, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, vùng bị thiên tai vẫn còn cao. Giải quyết việc làm chưa tạo được sự bứt phá về năng suất lao động, chưa tạo được nhiều việc làm bền vững, tỷ lệ thất nghiệp thanh niên còn cao ở mức 7% năm. Thị trường lao động chưa phát triển đồng bộ. Ở nông thôn, tình trạng thiếu việc làm còn trầm trọng, tiềm ẩn nguy cơ thất nghiệp, nhất là ở các khu vực đô thị hóa, chuyển đổi mục đích sử dụng đất. Cơ cấu dân số biến động mạnh, mất cân bằng giới tính khi sinh ngày càng nghiêm trọng. Công tác chăm sóc sức khoẻ nhân dân còn nhiều bất cập; sản xuất, quản lý và sử dụng thuốc chữa bệnh còn nhiều yếu kém, thiếu sót. Tình hình ô nhiễm thực phẩm, ngộ độc thực phẩm và các bệnh truyền qua thực phẩm vẫn còn cao, chưa có khả năng kiểm soát. Hệ thống an sinh xã hội và bảo hiểm xã hội đang trong quá trình phát triển nên chưa bao phủ rộng khắp, đặc biệt là khu vực nông thôn và khu vực phi kết cấu. Hệ thống giáo dục quốc dân chưa đồng bộ, chất lượng giáo dục còn thấp so với yêu cầu phát triển của đất nước trong điều kiện hội nhập. Về môi trường Công tác bảo vệ môi trường còn nhiều mặt yếu kém; tài nguyên thiên nhiên vẫn đang bị khai thác lãng phí và sử dụng kém hiệu quả, các vấn đề môi trường như ô nhiễm môi trường nước, không khí; suy giảm đa dạng sinh học; tỷ lệ thu gom chất thải rắn chưa đạt yêu cầu, khai thác khoáng sản bừa bãi gây bức xúc trong nhân dân. Hệ thống chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường còn chưa đồng bộ và chưa theo kịp với quá trình phát triển kinh tế - xã hội. Về chế tài xử phạt các vi phạm pháp luật về môi trường chưa đủ mạnh để xử phạt và răn đe các hành vi vi phạm pháp luật về môi trường. Lực lượng cán bộ quản lý tài nguyên và môi trường còn thiếu và yếu về chất lượng. Nhận thức về bảo vệ môi trường và PTBV ở các cấp, các ngành và nhân dân chưa đầy đủ. Tình trạng vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường, quản lý tài nguyên vẫn đang diễn ra tương đối phổ biến. Trong tương lai, Việt Nam là một trong những nước chịu tác động tiêu cực mạnh mẽ nhất của biến đổi khí hậu toàn cầu, nước biển dâng và thường xuyên bị thiên tai, làm cho việc đảm bảo môi trường bền vững đòi hỏi nỗ lực hơn nhiều trong thời gian tới. Việc đảm bảo bền vững về môi trường là thách thức lớn đối với Việt Nam ở tất cả các khía cạnh về môi trường. Nỗ lực của một quốc gia riêng lẻ là chưa đủ, nhất là khi quá trình công nghiệp hóa đi sâu, thì chi phí để phòng chống thiên tai, ứng phó biến đổi khí hậu và tình trạng nước biển dâng cần phải có sự hợp tác chặt chẽ của nhiều nước. Đánh giá một cách tổng thể, trong thời gian qua, Việt Nam có tốc độ tăng trưởng kinh tế cao, cơ cấu kinh tế có sự chuyển dịch tích cực theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, kinh tế vĩ mô cơ bản ổn định, các cân đối lớn của nền kinh tế được giữ vững, thâm hụt ngân sách và nợ quốc gia được kiểm soát trong giới hạn an toàn. Những thành quả đạt được về kinh tế đã tạo nguồn lực cho việc giải quyết thành công hàng loạt các vấn đề xã hội: xoá đói giảm nghèo, phát triển giáo dục, chăm sóc sức khỏe, hoàn thành các Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ nhằm nâng cao không ngừng chất lượng cuộc sống người dân. Tổng kết 10 năm thực hiện Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2001 - 2010 cho thấy, Việt Nam đã tranh thủ thời cơ, thuận lợi, vượt qua nhiều khó khăn, thách thức, nhất là những tác động tiêu cực của hai cuộc khủng hoảng tài chính - kinh tế khu vực và toàn cầu, đạt được những thành tựu to lớn và rất quan trọng, đất nước đã ra khỏi tình trạng kém phát triển, bước vào nhóm nước đang phát triển có thu nhập trung bình. Nhiều mục tiêu chủ yếu của Chiến lược 2001 - 2010 đã được thực hiện; đạt bước phát triển mới cả về lực lượng sản xuất, quan hệ sản xuất và hội nhập quốc tế (Phụ lục 3). 39
35. Các hoạt động phát triển KT - XH trong thời gian qua đã bước đầu gắn kết với BVMT về các mặt thể chế chính sách, tổ chức - quản lý, xã hội hoá và hợp tác quốc tế. Việc thực hiện đánh giá môi trường chiến lược theo quy định trong Luật Bảo vệ môi trường trong thời gian qua đã giúp lồng ghép tốt hơn các vấn đề bảo vệ môi trường trong các hoạt động phát triển kinh tế và xã hội nhằm đảm bảo tính bền vững của sự phát triển. Bằng việc lồng ghép các mục tiêu PTBV vào các chiến lược, quy hoạch, kế hoạch và chương trình phát triển KT - XH nói chung và của các ngành nói riêng, đồng thời huy động sự tham gia của toàn dân kết hợp với sự hỗ trợ quốc tế, tính bền vững của sự phát triển hay nói cách khác là sự kết hợp chặt chẽ, hợp lý, hài hòa giữa 3 mặt: phát triển kinh tế, phát triển xã hội và bảo vệ môi trường sao cho vừa đáp ứng được những yêu cầu của hiện tại, vừa không gây tổn hại đến lợi ích và việc đáp ứng các nhu cầu của những thế hệ mai sau, bước đầu được xác lập và khẳng định mạnh mẽ trong thực tế. Tuy nhiên, những thành tựu đạt được chưa tương xứng với tiềm năng. Kinh tế phát triển chưa bền vững. Thể chế kinh tế thị trường, chất lượng nguồn nhân lực, kết cấu hạ tầng vẫn là những điểm nghẽn cản trở sự phát triển. Nền tảng để Việt Nam trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại chưa được hình thành đầy đủ. THỰC HIỆN 19 LĨNH VỰC ƯU TIÊN TRONG ĐỊNH HƯỚNG CHIẾN LƯỢC PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG Ở VIỆT NAM Định hướng chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam đã đưa ra 19 lĩnh vực hoạt động ưu tiên thuộc ba trụ cột kinh tế, xã hội, môi trường. Trong thời gian qua, nhiều chính sách liên quan đến các nội dung kinh tế, xã hội và môi trường đã được ban hành nhằm triển khai thực hiện 19 lĩnh vực nêu trên. Kết quả thực hiện các lĩnh vực ưu tiên trong Định hướng chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam được trình bày ở Bảng 2. Nhiều lĩnh vực ưu tiên đã được triển khai có kết quả tốt. Tuy nhiên, một số lĩnh vực còn gặp nhiều khó khăn nên kết quả thực hiện còn hạn chế. Bảng 2: Tóm tắt các thành tựu và hạn chế trong thực hiện 19 lĩnh vực ưu tiên của Định hướng chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam Lĩnh vực Thành tựu Hạn chế hoạt động ưu tiên 1. Duy trì tăng Tăng trưởng khá nhanh từ 5% - 8% trong 5 năm Chất lượng tăng trưởng còn thấp, tính ổn định trưởng kinh tế qua. Các sản phẩm nông, lâm nghiệp, thủy sản kinh tế vĩ mô chưa cao, tiêu hao năng lượng còn nhanh và mang thương hiệu Việt Nam nhanh chóng chiếm lớn. Năng suất lao động thấp hơn nhiều so với bền vững lĩnh thị trường quốc tế. Thứ hạng cạnh tranh toàn các nước trong khu vực. Tăng trưởng trong nhiều cầu (GCI) của Việt Nam năm 2010 đã tăng mạnh lĩnh vực còn dựa vào xuất khẩu tài nguyên thô. thêm 16 bậc, nằm trong số 59 nền kinh tế cạnh tranh toàn cầu mạnh nhất, so sánh với 137 nền kinh tế khác trên thế giới. 2. Thay đổi mô hình Các hoạt động trong sản xuất kinh doanh và sinh Nhiều ngành và địa phương còn sử dụng công sản xuất và hoạt ngày càng chú ý tới các phương pháp sản nghệ sản xuất cũ, có mức tiêu hao lớn về vật tư tiêu dùng theo xuất và tiêu dùng thân thiện với môi trường. và năng lượng nên đã làm giảm hiệu quả sản hướng thân thiện Chương trình mục tiêu quốc gia về sử dụng năng xuất, giảm sức cạnh tranh của nền kinh tế, thải với môi trường lượng tiết kiệm và hiệu quả được triển khai rộng nhiều chất thải ra môi trường. Tiêu dùng lãng phí rãi, đã tiết kiệm được 3,2% tổng mức tiêu thụ vẫn còn phổ biến ở một bộ phận dân cư, nhất là năng lượng quốc gia trong giai đoạn 2006 - 2010. ở thành thị. 40
36. Lĩnh vực Thành tựu Hạn chế hoạt động ưu tiên 3. Thực hiện Nhiều hoạt động khuyến khích áp dụng sản xuất Trong thực hiện công nghiệp hóa sạch còn thiếu quá trình sạch hơn đã được triển khai. Tính đến hết năm nhiều giải pháp cụ thể, thiếu kiểm tra, đôn đốc và "công nghiệp 2010 đã có khoảng 1031 doanh nghiệp thực hiện phối hợp liên ngành. Các giải pháp về sản xuất hóa sạch" sản xuất sạch hơn, kiểm toán chất thải. Đối với sạch hơn chưa được nhiều doanh nghiệp quan ngành khai thác khoáng sản, tình trạng khai thác tâm áp dụng. bừa bãi và xuất khẩu tràn lan đã được khắc phục một phần. 4. Phát triển nông Tốc độ phát triển nông nghiệp khá cao và ổn định Nông thôn phát triển thiếu quy hoạch và còn nghiệp và nông theo hướng sản xuất hàng hóa, góp phần ổn mang tính tự phát. Kết cấu hạ tầng kinh tế - xã thôn bền vững định an ninh lương thực quốc gia. Giá trị sản xuất hội còn lạc hậu, thiếu đồng bộ, chưa đáp ứng ngành nông, lâm nghiệp và thủy sản luôn đạt yêu cầu phát triển lâu dài. Môi trường nhiều vùng mức cao, bình quân 5 năm tăng 4,85%. Hệ thống nông thôn ngày càng bị ô nhiễm do chất thải sinh giao thông, điện, kết cấu hạ tầng xã hội ở nông hoạt, chăn nuôi và hóa chất nông nghiệp. Các thôn có bước phát triển nhanh về số lượng. vùng ven đô, khu công nghiệp, làng nghề bị ô nhiễm nghiêm trọng. Chuyển dịch cơ cấu lao Đến năm 2010, 96% số xã và 93,3% số hộ có động trong nông thôn còn chậm. điện lưới quốc gia, hơn 60% cư dân nông thôn có nước sinh hoạt hợp vệ sinh. Thu nhập của người dân được nâng cao, năm 2007 tăng 2,7 lần so với năm 2000. 5. Phát triển bền Quy hoạch xây dựng vùng đã được lập và cơ Việc rà soát lại các quy hoạch tổng thể phát triển vững vùng và bản phủ kín cho 6 vùng kinh tế trọng điểm. Tính kinh tế - xã hội ở các vùng trọng điểm, quy hoạch địa phương đến nay, đã có 10 đồ án quy hoạch vùng liên tỉnh phát triển các ngành kinh tế dưới góc nhìn phát đã được phê duyệt. Tất cả các vùng đều đạt và triển bền vững chưa được thực hiện. Trình độ vượt mục tiêu về GDP bình quân đầu người và phát triển, cơ sở hạ tầng và mức sống giữa các giảm tỷ lệ hộ nghèo so với kế hoạch đề ra. Đã vùng còn có sự khác biệt khá lớn, nhất là ở các đầu tư xây dựng hệ thống cấp nước sinh hoạt, tỉnh miền núi và đồng bằng sông Cửu Long. cung cấp nước sạch cho 80% dân cư đô thị và hơn 60% dân cư nông thôn. 6. Tập trung nỗ Các chương trình giảm nghèo thực hiện có hiệu Tỷ lệ giảm nghèo chưa vững chắc và không lực để xóa đói, quả. Tỷ lệ nghèo giảm mạnh từ 22% năm 2005 đồng đều ở các vùng miền núi, vùng khó khăn giảm nghèo, đẩy xuống còn 9,45% năm 2010. Chỉ số khoảng cách thường bị thiên tai. Tỷ lệ hộ nghèo người dân tộc mạnh thực hiện nghèo của cả nước giảm đáng kể, từ 18,4% năm thiểu số, vùng sâu, vùng xa còn cao. Nhiều rủi ro tiến bộ và công 1993 xuống 3,5% năm 2008 cho tất cả các vùng tác động đến khả năng tái nghèo cao như thiên bằng xã hội nông thôn, thành thị, nhóm các dân tộc thiểu số tai, dịch bệnh, tác động tiêu cực của kinh tế các vùng địa lý. Công tác an sinh xã hội được thị trường đặc biệt chú trọng. 41